424
1 qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria elguja xinTibiZis redaqciiT Tsu qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis s/k laboratoria Tbilisi 2011

qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

  • Upload
    others

  • View
    26

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

1

qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis

kvlevis istoria

elguja xinTibiZis redaqciiT

Tsu qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis

s/k laboratoria

Tbilisi

2011

Page 2: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

2

sarCevi

Sesavali [e. xinTibiZe, m. elbaqiZe] -------------------------------------------------- 3

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[elguja xinTibiZe, nana mrevliSvili] -------------------------------------------- 12

qarTul-arabuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[marine Txinvaleli] -------------------------------------------------------------------------- 115

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[giorgi lobJaniZe] ------------------------------------------------------------------------- 134

qarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[asmaT jafariZe] -------------------------------------------------------------------------------- 161

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[marine beJitaZe, irina javaxaZe] ----------------------------------------------------- 184

qarTul-germanuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[neli saginaSvili] ------------------------------------------------------------------------- 286

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[marika oZeli] --------------------------------------------------------------------------------- 353

qarTul-Cexuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[maka elbaqiZe] --------------------------------------------------------------------------------- 380

qarTul-slovakuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria[maka elbaqiZe] --------------------------------------------------------------------------------- 413

Page 3: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

3

Sesavali

qarTuli literatura qarTvelTa kulturuli samyaros erTi

umTavresi sferoa. am literaturas saukunovani istoria aqvs da misigenezisi saukuneTa siRrmeSi ikargeba. qarTulma literaturam moitanadRemde qarTuli sityva Tavisi azrobrivi siRrmiT da gamomsaxvelobiTisisadaviT, qarcecxlovan saukuneebSi gamoatara qarTuli ena da qarTvelxalxs SeunarCuna erovnuli meoba. `am literaturam, _ wers erTiucxoeli qarTvelologi, _ moaxerxa aeRo saukeTeso im didi erebisa daimperiebis kulturuli cxovrebidan, romlebic saqarTvelos daqarTveli eris asimilirebis gziT gaqrobas cdilobdnen, romelTacsaukuneebis manZilze ebrZoda qarTuli erovnuli suli da am brZolaSisaswaulebriv gadarCa.~ qarTuli literaturis erTi umTavresimaxasiaTebeli swored misi loialuri, tolerantuli urTierTobaasxvadasxva civilizaciebsa da sxvadasxva epoqebis literaturulprocesebTan. umTavresad swored aman ganapiroba qarTuli literaturiswiaRSi sasuliero da saero literaturuli procesebis erTmaneTisparalelurad ganviTareba da Tanac msoflio umaRlesi kulturulistandartebis doneze. aman ganapiroba, rom qarTuli literaturul-filosofiuri azrovnebis mwvervalSi rusTvelis vefxistyaosanSierTmaneTs SeuerTda qristianul-Teologiuri koncefcia, sparsuliepikuri stili, arabuli poeziis lirikuli gancda, berZnuli antikurisibrZne da yvelaferi es qarTuli fenomenis unikalur xasiaTebadgamoiZerwa. qarTuli literaturuli procesis es saukunovani svlamsoflios did literaturebTan mWidro kontaqtebiT xasiaTdeboda dadRevandeli filologiuri mecniereba swored am kontaqtebis kvleviT damaTi Taviseburebebis gaanalizebiT iwyebs am didi literaturisSeswavlas. dReisaTvis am literaturuli kontaqtebis mecnieruli dasazogadoebriv-politikuri aspeqtebis srulyofili analiziaucilebelia ara marto qarTuli literaturis istoriis srulimecnieruli kursis Camoyalibebis TvalsazrisiT, aramed Cveni qveyniserovnuli da politikuri interesebis TvalsazrisiTac.

qarTul–sazRvargareTul literaturul urTierTobaTa mecnierulikvleva CvenSi mxolod XX saukunidan iwyeba. es kvleva warmatebuliaupiratesad Zveli qarTuli literaturuli procesis arsebiTiproblemebis analizis fonze, romelsac fragmentulad mihyveba, agreTvemecnieruli Ziebani axali da uaxlesi qarTuli literaturisperiodebisa ZiriTadad qarTul-evropuli kulturuli urTierTobebiskonteqstSi. qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebiscalkeul sakiTxebs swavlobdnen ivane javaxiSvilis Tbilisissaxelmwifo universitetis, SoTa rusTavelis qarTuli literaturisinstitutis, giorgi wereTlis aRmosavleTmcodneobis institutis,saTanado ganyofilebebi da fragmentulad Cveni qveynis sxva kulturulida saswavlo dawesebulebebi. qarTul-sazRvargareTuli literaturuliurTierTobebis kvlevis istoria, rogorc erTiani samecniero kursi,CvenSi jerjerobiT daumuSavebelia. qarTuli filologiuri mecnierebisTanamedrove evropuli mecnierebis procesSi integrireba moiTxovskvlevis problematikis sferoSi Camoyalibebul qarTvel da evropelmecnierTa Tvalsazrisebis erTmaneTTan Sepirispirebasa da mecnierulinterpretirebas. problemis swored amgvar mecnierul Seswavlas eZRvnebawinamdebare monografia, romlis mizania `qarTul-sazRvargareTuli

Page 4: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

4

literaturuli urTierTobebis kvlevis istoriis~ mecnierulikursisTvis soliduri safuZvlis Seqmna. sakiTxis am mimarTulebiTdamuSavebis pirveli cdebi TsuU qarTul-sazRvargareTuliliteraturuli urTierTobebis s/k laboratorias ukavSirdeba (2002 w. amlaboratoriam gamosca krebuli `qarTul-sazRvargareTuliliteraturuli urTierTobani~). swored am laboratoriis bazazeCamoyalibda samecniero jgufi, romlis proeqtma `qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria~,moipova qarTvelologiis, humanitaruli da socialuri mecnierebebisfondis (rusTavelis fondis) granti 2009-2010 wlebisaTvis (A 32-09),romlis bazaze Seiqmna winamdebare monografia. Catarebuli kvlevismoculobaSi aRmoCnda qarTul-sazRvargareTuli saukunovaniliteraturuli kontaqtebis umTavresi sferoebi. kerZod, qarTul-aRmosavluri literaturuli kontaqtebis sferodan – qarTul-arabuli,qarTul-sparsuli, qarTul-Turquli; aRmosavleT evropis qveynebidan -qarTul-bizantiuri da qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebi;dasavleT evropis qveynebidan – qarTul-germanuli, qarTul-inglisuri,qarTul-Cexuri da qarTul-slovakuri literaturuli urTierTobebi.monografiis SeqmnaSi, redaqtirebasa da koreqturaSi CarTuli iyo mTelisagranto jgufi. gansakuTrebiT faseulia TiToeuli monakveTis SemdegdarTuli vrceli samecniero bibliografiebi. dainteresebulispecialisti SeZlebs winamdebare monografiaSi ipovos aq warmodgenilisferoebis mimarTulebiT miTiTeba ZiriTad samecniero literaturaze.sakiTxis mecnieruli programireba da saboloo redaqtirebamimdinareobda Cems mier (prof. e. xinTibiZe), kompiuterul operirebasaxdenda doqtori irina javaxaZe. monografiis calkeul TavebzemuSaobdnen: qarTul-bizantiuri – elguja xinTibiZe, nana mrevliSvili;qarTul-arabuli – marine Txinvaleli; qarTul-sparsuli – giorgilobJaniZe; qarTul-Turquli – asmaT jafariZe; qarTul-rusuli – marinebeJitaZe, irina javaxaZe; qarTul-germanuli – neli saginaSvili; qarTul-inglisuri – marika oZeli; qarTul-Cexuri – maka elbaqiZe, qarTul-slovakuri – maka elbaqiZe.

qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevissferoebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobani. am Rrma da xangrZlivi literaturuliprocesis Seswavlis istoria winamdebare monografiaSi dalagebuliaqarvel mecnierTa mier Catarebuli kvlevebis mokle analitikurianaliziT. gaTvaliswinebulia TiTqmis yvela mecnieris wvlili,romlebmac am mimarTulebiT mniSvnelovani samecniero gamokvlevebigamoaqveynes. cnobil mecnierTa muSaobis analizi Sevsebulia im ZiriTadisamecniero centris saqmianobis mokle aRweriT, sadac gansakuTrebuliiniciativiT mimdinareobda qarTul-bizantiuri literaturuliurTierTobebis kvleva. ufro konkretulad, dawvrilebiTaa mimoxilulibizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebis Semswavlel SemdegmecnierTa naSromebi: korneli kekeliZis, Salva nucubiZis, simonyauxCiSvilis, mose gogiberiZis, elene metrevelis, ivane lolaSvilis,roman miminoSvilis, vaxtang baakaSvilis, elguja xinTibiZis, damanameliqiSvilis, leila daTiaSvilis, nana mrevliSvilis, viqtoriajuRelis, qeTevan bezaraSvilis, Tamar oTxmezuris, ediSer WeliZis,liana kvirikaSvilis, valeri asaTianis, aleqsandre aleqsiZis, sosomaxaraSvilis, xelnawerTa erovnuli centris, aRmosavleTmcodneobis

Page 5: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

5

institutis, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis institutisTanamSromelTa da sxva mkvlevarTa mier am mimarTulebiT Catarebulisamecniero saqmianoba. monografiis es monakveTi ZiriTadad momzaddaSemdeg masalaze dayrdnobiT: e. xinTibiZis qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobis kvlevis istoriisaTvis, Tb. 1982; elenemetreveli (1917-2003). bibliografia (Semdgeneli gaga SurRaia), Tb. 2007.; n.soxaZis statia krebulSi `qarTul-sazRvargareTuli literaturuliurTierTobani~, I, Tb. 2001.; analitikur-bibliografiuli statiebikrebulSi `bizantologia saqarTveloSi~, Tb. 2007: T. oTxmezurisa da q.bezaraSvilis, n. maxaraZisa da n. sulavasi.

qarTul-arabuli literaturuli urTierToba saTaves saukuneebissiRrmidan iRebs. igi uSualod VII saukunes, arabuli xalifatis mieraRmosavleT saqarTvelos eqspansiis xanas Tu ara, VIII saukunesdanamdvilebiT ukavSirdeba. arabul-qristianuli literaturis qarTulenaze Targmna VIII-X saukuneebSi, yovel SemTxvevaSi X saukunis meorenaxevramde, qarTuli literaturisaTvis msoflio qristianulmwerlobasTan urTierTobis ZiriTadi mimarTulebaa. am periodSiarabulis gziT Semosulia qarTul mwerlobaSi qristianuli mwerlobispirvelxarisxovani Zeglebi, romelTa erTi nawili Semdgom qarTulidanberZnuli mwerlobis meSveobiT Suasaukuneebis evropuli mxatvruliliteraturis Sedevrad qceula (magaliTad, qarTuli `balavariani~, anuevropuli `varlaami da ioasafi~). meore nawili ki qarTul enazeSemonaxula da dRes bizantinistikisaTvis am TxzulebaTa dednebisTavdapirveli saxis dadgenisaTvis uaRresad principuli mniSvnelobisaa.aseTia siriul enaze dawerili Txzuleba `nisimes cxovreba~; ioanemosxis `samoTxe~, romelic berZnuli `limonaris~ arabulenovaniversiidan `al-busTanidan~ iRebs saTaves, `ioane oqropiris cxovrebis~Zveli qarTuli Targmani da sxva mravali.

arabuli saistorio wyaroebi mniSvnelovan cnobebs inaxavensaqarTvelos da sazogadod kavkasiis istoriuli geografiis Sesaxeb(`iakuTis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb”).

am urTierTobebis mecnieruli kvleva dakavSirebuliaqarTvelologiis didi warmomadgenlebis saxelebTan: niko mari, paulpeetersi, korneli kekeliZe, giorgi wereTeli, g. gariti, b. utie da sxva.didi maswavleblebis saqme warmatebiT gaagrZeles a. lekiaSvilma, n.furcelaZem, r. gvaramiam, n. waqaZem, e. sixaruliZem, a. silagaZem, g.lobJaniZem, l. maxaurma.

winamdebare monografiaSi pirveladaa monografiulad SeswavliliqarTul-arabuli literaturuli urTierTobebis Tanamedrove etapi,romelic xasiaTdeba ara mxolod arabulidan qarTul enazeliteraturuli Zeglebis TargmniT, aramed upiratesad qarTulidanarabulad qarTuli mwerlobis saukeTeso nimuSebis gadataniT dapublikaciiT. ukanaskneli aTwleulebis SenaZenia qarTulidan Targmnilida arabul qveynebSi gamoqveynebuli rusTvelis `vefxistyaosnis~(mTargmneli nizar xalili), nikoloz baraTaSvilis “bedi qarTlisas”,(mTargmneli nizar xalili), ilia WavWavaZis “gandegilis”M(mTargmnelinizar xalili), akaki wereTlis “gamzrdelis” (mTargmneli nizarxalili), nodar dumbaZis moTxrobebis, niko lorTqifaniZis, konstantinelorTqifaniZis, leo qiaCelis, otia ioselianis, erlom axvledianismoTxrobebis Targmna. ukanasknel aTwleulebSi qarTuli mwerlobagamdidrda arabulidan Targmnili leqsebiT. mTargmnelebi n. furcelaZe,

Page 6: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

6

T. margvelaSvili, g. lobJaniZe, m. andronikaSvili, i. grZeliZe, n.doliZe, Rada javiSi da m. Txinvaleli.

am TargmanTa Soris sagangebod unda gamoiyos rogorc klasikuriarabuli literatura (`aTas erTi Rame~, `qilila da damana~, `yurani~),aseve meoce saukunis arabi avtorebi: al-sabahi, jebran xalil jebrani,al-osmani, najif mahfuzi, rodopis miramari, murid al-barRuTi.

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis mecnierulikvlevis istoria, rogorc Cvens samecniero literaturaSi sworad arisSeniSnuli, peterburgis universitetidan iwyeba da niko marisa daaleqsandre xaxanaSvilis saxelebs ukavSirdeba.

niko marma marTlac Cauyara safuZveli qarTul mecnieruliranistikas, sparsuli enis, mwerlobis, gansakuTrebiT ki qarTul-sparsuli enobrivi da literaturuli kontaqtebis Seswavlas. manamdevaxtang meeqvsidan mokidebuli Teimuraz bagrationis, mari broses, daviTCubinaSvilis, mose janaSvilis, aleqsandre xaxanaSvilisa da sxvaqarTvel mkvlevarTa naSromebSi gvaqvs calekeuli dakvirveba qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis sakiTxebze, sparsulidanTargmnili Txzulebebis zogi qarTuli versiis gamoqveynebis cda. magramsaxelganTqmuli peterburgis orientalisturi skolis aRzrdilma,mSobliur qarTuli mwerlobis mcodne niko marma sul sxva, ivanejavaxiSvilis TqmiT, `evropis doneze~ aiyvana am problemaTa kvleva.swored akademikos niko maris mier ganisazRvra am mimarTulebis zogadixasiaTi da gamoikveTa problemebi, romlebze muSaobac Semdgom mismaqarTvelma mowafeebma da mowafeTa mowafeebma ukve Tbilisis saxelmwifouniverstitSi warmatebiT ganagrZes. maT Soris ganuzomelia ivanejavaxiSvilis, iustine abulaZis, korneli kekeliZis, daviT kobiZisa daaleqsandre baramiZis mier Setanili wvlili iranul-qarTuliurTierTobebis kvlevis sferoSi.

qarTuli iranistikis mdidari samecniero tradiciebi dRemdegrZeldeba. qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis kvleva,iseve, rogorc dargis bevri mniSvnelovani magistraluri xazi, sruliadaxal simaRleze aiyvanes aleqsandre gvaxariam da magali Toduam. Tumca,unda aRiniSnos, rom bolo dromde iranSi saTanadod ar iyvneninformirebulni qarTvel mecnierTa mier iranistikaSi Setaniliwvlilisa da im umniSvnelovanesi problemebis Sesaxeb, romlebic Cvensmecnierebs am dargSi warmatebiT hqondaT nakvlevi da gadaWrili.amitomac, SemTxveviTi ar iyo is faqti, rom iranis islamur respublikaSisaqarTvelos saelCos gaxsnis dRidan bolo xanebamde Cvens diplomatiurmisiaSi did mniSvnelobas aniWebdnen qaruli kulturisa da kerZodqarTvel iranistTa naSrom-naRvawis popularizacias.

iranSi saqarTvelos pirveli elCis profesor jemSid giunaSvilisTaosnobiT 1996 wlidan saqarTvelos saelCo periodulad, qarTvelmweralTa da mecnierTa dabadebis TariRebTan anda Cveni qveynismniSvnelovan istoriul movlenebTan dakavSirebiT aqveynebda Tematurgverdebs, romelic miznad isaxavda iraneli mkiTxveli sazogadoebisinformirebas Cvens istoriasa da Tanamedroveobaze, qarTuli kulturisumniSvnelovanes tendenciebsa da msoflio mecnierebaSi damkvidrebulikliSeebis marTebulobis Taobaze. sagazeTo statiebis garda, warmatebiTmuSaobda saqarTvelo-iranis samecniero kulturuli urTierTobisa daTanamSromlobis sazogadoebis gamocemaTa seriiT dastambuli wignebi,romelTa Soris umniSvnelovanesi iyo SoTa rusTavelis `vefxistyaosnis~

Page 7: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

7

pirveli sparsuli Targmani (mTargmneli farSid delSadi), romelic 1999wels, vrceli gamokvleviTa da komentarebiT, calke, solidur tomaddaibeWda da iranul samecniero da literaturul wreebSi didigamoxmaurebac gamoiwvia. lafsusebis, uzustobebis, stilisturi daazrobrivi gadacdenebis miuxedavad, es Targmani Tundac imiT arismniSvnelovani CvenTvis, rom warmoadgens pirvel cdas rusTavelisgenialuri poemis sparsul enaze ametyvelebisa. am TvalsazrisiT metadmniSvnelovani movlena iyo 1998 wels TeiranSi saqarTvelos saelCosTanadgomiT `vefxistyaosnis~ sruli prozauli Targmanis gamocema,romelic inglisuri, arabuli, tajikuri da garkveulwilad rusuliTargmanebidan aris Sesrulebuli (mTargmneli iusef qazemfuri) daenobrivi ubraloebiTa da sisadaviT gamoirCeva. iusef qazemfuris RvawliqarTulma sazogadoebriobam saTanadod daafasa _ TargmanisgamocemisTanave mTargmnels saqarTvelos saxelmwfo premia mieniWa.

saqarTvelos politikuri da socialuri urTierToba TurqeTTansaukuneebs iTvlis. literaturuli kontaqtebi ki am or qveyanas Sorissul raRac wina saukuneSi daiwyo. miCneulia, rom qarTuli literaturiTseriozuli daintereseba TurqeTSi 1960 wlebidan iwyeba. da qarTulliteraturasTan kavSiri Tavdapirvelad evropuli enebis SualedobiTxdeba. 1969 wels germanulidan Turqul enaze iTargmna nodar dumbaZis`me vxedav mzes~, ramac Turqi mkiTxvelis didi interesi gamoiwvia.

qarTuli literaturis wardgena Turqi mkiTxvelisTvis Turqiinteleqtualis ahmed melaSvilis saxelsa da moRvaweobas ukavSirdeba. amwarmoSobiT qarTvelma Turqma mweralma da Jurnalistma qarTulikulturis da literaturis TurqeTSi popiularizacias didi samsaxurigauwia qarTuli literaturis nimuSebiT da saqarTvelozeenciklopediuri wignis gamocemiT. qarTuli kulturis, enisa daliteraturis TurqeTSi popularizacias didi samsaxuri gauwia Jurnalma`Cveneburebma~, romelic am daniSnulebas dResac emsaxureba. am Jurnalisirgvliv Semokrebili literaturuli da mecnieruli sazogadoebis mierdResac didi propaganda eweva qarTuli kulturis da saqarTvelosistoriis sakiTxebis marTebulad gaSuqebas Turqulenovani mediissaSualebiT. Turqulad iTargmneba qarTuli literaturis rogorcklasikuri nimuSebi (rusTvelis, ilia WavWavaZis, al. yazbegis, mixeiljavaxiSvilis), aseve Tanamedrove epoqis nawarmoebebi (nodar dumbaZis,fridon xalvaSis da sxva).

garda Jurnal `Cveneburebisa~, qarTuli kulturis propagandas didsamsaxurs uwevs Jurnali `firosmani~. qarTul enaze ibeWdebasaxelmZRvaneloebi, anbani da andazebi da sxva pedagogiuri daniSnulebisliteratura qarTuli warmoSobis Turqi axalgazrdebisaTvis.

ukanaskneli aTwleulebi gamoirCeva Turqulidan qarTul enazeTargmnili literaturis publikaciebiT. qarTul enaze mTargmnelebiarian sergi jiqia, nodar janaSia, guram baTiaSvili, venera jangiZe,ibraim gorgaZe, givi luarsabaSvili, nana gvariSvili, viqtor CikaiZe, makaSonia, imir mamedli, lia ClaiZe, irina gociriZe, nino Sengelia, makakiknaveliZe, osiko gvariSvili, qeTevan tomaraZe, mzia gagniZe, TamaralfeniZe, niko baramiZe, lela dadiani, nana kaWarava, mirian maxaraZe.

xangrZlivi istoria aqvs qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis kvlevas, romelic jer kidev XIX saukuneSi daiwyo dagansakuTrebuli intensivobiT XX saukuneSi gagrZelda. Ees sferoimdenad mravalmxrivi da mravalplaniania, masala ki imdenad uxvi da

Page 8: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

8

mravalferovani, rom SeuZlebelia oden qronologiuri TanmimdevrobiTam urTierTobaTa kvlevis istoriis warmoCena. Sesabamisad, monografiaSisakmaod soliduri moculobis masala Tematuri principiT arisdalagebuli (rusulenovani rusTvelologia; Tqmuleba dinaraze; kerebi;XIX saukune), rac saSualebas iZleva Tanmimdevrulad warmoCndesqarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis kvlevis arsebiTiaspeqtebi.

pirveli rusuli naSromi saqarTvelos istoriasa da kulturaze XIXsaukunis dasawyisSi (1802 wels) ruseTSi gamovida. evgeni bolxovitinoviswignSi "Историческое изоброжение Грузии в политическом, церковном и учебном еесостоянии" moxseniebuli iyo SoTa rusTaveli, motanili iyo"vefxistyaosnis" ramdenime strofis Targmani, mokled iyo warmodgenilisaqarTvelos istoria, kultura, eklesiis mdgomareoba da ganaTlebisdone. Tumca qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis mecnierulikvleva peterburgisa (frangi qarTvelologi mari brose) da moskovisuniversitetebSi (profesori aleqsandre xaxanaSvili) iwyeba da SemdgomsaqarTveloSi gadmoinacvlebs. am sferoSi sayuradRebo gamokvlevebiaqvT gamoaqveynebuli korneli kekeliZes, igor bogomolovs (XIX saukunis30-iani wlebis rusulenovani rusTvelologia, XIX saukunis qarTul-rusuli literaturuli urTierTobani), levan menabdes (rusulenovanirusTvelologia, qarTuli kulturis kerebi ruseTSi), trifon ruxaZes(qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis istoria), TengizbuaCiZes da sxv. aRorZinebis xanis rusul-qarTul literaturulurTierTobebs sagangebo naSromebi uZRvnes nino maxaTaZem, daviTbregaZem, giorgi taliaSvilma. ruseTSi moRvawe qarTvel mweralTarusul kulturasTan mimarTebis sakiTxis kvlevaSi didi wvlili Seitanaaleqsandre baramiZem. gansakuTrebiT mravalricxovania Sromebi,romlebic XIX saukunis qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebiskvlevas eZRvneba (levan asaTiani, ana nikolaZe, igor bogomolovi, vanoSaduri, daviT gamezardaSvili, Tengiz buaCiZe, Salva kaSmaZe, i.enikolopovi, kkonstantine meZvelia, pavle RuduSauri, oTar baqaniZe,guram SaraZe). istoriuli realobidan gamomdinare, es urTierTobebigansakuTrebuli intensiurobiT swored am periodSi gamoirCeoda.

araerTi naSromi eZRvneba XX saukunis qarTul-rusul literaturulurTierTobebsac (sakmarisia davasaxeloT Tundac igor bogomolovis,guram asaTianis, giorgi margvelaSvilis, manuCar anTaZis, givi gvenetaZis,grigol kakiaSvilis, dimitri Tuxarelis, lali avalianis da sxvaTakvlevebi), Tumca gansaxilveli sakiTxis masStaburobis gamo winamdebaremonografiaSi mimoxilva arsebiTad XIX saukunis miwurulis amsaxvelimasaliT wydeba.

monografiaSi calke qveTavi eTmoba qarTul_germanulliteraturul urTierTobebs. unda iTqvas, romQqarTuli realiebi daTematika xangrZlivi istoriuli periodis manZilze figurirebdagermanel mematianeTa da JamTaaRmwerelTa, diplomatTa da mogzaurTa,mweralTa da mecnierTa naSromebSi. imTaviTve unda aRiniSnos, rom amurTierTobaTa kvlevam sistemuri xasiaTi XX saukuneSi miiRo.

naSromSi qarTul-germanuli literaturuli urTierTobebis kvlevisistoria warmodgenilia, erTi mxriv, germanulenovan mkvlevarTa mierqarTuli literaturis damuSavebisa da Cveni erovnuli literaturispopularizaciis saqmeSi Setanili wvlilis warmoCeniT, meore mxriv kinaCvenebia, Tu rogor iyenebdnen germaneli mwerlebi qarTul Tematikas

Page 9: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

9

TavianT SemoqmedebaSi (andreas grifiusi, adam oleariusi, verner hapeli).aqvea motanilia cnobebi qarTvelologiis sferoSi germaneli avtorebismier Catarebuli muSaobis Sesaxeb. gadmocemulia maTi damokidebulebaCveni mwerlobis problematur sakiTxebze, periodebze, mweralTaSemoqmedebaze. imavdroulad, ganzogadebulia qarTvel mecnierTa dasityvis ostatTa Sexedulebani germanul mwerlobaze, mis calkeulwarmomadgenlebze; gamokvlevaSi saTanado yuradReba eTmoba qarTvelmkvlevarTa mier germanuli literaturis Sesaxeb gamoqveynebuliSromebis analizs. aqcenti umTavresad gadatanilia faqtebis aRnusxvasada gamoTqmuli mosazrebebis anotirebaze.

gansaxilvel Temaze muSaobisas gaTvaliswinebulia qarTul-germanuli literaturuli urTierTobebis sferoSi aqamde dabeWdilimecnieruli Tu popularuli gamokvlevebi _ S. reviSvilis, g. xavTasis, d.laSqaraZis, z. WarxalaSvilis, n. kakabaZis, o. jinorias, v. kavTiaSvilisda sxva qarTvel mkvlevarTa naSromebi, monografia _ ,,qarTuliliteratura evropul mecnierebaSi” (Tb., 2003), romelSic warmodgeniliaqarTul_germanuli literaturuli urTierTobebis Seswavlis istoria,qarTuli literaturis Sesaxeb gamoqveynebuli Sromebisa da qarTuliliteraturuli Zeglebis Targmanebis bibliografia.

qarTul-britanuli kulturuli da literaturuli urTierTobisistoria Soreuli warsulidan iwyeba. Tavdapirvelad es urTierTobastiqiurad viTardeboda, xolo XIX saukunis meore naxevridan ufrosistemuri xasiaTi miiRo. daaxloebiT amave periods ganekuTvneba amurTierTobebis kvlevis dasawyisic. ase rom, am droidan mokidebuli,erTi mxriv, mravalferovan xasiaTs iZens qarTul-britanuliliteraturuli da kulturuli urTierTobis faqtebi, xolo meore mxriv,myar safuZvelze dgeba maTi mecnieruli Seswavla.

qarTul da britanul kulturasa da literaturas Soris ormxrivikavSiri arsebobs, romelSic monawileobas iReben rogorc qarTveli,aseve britaneli mwerlebi, mTargmnelebi, literaturaT-mcodneni,Teatraluri moRvaweebi. qarTul-britanuli literaturuliurTierTobis kvlevis amsaxveli masala araerT naSromSi arisgamovlenili da monografiulad Seswavlili. maT Soris mniSvnelovanian. orlovskaias, d. laSqaraZis, g. SaraZis, l. TaqTaqiSvili-uruSaZis, d.baretis, d. m. lengis, m. polievqtovis, q. vivianis, n. yiasaSvilis, m.oZelis naSromebi; monografia ,,qarTuli literatura evropulmecnierebaSi” e. xinTibiZis redaqciiT (Tb., 2003), romelSicwarmodgenilia qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebisSeswavlis istoria, qarTuli literaturis Sesaxeb gamoqveynebuliSromebisa da qarTuli literaturuli Zeglebis Targmanebisbibliografia.

qarTul-britanuli kulturuli da literaturuli urTierTobiskvleva, iseve rogorc TviT am urTierTobis amsaxveli faqtebi, ramdenimeTematur mimarTulebad SeiZleba daiyos. naSromSi es mimarTulebebiqronologiuri da Tematuri principiT aris ganxiluli da gamoyofiliaim mecnierTa Rvawli, romlebmac ikvlies literaturaTmcodneobis essfero da xeli Seuwyes mis samecniero dargad da saswavlo disciplinadCamoyalibebas.

qarTuli Tematika inglisur mwerlobaSi Seswavlili aqvT nataliaorlovskaias, inesa merabiSvils, duda gawerelias, akaki gawerelias,irakli kenWoSvils, elguja xinTibiZes.

Page 10: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

10

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobis kvlevisTvalsazrisiT Zalze mniSvnelovani da mravlismTqmelia uiliam riCardmorfilis, uiliam eduard devid alenis, devid marSal lengis, robertstivensonis, devid baretis, donald reifildis naSromebi, romlebmacmniSvnelovanwilad Seuwyves xeli inglisuri qarTvelologiisganviTarebas, inglisurenovan samyaroSi qarTuli kulturisa damwerlobis gacnobas, popularizaciasa da qarTul-inglisuri kulturul-literaturul urTierTobaTa gaRrmavebas.

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebis mniSvnelovanimimarTulebaa inglisurenovani rusTvelologia. inglisur enazearsebobs rusTvelis poemis oTxi, erTmaneTisgan gansxvavebuli Targmani(marjori uordropi, robert stivensoni, venera uruSaZe, qeTrin vivieni),romlebic, iseve rogorc inglisel mecnierTa rusTvelologiurinaazrevi, saTanadodaa Seswavlili n. andronikaSvilis, z. gamsaxurdias,s. gogiberiZis, m. oZelis mier.

meore mxriv, sayuradReboa qarTvel mkvlevarTa interesiinglisuri literaturis mimarT. inglisur da qarTul romantizmstipologiurad ikvleven T. nucubiZe, c. benaSvili, n. kopaleiSvili, m.gelaSvili, m. oZeli.

XIX saukunis inglisuri realizmis Seswavla saqarTveloSimecxramete saukuneSive daiwyo da niko nikolaZis saxels ukavSirdeba.

im periodis qarTveli mwerlebi da sazogado moRvaweebi Targmnidnenmcire zomis Txzulebebs, an nawyvetebs inglisuri mwerlobidan daaqveynebdnen TavianT mosazrebebs XIX saukunis inglisurliteraturaze da zogjer SedarebiT aspeqtSic ganixilavdnen masqarTul literaturasTan mimarTebaSi. es tendencia, anu inglisurirealizmis kvleva qarTul literaturasTan mimarTebaSi XX saukuneSicgagrZelda. am kvlevis Sedegebi Seswavlili da Sejamebulia m. oZelisnaSromSi "qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis" (Tb., 1998).

qarTul-Cexuri literaturuli urTierTobebi, faqtiurad, meoremsoflio omis dasrulebis Semdgom, gasuli saukunis 40-ian wlebSiiwyeba (Tumca qarTuli literaturis pirveli nimuSebi Cexur enaze jerkidev 1884 wels gamoCnda) da ukavSirdeba Cexi qarTvelologis iaromiriedliCkas saxels, romelmac Cexurad Targmna ara marto qarTvelmecnierTa fundamenturi naSromebi, aramed Tavis mSobliur enazeaametyvela qarTvel klasikos mweralTa nawarmoebebi da araerTisayuradRebo gamokvleva uZRvna qarTuli literaturis problemursakiTxebs. iaromir iedliCkas mTavar damsaxurebad is faqti undamiviCnioT, rom swored man Cauyara safuZveli CexeTSi qarTvelologiasda Mmanve aRzarda brwyinvale qarTvelologebi, romlebic momavalSicpopularizacias uwevdnen qarTul literaturas evropaSi: vaclav Cernida ivo vaculini. winamdebare monografiaSi mimoxilulia dasaxelebulmecnierTa moRvaweobis yvela sfero qarTvelologiaSi _ maT mierSedgenili saxelmZRvaneloebi, naSromebi qarTuli enisa da literaturissxvadasxva problemur sakiTxebze da, rac mTavaria, mTargmnelobiTimoRvaweoba. naSromSi calkea gamoyofili Cex literaturis kritikosTaTu mweralTa kamil xrobakis, genrix mitinis, vladimer novotnis da sxv.kritikuli werilebi Tu statiebi Tanamedrove qarTuli mwerlobisSesaxeb.

Page 11: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

11

qarTvel mecnierTagan qarTul-Cexur literaturul urTierTobebsikvlevdnen giuli leJava, JuJuna feiqriSvili, sergo Turnava,aleqsandre kakulia, Salva gvinCiZe, romlebic qarTul periodulgamocemebSi sistematiurad aqveynebdnen rogorc sainformacio xasiaTiswerilebs am sferoSi momxdari siaxleebis Sesaxeb, ise Cex mecnierTa TukritikosTa recenziebs ama Tu im mwerlis Semoqmedebisa Tu CexuradTargmnili qarTuli Txzulebebis Sesaxeb. qarTul-Cexur literaturulurTierTobebs mieZRvna saTanado Tavi krebulebSi: "qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani”, “qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani sabWoTa periodSi”JuJuna feiqriSvilis naSromSi "qarTvelologiuri kvleva ucxoeTSi",sergo Turnavas wignSi "sazRvargareTuli qarTvelologia", levanmenabdis redaqtorobiT gamocemuli oTxtomeulis "rusTaveli msoflioliteraturaSi" meore tomSi.

qarTul literaturas slovaki, iseve rogorc Cexi mkiTxvelisazogadoeba me-20 saukunis SuaxanebSi, meore msoflio omis dasrulebisSemdeg, gaecno. swored am periodidan SeiniSneba slovaki mwerlebisa Tupoetebis mTargmnelobiTi saqmianobis gaaqtiureba, rac sxva qveynebisliteraturebTan erTad slovakeTSi qarTuli mwerlobispopularizaciasac gulisxmobs. marTalia, Cexi mTargmnelebisgangansxvavebiT, slovakebi, ZiriTadad, rusuli enidan Targmnidnen qarTulliteraturas, magram Zalian didi yuradReba eqceoda saTargmni masalisSerCevas.

am TvalsazrisiT gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia cnobilislovaki poetisa da mwerlis, qarTvelolog miloS krnos moRvaweoba,romelmac slovakurad Targmna da gamosca SoTa rusTvelis"vefxistyaosani", Seadgina qarTuli poeziis anTologia, saxelwodebiT"merani".

gasuli saukunis 70-ian-90-ian wlebSi slovaki mkiTxveligansakuTrebulad dainteresda qarTvel prozaikosTa axali TaobisSemoqmedebiT. slovakurad iTargmna da soliduri tiraJiT daibeWdaTamaz WilaZis “aha, miiwura zamTari” da “TeTri kvamli~, nodar dumbaZis“me vxedav mzes”, “TeTri bairaRebi” da “maradisobis kanoni”, oTarWilaZis “yovelman Cemman mpovnelman”, “gzaze erTi kaci midioda”, “rkinisTeatri”, Wabua amirejibis “daTa TuTaSxia", guram fanjikiZis “Tvalipatiosani”, "aqtiuri mzis weliwadi" da "reqviemi". qarTvel mweralTanawarmoebebis publikacias kritikuli statiebiTa da recenziebiTgamoexmaurnen cnobili slovaki kritikosebi ivan slimaki, ondreimaruSiaki , duSan slobodniki, ruJena dvorJakova-Jiaranova da sxvebi.

qarTuli literaturis Targmna da Seswavla CexeTsa da slovakeTSiSeferxda da bolos saerTod Sewyda gasuli saukunis 90-iani wlebisdasawyisSi. amis mizezad, pirvel yovlisa, unda davasaxeloT is mZimepolitikur-ekonomikuri viTareba, romelic sabWoTa kavSiris daSlisSedegad mTel post-sabWour sivrceSi Seiqna.

e. xinTibiZe, m. elbaqiZe

Page 12: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

12

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevissferoebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobebis sfero. Suasaukuneebis saqarTvelosbizantiasTan mravalsaukunovani kulturuli, religiuri da socialur-politikuri kontaqti hqonda da am kontaqtis SeswavlaqarTvelologiuri mecnierebis sxvadasxva dargis sferoebSi ukve didixania intensiurad mimdinareobs. am literaturuli urTierTobiscalkeuli momentebiT jer kidev aToneli qarTvelebi dainteresebulanXI saukuneSi. didi qarTveli moRvaweni ara marto praqtikulad qmnidnenaxal furclebs qarTul-bizantiur literaturul urTierTobaSi, aramedliteraturis istorikosis TvaliT akvirdebodnen Zvels. erTi mxriv,sakuTari mTargmnelobiTi principebis mixedviT Tavidan TargmnidnensaRvTismetyvelo teqstebs, meore mxriv ki ikvlevdnen maT mier SeniSnuligansxvavebis mizezebs. warsuli literaturuli memkvidreobis kritikuliSeswavla gansakuTrebul simaRleze aiyvana efrem mcirem, romelic aramxolod Targmanis originalTan mimarTebis sakiTxebs ikvlevda, aramedbizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobis sxva mravaliproblemasac. ase rom, am literaturul urTierTobebs qarTulsinamdvileSi mecnierulad jer kidev XI saukuneSi ikvlevdnen.

gansakuTrebiT intensiuri saxe qarTul-bizantiuri literaturuliurTierTobebis kvlevas XX saukuneSi mieca. am problematikis SeswavlaSiTvalsaCino wvlili Seitanes niko marma, aleqsandre cagarelma, ivanejavaxiSvilma, korneli kekeliZem, Salva nucubiZem, simon yauxCiSvilma,mose gogiberiZem da sxvebma. sagangebod unda SevCerdeT am mimarTulebiTkorneli kekeliZis, Salva nucubiZis, simon yauxCiSvilis, mosegogiberiZis, elene metrevelis, ivane. lolaSvilis, elguja xinTibiZis,roman miminoSvilis, vaxtang baakaSvilis... gamokvlevebze, ramdenadacmaTma naSromebma mniSvnelovani wvlili Seitanes am dargisganviTarebaSi.1

korneli kekeliZe - ganuzomelia akademikos korneli kekeliZisRvawli qarTuli literaturis istoriis, kerZod ki - Zveli qarTuliliteraturis istoriis SeswavlaSi. mis saxelTan aris dakavSirebuliZveli qarTuli literaturis istoriis mecnieruli kursis Camoyalibeba.am kursSi mravalsaukunovani Zveli qarTuli literatura TavisiganviTarebis yvela aspeqtiTaa Seswavlili.

korneli kekeliZis qarTuli literaturis istoria warmoadgenserTsa da imave dros aRnusxvas, sistemaSi moyvanasa da mecnierulganzogadebas Zveli qarTuli literaturis dRemde moRweuli yvelaZeglisa da am literaturis Sesaxeb daculi yvela pirvelwyarosi.naSromi, erTi mxriv, enciklopediuri xasiaTisaa da, amasTan erTad,literaturuli procesis warmomCeni da ganmazogadebeli.

mecnierma moaxdina qarTuli literaturis periodizacia,2

sistematizacia qarTuli originaluri agiografiis Zeglebisa.3 Seiswavla

1 masala damuSavebulia Semdegi monografiis mixedviT: e. xinTibiZe, qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobebis istoriisaTvis, Tb., 1982, gv. 47 - 902 k. kekeliZe, qarTuli feodaluri literaturis periodizacia (sociologia ZveliqarTuli mwerlobisa da dialeqtika misi ganviTarebisa), Tb., 19333k. kekeliZe, adrindeli feodaluri qarTuli literatura, Tb., 1935

Page 13: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

13

aTonis literaturuli skolis kulturul-istoriuli aspeqtebi da iqmoRvawe qarTvelTa damsaxurebani qarTuli kulturis winaSe,1 aseve,qarTuli saistorio mwerlobis problemebi.2

Zveli qarTuli sasuliero poeziis sferoSi k. kekeliZe ikvlevsliturgikul da himnografiul terminologias, Zveli qarTuli leqsissaxeobebs, himnografiul krebulebs, qarTvel himnografTa Semoqmedebas.saero mwerlobaSi - misi formirebis sakiTxebs, ayalibebs qarTulisaero mwerlobis sasuliero mwerlobasTan kavSirisa da mis wiaRSiwarmoSobis Teorias. am axali tipis mwerlobis formirebis arsebiTfaqtorad miiCnevs XI_XII saukuneebis saqarTvelos socialur_politikurda kulturul mdgomareobas3.

korneli kekeliZe qarTveli eris literaturul azrovnebassamarTlianad ukavSirebda Sua saukuneebis msoflio literaturulprocesebs, ganixilavda am periodis did literaturebTan kontaqtSi da,pirvel rigSi, bizantiur mwerlobasTan mWidro urTierTobaSi. kornelikekeliZe qarTul sasuliero mwerlobas moiazrebda, rogorc didibizantiuri literaturis erT umniSvnelovanes da originalur Stos.swored amitomac mis mecnierul SemoqmedebaSi didi adgili uWiravsqarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobis sakiTxebs. manSeiswavla, gamoavlina da aRnusxa berZnuli enidan qarTulad Targmnilibizantiuri literaturis mTeli memkvidreoba. Zalze mniSvnelovania k.kekeliZis gamokvleva ,,ucxo avtorebi Zvel qarTul mwerlobaSi,~romelic pirvelad 1927 wels gamoqveynda da romelic 1930_32 wlebSiiTargmna da gamoqveynda germanul enaze. am SromaSi warmodgenilia(anbanze TanrigiT) ucxo avtorebi, romelTa Txzulebebis qarTuliTargmanebi dRemdea Semonaxuli, dasaxelebulia am TxzulebaTa SemcveliZveli qarTuli xelnawerebi da, xSir SemTxvevaSi, miTiTebulia qarTulTargmanTa berZnuli dednebic, es gamokvleva bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobis mkvlevarTaTvis dResac erTaderTsaZieblad rCeba. amave tipisaa k. kekeliZis fundamenturi gamokvleva,,qarTuli naTargmni agiografia,~ romelic nawilebis saxiT gamoqveynda1921 wels - ,,kimenuri redaqcia~ da 1947 wels _ ,,metafrasuli redaqcia~.amaTgan pirveli nawili 1955 wels iTargmna germanul enaze. k. kekeliZismravalricxovan naSromTa Soris aRsaniSnavia misi monumenturiortomeuli ,,kimeni.~4

sayuradReboa k. kekeliZis kvleva-Zieba bizantiur mwerlobaSiqarTuli literaturidan Sesul wignebze. meTormete saukunis didiqarTveli mwerlis, giorgi mTawmindelis cnoba, rom efTvimemTawmindelma ,,balavari~ da ,,abukura~ ,,da sxuanica raodennime werilniqarTulisagan Targmnna berZulad,~5 Cvens mecnierebaSi mravalgzisi

1kekeliZe k., aTonis literaturuli skolis istoriidan; ,,etiudebi”, II, Tb., 1945;zogierTi sakiTxi eqvTime aTonelis cxovrebisa da moRvaweobis Sesaxeb; etiudebi ZveliqarTuli literaturis istoriidan, I, 19562 kekeliZe k., leonti mrovelis literaturuli wyaroebi; ,,universitetis moambe”, III,1923; vaxtang gorgaslis istorikosi da misi istoria; ,,etiudebi”, IV, Tb., 1957; ,,moqcevaÁqarTlisaÁs,~ Sedgeniloba, wyaroebi da erovnuli tendencia; ,,etiudebi”, I, Tb., 1956, gv.63-833 kekeliZe k., qarTuli literaturis istoria, t. II, Tb., 1958, gv. 3_174 `kimeni,~ t. I (k. kekeliZis gamocema), tf., 1918; `kimeni,~ t. II (k. kekeliZis gamocema), Tf.,1946;5 giorgi mTawmindeli, `cxorebaÁ ioanesi da efTÂmesi,~ ak. SaniZis gamocema, Tb.,1946, gv.41

Page 14: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

14

Seswavlis sagania. rogorc ,,balavarianis~ qarTuli teqstiswarmomavlobisa da berZnul redaqciasTan mimarTebis, ise ,,abukuras~raobis sakiTxSi Tavisi sityva Tqva akad. k. kekeliZem naSromebSi:,,balavarianis~ romani qristianul mwerlobaSi~ (1960); ,,romani ,,abukura~da misi ori redaqcia Zvel qarTul mwerlobaSi~ (1960).

bizantiur literaturaSi qarTvel moRvaweTa wvlilisgasaTvaliswineblad didmniSvnelovania is garemoeba, rom k. kekeliZesgamovlenili da Seswavlili aqvs efTvime aTonelis mier berZnul enazedawerili Txzuleba ,,wesi.... Tu viTar jer ars cxovrebaÁ ......martodmyofisaÁ.“1

k. kekeliZem Tavisi sityva Tqva bizantiuri literaturis istoriaSiqarTveli avtorebis gamovlenis Taobaze. man mecnierulad daasabuTaevagre pontoelis erovnuli warmoSobiT qarTvelobis Teoria.

k. kekeliZis naSromebi saSualebas gvaZlevs warmodgena viqonioTZveli qarTuli mwerlobis mniSvnelobaze bizantinistikisaTvis.

k. kekeliZem gamoavlina qarTuli Targmanebi, romelTa berZnulidednebi dakargulia:

Zalze sainteresoa is masala, romelsac bizantiis himnografiul-liturgikul mwerlobas aZlevs qarTuli Targmanebi. am dargSimecniereba dainteresebulia im wignis Casaxvisa da ganviTarebisistoriiT, romelsac ,,tipikoni~ ewodeba. ,,tipikoni~ Tavdapirveli saxiTierusalimSi Camoyalibda, magram misi kvali pirveli aTi saukunismanZilze arsebobs mxolod fragmentuli cnobebis saxiT, romelic VIsaukunis piligrims silvia aqvitanels ekuTvnis, qarTulad ki k.kekeliZem gamoavlina da gamosca am wignis Zveli qarTuli versia meSvidesaukunis redaqciiT. igi gadmoTargmnilia qarTul enaze VIII saukunisSua wlebSi da saxelad ewodeboda ,,ierusalimis ganCineba.~2

k. kekeliZis miTiTebiT, Zvel qarTul mwerlobas SemounaxavsbizantinistikisaTvis oriode ucnobi polemikuri Zeglic: evstratinikielis antikaTolikuri Txzuleba ,,mosaÃsenebeli Semoklebuli, Tuodes hromni da eklesiaÁ maTi da raÁsaTÂs saRmrToTa aRmosavlisaeklesiaTagan ganiWres~3 da antimonofizituri traqtati,,dResaswaulTaTÂs,~ romelic imperator iustiniane dids (527_565)miewereba. es ukanaskneli Txzuleba k. kekeliZem gamoaqveyna kidec.4

k. kekeliZem gamoavlina, Seiswavla da gamoaqveyna ucnobi avtoriskanonikuri Zegli, romlis berZnuli dedanic dakargulia: ,,kanoni meequsekarTagensa Sina SekrebulTa oras aTSÂdmetTa mamaTaÁ~ (ix.bibliografia).

k. kekeliZis mier gamovlenilia bevri agiografiuli Zegli,romelTa berZnuli dednebi dakargulad iTvleboda. esenia: ,,timoTeantioqielis cxovreba~ (ix. bibliografia), ,,ioane urhaelis cxovreba~(ix. bibliografia), ,,agaTangele damaskelis cxovreba~ (ix. bibliografia),da ,,ioane damaskelis cxovreba~ (ix. bibliografia), es ,,cxovrebani~Tavdapirvelad arabulad dauweria miqel SavmTels, magram umalveuTargmnia berZnulad samuel adanels. aseve Zalze sainteresoa ,,petrekapetolelis cxovreba,~ (ix. bibliografia), romelic qarTulixelnaweriT ioane damaskels miewereba. aqve unda aRiniSnos arabuli

1 kekeliZe k., qarTuli wvlili bizantiur literaturaSi; ,,etiudebi,” III, Tb.,1955, gv.1-11.2 «Иерусалимский канонар VII века» (издание К. С. Кекелидзе, Тиф., 19123 kekeliZe k., qarTuli literaturis istoria, t. I, gv. 4864 kekeliZe k. `kimeni,~ t., II, gv. 67_71

Page 15: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

15

enidan Targmnili ,,wameba wmidisa romanoz axlisa mowamisa,~ (ix.bibliografia), romlis avtoria stefane mansuri, damaskeli,sabawmindeli. qarTul enaze Semonaxulia, agreTve, stefane ierapolelisagiografiuli Txzuleba ,,martviloba gulanduxt sparsisa~ (ix.bibliografia), romelic qarTuli redaqciis mignebamde dakarguladiTvleboda. bizantinistikisaTvis bevr ucnob Zegls miagno akademikosma k.kekeliZem ioane qsifilinosis metafrasul krebulSi. esenia: iosebskevofilaqsis agiografiuli Txzuleba. igi qarTul redaqciaSi aseadasaTaurebuli: ,,ioseb monazonisa WurWelTmcvelisaÁ - cxorebisa mimarTda sakÂrvelebaTa Rirsisa mamisa Cuenisa ioanne, wmidisa sergismonastrisa winamZRuarqmnilisaTa~ (ix. bibliografia), ,,evstoqiismartvilobis metafrasuli teqsti~ (ix. bibliografia), ,,dioskonstantinopolelis cxovreba~ (ix. bibliografia), ,,astionisa da Svidiitalieli mxedris martviloba~ (ix. bibliografia), romlis sruliredaqcia berZnulad ar Semonaxula; ,,orentiosisa da ZmaTa misTamartviloba~ (ix. bibliografia), ,,fileTeosis martviloba~ (ix.bibliografia), romlis fragmentebi mxolod da mxolod koptur enazeadaculi. dabolos, k. kekeliZem aRmoaCina qarTul TargmanebSiSemonaxuli da berZnul enaze dakargulad miCneuli metafrasuliredaqciis sakiTxavebis mTliani korpusi. kerZod, mTeli Svidi Tvis _Teberval-agvistos _ metafrasuli masala, romelic ioane qsifilinossgaumetafrasebia. qsifilinosis uzarmazari Sroma qarTulad uTargmniaTXII saukuneSi, k. kekeliZis varaudiT, demetre I_is dros petriwonulisaliteraturo skolis moRvaweebs. ioane qsifilinosis krebulidan,garda zemoT dasaxelebuli Txzulebebisa, k. kekeliZe sagangebodSeCerda kidev ramdenime maTganze: evtviqianosis aRwerili ,,Teofileekonomis cxovrebaze~ (ix. bibliografia), ,,wameba evfsviqikapadokielisaze~ (ix. bibliografia).

k. kekeliZes Zveli qarTuli literaturis istoriaSi gamovlenilihyavs iseTi bizantieli mwerlebi, romelTa xsenebac ki ara Cans berZnulmwerlobaSi. magaliTad, mistikosi mwerlebi: stefane mZovari, pimeni,sahaki, romelTa Sromebi Zvel qarTul mwerlobaSi X saukunemdeuTargmniaT.1 mniSvnelovania homiletikuiri Txzulebebi ramdenimebizantieli avtorisa, romelTa saxelebsac pirvelad qarTuli TargmaniTecnoba dRevandeli filologiuri mecniereba. esenia: timoTeierusalimeli, petre ierusalimeli, ivliane tabieli, Teodule daaleqsandre kviprieli. maTi Txzulebebi qarTul enaze merve saukunemdeuTargmniaT.2 dasaxelebul mweralTa TxzulebaTagan petreierusalimelis homilia ,,SobisaTvis uflisa Cuenisa iesu qristeÁsa~ k.kekeliZis sagangebo Seswavlis sagani gaxda.3

Zveli qarTveli moRvaweebis mier Targmnili literaturuliZeglebis umravlesobis berZnuli dednebi dReisaTvis Senaxulia. magramqarTuli versiebi bizantinistikisaTvis mainc Zalze mniSvnelovania.qarTuli Targmanebis mniSvnelobas upirvelesad is udevs safuZvlad,rom qarTuli versia xSirad ufro Zvelia, vidre am Txzulebis dRemdeSemonaxuli berZnuli xelnawerebi. esec rom ar iyos, qarTuli TargmaniTiTqmis yovelTvis inarCunebs damoukidebel redaqciul saxes da,

1 kekeliZe k., qarTuli wvlili bizantiur literaturaSi; ,,etiudebi”, III, Tb., 1955, gv. 1-11.2 iqve, gv. 1-11.3 kekeliZe k., petre ierusalimelis homilia; ,,etiudi”, VI, gv. 226-231.

Page 16: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

16

amdenad, misi gauTvaliswinebloba filologiuri mecnierebisTanamedrove doneze yovlad miutevebelia. am mxriv sainteresoa k.kekeliZis mier Seswavlili Zeglebi: aTanase kulizmelis martviloba~(ix. bibliografia), ,,martviloba sergisa da baqozisi~ (ix. bibliografia),,,gurias samonasa da abibosis martviloba,~ (ix. bibliografia), ,,cxovrebadidvimosisa da Teodorasi,~ (ix. bibliografia), ,,qristines martviloba~(ix. bibliografia), ,,martviloba qristefore kinokefalisa~ (ix.bibliografia).

Zveli qarTuli mwerloba uaRresad mniSvnelovaniabizantinistikisaTvis im TvalsazrisiT, rom masSi Semonaxulia Zalzesaintereso da mniSvnelovani cnobebi bizantiel avtorebze. am kuTxiTqarTuli literatura naklebad aris Seswavlili. yoveli calkeulidakvirveba, romelic am mimarTulebiT mouxdeniaT qarTul mwerlobaze,mdidar masalas iZleva. amgvar dakvirvebaTagan upirvelesad aRsaniSnaviaZveli qarTuli mwerlobis cnobebi maqsime aRmsarebelze, isinigamoavlina da Seiswavla k. kekeliZem (ix. bibliografia).

k. kekeliZem aRmoaCina da gamoaqveyna XI saukunis qarTveli mwerlisefrem mciris originaluri Txzuleba ,,mosaxsenebeli mciresÂmeonisaTvis loRoTetisa da TxrobaÁ mizezTa amaT sakiTxavTaTargmanisaTa~ (ix. bibliografia). k. kekeliZem swored am sakiTxavispirvel nawilze dayrdnobiT Seavso axali cnobebiT svimeoniscxovrebisa da moRvaweobis istoria. kerZod, qarTuli wyaroebiTsabolood damtkicda, rom svimeonma samwerlo moRvaweoba daiwyo 982wels da gaametafrasa xuTi Tvis agiografiuli sakiTxavebi: seqtembris,oqtombis, noembris, dekembris da ianvris TveTa wmindanebis cxovreba-martviloba.

1912 wels k. kekeliZem gelaTis xelnawerebSi ipova berZnuli enidanXIII saukuneSi qarTulad Targmnili dokumenti, romelic sruli saxiTmimoixilavda kimenuri sakiTxavebis gametafrasebis istorias.1 amdokumentze dayrdnobiT k. kekeliZem daadgina, rom svimeon loRoTetismuSaoba ioane qsifilinoss gaugrZelebia. kerZod, mas gaumetafrasebiadanarCeni Svidi Tvis masala: Tebervali _ agvisto. literaturulmoRvaweobas ki igi 1081 wlis Semdeg Sesdgomia. es cnoba sruliadmoulodneli aRmoCnda bizantiis mwerlobis istorikosTaTvis daamitomac mas Tavis droze erTgvari sensaciac ki mohyva dainteresebulsamecniero wreebSi. yvelaze sayuradRebo ki mainc is gaxda, rom, rogorczemoT aRvniSneT, qarTul mwerlobaSi mTliani saxiT aRmoCnda Senaxuliqsifilinosis uzarmazari Sroma da es maSin, rodesac igi berZnul enazeaRarsad Cans.

1920 wels man gamosca Zveli qarTuli Targmani _ ,`TargmanebaÁeklesiastisaÁ,~2 romlis avtoria IX saukunis bizantieli mwerali,mitrofane smirneli episkoposi. ramdenadac am teqstis berZnuli dedaniver daiZebna, k. kekeliZem igi miakuTvna im Zeglebis rigs, romelTadednebic dakargulad iTvleba. am Zeglis Seswavlis magaliTzeSevecdebiT vuCvenoT k. kekeliZis gamokvlevebis mniSvnelobabizantinistikaSi Tanamedrove filologiuri kvleva-ZiebisaTvis.

1 Кекелидзе К., Иоанн Ксифилин, продолжителъ Симеона Метафраста; `etiudebi”, V, Tb., 1957, gv. 227-241.2mitrofane smirneli, `TargmanebaÁ eklesiastesi mitrofane zmÂrnel mitropolitisaÁ,~(teqsti vrceli gamokvleviT, komentarebiTa da leqsikoniT gamosca k. kekeliZem). Tb.,1920

Page 17: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

17

`eklesiastes Targmanebis~ qarTuli versiis, A 61 xelnaweris mixedviT, amkomentarebis avtorebi arian mitrofane smirneli da olimpiodorealeqsandrieli (Rirsisa mamisa Cvenisa mitrofane zmÂrnelmitropolitisa da ulÂmpiodore diakonisa mier aRwerili TargmanebaÁeklesiastisaÁ – amgvaradaa dasaTaurebuli Txzuleba xelnawerSi).avtorobis es versia didxans ar iwvevda eWvs. 1996 wels mkvlevarma e.WeliZem naSromSi `Zveli qarTuli saRvTismetyvelo terminologia,~SeniSna, `rom `eklesiastes~ is ganmarteba, romelic qarTul TargmanebSimitrofane smirnels miewereba da, romelic mitrofanes SromebSi ariZebneba... sinamdvileSi aris grigol akrakantelis Txzuleba, romlisberZnuli teqsti gamocemulia PG. t. 96, 741-1179.~1 2005 wels gelaTismecnierebaTa akademiis JurnalSi am ZeglTan dakavSirebiT gamoqveynebulnaSromSi mkvlevari n. mrevliSvili SeniSnavda: `kategoriuli mtkicebaimisa, rom teqsti usaTuod grigol akrakantels ekuTvnis, rakiRa PG-sgamocemaSi akrakantelis saxeliT aris daculi, mainc gaumarTlebladmigvaCnia. qarTuli Targmanis siZvelisa da PG–s arakritikuligamocemebis gaTvaliswineba gvafiqrebinebs imasac, rom, SesaZloa,eklesiastes ganmartebaTaA es teqsti swored mitrofane smirnelmitropolits ekuTvnodes da swori versia Zeglis avtoris SesaxebqarTul xelnawerSi iyos Semonaxuli.~2

am teqstis avtoris sakiTxis garkvevas Seecadnen belgielimecnierebic.. vidre isini eklesiastes am egzegetikuri Txzulebiskritikul gamocemas moamzadebdnen, sakmaod xangrZlivi Sroma gaswiesxelnawerTa urTierTmimarTebis, Txzulebis avtoris Tu sxva sakiTxebisgasarkvevad. maTi daskvnisa da avtorobis sakiTxis saboloodgarkvevisaTvis principulad mniSvnelovani aRmoCnda swored qarTuliTargmani.

1970 wlis dasasruls, rodesac belgielma mecnierebma, dom dekerma,moris Jerarma da abatma riCardma gadawyvites gamoeSvaT CorpusChristianorum-is berZnuli seria, isini Seudgnen gamosaqveynebladsaintereso naSromebis Ziebas. Corpus Christianorum-is berZnuli seriisgamomcemelTa jgufis, kerZod - moris Jeraris davalebiT abatma miSelostanma daiwyo vrceli anonimuri teqstis gamosacemad momzadeba.3

daaxloebiT amave periodSi niu-iorkeli iezuiti mama j. etlingerimuSaobda grigol akrakantelis avtorobiT daculi eklesiasteskomentarebis gamocemaze. male mkvlevarisTvis cxadi gaxda, rom teqstiar ekuTvnoda grigol akrakantels. radgan avtorobis am versias mxolodgviandeli, XVII saukunis meore naxevris xelnawerebi uTiTebdnen. erT-erTi aseTi xelnaweris asli, romelic dResdReobiT neapolSia daculi,warmoadgenda am teqstis pirveli gamomcemlis, wm. a. morselis gamocemis

1 e. WeliZe, `Zveli qarTuli saRvTismetyvelo terminologia,~ 1996 w., gv. 3882n. mrevliSvili, eklesiastes ganmartebaTa gelaTuri Targmanebi, gelaTis mecnierebaTaakademiis Jurnali `inteleqti;~ Tb. 2005; gv. 4-53 masalis momzadebisas veyrdnobiT n. mrevliSvilis moxsnebas `eklesiastes mitrofanesmirnelisa da olimpiodore aleqsandrielis ganmartebaTa wyaroebi da avtorobisversia,~ pirveli saerTaSoriso simpoziumi `qarTuli xelnaweri," Tb. 2009 (Tavis mxriv,n. mrevliSvili eyrdnoba moxsenebas, romelic Jak nurem waikiTxa belgiaSi gamarTul

bizantinistTa saerTaSoriso simpoziumze 2008 wlis 28 aprils; "7e JOURNÉE D'ÉTUDE de laSOCIÉTÉ BELGE D'ÉTUDES BYZANTINES;" Facultés de l’Université Notre Dame de la Paix, Namur,BELGIQUE - Jacques Noret: Métrophane, évêque de Smyrne, un grand auteur des années 870-910 retrouvé àl'improviste.).

Page 18: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

18

erTaderTi wyaros. teqsti pirvelad 1791 wels gamoica da SemdegSi esgamocema gamoiyena minim. komentaris sami sxva xelnaweridan erTiacefaluria, avtoris saxeli arsad aris miTiTebuli, xolo oriavtorad grigol nosels asaxelebs. am xelnawerebis kvlevis sawyisetapzeve cxadi gaxda, rom teqsti ar ekuTvnoda grigol nosels, radganis akritikebda misi literaturuli memkvidreobidan citirebulmonakveTebs. amgvarad, romSi daculi erT-erTi xelnaweris, romelicneapolis xelnaweris wyaros warmoadgenda da, romelic pirvelmagamomcemelma gamoiyena, arSiaze avtorad miTiTebuli iyo grigolakrakanteli. neapolis xelnawerSi gameorebuli avtorobis es versia jermorcelim, Semdeg minim da Semdeg mTelma literaturulma samyaromgaiziara.

Ziebis Sedegad belgieli mecnierebi mividnen daskvnamde, romsakvlevi teqsti, romelic sakmaod didia, mas IX-X saukunis didiformatis xelnawerSi 113 gverdi, xolo Corpus Christianorum-is gamocemaSi358 gverdi uWiravs, ar ekuTvnis grigol akrakantels. avtorobis sakiTxiisev Riad rCeboda. Jak nure mama etlingerTan erTad ikvlevda teqstisenobriv-leqsikuri mxares, romelic rigi individualuri maxasiTeblebiTgamoirCeoda. isini cdilobdnen paralelebi daeZebnaT leqsikonebsa daTLG online-Si... amgvari kvleva-Ziebis Sedegad mxolod is daaskvnes, rom amavtoris aranairi sxva naSromi, miT umetes – egzegetikuri, ar arisSemorCenili. teqstis daweris savaraudo drod CaTvales 530 da 630wlebs Soris monakveTi (im motiviT, rom aranairi miniSnebamusulmanebTan dakavSirebiT ar gvxvdeboda), xolo daweris adgiladmiiCnies aleqsandriis regioni. etlingerisa da nures amgvarigamokvleviT 2007 wlis oqtomberSi kritikulad gamoica eklesiasteskomentaris es teqsti, romlis avtoradac fsevdo-grigol akrakantelTanerTad fsevdo-grigol noselic moixsenieba. nureca da mama etlingericimTaviTve xvdebodnen, rom daskvnas argumentireba da damajereblobaaklda, amitom gamokvlevis bolo nawilSi isini ambobdnen, romsixaruliT miiRebdnen yvela azrs, romelic sakiTxis saboloogarkvevaSi daexmarebodaT.

sakiTxSi garkveva maT Tavadve moaxerxes teqstis gamocemidandaaxloebiT erT TveSi. mkvlevarebma yuradReba miaqcies kopozituriwarmoebis termins ponhroboulia (cudis, borotebis gakeTebis survili),romelic sakvlev teqstSi oTxgzis iyo gamoyenebuli. mkvlevarma pitervan denma scada am terminis moZieba sxva ZeglebSi, gamoiyena axladgamocemuli Lexikon sur Byzantinischen Grazitat da naxa, rom es sityva, gardaeklesiastes komentarebisa, gamoyenebuli iyo, agreTve, ansmanis miergamocemul qadagebebSi da mTavarangelozis xotbaSi, romelic mitrofanesmirnels ekuTvnis. kvlevam axali mimarTuleba miiRo. male darwmundnen,rom ara mxolod es termini, rigi individualuri maxasiaTeblebisa,romlebic eklesiastes komentaris teqstSi adreve SeniSnes,dasturdeboda ansmanis mier gamocemul qadagebebSic. mecnierebs eWviaRar eparebodaT, rom fsevdo-grigol akrakantelis komentarebiekuTvnoda IX_X saukuneebis anonim avtors. Seecadnen am sakiTxTanmitrofane smirneli mitropolitis kavSiris garkvevas. magram mitrofaneucnobi saxeli iyo. sakiTxSi gasarkvevad daixmares h. g. beki,1 romelicmiuTiTebda am avtoris ramdenime cnobil naSromsa da eklesiastes

1 Beck, Hans-Georg Beck, Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich ; München, 1959

Page 19: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

19

komentarebis qarTul Targmans. saubaria swored im Targmanze, romelicdaculia saqarTveloSi, xelnawerTa erovnul fondSi (A 61) da, romlismitrofaneseuli nawili k. kekeliZem 1920 wels gamoaqveyna. amdenad, kvanZiSeikra. mecnierTaTvis saeWvo aRar iyo, rom eklesiastes komentarissakvlevi teqstis avtori swored mitrofane smirneli iyo. cxadia,qarTuli xelnaweris berZnuli dedani, romelmac avtorobis sworiversia Semoinaxa, gacilebiT Zveli unda yofiliyo, vidre am TxzulebisdReisaTvis SemorCenili berZnuli xelnawerebi, an is xelnawerebi,romlebic berZnul gamocemebs daedo safuZvlad. da, savaraudoa, romqarTuli versiis wyaro imgvarive struqturul-kompoziciuriTaviseburebiT xasiaTdeboda, rogoric A 61 xelnawerSi dacul Zeglsaqvs (ekl. muxli → mitrofane →→olimpiodore).

dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom korneli kekeliZis mier dasmulida gadawyvetili sakiTxebis mniSvneloba gascda bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobis dargs. am problematikas samarTlianaduWiravs saTanado adgili qarTuli literaturis istoriaSi. ufro metic:SeuZlebelia bizantiuri literaturis istoriis Tanamedroveobis donisSesabamisi mecnieruli istoriis Seqmna, Tu igi ar gaiTvaliswinebsbizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobisa im masalas, romelicdaamuSava akademikosma korneli kekeliZem.

Salva nucubiZe - akademikosi Salva nucubiZe qarTuli filosofiisistoriis, rogorc qarTvelologiis sagangebo dargis mecnierulisafuZvlebis Semqmnelia. man qarTuli filosofiuri azrovnebis istoriasamarTlianad daafuZna qarTul-bizantiuri kulturuli, literaturulida filosofiuri urTierTobis xangrZliv procesze. mkvlevarmaZiriTadad swored Zveli qarTuli mwerlobis problematikis SeswavlasdaukavSira Tavisi ,,qarTuli filosofiis istoriis~ ortomeuli,romelic SenaZenia ara mxolod filosofosebisTvis, aramed upiratesad,qarTvelologiisaTvis. qarTul azrovnebas Salva nucubiZe ganixilavsbizantiur, siriul, somxur, arabul da rusul kulturebTan kavSirSi.

qarTuli filosofiis istoriaSi mkvlevarma Tavisi adgiliganukuTvna Zveli qarTuli azrovnebis yovel did gamovlinebas -qarTuli miTologiiT dawyebuli da ioane batoniSvilis ,,kalmasobiT”damTavrebuli. Salva nucubiZis mecnieruli kvleva-Ziebis centrSi dgasaRmosavluri renesansis problema, romelsac igi pirvelad Seexo 1937wels ioane petriwis Sromebis II tomze s. yauxCiSvilTan TanaavtorobiTdarTul gamokvlevaSi. am naSromSi gatarebuli TvalsazrisiT XIsaukuneSi bizantiis saeklesio azrovneba renesansamde mivida, romelmac,Tavis mxriv, Semdgomi ganviTareba dasavleT evropis kulturaSi pova.TviT bizantiis renesansi aRmosavleTis xalxTa dasavleTiskulturasTan TanamSromlobiT Camoyalibda, magram es kulturuliprocesi bizantiaSi SeCerda. gagrZelda da gaRrmavda igi XII saukunissaqarTveloSi. Aam saukunis saqarTvelos politikurma da kulturulmaprogresma qarTuli renesansi ganapiroba, romelmac TvalnaTlivigamovlena pova petriwis filosofiasa da rusTavelis SemoqmedebaSi.amitomac Salva nucubiZe interesdeba XII saukunis mTeli qarTuliliteraturis (rogorc saero, Aaseve – sasuliero) kvleviT.

ioane petriwis da arsen iyalToelis filosofiur azrovnebasexeba Salva nucubiZis erTi sagangebo gamokvleva: ,,ideologiur

Page 20: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

20

winaaRmdegobaTa axali Zegli XII s. saqarTveloSi.~1 statiaSiganxilulia arsen iyalToelis ,,dogmatikonSi~ Setanili erTi traqtaqi_ ,,pirmSosaTvis.~ Salva nucubiZis mtkicebiT, es traqtati arseniyalToelis xelidanaa gamosuli, radgan AtraqtatSi Cans paeqroba ioanepetriwis debulebebTan. Amasze dayrdnobiT Salva nucubiZem wamoayenaTvalsazrisi qarTul azrovnebaSi ori nakadis ,,saero filosofiisa~ da,,Teologiur-filosofiuris~ arsebobis Sesaxeb.

sakiTxebis am mimarTulebiT kvlevam Salva nucubiZe aRmosavlurirenesansis ideamde miiyvana. rogorc mkvlevari aRniSnavs, renesansisTaviseburebani, romelmac dasavleT evropaSi iCina Tavi, mxoloddasavluri kulturisaTvis damaxasiaTebeli movlena ar iyo: igiaRmosavleTSi adre daiwyo da Semdeg dasavleTSi ganviTarda.

es Tvalsazrisi, romelic pirvelad moxsenebis saxiT gamoiTqva 1940wels da daibeWda saTauriT: `Восточный Ренесанс и критика европоцентризма~,daedo safuZvlad Salva nucubiZis monografias `Руставели и восточныйРенесанс~ (1947 w.). am naSromSi Semdegi gaRrmaveba pova aRmosavlurirenesansis Teoriam. XI_XII saukuneebis qarTuli kultura, dakonkretulad rusTvelis azrovneba, mkvlevars qarTul renesansadmiaCnia, romelic saukuneebiT uswrebs evropul renesanss. mkvlevarismtkicebiT, dasavluri renesansis saTave aRmosavluri renesansia, romlismwvervali qarTuli renesansi da, kerZod, rusTvelis Semoqmedebaa.

qarTuli renesansis Teoria pirvelma gaiziara i. javaxiSvilma daSemdeg TandaTanobiT igi popularuli gaxada qarTul mecnierebaSic damxardamWerebi pova sabWoTa literaturaTmcodneobaSic (n. i. konradi, v.m. Jirmunski, v. k. Caloiani, al. tolstoi).

qarTuli renesansis Teoriis CamoyalibebaSi Salva nucubiZisaTvisZiriTadi argumenti aris rusTvelis Semoqmedeba, romlis Seswavlissaqmes igi emsaxureboda aTeuli wlebis manZilze. Salva nucubiZismravalricxovani gamokvlevebidan rusTvelze, romlebic exeba,,vefxistyaosnis~ rogorc calkeul detalebs, aseve zogad sakiTxebs,Semajamebluri xasiaTisaa monografia _ `Творчество Руставели~ (1958 w.)mkvlevari icavs Teorias, romlis mixedviTac rusTvelis filosofiuriwyaro neoplatonizmia. Mmis winamorbed mecnierTagan sakiTxis amgvaraddasmiT S. nucubiZe yvelaze axlos niko maris pozociasTan dgas, magramnucubiZem sakiTxis gadawyvetaSi arsebiTi koreqtivi Seitana: 1. Tu aqamdeneoplatonizmis gavlenaze msjelobdnen poemis calkeuli epizodebis Tudebulebebis mixedviT, Salva nucubiZem neoplatonizmSi dainaxarusTvelis msoflmxedvelobis, rogorc mTliani sistemis, sayrdeni. 2. Tuaqamde paralels avlebdnen rusTvelis poemis calkeul debulebebsa dazogadad warmodgenil neoplatonur filosofias Soris, Salva nucubiZemrusTvelis msoflmxedvelobis sayrdenad qarTuli neoplatonizmigamoacxada.

qarTul neoplatonizms Salva nucubiZe xedavs qristianulineoplatonizmis udidesi warmomadgenlis, fsevdo dionise areopagelisanu, misi azriT, petre iberielis azrovnebaSi. qarTuli filosofiuriazrovnebis antikur xanas ganekuTvneba. XI_XII saukuneebis qarTulikultura da filosofia swored imitomaa qarTuli renesansi, rom masSiaRorZinda qarTuli antikuroba _ petre iberielis neoplatonizmi da es

1 S. nucubiZe, ideologiur winaaRmdegobaTa axali Zegli XII s. saqarTveloSi; ,,TsuSromebi”, t. VII, 1937

Page 21: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

21

aRorZineba filosofiaSi ganxorcielda efrem mciris, ioane petriwis da,gansakuTrebiT, rusTvelis SemoqmedebaSi.

qarTul mecnierebaSi pirvelad Salva nucubiZem miaqcia yuradRebaim garemoebas, rom rusTvels poemaSi damowmebuli hyavs dioniseareopageli. poeti msjelobs sikeTisa da borotebis urTierTobisSesaxeb, icavs sikeTis substancialobis Teziss da am debulebis avtoradasaxelebs ,,brZen divoss.~ Salva nucubiZis samarTliani daskvniT, poemisam strofSi gatarebuli Tvalsazrisi savsebiT emTxveva fsevdo dioniseareopagelis moZRvrebis erT-erT ZiriTad Teziss da amitomac rusTvelis,,brZeni divnosi~ fsevdo dionise areopagelia.

Salva nucubiZis koncefciiT rogorc dasavlur, aseve qarTulrenesanss erTi filosofiuri wyaro udevs safuZvlad _ areopagitika da,rac mTavaria, es wyaro qarTuli azrovnebaa. Salva nucubiZisTvalsazrisiT areopagituli moZRvrebis avtori dionise areopagelissaxeliT cnobili V saukunis moRvawe fsevdo dionise areopageliqarTveli ufliswuli petre iberielia.

1942 wels naSromSi `Тайна Псевдо-Дионисия Ареопагита~ fsevdodionise areopagelisa da petre iberielis identifikaciis sakiTxisdasmiT1 Salva nucubiZem axali sityva Tqva rogorc qarTvelologiis dabizantinistikis, aseve Sua saukuneebis filosofiis istoriisTvalsazrisiT.

petre iberielis da fsevdo dionise areopagelis igiveobisaRiarebamde damoukidebeli gziT mivida belgieli akademikosi,briuselis universitetis profesori ernest honigmani. man 1952 welsgamosca monografia: ,,petre iberieli da fsevdo dionise areopagelisTxzulebani,~ romlis rusuli Targmani 1955 wels gamoaqveyna S.nucubiZem.2

nucubiZe_honigmanis Teoria Tavdapirvelad gaiziares rogorcucxoelma, aseve qarTvelma mecnierebma (f. delgeri, v. griumeli, e. ivanka,x. vardi), aseve qarTvelma da sabWoTa mecnierebmac (s. yauxCiSvili, l.meliqseT_begi, vl. orlovi, n. sidorova, v. Caloiani, S. xidaSeli, s.enuqaSvili). cnobilma frangma bizantinistma f. griumelma honigmanismignebas ,,gansakuTrebuli aRmoCena uwoda~ Salva nucubiZis am hipotezasdaeTanxma antikuri da Sua saukuneebis azrovnebis cnobili specialistia. losevi.3 Zveli literaturis da filosofiis istorikosTa erTinawili ki Tavidanve uaryofiTad Sexvda am hipotezas (i. hausheri, kiprini,h. engberdingi, k. kekeliZe, s. danelia).

Salva nucubiZe Tavis mravalricxovan polemikur statiebSiekamaTeboda am Teoriis mowinaaRmdegeebs da Tavis Tvalsazriss axalisabuTebiT amyarebda.

mogvianebiT damokidebuleba nucubiZe-honigmanis Teoriis mimarTnawilobriv Seicvala, rac ganapiroba h. engberdingis gamokvlevam,4

romelic problemas aRmosavleT-dasavleTis eklesiaTa ganxeTqilebisfonze ganixilavda. mkvlevarma aRmosavleTis eklesias monofizitebTanSeTqmoleba daswama, ramdenadac am TeoriiT areopagituli korpusisSeqmna miewereba monofizit moRvawes, petre iberiels. sakiTxi imdenadmwvaved dadga, rom nucubiZe-honigmanis Teoriam dasavleTis mecnierTa

1 Нуцубидзе Ш., Таина Псевдо-Дионисия Ареопагита, `enimkis moambe,~ t. XIV, 19422 Хонигман Э., Петр Ивер и сочинения Псевдо-Дионисия Ареопагита; “Труды ТГУ”, т. 59, 19553 Лосев А., Эстетика Возрождения, М., 1978, gv. 234 Garit G., Le version georgienne du ,,Pre spirituel;’’ 232, 1964

Page 22: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

22

Soris TiTqmis yvela momxre dakarga. am ukanasknel Tvalsazriss dadasavleT evropis mecnierTa axal Sromebs akritikebs da pasuxs scems S.nucubiZis narkvevi: `Петр Ивер и античное философское наследие~ (Тб., 1963).

Salva nucubiZem ramdenime werili miuZRvna beTlemSi (ierusalimismaxloblad) aRmoCenili qarTuli monastris warwerebs,1 radganvaraudobda, rom am warwerebSi moxseniebuli murvani petre iberia da,rom am monastris mSenebloba mis moRvaweobas unda ukavSdirebodes.sakiTxis sagangebo Seswavlam es varaudi daadastura da daazusta.2

Salva nucubiZe, garda areopagituli korpusi avtorobisa, petreiberielis miawers e. w. ,,mizezTa wignis~ avtorobasac.3 am wignma XI_XIIsaukuneebidan moyolebuli udidesi gavlena moaxdina evropulazrovnebaze. Tavdapirvelad mis avtorad aristoteles, memdeg proklediadoxoss Tvlidnen. Salva nucubiZe ki varaudobs, rom ,,mizezTa wigni~Seqmna petre iberielma. misi azriT, ,,mizezTa wigni~ petre iberielmaqarTul enaze dawera.

Salva nucubiZis monografiaSi `К происхождению греческого романа`Варлаам и Иоасаф~ (Тб., 1956) ganxilulia ,,balavarianis~ avtorobissakiTxi. mkvlevari detalurad akritikebs fr. delgeris argumentebs,iZleva ,,balavarianis~ berZnuli da qarTuli teqstis SedarebiT analizsda asabuTebs efTvime aTonelis avtorobas. magram yvelaferi es SalvanucubiZis gamokvlevis erTi mxarea. monografiis meore nawili exeba, amromanis Tavdapirveli redaqciis avtoris sakiTxs, romelic, SalvanucubiZis azriT, VII saukunis bizantieli novelisti ioane mosxi undaiyos. Salva nucubiZis TvalsazrisiT, ioane mosxis xelidan gamosulia,,balavarianis~ qarTuli (kerZod _ mokle, Tbilisuri) redaqcia,ramdenadac, Salva nucubiZis azriT, ioane mosxi erovnebiT qarTvelimweralia, romelic werda berZnuladac da qarTuladac.

ioanes zedwodeba mosxi orgvarad SeiZleba ganimartos. igi niSnavsan norCs _ ylorts, norC cxovels, xbos, an erovnebiT mesxs. SalvanucubiZem wamoayena Tvalsazrisi, rom igi mesxi, anu erovnebiT qarTveliunda yofiliyo da miiCnia orenovan mwerlad.4 es mosazreba gaiziarasimon yauxCiSvilma.5 mkvlevrebi, garda ioane mosxis zedwodebisa da,,balavarianis~ avtorobis Sesaxeb zemoT Camoyalibebuli Tvalsazrisisa,eyrdnobian kidev Semdeg garemoebas: rogorc zemoT aRvniSneT, ioanemosxi avtoria Zalze popularuli novelebis krebulis _ ,,limonariisa.~es krebuli SedarebiT sruli saxiT Cvenamde moRweulia berZnul,qarTul, laTinur da Zvel rusul enebze; calkeuli novelebis saxiTarabul enazedac. laTinuri da Zveli rusuli versiebi aSkarad berZnulidednidanaa Targmnili. qarTul enaze ,,limonari~ anu qarTulisaxelwodebiT ,,samoTxe,~ daculi sami xelnaweriT, romelTagan uZvelesiTariRdeba 925 wliT. X saukunisaa am Txzulebis Cvenamde moRweuliuZvelesi berZnuli xelnawerebic. qarTuli da berZnuli redaqciebis

1 nucubiZe S., palestinis axali gaTxrebi da qarTuli kulturis sakiTxebi; ,,mnaTobi”, I,1959; nucubiZe S., qarTuli warwerebi ierusalimSi; ,,komunisti,” 1959, 4.I; nucubiZe S.,ierusalimis axali gaTxrebis zogierTi sakiTxi; ,,droSa,~ 2, 19592 wereTeli g., uZvelesi qarTuli warwerebi palestinidan, Tb., 19603 nucubiZe S., ,,mizezTa wignis” avtoria petre iberi; ,,mnaTobi,” 7, 1959; Нуцубидзе ш., ПетрИвер и античное философское наследие, Тб., 19634 iqve, gv. 94_142; nucubiZe S., qarTuli filosofiis istoria, I, Tb., 1956, gv.217_220, 290_3125 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, Tb., 1973; gv. 236_247; yauxCiSvili s.,meSvide saukunis novelisti ioane mosxi; ,,ciskari,” 2, 1958.

Page 23: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

23

erTmaneTTan Sedareba S. nucubiZesa da s. yauxCiSvils afiqrebinebs, romqarTuli ar aris Targmnili berZnulidan. Tu mxedvelobaSi ar miviRebTnovelaTa erT nawils, romelic qarTulSi aSkarad berZnulidanaaTargmnili da, simon yauxCiSvilis azriT, gvian CarTuli, qarTuli,mkvlevarTa fiqriT, savsebiT damoukidebeli redaqciaa. amaze dayrdnobiTSalva nucubiZe askvnis, rom ,,limonariis~ berZnuli da qarTuliredaqciebi dawera ioane mosxma erTi berZnul da meore qarTul enebze.

amrigad, Salva nucubiZis hipotezebi, Teoriebi da gamokvlevebiqarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobisa da Zvel saqarTveloSifilosofiuri azris ganviTarebis ZiriTad problematikas moicaven.mkvlevaris mier dasmuli problemebis damuSavebas qarTvel mecnierTamTelma Taobebma mohkides xeli. Salva nucubiZis gamokvlevebma qarTulmecnierebaSi kritikuli gamoxmaurebac mravalgzis gamoiwvies da bevrimomxre da gamgrZelebelic gamouCnda mecnieris TiToeul Teorias Tuhipotezas. dReisaTvis am Teoriebisa da hipoTezebisagan bevri maTganiaraa gaziarebuli, magram S. nucubiZis mier dasmuli sakiTxebis SemdgomikvleviT avida qarTvelologiuri mecniereba axal, TanamedrovesimaRleze.

simon yauxCiSvili - didia akademikos simon yauxCiSvilis wvliliqarTul-bizantiur literaturul urTierTobaTa kvlevaSi. misimecnieruli moRvaweobis horizonti Zalze farToa. misi avtorobiTgamovida ,,berZnuli literaturis istoriis~ samtomeuli.1 igia seriis,,georgika~ (bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb)rvatomeulis gamomcemeli. simon yauxCiSvilma Seiswavla, mecnieruladdaamuSava da gamosca Zveli qarTuli originaluri da naTargmniliteraturis bevri pirvelxarisxovani Zegli.. simon yauxCiSvilisgamokvlevebma naTeli mohfines Zveli berZnuli literaturis, bizantiisliteraturisa da istoriis, Zveli saqarTvelos istoriis, geografiis,enisa da literaturis bevr urTules sakiTxs. misi cxovrebisa damecnieruli moRvaweobis farTo mimoxilva Sesrulebulia a. uruSaZis dag. mWedliZis specialur gamokvlevebSi2

amjerad Cven SevCerdebiT simon yauxCiSvilis udides damsaxurebazeqarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobis calkeuli problemebismecnieruli damuSavebis kuTxiT. am TvalsazrisiT gansakuTrebiTmniSvnelovania simon yauxCiSvilis ,,bizantiuri literaturis istoria;~,,georgikis~ rvatomeulSi Setanili bizantieli avtorebis TargmanebimTargmnelis komentarebiT. gamocemebi Zveli literaturis Zeglebisa:,,xronografi giorgi monazonisaÁ,~ ,,ioane petriwis Sromebi;~ calkeuligamokvlevebi qarTul-berZnuli literaturuli urTierTobebissakiTxebze: ,,Satberdis krebulis saswavlo wigni;~ ,,korideTis berZnulisaxarebis qarTuli minawerebis daTariRebisaTvis;~ ,,giorgi amartolisxronografis qarTuli Targmani;~ ,,gelasi kesarieli qarTlis moqcevisSesaxeb;~ ,,prokopi kesarielis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb;~ ,,libaniosida bakuri;~ ,,miqael fselosis erTi ,,ganmartebaÁ;~ masalebi ioanepetriwis ,,ganmartebis~ wyaroTa SeswavlisaTvis;~ ,,istoriani da azmani

1 s. yauxCiSvili, berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1946; yauxCiSvili s.,berZnuli literaturis istoria, t. II, Tb., 1949; yauxCiSvili s., berZnuli literaturisistoria, t. III, (bizantiuri literaturis istoria) Tb., 19632 a. uruSaZe, simon yauxCiSvili, Tb., 1975; g. mWedliZe, qarTlis cxovrebis moWirnaxule,Tb., 1975

Page 24: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

24

SaravandedTani~ da `ioane petriwi;~ ,,adiSis xelnaweris berZnizmebi;~,,bizantiuri romani meeqvse saukunisa ,,Ralaqtioni da epistimia;~ ,,efremmcire da berZnul-bizantiuri leqsTwyobis sakiTxebi;~ ,,qarTliscxovreba~ da ,,msoflio istoria;~ ,,gelaTis akademia;~ ,,saberZneTisuZvelesi mosaxleobisa da berZnuli enis Seqmnis sakiTxi;~ ,,petreiberieli da ioane lazi _ V saukunis gamoCenili moRvaweebi;~ ,,axaliwigni petriwonis Sesaxeb;~ ,,axali varianti qarTuli romanisa ,,sibrZnebalavarisa;~ ,,axali masalebi Zveli qarTuli poeziis istoriisaTvis;;~,,gamoCenili qarTveli moRvawe petre iberieli da misi portreti;~,,giorgi merCules~ garSemo~ (p. ingoroyvas ,,giorgi merCules~ gamo);,,meSvide saukunis novelisti ioane mosxi;~ ,,S. rusTaveli da jvrismonasteri;~ ,,areopagituli wignebis garSemo petre iberieli da dioniseareopageli;~ ,,jvris monastris xelnawerebi;~ ,,ras gviamboben ZveliberZnebi saqarTvelos Sesaxeb;~ ,,mearistotelura;~ ,,warsulis didifurclebi~ (e. xinTibiZis monografiaze ,,bizantiur qarTuliliteraturuli urTierTobani~).1

qarTul-berZnuli kulturul-literaturuli urTierTobisproblemaTagan pirvelia winaberZnuli mosaxleobis eTnogenezisissakiTxi. berZnuli enis, istoriisa da kulturis mkvlevarTa wreSiwamoyenebulia mosazreba, rom indoevropuli modgmis berZnebs, romlebicdRevandeli saberZneTis teritoriaze balkaneTis CrdiloeTidanmovidnen, am adgilas daxvdaT araindoevropuli mosaxleoba da maT mierSeqmnili maRali kultura. simon yauxCiSvilis naSromebSi2 gatarebuliaazri, rom am winaberZnul mosaxleobas da qarTvelur tomebs mcire aziissaxiT saerTo kulturuli safuZveli akvani hqondaT. am problemisganviTarebas vxedavT simon yauxCiSvilis SexedulebaSi uZveles berZnulda qarTul miTosze. mkvlevari fiqrobs, rom ar SeiZleba promeTesa daamiranis erTmaneTisagan daSoreba da, rom es Tqmuleba monaTesavexalxebis Seqmnilia. kerZod, misi azriT, promeTes dapirispireba zevsTanesaa urTierTbrZola ori kulturisa _ winaberZnuli da axali berZnulikulturebisa.3 amave problemas ukavSirebs s. yauxCiSvili aqilevsissakiTxs. ,,iliadas~ mTavari gmiri aqilevsi araberZnuli mosaxleobidanerT-erTi tomis mefea. kerZod, ,,xomaldTa katalogi~ mas ixseniebs,,pelazgur argosSi.~ maSasadame, igi Tesaliidanaa, romelsac horodotepelasgebis qveynad miiCnevs. am gziTac berZnuli eposi qarTvelTa winaparmcireaziel xalxebsa da Zvel berZnul mosaxleobas Soris Zvelkontaqtebze metyvelebs.4 amave arealSia CarTuli simon yauxCiSvilismier homerosis poemebis metruli sazomis _ daqtiluri hegzametrissakiTxic. daqtiluri hegzametri araa miCneuli berZnul da sazogadodindoevropuli warmoSobis saleqso zomad. simon yauxCiSvilis azriT,daqtiluri pegzametris sawyisebic uZveles qarTul leqsTwyobaSi undaveZioT.

simon yauxCiSvili ikvlevs qarTul samyarosTan berZnuliskontaqtebs elinisturi periodis berZnul literaturaSic. swored esganapirobebs im garemoebas, rom ,,berZnuli literaturis istoriis~ meore

1 s. yauxCiSvilis Sromebis CamonaTvali qarTul-bizantiuri literaturuliurTierTobebis kvlevis mimarTulebiT ix. bibliografiaSi.2 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1950, gv. 183 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1950; yauxCiSvili s., rasgviamboben Zveli berZnebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 19644 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1950.

Page 25: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

25

tomSi detaluradaa damuSavebuli apolonios rodoselis ,,argonavtika~misi uxvi ,,kolxuri~ pasaJebiT da strabonis ,,geografia~ sayuradRebocnobebiT Zvel qarTvel tomebze.1

mecnieri Tanmimdevrulad ikvlevs areopagituli korpusisavtorobis sakiTxs. am problemisadmi interesi mkvlevars 1939 wlidangamoumJRavnebia. am problemas s. yauxCiSvilma sami saintereso narkveviuZRvna: ,,areopagitika,~ ,,petre iberieli da ioane lazi _ V saukunisgamoCenili moRvaweebi,~ `areopagituli wignebis problema.~ fsevdodionise areopagelis da petre iberielis identifikaciisdasasabuTeblad simon yauxCiSvilma erTi saintereso cnoba moitana:fsevdo dionise areopagelis Txzulebebs erT siriul xelnawerSi(parizis nacionaluri biblioTeka, #284) darTuli aqvs specialuriSeniSvna, romelSic moTavsebulia cnobebi petre iberielze. mkvlevariaskvnis: safiqrebelia am siriuli nusxis gadamwerma icodes, romareopagituli nawerebis avtori petre iberielia.2

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis Semdegi didiproblema, romelic Semodis simon yauxCiSvilis kvlevis sferoSi, arisbizantiuri romanis ,,varlam da ioasafis~ genezisis sakiTxi. mkvlevariTanmimdevrulad icavs qarTvel filologTa Tvalsazriss imis Taobaze,rom berZnuli ,,varlam da iosafis~ avtoria X_XI saukuneebis mijnisdidi qarTveli mTargmneli efTvime aToneli. am Tezisis dasasabuTebladigi Semdeg argumentebs moixmobs: 1. ,,uZvelesi berZnuli xelnaweri (XIsaukunis Suawlebis wina xanebisa), romelic ekuTvnis wm. markozisbiblioTekas veneciaSi, ,,balavaris~ qarTulidan berZnulad mTargmneladeqvTime iberiels asaxelebs (amasve imeorebs XIV saukuneSi gadawerilierTi xelnaweric parizis nacionaluri biblioTekisa).~3 2. ,,arsebobslaTinuri Targmani ,,balavarisa,~ romelic Sesrulebulia berZnuliteqstidan XI saukunis pirveli naxevris bolo wlebSi..... laTinuriTargmanic saTaurSi ixsenebs berZnul enaze mTargmnelad ,,wminda kacs,eqvTimes.~4 3. efTvime iberiels ,,balavaris~ mTargmnelad qarTuli enidanberZnulad Tvlis efTvimes biografi giorgi mTawmindeli.5 simonyauxCiSvili efTvimes mier qarTulidan gadakeTebulad miiCnevs,,balavarianis~ mokle qarTul redaqcias, romelsac ,,sibrZne balavarisa~ewodeba. ramdenadac am mokle qarTul versiasTan SefardebiT berZnuli,,varlaam da ioasafi,~ rogorc sim. yauxCiSvili aRniSnavs, erTi-samadmetia, mkvlevaris miTiTebiT, es CanarTebi sxvadasxva saRvTismetyvelowignebidan moxmobili fragmentebia.

sim. yauxCiSvili guldasmiT ikvlevs ,,varlam da ioasafis~ berZnulxelnawerTa lemas.6. igi belgieli mecnieris, p. devos msgavsad berZnulxelnawerTa lemis uZveles saxed miiCnevs im tipis lemas, romelSic arismiTiTeba rogorc am ambis momtan ioaneze, aseve mis mTargmnel efTvimeze;xolo lemis meore saxeoba (mxolod ioaneze miTiTeba) SemdgomgadakeTebad miaCnia.

sim. yauxCiSvilis azriT, ,,balavarianis~ qarTul enaze moRweuliori redaqciidan (mokle da vrceli) pirveladia mokle varianti, xolo

1 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. II, Tb., 19492 yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, Tb., 1973, gv. 1163 iqve, gv. 2074 iqve, gv. 2075 iqve, gv. 2086 iqve, gv. 224_230

Page 26: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

26

vrceli maszea damokidebuli. am mokle variantis anu ,,sibrZnebalavarisas~ Seqmnis savaraudebel epoqad sim. yauxCiSvili VII_Xsaukuneebs miiCnevs.1

rogorc zemoT visaubreT, simon yauxCiSvili Salva nucubiZesTanerTad avtoria hipoTezisa imis Taobaze, rom VII saukunis cnobilibizantieli novelisti, ioane mosxi erovnuli warmoSobiT qarTvelia dawerda berZnul da qarTul enebze. sim. yauxCiSvili detalurad msjelobsioane mosxis ,,limonaris~ anu ,,samoTxis~ qarTul redaqciaze2 igiaskvnis: ,,a) qarTuli novelebis erTi ZiriTadi wyeba originaluriqarTulia b) drodadro berZnuli novelebis krebuli (,,limonari”)ivseboda da qarTuli novelebis krebuls an emateboda axali novelebi,berZnuli Sevsebuli krebulidan naTargmni, an Zveli qarTuli novelebisgadasinjva xdeboda. amiT aixsneba is, rom qarTul teqstSi gvxvdebaiseTi SemTxvevebi, romlebic mowmoben qarTuli teqstis originalurobas,da gvxvdeba berZnizmebis gavlenac.~3

sim. yauxCiSvilis kvlevis sagania e. w. bizantiuri renesansismweralTa Semoqmedeba. kerZod, mwerali dawvrilebiT Cerdeba miqelfselosisa da ioane italosis filosofiaze da qarTvel filosofossioane petriws ukavSirebs am skolas.4 sim. yauxCiSvilma qarTulxelnawerebSi gamoavlina da gamosca miqael fselosis ori TxzulebisTargmani ,,pirmSosaTvis~ da ,,dResaswaulTa ganmarteba.~5 man yuradRebamiaqcia ioane italosis erT werils afxazi gramatikosisadmi da nikomaris kvaldakval CaTvala, rom es afxazi gramatikosi ioane petriwiunda iyos. es varaudi daasabuTa sim. yauxCiSvilis mowafem n. keWaRmaZem.6

qarTul_bizantiuri kulturul-literaturuli urTierTo-bebisaTvis Zalze mniSvnelovani masalaa simon yauxCiSvilis mierTargmnili da komentirebuli ,,georgikis~ rvatomeuli. sagangebod undaaRiniSnos Semdegi:

sim. yauxCiSvili aris mTargmneli da ganmmartebeli bizantielisaeklesio istorikosebis _ gelasi kesarielis, rufinusis, Teodoritekvirielis, sokrate sqolastikosis, eremia sozomenes cnobebisa iberiisgaqristianebaze.7 man ,,georgikis~ meore tomSi Seitana ZalzemniSvnelovani masala petre iberielis biografiisaTvis: ioane rufusis,,petre iberis cxovrebis~ erTi nawilis Targmani r. raabes germanulipublikaciidan da ioane rufusisave ,,pleroforiebis~ nawyvetebisTargmani Ff. naus franguli gamocemidan.8 ,,georgikis~ merve tomSi 1970wels man gamoaqveyna dokumenturi masala _ ,,aTonis iverTa monastrisaqtebi (xrisobulebi, sigel-gujrebi, praqtikonebi).~ es publikaciaaTonis qarTvelTa monastris istoriis mkvlevarTaTvis uaRresadfaseulia.

,,georgikis~ mexuTe tomSi Setanilia bizantiuri kanonikuriliteraturis erTi ubrwyinvalesi Zegli qarTuli TargmaniTurT _ XIsaukunis erovnebiT qarTveli bizantieli mxedarTmTavris, petriwonis

1 iqve, gv. 230-2362 iqve, gv. 236_2463 iqve, gv. 2444 iqve, gv. 250_2635 iqve, gv. 258; 23, gv. 241_2636 keWaRmaZe n., ioane italosis Semoqmedeba, Tb. 1970, gv. 123_1487 ,,georgika”, I (al. gamyreliZisa da s. yauxCiSvilis Targmani da gamocema), Tb., 19618 ,,georgika,” II (s. yauxCiSvilis Targmani da gamocema), Tb., 1965, gv. 245_299

Page 27: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

27

qarTuli monastris maSeneblis, grigor bakurianisZis ,,petriwiniswesdeba.~ grigor bakurianisZes Tavisi monastrisaTvis 1084 welsdauweria tipikoni anu wesdeba, romelic Seudgenia konstantinopoliserT-erTi monastris tipikonis mixedviT. tipikoni Tavdapirveladdaiwera or enaze _ berZnulsa da qarTulze. berZnulze imitom, rom igiiyo oficialuri saxelmwifo ena da sabuTs simtkice mxolod am enazeeqneboda. amitomac swored berZnuli redaqciaa xelmowerili dabeWeddasmuli grigol bakurianisZis mier. berZnuli teqsti or caladdawerilia. erTi cali konstantinopolSi gagzavnila arqivSi Sesanaxad;meore, albaT, monasterSi inaxeboda. qarTul enaze teqstis dawera imiTaadasabuTebuli, rom monastris mkvidrni qarTvelebi arian da sxva ena arician. simon yauxCiSvilis azriT, qarTuli da berZnuli redaqciebismimarTebis Seswavlis dRevandel doneze ar SeiZleba gadaWriT iTqvas,,,Tu romeli redaqciaa pirveldedani, magram apriori SeuZlebelia ardavuSvaT, rom jer daiwera erTi maTgani.~1 petriwonis wesdebis Sesaxebcnoba 1887 wels dabeWda p. bezobrazovma, Semdeg _ 1888 wels am wesdebisteqstis axalberZnuli Targmani mogvca giorgi museosma, xolo wesdebisZvelberZnuli teqsti 1904 wels gamoaqveyna lui petim. 1954 wels m.TarxniSvilma gamosca petriwonis wesdebis ZvelqarTuli redaqcia. manvemiuTiTa, rom kunZul qiosze moipoveba qarTuli redaqciis sxva nusxa.marTlac, kunZuli qiosis korais saxelobis biblioTekis #1598xelnawerSi aRmoCnda petriwonis wesdebis rogorc qarTuli, aseveberZnuli redaqcia. swored es ukanaskneli qarTuli TargmaniTa daspecialuri gamokvleviT gamosca sim. yauxCiSvilma. am garemoebas ZalzemniSvnelovani dazustebebi Seaqvs lui petis publikaciaSi.2 gansxvavebiTgansxvavebiT wina gamocemisagan, igi eyrdnoba ara gviandel, aramedXII_XIII saukunis nusxas da Semkulia filologiuri aparatiT(gamokvleva, leqsikoni, saZiebeli). imave xelnawerSi moTavsebuliqarTuli redaqcia am wesdebisa gamosca akaki SaniZem 1971 wels.3

amrigad akademikos simon yauxCiSvilis mravalricxovanma damravalmxrivma gamokvlevebma axali etapi Seqmnes qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobis kvlevaSi.

mose gogiberiZe cnobili qarTveli filosofosia. igi qarTulifilosofiis istorikosic iyo. upiratesad meTormete saukunis qarTulfilosofiur-literaturuli azris ganviTarebas ikvlevda. am mxriv misiinteresis sferoSi Sevida klasikuri periodis qarTuli literaturuliazrovneba da misi mimarTeba rogorc antikur berZnul, aseve bizantiurliteraturasa da filosofiasTan. mose gogiberiZis gamokvlevebi amsferoSi 1937_1947 wlebiT TariRdeba. isini erT krebulad Sekriba dawinasityvaobiT, SeniSvnebiT, avtoris biografiisa da nawerebis siisdarTviT gamoaqveyna ioseb megreliZem4 (qvemoT gverdebi miTiTebulia amgamocemis mixedviT). mose gogiberiZis gamouqveynebeli Sromebidan ZveliqarTuli mwerlobis istoriis TvalsazrisiT sagulisxmoa ,,rusTavelida homerosi,~ 1947 wels dawerili 105 gverdiani statia, romelicdReisaTvis dakargulia.

1 ,,georgika,” V (s. yauxCiSvilis Targmani da gamocema), Tb., 1963, gv. 2732 lolaSvili i., miqel fselosis filosofiur_egzegetikuri traqtati ,,pirmSosaTvis,”,,Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi,” II, Tb., 19643 SaniZe a., qarTvelTa monasteri bulgareTSi da misi tipikoni, Tb., 19714 m. gogiberiZe, rusTaveli, petriwi, preludiebi, Tb., 1961

Page 28: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

28

mose gogiberiZis interesis sferoSi Zveli qarTuli mwerlobidanXI_XII saukuneebis qarTuli filosofiuri azrovneba dgas. igi XIIsaukunemdeli qarTuli literaturis ganviTarebaSi or istoriul gzasxedavs. qarTuli kulturis pirvel gzas igi qristianul berZnulsuwodebs; xolo meores - saero mwerlobis gzas, romelicaRmosavleTidan modioda. mkvlevaris azriT, Cveni kulturis am ormagzam qarTuli azrovnebis ganviTareba or mwvervalamde _ ioanepetriwamde da SoTa rusTvelamde miiyvana.

qarTuli kulturis pirveli gzidan mkvlevarma specialuradSeiswavla ioane petriwis filosofia. petriwis didi winamorbedebidanmose gogiberiZem mokled mimoixila mxolod efrem mcirismsoflmxedveloba. mkvlevris daskvniT, efrem mcire aris,,orTodoqsalur-qristianuli Teologiisa da sqolastikis adrindelietapis warmomadgeneli. misi filosofia qristianulia. e. i. kapadokielimamebidan gamomdinare, da merve saukunis bolos sabolood gaformebuliioane damaskelis mier.~ (gv. 143).

ioane petriwi ki mose gogiberiZis TvalsazrisiT, qarTulifilosofiuri azrovnebis Semdgom etaps qmnis, ukve upirispirdeba pirvelTaobas. igi ganviTarebuli sqolastikis warmomadgenelia. marTalia,ioane petriwic ,,qristianobis ideologia, damcveli yvela misidogmaturi atributisa da tradiciisa~ (gv. 145), magram, mkvlevrisdaskvniT, misi siaxle azrovnebis istoriaSi is aris, rom ,,igiqristianuli sqolastikis istoriaSi damwyebia im axali mimarTulebisa,romelmac gadawyvita filosofia pozitiurad gamoeyenebina, romelicfiqrobda, rom religia ,,gonebis argumentebiTa~ da ,,TeoriiT~dasabuTdeboda. mas platonis, aristoteles filosofiisa da ,,platonurifilosofosebis~ daxmarebiT qriastianoba unda gonieri da dasajerebeligaxados da, rasakvirvelia, ar grZnobs, rom momavalSi aristoteleqristes daCrdilavs da adamians sarwmunoebis samarTlianobaSidaaeWvebs~ (gv. 146).

mose gogiberiZe calke gamoyofs petriwis ganaTlebisa dafilosofiuri msoflmxedvelobis wyaroebis sakiTxs. SeniSnulia, rompetriwi Rrmad icnobs da eyrdnoba antikur filosofiasa da poezias;yvela gamoCenil neoplatonikoss; siriisa da saberZneTis yvelagamoCenil RvTismetyvels. mkvlevari varaudobs, rom misTvis ar undaiyos ucnobi arc arabuli filosofia. mose gogiberiZe Tvlis, rom esfilosofiuri ganaTleba ioane petriws miRebuli unda hqondes managanisakademiaSi ioane italosis xelmZRvanelobiT. mkvlevari ioane petriwsmiiCnevs swored im tipis azrovnebis gamgrZeleblad, romelic miqelfselosma da ioane italosma wamoiwyes.

mose gogiberiZis TvalsazrisiT, ioane petriws sqolastikuriazrovneba mihyavs im gziT, ra gziTac wavida igi daaxloebiT erTisaukunis Semdeg dasavleT evropaSi. misi ZiriTadi mizania, qristianulidogmatika daasabuTos filosofiurad. igi yvelaze farTod eyrdnobaplatonis, aristoteles da neoplatonelTa (rogorc misi qristianuliwarmomadgenlis _ nemesios emeselis, aseve warmarTi neoplatonikosis _prokle diadoxosis) filosofiur memkvidreobas. petriwi uSualodberZnul dednebSi unda icnobdes rogorc platonis dialogebs (yovelSemTxvevaSi, ,,parmenides” da ,,timeoss” uTuod), aseve aristotelesTxzulebebs. neoplatonikosebs ki igi qarTulad sityva-sityviT Targmnisda ganmartavs. RmerTis arsebobis dasabuTebis sakiTxSi igi emxroba

Page 29: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

29

RvTaebis eqstazis saSualebiT xatvis neoplatonur Teorias. petriwislogika da bunebismetyveleba ki Tavidan bolomde aristotelezeadamyarebuli. ,,danamdvilebiT SeiZleba iTqvas, _ wers mose gogiberiZe, -rom XII saukunis pirvel naxevarSi arc erT dasavleTel sqolastikossaristotele im moculobiT ar scodnia, rogorc es petriwTan gvaqvsmocemuli, TviT petre abelarsac ki~ (gv. 163). nemesios emeselis daprokle diadoxosis TargmaniTac ioane petriwi Tavisi epoqis mowinaveazrovnebis saTaveSi dgas.

mkvlevari aviTarebs azrs, rom ioane petriwis filosofia arisbizantiaSi, kerZod manganis akademiaSi dawyebuli sqolastikisgagrZeleba da damTavreba.

petriwis originaluri filosofiuri azrovneba ZiriTadad proklediadoxosis dasaxelebuli Txzulebis qarTul Targmanze darTulwinasityvaobas, komentarebsa da bolosityvaobaSi iSleba. XII saukunisqarTveli filosofosis mizani iyo ,,RmrTismetyvelebaÁ nivTisaganmiuxebeli wamoeyena~ e. i. gogiberiZis interpretaciiT, ,,Seqmna TeologiaamaRlebuli yovelive nivTierisagan da qveynierisagan~ (gv. 170). radganacsarwmunoebas amis gakeTeba sakuTari ZaliT ar SeuZlia, petriwimimarTavs filosofias da upiratesad eyrdnoba platons, aristotelesda prokles. magram, mkvlevaris SeniSvniT, ,,mTlianad arc erT amaTganspetriwi ar Rebulobs, TiToeulisagan igi imas iyenebs, rac misi sakuTarimsoflmxedvelobisaTvisaa saWiro~ (gv. 171). igi mTeli TavisiSemoqmedebiT adasturebs, rom filosofiis gmoba uazrobaa. filosofiasSeuZlia didi samsaxuri gauwios sarwmunoebas. SeuZlia logikuri gziTnaTelyos igi, rac religiaSi mxolod rwmenazea damyarebuli. mosegogiberiZis dakvirvebiT, prokles petriwi iyenebs sami ZiriTadiaspeqtiT: ,,1) erTisa da misgan gamomdinare simravlis dialeqtikurobisdadgenisaTvis. 2) sikeTisa da borotis substancionaluri dualizmisdaZlevisaTvis da sikeTis monizmis dadgenisaTvis..... 3) RvTis mter damgmobel filosofosTa, e. i. epikureelTa..... ganadgurebisaTvis~ (gv. 172).aristoteleze petriwi afuZnebs 1) e. w. ,,mdabiur codnas,~ anudRevandeli gagebiT mecnierebas: cisa da miwis nivTTa warmoSobisa daxrwnis filosofias; 2) logikas: ,,petriwma icis, rom aristoteleslogikis gareSe ,,uRono ars risave gagonebaÁ sulisa mier sityvierisaÁ”,radgan TviT RmerTs ar SeuZlia logikas ewinaaRmdegos, vinaidan TviTonaris logosi” (gv. 172); 3) aristoteles mecniereba RvTismetyvelebamdemidis da imas adasturebs, rom ,,erTi ars meufe yovelTa.~ ,,rac Seexebaplatons....., _ wers mkvlevari, _ ,,RvTaebrivi~ platonis mier igi ufroaRfrTovanebulia, vidre darwmunebuli, platoni mas ufro xiblavs,vidre aswavlis. platons igi adidebs, rogorc pirvel saTaves imsibrZnisa, romelic pavle mociqulSi gamocxadda” (gv. 173). mosegogiberiZis daskvniT, is msoflmxedveloba, romlis warmosadgenadacpetriws antikuri filosofia gamouyenebia aris mxolod da mxolodqristianoba: ,,petriwTan mocemulia ganviTarebuli sqolastikisTvalsazrisi; am Tvalsazrisis gamomuSaveba qarTuli Teologiuri dasaeklesio azrovnebis damTavreba iyo, misi ganviTarebis im wertilTanmiyvana, roca ganviTarebis procesSi myofi TiToeuli movlenaTavisTavTan ucxo gaxdeba da Tavis sawinaaRmdegoSi gadava” (gv. 175).

petriwis msoflmxedvelobis ZiriTadi principiT yvelaferisafuZvlad gamocxadebulia erTi. es principi sarwmunoebam aRmoaCina.filosofosTagan yvelaze metad erTis saidumlos prokle Cawvda.

Page 30: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

30

petriwis dakvirvebiT, aristotelec laparakobs ,,xedviT codnaze, e. w.wminda Teorize, anu azrovnebis azrovnebaze.... es savsebiT iseTive gzaasibrZnisa, rac platonis dialogebidan proklem ,,ganacxada~ (gv. 178).

proklesa da aristoteles dialeqtikur meTodebze dayrdnobiTpetriwi iwyebs Semecnebis wyaroebis gamokvlevas da warmoadgensoriginalur Teorias, Semecnebis or nakads _ sulsa da gonebas Sorisgansxvavebaze. aqve petriwi gvTavazobs RmerTis arsebobis racionalurixerxiT damtkicebis originalur cdas: ,,adamians Semecnebis ori wyaroaqvs, suli da goneba. Semecnebis mizania namdvil myof arsebaTaSemecneba; es mizani subieqt-obieqtis mimarTebaSi saxierdeba. obieqti,petriwis azriT, ufro maRla dgas gonebaze, am SemTxvevaSi gonebasubieqtia; magram namdvil-myof arsebaze maRla usazRvrooba dgas, xolo,roca usazRvrooba iqneba subieqti, misi obieqti SeiZleba iyos mxoloderTi anu RmerTi. aseTi dialeqtikis gziT maRldeba petriwi RmerTamde.

mose gogiberiZis dakvirvebiT, petriwis sqolastikis originalurixazi yvelaze metad gamoCnda erTis, rogorc dasabamis dadgenis sakiTxSi.,,igi eTanxmeba berZens imaSi, rom yovelive simravle erTisagan undaamodiodes, amitom xedavs igi berZnebSi qristianobis winaprebs; magramrogori unda iyos es amosvla? aq iwyeba gamijvna~ (gv. 196). am SemTxvevaSipetriwi ar mihyveba RmerTis arsebobis racionaluri gziT dasabuTebisaristoteleseul metafizikas. es gza miuRebeli iyo rogorcneoplatonizmisaTvis, aseve fsevdo dionise areopagelisagan gamomdinareqristianuli TeologiisaTvis. petriwi ar mihyveba arc RmerTis raobisgansazRvrebis prokles Teorias: negacias - RmerTis ganmartebas imiT, Tura ar aris RmerTi. petriwis saboloo daskvniT erTi aris ,,is, romelsacnaTeli Seaqvs yovelsave sinaTleSi, romelic keTilobiT akeTilebsyovelives~ (gv. 200); xolo, ,,is, rac iqmna erTis mier, aris xatebaÁerTisa~ (gv. 201).

mose gogiberiZe ar iziarebs S. nucubiZis mosazrebebs petriwisfilosofiis Sesaxeb. misi daskvniT, petriwi ar iwyebs qarTulirenesansis epoqas; petriwi ar aris qarTuli warmarTobis apologeti;petriwi ar aris Tanmimdevruli neoplatonikosi. neoplatonizmi petriwisfilosofiis mxolod erT-erTi ZiriTadi wyaroa.

petriwi sqolastikosi da qristianobis filosofosia. mxolod igiwarmomadgenelia im ganviTarebuli sqolastikisa, romelic qristianulifilosofiis dasabuTebisaTvis iyenebs mTeli antikuri kulturasa daazrovnebas. petriwis azrovnebis sidiade imiTaa ganpirobebuli, rom igiikvlevs misi Tanamedrove epoqis im sakiTxebs, ,,romlebic imdroindelimowinave kacobriobis kvlevisa da Ziebis sagans Seadgenda. igi Seecadaganaxlebis sinaTle Seetana qristianobaSi~ (gv. 215). misimsoflmxedvelobis kvlevis meTodi iyo aristotelur-neoplatonuriwarmoSobis dialeqtika; xolo TviTon msoflmxedveloba _ idealizmi.,,ioane petriwma erTi da erT-naxevari saukuniT daaswro dasavleTs,epoqis azrovneba imave mimarTulebiT waeyvana, ra mimarTulebiTac igiSemdeg dasavleTSi ganviTarda~ (gv. 215) _ esaa petriwis filosofiismniSvneloba Sua saukuneebis azrovnebis ganviTarebis istoriaSi.qarTuli azrovnebis ganviTarebis istoriaSi ki ,,ioane petriwisrulmqmneli da damamTavrebelia qarTuli kulturis im istoriuligzis, romelic qristianobidan modioda~ (gv. 203). man ,,niadagi moamzadaqarTuli kulturis im didi aRorZinebisaTvis, romelic asi wlis SemdegrusTavelma ganaxorciela~ (gv. 215).

Page 31: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

31

rusTvelis msoflmxedvelobas mose gogiberiZem petriwisfilosofiaze muSaobis dawyebamde miuZRvna ori sagazeTo werili: ,,SoTarusTaveli da neoplatonizmi~ (ix. bibliografia) da ,,rusTavelismsoflmxedvelobis saTaveebi (ix. bibliografia), romlebic polemikurixasiaTisaa. mkvlevris azriT, ar SeiZleba rusTvelis msoflmxedvelobissafuZvlad neoplatonizmis miCneva. mkvlevari uaryofs poetisdamokidebulebas misi epoqis mZlavr filosofiur moZraobasTan _qristianul sqolastikasTan. magram rusTvelis epoqis meore didfilosofiur moZraobasTan _ arabul filosofiasTan rusTvelis kavSirisarwmunod esaxeba. mose gogiberiZe fiqrobs, rom rusTaveli erTgvaraddamokidebuli unda iyos arabul aristotelizmze.

naSromSi ,,uzenaesi arsebis cneba ,,vefxistyaosanSi~ (ix.bibliografia) aris cda axleburad iqnes gadawyvetili rusTvelisRmerTis problema. mkvlevars amosaval poziciad miaCnia SemdegiDdebuleba: ,,rusTavels arc qristianuli RmerTisaTvis ucia Tayvani daarc mahmadianurisaTvis, magram rusTaveli arc aTeisti yofila da arcwarmarTi. mis SemoqmedebaSi oficialuri RmerTi ar aris, RmerTze kisaerTod Zalian bevri laparakia~ (gv. 28). ra filosofiur-religiurwarmodgenebze dayrdnobiT unda Seqmniliyo ,,vefxistyaosnis~ RmerTiscneba? am kiTxvaze pasuxis gasacemad, erTi mxriv, mkvlevari akritikebsrusTvelis mahmadianobis, maniqeizmis, neoplatonikosobis, solarizmisada paganizmis Teoriebs; meore mxriv ki, cdilobs pozitiuri azrisformirebas poemis uzenaes arsebaze. mkvlevris TvalsazrisiT, rusTvelikargad icnobs qristianul orTodoqsias, qarTul sasuliero mwerlobas,magram igi mainc ar aris orTodoqsi qristiani, ramdenadac ,,yoveliqristianuli azrisa da Semoqmedebis imdroindeli gvirgvini _ RmerTisampirovani da erTarsebiani, qristianuli mesianizmi, RmerTi kacadqceuli da sxva _ arsad ar gvxvdeba rusTavelTan~ (gv. 29). naTelia, romrusTavelis amosavali qristianobaa, magram qristianoba ar arisrusTavelis msoflmxedvelobis navsayudeli~ (gv. 38). mkvlevari askvnis:,,rusTavelis RmerTi renesansis epoqis RmerTia~ (gv. 58). mose gogiberiZisTvalsazrisiT, ,,RmerTis cnebaSi aseTi revoluciis moxdenisaTvisrusTavelis gankargulebaSic TiTqmis igive wyaroebi iyo, rac renesansisepoqas moepoveboda. es iyo e. w. maRal sqolastikaSi gaerTianebuliaristotelur_neoplatonuri interpretacia sarwmunoebis dogmisa, amavedros, gacnoba aristotelesTan uSualod, erTi mxriv, da arabulifilosofia, meore mxriv. mose gogiberiZis gamokvlevebma ioane petriwisfilosofiis Sesaxeb XX saukunis pirvel naxevarSi axali mimarTulebamisca XII saukunis didi qarTveli Teologis Semoqmedebis kvlevas, racCvens Tanamedrove qarTvelologiaSi axal simaRlemde avida. aseve ZalzemniSvnelovani aRmoCnda is mimarTuleba, romelic m. gogiberiZemrusTavelis msoflmxedvelobis Seswavlas misca.

elene metreveli – Zalze mniSvnelovani da faseulia elenemetrevelis wvlili qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebiskvlevaSi.1 axalgazrda mkvlevarma moRvaweoba daiwyo maSin, rodesac maribroses, ioseb yifSiZis, ivane javaxiSvilis, akaki SaniZis, kornelikekeliZisa da sxva did mecnierTa mier axlad safuZvelCayrili

1 akademikos elene metrevelis Sesaxeb masala movamzadeT Semdegi gamocemis mixedviT:elene metreveli (1917-2003), biobibliografia; Seadgina gaga SurRaiam, gamomcemloba`artanuji,~ Tb., 2007

Page 32: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

32

qarTvelologiis winaSe mTeli simwvaviT idga qarTuli werilobiTiZeglebis mokvleva-moZiebisa da maTi sistemuri Seswavlis amocana.amitomac elene metreveli imTaviTve did yuradRebas uTmobdaliteraturuli Zeglebis moZiebas, maT mecnierul Seswavlas da analizs.

Teoriul-meTodologiur problemebSi farTod ganswavlulobam dauSualod pirvelwyaroebze mravalwlovanma muSaobam mas saSualebamisca, gamoevlina mecnierebisaTvis manamde ucnobi mniSvnelovaniistoriul-literaturuli faqtebi da mravalmxrivi analizis safuZvelzezustad ganesazRvra maTi adgili qarTuli kulturis istoriaSi. es,upirveles yovlisa, iTqmis saqarTvelos sazRvrebs gareT - aTonisa dasinas mTebze, siriasa da palestinaSi - arsebuli qarTuliliteraturul-saganmanaTleblo centrebis, iq dacul xelnawerTaSeswavlisa da aRmosavleTisa da dasavleTis qristianuli kulturebisurTierTgamdidrebis saqmeSi maTi mniSvnelobis warmoCenaze.

gamokvlevaSi `Savi mTis mwignobruli keris istoriisaTvis XIsaukunis pirvel naxevarSi~ (ix. bibliografia) elene metrevelmadamajereblad gansazRvra Savi mTis qarTul monasterTa kulturuliorientacia da xelnawerTa institutSi daculi ori kodeqsis anderZTaSeswavlis safuZvelze daadgina Zeli cxovlis eklesiis maSenebelTa daiq moRvaweTa vinaoba.

meore istoriul-kulturuli areali, romelsac elene metreveliikvlevda, aris aTonis mTaze mdebare qarTvelTa monasteri. marTalia,siria-palestinis qarTuli kerebisagan gansxvavebiT, am savanes daarsebisdRidanve hyavda mematianeebi, da, amdenad, misi istoria SedarebiT ukeTiyo Seswavlili, magram gamoCenili mecnieris sistemuri arqeografiulikvleva am mimarTulebiT Zalze mniSvnelovani aRmoCnda. gamokvlevaSi`sazRvargareTis qarTuli samwerlobo kerebis urTierTTanamSromlobiserTi faqti~ gaanalizebulia jvris monastris erTi hagiografiulikrebuli, romelic Savi mTis, aTonis ivironisa da jvris monastrisqarTvelma moRvaweebma Seadgines, naCvenebia, Tu rogor SeTanxmebulad dagegmazomierad iRvwodnen sazRvargareTis savaneebSi qarTvelimwignobrebi imisTvis, raTa maTi kultura imdroindeli msofliostandartebis simaRleze asuliyo. statiaSi `aTonis erTi aRapisgagebisaTvis~ (ix. bibliografia) basilwmidis monastris beris, fantinesaRapis analizis safuZvelze gaSuqebulia iverTa monastris istoriisa daaTonuri samarTlis erTi konkretuli sakiTxi. XI s.-is qarTuliwyaroebis mixedviT ioasafis sagaloblisa da misi mosaxseneblisistoriis wminda filologiur sakiTxebs eZRvneba gamokvleva `Du nouveausur L`Himne de Ioasaph~ (Le Muséon. 1987).

1982 wels TbilisSi aTonis qarTvelTa monastris daarsebis 1000wlisTavisadmi miZRvnil samecniero sesiaze wakiTxul moxsenebaSi „Le rôlede l'Athos dans l'histoire de la culture géorgienne“ elene metrevelma Seafasa amqarTuli savanis mniSvneloba qarTuli da, sazogadod, aRmosavluriqristianuli kulturisaTvis. ivironis monastris specifikuri sakiTxebiaganxiluli mecnieris mraval naSromSi. moxsenebaSi `aTonis qarTvelTamonastris (ivironis) winamZRvris dadgenis wesebi~ (ix. bibliografia),romlis sruli versia daibeWda jer frangul („Les normes pour l'installationd'un supérieur au monastère des Ibères au Mont Athos (XI-XII siècles“), Semdeg ki qarTul(aTonis qarTvelTa monasterSi winamZRvris dadgenis wesebi (X-XII ss.)~)enebze, mkvlevarma naTeli mohfina 981-983 ww.-Si ioane-Tornikes mieraTonze CordvanelTa saxlis sagvareulo monastrad aSenebul qarTvelTa

Page 33: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

33

savaneSi winamZRvris dadgenis qtitorul wess, romelic CordvanelTagansakuTrebul privilegiebsa da savanis TviTmyofadobas icavda.ivironismonastris istoriis mimoxilvis fonze mkvlevarma Tanmimdevrulad aCvena,monasterSi Tavdapirvelad menaveebad da xelosnebad, xolo Semdegkrebulis wevrebad SeRweulma berZnebma mravalsaukunovani gaafTrebulibrZolis Sedegad rogor SezRudes monasterSi qarTvelTa uflebebi dasabolood rogor daepatronnen mas.

gamokvlevaSi „Сведения Афонского синодикона об игуменах Бачковскогомонастыря и о Бакурианах“ ivironis saaRape wignis ramdenime aRapisdaTariRebisa da analizis safuZvelze mecnierma TvalnaTliv warmoaCinaZmebis - abaz da grigol bakurianebis, kurapalat sumbaT-saba bakurianisada misi meuRlis kale-mariamis, agreTve, giorgi magistrosisa dapetriwonis qarTvelTa monastris saZmos Zalisxmeva XI saukunisukanasknel meoTxedSi, daxmareba aRmoeCinaT ekonomikurad dapolitikurad SeWirvebuli ivironisaTvis. gamokvlevaSi `iovane daeqvTime aTonelebisaTvis miZRvnili samaxsovro wignebi~ literaturulipirvelwyaroebis analizis safuZvelze etapobrivad aris gaSuqebuli isdidi filologiur-kulturuli muSaoba, romelic iovane qarTvelisa damisi Zis, eqvTime mTawmindelis TanamoRvaweebma gaswies imisaTvis, raTaSTamomavlobisaTvis piruTvnelad warmoeCinaT mama-Svilis zneobrivisaxe, maTi Rvawli saqarTvelos eklesiisa da samefos kulturul-zneobriv amaRlebaSi.

qarTveli mecnieris didma saerTaSoriso avtoritetma ganapiroba isfaqti, rom 1976 wels ivironis berZnulenovani aqtebis gamocemisa dakomentirebisaTvis igi saTanamSromlod miiwvies parizis bizantiisistoriisa da civilizaciis Semswavlelma centrma. ukve gamocemuliadokumentebis oTxi tomi, romlebi moicaven am monastris istoriasdaarsebidan (983 wlidan) XVI saukunis dasawyisamde, romlebSic elenemetrevelma gaSifra da kometarebi daurTo am sabuTebis uamrav qarTulxelnawers. aTonis iverTa monastris cxovrebis amsaxveli dokumentebismarTebuli interpretaciiT, man gaarkvia am umniSvnelovanesi kulturulikeris istoriis mravali problema.

mecnieris mravalwlovani muSaobis brwyinvale dagvirgvinebaa orifundamenturi monografia. `narkvevebi aTonis kulturul-saganmanaTleblo keris istoriidan~ (Tb. 1996). monografiaSi sistemuradaris Seswavlili aTonis saliteraturo skola, mis qarTvelmwignobarTa, maT Soris naklebad an saerTod ucnob moRvaweTasaqmianoba da dasaxulia am mimarTulebiT Semdgomi kvlevis farToperspeqtiva. `aTonis qarTvelTa monastris saaRape wigni~ (Tb. 1998).monografiaSi gamoqveynebuli da skurpulozurad gaanalizebuliaivironis istoriisaTvis umniSvnelovanesi aRapTa krebuli,daTariRebulia masSi daculi istoruli realiebi, riTac naTeliefineba dRemde ucnob mraval sakiTxs.

ganuzomelia sazRvargareT arsebuli Zveli qarTulikulturuli savaneebisadmi miZRvnili gamokvlevebis mniSvnelobaaramxolod sakuTriv qarTuli kulturis, aramed, sazogadod,bizantiuri da qristianuli aRmosavleTis istoriis SeswavlisaTvis.elene metrevelis sakuTriv literaturaTmcodneobiT gamokvlevebSiuwinaresi mniSvneloba eniWeba qarTuli sasuliero literaturisSeswavlas. es, upirveles yovlisa, adre bizantiuri periodishimnografiaze iTqmis. mecnieri ikvlevda berZnul Zlispirebsa da maT

Page 34: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

34

qarTul redaqciebs. naSromebSi `berZnuli Zlispirebis uZvelesiqarTuli Targmanebi,~ `ZlispirTa qarTuli krebulebi da maTimniSvneloba berZnuli `irmologionis~ SeswavlisaTvis,~ garkveuliaberZnul ZlispirTa qarTuli Targmanebis istoria, kulturuli garemo,`Zlispirni da RvTismSoblisani~ ganviTarebis ZiriTadi etapebi, misistruqturuli da Sinaarsobrivi specifika berZnul da slavurirmologionebTan mimarTebiT, agreTve, ori sxvadasxva OdO da KaOtipebis berZnuli irmologionebis Camoyalibebis qronologiurimijnebi, gamovlenilia kanonTa Zlispirebis berZnuli dednebisTavdapirveli saxis aRdgenis, VIII-IX saukuneebSi berZnuli sityvebistranskrifciebis sakiTxis Seswavlisa da ZlispirTa qarTul TargmanTaredaqciebis gamokveTis samomavlo perspeqtivebi. es mravalwlovanikvleva-Zieba dagvirgvinda mecnieris sayovelTaod aRiarebuli naSromiT`Zlispirni da RvTismSoblisani (ori Zveli redaqcia X-XI (Tb., 1971)saukuneebis xelnawerebis mixedviT),~ romlebSic dadgenilia sakvleviZeglis tipebis kritikuli teqsti da formirebis etapebi, Seswavliliamisi mimarTeba berZnul originalTan da analogiur Zvel slavurkrebulebTan, gaSuqebulia bizantiuri da qarTuli poeziis saTaveebi.naSromis rusul enaze Sesrulebuli vrceli reziume 1975 wlsfrangulad Targmna bernar utiem.

qarTuli saliteraturo wyaroebis mixedviT berZnuliirmologionis istoriis srulyofili warmoCena gaxda, saerTod,qarTuli literaturuli wyaroebis kompleqsuri Seswavlis pirvelietapi, romelic miznad isaxavda, erTi mxriv, bizantiurihimnografiisaTvis himnografiuli Zeglebis Zveli qarTuli TargmanebismniSvnelobis warmoCenas, gansakuTrebiT mis uZveles periodSi, meoremxriv, qarTuli kulturis istoriasa da sakuTriv qarTulioriginaluri himnografiis rolisa da adgilis gansazRvras.

uZvelesi ierusalimuri himnografiis mizanmimarTuli kvlevadagvirgvinda elene metrevelis xelmZRvanelobiT avtorTa koleqtivis(el. metrevelis, s. Wankievi, l. xevsuriani) mier 1980 wels X saukunisxelnaweris mixedviT `uZvelesi iadgaris~ gamocemiT, romelic VII-IXsaukuneebis ierusalimur RvTismsaxurebaSi mTeli liturgikuli wlisganmavlobaSi gamoyenebuli poeturi teqstebis Zveli qarTuliTargmanebia. qarTuli kulturis am unikaluri literaturuli Zeglisgamocemam, erTi mxriv, Seavso uZvelesi periodis bizantiuri himnogra-fiisa da liturgikuli wlis istoriaSi arsebuli didi xarvezi, meoremxriv, misma sworma, mraval-mxrivma da safuZvlianma mecnierulmaanalizma sruliad axali safexuri Seqmna qarTuli sulieri kulturisSeswavlaSi. aseTi didi Rirsebis gamo wigni saqarTvelos respublikissaxelmwifo premiiT dajildovda. naSromi, romlis franguli reziumegadaibeWda JurnalSi „bedi qarTlisa,“ mecnierTa farTo wreebisaTviscnobili gaxda erTi wlis Semdeg, 1981 wlis oqtombers venaSi gamarTulbizantinistTa XVI saerTaSoriso kongresze, sadac elene metreveli„uZvelesi iadgris“ gamomcemelTa saxeliT specialuri moxsenebiTwarsdga.

elene metrevels ekuTvnis, agreTve, naSromi, romelic warmoadgensefrem mciris mier S 1276 xelnawerze gaweuli muSaobis TaviseburebaTaanalizs _ `efrem mciris avtografi~ (ix. bibliografia).

mecnieri wlebis ganmavlobaSi uSualod warmarTavda xelnawerTainstitutis TanamSromelTa jgufis muSaobas, romelic miznad isaxavda

Page 35: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

35

grigol nazianzelis TxzulebaTa Zveli qarTuli TargmanebisSeswavlas. jgufi XX saukunis 80-ian wlebSi Seiqmna. am proeqtisSedegebi aisaxeba elene metrevelis uSualo xemZRvanelobiTA damonawileobiT momzadebul grigol nazianzelis liturgikulhomiliaTa SvidtomeulSi, romelsac damatebiT tomebad erTvis amTargmanTa istoriisa da literaturuli TaviseburebebisadmimiZRvnili monografia inglisur enaze. grigolis TxzulebebisTargmanTa berZnul-qarTuli da qarTul-berZnuli leqsikoni, agreTve,araliturgikul homiliaTa da maTi komentarebis grigol oSkeliseuli,daviT tbeliseuli, eqvTime aToneliseuli da efrem mciriseuliTargmanebi. dRemde gamocemulia homiliaTa pirveli xuTi tomifranguli SesavliT, zogierT teqsts erTvis eqvTime aTonelisa daefrem mciriseuli paraleluri qarTuli Targmanebi komentarebiTurTfrangul enaze da berZnul originalTan damokidebulebis amsaxveliliteraturuli masala.

didi qarTveli mecnierebis wamowyebuli saqme gaagrZeles da axalsimaRleze aiyvanes maTma mowafeebma, romelTa Sorisac arianprofesorebi: e. xinTibiZe, iv. lolaSvili, r. miminoSvili, filologiismecnierebaTa kandidatebi v. baakaSvili, l. daTiaSvili da sxvebi.1

ivane lolaSvili - Zveli qarTuli mwerlobisa da bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebis calkeul problemebsnayofierad ikvlevda prof. ivane lolaSvili. igi mravali monografiisada samecniero statiis avtoria. fsevdo-dionise areopagelisa da petreiberielis identurobis problema, ioane petriwisa da arsen iyalToelisSemoqmedebis calkeuli sakiTxebi, Zveli qarTuli filosofiuritraqtatebi, Zveli qarTuli mwerlobis calkeul TxzulebaTa Seswavla,-ai sakiTxebi, romlebsac swavlobda prof. iv. lolaSvili bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebis sferoSi: garda amisa, ivanelolaSvili muSaobda aTonur xelnawerTa mikrofilmebis Seswavlaze dagamoavlina mravali axali Zegli. igi gamoscemda Zveli qarTuli(Sesabamisad - bizantiuri) literaturis Zeglebs, romlebsac upiratesadfilosofiuri xasiaTi hqondaT.

didi dro da energia Sealia prof. i lolaSvilma arepagitikisproblemebis kvlevas. am sakiTxis Seswavlas eZRvneba Semdegi wignebi:,,areopagitikis problemebi~ (1972), ,,fsevdo-dionisesa da petre iberielisidenturobis problema qarTul da evropul mecnierebaSi~ (1973),areopagituli krebuli (dionise areopageli da petre iberieli ZvelqarTul mwerlobaSi) (1983), ,,cxovreba petre iberisa~ (1988); agreTve,calkeuli statiebi, mag., ,,efrem mciris ,,winabWe~ (areopagituli wignebisqarTuli TargmanisTvis) ,,literaturuli saqarTvelo,~ 1970, 28 agvisto#2; ,,ori ZvelqarTuli cnoba areopagitul wignTa avtoris vinaobasa damsoflmxedvelobaze,~ areopagituli Ziebani (1986).

monografia ,,areopagitikis problemebi~ warmoadgens vrcelfilologiur gamokvlevas, romelSic ganxilulia bizantinistikis erT-erTi mniSvnelovani problema - fsevdo-dionise areopagelisa da petreiberielis identurobis sakiTxi.

1 masala momzadebulia n. soxaZis naSromis bizantiur literaturul urTierTobaTamkvlevarni krebulidan - qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani;krebuli I, Tb. 2001; gv. 3-52

Page 36: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

36

prof. i. lolaSvils wignis pirvel TavSi sagangebod aqvsSeswavlili Zveli qarTuli agiografiuli mwerlobis nimuSebi,areopagitul wignTa efrem mciriseuli qarTuli Targmani, sagaloblebi,svinaqsaruli teqstebi, mosaxseneblebi, istoriuli-bibliografiulicnobebi, ZiriTadi samecniero literatura da maTi kritikuligaanalizebis safuZvelze gakeTebuli aqvs aseTi daskvnebi:qarTvelebisaTvis dionise areopageli cnobili gaxda adrefeodalizmisxanaSi (IX_X saukuneebSi). am dros ukve arsebula apokrifuli ,,cxovrebadionise episkoposisa~ da ,,ebistole dionosioÁsi,~ miwerili timoTesmowafis mimarT; dionise saqarTveloSi didad cnobil avtorad iqca XIsaukunidan, rodesac qarTulad iTargmna ,,dionises wamebis~ metafrasulida svinaqsaruli sakiTxavebi, himnebi da areopagituli korpusi;adrefeodalizmis xanaSi areopagitul wignTa qarTuli Targmani (arcsruli, arc nawilobrivi da arc komentirebuli) ar arsebobda;areopagituli wignebi qarTulad gadmoiRo gamokrebili komentarebiT1090-ian wlebSi efrem mcirem. manve dawera narkvevi dionise areopagelisvinaobasa da mis TxzulebaTa ideuri mniSvnelobis Sesaxeb, romelicSesavlad waumZRvara Tavis mier Targmnil teqstebs. efrems TargmanSididi daxmareba gauwia ioane petriwma _ ,,saRmrTo filosofosma daÃorcielad dramatikosma.~ es qarTuli korpusi msoflio filologiisuZvirfasesi ganZia; dionise areopagelis moZRvrebam didi gamoZaxilipova originalur qarTul sasuliero da saero mxatvrul mwerlobaSi(ioane petriwis, CaxruxaZis, rusTavelis, Teimuraz pirvelis, antonbagrationis, ioane bagrationisa da sxva qarTveli avtorebisTxzulebebSi); uZvelesi droidan XIX saukunemde qarTvelebma icodnendionises vinaobaze mxolod tradiciuli gadmocema, e. i. is, romareopagituli wignebis avtori yofila areopagis moZRvari, pavlemociqulisa da iereTeosis mowafe, romelic ,,saqme mociqulTas~ mixedviTcxovrobda pirvel saukuneSi. mosazreba, TiTqos XI_XII saukuneebissaqarTveloSi ukve kargad icodnen ,,fsevdo-dionises saidumloeba,~ romareopagituli wignebi dawerilia ara dionises, aramed sxva piris mier, amwignSi ganxiluli qarTuli wyaroebiT ar dasturdeba (gv. 74_75).

meore Tavs ewodeba ,,petre iberieli da Zveli qarTuli mwerlobissakiTxebi.~ masSi ganxilulia ,,petre iberielis cxovrebis~ asuruli daqarTuli redaqciebi, maTi urTierToba da gamoZaxili Zvel qarTulmwerlobaSi, saeklesio istorikosis zaqaria ritorisa da petreiberielis mowafis, zaqaria qarTvelis vinaoba da Txzulebani, amavtorTan dakavSirebuli istoriul-filologiuri sakiTxebi.

kvleva-Ziebis Sedegebi amgvaradaa Sejamebuli:eduard Svarcis mosazreba _ asuruli ,,petres cxovrebis~ avtoria

ioane rufusi _ miuRebelia. ioane rufusi sxva piria da ,,anonimi~ _ sxvapiri.

,,petres cxovrebis~ asuruli redaqcia ekuTvnis zaqaria qarTvels _V saukunis sazRvargareTel moRvawes, petres mowafes, Tanamosenakesa damxlebels. Txzulebani dauweria mas petres gardacvalebis Semdeg 500wlis axlos. masve aRuweria ,,esaia asketis cxovreba da moqalaqoba.~

petresa da esaias saTnoebani (cxovrebis epizodebi) aRuweriaagreTve zaqaria ritors (sqolastikoss), ,,saeklesio istorisa~ da,,severos antioqelis cxovrebis~ avtors. es zaqaria aravis ar uqceviazaqaria qarTvelad: oriveni TavianTi biografiebiTa da TxzulebebiTerTmaneTisagan gansxvavdebian. isini realurad arsebuli mwerlebi arian,

Page 37: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

37

magram zaqaria qarTveli maiumis monastris monazonia, zaqaria ritori ki_ eriskaci (mogvianebiT _ mitilenis episkoposi).

zaqaria qarTvelis ,,petres cxovreba~ mogvianebiT gausworebiaviRac redaqtors. mas Seucvlia teqstis is adgilebi, romlebSicdaculi yofila cnobebi Txzulebis avtoris vinaobaze. r. raabes miergamocemulia redaqtirebuli teqsti.

qarTuli ,,petres cxovreba~ momdinareobs zaqaria qarTvelisTxzulebidan. igi qarTulad gadmoukeTebia XIII saukuneSi makari mesxs.qarTulSi Senaxulia Sesavlisa da dasasrulis gareSe dednis zogadiSinaarsi, arqiteqtonika da epizodTa Txrobis Tanmimdevroba.gadmomkeTebels teqsti zogan Seumoklebia, zogan gauvrcia da rigiadgilebic qristianuli marTlmadidebluri TvalsazrisiT ,,gauCalxavs~(monofiziti petre uqcevia diofizitad). qarTuli redaqciis dedansdarTuli hqonia ,,petres cxovrebis~ avtoris zaqarias anderZi, romelicmakari mesxs qarTulad uTargmnia da misTvis sakuTari anderZimiuyolebia.

,,petres cxovrebis~ makariseuli redaqcia dakargulia. misiTavbolonakluli da furclebdaSlili teqsti aRudgenia pavledekanozs, romelsac mouwesrigebia Txrobis Tanmimdevroba, waumZRvarebiaSesavali, daurTavs (petres dakrZalvis istoria) da anderZi.

,petres cxovrebis~ qarTulma redaqciam didi gamoZaxili pova ZvelqarTul mwerlobaSi: mis safuZvelze daiwera ,,petres cxovrebis~ mokleredaqcia, svinaqsaruli sakiTxavebi, sagaloblebi, mcire mosaxseneblebida daixata petres portretebi da siuJeturi feradi miniaturebi. ammasalebis mixedviT dasturdeba, rom Zvel saqarTveloSi petres aravindevnida, piriqiT, igi qarTulma eklesiam wmindanad Seracxa, uwodes mas,,qarTvelTa eris varskvlavi~ da ,,samkauli da siqaduli~ qarTvelTa.

arc asuruli da arc qarTuli wyaroebiT ar dasturdeba, rompetre iberieli eweoda literaturul saqmianobas, Tumca, cnobilia, romigi iyo filosofiurad ganswavluli moRvawe, samonastro mSeneblobisdidi organizatori da qristianuli moZRvrebis mgznebare mqadagebeli(gv. 175_176).

1973 wels gamosul monografiaSi mimoxilulia is didZalisamecniero literatura, romelic Seqmnilia fsevdo-dionisesa da petreiberielis identurobis problemis garSemo qarTul da evropulmecnierebaSi.

1983 wels gamodis ,,areopagituli krebuli,~ avtori aqveynebs immasalebs, romelTa Seswavlamac miiyvana nucubiZe_honigmanis hipotezisuaryofamde. isini amokrebilia Zveli qarTuli xelnawerebidan. pirvelinawili exeba fsevdo-dionise areopagelis vinaobasa da mismsoflmxedvelobas, meore _ petre iberielis cxovrebasa da moRvaweobas.yvela teqsti gamoqveynebulia pirvelwyaros mixedviT.

fsevdo-dionise areopageli Zvel qarTul mwerlobaSi didadcnobili avtoria. masze daculi ara marto hagiografiuli sakiTxavebi,mcire mosaxseneblebi, sagaloblebi, saxotbo da polemikuri leqsebi,aramed misi saxeliT cnobili Teologiuri traqtebi da epistoleebic,romelTac erTvis maqsime aRmsareblis, germane patriarqisa da efremmciris komentarebi. amas garda, Zvel Targmnil teqstebSi vxvdebiTcitatebs, gamoTqmebsa da mosazrebebs, romelTa avtorad aRiarebuliafsevdo-dionise. amgvari masalidan xsenebul wignSi Setanilia mxolodis, romlebSic gamovlenilia fsevdo-dionises religiur-aRmsareblobiTi

Page 38: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

38

pozicia. petre iberielis Sesaxeb arsebuli masalebidan aq yvelasisruliTaa warmodgenili.

1986 wels krebulSi ,,areopagituli Ziebani~ i. lolaSvili aqveynebsnarkvevs ,,ori ZvelqarTuli cnoba areopagitul wignTa avtorisvinaobasa da msoflmxedvelobaze~ (gv. 57_68). igi avsebs ,,areopagitulkrebulSi~ gamoqveynebul masalebs. ganxilulia metafrasuli Txzuleba,,micvaleba RvTismSoblisa~ da arsen iyalToelis ,,dogmatikoni,~romlebSic moxseniebulia ,,didi dionise areopageli,~ ,,mowafe pavleÁsi.~avtoris azriT, moxmobili masalebi kidev erTxel adastureben, rom Suasaukuneebis saqarTveloSi fsevdo_dionises Sesaxeb icodnen is, raccnobili iyo maSindel bizantiur sasuliero mwerlobaSi. i. lolaSvilifiqrobs, rom qarTuli masalebi ar uWeren mxars fsevdo_dionisesa dapetre iberielis identifikaciis nucubiZe_honigmanis hipoTezas.

1988 wels prof. i. lolaSvili aqveynebs ,,petre iberieliscxovrebis~ asuruli teqstis Targmans, Sesrulebuls rixard raabesgermanuli Targmanidan. am teqstis nawili naTargmni hqonda simonyauxCiSvils. iv. lolaSvili Targmnis teqsts srulad.

Targmans win uZRvis gamokvleva ,,petre iberielis cxovreba damoRvaweoba (gv. 9_57) da ,,petre iberis cxovrebis~ teqstis sakiTxebi~ (gv.48_76).

yuradReba eTmoba mecnierebaSi dRemde sadavo iseT sakiTxs,rogorebicaa petres dakrZalvis adgili da misi religiuriaRmsarebloba. qarTvel da ucxoel mecnierTa Sromebis mimoxilvisSemdeg mkvlevari Tavis mosazrebasac gamoTqvams da asabuTebs, rom petresarwmunoebrivi aRmsareblobiT iyo monofiziti. amas erTxmad iuwyebianmisi Tanamedrove biografebi.

rac Seexeba dakrZalvis adgils, iv. lolaSvili Tvlis: v. korbosmier gaTxril da gaxsnil saflavebSi, romlebic aRmoCnda ierusalimisqarTvelTa monasterSi, vin esvennes, jer kidev daudgenelia. dRemdearsebuli sando wyaros _ ,,petres cxovrebis~ asuruli redaqciisTanaxmad petre iberi da ioane lazi ganisveneben maiumis monasterSi.

gamokvlevis meore nawilSi mecnieruli polemikis gareSegamoTqmulia avtoris mosazrebani. ,,petres cxovrebis~ istoriul-filologiuri sakiTxebi (Txzulebis avtoris vinaoba, daweris TariRida asurul qarTul redaqciaTa urTierTmimarTeba) mkvlevars ganxiluliaqvs ,,areopagitikis problemebi.~

prof. i. lolaSvilis azriT, asurul-qarTul redaqciaTaSedarebis Semdeg irkveva, rom asuruli teqstisa da qarTuli redaqciisdednis avtori, romelic Tavs zaqariad da petres mowafed moixseniebs,erTi da igive piria.

qarTul-asuruli redaqciebi emTxvevian erTmaneTs epizodTaTanmimdevrobiT, magram maT Soris sxvaobacaa, rac epizodTa SemadgenelmotivebSi vlindeba (65). teqstebis Sedarebis Semdeg avtori daaskvnis:,,makari mTargmnels xelT sWeria ,,anonimis~ asuruli Txzuleba dagadmouqarTulebia igi ,,Semateba-klebis~ meTodiT, rac udavoddasturdeba orive teqsts Soris arsebuli msgavsebiT, romelsacwarmoaCens maTi epizodebis Tanmimdevroba. maSasadame, is mwerali,romelic Txzulebis meore nawils mogviTxrobs pirveli piriT, aris,,petres cxovrebis~ im asuruli arqetipis avtori, romelic xelT hqoniaqarTvel mTargmnels. es piri ki, rogorc aRniSnulia makariseuliredaqciis anderZebSi, aris zaqaria qarTveli~ (gv. 71).

Page 39: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

39

1964 wels krebulSi ,,Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi~ (II, gv.71_91) iv. lolaSvili aqveynebs miqael fselosis filosofiur-egzegetikur traqtats ,,pirmSoÁsaTvis,~, romelsac win uZRvis gamokvleva.

dasaxelebuli traqtati moTavsebulia arsen iyalToelisfilosofiur-Teologiuri Sromebis krebulSi, romelsac ,,dogmatikoni~ewodeba. mkvlevarni traqtatis avtorad asaxeleben sam filosofoss _miqael fseloss (k. kekeliZe), ioane petriws (k. kekeliZe) da arseniyalToels (S. nucubiZe, S. xidaSeli).

კvlevis Sedegad avtori daadgens, rom ,,es Zegli Tavidanve yofilaSetanili ,,dogmatikonis~ arseniseul redaqciaSi. amitom igi araviTarSemTxvevaSi CanarTs ar warmoadgens. isic arsenis Sromaa iseve, rogorcSeswavlil nusxebSi moTavsebuli yvela sxva Txzulebis Targmani.

Semdeg mkvlevari arkvevs meore sakiTxs _ ,,pirmSoÁsaTvis~ arseniyalToelisaTvis originaluri Sromaa Tu naTargmni?

S. nucubiZisa da S. xidaSelis sapirispirod, iv. lolaSvili Tvlis,rom es nawarmoebi Targmnilia berZnulidan.

მisi daskvna aseTia: traqtati ,,pirmSoÁsaTvis~ dawerilia miqaelfselosis mier, rogorc amas mowmobs S 1463_e da gelaTis 23_exelnawerebis cnoba. berZnulidan qarTulad gadmouTargmnia arseniyalToels. albaT, maSin, rodesac is manganis akademiaSi moRvaweobda daSemdeg Seutania filosofiur-Teologiur TxzulebaTa krebulSi,romelic cnobilia ,,dogmatikonis~ saxelwodebiT (gv. 79).

iv. lოlaSvilis SromaTa krebulSi ,,mravalkaredi~ (1984) Setaniliagamokvleva ,,ilarion qarTvelis cxovrebis~ vrcel da mokle redaqciaTaurTierTobisaTvis~ (gv. 51_63). Ees teqsti sayuradRebo cnobebs SeicavsqarTuli mwerlobis sazRvargareTuli kerebisa da qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobebis Sesaxeb.

რogorc cnobilia, Cvenamde moRweulia Txzulebebis oTxi Zveliredaqcia: vrceli, romelic daucavs ,,aTonis krebuls,~ mokle _gadawerili X_XIII saukuneebSi; metafrasuli da svinaqsaruli. Mmkvlevariarkvevs am redaqciaTa urTierTmimarTebis sakiTxs da asabuTebs vrceliredaqciis pirveladobas. Semdeg igi iZiebs, Tu rodis daiwera,,ilarionis cxovrebis~ vrceli aTonuri redaqcia da vin aris misiavtori. Pprof. i. lolaSvili eyrdnoba Txzulebis bolos darTulanderZs da midis daskvnamde, rom igi dawerilia basili protoasikritismier IX saukunis 80_ian wlebSi, basili mefis sicocxleSive, 886 wlis 29agvistomde.

1983 wels krebulSi ,,literaturuli ძiebani~ daibeWda ivane

lolaSvilis naSromi ,,efTvime zidabenis ,darღveva bogomilTawvalebisa~ da misi qarTuli redaqcia.~ gamoqveynebulia kritikuladdadgenili teqstic. statiaSi saubaria xsenebuli traqtatis warmoSobis

Sesaxeb, Seswavlilia ძveli qarTuli Targmani. GgamoTqmulia mosazreba,rom qarTuli redaqcia warmoadgens amave avtoris ,,dogmaturipanopliis~ 27_e Tavis pirveli nawilis Tavisufal Targmans daSesrulebulia ara XII saukuneSi petriwonis monasterSi, aramed XIIIsaukunis Sua wlebSi tao-klarjeTSi.

roman miminoSvili - bizantiur-qarTuli literaturuliurTierTobebis problemebze warmatebiT muSaobda prof. r. miminoSvili.prof. r. miminoSvilis mecnieruli kvlevis sferoSi gansakuTrebuli

Page 40: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

40

adgili uWiravs berZnuli romanis `varlaam da ioasafis~ avtorobisproblemas. igi yuradRebas amaxvilebs ramdenime garemoebaze, racamagrebs da axali argumentebiT avsebs efTvime iberis avtorobis versias.

,,vaarlam da ioasafis“ mkvlevrebis mier (f. delgeri) SeniSnuliiyo, rom romanis berZnuli versiis ZiriTad literaturul wyaroswarmoadgens ioane damaskelis ,,gardamocema“. r. miminoSvilma daadgina,rom ,,varlaamisa da ioasafis“ berZnuli versia Tavis wyarod iyenebs araioane damaskelis ,,gardamocemas“, aramed am TxzulebaTa kompendiums -,,winamZRuars“ efTvime iberisa. ioane damaskelis moZRvrebas rogorcefTvime, ise ,,vaarlam da ioasafis“ avtori uyureben ,,winamZRuaris“prizmidan. ,,winamZRuari“ aris wyaro berZnuli romanis im adgilebisa,romlebic ar gvxvdeba qarTul redaqciebSi. `balavarianis~ berZnuli daqarTuli redaqciebis teqstualurma Sedarebam, berZnuli teqstisSecdomebma, romelnic qarTul xelnawerTa qaragmebis arasworiamokiTxviT iyo gamowveuli, mkvlevari miiyvana daskvnamde, rom qarTulda berZnul teqstebs Soris arsebobs genetikuri kavSiri. igi, leqsikurTanxvedrebTan erTad, did mniSvnelobas aniWebs frazeologiurdamTxvevebs. gansakuTrebiT im garemoebas, rom mTargmneli, romelicTavisuflad epyroba originals, cvlis sityvebs, zogjer sxvadasxvafrazis azrsac, miuxedavad yvelafrisa, imeorebs qarTuli dednissintaqsur wyobas da winadadebaTa stils.

prof. r. miminoSvili yuradRebas miapyrobs im garemoebasac, rom,,varlaam da ioasafis“ berZnuli versiis ZiriTad wyaros warmoadgenenbibliuri wignebi. garda amisa, TxzulebaSi laparakia rwmenissimboloebze, marTlmadidebluri sarwmunoebis ZiriTad dogmebze;gansakuTrebuli simwvaviT aris dasmuli sakiTxi diofiziturimoZRvrebis Sesaxeb (da ara xatmebrZoleobis Sesaxeb, romelicaqtualuri iyo damaskelis epoqaSi). mkvlevari SesaZleblad Tvlis esfaqti miiCnios im brZolis gamoZaxilad, romelmac axali ZaliT ifeTqaXI saukuneSi da SeZra saqarTvelos saeklesio moRvaweTa goneba.

prof. r. miminoSvili efTvimes avtorobis sasargeblod metyvel samsabuTs (1. berZnul nusxaTa lemebi; 2. laTinuri xelnaweris lema; 3.giorgi mTawmindelis cnoba) umatebs meoTxe, filologiur sabuTs da masamgvarad ayalibebs: ,,varlaamisa da ioasafis“ berZnuli versia emTxveva,,sibrZne balahvarisas“ qarTul redaqciebs naratiul nawilSi rogorcleqsikuri, ise frazeologiuri TvalsazrisiT. gansxvavdeba maTgansaRvTismetyvelo nawilSi, magram bibliuri pasaJebis gamoklebiTTanxvdeba eqvTime aTonelis ,,winamZRuars“ da iRebs misgan agreTveantimonofizitur paToss” (gv. 145). es imas niSnavs, - ganmartavs mkvlevari,- rom efTvime aTonelma, roca ,,varlaamisa da ioasafis~ berZnul versiasqmnida, safuZvlad aiRo qarTuli moTxroba, ganavrco igi bibliuripasaJebiT da citatebiiT Tavisive ,,winamZRuaridan.~ r. miminoSvilisazriT, am sabuTebis uaryofa SeuZlebelia.

vaxtang baakaSvili - antikuri literaturisa da bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobebis sferoSi moRvaweobda filosofiismecnierebaTa kandidati vaxtang baakaSvili.

1965 wels krebulSi ,,Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi~ (V_XIIIss.) daibeWda v. baakaSvilis werili ,,andria pirvelwodebulismimosvlis~ eqvTimeseuli Targmani (gv. 48_68). avtors miznad dausaxavsqarTuli Targmanis berZnul dedanTan SedarebiT daadasturos Cvens

Page 41: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

41

mecnierebaSi prof. vasilevskisa da akad. k. kekeliZis mier gamoTqmulimosazreba, rom efTvimes Targmani momdinareobs epifane monazvnisTxzulebidan.

didi saeklesio mamis grigol nazianzelis Txzulebani TiTqmismTlianad Targmnilia qarTul enaze. gansakuTrebuli Rvawli miuZRvniTam TxzulebaTa TargmnaSi efTvime aTonels, efrem mcires da daviTtbels.

efremisa da efTvimes xsenebuli Targmanebi Seswavlili aqvs v.baakaSvils werilSi ,,grigol nazianzelis TxzulebaTa qarTuliTargmanebis Sesaxeb.~1

mkvlevris azriT, efTvime aTonelis Targmanebze dakvirvebaadasturebs, rom polemikuri sityvebis gadmoRebisas mTargmneliuaRresad zustad, TiTqmis sityva-sityviT mihyveba originals. rac Seexebahomiletikuri Txzulebebis Targmnas, aq mkafiod iCens Tavs efTvimeaTonelisaTvis damaxasiaTebeli kleba-Sematebis meTodi.

1977 wels krebulSi ,,Zveli qarTuli literatura~ (XI_XVIII ss.)dabeWdilia v. baakaSvilis statia ,,qarTul-bizantiuri metafrasuliagiografiis mimarTeba da ZiriTadi Taviseburebani.~

avtori saubrobs bizantiuri metafrastikis warmoSobis mizezebze,gamoyofs or etaps metafrastikis ganviTarebaSi da axasiaTebs TiToeulmaTgans miznebisa da specifikuri maxasiaTeblebis gamoyofiT.

gansakuTrebiTaa gamaxvilebuli yuradReba metafrastikis meoreetapze, romelic ioane qsifilinosis saxels ukavSirdeba da xasiaTdebaSemdegi specifikuri niSnebiT: TxzulebisaTvis Sesavlis wamZRvareba;midrekileba saswaulebis aRwerisadmi; paralelebi sxva wmindanebiscxovrebasa da moRvaweobasTan; Zveli Txzulebis faqtobrivi masaliTSevseba.

amis Semdeg mkvlevari mimoixilavs saqarTveloSi metafrastikisCasaxvis mizezebs, damaxasiaTebel niSnebs, Taviseburebebs da qarTulihagiografiis Zeglebs udarebs berZnuli metafrastikis nimuSebs. v.baakaSvilis mier Catarebulma kvlevam gamoavlina, rom qarTulimetafrasuli hagiografia met-naklebad imeorebs bizantiurimetafrastikis Taviseburebebs, axasiaTebs yvela zemoTCamoTvliliTviseba, agreTve moqmedebis aris gavrcoba da ZiriTadi Temidangadaxvevebi.

elguja xinTibiZe Zveli qarTuli literaturis aRiarebulimkvlevaria. mas sayuradRebo gamokvlevebi aqvs rusTvelologiasa dabizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebis sferoSi. igi avtoria200-mde gamoqveynebuli samecniero Sromisa, romelTagan 16 monografiaa.maT Soris bizantiur-qarTul literaturul urTierTobebs eZRvnebaSvidi monografia.Eesenia: ,,basili kabadokielis ,,samoRvaweo wignis~qarTuli redaqciebi,~ Tb. 1968 (qarTul enaze); ,,bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobani,~ Tb. 1969 (qarTul enaze); ,,varlam daiosafis~ berZnul da qarTul redaqciaTa urTierTmimarTebisaTvis,~parizi, 1976 (inglisur enaze); ,,Афонская грузинская литературная школа,~ ТБ.,1982 (rusul enaze); ,,qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebisistoriisaTvis,~ Tb., 1982 (qarTul enaze), ,,Грузино-византийские литературные

1 v. baakaSvili, ,,grigol nazianzelis TxzulebaTa qarTuli Targmanebis Sesaxeb~ -,,Zveli qarTuli mwerlobisa da rusTvelologiis sakiTxebi”, IV, Tb., 1973, gv. 3_15

Page 42: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

42

взаимоотношения,~ ТБ, 1989 (rusul enaze), `qarTul-bizantiuriliteraturuli kontaqtebi,~ amsterdami, 1996 w. (inglisur enaze).

prof. e. xinTibiZes safuZvlianad aqvs Seswavlili qarTvel, rus daucxoel bizantinistTa umniSvnelovanesi Sromebi, yvela is ZiriTadiproblema, romelic aqtualuria dRes bizantinistikisaTvis da maTiurTierTSejerebis, mecnierul-kritikuli analizis safuZvelzeCamoyalibebuli da Seqmnili aqvs bizantiur-qarTuli literaturuliurTierTobebis Semswavleli samecniero disciplina, romelic amgvarisaxiT ar arsebula qarTul mecnierebaSi.

prof. e. xinTibiZis samecniero kvleva-Ziebis Sedegebs, Teoriebsa dahipoTezebs Soris gansakuTrebiT unda gamovyoT ramdenime, romlebicwarmoadgenen axal sityvas bizantinistikaSi. gansakuTrebulimniSvnelobisaa basili kabadokielis ,,asketikonis~ qarTul redaqciaTarolis gamovlena am Zeglis berZnuli originalis uZveles redaqciaTaaRdgenis saqmeSi. aseT mniSvnelovan sakiTxTa rigSia basilikabadokielis da grigol noselis sadaurobis problema (hipoTeza);qarTuli agiografiuli mwerlobis pirveli nimuSis ,,SuSanikis wamebis~mimarTeba bizantiuri agiografiis adreul ZeglebTan; XI_XII saukuneTacnobili qarTveli mwerlebis, efrem mciresa da ioane petriwismTargmnelobiTi, samecniero da filosofiuri moRvaweobis calkeulproblemaTa Seswavla; qarTuli masalebis gaTvaliswinebiT bizantiuriromanis, ,,varlaam da ioasafis~ SeqmnasTan dakavSirebuli sakiTxebiskvleva da axali originaluri argumentebis gamovlena efTvime aTonelisavtorobis sasargeblod; petre iberielisa da fsevdo-dioniseareopagelis identifikaciis damamtkicebeli axali argumentebiswamoyeneba da sxva.

dawvrilebiT SevCerdebiT ramdenime sakiTxze.prof. e. xinTibiZis pirveli mniSvnelovani naSromi qarTul-

bizantiuri literaturuli urTierTobebis sferoSi gamoqveynda 1968wels. es iyo monografia ,,basili kabadokielis ,,samoRvaweo wignis~qarTuli redaqciebi.~

basili kabadokielis ,,asketikoni“ anu ,,samoRvaweo wigni“ Suasaukuneebis erT-erTi popularuli Zeglia. Cvenamde moRweulia am wignis150_ze meti xelnaweri. teqstis pirvelsaxis aRsadgenadbizantinologiaSi gamoyenebulia yvela berZnuli redaqcia da TiTqmisyvela Targmani. am TvalsazrisiT Zvel qarTul Targmanebs mniSvnelovaniroli eniWebaT. dasaxelebul naSromSi garkveulia Semdegi sakiTxebi: raswarmoadgens basili kabadokielis samoRvaweo wigni; erTi nawarmoebia igiTu calkeuli statiebis krebuli; ra Txzulebebia masSi Sesuli; aris Tuara berZnul mwerlobaSi aseTi krebuli Tu qarTveli mTargmnelismieraa Sekrebili; rogoria qarTuli Targmanis mimarTeba berZnuldedanTan? xom ar arsebobs am wignis kidev sxva redaqciebi qarTulmwerlobaSi? ra adgili ukavia qarTul versiebs berZnuli xelnawerebisrigSi? rodis da vis mieraa Sesrulebuli am Zeglis qarTuli Targmanebida ra mimarTebaSia isini erTmaneTTan?

basilis ,,samoRvaweo wignis~ qarTul redaqciebs didi mniSvnelobaaqvs rogorc qarTuli literaturis istoriis, aseve bizantiurifilologiisaTvis. basil didis ,,asketikonis~ dReisaTvis SemonaxulioTxi redaqciiT Zvel qarTul literaturas Tavisi mniSvnelovaniwvlili Seaqvs msoflio saqristiano mwerlobaSi.

Page 43: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

43

gansakuTrebiT didi mniSvneloba rogorc qarTuliliteraturisaTvis, iseve bizantiuri filologiisaTvis aqvs efremisTargmnil da sinas mTaze dacul asketur krebulebs. efrem mciresdawvrilebiT Seuswavlia basilis asketuri memkvidreobis sakiTxi. masxelT hqonia ramdenime berZnuli dedani da maTi filologiuriSeswavlis Semdeg sakuTari redaqcia Camouyalibebia. faqtia, rom efremimis mier redaqtirebuli ,,asketikoniT“ Tavisi Tanamedrove mecnierebissimaRleze dgas. efrem mcires dawvrilebiT Seuswavlia basilisasketikuri moRvaweobasTan dakavSirebuli istoriul-filologiurisakiTxebi da ,,asketikonis~ sakuTari redaqciisaTvis daurTavs uaRresadsaintereso sqolioebi.

sinas mTaze daculi basilis asketuri krebuli qarTuliliteraturuli istoriisaTvis metad sayuradRebo movlenaa. am krebulisarseboba adasturebs imas, rom qarTvelebi basilis literaturulimemkvidreobiT da kerZod misi asketuri nawerebiT Cveni mwerlobispirvel periodSic yofilan dainteresebulni da berZnulidan qarTulenaze maT saTargmnelad uaRresad mniSvnelovani muSaoba CautarebiaT.,,asketikonis“ am uZveles qarTul redaqcias pirvelxarisxovanimniSvneloba aqvs bizantiuri filologiisaTvis basili kapadokielisasketuri nawerebis pirvandeli redaqciis dasadgenad.

e. xinTibiZem Seiswavla basilis asketur nawarmoebTa Semcvelicnobili qarTuli nusxebi da imave dros gamoavlina ,,samoRvaweo wignis~’ucnobi mniSvnelovani xelnawerebic. aman, Tavis mxriv, gamoiwvia is, romaxleburad iqna dayenebuli da gadawyvetili Zveli qarTuliliteraturis zogierTi sakiTxi. magaliTad, prokofi mTargmnelisliteraturuli memkvidreobis sakiTxi, romlebsac k. kekeliZem Tavis,,Zveli qarTuli literaturis~ I gamocemaSi specialuri Tavi miuZRvna.

efrem mcires ,,samoRvaweo wignis~’ bolos gaukeTebia minaweri, rombasil didis es nawarmoebi Zveladve yofila qarTulad Targmnili vinmeprokofis mier. k. kekeliZe prokofis Tvlida XI saukunis II naxevrismoRvawed, radgan, efremis Targmanis garda, cnobili iyo mxolod erTiredaqcia basilis ,,samoRvaweo wignisa.~ prof. e. xinTibiZem gamoavlina,,samoRvaweo wignis~ dRemde ucnobi redaqcia (sinas mTis №35 xelnawerSi)da daadgina, rom prokofi yofila swored am ucnobi redaqciismTargmneli, qarTuli literaturis pirveli periodis moRvawe (araugvianes X saukunisa), da ara XI saukunis II naxevrisa, rogorc aqamde iyomiCneuli.

am wignSi e. xinTibiZes dRis sinaTleze gamoaqvs efrem mciris dididamsaxureba ,,asketikonis~ avtoris dadgenis saqmeSi, rac erTxel kidevadasturebs imas, rom efremi ara marto didi mTargmneli, aramed didifilologic iyo.

Semdeg e. xinTibiZe ekamaTeba k. kekeliZes, romelmac pirvelmagamoavlina ,,asketikonis~ ori qarTuli redaqcia, magram igi Tvlida, romam nawarmoebis erTi nawili ,,iTikis~ saxelwodebiT, Targmna efTvimeaTonelma, efremma ki danarCeni ,,iTikis~ gamoklebiT. am sakiTxs naTelimohfina efremis erT-erTma komentarma, romelmac saSualeba miscamkvlevars amgvari daskvnebis gakeTebisa:

efTvime aTonelma Targmna basili kabadokielis homiletikur-egzegetikuri Sinaarsis krebuli, romelic qarTul mwerlobaSi ,,iTikis~saxelwodebiT aris cnobili. am ,,iTikas~ araferi aqvs saerTo basilikapadokielis ,,moralur wesebTan,~ romelsac berZnulad ,,iTika~ ewodeba.

Page 44: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

44

efrem mcirem qarTulad Targmna basili kapadokielis ,,asketikoni,~romelSiac, iseve, rogorc Sesabamis berZnul krebulebSi, Setaniliabasilis ,,moraluri wesebi.~

efrem mcire, rogorc mwerlobis istorikosi, erT-erT komentarSiarkvevs am bundovan sakiTxs.

1969 wels gamodis e. xinTibiZis wigni ,,bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobani,~ romelic warmoadgens bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobis ZiriTad problemaTa, am kvlevisumTavres monapovarTa Tavmoyrisa da gaTvaliswinebis cdas. mTel rigSemTxvevebSi igi emyareba avtoris originalur dakvirvebebs, agreTvebizantiuri literaturis Zeglebsa da maT qarTul TargmanTa Semcvelxelnawerebze muSaobis Sedegebs. naSromSi warmodgenilia bizantiur-qarTuli problematikis filologiuri, teqstologiuri kvlevismeTodika, am kvlevis amocanebi qarTuli filologiuri mecnierebisTanamedrove etapze. dasaxelebul wignSi bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobebis ZiriTadi problemebi ganxilulia samaspeqtSi:

qarTuli elementis, qarTuli kulturis roli bizantiuriliteraturis formirebisa da ganviTarebis procesSi;

bizantiuri literaturis SemoqmedebiTi aTviseba qarTvelebis mier;Zveli qarTuli mwerlobis mniSvneloba bizantinologiisTvis.mimoxiluli bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebis

mdidari problematikidan sagangebod aris Seswavlili sami didikapadokielis sakiTxi, efrem mciris mecnierul-mTargmnelobiTimoRvaweoba da bizantiur-qarTuli literaturuli problematikiskvlevis meTodebi da amocanebi.

1962 wels daibeWda e. xinTibiZis werili ,,basili didissadaurobisaTvis,~1 romelSic gamoTqmulia mosazreba, rom IV saukuniscnobili saeklesio moRvawe, basili didi erovnebiT qarTveli undayofiliyo. aqedan gamomdinare, qarTvelad iqna miCneuli misi Zmac _sasuliero mwerlobis meore didi warmomadgeneli - grigol noseli. 1965wels e. xinTibiZis Teoria gaiziara prof. g. gozaliSvilma da Tavismxriv wamoayena mosazreba, rom aseve qarTuli warmoSobis unda iyosgrigol nazianzeli.2 amgvarad Camoyalibda hipoteza sami didikapadokielis sadaurobis Sesaxeb.

e. xinTibiZe eyrdnoba istoriul wyaroebs da misi argumentebiamgvaria:

pontos mosaxleoba ZiriTadad sami sxvadasxva erovnebisaganSedgeboda: berZnebis, qarTveluri tomebisa da somxebisagan. im periodSipontos diocezis aRmosavluri nawilis mkvidri mosaxleoba ZiriTadadqarTveluri tomebi iyvnen. maTi aristokratiuli nawili da maTTanerTad CrdiloeTidan Camosuli kolxebi da iberielebi Cabmuli iyvnenkapadokiis kesariisa da pontos neokesariis kulturul cxovrebaSi.

aqedan gamomdinare, basil didi, romelic warmoSobiT yofilapontodan, SeiZleba berZeni, an qarTveli, an somexi yofiliyo.

Semdeg e. xinTibiZe imowmebs pirvelwyaroebs - TviT basili didis,grigol naziazelis, amfiloqe ikonielis da sxvaTa Txzulebebs da

1 saqarTvelos mecnierebaTa akademiis sazogadoeba mecn. gany. ,,moambe,” 1962,#3, gv. 125_1512 g. gozaliSvili, ori etiudi pontosa da kapadokiis warsulidan, Tb., 1965

Page 45: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

45

gamoricxvis wesiT midis daskvnamde, rom basili didi ar iyo arc berZenida arc somexi.

grigol nizianzeli ,,basil didis epitafiaSi,~ basilis mamiswinaprebis samkvidrod acxadebs adgils, romelic ,,aravisZuÀlTaganisasa udares-hyofs mis TsTa sakrvelebaTa, romelTagan aRsavseyovelni aRmwerelobani da sitÂsmoqmedebani,~ e. i. kolxeTs. amgvarganmartebas amagrebs efrem mciris erT-erTi komentaric.

basilis biografiebi miuTiTeben, rom basili erovnebiTkapadokieli iyo, bizantiuri istoriografiisaTvis ki kapadokia eTnikuriterminia da kapadokieli aris igive mesxi.

amis Semdeg mkvlevari iZiebs, Tu ra adgili uWiravs basilikesariels qarTveli xalxis kulturul cxovrebaSi da Tvlis Tu araqarTuli tradicia basili dids axlobel, mSobliur moRvawed.

mravalricxovani faqtebis damowmebiT e. xinTibiZe amtkicebs, romtradiciac mxars uWers basili kesarielisa da misi Zmis - grigolnoselis qarTuli warmoSobis versias. Tumca, mkvlevari calmxrivad arafasebs am didi moRvaweebis erovnuli warmoSobis mniSvnelobas dasamarTlianad Tvlis, rom isini arian bizantieli mwerlebi, aRizardnenberZnul kulturul garemoSi da werdnen berZnul enaze (am sakiTxzesxva azrisaa prof. g. gozaliSvili).

1982 wels rusul enaze gamodis e. xinTibiZis wigni ,,Афоннскаягрузинская литературная школа,~ romelic qarTuli kulturis uaRresadsaintereso da mniSvnelovan sakiTxebs misawvdoms xdis araqarTvelimkiTxvelisaTvis.

am monografiaSi mimoxilulia is didi literaturuli saqmianoba,romelsac eweodnen aTonis mTaze qarTul literaturul skolaSi Cvenididi winaprebi _ ioane, efTvime, giorgi aTonelebi, giorgi mcire,stefane aToneli, Teofile xucesmonazoni da sxvebi. agreTveSeswavlilia is wvlili, romelic aTonis qarTulma literaturulmaskolam Seitana Sua saukuneebis evropul literaturaSi.

wignis pirveli nawili amgvaradaa dasaTaurebuli: ,,aTonis qarTuliliteraturuli skolis istoriisaTvis.~ masSi moTxrobilia legendaaTonis mTis Sesaxeb, am mTaze monastrebis daarsebisa da bermonazvnobisgavrcelebis istoria, gansazRvrulia aTonel qarTvelTa roli daadgili did bizantiur kulturaSi.

mkvlevari axasiaTebs qarTuli literaturis e. w. erovnul periods,romelic win uZRoda aTonis saliteraturo skolis Camoyalibebas dagamoyofs VIII_X saukuneebis saqarTvelos kulturul-ideologiuricxovrebis sam ZiriTad moments. esenia:

somxuri monofizituri qristologiisagan gamijvna, erovnulsafuZvelze damyareba da kursis aReba bizantiur azrovnebaze;

kulturul-ideologiuri dapirispireba berZnebTan;saqarTvelos saeklesio cxovrebaSi erovnuli elementis SeWra.avtori aTonis saukunovan qarTul literaturul procesSi

ramdenime tendencias gamoyofs da Tvlis, rom maTgan arsebiTia Semdegi:gacnobiereba im garemoebisa, rom imdroindeli qarTuli

literatura erTgvarad CamorCenili iyo mowinave, kerZod, bizantiurmwerlobasTan SedarebiT da, aqedan gamomdinare, daucxromelimoRvaweoba erovnuli literaturis aRorZinebisaTvis. XII saukunisTvis amdidma Rvawlma Tavis mizans miaRwia: qarTul enaze gadmovida TiTqmisyvelaferi ZiriTadi da saukeTeso, rac aucilebeli iyo Sua saukuneebis

Page 46: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

46

literaturuli da filosofiuri azris axali renesansuli azrovnebisgziT ganviTarebisaTvis.

Setoleba da kulturuli dapirispireba did bizantiurmwerlobasTan.

erovnuli da kulturuli TavisTavadobis Segneba, surviliqarTuli erovnuli kulturis msoflio asparezze gatanisa. amis gamoCveni winaprebi cdiloben, erTi mxriv, gaemijnon bizantiur literaturas,meore mxriv, dauaxlovdnen evropul sazogadoebriv-literaturulazrovnebas.

prof. e. xinTibiZe gamohyofs aToneli qarTveli moRvaweebismeTodologiur Taviseburebebs:

1. originaluri literaturisadmi interesi SecvalamTargmnelobiTma saqmianobam, romelsac didi erovnuli mniSvnelobamieniWa. umokles vadaSi iTargmna uzarmazari literatura. 2.TandaTanobiT Tavisufali Targmnis meTodi Secvala zustma Targmanma. 3.literaturuli principebis cvlam gamoiwvia qarTuli saeklesiopraqtikis Secvla.

aTonis literaturul skolaSi SemuSavebuli SemoqmedebiTiprincipebi qarTuli literaturuli azrovnebis ganviTarebisfuZemdeblur principebad iqca da ,,qarTuli literaturuli azriswored im gziT ganviTarda, ra gziTac waiyvana igi aTonis qarTulmaliteraturulma skolam X saukunis dasasrulidan~ (gv. 140).

wignis meore nawilis saTauria ,,aTonis qarTuli literaturuliskola~ da bizantiuri literaturis Sedevri ,,varlaami da ioasafi,~romelSic mimoxilulia am sakiTxTan dakavSirebuli mdidari samecnieroliteratura da moxmobilia axali argumentebi efTvime aTonelisavtorobis sasargeblod. am sakiTxze dawvrilebiT qvemoT gveqnebasaubari. wignis bolos xazgasmulia aTonis qarTuli literaturuliskolis saerTaSoriso mniSvneloba.

1982 wels Tbilisis saxelmwifo universiteti gamoscems e.xinTibiZis naSroms ,,qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis.~ masSi, erTi mxriv, ganzogadebuli da Sejamebulia ZveliqarTuli literaturuli procesi, warmoCenilia qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobis ZiriTadi aspeqtebi, did qarTvelmTargmnelTa Semoqmedeba da qarTul-bizantiuri literaturuliurTierTobebis mkvlevarTa moRvaweoba. meore mxriv, axleburadaadasmuli da gaSuqebuli qarTul-bizantiuri urTierTobebis calkeuliproblemebi.

gansakuTrebiT sainteresoa is Tavebi, romlebic exeba qarTulifsalmunebis intonaciur Taviseburebebs (gv. 127_155); agreTve Tavi -,,SuSanikis wameba~ da bizantiuri agiografiis saTaveebi~ (gv. 155_163).

am ukanasknel TavSi ganxilulia bizantiuri literaturis sawyisietapi, bizantiuri agiografiis uZvelesi nimuSebi, warmoCenilia maTidamaxasiaTebeli niSan-Tvisebani.

uZveles bizantiur agiografiul Zeglebs axasiaTebs SemdegiTaviseburebani:

avtorebi mxolod nacnobze weren, maT cxovrebaze sagangebodakvirvebiT, Tanac im winaswari ganzraxviT, rom aRweron es cxovreba(gv. 160); konkretuli pasaJebis siuxve, faqtobrivi dakvirvebani, aramTeli cxovrebis Tanmimdevruli aRwera, aramed tipuri epizodebisacxovrebidan (gv. 161); es Zeglebi rTulia kompoziciuradac. gamoyenebulia

Page 47: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

47

Txrobis sxvadasxva xerxi: avtoriseuli Txroba, pirdapiri naTqvami, sxvaTviTmxilvelis monaTxrobi, mTavari personaJis epistoleni (gv. 161);mogviTxroben gmiris erovnul da socialur warmoSobaze, mSobelTareligiur mrwamsze da ar eridebian socialur, politikur dageografiul detalebs.

e. xinTibiZe ,,SuSanikis wamebas~ udarebs Zvel bizantiurhagiografiul Zeglebs da daaskvnis, rom uZvelesi, vrceli qarTuliredaqcia aSkarad amJRavnebs IV_V saukuneebis bizantiurihagiografiisaTvis damaxasiaTebel niSnebs. ,,SuSanikis wamebis~ vrceliqarTuli redaqciis tipologiuri msgavseba bizantiuri hagiografiisIV_V saukuneebis ZeglebTan principul mniSvnelobas iZens am pirveliqarTuli originaluri Zeglis daTariRebisas.

dasaxelebul wignSi monografiuladaa Seswavlili ,,varlaam daioasafis~ avtorobis sakiTxi (gv. 262_372). amave sakiTxs ufro vrcladexeba mkvlevari wignSi ,,Грузино_византийские литературные взаимоотношения;~(Тб, 1989, gv. 170_296).

e. xinTibiZe mimoixilavs am sakiTxTan dakavSirebul didZalsamecniero literaturas, gamoyofs efTvimes avtorobis damadasturebelargumentebs da, Tavis mxriv, axali argumentebiT amagrebs aTonelimTargmnelis avtorobas.

am tipis argumentTagan gansakuTrebiT sayuradReboa XI saukunis Inaxevris sami, sxvadasxva enaze daculi cnoba: a) berZnuli xelnawerislema; b) laTinuri xelnaweris lema da mTargmnelis anderZi; g) giorgiaTonelis ,,ioanesa da efTvimes cxovreba.~ samive am cnobaSi efTvimemiCneulia berZnulidan qarTulad mTargmnelad.

p. peeterss da p. devos efTvime aTonelis avtorobisdamadasturebel ZiriTad argumentad miaCniaT is garemoeba, rom efTvimeaTonelis epoqamde ar arsebobs berZnuli ,,varlaamisa da ioasafis” arcxelnawerebi, arc damowmeba svinaqsarebSi saxelebisa - varlami daioasafis, da arc raime citati, reminiscencia, miniSneba am Txzulebaze.

prof. e. xinTibiZe aqamde cnobil argumentebs umatebs ramdenimeaxal arguments:

igi damoukidebel argumentad gamohyofs berZnuli ,,varlaam daioasafis~ gamoCenis adgils da dros..1 am Txzulebas uZveles berZnulxelnawerTa umravlesoba aTonis mTidan momdinared iTvleba, aTonismTis lavraTagan ki yvelaze meti xelnaweri qarTvelTa savanesukavSirdeba. aTonis mTidanve iRebs saTaves uZvelesi cnobebi amTxzulebis efTvime aTonelisadmi mikuTvnebis Taobaze.

e. xinTibiZes mohyavs kidev erTi argumenti _ miiCnevs am Zeglsmetafrasuli hagiografiis nimuSad.2 es Zalze mniSvnelovani argumentia,radgan metafrasuli hagiografiuli stili bizantiur mwerlobaSi Xsaukunis dasasrulidan gabatonda da cxadia, am stiliT nawarmoebs verSeqmnida ioane damaskeli VIII saukuneSi (ix. dasaxelebul wignSi qveTavi,,berZnuli ,,varlaam da ioasafi~ _ metafrasuli agiografiuli Zegli~).

da mainc, yvelaze met mniSvnelobas ,,varlaam da ioasafis”warmoSobis problemis gadawyvetaSi e. xinTibiZe aniWebs berZnuli

1 ix. qveTavi ,,aTonis mTa _ ,,varlaam da ioasafis” berZnuli versiis gamoCenisa dagavrcelebis adgili~ wignSi ,,qarTul_bizantiuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis”2 ix. e. xinTibiZe, berZnuli ,,varlaam da iosafi” _ metafrasuli hagiografiuli Zegli;Tsu ,,Sromebi”, #162, 1975, gv. 125_136

Page 48: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

48

teqstis sxva redaqciebTan mimarTebas. gansakuTrebiT ki arabularaqristianul da qarTul redaqciebTan. 1

misi daskvnebi amgvaria: ,,balavarianis~ vrceli qarTuli redaqciawarmoadgens arabuli araqristianuli redaqciis Semoklebas daqristianul gadamuSavebas. igi ar aris damokidebuli berZnul ,,varlaamda ioasafze.~ berZnuli redaqcia Sordeba arabuls da axlos dgasqarTulTan. qarTuli redaqcia aSkarad gardamavali safexuria,,balavarianis~ aRmosavlur araqristianul fabulasa da berZnulisRrmad dogmatikur ,,sulismargebel moTxrobas~ Soris. moxmobiliaredaqciaTa urTierTSedarebis Sedegad gamovlenili argumentebi.

e. xinTibiZe kidev erT garemoebaze amaxvilebs yuradRebas. ,,varlaamda iosafis~ qristologia efuZneba antimonofizitur, antimonoTeliturxatmbrZolobis sawinaaRmdego doqtrinas, rac aseTi SexamebiT araabunebrivi ioane damaskelisaTvis. gansxvavebiT bizantiurisagan, qarTulpolemikur literaturas yovelTvis axasiaTebda sworedantimonofizituri, antimonoTelituri da xatmbrZolobis sawinaaRmdegoganwyobilebani. efTvime aTonelis, rogorc polemikosis, orTodoqsulipoziciac swored am Sinaarsis matarebelia. bolos e. xinTibiZe daaskvnis:,,varlaam da ioasafis~ berZnuli teqsti qarTuli ,,balavarianis~ vrceliversiis Targmanisa da gavrcobis gziTaa Seqmnili da amitomac misavtorad efTvime aToneli unda CaiTvalos.2

2000 wels sankt-peterburgis universitetSi gamarTulsaerTaSoriso konferenciaze prof. e. xinTibiZem waradgina moxseneba

`Крещение Руси и шедевр грузинско-вызантйского литературного сотрудничество,~romelSic warmoadgina bizantinistikis winaSe axali Tvalsazrisi`varlaam da ioasafais~ Seqmnis Taobaze,3 kerZod efTvime aTonelis mierbizantiuri literaturis am Sedevris Seqmna daukavSira ruseTisgaqristianebis faqts da daTariRebulia igi X saukunis ukanaskneliaTwleuliT. es Teoria mkvlevars gamoqveynebuli aqvs inglisur enazeromSic.4

1991 wels dabeWdil statiaSi ,,Новый аргумент об идентификации ПетраИвера с Псевдо-Дионисием Ареопагитом~ (ix. bibliografia)5 prof. e.xinTibiZe exeba bizantinistikis erT-erT iseT mniSvnelovan sakiTxs,rogoricaa fsevdodionise areopagelisa da petre iberieli identurobisproblema. avtori Tvlis, rom fsevdo-dionise areopagelisa da petreiberielis identifikacia saTanadod ar aris argumentirebuli da amargumentaciis gasamagreblad yuradRebas miapyrobs aqamde SeumCnevelgaremoebas. S. nucubiZis mier aRniSnuli iyo, rom petre iberisbiografiaSi saubaria wminda mamis mistikur wiaRsvlebze. am mxrivgansakuTrebuli yuradReba eqceva ioane refusis monaTxrobs qalaqmedabaSi wminda petres eqstazSi Cavardnis Sesaxeb. magram ar iyoSemCneuli is garemoeba, rom petre iberis mistikuri Ziebani SeiZlebadamyareboda kapadokielTa swavlebas. saqme isaa, rom erTaderTi didi

1 iqve ix. qveTavi ,,varlaam da ioasafis” qarTul da berZnul versiaTa mimarTebisaTvis.~2 iqve; gv. 3083 Э. Хинтибидзе, `Крещение Руси и шедевр грузинско-вызантйского литературного сотрудничество,~«Verbum,” выл.3, С-Петтервург, 2000, стр., 142-1474 E. Khintibidze, New-materials on the origin of “Barlaam end Ioasaph,” “Orientalia Christiana Periodica,” vol. 63, II,Roma, 1997, P. 491-5015 Хинтибидзе Э., ,,Новый аргумент об идентификации Петра Ивера с Псевдо-Дионисием Ареопагитом,”Византиноведческие этюды, Тб., 1991 gv. 139-145

Page 49: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

49

RvTismetyveli, romlis asketur-mistikur moZRvrebaTa erTgulebasuqadagebda Tavis mowafeebs wminda petre, iyo basili kapadokieli. prof.e. xinTibiZe eyrdnoba i. rufusis ,,petre iberis cxovrebas” da daaskvnis,rom erTaderTi qristianuli Teologia, romelic gvxvdeba areopagiulwignebSi, esaa didi kapadokieli mamebis mistika. erTaderTi qristianulimoZRvreba, romlis erTgulebasac qadagebs petre iberi, esaa basilikapadokielis asketika da mistika (,,asketikoni~). SesaZloa prof. e.xinTibiZis mier gamovlenilma argumentma ar Seasrulos mTavari roliareopagituli korpusis avtoris saidumlos gadawyvetilebaSi, magram masunda miqces saTanado yuradReba fsevdodionise areopagelisa da petreiberis identifikaciis Teoriis kritikuli ganxilvisas.

prof. e. xinTibiZem gamoavlina Cveni mecnierebisaTvis aqamde ucnobiunikaluri faqti qarTul-bizantiur-laTinuri literaturuliurTierTobebisa, kerZod, XI s.-is agiografiuli Txzulebis `giorgimTawmidelis cxovrebis~ didi monakveTi XIII saukuneSi TargmniliaberZnul da laTinur enebze da Setanilia XIII s.-is did TeologiurkrebulSi `rwmenis saunje.~ es naSromi dRes ukve gamoqveynebuliarogorc qarTul, aseve rusul da inglisur enebze.1

prof. e. xinTibiZem britaneTis biblioTekaSi XVI saukunis berZnulxelnawerSi (Harley 5623) aRmoaCina ori qarTuli dReisaTvis dakargulixelnaweris fragmenti. erTi maTgani unda iyos saweliwdo saxarebis XIsaukunis aTonuri xelnaweridan, xolo meore - giorgi aTonelisparaklitonis avtografuli xelnaweri.2

prof. e. xinTibiZem 1998 wels aTonis mTaze mogzaurobisas ivironismonasterSi miagno qarTuli wignebis, xelnawerebis da fragmentebismanamde ucnob koleqcias, romelic ivironis xelnawerTa maSindelimcvelis cnobiT berZnul xelnawerebSi yofila Sereuli da iqedanaagamokrefili. qarTvelma mecnierma am ucnobi koleqciidan aRweraetratze Sesrulebuli ioane oqropiris erTi Jamiswirva, romelic mandaaxl. XI saukuniT daaTariRa.3

prof. e. xinTibiZis kvlevis Sedegebs iyeneben da eyrdnobianucxoeli mkvlevarebi.4 misi kvlevis meTodebi da daskvnebi paralelspoveben evropul mecnierTa axal SromebTan (mag., e. xinTibiZis gamokvleva,,varlaam da ioasafis~ qarTul da berZnul redaqciaTaurTierTmimarTebisaTvis~ da amave wignis arabuli redaqciis Seswavlafrangi mecnieris d. Jimares mier).

prof. e. xinTibiZis mecnieruli avtoriteti mniSvnelovnad uwyobsxels qarTuli filologiuri mecnierebis saerTaSoriso arenazeaRiarebas. misi 40-mde Sroma dabeWdilia ucxoeTSi: parizSi, ienaSi,aTenSi, madridSi, vaSingtonSi, helsinkSi (inglisur, frangul, germanulda espanur enebze). prof. e. xinTibiZe monawileobda mraval sakavSiro da

1 E. Khintibidze, En Example of Georian-Greek-Latin Literary relation ship in e 13-th – centuri Latin colleqcion:“Христианский восток,” т., 9 (С-Петербург – Москва, 2002) p. 420-4302 e. xinTibiZe, meTerTmete saukunis ucnob qarTul xelnawerTa fragmentebi britaneTismuzeumSi. – krebuli `saqarTvelos eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobis daqristianuli xelovnebis istoriis sakiTxebi~, Tb. 1998, gv. 426-435; E. Khintibidze, Fragments ofTwo Unknown 11th century Georgian Manuscripts in a Greek Codex. – Orientalia Christiana Periodica, v, 64, fasc.II, Roma, 1998, p. 409-417.3 e. xinTibiZe, ucnobi Zveli qarTuli xelnawerebi ivironis wignTsacavSi: meoTxesaerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tbilisi 2005, gv. 190-195.4 ix. mag., ,,basili kapadokielis 1600 wlisTavisadmi miZRvnili simpoziumis masalebi,gamocemuli kanadaSi 1981 wels p. fedvikis redaqciiT

Page 50: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

50

saerTaSoriso simpoziumSi (moskovi, peterburgi, erevani, baqo, londoni,vaSingtoni, massaCuseti, helsinki, turku, florencia, venecia, Tel-avivi).igi aris saerTaSoriso sazogadoebebis namdvili wevri - Sua saukuneebisfilosofiis kvlevis sazogadoebisa da bizantinistikis ganmaviTarebelisazogadoebisa.

sagangebod unda aRiniSnos profesor d. meliqiSvilis wvliliqarTvelologiuri mecnierebis am mimarTulebis ganviTarebis saqmeSi.misi uSualo xelmZRvanelobiT momzadda ZvelqarTul-ZvelberZnulifilosofiur-Teologiuri terminologiis dokumentirebuli leqsikonis Ida II tomi, masve ekuTvnis monografia Zveli qarTuli filosofiur-Teologiuri terminologiis istoriidan,1 romelSic asaxulia ZveliqarTuli filosofiur-Teologiuri terminologiis sistemuriformalur-semantikuri analizi berZnul wyaroebTan mimarTebiT. d.meliqiSvili ikvlevda ioane petriwis Teologiur memkvidreobas da 1999wels vrceli gamokvlevisa da leqsikonis darTviT wignad gamoica ioanepetriwis ganmarteba prokle diadoxosis "RmrTismetyvelebissafuZvlebisa," axalqarTuli versia.2 igi aris avtori mravali samecnierosamecniero naSromisa, romlebSic saubaria qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobebis ganviTarebis ZiriTad tendenciebze (ix.bibliografia).

l. daTiaSvili - mniSvnelovania filologiis mecnierebaTa doqtoris, l.daTiaSvilis wvlili qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebiskvlevis mimarTulebiT. misi kvlevis sagania bizantiuri da qarTuliliteraturisaTvis saintereso mwerlis, Tevdore abukuras Semoqmedeba,,,miqel sabawmindelis cxovreba,~ efrem asuris, efrem mciris, arseniyalToelis Semoqmedebis calkeuli nimuSebis Seswavla.

1980 wels daibeWda l. daTiaSvilis mier momzadebuli Tevdoreabukuras ,,traqtatebi da dialogebi~ Targmnili berZnulidan arseniyalToelis mier. es naSromi Seicavs gamoCenili arabi qristianimwerlis Teodore abukuras (VIII_IX ss). dogmatikur-polemikursa dafilosofiur traqtatebsa da dialogebs. maTgan zogierTi saerToducnobia rogorc Tanamedrove, ise winamavali bizantinistebisaTvis. maTdidi mniSvneloba aqvT qarTuli filosofiuri azris istoriisSesaswavladac.

teqstebs erTvis gamokvleva, romelSic saubaria ioane damaskelismimdevari mwerlis Teodore abakuras Semoqmedebaze damsoflmxedvelobaze, mis nawarmoebTa arsen iyalToeliseul Targmanebze,mTargmnelis mier teqstis gavrcobis SemTxvevebze. SedarebuliaberZnuli da qarTuli teqstebi da gamovlenilia iseTi nawarmoebebi,romelTa berZnuli originalebi ara Cans, arsebobs mxolod qarTuliTargmanebi.

erTi aseTi nawarmoebi, romelic Sesulia arsen iyalToelis,,dogmatikonSi,~ minis gamocemaSi ki araa, mkvlevars Seswavlili aqvs

1meliqiSvili d., Zveli qarTuli filosofiur-Teologiuri terminologiis istoriidan,

Tsu, klasik. filologiis, bizantinistikisa da neogrecistikis in-ti, sapatriarqo,gelaTis mecn. akademia. - Tb., 1999;2 ganmarteba prokle diadoxosis "RmrTismetyvelebis safuZvlebisa" / Tanamedr. qarT.enaze gadmoiRo, gamokvleva, leqsikoni da SeniSvn. daurTo damana meliqiSvilma; [red.:Salva xidaSeli]; Tsu, saq. sapatriarqosTan arseb. gelaTis mecn. akademia. Tb., 1999

Page 51: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

51

calke _ ,,arsen iyalToelis Targmani Teodore abukuras traqtatisa,,saRmrToÁsa da gareSisa filosofosebisaTvis.~1

arsen iyalToelis mier Targmnili es Zegli uaRresadmniSvnelovania qarTuli (da bizantiuri) literaturisaTvis.gansakuTrebiT es iTqmis masSi wamoyenebul filosofiur terminebze,romelTa aRnusxva da saTanado gaanalizeba momavlis saqmea.

,,miqel sabawmindelis martvilobis~ redaqciebis specialuriSeswavliT l. daTiaSvilma gaamagra p. ingoroyvas mosazreba, romelmaces Zegli qarTveli avtoris originalur nawarmoebad miiCnia. mkvlevrisazriT, am Zeglis avtori SesaZlebelia iyos IX saukunis qarTvelimwerali basili sabawmindeli, avtori himnografiuli Zeglisa ,,mamisasabaÁs dasdebelni.~ l. daTiaSvili Tvlis, rom ,,miqel sabawmindelismartvilobis~ epizodi gviandeli CanarTia ,,Teodore edeseliscxovrebaSi.~ es berZnuli teqsti ki momdinareobs ,,miqel sabawmindelismartvilobis~ qarTuli redaqciidan da igi berZnulad efTvime aTonelismieraa Targmnili. l. daTiaSvili ase asabuTebs: teqstologiuriTvalsazrisiT berZnuli teqsti Zalian axlos dgas qarTulTxzulebasTan. es siaxlove imdenad TvalsaCinoa, rom berZnuli teqstisqarTulze damokidebulebas miuTiTebs; ,,miqel sabawmindelismartvilobis~ ambavi ,,Teodore ediselis cxovrebaSi~ rom aSkaradCanarTia, iqidanac Cans, rom miqelis wamebis Teodore edeselispirovnebasTan dasakavSireblad avtors zogierTi anaqronizmi dauSvia.2

efTvime aTonelis mTargmnelobiTi meTodis Sesaxeb sainteresodakvirvebas vxvdebiT l. daTiaSvilis werilSi ,,efrem asuris ,,swavlaTa~efTvime aToneliseuli Targmanebi.~3 efrem asuris ,,swavlaTa~ efTvimeaToneliseuli Targmanis Seswavlis Sedegad gairkva, rom ,,efTvimeaTonels efrem asuris xuTi asketuri Zegli ki ar uTargmnia, rogorcaqamde iyo cnobili, aramed sakuTari Sexedulebisamebr daumuSavebia,Seumcirebia da ise gadmouRia dasaxelebuli avtoris aTi naSromi,romelis mxolod xuTi Txzulebis saxeliT miuwodebia qarTvelimkiTxvelisaTvis~ (gv. 13). gaanalizebuli Targmanebis Seswavlamgamoavlina, rom efTvimes xelewifeboda ara marto kleba da mateba,aramed SedarebiT rTuli operaciebic, rogorebicaa ori da sami ZeglisiseTi sinTezi, ise ostaturad SekavSireba, rom miRebuli Targmanimeqanikuri SeerTebis STabeWdilebas ar tovebda. amas, ra Tqma unda,saTargmni masalis Janrobrivi Taviseburebac uwyobda xels. miznismisaRwevad SerCeul Txzulebebs efTvime amoklebda, amartivebda,cdilobda ganetvirTa teqsti daaxlovebiT erTgvari azrebis Semcveliadgilebisagan, rom Tavis TargmanSi moeca originalis is ZiriTadibirTvi, romelic mizanSewonilad miaCnda qarTveli mkiTxvelisinteresebisaTvis (gv. 14).

efrem mciris literaturuli Semoqmedebis kvlevas eZRvneba l.daTiaSvilis werili ,,efrem mciris mTargmnelobiTi moRvaweobisistoriidan.~4 masSi mkvlevari swavlobs asuris or potenciur Zegls damaT efrem mciriseul Targmanebs. irkveva, rom erT-erTi maTgani efremsuTargmnia 12 marcvlovani iambikuri sazomiT, meore ki - nawilobriv

1 kr. ,,Zveli qarTuli literatura” (XI_XVIII ss.), Tb., 1977, gv. 20-402 ix. a) ,,abukuras~ qarTul-berZnuli redaqciebi; sadisertacio naSromi, Tb., 1968, gv. 152-216,b) ,,abukuras” originalobis sakiTxisaTvis; ,,macne”, 1967, #5, gv. 169-1943 ,filosofiuri narkvevebi”, Tb., 1981, gv. 3-154 kr. ,,Zveli qarTuli mwerlobis matiane,” I, 1984, gv. 40_49

Page 52: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

52

leqsad, nawilobriv prozad. efrem mcirem asuris ori asketuriTxzulebis poeturi TargmaniT kidev erTi axali sityva Tqva Tavismravalmxriv SemoqmedebaSi.

filologiis mecnierebaTa doqtori n. mrevliSvili aseve ikvlevsqarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobis sakiTxebs. kerZod,grigol noselis literaturul memkvidreobas. man Seiswavla grigolnoselis agiografiuli Txzulebis `grigol neokesarielis cxovrebis~qarTuli Targmanis ori redaqcia - efrem mciriseuli da giorgimTawmideliseuli. gaarkvia rogorc qarTul redaqciaTaurTierTdamokidebulebis, aseve maTi berZnul dedanTan mimarTebissakiTxi. vrceli da safuZvliani kvlevisa da kiTxva-sxvaobebisgaTvaliswinebis safuZvelze daaskvna, rom grigol noselis `grigolsakvirvelTmoqmedis cxovrebis~ qarTuli Targmanebis wyaros undawarmoadgendes berZnul xelnawerTa ucnobi tipi. naSromi wignad gamoica2001 wels.1

amave mkvlevars ekuTvnis grigol neokesarielis `eklesiastesmetafrasis~ publikacia. avtorTa jgufTan erTad igi monawileobdaZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuri terminologiisdokumentirebuli leqsikoni I da II tomis gamocemaSi. am gamocemissaleqsikono masala efuZneba Zvel qarTul Targmanebsa da maTZvelberZnul originalebs. amJamad mkvlevari ikvlevs mitrofanesmirnelisa da olimpiodore aleqsandrieli diakonis avtorobiTSemonaxuli eklesiastes ganmartebaTa egzegetikuri Zeglis qarTulversias, mis mimarTebas berZnul originalTan, TxzulebisstruqturasTan, leqsikasTan da sxvadasxva problematikasTandakavSirebul sakiTxebs, romlebsac naSromebis saxiT perioduladaqveynebs samecniero JurnalebSi (ix. bibliografia).

sagangebod unda aRiniSnos axalgazrda mkvlevaris, filologiismecnierebaTa doqtoris, v. juRelis mecnieruli kvleva am mimarTulebiT.maT safuZvlianad Seiswavla Teodorite kvirelis Teologiurimemkvidreobis qarTuli Targmanebi da 2008 wels gamosca monografiis Itomi. avtorTa jgufTan erTad v. jeReli monawileobda ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuri terminologiisdokumentirebuli leqsikoni I da II tomis gamocemaSi. amave mkvlevarsekuTvnis araerTi samecniero statia, romlebSic gaSuqebulia qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis rigi sakiTxebi (ix.bibliografia).

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis gansakuTrebulmniSvnelobaze miuTiTebs is garemoeba, rom meoce saukuneSi qarTulsinamdvileSi iqmneba mZlavri samecniero-kvleviTi centrebi, romlebSicintensiuri samecniero muSaoba mimdinareobs am mimarTulebiT. qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis istoriis srulidaxasiaTebisaTvis umjobesad vTvliT am centrebis saqmianobawarmovadginoT maTSi Catarebuli kvleviTi muSaobis angariSebis saxiT.xelnawerTa erovnuli centri - xelnawerTa erovnuli centrisTanamSromelTa saqmianoba akad. korneli kekeliZis mier wamowyebulisaqmis gagrZelebaa. qarTuli mwerlobis Zeglebi Seiswavlebaierusalimur da konstantinopolur liturgikul praqtikasTan

1 n. mrevliSvili, grigol noselis `grigol sakvirvelTmoqmedis cxovrebis~ qarTuliredaqciebi, Tb., 2001

Page 53: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

53

mimarTebaSi, anu warmoaCens im gzas, romelic gaiara qristianobamsaqarTveloSi dasabamidan dRemde.1

upirvelesad unda aRiniSnos is didi samuSao, romelic institutisZiriTadi mizania misi daarsebis dRidan (1958 wlidan) moyolebuli. esaris xelnawerTa (9000 erTeulze meti) XIX-XX saukuneebis mijnazeSeqmnili fondebis mecnieruli aRwerilobis publikacia, agreTvesaqarTvelos sxvadasxva regionsa da evropis wignsacavebSi daculiqarTuli xelnawerebis katalogizacia.2 rogorc cnobilia, amkoleqciebSi berZnulidan naTargmn literaturul masalas udidesiadgili ukavia.

bizantiur mwignobrul kerebTan urTierTobis TvalsazrisiTumniSvnelovanesia ucxoeTis qarTuli samonastro centrebis xelnawerTakoleqciebi da maTSi daculi literaturuli produqciis aRnusxva:sinas, ierusalimis, aTonisa da sxva xelnawerTa aRwerilobebi, romelTamikrofilmebic daculia institutSi. aRsaniSnavia, rom sinuri qarTulikoleqciis Jerar garitiseuli aRweriloba Seivso liturgikulixelnawerebis maRalkvalificiuri Tematuri aRwerilobiT, romlisprincipebic institutis koleqtivma SeimuSava.3 imave principiTinstitutSi mzaddeba ierusalimur xelnawerTa aRweriloba. gamoicaaTonis/ivironis qarTul xelnawerTa aRwerilobis pirveli tomi.4

mzaddeba peterburgis aRmosavleTmcodneobis institutis qarTulxelnawerTa aRweriloba.

sxvadasxvaenovan (ebraul, somxur, slavur, sparsul, Turqul,arabul da sxva.) xelnawerebTan erTad institutSi daculia 30-mdeberZnuli xelnaweri, xolo akad. grigol wereTlis pirad arqivSi-berZnuli papirusebis mdidari koleqcia, romlis umniSvnelovanesinawili gamocemulia.

institutSi medievistikis problematikaSi ramdenime mimarTulebaagamokveTili - bizantiuri mwerlobis Zeglebis qarTuli Targmanebiskvleva liturgikuli praqtikis mixedviT (ierusalimuri dakonstantinopoluri); dargebis mixedviT (bibliologia, apokrifebi,liturgika, himnografia, homiletika, hagiografia, asketika, dogmatika-polemika d a.S.); bizantiel avtorTa Txzulebebis qarTuli Targmanebiskompleqsuri Seswavla (Targmanis berZnul wyarosTan mimarTebis dadgena,berZnulTan mimarTebiT qarTuli Targmanebis terminologiuri kvleva damTargmnelobiTi meTodebis Seswavla, teqstologiuri da enobrivianalizi) da gamosacemad momzadeba; saeklesio centrebis damTargmnelobiTi skolebis istoriis Seswavla bizantiis istoriisa da

1 masala xelnawerTa erovnuli centris kvleviTi saqmianobis Sesaxeb momzadebuliaT.OoTxmezurisa da q. bezaraSvili naSromis - bizantinistikis sakiTxebis kvleva k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutSi – mixedviT krebulidan bizantinologiasaqarTveloSi, n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 2007

2 e. metreveli, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis k. kekeliZis saxelobis xelnawerTainstitutis 25 wlis moRvaweobis mokle mimoxilva, mravalTavi, XIV, Tb., 1987, 3-36 (ix.iqve institutis publikaciebis sruli bibliografia 1987 wlamde)

3 G. Garitte, Catalogue des manuscits georgiens litteraires du mont Sinai (CSCO,, vol. 165. Subsidia,t.9),Louvain, 1965. qarTul xelnawerTa aRweriloba. sinuri koleqcia, e. metrevelis, l.jRamaias, c. Wankievis, l. xevsurianis gamocema, I, II, III, Tb., 1978-1987.4 qarTul xelnawerTa aRweriloba. aTonuri koleqcia, I, e. metrevelis redaqciiT, Tb.,1986.

Page 54: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

54

kulturis konteqstSi, institutis fondebSi daculi iluminirebulixelnawerebis Seswavla Tanadrouli bizantiuri masalisgaTvaliswinebiT.

rogorc cnobilia, Zveli qarTuli naTargmni Zeglebis raodenobaaRemateba originalur qarTul TxzulebaTa ricxvs da umetesadberZnulidan aris gadmotanili. naTargmni Zeglebis Seswavlis meTodikagamoimuSaves cnobilma mecnierebma: n. marma, k. kekeliZem, a. SaniZem, i.abulaZem, i. imnaiSvilma, J. garitma. institutis pirvelma direqtorma,prof. i. abulaZem pirvel rigSi gamosca da Seiswavla uZvelesiTariRiani xelnawerebiT moRweuli da qarTul mwerlobis pirvelperiodSi, VIII-IX ss-Si, palestinaSi Sesrulebuli Zeglebi: `balavariani,~`mamaTa swavlani,~ ioane mosxis `limonari~ da basili kesarielisa dagrigol noselis klasikuri egzegeturi Sromebi (ix. bibliografia).

am mimarTulebis gagrZelebaa sinuri mravalTavis hagiografiulisakiTxavis publikacia da `ioane oqropiris cxovrebis~ Zveli, giorgialeqsandrieliseuli redaqciis gamocema r. gvaramias mier.1 amave mizniTgamoica paterikebis uZvelesi Targmanebi (ix. bibliografia).

gamoica agreTve qarTulad naTargmni bizantiuri qronika-aleqsandre kviprelis ,,sakiTxavi povnisaTÂs patiosnisa dacxovelmsyofelisa juarisa.~2

erovnul centrSi ukve mravali welia mimdinareobs liturgikulikrebulebis kvleva. am TvalsazrisiT gansakuTrebiT aRsaniSnaviapalestinuri himnografiis Zegli, VII-IX ss. qarTuli saeklesio praqtikisZiriTadi saxelmZRvanelo (efuZneba ufro adreul berZnul masalas), e. w.uZvelesi iadgari, romlis berZnuli modeli ar moRweula;3 Zlispirnisirmologionis uZvelesi redaqciebi (e. metreveli);4 nevmirebuliirmologioni Xs. xelnaweris mixedviT (g. kiknaZe);5 gamosacemad mzaddebaiadgaris axali redaqcia l. xevsurianis, l. jRamaias da sxv. mier (esaris X saukunis farglebSi Sedgenili krebuli, romelic moicavssaeklesio weliwadis yvela periodis sagaloblebs; sagaloblebiZiriTadad berZnulidanaa Targmnili, did nawils ar eZebneba berZnulidedani);6 mzaddeba agreTve ierusalimis leqcionaris axali gamocema

1amoniosis `sina-raiTis wm. mamaTa mosrvis~ arabul-qarTuli versiebi (IX-XI, XIII-XVII

ss. xelnawerebis mixedviT), r. gvaramias gamocema, Tb., 1973. `ioane oqropiris cxovrebis~Zveli qarTuli Targmani da misi Taviseburebani 968 w. xelnawerebis mixedviT, r.gvaramias gamocema, Tb., 19862aleqsandre kviprelis qronika (X-XIV ss. xelnawerebis mixedviT), T. mgalobliSvilis

gamocema, Tb., 19653

uZvelesi iadgari, e. metrevelis, c. Wankievis, l. xevsurianis, gamocema, Tb., 1980.itargmneba frangulad Sarl renus mier. gamocemulia I tomi4Zlispirni da RvTismSoblisani. ori Zveli redaqcia X-XI ss. xelnawerebis mixedviT, e.

metrevelis gamocema, Tb., 19715nevmirebuli Zlispirni, teqsti gamokvleviTurT gamisca g. kiknaZem, Tb., 1982

6sagalobelTa qarTuli Targmanebi da redaqciebi Seswavlilia publikaciebis

paralelurad, mag., ioane minCxis sagaloblebis publikacias axlavs gamokvleva amhimnografiis rolis Sesaxeb marxvanis qarTuli redaqciis Camoyalibebis saqmeSi, ix.ioane minCxis poezia, l. xaCiZis gamocema, Tb., 1987. ix. agreTve l. xevsuriani, giorgimTawmidlis redaqciis marxvanis avtografuli nusxis sakiTxisaTvis, literaturuliZiebani, XXII, Tb., 2001, 75-83. Seiswavleba agreTve natargmni sagaloblebis mimarTebaberZnul originalebTan. ix. e. duraSvili, kozma ierusalimelis sagalobelTa uZvelesiqarTuli Targmanebi (X s. iadgarebis mixedviT), sadisertacio nasromi, Tb., 2001. E.

Page 55: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

55

yvela arsebuli xelnaweris mixedviT m. dolaqiZisa da l. xevsurianismier.1

Zveli qarTuli mravalTavebi – uZvelesi periodis hagiografiul-homiletikuri krebulebi, romlebic TavianT ucxoenovan modelebTanSedarebiT teqstobrivad da Sinaarsobrivad dacilebulni arian daromlebmac ganviTarebis xangZlivi gza gaiares V-X ss-Si (SemorCeniliaX s. xelnawerebiT). am krebulma Cvenamde ramdenime nusxiT moaRwia ammxriv, cnobili qarTuli mravalTavebis (xanmeti, sinuri, udabnos) ukvearsebul gamocemebs daemata klarjuli da aTonis mravalTavebisinstitutSi momzadebuli gamokvleva da publikaciebi (T.mgaloblisvilis mier da g. ninuas xelmZRvanelobiT).2 gamokvleva aTonismravalTavis Sesaxeb calke gamoqveynda.3 calke iqna SeswavlilimravalTavebSi moTavsebuli erT-erTi adreuli avtoris, efrem asuris,TxzulebaTa Targmanebi l. axobaZis mier.4

erovnuli centris erT-erTi mniSvnelovani publikaciaa X s.-issamecniero-saganmanaTleblo wigni, e. w. Satberdis krebuli, romelicberZnuli egzegetikis (basili kesarielis, grigol noselis, epifanekviprelis, ipolite romaelis, Teodorite kvirelis Sromebis) adreulTargmanebs moicavs.5

dReisaTvis ukve gamocemulia aTonelebis mier Targmniliegzegetikuri Txzulebani - efTvime aTonelis mier Targmnili basilikesarielis `dawyebisaTÂs solomonis igavTaÁsa~ (T. Wyonias mier) dagiorgi aTonelis mier Targmnili `qebaTa qebis~ ganmartebis kimenuriteqsti (g. kiknaZis mier).6

gansakuTrebiT aRsaniSnavia efTvime aTonelis mier TargmniliZeglebis gamocema: sjulis kanoni (e. giunaSvilis mier);7 makarimegviptelisa da basili didis asketikuri Txzulebani (g. ninuasa da c.qurcikiZis mier);8 aseve basili didis Txzulebebis yvela Zveli qarTuliTargmanis mimoxilva – aTonamdeli, aTonisa Tu Semdgomi periodis (n.qajaias mier). am gamocemas Tan axlavs basilis ramdenime liturgikuliteqstisa da epistoleebis publikacia.9

Dugashvili, Information about the Biography of Cosma of Jerusalem According to Written Sources andScientific Researches, perioduli samecniero Jurnali, 2000, 131-1341ierusalimis leqcioneri pirvelad gamosca k. kekeliZem: Иерусалимский канонар VII в.,

Тифлис, 1912. Sdr. l. xevsuriani, m. dolaqiZe, kalis leqcionaris daTariRebisaTvis,filologiuri Ziebani, II, Tb., 1995, 64-80.2klarjuli mravalTavi, T. mgalobliSvilis gamocema, Tb., 1991

3m. maisuraZe, m. mamulaSvili, a. RambaSiZe, m. Cxenkeli (g. ninuas xelmZRvanelobiT),

aTonis mravalTavi, Tb., 1999. T. CubiniZe, homiliaTa qarTuli Targmanis zogierTiTaviseburebis Sesaxeb (aTonis mravalTavis ramdenime sakiTxavis mixedviT), `gulani”,Tb., 1989, 39-554

l. axobaZe, efrem asuris TxzulebaTa Zveli qarTuli Targmanebi mravalTavebSi,sadisertacio naSromi, Tb., 1982. ix. agreTve, macne, enisa da literaturis seria, 3, 1982;Sdr; macne, 2, 1981.5Satberdis krebuli X saukunisa, b. gigineiSvilisa da e. giunaSvilis gamocema, Tb., 1979

6Zveli qarTuli mwerlobis oTxi Zegli X-XII ss. xelnawerebis mixedviT, Tb., 1965

7mcire sjulis kanoni, e. giunaSvilis gamocema, Tb., 1972

8fsevdomakaris TxzulebaTa qarTuli versia, g. ninuas gamocema, Tb., 1982. basili

kesarielis “swavlaTa” efTvime aToneliseuli Targmani, c. qurcikiZis gamocema, Tb., 19839

n. qajaia, basili kesarielis TxzulebaTa Zveli qarTuli Targmanebi, Tb., 1992. n.qajaias Sromebi basilis TxzulebaTa qarTuli versiebis Sesaxeb asaxulia SromaSi: P.J.Fedwick, Bibliotheca Basiliana Universalis (Corpus Christianorum), 8 vols., Turvhout, Brepols, 1993-

Page 56: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

56

unda aRiniSnos e. WeliZis mier vrceli gamokvleviT, leqsikoniTa dakomentarebiT gamocemuli `pasuxi equsTa maT dReTaTÂs~1

intensiurad mimdinareobs qarTuli naTargmni hagiografiuliZeglebis, rogorc kimenuris, ise metafrasulis, Seswavla da gamosacemadmomzadeba.2 cnobilia, rom qarTuli wyaroebi Seicavs uaRresadsaintereso cnobebs svimeon metafrastis literaturuli saqmianobisSesaxeb. amdenad, qarTuli metafrasuli krebulebis Seswavla metadmniSvnelovania bizantiuri metafrasuli literaturis istoriis kvlevissaqmeSi. dReisaTvis gamocemulia seqtembris Tvis metafrasulisakiTxavebi n. goguaZis mier.3 gamosacemad momzadebulia oqtombrisa danoembris Tveebis metafrasuli Zeglebi. danarCen teqstebze kimimdinareobs muSaoba (ix. bibliografia).

aRsaniSnavia unikaluri krebuli `winamZRvari~ –marTlmadidebluri RvTismetyvelebis saswavlo-samoZRvrosaxelmZRvanelo, romelic ekuTvnis X-XI saukunis cnobil aTonelmoRvawes, efTvime mTawmindels (gamosacemad moamzades T. Wyoniam da n.Cikvatiam), krebuli kompilaciuri xasiaTisaa. masSi Setanilia anastasisinelisa da ioane damaskelis TxzulebaTa qarTuli Targmanebi,msoflio krebebis aqtebi, anatemebi da a.S.4

gamocemulia Savi mTisa da qarTuli elinofiluri skolebisliteraturuli produqciidan efrem mcirisa da arsen iyalToelis mierTargmnili ioane damaskelis `dialeqtika~ da `gardamocema~5 efremmciris mier gadmoRebuli. dionise areopagelis Txzulebebis maqsimeaRmsareblisa da sxvaTa komentarebi;6 samociqulos kirilealeqsandrieliseuli komentarebi;7 gamoica arsen iyalToelis mierTargmnili kanonikuri Zegli – patriarq fotiosis 14-titlovaninomokanoni (e gabiZaSvilis saerTo redaqciiT).8

2000. ix. agreTve basili kesarielisa da grigol nazianzelis werilebi, n. qajaiasgamocema, Tb., 20061

wm. grigol noseli, pasuxi equsTa maT dReTaTÂs, giorgi aTonelis Targmani, e.WeliZis gamocema, saqarTvelos eklesiis kalendari, 1989, 194-2192wm. giorgi Zvel qarTul mwerlobaSi, e. gabiZaSvilis gamocema, Tb., 1991. e. gabiZaSvili,

ucnobi bizantieli hagiografi Zvel qarTul naTargmn mwerlobaSi (nikifore uranosis`Teodore tironis metafrasuli wameba”), saqarTvelos literaturaTmcodneobiTiakademiis Sromebi, I, Tb., 1997, 73-88. e. gabiZaSvili, axlad gamovlenili natrgmnihagiografiuli Txzuleba (sabines wameba), mwignobari, Tb., 1998, 134-137. T. canava,`kalistrates martviloba” qarTul mwerlobaSi, sadisertacio naSromi, Tb., 1990. m.maWavariani, wm. dimitris cikli (`wameba”, `saswaulebi”, `Sesxma”) qarTul mwerlobaSi,sadisertacio naSromi, Tb., 2006. bagrat tavromenielis cxovreba (apokrifi), g. ninuasgamocema (gadacemulia dasabeWdad)3Zveli metafrasuli krebulebi (seqtembris sakiTxavebi), n. goguaZis gamocema, Tb., 1986

4n. Cikvatia, efTvime mTawmidlis “winamZruari” da misi wyaroebi, sadisertacio naSromi,

1997. wm. efTvime mTawmindeli, winamZRuari, n. Cikvatias gamocema5

ioane damaskeli, dialeqtika, m. rafavas gamocema, Tb., 1976. ioane damaskeli,gardamocema, r. miminoSvilis, m. rafavas, e. WeliZis gamocema, Tb., 20006

qarTul-berZnuli saRvTismetyvelo ganmartebani angelozur ZalTa Sesaxeb, a.WumburiZis gamocema, Tb., 20017 ganmarteba samociqulosi gamokrebuli ioane oqropirisa da sxva wminda mamaTaTxzulebebidan, Targmnili efrem mciris mier, I, e. koWlamazaSvilis gamocema, Tb., 2000;II, Tb., 20068 didi sjuliskanoni, g. gabiZaSvilis, e. giunaSvilis, m. dolaqiZis, g. ninuas gamocema,Tb., 1975

Page 57: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

57

mimdinareobs, agreTve, cnobili bizantiel avtorTa-anastasisinelis, ioane damaskelis, kirile aleqsandrielis, Teodore abukuras,nikita stiTatis, miqael fselosis da sxvaTa dogmatikur-polemikuriTxzulebebis Semcveli krebulis, `dogmatikonis~ (XI-XII ss; mTargmneliarsen iyalToeli) kvleva. am krebulis Seswavlam cxadyo, rom, xSirSemTxvevaSi, masSi Semonaxulia bizantiur mwerlobaSi cnobiliredaqciebisagan gansxvavebuli teqstebi.1 `dogmatikonis~ teqstebis erTinawili gasuli saukunis 70-80-ian wlebSia gamocemuli. bolo aTi wlismanZilze gamoica ioane damaskelis `dialeqtika~ da `gardamocema~ (ix.dasax. gamocemebi), agreTve antinestorianuli traqtatebi.2

gelaTuri skolis anonimi mTargmnelebis literaturulimemkvidreobidan Seswavlili da gamocemulia amonios ermisisa3 da iosebflaviosis Txzulebebi (m. rafavasa da n. meliqiSvilis mier).4

gamovlenilia ioane petriwis e. w. bolosityvaobis berZnuli wyaroebi,5

ioane sinelis `klemaqsis~ axali, anonimuri qarTuli versia,6

elinofiluri gramatikuli traqtati.7

qarTuli filosofiuri da saRvTismetyvelo terminologiisCasaxvisa da ganviTarebis Seswavlas berZnul saRvTismetyveloterminebTan mimarTebiT eZRvneba e. WeliZis naSromi.8 masve ekuTvnisSromebi bizantinistikis arsebiTi sakiTxis – areopagitikis problemisaxleburi gaSuqebis Sesaxeb.9 xelnawerTa erovnuli centrismecnierTa erTi jgufi aw gardacvlili cnobili mecnieris, akad. e.metrevelis xelmZRvanelobiT, ukve didi xania CarTulia saerTaSorisoproeqtSi, romlis mixedviTac dagegmilia grigol nazianzelis berZnuli,agreTve sxvaenovani versiebis gamocema. proeqts xelmZRvanelobs luveniskaTolikur universitetSi arsebuli grigol nazianzelis Semswavlelijgufis ufrosi, prof. b. kuli. dReisaTvis seriaSi Corpus Christianorum(Series Graeca, Corpus Nazianzenum, Versio Iberica) gamocemulia grigolRvTismetyvelis liturgikul sakiTxavTa da grigolis TxzulebebzeSeqmnil komentarTa qarTuli Targmanebis xuTi tomi (1998, 2000, 2001, 2002,

1 d. Sengelia, grigol nazianzelis homiliebi, rogorc erT-erTi wyaro `dogmatikonSi”daculi Txzulebisa `gamokrebani wamebaTani,~ sadisertacio naSromi, Tb., 2006.2 a. CantlaZe, antinestorianuli traqtatebi arsen vaCes Zis `dogmatikonidan,~ Tb., 1997.3 amonios ermisis Txzulebebi qarTul mwerlobaSi, n. keWaRmaZisa da m. rafavas gamocema,Tb., 1983.4 ioseb flaviosi, moTxrobani iudaebrivisa Zuelsityuaobisani, I, II, n. meliqiSvilisgamocema, Tb., 1987, 1988.5 T. oxmezuri, q. bezaraSvili, ioane petriwis e.w. ,,bolosityvaobis” erTi fragmentisberZnuli dedani, MNHMH. a. aleqsiZisadmi miZRvnili krebuli, Tb., 2000, gv. 207-239. q.bezaraSvili, ioane petriwis e.w. bolosityvaobis zogierTi adgilis gagebisaTvis:`ulumpianTa Zlevani”, METANOIA. eZRvneba gr. wereTlis dabadebidan 130 wlisTavs, Tb.,2001, 58-59. q. bezaraSvili, `ioane petriwis e. w. bolosityvis zogierTi adgilisgagebisaTvis: `mearistotelura,~ logosi. weliwdeuli elinologiasa da laTinistikaSi,3, 2005, 17-43.6 q. bezaraSvili, ioane sinelis `klemaqsis” ucnobi qarTuli versia, macne, enisa daliteraturis seria, 4, 1987, 129-154; 3, 1989, 142-163.7 m. SaniZe, sityuÁ arTronTaTÂs – Zveli qarTuli gramatikuli traqtati, Tb., 1990.8 e. WeliZe, Zveli qarTuli saRvTismetyvelo terminologia, Tb., 1996.9 e. WeliZe, wm. dionise areopageli, ciuri ierarqiis Sesaxeb, Targmani da winasityva,saRvTismetyvelo krebuli, 3, 1987, 194-205. e. WeliZe, erTi wyaro wm. dionise areopagelisSesaxeb, saqarTvelos eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobis da qristianobissakiTxebi (sveticxovlobisadmi miZRvnili I samecniero konferenciis masalebi), Tb., 1998,419-425.

Page 58: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

58

2004, 2006). am samuSaodan qarTulad monografiis saxiT jerjerobiTgamoqveynda mxolod miTologiuri komentarebi (T. oTxmezuris mier)1 daq. bezaraSvilis gamokvleva grigol RvTismetyvelis homiletikisSesaxeb.2 am gamokvlevaSi mimoxilulia qarTuli mwignobruli skolebis(aTonisa da Savi mTis) muSaobis axali aspeqtebi da specifika.

adre bizantiel mamaTa (kapadokielebisa da ioane oqropiris)homiletikuri naSromebis qarTuli Targmanebis sistematizacia dadetaluri bibliografia mocemulia n. meliqiSvilis publikaciaSi.3 amavesaxisaa m. maisuraZis Sroma, romelic warmoadgens bizantiurihomiletikuri Txzulebebis (grigol neokesarieli, aTanasealeqsandrieli, kirile aleqsandrieli, kirile ierusalimeli, meletiantioqeli, evsebi aleqsandrieli, epifane kvipreli, efrem asuri,severiane gabalovneli, anastasia sineli, sofrom ierusalimeli, maqsimeaRmsarebeli, andria ierusalimeli, germane konstantinopoleli,Teodore studieli, ioane damaskeli, nikita paflaRonieli da sxv.)qarTuli Targmanebis sistematizacias.4

aRmosavleTmcodneobis instituti - qarTul_bizantiuri literaturuliurTierTobis kvlevis mimarTulebiT wlebis manZilze intensiurisamecniero muSaoba mimdinareobs aRmosavleTmcodneobis institutSi.5

am ganyofilebaSi muSaobda mecnieri naTela keWaRmaZe. igi ikvlevdaioane petriwis, ioane italosis, amonios ermisis filosofiurmemkvidreobas. grigol wereTlis mier evropis biblioTekebSimopovebuli berZnuli xelnawerebis mixedviT man ganaxorciela ioaneitalosis Txzulebebis msoflioSi pirveli sruli krebulispublikacia, mdidari samecniero aparatiT, filosofiur terminTaberZnul-qarTul-rusul leqsikoniT.

manve Seiswavla konstantinopolis didi eklesiis tipikoni (#40. X-XI s-is xelnaweri), Seudara qarTul Targmans, ganixilapaleografiulad.6

mniSvnelovania liana kvirikaSvilis samecniero produqcia:sakandidato disertacia - ,,giorgi mTavarmowamis sagaloblebi~ (1970w.),

1 fsevdonones miTologiur komentarTa qarTuli Targmanebi. teqstebi gamosacemadmoamzades a. gamyreliZem da T. oTxmezurma. gamokvleva, leqsikoni da saZieblebidaurTo T. oTxmezurma, Tb., 1989.2q. bezaraSvili, ritorikisa da Targmanis Teoria da praqtika grigol RvTismetyvelisTxzulebaTa qarTuli Targmanebis mixedviT, Tb., 2004.3 n. meliqiSvili, basili kesarieli, grigol nazianzeli, grigol noselisa da ioaneoqropiris homiletikuri Txzulebebi qarTul enaze, Tb., 2000.4 m. maisuraZe, qarTulad Targmnili ucxouri homiletikuri literaturis katalogi, Tb.,2006. ix. agreTve n. meliqiSvili, m. maisuraZe, mcire cnobebi qarTuli naTargmni daoriginaluri homiletikuri mwerlobis Sesaxeb (IV-XIX ss.), gelaTi, 5, 2006, 41-53.5masala momzadebulia Semdegi publikaciis mixedviT: neli maxaraZe, bizantiologiis

ganyofilebis 46 weli, krebulidan ,,bizantinologia saqarTveloSi”, Tb., 20076 ix. amonius ermisis Txzulebebi qarTul mwerlobaSi, teqstebi gamosacemad moamzadesnaTela keWaRmaZem da maia rafavam. gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo maiarafavam, mecniereba Tb., 1983; flavius ariane, mogzauroba Savi zRvis garSemo, Targmani,gamokvleva, komentarebi, ruka naTela keWaRmaZis, mecniereba, Tb., 1961; Byzantinistik inSowietgrusien, Bibliotheca classica Orientalis, #1, Berlin, 1962; ioane italosi, Txzulebani,berZnuli teqsti variantebiTa da SeniSvnebiT, grigol wereTlis masalebis mixedviTgamosca naTela keWaRmaZem, Tb., 1966; Из истории общественной мысли Византии в X в.Византийский Временик, #15, М., 1959; ioane italosis Semoqmedeba, mecniereba, Tb., 1970 dasxva.

Page 59: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

59

monografia - ,,himnografiuli kanonis kompozicia (sinuri daierusalimuri xelnawerebis mixedviT) (1983w). masve ekuTvnis katalogi,,bizantieli himnografebi Zvel qarTul TTuenebSi~ (1987). miseuliTargmanebiT momzadda da gamoica bizantiuri mwerlobis qrestomaTiisoTxwigneuli. aris bizantiur-qarTuli dokumentirebuli leqsikonisaeqvtomeulis pasuxismgebeli redaqtori. sagulisxmoa misi naSromi ioaneminCxis sagaloblebisa Tu himnografiuli kanonis kompoziciis Sesaxeb.aris mravali samecniero naSromis avtori1 (ix. bibliografia).

bizantiuri literaturis berZnul-qarTuli problemebs mieZRvnaTamar mesxis monografia `IXs-is bizantieli poeti qalis - kasiascxovreba da Semoqmedeba~ (1987) - sakandidato disertacia, romelSicgamoqveynebulia kasias TxzulebaTa Zveli QqarTuli, xolo misiepigramebis axali qarTuli Targmanebi.

deniza sumbaZis iniciativiT da institutis TanamSromelTa aqtiurimxardaWeriT universitetSi Seiqmna areopagituli problemebiskompleqsurad Semswavleli samecniero centri, romlis bazazecmomzadda deniza sumbaZis Sromebis pirveli krebuli. warmodgenilinarkvevebi exeba fsevdo-dionise areopagelis naazrevTan dakavSirebulTeologiur, istoriul-filosofiur, enobriv-stilistur problemebs,areopagituli korpusis avtorobis sadao Teorias da sxva. aqve daiwyopublikacia prokle diadoxosis Txzulebis `Teologiuri safuZvlebis~berZnuli enidan Sesrulebuli axali qarTuli Targmanisa-(mTargmneli d.sumbaZe), da ioane petriwis `ganmartebis~ gadmoaxalqarTulebuliteqstisa (Sesrulebuli d. meliqiSvilis mier).2

aRsaniSnavia julieta SoSiaSvilis sakandidato naSromi`bizantiuri epistolografia da fsevdo-dionise areopagelis werilebi.~man berZnuli da laTinuri enebidan Targmna da gamoaqveyna werilebisaxali qarTuli Targmani. ganixila dogmatur-religiuri TvalsazrisiT.fsevdo-dionise areopagelis berZnuli enis Taviseburebebs mieZRvna nelimaxaraZis ramdenime gamokvlevac. j. SoSiaSvili avtoria agreTve prokopikesarielis cnobili Txzulebis - `SenobaTa Sesaxeb~ - gamokvlevisa dasruli qarTuli Targmanisa. muSaobs codnisa da rwmenis problemebzebizantiur qristianul azrovnebaSi~ (ix. bibliografia). qeTevan bregvaZemTargmna da gamoaqveyna` areopagelis traqtati `saidumloRvTismetyvelebisaTvis.~3 prokopi kesarielis yvelaze gaxmaurebuliTxzuleba ,,anegdota,~ anu `saidumlo istoria~ Seiswavla, axalqarTulad Targmna, gamokvleviTa da mecnieruli aparatiT gamosca ninoefremiZem.4

aleqsandre aleqsiZis mecnieruli interesebis sferoSi ZiriTadadbizantiuri romanis problemebi Semodioda, romelTac is farTospeqtriT ganixilavda dasavlur saraindo romanTan mimarTebis,bizantiuri da laTinuri samyaros Sexvedris, Sua saukuneebis

1 l. kvirikaSvili, bizantiuri da qarTuli himnografiis sakiTxebi, sagaloblebi giorgimTavarmowameze, sakandidato disertacia (xelnaweri), Tb., 19702 ix, krebuli `areopagituli Ziebani,” SemadgeneliDdeniza sumbaZe, redaqtori g. TevzaZe;Tsu, Tb., 1986.3 fsevdo-dionise areopageli, saidumlo RvTismetyvelebisaTvis, Targmani ZveliberZnuli enidan da gamokvleva qeTevan bregvaZis, Jurnali `zRvari,~ #1 (3), Tb., 2003.4 prokopi kesarieli, saidumlo istoria, berZnuli enidan Targmna, gamokvleva dakomentarebi daurTo nino efremiZem, mecniereba, Tb., 1989; n. efremiZe, ioane aTonelisada Tornike erisTavis warmomadgenlobis sakiTxisaTvis, jevanmardi, IV, 1990.

Page 60: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

60

msoflmxedvelobisa da esTetikis konteqstSi. monografiam `berZnulisaraindo romanis samyaro (XIII-XIVss),~ saerTaSoriso bizantinologiuriwreebis yuradReba miipyro. gamovida rusul enazec. profesori al.aleqsiZe intensiurad muSaobda, agreTve, xalxurenovani literaturis dapostbizantiuri mwerlobis sakiTxebze. eweoda sazogadoebriv dapedagogiur moRvaweobas. igi mravalgzis iyo miwveuli ucxoeTis cnobilumaRles saswavleblebSi leqciebis Casatareblad strazburgSi,puatieSi, kretaze, TanamSromlobda msoflio literaturisenciklopediis frangul gamomcemlobasTan.1

aRsaniSnavia olRa beriZis sadisertacio naSromi Temaze`iustinianes epoqis mwerali pavle silentiariosi~ (istoriul-filologiuri narkvevi). amave mkvlevars gamocemuli aqvs ori wigni,romelTagan erTi eZRvneba poetis epigramebis gamokvlevasa da axalqarTul Targmans, xolo meore mwerlis yvelaze cnobili da sainteresoTxzulebis - `aRwera wminda sofias taZrisa~ - analizs. masSesrulebuli aqvs Zeglis sruli qarTuli Targmanic, romlis erTinawilic gamoqveynebulia `bizantiuri mwerlobis qrestomaTiaSi~ (t. I).ol. beriZes ekuTvnis, agreTve, bizantiur literaturaSi cnobilianonimuri Zeglis Zveli qarTuli Targmanis - ,,aRSenebisaTvis aia sofiastaZrisa~ – publikacia (ix. bibliografia).

bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobebiTganisazRvreboda ufrosi mecn. TanamSromlis Tamar baakaSvilis samuSaoTematika. man Seiswavla da sakandidato xarisxi moipova naSromiT`grigol noselis `cxovrebaÁ wmidisa makrinaÁsa~ (eqvTime aToneliseuliTargmani),~ muSaobda basili kapadokielis saxotbo da samgloviarosityvebis problemebze (ix. bibliografia).

VII s-is bizantieli saeklesio moRvawisa da mwerlis sofromierusalimelis `mariam megviptelis cxovrebis~ Zveli qarTuli TargmaniqarTul-bizantiur literaturul urTierTobaTa konteqstSi ganixilanana miraSvilma da gamosca saTauriT ,,codva da qristianuli legenda.~2

ioane petriwis e. w. `bolosityvaobis~ wyaroebze muSaobda zairayolbaia, masve ekuTvnis Targmanebic Teofilaqte simokatas `msoflioistoriis~ Sesavali (I tomSi), nawyvetebi nikifore konstantinepolelis`mokle istoriidan~ da nawyvetebi genesiosis `mefeTa istoriidan~ (ix.bibliografia).

aRsaniSnavia filosofiur mecnierebaTa doqtoris, cnobilimTargmnelis, baCana bregvaZis publikaciebi - netari avgustine, Sarldilis `bizantiis imperiis istoria~ (Targmani), platonis dialogebi,plotini, saxarebaTa axali qarTuli Targmanebi, Zveli aRTqmisarakanonikur wignTa Targmanebi da sxva mravali(ix. bibliografia).

aRsaniSnavia filologiis mecn. doqtoris, ana xaranaulisbibliologiuri Ziebani. igi berZnul xelnawerebze dayrdnobiTasrulebs umZimes skrupulozur samuSaos qarTuli bibliiswarmomavlobis da Targmnis teqnikis dasadgenad, ikvlevs qarTulibibliis gelaTuri versiis mimarTebas septuagitasTan da xanmet

1 al. aleqsiZe, berZnuli saraindo romanis samyaro XIII-XIVss., Tsu, Tb., 1976 (rusulenaze gamoqveynda 1979 wels); aTonis aTaswlovani sabWoTa saqarTvelo, Tb., 1982;Литература XI_XII ии. Культура Византии, т. II, Наука, М., 1989 da sxva.2 n. miraSvili, harvardis universitetSi daculi qarTuli `TTuenis~ TavedgalobanisaTvis, macne, enisa da literaturis seria, #2, 1989; codva da qristianulilegenda, Tb., 2005.

Page 61: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

61

fragmentebTan. aqtiurad TanamSromlobs getingenis universitetisTeologiis fakultetTan, getingenis mecnierebaTa akademiis septuagintasinstitutTan, romelic axorcielebs Zveli aRTqmis berZnuli Targmaniskritikul gamocemas, da qarTul masalas awvdis mas. sadoqtorodisertaciis Tema iyo – xanmeti fragmentebi da Zveli aRTqmis teqstisistoriis sakiTxebi. naSromTa didi nawili gamoqveynebulia ucxoeTSi (ix.bibliografia).

n. maxaraZe ikvlevs bizantiuri berZnuli enis TaviseburebebsqarTuli literaturuli masalis gamoyenebiT.1

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti – qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis mkvlevarTa mniSvnelovanikeraa SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti.2 institutispirvelma direqtorma, akademikosma k. kekeliZem qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobis kvleva institutis erT-erT umTavresmimarTulebad aqcia.

korneli kekeliZis mier safuZvelCayrili tradicia gagrZelda dainstitutis mecnier-TanamSromelTa yvela Taoba warmatebiT ikvlevda daamJamadac ikvlevs qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebissakiTxebs.

mecnierma, soso maxaraSvilma sinuri xelnaweris mixedviT moamzadada gamosca IV saukunis moRvawis evagre pontoelis asketur-mistikuriTxzuleba `Tqmuli evagrÀsi monazonTa mimarT krebulTa,~ romelsacerTvis gamokvleva.3 manve Seiswavla wminda epifane kviprelis polemikuriTxzulebis `oTxmeocda wvalebaTaTvis~ Teofile xucesmonazoniseuliqarTuli Targmani da masTan dakavSirebuli filologiuri dasaRvTismetyvelo sakiTxebi. igi aris Zveli eklesiis mwvaleblurmimdinareobaTa Sesaxeb yvelaze srulyofili Txzuleba, mimarTuli 80eresis winaaRmdeg. qarTuli Targmani imiTaa gansakuTrebiT Rirebuli,rom epifanes zogierTi Txzuleba, maT Soris zemoxsenebuli polemikuriTxzuleba, qarTulad damoukidebeli, Taviseburi redaqciiTaaSemonaxuli, romlis berZnul dedans dakargulad miiCneven. amitomaamniSvnelovani qarTuli Targmani rogorc qarTuli, ise bizantiurisaRvTismetyvelo literaturisaTvis (ix. bibliografia).

malxaz kobiaSvilma gamoaqveyna wminda grigol noselishomiletikuri Txzuleba `SesxmaÁ meleti antioqelisaÁ.~4

gamoica roman miminoSvilisa da maia rafavas mier didi xnis winmomzadebuli wm. ioane damaskelis TxzulebaTa `marTlmadideblurisarwmunoebis zedmiwevniTi gamocema.~

`sibrZne balahvarisas~ redaqciebis kvlevas miuZRvna Tavisiramdenime Sroma revaz TvaraZem. misi azriT, Txzulebis vrceli redaqciaar momdinareobs moklesgan, arc mokle redaqcia – vrcelisgan, orivemaTgani damoukideblad aris miRebuli aw dakarguli dednidan – pirveli

1 bizantiuri berZnulis fonetikur-fonologiuri sistema Zveli qarTuli werilobiTiwyaroebis monacemTa Suqze (sadoqtoro disertacia), Tb., 20042masala momzadda Semdegi publikaciis mixedviT: n. sulava, qarTul-bizantiurliteraturul urTierTobaTa kvleva SoTa rusTavelis sax. qarTuli literaturisinstitutSi; bizantinologia saqarTveloSi, n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 20073 s. maxaraSvili, evagre pontoelis cxovreba-moRvaweoba da mis TxzulebaTa qarTuliTargmani, Zveli qarTuli mwerlobis matiane, I, Tb., 1984, 3-39.4 m. kobiaSvili, grigol noselis `SesxmaÁ meleti antioqieliÁ”, Zveli qarTulimwerlobis matiane, II, Tb., 1985, 92-105.

Page 62: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

62

qarTuli versiidan, romelic, Tavis mxriv, falauridan unda yofiliyoTargmnili.1 revaz TvaraZem Seiswavla, agreTve, areopagitulmoZRvrebasTan Sua saukuneebis qarTuli kulturis mimarTebis sakiTxebi.2

qarTul eortalogiaSi uaRresad popularulia wminda barbare;swored aman ganapiroba berZnulidan hagiografiuli Txzulebis `wmindabarbares wamebis~ kimenuri da metafrasuli redaqciebis Targmna.ekaterine CikvaiZem Tanamedrove mecnieruli moTxovnebis gaTvaliswinebiTmoamzada `wminda barbares wamebis~ metafrasuli redaqciis teqsti, xologamokvlevebSi Seswavlilia qarTuli Targmanebis Semcveli xelnawerebi,TxzulebasTan dakavSirebuli kodikologiuri, filologiuri,saRvTismetyvelo, terminologiuri da enaTmecnieruli sakiTxebi. naSromiwignad gamoica 2009 wels.

manana gigineiSvilma Seiswavla axali aRTqmis apokrifuliliteraturis erTi metad saintereso nimuSi – `epistole avgaroz mefisaÁuflisa Cuenisa mimarT iesu qristesa,~ romelic qarTulad iTargmna daromelsac ukavSirdeba macxovris xelTuqmneli xatisadmi miZRvnilisagaloblebis Seqmna Zvel qarTul mwerlobaSi.3

dekanozi giorgi zviadaZe ikvlevda wminda grigol noselisTxzulebis – `qalwulebisaTÂs da saRmrToÁsa moqalaqeobisa~ – wmindaefTvime aToniseul Targmans, romelic Seiswavla filologiur-teqstologiuri da Teologiuri TvalsazrisiT.4 dekanozma giorgizviadaZem detalurad Seadara efTvimeseuli Targmani berZnul dedans dadaaskvna, rom efTvime iyenebs misTvis Cveul Semateba-klebis, anudinamikuri eqvivalentis mTargmnelobiT meTods.

lela xaCiZem ikvlia qarTuli homnografiis filologiuriproblemebi. man sagangebod Seiswavla wminda ioane damaskelis `aRdgomiskanonis~ Zveli qarTuli Targmanebi,5 rasac mniSvneloba aqvs qarTuli dabizantiuri himnografiis istoriis kvlevaSi.

maia barnavelma yuradReba miaqcia maTesa da markozis saxarebebSidamowmebul erT leqsikur erTeuls – `mkali,~ romelic mkvlevarisdakvirvebiT, arasworadaa gaazrebuli. misi swori mniSvnelobaSemonaxulia sulxan-saba orbelianis leqsikonis adreul versiebSi,sadac igi mcenareuls aRniSnavs.6

sagalobelTa poetikisa da musikaluri bunebis SeswavlisTvalsazrisiT sainteresoa akaki gawerelias, nino nakudaSvilisa danestan sulavas SromebSi. akaki gawereliam Seiswavla qarTuliklasikuri sagaloblis versifikaciis, poetikis, poeturi metyvelebissakiTxebi, romlebSic Teoriulad aris ganzogadebuli.7 nino

1 r. TvaraZe, ,,sibrZne balahvarisi~ – ori redaqcia, missave wignSi: wigni da mkiTxveli,Tb., 1971; r. TvaraZe, TxuTmetsaukunovani mTlianoba, Tb., 1985.2 r. TvaraZe, areopageli da rusTaveli, `ciskari,~ 1971, #8. r. TvaraZe,TxuTmetsaukunovani mTlianoba, Tb., 1985.3 m. gigineiSvili, apokrifuli mwerlobis erTi nimuSi Zveli qarTuli mwerlobaSi, kr:Zveli qarTuli literatura (XI-XVIII ss), Tb., 1977, 41-47.4 mama giorgi zviadaZe, wminda grigol noselis asketuri Sromis efTvimeseuliTargmanis mimarTeba originalTan, saRvTismetyvelo krebuli, 2004, #2.5 l. xaCiZe, wm. ioane damaskelis `aRdgomis kanonis” Zveli qarTuli Targmanebi,Tbilisis sasuliero akademiis samecniero-saRvTismetyvelo Sromebi, I, Tb., 1999, 31-45.6 m. barnaveli, saxarebiseuli erTi sityvis ganmartebisaTvis, klasikuri da TanamedroveqarTuli mwerloba, 4, Tb., 2001, 12-17.7 a. gawerelia, qarTuli himnografiisa da versifikaciis sakiTxebi, rCeuli nawerebi, 3(2),Tb., 1981.

Page 63: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

63

nakudaSvilma gamoTqva mosazreba, rom himnografiul teqstebs poeturisazomi ara aqvs, misi poeturobis safuZveli ipodigmur-paradigmulstruqturaSi, gamomsaxvelobiT saSualebebsa da xerxebSia saZiebeli.1

qarTul himnografiaSi uaRresad mniSvnelovania galobismravalxmianobis problema, romelic mravali saerTaSoriso simpoziumisada konferenciis gansaxilveli sagania. nestan sulavam SeiswavlaqarTuli galobis sakiTxi, romelic uSualod ukavSirdeba bizantiurs.amas ki bizantiuri himnografiuli problematikis kvlevisaTvis udidesimniSvneloba eniWeba.2

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis SeswavlisistoriaSi TvalnaTliv Cans ramdenime bizantieli avtori, romlebicqarTul samecniero literaturaSi sagangebo intensivobiTaadamuSavebuli.

grigol nazianzeli - grigol nazianzelis Txzulebebi –homiliebi, poezia, werilebi da maTze darTuli komentarebi –kritikulad srulyofilad gamocemuli dRemde ar yofila.3 rogorccnobilia, grigolis teqstebis XIX s-is gamomcemlis, G.P. Migne-ispublikacia seriaSi Patrologia Graeca (PG, t. 36-38) mxolod erT xelnawersefuZneba mcirericxovani variantuli wakiTxvebis CvenebiT, Tumcakritikul gamocemaTa simciris gamo axlac did samsaxurs uwevsbizantinistebs; Sources chretiennes-is (SCh) seriiT ki grigol RvTismetyvelishomiliaTa mxolod mcire nawilia gamoqveynebuli ramdenime ZiriTadixelnaweris mixedviT.4

grigol RvTismetyvelis SromaTa publikacias Tavisi xangZliviistoria aqvs. am avtoris TxzulebaTa sruli korpusis (Opera omnia)gamocema XVI saukunidan daiwyes mavris saZmos benediqtelma berebma(pirveli publikacia 1550 wliT daTariRdeba).

XX saukunis 70-ian dRis wesrigSi am avtoris Semoqmedebiskritikulad gamocemis sakiTxi kvlav dadga. proeqts saTaveSi Caudgaluvenis kaTolikuri universitetis (UCL) orientalistikis fakulteticnobili belgieli bizantinistisa da aRmosavleTmcodnis, ZveliqarTuli mwerlobis ubadlo mcodnis, prof. J. garitis xelmZRvanelobiT.luvenis samuSao jgufma grigolis TxzulebaTa berZnuli versiisgamocemasTan erTad miznad daisaxa misi aRmosavluri Targmanebis(kopturi, siriuli, somxuri, arabuli, qarTuli, slavuri, eTiopuri)publikaciac.

statiebi grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa aRmosavlurversiebze sistematurad ibeWdeba JurnalSi Le Museon (Revue d, EtudesOrientals); periodulad seriiT Corpus Nazianzenum gamodis grigolissaerTaSoriso kvlevis jgufis wevrTa (maT Soris, qarTvelTa) statiebis

1 n. nakudaSvili, himnografiuli teqstis struqtura, Tb., 1996.2 n. sulava, `qarTuliTa eniTa Jami Seiwirvis,~ literaturuli Ziebani, XXIV, Tb., 2003, 31-52; n. sulava, qarTuli himnografia: tradicia da poetika, Tb., 2006.3masala momzadebulia qeTevan bezaraSvilisa da Tamar oTxmezuris naSromis - `grigol

RvTismetyvelis Txzulebisa da maTi komentarebis kvleva k. kekeliZis saxelobisxelnawerTa institutSi~ - mixedviT krebulidan bizantinologia saqarTveloSi, n.maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 20074 Or. i-3, ed. J. Bernardi, SCh 247, 1978; Or. 27-31, ed. P. Gallay, SCh 250, 1978; Or. 20-23, eds. J. Mossay, G.Lafontaine, SCh 270, 1980; Or. 24-26, eds. J. Mossay, G. Lafontaine, SCh 284, 1981; Or. 4-5, ed. J. Bernardi, SCh309, 1983; Or. 32-37, eds. P. Gallay, C. Moreschini, , SCh 318, 1985; Or. 42-43, ed. J. Bernardi, SCh 384, 1992; Or.6-12, ed. M. Sebasti, SCh 405, 1995.

Page 64: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

64

krebuli, romelSic Sejamebulia xolme kvlevis garkveuli etapebi;1

qarTvel mecnierTa statiebi ibeWdeba aseve qarTul samecnieroJurnalebSi: `macne~ (enisa da literaturis seria), `mravalTavi~(filologiur-istoriuli Ziebani, xelnawerTa institutis samecnierokrebuli), `literaturuli Ziebani~ (literaturis instituti), Tsuklasikuri filologiis, bizantinistikisa da neogracistikis institutisseriaSi `logosi. weliwdeuli elinologiisa da laTinistikaSi~ da sxva.

grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa kvlevis saqmeSi didi wvliliSeitana xelnawerTa erovnulma centrma. rogorc cnobilia, prof. Jerargariti Zalian kargad icnobda xelnawerTa erovnuli centrisfilologiur skolas. J. garitis gardacvalebis Semdeg, 80-ian wlebSi,misma erTgulma moswavlem da saqmis gamgrZelebelma, prof. Justin moseimmimarTa xelnawerTa erovnulma centrs. daigegma, rom swored amcentrSi unda momzadebuliyo grigolis TxzulebaTa qarTuli versiispublikacia.

ase Sedga 80-ian wlebSi saqarTvelos mecnierebaTa akademiisxelnawerTa institutSi jgufi, romelic Seudga am metad rTul daSromatevad saqmes. jgufis xelmZRvaneli iyo akad. elene metreveli,romlis udidesi damsaxureba iyo is, rom es proeqti ganxakuTrebuliwarmatebiT ganxorcielda saqarTveloSi. jgufSi CaerTvnen gamocdiliprofesionali mecnierebi: Tamar bregaZe, ciala qurcikiZe, mananadolaqiZe, maia rafava, nino meliqiSvili, Tamar oTxmezuri qeTevanbezaraSvili, mzeqala SaniZe, Tamar margiani, maia maWavariani, ediSerWeliZe, Tina doliZe da magda mWedliZe.

pirveli qarTuli Targmanebi grigolis `qristeSobis~ da`naTlisRebis~ sakiTxavebia, romlebic uZveles mravalTavebSia daculi.grigolis ori homilia naTargmni aqvs X saukuneSi grigol oSkels.mniSvnelovani roli miuZRvis grigolis homiliaTa qarTuladgadmotanaSi daviT tbels, X-XI ss-is cnobil qarTvel mTargmnels.dabolos, umTavresi roli grigolis TxzulebaTa qarTulad TargmnissaqmeSi Seasrules qarTuli mwerlobis iseTma cnobilmawarmomadgenlebma, rogorebic arian efTvime aToneli (Xs) da efrem mcire(XIs). kvlevis Sedegad dadginda, rom gelaTel mwignobrebsac undaemuSavaT grigolis TxzulebaTa qarTul Targmanebze (XII-XIIss).grigolis SromaTa Targmanebi 200-mde qarTul xelnawerSia daculi.

wlebis manZilze grigolis nazianzelis qarTul TargmanebisSemswavlelma jgufma Seqmna sakmaod soliduri samecniero produqcia.1983 w. gamoqveynda e. metrevelisa da g. lafontenis erToblivi statia,romelSic sxvadasxvaenovan TargmanebTan erTad zogadad mimoxiluliagrigolis TxzulebaTa qarTuli Targmanebi.2 80-ian wlebis bolos T.bregaZem qarTulad gamosca grigol nazianzelis TxzulebaTa qarTuliTargmanebis Semcveli xelnawerebis aRwerilobis sruli nusxa, romelic

1 Versiones Orientales, repetorium Ibericum et studia ad editiones curandas, ed. a B. Coulie cum proemio a G.Garitte et praefatione a J. Mossay (Corpus Christianorum. Series graeca, 20. Corpus Naizanzenum, 10, Brepols,Turnhout 1988. Studia Nazianzenica, I, edita a B. coulie (Corpus Christianorum. Series Graeca, 41. CorpusNazianzenum, 80, Turnhout-Leuven, Brepols Publishers, University Press, 2000. mzaddeba II tomigamosacemad.2 G. Lafontaine, H. Metreveli, Les versions copte, armenienne et georgienes. Etat des recherches, dans IlSimposium Nazianzenum (Louvain-la-Neuve, 25-28 aout 1981), actes edites par J. Mossay (Studien zur Geschichteund Kultur des Altertums,N.F., 2 Reiche:Forschungen zu Gregor von nazianz, 2), Paderborn, Munich, Vienne etZurich 1983, 63-73.

Page 65: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

65

Semdeg frangulad Semoklebuli saxiT daibeWda seriaSi CorpusChristianorum.1

amave periodSi qeTevan bezaraSvilma Seiswavla da gamosacemadmoamzada grigol nazianzelis poeziisa da misi komentarebis qarTuliTargmanebi. es naSromi, romelic momzadda prof. e. xinTibiZisxelmZRvanelobiT, mis sakandidato disertacias warmoadgenda.2 naSromSisabolood gairkva qarTul xelnawerebSi daculi araidentificirebuliteqstebis raoba da maTi Targmnis periodi. aRmoCnda, rom grigolisleqsebis qarTul teqstebs didi mniSvneloba aqvs berZnuli teqstisistoriis kvlevisaTvis. amitom seriaSi (Forschungen zu gregor von Nazianz)grigolis leqsebis xelnaweri tradiciis (Die Handschriftlich Uberlieferung derGedichte Gregors von Nazianz) bolo Sejamebul tomSi sxvaenovan versiebTanerTad warmodgenili iqneba qarTuli versiis monacemebic (q. bezaraSvilim. zixerlTan TanaavtorobiT).

Tamar oTxmezurma gamosca grigolis TxzulebaTa erT-erTiadreuli, VI s-is anonimi komentatoris, fsevdonones miTologiurikomentarebis qarTuli versia c. qurcikiZis redaqciiT. es naSromi asevemis sakandidato disertacias warmoadgenda (akad. e. metrevelisxelmZRvanelobiT).3 am Sromis gamosvlis Semdeg daibeWda miTologiurkomentarTa berZnuli teqstis pirveli kritikuli gamocema.4 Sesabamisad,warmoiSva qarTuli teqstis axali gamocemis saWiroeba. T. oTxmezurisSroma gadamuSavebuli saxiT, qarTuli teqstebis berZnulTan Sedarebiskritikuli aparatiT mogvianebiT, 2002 w. gamoqveynda seriaSi CorpusChristianorum.5 efTvime aTonelisa da efrem mciris mier naTargmn qarTulteqstebs erTvis inglisuri Targmani, romelic xelmisawvdoms xdis amnaSroms ucxoenovani mkiTxvelisaTvis. manve 2005 w. daicva sadoqtorodisertacia, romelic warmoadgens grigolis homiliaTa gviandelikomentarebis qarTuli Targmanebis kvlevas.6 grigolis TxzulebaTaanonimuri, agreTve maqsime aRmsareblis da nikita heraklieliskomentarebi man gamosca Sesabamisi homeliebis publikaciasTan erTad(Corpus Christianorum: Versio Iberica, I, III, IV – ix. qvemoT); basili minimusiskomentarebis teqstebi gamokvleviTurT gaTvaliswinebuliagamosaqveyneblad calke tomis saxiT imave seriiT.

1996 w. ediSer WeliZem daicva sadoqtoro disertaciasaRvTismetyvelo terminologiis Sesaxeb.7 Zveli qarTuli naTargmni

1 T. bregaZe, grigol nazianzelis TxzulebaTa Semcvel qarTul xelnawerTaaRweriloba, Tb., 1988. T. Bregadze, Repertoire des manuscrits de la version georgienne des Discours deGregoire de Nazianze, dans Versiones Orientales, repertorium Ibericum et studia ad editiones curandas, ed. B Coulie(Corpus Christianorum. Series Graeca, 20. Corpus Nazianzenum, 1), Turnbout 1988, 19-126.2 q. bezaraSvili, grigol nazianzelis poeziis qarTuli versia, sadisertacio naSromi,Tb., 1989.3 fsevdonones miTologiur komentarTa qarTuli Targmanebi. teqstebi gamosacemadmoamzades a. gamyreliZem da T. oTxmezurma. gamokvleva, leqsikoni da saZieblebidaurTo T. oTxmezurma, Tb., 1989.4 J. Nimmo Smith, Pseudo-Nonniani in IV orationes Gregorii Nazianzeni commentarii, colacionibus versionum a S.Brock, versionisque Armeniacae a B. Coulie additis (Corpus Christianorum. Series Graeca, 27. CorpusNaizanzenum, 20, Turnhout 1992.5 Pseudo-Nonniani in IV orationes Gregorii nazianzeni commentarii, Versio Iberica, ed. a Th. Othkhmezouri(Corpus Christianorum, series Graeca, 50. Corpus Nazianzenum, 16),6 T. oTxmezuri, grigol nazianzelis TxzulebaTa komentarebi qarTul mTargmnelobiTtradiciaSi, sadisertacio naSromi, Tb., 2005.7 e. WeliZe, Zveli qarTuli saRvTismetyvelo terminologia, I, Tb., 1996.

Page 66: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

66

terminebis analizis fonze naSromi mniSvnelovan etaps warmoadgenskonkretulad grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa efrem mciriseuliTargmanebis, xolo zogadad am didi qarTveli moRvawis SemoqmedebisperiodizaciisaTvis.

1999 w. maia maWavarianma q. bezaraSvilis xelmZRvanelobiT daicvasakandidato disertacia daviT tbelis mier Targmnili grigolnazianzelis Txzulebebis Sesaxeb.1 teqstebis Targmanebis Seswavla asevenayofieri aRmoCnda qarTuli mwerlobis istoriis ucnobi detalebisgamosavlenad. ganisazRvra daviT tbelis moRvaweobis dro (X s. bolo daXI s. dasawyisi) da adgili (savaraudod misi kavSiri Savi mTiselinofilur wresTan).

qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebis ganzogadebuliSeswavlis da mimoxilvis aspeqtiT Seqmnil monografiebsa da samecnierogamokvlevebs ukanasknel aTwleulebSi daemata sayuradRebo naSromebi.maT Soris aRsaniSnavia prof. valeri asaTianis `antikuri da bizantiuritradiciebi Zvel qarTul mwerlobaSi~ (Tb., 1996 w.) da `bizantiuricivilizacia~ (Tb., 2007 w.)

axali aTaswleulis dasawyisSi gamoqveynda nino meliqiSvilisbibliografiuli xasiaTis mniSvnelovani naSromi kabadokiel mamaTahomiletikis Sesaxeb qarTul mTargmnelobiT tradiciaSi.2 2004 welsgamoqveynda q. bezaraSvilis naSromi grigol RvTismetyvelisTxzulebaTa efTvime aTonelisa da efrem mciris Targmanebis Sesaxeb,3

razedac man imave wels daicva sadoqtoro disertacia. naSrommaTvalnaTliv dagvanaxa, rom qarTuli Targmanebis kvleva saSualebasiZleva qarTuli mwignobruli skolebis kulturuli orientaciisa damTargmnelobiTi koncefciebis axali mxareebis gamosavlenad; aseveqarTul mwignobrul centrebSi asaxuli bizantiaSi mimdinare saazrovnoprocesebis Sesaswavlad.

2006 w. Tamar margianma daicva sakandidato disertacia grigolRvTismetyvelis cxovrebisa Sesxmis Sesaxeb (es enkomia, romlis avtoriasofron ierusalimeli, mxolod qarTuli versiiT aris cnobili).4 esnaSromic gaTvaliswinebulia gamosaqveyneblad dasaxelebuli seriiT.

rac Seexeba uSualod grigolis homiliebis teqstebis publikacias,dReisaTvis momzadebulia grigolis 44 homiliis qarTuli Targmanebisteqstebi, romelTa beWdva dawyebulia belgiaSi 1998 wlidandasaxelebuli seriiT Corpus Christianorum (Brepols-is gamocema).

mTlianad giorgis liturgikuli homiliebis qarTuli teqstebispublikacia navaraudevia Svid tomad.

basili didi - aranakleb mniSvnelovania didi bizantieli moRvawis,adrebizantiuri epoqis udidesi avtoritetis, basili didissaRvTismetyvelo-Teologiuri memkvidreobis Seswavla.

1 m. maWavariani, grigol nazianzelis TxzulebaTa daviT tbeliseuli Targmanebi,sadisertacio naSromi, Tb., 1999.2 n. meliqiSvili, basili kesarielis, grigol nazianzelis, grigol noselisa da ioaneoqropiris homiletikuri TxZulebebi qarTul enaze, Tb., 20003 q. bezaraSvili, ritorikisa da Trgmanis Teoria da praqtika grigol RvTismetyvelisTxzulebaTa qarTuli Targmanebis mixedviT, Tb., 2004.4 T. margiani, grigol nazianzelis “cxovrebisa” da “Sesxmis” Zveli qarTuli Targmanebi(grigol xucesisa da sofron ierusalimelis Txzulebebis mixedviT), sadisertacionaSromi, Tb., 2006.

Page 67: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

67

dRes bizantinistikaSi sadavod aravin xdis im Tvalsazriss, romRmrTismetyvelebis kapadikiurma skolam, romlis mamamTavradac basilididi iTvleba, sruliad gansakuTrebuli da fasdaudebeli RvawliSeitana qristianuli azrovnebis istoriaSi.1

qarTul mecnierebaSi basili didis TxzulebaTa uZvelesTargmanebad sxvadasxva krebulSi misi saxeliT Setanili Semdegihomiliebia miCneuli: `marxvisaTvis,~ `wmidaTa ormeocTaTvis, romelnisebastias qalaqsa iwamnes,~ `qalwulebisaTvis~ (ori), `didsa xuTSabaTsaciskrad sakiTxavi, Tqumuli wmidisa basili mTavarepiskoposisaÁ kesaria-kabadukielisaÁ amisTÂs: `mamao, ukueTu jer ars Tana-warmÃedin sasumeliese,~ `sinanulisaTÂs da sikudilisa,~ `SurisaTÂs da saxÀ sinanulisaÁmorwmuneTaTÂs~ da erTic dausaTaurebeli mokle teqsti. amaTgan `didxuTSabaTs ciskrad sakiTxavi~ udabnosa (IX-XI s. mijn.)2 da klarjulimravalTavebSia Setanili. klarjuli mravalTavi, marTalia, me-10saukuneSia gadawerili, magram, rogorc amas m. van esbroki da krebulisgamomcemeli T. mgalobliSvili askvnian, misi ZiriTadi Semadgenelinawili - naTargmni homoletika IV-IX saukuneebiT unda daTariRdes.3

zemoT dasaxelebuli ori sakiTxavi `sinanulisaTÂs da sikudilisa~ da`SurisaTÂs da saxÀ sinanulisaÁ morwmuneTaTÂs,~ romelTa avtoric,qarTuli tradiciiT, basili didia (TxzulebaTa berZnuli dednebi arCans), ilia abulaZis mier gamocemul `mamaTa swavlanSia~ Sesuli.4 Tumca,TviTon Zegli me-10 saukunisaa, magram dasaxelebuli homiliebigacilebiT adre unda iyos naTargmni. basili didis TxzulebebidanqarTul enaze erT-erT uZveles Targmans `ormoci sebastieli mowamis~sakiTxavi warmoadgens, romelic aseve qarTuli mwerlobis pirvelTariRian ZeglSi - 864 wlis sinur mravalTavSia Sesuli.5 X saukunis 70-ian wlebSi gadaweril Satberdis krebulSi basili didis saxeliT Sedisteqsti fiziologi,6 romelsac qarTulad `mÃecTaTvis saxis sityuaÁ~ewodeba da romelic, rogorc es niko marma daaskvna, qarTulad mervesaukunis bolos unda eTargmnaT, oRond uSualod berZnulidan da arasomxuridan, rogorc amis damtkicebas n. mari cdilobda da k. kekeliZeckritikis gareSe imeorebda. ase rom, roca eqvTime mTawmindeli basilididis TxzulebaTa qarTul enaze gadmoRebas intensiurad Seudga,qristianuli RmrTismetyvelebis uTvalsaCinoesi warmomadgenlisliteraturul memkvidreobas saqarTveloSi ukve sakmaod kargadicnobdnen da Sesaferis pativsac miagebdnen. Cvens winaprebs basilididis xitba-Sesxmani ara mxolod berZnulidan uTargmniaT, aramed misisadidebeli sagaloblebi Tavadac SeuTxzavT. miqael modrekiliskrebulSi, romelic mas 978-988 wlebSi unda Seedgina, basilisadmimiZRvnil sam qarTul sagalobels vxvdebiT, romelTagan erTs avtorissaxelic Semounaxavs, saxeldobr, igi tbeTis episkoposi – ioane mtbevariyofila. amave sagalobelSi mas `Tavi da dasabami RmrTismetyvelebisa~

1 masala momzadebulia gvanca koplataZis naSromis - `wminda basili didi qarTulmwerlobaSi~ - mixedviT, krebulidan bizantinologia saqarTveloSi, n. maxaraZisa da T.doliZis gamoc., Tb., 20072 udabnos mravalTavi, Zv. qarTuli enis kaTedris Sromebi, 28, Tb., 1994.3 klarjuli mravalTavi, teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo T.mgalobliSvilma, Tb., 1991.4 mamaTa swavlani, gamosca ilia abulaZem, Tb., 19555 sinuri mravalTavi, ak. SaniZis saerTo redaqciiT, Tb., 1959.6 Satbetrdis krebuli, gamosacemad moamzades b. gigineiSvilma da el. giunasvilma, Tb.,1979.

Page 68: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

68

ewodeba.1 originaluri qarTuli sagaloblebis Seqmna ucxo eklesiiswmindanisaTvis xotbis Sesasxmelad, ra Tqma unda, Cvens qveyanaSi amwmindanis gansakuTrebul popularobaze metyvelebs.

basili didis TxzulebaTa intensiuri Targmna eqvTime aTonelissaxels ukavSirdeba. man qarTulad gadmoiRo `iTikis saxeliT cnobili`TargmanebaÁ fsalmunTa~ da `swavlani.~ `iTika~ eqvTimes TavismTargmnelobiTi moRvaweobis dasawyisSi, kerZod, me-10 saukunis 80-ianwlebSi uTargmnia. krebuls, saqarTveloSi, sadac, rogorc aRvniSneT,basili didis saRmrTismetyvelo naazrevis fasi ukve kargad icodnen,maSinve sazogadoebis cxoveli interesi gamouwvevia. amaze is faqticmetyvelebs, rom mefe daviT kurapalats mis gadmosawerad dasaqarTveloSi Camosatanad beri iordane gaugzavnia. swored misiCamotanili xelnaweri gamoiyenes dednad saqarTveloSi Semdegdroindeligadamwerebis mier teqstis gadasamravlebad. daviT kurapalatisdaintereseba `eTikiT~ misma gansakuTrebulma Rirsebebmac ganapiroba.moraluri homiliebi, romelnic amave dros wrfeli emociurobisa damaRalmxatvrulobis gamo mkiTxvelsa da msmenelze uCveulod Zlierzegavlenas axdendnen, namdvilad miiqcevda im mmarTvelis yuradrebas,romlis erTi ZiriTadi sazrunavTagani sakuTari xalxis zneobis daxvewada misi sulieri amaRleba iyo.

qarTuli `iTikis~ Sedgenilobas basili didis asketurTxzulebaTa erT nawilTan saerTo mxolod saTauri aqvs. radgan iq asedidi kapadokieli mamis mier Sedgenili `moraluri wesebia~dasaTaurebuli (t. 31, 700-809) da ara zneobrivi xasiaTis homiliebi. essiaxle qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobisa gamovleniliae. xinTibiZis mier2. qarTuli `iTika,~ rogorc ukve aRvniSneT, orinawilisagan Sedgeba: esaa `TargmanebaÁ fsalmunTa~ da `swavlani~ –zneobrivi xasiaTis saubrebi. `swavlani~ gamocemas, romelic cialaqurcikiZes ekuTvnis, safuZvlad daedo sami uZvelesi xelnaweri: oriaTonuri da erTic ierusalimuri, rogorc Zveli da teqstobrivad daenobrivad yvelaze daculi.3 ar SeiZleba ar aRvniSnoT `swavlanis~gamocemis maRali mecnieruli done. homiliebisaTvis wamZRvarebulvrcel SesavalSi garkveulia rogorc `swavlanis~ Sedgenoloba da misimimarTeba `iTikis~ krebulebTan, aseve Zeglis enisa da TargmanissakiTxebi; teqsts darTuli aqvs, agreTve, vrceli leqsikoni. samwuxarod,qarTuli `iTikis~ Semadgeneli pirveli nawili, eqvTime mTawmindelismier Targmnili `TargmanebaÁ fsalmunTa~ gamocemas elis.

rac Seexeba basili didis saxelganTqmul Txzulebas `eqvsTadReTaTvis,~ igi Zvel qarTul mwerlobaSi ramdenjerme, yovelSemTxvevaSi, orjer mainc uTargmniaT. bibliis, saxeldobr, misi pirveliwignis `Sesaqmis,~ ganmartebiT IV-V saukuneebis cnobili moRvaweni: iovaneoqropiri da severiane gabalovnelic iyvnen dainteresebulni, magrammaTma naSromebma am SemTxvevaSi iseTi aRiareba, rogoric didi

1 iqve, 119.2 e. xinTibiZe, erTi komentari eqvTime aTonelis literaturuli memkvidreobis Sesaxeb:Jur. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, 31: 1, Tb., 1963; e. xinTibiZe, basilikapadokielis `samoRvaweo wignis" qarTuli redaqciebi, Tb. 1968, gv. 162 - 164 P.J. Fedwick,The Translations of the Works of Basil Befor 1400 : Basil of Caesarea: Christian,Humanist, Ascetic (ed.byP.J.Fedwick), Toronto (Canada ),1981, p. 143.3 basili kesarielis swavlaTa efTvime aToneliseuli Targmani, gamosacemad moamzada,gamokvleva da leqsikoni daurTo ciala qurcikiZem, Tb., 1983.

Page 69: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

69

kapadokielebis – basili didisa da grigol noselis komentarebma, vermoipoves. maTi egzegetikuri Txzulebani sxva enebze, da maT SorisqarTulze, ramdenjerme uTargmniaT, maSin, roca sxvebis an sul aruTargmniaT, an Tu uTargmniaT, mxolod erTxel. karga xans meocesaukunis qarTuli mecniereba `eqvsTa dReTas~ mxolod erT Targmansicnobda: es iyo giorgi mTawmindelis mier daaxlovebiT XI saukunis 50-ian wlebSi naTargmni teqsti, romelic aseve maRal mecnierul doneze,gamokvleviTa da saTanado mecnieruli aparatiT 1947 wels mixeil kaxaZemgamosca. giorgi mTawmindelis anderZis safuZvelze, romelic misTargmans erTvis, Tavis droze korneli kekeliZem daaskvna, rom basilikesarielis Txzuleba `equsTa dReTaÁ~ qarTulad giorgimTawmindelamdec yofila Targmnili da es pirveli Targmani mas didadSewevia.

basili didis `asketikonis~ (samoRvaweo wigni) qarTuli redaqciebi,rogorc zemoT SevniSnavdiT, e. xinTibiZem Seiswavla. n. qajaiam ZveliqarTuli mwerlobaSi amave avtoris msgavsi Sinaarsis usaTauroTxzulebaTa erTi nawili gamoarCia, romelic man pirobiTad`asketikonis~ kidev erT redaqciad miiCnia. saerTod, n. qajaiam basilididis memkvidreobis Zveli qarTuli Targmanebi xuT jgufad dayo:`equsTa dReTaÁ,~ asketika, homoletika, epistoleebi da Jamis wirva.1

aRsaniSnavia, rom Tavis vrcel gamokvlevas man daurTo teqstebi basilididis epistoleebis sxvadasxva xelnaweridan amokrebili Zveli qarTuliTargmanebis teqstebi da Jamiswirvis adreuli versiebi.

basili didis erovnuli warmomavlobis sakiTxi qarTulmecnierebaSi safuZvlianad pirvelad e. xinTibiZem Seiswavla. amasTandakavSirebiT man Tavi mouyara da gaanaliza bizantiursa da qarTulwyaroebSi daculi yvela cnoba da gamoTqva varaudi, rom kesaria-kabadokiis mitropoliti erovnebiT qarTveli unda yofiliyo.2 amvaraudis ganmtkicebas Sevecada g. koplataZe da am mizniT Seiswavlabasili didis piradi werilebi. kvlevis safuZvelze ki daaskvna, rombasili didis qarTuli warmoSoba eWvs aRar unda iwvevdes.3 amavemkvlevaris mier Zveli berZnulidan Targmnili basili didis Txzulebis`eqvsTa dReTaTvis~ komentarebi 1990 wlidan ibeWdeboda saeklesiogazeTSi `madli.~ axal qarTul enaze Targmnili teqsti sruli saxiTpirvelad 2000 wlis saeklesio kalendarSi daibeWda.

gazeT `madlSi~ ibeWdeboda basili didisave `fsalmunTakomentarebi.~ es Targmanic sruli saxiT pirvelad 1995 wlis saeklesiokalendarSi gamoqveynda. 2002 wels, orive Txzulebis – `eqvsTadReTaTvis~ da `fsalmunTa komentarebis”, Targmanebi, erTxel kidevdazustebuli da dedanTan Sejerebuli, vrceli SesavliTurT,sapatriarqosa da Tsu klasikuri filologiis bizantistikisa daneoelinistikis institutis gamomcemlobebma erToblivad gamosces.saredaqcio samuSaoebi Seasrula magda mWedliZem.

1 n. qajaia, basili kesarielis TxzulebaTa Zveli qarTuli Targmanebi, Tb., 1992.2 e. xinTibiZe, qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobani, Tb., 1982.3 basili didi. Txzulebani, Zv. berZnulidan Targmna da Sesavali daurTo gvancakoplataZem, Tb., 2002.

Page 70: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

70

araerTma qarTvelma mkvlevarma mohkida xeli didi bizantielimoRvawis, grigol noselis saRvTismetyvelo-Teologiuri memkvidreobisSeswavlas.1

2000 wels gamoqveynda n. meliqiSvilis gamokvleva,2 romelSicsistematizirebuli saxiTaa mocemuli didi kapadokieli mamebisa da ioaneoqropiris homiletikuri memkvidreobis qarTuli Targmanebisbibliografia; warmoCenilia qarTvel da ucxoel mecnierTa mierCatarebuli kvleva am sferoSi.

grigol noselis Semoqmedebas, msgavsad basili didisa da grigolnazianzelis Semoqmedebisa, qarTvelebi Cveni mwerlobis adreulperiodSive (X s-mde bevrad adre) gaecvnen. samwuxarod, es Targmanebianonimuradaa Cvenamde moRweuli. erTi amaTgania `qristes Sobisa dawmidisa stefanesTÂs~ (In natalem Domini nostri Jesu Christi et in sanctum Stephanum),romelic uZveles mrvalTavebSia Setanili.3 amave periods miekuTvneba`kacisa agebulebisaTÂs,~4 romlis Targmnas i. abulaZe VIII-IX ss-Sivaraudobs.

grigol noselis TxzulebaTa sxva qarTuli Targmanebs Sorispirvelad daiwyo Seswavla `qebaTa-qebis ganmartebisa~ (`Targmaneba qebisaqebaTaÁsa~). am Zegls ramdenime naSromi miuZRvna (1965-68 ww.) gulnazkiknaZem5 (ix. bibliografia).

g. kiknaZis naSromebis Semdeg grigol noselis SemoqmedebisqarTul versiis kvleva ganaxlda 80-iani wlebidan. malxaz kobiaSvilmagamoaqveyna `SesxmaÁ meleti antioqelisa,~ Targmani giorgimTawmidelisa,6 xolo ediSer WeliZem – `pasuxi equsTa maT dReTaTÂs”,Targmani aseve giorgi mTawmidelisa. am Zegls mkvlevarma miuZRvnaSesaniSnavi sadisertacio naSromi, romelic jer `saRvTismetyvelokrebulSi~ gamoqveynda (1988), mcire tiraJiT, Semdeg ki – `saqarTveloseklesiis kalendarSi~ (1989).7

grigol noselis kanonikuri epistole episkoposi letoiosismimarT (Epistula canonica ad Letoium) gamoqveynda `didi sjulis kanonSi~ 1975wels.8

1 masala Sedgenilia T. doliZisa da T. koWlamazaSvili naSromis - `grigol noselisSemoqmedebis kvleva saqarTveloSi~ - mixedviT krebulidan bizantinologiasaqarTveloSi, n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 20072 n,. meliqiSvili, basili kesarielis, grigol nazianzelis, grigol noselisa da ioaneoqripiris homiletikuri Txzulebebi qarTul enaze, Tb., 2000.3 qarTuli Targmanis mokle fragmenti gamocemulia ilia abulaZis mier: `mravalTavi”,enimkis moambe, XIV, Tb., 1944, 241-316 (ganmeorebiT gamocemulia i. abulaZis `Sromebis” IIItomSi, Tb., 1982, 290).4 es naSromic gamocemulia i. abulaZis mier: uZvelesi redaqciebi basili kesarielis`equsTa dReTaÁsa” da grigol noselis Txzulebisa `kacisa agebulebisaTÂs”, Tb., 1964(meored es Txzuleba gamoica 1979 wels, Satberdis krebulis danarCen teqstTan erTad:Satberdis krebuli X saukunisa, gamosacemad moamzades b. gigineiSvilma da el.giunaSvilma, Tb., 1979, 67-127).5 g. kiknaZe, wmidisa da RmerTSemosilisa mamisa Cuenisa grigol noselmTavarepiskoposisa `Targmaneba qebisa qebaTaÁsa”, teqsti gamosacemad moamzada,leqsikoni daurTo g. kiknaZem, Tb., 1968 (sakandidato disertacia, xelnabeWdi).6 m. kobiaSvili, grigol noselis `Sesxma meleti antioqelisa”, kreb. `Zveli qarTulimwer;lobis matiane”, II, Tb., 1985, 92-104 (teqsti ganmeorebiT daibeWda 2005 wlis`saqrTvelos eklesiis kalendarSi” – `naTlismcemlis” weliwdeulSi, 356-367).7 `saqrTvelos eklesiis kalendari”, Tb., 1989, 194-412.8 `didi sjulis kanoni,~ gamosacemad moamzades e. gabiZaSvilma, e. giunaSvilma, m.dolaqiZem, g. ninuam, Tb., 1975, 509-520.

Page 71: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

71

`wm. makrinas cxovrebis~ Targmani, gamokvleviTa da leqsikoniT,warmodgenilia T. baakaSvilis disertaciaSi: `grigol noselis makrinascxovrebis eqvTimeseuli Targmani~ (Tb., 1990).

2001 wels nana mrevliSvilma gamoaqveyna `grigolsakvirvelTmoqmedis cxovrebis~ orive qarTuli Targmanis teqsti (giorgimTawmindelisa da efrem mcirisa) gamokvleviTurT.1

eqvTime koWlamazaSvilma 2002-2003 ww-Si gamoaqveyna grigolnoselis ori sakiTxavi, mcire leqsikonebis darTviT: `ganmarteba sityÂsamis, viTarmed: ese ars Ze Cemi sayuareli,~2 da `wmidisa samebisaTÂs,romelsa Sina moiÃsenebs abrahams~ (T. doliZesTan erTad);3 n. bukiam –`mkudreTiT aRdgomisaTÂs uflisa Cuenisa iesu qristÀssa.~4

2004 wels dek. giorgi zviadaZem sadisertacio naSromi miuZRvnagrigol noselis Txzulebas: `qalwulebisaTÂs da saRmrToÁsamoqalaqeobisa~ (kodikologiuri da enobrivi mimoxilva, kvlevamTargmnelobiTi meTodis analizis kuTxiT), xolo Tamar afciaurma –imave avtoris sxva Txzulebas – `moses cxovrebas.~

2005 wlis saeklesio kalendarSi, saerTo saTauriT – `grigolnoselis saRmrTismetyvelo, egzegetikuri da panegirikuli Txzulebebi~– gamoqveynda kidev ramdenime Txzulebis qarTuli Targmanis teqstebi,dadgenili yvela arsebuli xelnaweris mixedviT (`ZiebaÁ sulisaTÂsTÂsisa disa makrinaÁs Tana,~ `TargmanebaÁ momiÃsenisaÁ,~ `aRTqumaÁqristianisaÁ da Zali da saxeli misi”, `sisrulisaTÂs”, `SesxmaÁ wmidisamamisa Cuenisa efrem asurisaÁ”).5 teqstebis dadgenaSi monawileobdnen: m.kobiaSvili, e. koWlamazaSvili, a. RambaSiZe, k. oRaZe, m. Samugia; saerToredaqcia – e. koWlamazaSvilisa.

sul axlaxan gamoqveynda kidev ori qarTuli Targmani CvenTvissaintereso avtorisa: `swavlaÁ locvisaÁ da TargmanebaÁ mamao CuenoÁsa”6

da `SobisaTÂs uflisa Cuenisa iesu qristÀssa, romelsa Sina moiÃsenebsraqels da CCÂlTa maT wmidaTa, romelni mosrna uRmrToman herode~ (oriqarTuli Targmani – giorgi mTawmindelisa da efrem mcirisa).7 amaveavtoris sxva TxzulebaTa qarTuli Targmanebi amJamad Seswavlisa dagamocemis procesSia.

2006 wels gamoqveynda ekaterine qirias wigni `wmida grigolnoseli, swavlaÁ locvisaÁ da TargmanebaÁ mamao CuenoisaÁ.~ aqganxilulia `mamao Cuenos ganmarteba patristikul tradiciaSi, teqstis

1 n. mrevliSvili, grigol noselis `grigol sakvirvelTmoqmedis cxovrebis” qarTuliredaqciebi, Tb., 2001.2 wmida grigol noseli, qadageba naTlisRebis dResaswaulze, gamosacemad moamzada daleqsikoni daurTo e. koWlamazaSvilma, Tb., 2002.3 wmida grigol noseli, sakiTxavi wmidisa samebisaTvis, Targmani giorgi mTawmindelisa,gamosacemad moamzades T. doliZem da e. koWlamazaSvilma, Tb., 2003 (es teqsti meoredgamoica 2005 wlis saeklesio kalendarSi).4 wmida grigol noseli, mkvdreTiT aRdgomisaTvis, gamosacemad moamzada n. buliam, Tb.,2002.5 wmida grigol noseli, saRmrTismetyvelo, egzegetikuri da panegirikuli Txzulebebi,Zveli qarTuli Targmanebi gamosacemad moamzades Tina doliZem, nino efremiZem, malxazkobiaSvilma, eqvTime koWlamazaSvilma, gaxu megrelaurma, kaxa oraZem, ana RambaSiZem,medea Samugiam, eqvTime koWlamazaSvilis saerTo redaqciiT; saqarTvelos eklesiiskalendari 2005 wlisaTvis, `naTlismcemlis~ weliwdeuli, Tb., 2004, 139-388.6 wmida grigol noseli, `mamo Cvenos~ ganmarteba, gamosacemad moamzada da gamokvlevadaurTo ek. qiriam Tb., 2006.7 wmida grigol noseli, sakiTxavi qristes Sobis dResaswaulze, gamosacemad moamzada e.koWlamazaSvilma, Tb., 2006.

Page 72: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

72

daTariRebis sakiTxi, Txzulebis kompozicia da sxv. avtori mniSvnelovanadgils uTmobs kodikologiur kvlevas. e. qirias azriT, qarTuliTargmani ZiriTadad mihyveba berZnul z jgufis xelnawerebs, romlebicyvelaze adreulia da teqstis dadgenisaTvis gadamwyveti mniSvnelobaaqvT. amave kodikologiur sakiTxebs exeba e. qirias mier Studia Patristica-Sigamoqveynebul werili.1

grigol noselis Semoqmedebas saRvTismetyvelo da filosofiurikuTxiT ikvlevs Tina doliZe, romlis kvleviTi muSaoba warmoebs orimimarTulebiT: erTi mxriv, grigol noselis ontologia da moZRvrebasamebis Sesaxeb, xolo meore mxriv, misi Semecnebisa da enis Teoriebi.

dabolos, sul axlaxan gamoqveynda grigol noselisRvTismetyvelebis leqsikoni espanur da italiur enebze.2 leqsikoniSeicavs 180 statias, romlebic 15 qveynis warmomadgenelma 37 mecniermaSeadgina. amaTgan oTxi – qarTveli mecnieria, romelTac ekuTvniTSemdegi saleqsikono statiebi: grigol noselis `Vita Gregorii Thaumaturgi~(avtori e. koWlamazaSvili), `grigol neokesarielis cxovreba damoRvaweoba~ (T. afciauri), `De oratione Dominica~ (e. qiria), `De Deitate Filii etSpiritus Sanct~ da `In Inscriptiones Psalmorum~ (orive T. doliZisa).

1 E.Kiria, De Oratione Dominica of Gregori of nyssa and Its Georgian Translation: Studia Patristica. Paperspresented at the Thirtheenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford, ed. by M. F. Wiles and E.J. Yarnold, v. 37, Peeters-Leuven 2001, 121-125.2 Diccionario de San Gregorio de Nisa, ed. L. F. Mateo-Seco, G. Maspero, Monie Carmelo/burgos 2006; L. F.Mateo-Seco, G. maspero (edd.), Gregorio di nissa. Dizionario Citta Nuova/Roma 2007.

Page 73: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

73

bibliografia

1. abulaZe i., Zveli qarTuli enis leqsikoni, Tb., 1973

2. abulaZe il., Sesavali balavarianis qarTul redaqciebze;~,,balavarianis qarTuli redaqciebi,~ Tb., 1957, gv. 011-048

3. abulaZe i., mamaTa swavlani X-XIss. xelnawerebis mixedviT, teqstebigamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni daurTo i. abulaZem,Tb., 1955

4. abulaZe i., ioane mosxi, limonari, teqsti gamosacemad moamzada,gamokvleva da leqsikoni daurTo i. abulaZem, Tb., 1960

5. abulaZe i., uZvelesi redaqciebi basili kesarielis `equsTadReTaÁsa~ da grigol noselis Targmanebisa `kacisaagebulebisaTÂs~ X-XIIIss. xelnawerTa mixedviT, teqstebigamokvleviTurT gamosca i. abulaZem, Tb., 1964

6. adiSis oTxTavi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva daleqsikoni daurTo z. sarjvelaZem, Tb., 2003

7. aleqsiZe a., qarTul enaze moRweuli antilaTinuri polemikuriTxzuleba; ,,Tsu Sromebi,~ 162, 1975.

8. aleqsiZe z., qristianoba saqarTveloSi andria pirvelwodebulidandRemde, qristianobis oci saukune saqarTveloSi, Tb., 2004

9. al-busTani, X saukunis sinuri xelnaweris mixedviT, r. gvaramiasgamocema gamokvleviTurT, Tb., 1965

10. aTonis mravalTavi: [iovane bolnelis qadagebani] / m. maisuraZe, m.mamulaSvili, a. RambaSiZe, m. Cxenkeli; [red.: elene metreveli]; saq.mecn. akad., k. kekeliZis sax. xelnaw. in-ti., Tb., 1999

11. axobaZe l., efrem asuris TxzulebaTa Zveli qarTuli TargmanebimravalTavebSi, sadisertacio naSromi, Tb., 1982.

12. asaTiani v., antikuri da bizantiuri tradiciebi Zvel qarTulmwerlobaSi; Tb., 1996

13. asaTiani q., olimpia dedaTdiakoni Zvel qarTul wyaroebSi,sadisertacio naSromi, Tb., 2006

14. asaTiani q., olimpia Zvel qarTul werilobiT wyaroebSi, Tb., 2006.

15. asaTiani q., dedaTa msaxurebasTan dakavSirebuli terminologia, Tb.,2006

16. `areopagituli Ziebani,~ SemadgeneliDdeniza sumbaZe, redaqtori g.TevzaZe; Tsu, Tb., 1986

17. baakaSvili v., qarTul-bizantiuri metafrasuli agiografiisurTierTmimarTeba da ZiriTadi Taviseburebani; krebuli: ,,ZveliqarTuli literatura (XI-XVIII),~ Tb., 1977

Page 74: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

74

18. baakaSvili T., qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebisistoriidan, macne, els, I, 1987

19. baakaSvili T., grigol noselis homiletikuri Txzuleba da misieqvTimeseuli Targmani, jevanmardi, IV, mecniereba, Tb., 1990

20. baakaSvili T., grigol noselis Txzulebis `makrinas cxovrebis~Zveli qarTuli Targmani, macne enisa da literaturis seria, #4,1990

21. baakaSvili T., grigol noselis erTi Txzulebis Janris gansazRvra,xelovnebis muzeumis narkvevebi, IV, 1998

22. basili kesarielis `swavlaTa~ efTvime aToneliseuli Targmani,teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni daurTo c.qurcikiZem, Tb., 1983

23. bezaraSvili q., grigol nazianzelis poeziis qarTuli versia,sadisertacio naSromi, Tb., 1989

24. bezaraSvili q., grigol nazianzelis poeziis komentarebis qarTuliversiebidan (efrem mciris Targmani), gulani, Tb., 1989

25. bezaraSvili q., T. oTxmezuri, bizantinistikis sazRvargareTulicentrebi (belgia, bulgareTi), macne, enisa da literaturis seria,1-4, 1995

26. bezaraSvili q., efrem mciris Sexedulebebi klasikurisaliteraturo formisa da qristianuli SinaarsisurTierTmimarTebebis Sesaxeb, literaturuli Ziebani, XIX, Tb., 1998

27. bezaraSvili q., isev efTvime aTonelis mTargmnelobiTimoRvaweobidan, macne, els, № 1-4, 1999

28. bezaraSvili q., `ioane petriwis e. w. bolosityvis zogierTiadgilis gagebisaTvis: `mearistotelura,~ logosi. weliwdeulielinologiasa da laTinistikaSi, 3, 2005, 17-43.

29. bezaraSvili q., ritorikisa da Targmanis Teoria da praqtikagrigol RvTismetyvelis TxzulebaTa qarTuli TargmanebismixedviT, Tb., 2004

30. bezaraSvili q., ioane sinelis `klemaqsis~ ucnobi qarTuli versia,macne enisa da literaturis seria, 4, 1987, 129-154; 3, 1989, 142-163

31. bezaraSvili q. da oTxmezuri T., grigol RvTismetyvelisTxzulebisa da maTi komentarebis kvleva k. kekeliZis saxelobisxelnawerTa institutSi,~ krebuli - bizantinologia saqarTveloSi,n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 2007

32. bregvaZe b., platoni, timeosi, Zveli berZnulidan Targmna,winasityvaoba da komentarebi daurTo baCana bregvaZem, Tbilisi,irmisa, Tb., 1994

Page 75: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

75

33. bregvaZe b., netari avgustine, aRsarebani, laTinuridan Targmna dakomentarebi daurTo baCana bregvaZem, nekeri, Tb., 1995

34. bregvaZe b., platoni, parmenide, Zveli berZnulidan Targmna,winasityvaoba da komentarebi daurTo b. bregaZem, nekeri, Tbilisi2002

35. bregvaZe b., platoni, saxelmwifo, Zveli berZnulidan Targmna b.bregvaZem, nekeri, Tb., 2003;

36. bregvaZe b., axali aRTqma, Targmani Zveli berZnulidan b. bregvaZis,mwignobarTa asociacia, Tbilisi 2003

37. baCana bregvaZe, dro (triptiqi: 1. aristotele 2. platoni 3. netariavgustine), Jurnali `omega” #11, #12. Tb., 2003

38. bregaZe T., efrem mciris mier naTargmni Zeglebi; ,,mravalTavi”, I,1971

39. bregaZe T. grigol nazianzelis TxzulebaTa Semcveli qarTulixelnawerebis aRweriloba, Tb., 1988 T. bregaZe, efrem mciris miernaTargmni Zeglebi, mravalTavi, I, Tb., 1971

40. bregvaZe q., fsevdo-dionise areopageli, saidumloRvTismetyvelebisaTvis, Targmani Zveli berZnuli enidan dagamokvleva qeTevan bregvaZis, Jurnali `zRvari,~ #1 (3), Tb., 2003

41. gabiZaSvili e., 14-titulovani nomokanonis qarTuli Targmani -,,didi sjuliskanoni”; ,,didi sjuliskanoni”, Tb., 1976

42. gabiZaSvili e., wm. giorgi Zvel qarTul mwerlobaSi, e. gabiZaSvilisgamocema, Tb., 1991

43. gabiZaSvili e, ucnobi bizantieli hagiografi Zvel qarTulnaTargmn mwerlobaSi (nikifore uranosis `Teodore tironismetafrasuli wameba~), saqarTvelos literaturaTmcodneobiTiakademiis Sromebi, I, Tb., 1997

44. gabiZaSvili e, axlad gamovlenili naTargmni hagiografiuliTxzuleba (sabines wameba), mwignobari, Tb., 1998

45. gabiZaSvili e., qarTuli naTargmni hagiografia, Tb., 2004

46. gabiZaSvili e., Zveli qarTuli mwerlobis naTargmni Zeglebi.bibliografia. 2. asketika da mistika, Tb., 2006

47. gamyreliZe al., kamaTi balavarianis garSemo sazRvargareT;,,ciskari”, 3, 1958, gv. 150-155

48. gafrindaSvili n., berZnuli ,,balavarianis~ erTi moskovurixelnaweris gamo; ,,ciskari”, 10, 1972

49. Garitte G., Catalogue des manuscits georgiens litteraires du mont Sinai (CSCO,, vol. 165.Subsidia,t.9), Louvain, 1965

50. gvaramia r., `ioane oqropiris cxovrebis~ Zveli qarTuli Targmanida misi Taviseburebani 968 w. xelnawerebis mixedviT, gamocema, Tb.,1986

Page 76: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

76

51. gigineiSvili l., nemesios emeselis doqtrina sulis Sesaxeb daioane petriwi, saerTaSoriso konferencia "bizantinologiasaqarTveloSi – 2," baTumi – trapizoni, 2007

52. gigineiSvili m., apokrifuli mwerlobis erTi nimuSi ZveliqarTuli mwerlobaSi, kr: Zveli qarTuli literatura (XI-XVIII ss),Tb., 1977, 41-47.

53. gogiberiZe m., SoTa rusTaveli da neoplatonizmi; gaz. ,,komunisti”,1938, 12, II, #35

54. g. gozaliSvili, ori etiudi pontosa da kapadokiis warsulidan,Tb., 1965

55. daTiaSvili l., ,,abukuras~ qarTul-berZnuli redaqciebi;sadisertacio naSromi, Tb., 1968, gv. 152-216,b)

56. daTiaSvili l., ,,abukuras” originalobis sakiTxisaTvis; ,,macne”,1967, #5, gv. 169-194

57. daTiaSvili l., «Teodore abukura, Tu leonti bizantieli?»literaturuli Ziebani, VIII, naw. III, 1989

58. dvali m., Sua saukuneTa novelebis Zveli qarTuli Targmanebi,gamocema, I, II, Tb., 1966, 1974.

59. dvali m., zosimes `swavlanis~ Teofile xucesmonazoniseuliTargmanisaTvis, gelaTi, 3, 2004

60. doCanaSvili el., mcxeTuri xelnaweri, teqstebi gamosacemadmoamzada, gamokvleva da leqsikonebi daurTo el. doCanaSvilma, Tb.,1981-86

61. dolaqiZe m., didi svinaqsaris hagiografiuli nawili, teqstigamokvlvleviT gamosca m. dolaqiZem, saeklesio kalendari, 2003

62. doliZe T., koWlamazaSvili T. grigol noselis Semoqmedebiskvleva saqarTveloSi, krebulidan bizantinologia saqarTveloSi, n.maxaraZisa da T. doliZis gamoc., Tb., 2007

63. dudaSvili e., kozma ierusalimelis ZlispirTa daRvTismSoblisaTa qarTuli Targmanebi; religia. Tb., 2000

64. dudaSvili e., himnografiuli kanonis II odis Sesaxeb, ciskari. Tb.,2000

65. dudaSvili e., informacia kozma ierusalimelis biografiis SesaxebqarTuli werilobiTi wyaroebis mixedviT, inteleqti. saqarTvelosmecnierebaTa akademiis samecniero Jurnali, Tb., 2000

66. dudaSvili e., kozma ierusalimelis RvTismSoblis miZinebisadmimiZRvnili himnografiuli kanonis qarTuli TargmanisTaviseburebani, mravalTavi, k.kekeliZis sax. xelnawerTa institutisperioduli gamocema. Tb., 2000

67. dudaSvili e., kozma ierusalimelis sauflo dResaswaulebisadmimiZRvnili himnografiuli kanonebis uZvelesi qarTuli Targmanebi

Page 77: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

77

(X s. iadgarebSi). (qarTulad). mecniereba da teqnologiebi,samecniero Jurnali (saqarTvelos mecnierebaTa akademia), Tb., 2000

68. dudaSvili e., stafane sabawmindelis himnografiis qarTuliTargmanebi. religia. Tb., 2002

69. dudaSvili e., RvTismSoblis aRmniSvneli epiTetebi ioanedamaskelis RvTismSoblis miZinebisa da Sobis kanonebSi,mravalTavi, k. kekeliZis sax. xelnawerTa institutis perioduligamocema. Tb., 2005

70. dudaSvili e., palestinuri (adrebizantiuri) himnografiis uZvelesiqarTuli Targmanebi, bizantinistTa saerTaSoriso konferenciisTezisebi. londoni. 2005.

71. dudaSvili e., kozma ierusalimelis sagalobelTa uZvelesiqarTuli Targmanebi (X s. iadgarebis mixedviT), sadisertacionaSromi, Tb., 2001.

72. danelia k., gramatikuli sqesis gamoxatvis cda qarTulSi.narkvevebi qarTuli samwerlobo enis istoriidan, Tb., 1998

73. `didi sjuliskanoni,~ teqsti gamokvleviTurT gamosacemadmoamzades e. gabiZaSvilma, e. giunaSvilma, m. dolaqiZem, g. ninuam, Tb.1975

74. dvali m., Sua saukuneebis novelebis Zveli qarTuli Targmanebi(qarTuli paterikis erTi Zveli redaqciis eqvTime aTonelisTargmani), teqsti gamokvleviTurT gamosacemad moamzada m. dvalma,Tb., 1966

75. doborjginiZe n., fsalmunTa gamokrebuli Targmaneba da ZveliqarTuli lingvistikis sakiTxebi, sadisertacio naSromi, Tb., 1998

76. efremiZe n., prokopi kesarieli, saidumlo istoria, berZnuli enidanTargmna, gamokvleva da komentarebi daurTo nino efremiZem,mecniereba, Tb., 1989

77. efremiZe n., ioane aTonelisa da Tornike erisTaviswarmomadgenlobis sakiTxisaTvis, jevanmardi, IV, 1990

78. zviadaZe g., wminda polikarpe smirneli, epistole filipelTamimarT, Targmna, Sesavali da komentarebi daurTo dekanozma giorgizviadaZem, Tb., 1998

79. zviadaZe g., wminda klimenti romaeli, korinTelTa mimarT pirveliepistole, Targmna, Sesavali da komentarebi daurTo dekanozmagiorgi zviadaZem, Tb., 1998

80. zviadaZe g., aleqsandre aleqsandrieli, sityva sulis, sxeulisa dauflis vnebis Sesaxeb, berZnulidan |Targmna dekanozma giorgizviadaZem, samecniero-saRvTismetyvelo Sromebi, I, Tb., 1999

Page 78: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

78

81. zviadaZe g., wminda grigol noselis asketuri Sromis efTvimeseuliTargmanis mimarTeba originalTan, saRvTismetyvelo krebuli, 2004,#2.

82. Teodore abukura, traqtatebi da dialogebi, teqsti gamosacemadmoamzada, gamokvleva, sakuTar saxelTa saZiebeli da leqsikonidaurTo l. daTiaSvilma, Tb., 1980

83. TvalTvaZe d., efrem mcire _ bizantiuri saeklesio mwerlobiskomentatori, sadisertacio naSromi, Tb., 1966

84. TvalTvaZe d., pavles epistoleTa komentarebis qarTuli Targmanebi,filologiuri Ziebani, II, Tb., 1995

85. TvalTvaZe d., komentatorul saqmianobasTan dakavSirebulizogierTi termini, Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, 29, Tb.,2002

86. TvalTvaZe d., efrem mciris erTi ucnobi anderZi, Zveli qarTulikaTedris Sromebi, 27, 1988

87. TvalTvaZe d., efrem mciris leqsikografiuli xasiaTissqolioebisa da sulxan-saba orbelianis leqsikonismimarTebisaTvis, macne, els, 4, Tb., 1989

88. TvaraZe r., ,,sibrZne balahvarisi~ – ori redaqcia, missave wignSi:wigni da mkiTxveli, Tb., 1971

89. giorgi mTawmindeli, `cxorebaÁ ioanesi da efTÂmesi~, teqstigamokvleviTurT gamosacemad moamzada ak. SaniZem, Tb., 1946

90. ioane damaskeli, dialeqtika, teqsti gamosacemad moamzada,gamokvleva da leqsikoni daurTo m. rafavam, Tb., 1976

91. ioane mosxi, limonari, teqsti gamokvleviT gamosacemad moamzada i.abulaZem, Tb., 1965

92. kaxaZe m., basili didi, equsTa dReTaÁ, giorgi mTawmidlis Targmani,teqsti gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo m. kaxaZem, Tb.,1947

93. kekeliZe k., qarTuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1960.

94. kekeliZe k., baramiZe al; Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb.,1970.

95. kekeliZe k., qarTuli feodaluri literaturis periodizacia(sociologia Zveli qarTuli mwerlobisa da dialeqtika misiganviTarebisa), Tb., 1933.

96. kekeliZe k., adrindeli feodaluri qarTuli literatura, Tb., 1935.

97. kekeliZe k., zogierTi sakiTxi eqvTime aTonelis cxovrebisa damoRvaweobis Sesaxeb; etiudebi Zveli qarTuli literaturisistoriidan, I, 1956, gv. 155-167.

Page 79: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

79

98. kekeliZe k., ,,moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sedgeniloba, wyaroebi daerovnuli tendencia; ,,etiudebi,~ I, Tb., 1956, gv. 63-83.

99. kekeliZe k., sakiTxi siriel moRvaweTa qarTlSi mosvlis Sesaxebi.,,,etiudebi,~ I, Tb., 1956, gv. 19-50.

100. kekeliZe k., aTonis literaturuli skolis istoriidan; ,,etiudebi”,II, Tb., 1945, gv. 218-236.

101. kekeliZe k., eqvTime aTonelis mTargmnelobiTi moRvaweobis erTinimuSi; ,,etiudebi”, II, Tb., 1945, gv. 237-260.

102. kekeliZe k., antimazdeisturi polemikis filosofiuri dasabuTebauZveles qarTul mwerlobaSi; ,,etiudebi”, III, Tb., 1955, gv. 42-60.

103. kekeliZe k., komentarebi Tamarianis zogierTi taepisa; ,,etiudebi”,III, Tb., 1955, gv. 27-36.

104. kekeliZe k.,,,martviloba gulantuxt sparsisa,~ ,,etiudebi,~ III, Tb.,1955, gv. 197-249.

105. kekeliZe k., mitaceba berZenTa mier qarTuli literaturuli kerisaaTonze da misi mdgomareoba me-16-17 saukuneebSi; ,,etiudebi,~ III, Tb.,1955, gv. 69-86.

106. kekeliZe k., uZvelesi redaqcia qristines martvilobisa; ,,etiudebi,~III, Tb., 1955, gv. 178-195.

107. kekeliZe k., qarTuli wvlili bizantiur literaturaSi; ,,etiudebi”,III, Tb., 1955, gv. 1-11.

108. kekeliZe k., komentarebi abdul–mesianis zogierTi taepisa;,,etiudebi”, IV, Tb., 1957, gv. 56-69.

109. kekeliZe k., vaxtang gorgaslis istorikosi da misi istoria;,,etiudebi”, IV, TB., 1957, gv. 187-201.

110. kekeliZe k., orentiosisa ZmaTa misTa martviloba; ,,etiudebi”, IV,Tb., 1957, gv. 293-324.

111. kekeliZe k., ori eqvTime Zvel qarTul mwerlobaSi; ,,etiudebi”; IV,Tb, 1957, gv. 90-104.

112. kekeliZe k., rusTaveli da aRmosavluri renesansis, ,,etiudebi”, IV,Tb., 1957, gv. 37-55.

113. kekeliZe k., qarTvelTa moqcevis mTavari istoriul-qronologiurisakiTxebi; ,,etiudebi,~ IIV, Tb., 1957, gv. 252-292.

Page 80: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

80

114. kekeliZe k., ucxo avtorebi Zvel qarTul mwerlobaSi; ,,etiudebi”, V,Tb., 1957, gv. 3-114.

115. kekeliZe k., qarTuli naTargmni agiografia; ,,etiudebi,~ V, Tb., 1957,gv. 115-211.

116. kekeliZe k., axali varianti ,,evstoqis martvilobisa;~ ,,etiudebi”, VI,Tb., 1960, gv. 148-159.

117. kekeliZe k., axali Sroma Zveli qarTuli poeziis Sesaxeb;,,etiudebi”, t. VI, Tb., 1960, gv. 103-120.

118. kekeliZe k., axlad aRmoCenili martviloba astionisa da Svidiitalieli mxedrisa; ,,etiudebi”, VI, Tb., 1960, gv. 187-211.

119. kekeliZe k., balavarianis romani qristianul mwerlobaSi;,,etiudebi”, VI, Tb., 1960, gv. 41-71.

120. kekeliZe k., ,,cxovreba dios konstantinopolelisa;~ ,,etiudebi,~ VI,Tb., 1960, gv. 160-186.

121. kekeliZe k., ,,Teofile ekonomis cxovreba,~ aRwerili evtviqianosismier; ,,etiudebi”, VI, Tb., 1960, gv. 256-275.

122. kekeliZe k., meoTxe saukunis sazRvargareTeli qarTveli moazrovneda moRvawe; ,,etiudebi”, VI, Tb., 1960, gv. 5-17.

123. kekeliZe k., romani ,,abukura” da misi ori redaqcia Zvel qarTulmwerlobaSi; ,,etiudebi”, VI, gv. 18-40.

124. kekeliZe k., timoTe antioqeli; ,,etiudebi”, VI, Tb., 1960, gv. 276-413.

125. kekeliZe k.,,,fileTeosis martviloba”; ,,etiudebi”, VI, gv. 81-102.

126. kekeliZe k., petre ierusalimelis homilia; ,,etiudi”, VI, gv. 226-231.

127. kekeliZe k.,,,cxovreba didvimosisa da Teodorasi”; ,,etiudebi”, VI,Tb., 1960, gv. 212-225.

128. kekeliZe k., ,,wameba evsfsviqi kapadokielisa”; ,,etiudebi”, VI, Tb.,1960, gv. 251-255.

129. kekeliZe k.,,,martviloba aTanase kulizmelisa”; ,,etiudebi”, VIII, Tb.,1962, gv. 56-70.

130. kekeliZe k., ,,martviloba sergisa da baqozisi”; ,,etiudebi”, VIII, Tb.,1962, gv. 71-93.

131. kekeliZe k., qarTuli apokrifuli literaturis istoriidan;,,etiudebi”, VIII, Tb., 1962, gv. 170-199.

Page 81: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

81

132. kekeliZe k., qarTuli versia gurias, samonasa da abibosismartvilobisa; ,,etiudebi,~ VIII, Tb., 1962, gv. 94-131.

133. kekeliZe k., erTi ucnobi kanonikuri krebuli Zvel qarTulmwerlobaSi; ,,etiudebi”, IX, Tb., 1963, gv. 5-122.

134. kekeliZe k., eqvTime aTonelis originaluri qarTuli Sroma;,,etiudebi”, XIII, Tb., 1974, gv. 11-17.

135. kekeliZe k., eqvTime aTonelis originaluri berZnuli Sroma;,,etiudebi”, XIII, Tb., 1974, gv. 18-25.

136. kekeliZe k., leonti mrovelis literaturuli wyaroebi;,,universitetis moambe”, III, 1923.

137. kekeliZe k., rusTavelisa da qarTuli renesansis sakiTxisaTvis; gaz.,,literatura da xelovneba”, 1948, 20, VI.

138. kekeliZe k., ioane italosis Semoqmedeba, Tb. 1970

139. kekeliZe k., ,,martviloba gulanduxt sparsisa,~ ,,etiudebi,~ III, Tb.,1955, gv. 197-249

140. kekeliZe k.,,,cxovreba didvimosisa da teodorasi”; ,,etiudebi”, VI,Tb., 1960, gv. 212-225

141. `kimeni,~ t. I (k. kekeliZis gamocema), tf., 1918;

142. `kimeni,~ t. II (k. kekeliZis gamocema), Tf., 1946;

143. Кекелидзе К., Житие и подвиги Иоанна, католикоса Украинского; `etiudebi,~VII, Tb., 1961, gv. 102-135

144. Кекелидзе К., Грузинская Версия арабского Житие Иоанна Дамаскина;`etiudebi,~ VII, Tb., 1961, gv. 136-176

145. Кекелидзе К.Новооткритый агиологический памятник иконоборческой зпохи;`etiudebi,~ VII, Tb., 1961, gv. 55-75

146. Кекелидзе К., Симеон Метафраст по источникам; “etiudebi Zveli qarTuliliteraturis istoriidan”, V, Tb., 1957, gv. 212-226

147. Кекелидзе К., Иоанн Ксифилин, продолжителъ Симеона Метафраста; `etiudebi,~V, Tb., 1957, gv. 227-241

148. Кекелидзе К., Неизвестный памятник византийской литературы в грузинскомпереводе; `etiudebi”, VIII, Tb., 1962, gv. 244-250

149. Кекелидзе К., «Памятники древнегрузинской агиографической литературы» Тб.1956

Page 82: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

82

150. Кекелидзе К., Житие Агафангела, Католикоса Дамасского; `etiudebi,~ VII, Tb.,1961, gv. 224-247

151. Кекелидзе К. Житие Петра нового мученика капетолийскому, `etiudebi,~ VII,Tb., 1961, gv. 177-223

152. Кекелидзе К, Сведения Грузинских источников о Максиме Исроведение,`etiudebi”, VIII, Tb., 1962, gv. 244-250

153. mitrofane smirneli, `TargmanebaÁ eklesiastesi mitrofane zmÂrnelmitropolitisaÁ,~ (teqsti vrceli gamokvleviT, komentarebiTa daleqsikoniT gamosca k. kekeliZem). Tb., 1920

154. «Иерусалимский канонар VII века» (издание К. С. Кекелидзе, Тиф., 1912

155. keWaRmaZe n., ioane petriwis enis sakiTxisaTvis, Tsu Sromebi, t. 51,1953

156. ioane italosi, Txzulebani, berZnuli teqsti variantebiTa daSeniSvnebiT grigol wereTlis masalebis mixedviT gamosca naTelakeWaRmaZem, Tb., 1966

157. kvirikaSvili l., bizantiuri da qarTuli himnografiis sakiTxebi,sagaloblebi giorgi mTavarmowameze, sakandidato disertacia(xelnaweri), Tb., 1970

158. kvirikaSvili l., himnografiuli kanonis kompozicia, mecniereba, Tb.,1982

159. kvirikaSvili l., ioane minCxis sagalobeli aTonurixelnawerebidan, macne, enisa da literaturis seria, 1987w. #1

160. kvirikaSvili l., bizantieli himnografebi ZvelqarTul TTuenebSi,(katalogi), Tb., 1987

161. kvirikaSvili l., saRvTismetyvelo problemaTa axali sivrceberZnul-qarTuli dokumentirebuli leqsikonis mixedviT,xelovnebis saxelmwifo muzeumis narkvevebi, Tb. 1998

162. kiknaZe g., ,,ivdiTis~ wignis qarTuli redaqciebi; ,,mravalTavi”, I,1971

163. kiknaZe g., nevmirebuli Zlispirni, teqsti gamokvleviTurT gamisca,Tb., 1982

164. kiknaZe g., wmidisa da RmerTSemosilisa mamisa Cuenisa grigolnosel mTavarepiskoposisa `Targmaneba qebisa qebaTaÁsa”, teqstigamosacemad moamzada, leqsikoni daurTo g. kiknaZem, Tb., 1968(sakandidato disertacia, xelnabeWdi)

Page 83: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

83

165. kiknaZe g., giorgi mTawmindelis erTi Targmnis kimeni da leqsika,krebulSi: `Zveli qarTuli mwerlobis oTxi Zegli”, Tb., 1965

166. grigol noselis naazrevis filologiuri aspeqtisaTvis(`Targmaneba qebisa qebiTaÁsa”-s giorgi mTawmidliseuli TargmanismixedviT), istoriul-filologiuri krebuli, Tb., 1997, 40-45

167. kobiaSvili m., grigol noselis `SesxmaÁ meleti antioqieliÁ”,Zveli qarTuli mwerlobis matiane, II, Tb., 1985, 92-105

168. koplataZe g., wminda basili didi qarTul mwerlobaSi, krebulidanbizantinologia saqarTveloSi, n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc.,Tb., 2007

169. koplataZe g., basili didi. Txzulebani, Zv. berZnulidan Targmna daSesavali daurTo gvanca koplataZem, Tb., 2002

170. lolaSvili i., arsen iyalToeli, 1978

171. olaSvili i., aTonis qarTul xelnawerTa siaxleni, Tb., 1986

172. lolaSvili i., areopagitikis problemebi, Tb., 1972

173. lolaSvili i., ,,fsevdo-dionisesa da petre iberielis identurobisproblema qarTul da evropul mecnierebaSi,~ Tb., 1973

174. lolaSvili i., areopagituli krebuli. dionise areopageli dapetre ibereli ZvelqarTul mwerlobaSi, gamosacemad moamzada i.lolaSvilma, Tb., 1983

175. lolaSvili i., miqel fselosis filosofiur-egzegetikuritraqtati ,,pirmSosaTvis,” ,,Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi,” II,Tb., 1964

176. lolaSvili i., efrem mciris ,,winabWe~ (areopagituli wignebisqarTuli TargmanisTvis) ,,literaturuli saqarTvelo,~ 1970, 28agvisto #2

177. lolaSvili i., ,,ori ZvelqarTuli cnoba areopagitul wignTaavtoris vinaobasa da msoflmxedvelobaze,~ areopagituli Ziebani,Tb., 1986

178. lolaSvili i., cxovreba petre iberisa, Tb., 1988

179. ioane petriwi, saTnoebaTa kibe (iv. lolaSvilis gamocemagamokvleviTa da leqsikoniT), Tb., 1968

180. maisuraZe m., qarTulad Targmnili ucxouri homiletikuriliteraturis katalogi, Tb., 2006

Page 84: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

84

181. maisuraZe m., meliqiSvili n., mcire cnobebi qarTuli naTargmnida originaluri homiletikuri mwerlobis Sesaxeb (IV-XIX ss.),gelaTi, 5, 2006

182. margiani T., sofron ierusalimelis `sityuaÁ SesxmisaÁ wmidisaTvisda didisa grigoli RmrTismetyuelisa,~ qarTuli Targmani,filologiuri Ziebani II (k. kekeliZis saxelobis xelnawerTainstituti), Tb., 1995

183. margiani T., `grigol nazianzelis cxovrebasa~ da mis avtorTandakavSirebuli zogi sakiTxi,~ istoriul-filologiuri krebuli (k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti), Tb., 1997

184. margiani T., grigol xucesis `grigol RmrTismetyvelis cxovrebis~efTvime aToneliseuli Targmanis Tavisebureba, mravalTavi, XVIII,Tb., 1999

185. margiani T., grigol xucesis `grigol RvTismetyvelis cxovrebis»efrem mciriseuli Targmani Zvel qarTul xelnawerebSi,~mravalTavi, XIX, Tb., 2001

186. margiani T., ramdenime SeniSvna grigol xucesis `grigolnazianzelis cxovrebis~ qarTul TargmanebTan dakavSirebiT,mravalTavi, XX, Tb., 2003

187. margiani T., bibliuri citacia grigol xucesis `grigolnazianzelis cxovrebis~ qarTul TargmanebSi, mravalTavi, XXI, Tb.,2005

188. maCxaneli m., ioane, efTvime da giorgi aTonelebis berZnulicxovreba, qarTuli TargmaniTa da gamokvleviT moamzada m.maCxanelma, Tb., 1982

189. maWavariani m., grigol nazianzelis TxzulebaTa daviT tbeliseuliTargmanebi (sadisertacio naSromi), Tb., 1999

190. maWavariani m., wm. dimitris cikli (`wameba,~ `saswaulebi,~ `Sesxma~)qarTul mwerlobaSi, sadisertacio naSromi, Tb., 2006

191. Matchavariani M., The history of Georgian Palimpsests, in: Palimpsestes et editions detextes: les textes litteraires, 5-6 septembre 2003, louvain-la-neuve (Universite Catholiquede Louvain, Faculte de Philosophie et Lettres, Institute Orientaliste, Centre d Etudes surGregoire de Nazianze

192. maxaraZe n., bizantiuri berZnulis warmoTqmis sakiTxebi, Tb., 1978

193. maxaraSvili s. Teofile xucesmonazoni (SemoqmedebiTi portreti),Tb., 2002

Page 85: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

85

194. maxaraSvili s., evagre pontoelis cxovreba-moRvaweoba da misTxzulebaTa qarTuli Targmani, Zveli qarTuli mwerlobis matiane,I, Tb., 1984, 3-39

195. maxaraSvili s., epifane kviprelis `oTxmocTa wvalebaTaTvis~qarTuli Targmani da misi berZnuli dedani, `macne,~ els, 1987, #1

196. mgalobliSvili T., aleqsandre kviprelis qronika (X-XIV ss.xelnawerebis mixedviT), T. mgalobliSvilis gamocema, Tb., 1965

197. mgalobliSvili T., klarjuli mravalTavi, teqsti gamokvleviTurTgamosacemad moamzada T. mgalobliSvilma, Tb., 1991

198. meliqiSvili d., ioane petriwis filosofiur SromaTa ena dastili, Tbilisi, ganaTleba, 1975 (217 gv.)

199. meliqiSvili d., ioane petriwi, ganmarteba prokle diadoxosisRmrTismetyvelebis safuZvlebisa, Tanamedrove qarTul enazegadmoiRo, gamokvleva, leqsikoni da SeniSvnebi daurTo d.meliqiSvilma, Tsu gamomcemloba, Tb. 1999 (408 gv.)

200. meliqiSvili d., Zv. qarTuli filosofiur-Teologiuriterminologiis istoriidan, Tsu gamomcemloba, programa `logosi,~Tb., 1999 (236 gv.)

201. meliqiSvili d., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuri terminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi)(avtorTa jgufTan erTad, gamocemis xelmZRvaneli)

202. meliqiSvili d., ioane petriwis filosofiur SromaTa ena dastili, Tbilisi, ganaTleba, 1975

203. meliqiSvili d., ioane petriwis filosofiur SromebSi naxmarizogierTi terminis ganmartebisaTvis. „macne“ filol. seria. Tb.,1968, 1, 193-206.

204. meliqiSvili d., berZnizmebi ioane petriwis SromebSi. „macne“filol. ser. Tb., 1970, 1, 155-170.

205. meliqiSvili d., ioane petriwis „saTnoebaTa kibis“ gamocemis gamo.„mnaTobi,“ Tb., 1970, 6, 175-182.

206. meliqiSvili d., sityvawarmoebis saerTo saSualebani ioanepetriwis da efrem mciris enaSi. Tsu Sromebi. Tb., 1974 (151-152) 6-7,115-122.

207. meliqiSvili d., ioane petriwis SromebSi naxmari zogi terminisganmartebisaTvis, II. Tsu Sromebi. 174. Tb., 1976, 133-152.

208. meliqiSvili d., qarTuli mecnieruli terminologiisCamoyalibebisa da ganviTarebis gzebi. „mnaTobi,“ Tb., 1983. 2, 156-171.

Page 86: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

86

209. meliqiSvili d., Zveli qarTuli logikuri terminologiidan. Zv.qarT. enis kaTedris Sromebi. Tb., 1984. t. 25, 106-120.

210. meliqiSvili d., amonios ermisis Sromebi Zvel qarTulSi.literaturuli saqarTvelo. Tb., 1984. 17. VIII.

211. meliqiSvili d., gelaTis saliteraturo skola da qarTulimecnieruli enis ganviTarebis gzebi. Tsu Sromebi. enaTmecniereba.Tb., 1986. t.10 (267), 213-245.

212. meliqiSvili d., dialeqtizmebis nakadi gelaTis saliteraturoskolaSi da maTi stilizacia. dialeqtologiuri krebuli. Tb., 1987,70-81.

213. meliqiSvili d., ioane petriwis „ganmartebis“gadmoaxalqarTulebuli teqsti SeniSvnebiTa da komentarebiT.areopagituli Ziebani. Tb., 1987, 188-207.

214. meliqiSvili d., drois cnebasTan dakavSirebuli terminologiaZvel qarTulSi. „literaturuli saqarTvelo.“ Tb., 1987, 4. IX.

215. meliqiSvili d., ioane petriwis ganmartebis bolosityvaobisSedgenilobisa da zogi axali wyarosaTvis. Zv. qarT. enis kaTedrisSromebi. Tb., 1988. t.27, 168-183.

216. Melikishvili D., Stätten des altgeorgischen wissenschaftlichen (Philosophischen)Terminologie. Wiss. Zeitschr. Friedrich-Schiller-Universität Jena. Tb., 1988 2, 147-166.

217. meliqiSvili d., gelaTis samonastro literaturuli skola.quTaisis universitetis moambe. Tb., 1993. 1, 6-25. 2, 5-26.

218. meliqiSvili d., terminologiuri sityvawarmoebis zogadiprincipebi da filosofiuri terminologiis sistematizaciagelaTis saliteraturo skolaSi. „qarTuli sityvis kulturissakiTxebi“ kreb. w. X. Tb., 1993, 189-217.

219. meliqiSvili d., ioane saRmrTo filosofosi, zedwodebiT petriwi -qarTuli enis mze, Jurn. „jvari vazisa.“ Tb., 1994.

220. meliqiSvili d., ioane petriwi da ioane italosi ori sawyisisSesaxeb, quTaisis universitetis moambe, 4, 1995, 170-177.

221. meliqiSvili d., gelaTis saliteraturo skolis enobrivi stiliserTianobisa da individualurobis sakiTxisaTvis, gelaTismecnierebaTa akademiis uwyebani, 2, 1996, 65-74.

222. meliqiSvili d., ioane petriwis RvTismetyvelebis meTodisaTvis,gelaTis mecn. akad. Sromebi, „weliwdeuli“, #1, 39-51, quTaisi, 1998.

223. meliqiSvili d., Savi mTidan gelaTamde, kreb. „naTeli qristesi _saqarTvelo“, wigni 1, 2003, 566-569.

Page 87: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

87

224. meliqiSvili d., gelaTi _ „sxua aTina da meore ierusalimi“, kreb.„naTeli qristesi _ saqarTvelo“, wigni 1, 2003, 570-78

225. meliqiSvili d., gelaTis akademiis ZiriTadi mimarTuleba dasaazrovno interesebi, gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali,2005 w., #1, gv.3-14.

226. meliqiSvili d., gelaTSi Seqmnili literaturuli memkvidreoba,gelaTis mecn. akad. Jurn., Tb., 2005 w., #2, gv.. 3-17

227. meliqiSvili n., ramdenime dakvirveba efrem mcirisa da efTvimeaTonelis mTargmnelobiT meTodze, macne, els, 4, Tb., 1987

228. meliqiSvili n., fsalmunis citireba efTvime aTonelisa da efremmciris mier Targmnil grigol RvTismetyvelis ramdenimehomiletikur TxzulebaSi, macne, els, Tb., 1989

229. meliqiSvili n., efTvime aTonelisa da efrem mciris mier Targmnilgrigol RvTismetyvelis 16 homiletikur TxzulebaSi, mravalTavi,XVI, Tb., 1991

230. meliqiSvili n., grigol RvTismetyvelis 16 homiletikuri sityvisefrem mciriseuli Targmanis Semcveli nusxebis urTierTmimarTebada am TargmanTa berZnuli wyaro, macne, els, Tb., 1993

231. meliqiSvili n., bibliuri citacia grigol nazianzelishomiletikur Txzulebebsa da maT qarTul TargmanebSi, istoriul-filologiuri krebuli (k. kekeliZis saxelobis xelnawerTainstituti), Tb., 1997

232. meliqiSvili n., grigol RvTismetyvelis 16 homiletikuri sityvisefrem mciriseuli Targmani Zvel qarTul xelnawerebSi(teqstologiuri analizi), mravalTavi, XVIII, Tb., 2000

233. meliqiSvili n., efrem mciris mTargmnelobiTi meTodi wm. grigolnazianzelis araliturgikuli sityvebis mixedviT, mravalTavi, XIX,Tb., 2001

234. meliqiSvili n., ioseb flaviosi, moTxrobani iudaebrivisaZuelsityuaobisani, I, II, n. meliqiSvilis gamocema, Tb., 1987

235. meliqiSvili n., basili kesarieli, grigol nazianzeli, grigolnoselisa da ioane oqropiris homiletikuri Txzulebebi qarTulenaze, Tb., 2000

236. mesxi T., brZeni qalwuli (IXs-is bizantieli poeti qalis kasiascxovreba da Semoqmedeba), mecniereba, Tb., 1987

237. metreveli e., ierusalimis erTi xelnaweri [H-1661] (mecnieruliaRwerilobis cda) // akad. s. janaSias saxelobis saqarTvelossaxelmwifo muzeumis moambe. – XV-B, Tb., 1948

238. metreveli e., qarTuli originaluri himnografiis istoriisaTvis XIsaukuneSi (teqstebi da gamokvleva) // a. s. puSkinis saxelobis

Page 88: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

88

Tbilisis saxelmwifo pedagogiuri institutis Sromebi. – IX. Tb.,1952

239. metreveli e., efrem mciris avtografi // moambe (saqarTvelos ssrmecnierebaTa akademia. xelnawerTa instituti); I. Tb., 1959.

240. metreveli e., Savi mTis mwignobruli keris istoriisaTvis XIsaukunis pirvel naxevarSi // akad. s. janaSias saxelobissaqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XX; Tb., 1959

241. metreveli e., masalebi ierusalimis qarTuli koloniisistoriisaTvis (XI-XVII ss.); Tb., 1962

242. metreveli e., ramdenime himnografiuli terminis ganmartebisaTvis //k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis IV samecniero sesia,Tb., 1962

243. metreveli e., jvaris monastris saaRape wignis uZvelesi fenisdaTariRebisaTvis // saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne(saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis sazogadoebrivmecnierebaTa ganyofileba); Tb., 1964

244. metreveli e., berZnuli Zlispirebis uZvelesi qarTuli Targmanebi //k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis VII samecnierosesia, [1965 wlis 29-30 noemberi]. muSaobis gegma da moxsenebaTaTezisebi. – Tb., 1965

245. metreveli e., ZlispirTa qarTuli krebulebi da maTi mniSvnelobaberZnuli „irmologionis“ SeswavlisaTvis // k. kekeliZis saxelobisxelnawerTa institutis X samecniero sesii masalebi, Tb., 1968.

246. Метревели Е., Древние редакций грузинского Ирмология // Конференция повопросам археографии и изучения древних рукописей, Тбилиси, 3-5 ноября1969 года. Тезисы докладов. – Тб. Мецниереба, 1969. - gv. 36-38.-(Археографическая комиссия при Отделении Истории АН СССР; Институтрукописей им. К.С. Кекелидзе АН ГСССР).

247. Zlispirni da RvTismSoblisani. ori Zveli redaqcia X-XI ss.xelnawerebis mixedviT, e. metrevelis gamocema, Tb., 1971

248. metreveli e., ierusalimis erTi xelnaweris gamo // saiubileokrebuli, eZRvneba saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiisakademikos aleqsandre giorgis Ze baramiZes dabadebis samocdaaTida samecniero-pedagogiuri moRvaweobis or-mocdaaT wlisTavze.redaqtorebi: iv. lolaSvili, s. caiSvili, g. SaraZe. – Tb., 1974

249. Метревели Е., Грузинские литургические памятники и вопросы грузинской игреческой гимнографии // Всесоюзная научная конференция «Античние,византийкские и местные Традиции в странах Восточного черноморья», Май1975 г. Тезисы докладов; Тб.: Изательство Тбилисского Университета, 1975

250. Metreveli E., Contribution à l'histoire de l'Hirmologion: anciens Hirmologia géorgiens //«Le Muséon,» LXXXVIII. – 1975

Page 89: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

89

251. Metreveli E., Un document inconnu de Nav Kvarkvaré du monastère de l'Iviron au MontAthos // Bedi Kartlisa – XXXIII. – 1975

252. metreveli e., axali naSromi qarTul mravalTavze // saqarTvelosssr mecnierebaTa akademiis macne. enisa da literaturis seria; Tb.,1976

253. metreveli e., dertavisa da dertufas xelnawerebis irgvliv(kodikologiuri SeniSvnebi) // aRmosavluri filologia. – 4:eZRvneba aka-demikos giorgi wereTlis xsovnas (1904-1973); Tb., 1976

254. metreveli e., sazRvargareTis qarTuli samwerlobo kerebisurTierTTanamSromlobis erTi faqti // Ziebani saqarTvelosa dakavkasiis istoriidan, [krebuli] Tb.: mecniereba, 1976

255. metreveli e., jvris monastris kidev erTi qarTuli xelnawerijvarosanTa mosaxseneblebiT // ivane javaxiSvilis dabadebis 100wlisTavisadmi miZRvnili saiubileo krebuli; Tb., 1976

256. Метревели Е., Значение Синайской экспедищии 1902 года в развитиигрузиноведения // Доклады обьединенной научной сессии Академии НаукГрузинской ССР и Тбилиского Государственного Университета, посвященной100-летного дня рождения И. А. Джавахишвили; Тб., 1976

257. metreveli e., ucxoeTSi axladmikvleuli xelnawerebis Sesaxeb,informacia // saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiasTan arsebuliarqeografiuli komisiisa da xelnawerTa institutis gaerTianebulisamecniero sesia, miZRvnili xelnawerTa institutis daarsebis 20wlisTavisadmi, Tb., 1978

258. Metreveli E., M. van Esbroeck, Les plus anciens homé-liaires géorgiens. Étudedescriptive et historique, Louvain 1975 (Publications de l'Institut Orientaliste de Louvain,10) – XXXVI. – 1978

259. Метревели Е., .Древнейший Иадгари и его значение для изучениявизантийской гимнографии. – Тб.: Мецниереба, 1979. – 12 gv.-(Академия НаукГрузинской ССР).

260. Метревели Е., Из истории византийской гимнографии // Международныйсимпозиум по истории византийской культуры, Тбилиси-Гелати, 28-31 мая 1979г.

261. Metreveli E., A compréhension des termes hymnographiques Paraptoni et Mosartavi //Bedi Kartlisa.– XXXVII. – 1979

262. metreveli e., „mcxeTis bibliis“ „igavTa wignis“ wyaroebisSeswavlisaTvis // mravalTavi. – VII: [eZRvneba korneli kekeliZisdabadebis asi wlisTavs]. – 1980

263. Metreveli E., Die georgischen Liturgie-Handschriften des 9. und 10. Jahrhunderts undihre Bedeutung für die Erforschung der byzantinischen Hymnographie // XX. DeutscherOrientalistentag, vom 3. bis 8. Oktober 1977 in Erlangen, Vorträge. Herausgegeben vonW. Voigt. – Wiesbaden, 1980 [IX-X ss.-is qarTuli liturgikuli

Page 90: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

90

xelnawerebi da maTi mniSvneloba bizantiuri himnografiisSeswavlisaTvis]

264. Метревели Е., Древнейший грузинский тропологий // XVI. InternationalerByzantinistenkongress [=] XVIe Congrès international d'Études Byzantines, Wien, 4.-9.10.1981, Résumés der Kurzbeiträge [=] Résumés des communications. – Wien 1981.(Tanaavtorebi: c. Wankievi, l. xevsuriani) moxseneba bizantinistTaXVI saerTaSoriso kongresze, vena, 1981

265. Metreveli E., Les manuscrits liturgiques géorgiens du IXe-Xe siècles et leur importancepour l'étude de l'hymnographie byzantine // Association internationale des Études Byzan-tines. Actes du XVe Congrès international d'Études Byzantines, Athènes – Septembre1976, 2, Art et archéologie, Communications. – B. – Athènes, 1981

266. Metreveli E., Le plus ancien Tropologion géorgien, traduit du géorgien par M. vanEsbroeck // Bedi Kartlisa.. – XXXIX. – 1981 (Tanaavtorebi: c. Wankievi, l.xevsuriani)

267. metreveli e., qarTuli kulturis didi kera // literaturulisaqarTvelo. – 1982. – 12 noemberi. – № 46/2227.

268. metreveli e., aTonis erTi aRapis gagebisaTvis // literaturuliZiebani, eZRvneba gamoCenili qarTveli mecnierisa da sazogadomoRvawis, akademikos aleqsandre giorgis Ze baramiZis dabadebis 80wlisTavs. – (saqarTvelos ssr mec-nierebaTa akademia. SoTarusTavelis qarTuli literaturis istoriis instituti); Tb., 1983

269. metreveli e., himnografiuli termini „mniSnveli“ // saqarTvelosssr mecnierebaTa akademiis macne. enisa da literaturis seria; 1983

270. Metreveli E., Le rôle de l'Athos dans l'histoire de la culture géorgienne // Bedi Kartlisa.–XLI. – 1983

271. Metreveli E., Les versions copte, arménienne et géorgiennes de saint Grégoire leTheologien. État des recherches // II Symposium Nazianzenum, Louvain-la-Neuve, 25-28août 1981. Actes du colloque international organisé avec le soutien du Fonds Nationalbelge de la Recherche Scientifique et de la Görres-Gesellschaft zur Pflege derWissenschaft. Éd. par J. Mossay. – Paderborn-München-Wien-Zürich, 1983. – gv. 63-73.– (Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums, N. F. 2, Forschungen zu Gregor vonNazianz, 2).

272. metreveli e., Jer. 14 xelnaweris anderZis gagebisaTvis //saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis macne. enisa daliteraturis seria; Tb., 1984

273. Metreveli E., Du nouveau sur l'Hymne de Ioasaph // Le Muséon. 1987

274. metreveli e., aTonis qarTvelTa monastris (ivironis) winamZRvrisdadgenis wesebi // saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis XXV samecniero sesia,miZRvnili institutis daarsebis 30 wlisTa-visadmi, Tb., 1988

275. metreveli e., axali naSromi Savi mTis qarTuli koloniis Sesaxeb //literaturuli saqarTvelo; Tb., 1989, №14/2690

Page 91: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

91

276. miminoSvili r. `gardamocemis~ qarTuli Targmani, teqstigamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni daurTo r.miminoSvilma, Tb., 1966

277. uZvelesi iadgari, e. metrevelis, c. Wankievis, l. xevsurianis,

gamocema, Tb., 1980. itargmneba frangulad Sarl renus mier.

gamocemulia I tomi

278. miraSvili n., harvardis universitetSi daculi qarTuli `TTuenis~

Taved galobanisaTvis, macne, enisa da literaturis seria, #2, 1989;

codva da qristianuli legenda, Tb., 2005

279. mrevliSvili n., `grigol noselis grigol sakvirvelTmoqmediscxovrebis qarTuli redaqciebi,~ Tsu gamomcemloba, Tb., 2002

280. mrevliSvili n., `grigol neokesarielis eklesiastes metafrasisZveli qarTuli Targmani,~ Tsu gamomcemloba, Tb., 2005

281. mrevliSvili n., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuri terminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi)(avtorTa jgufTan erTad)

282. mrevliSvili n., grigol noselis `grigol sakvirvelTmoqmediscxovrebis~ qarTuli Targmanis mimarTeba berZnul originalTan;litmcodneoba; Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba,Tb., 2003

283. mrevliSvili n., eklesiastes ganmartebaTa gelaTuri Targmanebi,gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali, `inteleqti,~ Tb., 2005;

284. mrevliSvili n., simbolur-alegoriuli da `ganmartebiTi~terminologia eklesiastes ganmartebaTa gelaTur TargmanebSi,Tbilisis aRmosavleTmcodneobis institutis gamomcemloba,`perspeqtiva,~ Tb., 2005;

285. mrevliSvili n., drois kategoriis gamomxatveli ZiriTaditerminologia eklesiastes ganmartebaTa gelaTur TargmanebSi;`kavkasiis macne,~ Tb., 2005;

286. mrevliSvili n., sityvawarmoebis modelebi eklesiastesganmartebaTa gelaTur TargmanebSi, inteleqti #1 (24), Tb., 2006;

287. mrevliSvili n., eklesiaste da misi komentatorebi, inteleqti #1(24), Tb., 2006;

288. mrevliSvili n., eklesiates ganmartebaTa gelaTuri TargmanebismTargmnelis sakiTxi, axalgazrda mecnierTa Sromebi; Tsugamomcemloba, Tb., 2006;

289. mrevliSvili n., eklesiastes olimpiodore aleqsandrieliseuliTargmaneba da katenebi, SoTa rusTavelis qarTuli literaturisinstitutis gamomcemloba `kriteriumi,~ Tb., 2006

Page 92: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

92

290. mrevliSvili n., Targmanis problema Zvel saqarTveloSi dasakiTxis kvlevis ZiriTadi meTodologiuri aspeqtebi, samecnieroJurnali `sjani,~ Tb., 2008 (e. CikvaiZesTan TanaavtorobiT).

291. mrevliSvili n., grigol neokesarielis egzegetikuri Txzulebis -eklesiastes metafrasis - qarTuli Targmani; perioduli samecnieroJurnali `inteleqti,~ 2(25), Tb., 2006

292. mrevliSvili n., zogierTi cneba-terminis gamoxatvisaTvis qarTvelelinofilebTan; bizantinistTa mesame saerTaSoriso simpoziumi,axalcixe-tao-klarjeTi, 2009 w.

293. mrevliSvili n., terminTa mniSvneloba anonim avtor-mTargmnelTavinaobis dadgenisas Tsu samecniero konferencia, Tb., 2009

294. mrevliSvili n., eklesiastes mitrofane smirnelisa daolimpiodore aleqsandrielis ganmartebaTa wyaroebi da avtorobisversia; saerTaSoriso simpoziumi qarTuli xelnaweri, Tb., 2009 w.

295. mrevliSvili n., hendiadisebi da maTi Targmnis Tavisebureba ZvelqarTul mwerlobaSi; mesame saerTaSoriso simpoziumi

literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi, Tb., 2009 წ.

296. mrevliSvili n., egzegetikuri Janris ganviTarebis ZiriTaditendenciebi bizantiasa da saqarTveloSi; II saerTaSorisosimpoziumi „literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi;“SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti, Tb., 2008 w.

297. mrevliSvili n., qristianobis damokidebuleba antikurifilosofiuri memkvidreobisadmi adrebizantiur literaturaSi daqarTvel elinofilebTan; gelaTis mecnierebaTa akademiissaerTaSoriso simpoziumi; Tb., 2008

298. mrevliSvili n., egzegetikur TxzulebaTa stilisa da masTandakavSirebuli terminologiis sakiTxebi; I saerTaSorisosimpoziumi „literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi;“SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti, Tb., 2007 w.

299. mrevliSvili n., grigol neokesrielis mrwamsis qarTuliTargmanebis terminologiuri struqturisaTvis, saqarTvelossapatriarqos samecniero konferencia, Tb., 2008 w;

300. mrevliSvili n., eklesiastes ganmartebaTa gelaTuri versiis (xeln.A 61) stilisa da misi gamosaxvis terminologiuri TaviseburebebissakiTxi; bizantinistTa meore saerTaSoriso simpoziumi, baTumi-trapzoni, 2007 w.

301. Mrevlishvili N., Dialogue Between Cultures: Some Aspects of Antique and ChristianWorldviews, Litinfo; Georgian Electronic Journal of Literature; Issue 4, 2009

302. mrevliSvili n., eklesiastes mitrofane smirnelisa daolimpiodore aleqsandrielis ganmartebaTa wyaroebi da avtorobisversia, pirveli saerTaSoriso simpoziumi `qarTuli xelnaweri," Tb.2009

Page 93: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

93

303. Mrevlishvili N. - Pseudo-Mitrophane the Smyrn or Pseudo Grigol Akrakanteli (for Aboutthe Authorship of one texts of the Exegesis of Ecclesiastes), Litinfo, Georgian ElectronicJournal of Literature, Volume 4, Issue 2, 2010

304. mWedliZe g., qarTlis cxovrebis moWirnaxule, Tb., 1975

305. mWedliZe m., miqael fselosis erTi egzegetikuri traqtatis ZveliqarTuli Targmanis xasiaTi da misi Seswavlis istoria,saerTaSoriso konferencia "bizantinologia saqarTveloSi – 2,"baTumi – trapizoni, 2007

306. nemesios emeseli, bunebisaTÂs kacisa, berZnulidan gadmoRebuliioane petriwis mier, qarTuli teqsti moamzada, leqsikoni dasaZieblebi daurTo s. gorgaZem, tf. 1914

307. ninua g., fsevdo-makaris TxzulebaTa qarTuli versia, g. ninuasgamocema, Tb., 1982

308. nucubiZe S., ideologiur winaaRmdegobaTa axali Zegli XII s.saqarTveloSi; ,,Tsu Sromebi”, t. VII, 1937

309. Нуцубидзе Ш., Таина Псевдо-Дионисия Ареопагита, `enimkis moambe,~ t. XIV,1942

310. Нуцубидзе ш., Петр Ивер и античное философское наследие, Тб., 1963

311. Нуцубидзе Ш., К происхаждению греческого романа “Варлаам и Иоасафе”, Тб.,1956

312. nucubiZe S., palestinis axali gaTxrebi da qarTuli kulturissakiTxebi; ,,mnaTobi”, I, 1959

313. nucubiZe S., qarTuli warwerebi ierusalimSi; ,,komunisti,” 1959, 4.I

314. nucubiZe S., ierusalimis axali gaTxrebis zogierTi sakiTxi;,,droSa,~ 2, 1959

315. nucubiZe S., ,,mizezTa wignis” avtoria petre iberi; ,,mnaTobi,” 7,1959

316. oTxmezuri T., grigol nazianzelis TxzulebaTa komentarebiqarTul mTargmnelobiT tradiciaSi, sadisertacio naSromi, Tb.,2005

317. oTxmezuri T., grigol RvTismetyvelis IV sityvis komentarisqarTuli versia, mravalTavi (filologiur-istoriuli Ziebani), 11,1985

318. oTxmezuri T., (d. kldiaSvili, g. oTxmezuri) garejis epigrafikuliZeglebis Sesaxeb, macne (istoriis, arqeologiis, eTnografiis daxelovnebis istoriis seria), 1, 1985

319. oTxmezuri T., fsevdonones miTologiur komentarTa axaliredaqcia (teqstebi gamosacemad moamzades a. gamyreliZem da T.oTxmezurma. gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo T.oTxmezurma) macne (enisa da literaturis seria), 1, 1985

Page 94: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

94

320. oTxmezuri T., fsevdonones miTologiur komentarTa qarTuliTargmanebi, teqstebi gamosacemad moamzades a. gamyreliZem da T.oTxmezurma. gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo T.oTxmezurma, Tb., 1989

321. oTxmezuri T., grigol nazianzeli TxzulebaTa komentirebisistoriidan, mravalTavi (filologiur-istoriuli Ziebani), 15, 1989

322. Othkhmezouri T., Les Signes Marginaux dans les Manuscrits Géorgiens de Grégoire deNazianze. LeMuséon, t. 104 - Fasc. 3 - 4. 1991

323. oTxmezuri T., grigol nazianzelis TxzulebaTa kvleva k.kekeliZis sax. xelnawerTa institutSi, macne (enisa daliteraturis seria), 3, 1991

324. oTxmezuri T., marginaluri niSnebi da maTi mxatvruli gaformebiswesi bizantiur da qarTul xelnawerebSi, literatura daxelovneba, 5-6, 1992

325. Othkhmezouri T., (J. Nimmo-Smith) The Georgian Versions of the Pseudo-NonnosMythological Commentaries and their Greek Originals. Le Muséon, t. 106 - Fasc. 3 - 4.1993

326. Othkhmezouri T., Codices Russiarum. II. Petropolitani; (K. Bezarashvili), CodicesBulgariae (Serdicenses) in: Repertorium Nazianzenum, Orationes, Textus Graecus.Codices Belgi, Bulgariae, Constantinopolis, Germaniae, Graeciae (pars prior), Heluetiae,Hiberniae, Hollandiae, Poloniae, Russiarum, Scandinaviae, Ucrainae et Codex Uagus,recensuit J. Mossay, Paderborn, Munchen, Wien, Zurich, 1993

327. oTxmezuri T., komentarTa gavlena grigol nazianzelisTxzulebaTa qarTul Targmanebze, filologiuri Ziebani, II, 1995

328. oTxmezuri T., efrem mciris Targmanebis Semcvel nusxaTa erTiTaviseburebis Sesaxeb, filologiuri Ziebani, II, 1995

329. oTxmezuri T., (q. bezaraSvili) bizantinistikis sazRvargareTulicentrebi (belgia, bulgareTi). macne, enisa da literaturis seria,1-4, 1995

330. oTxmezuri T., efrem mciris avtografuli nusxis, S-1276-is, erTimTargmneliseuli sqolios Sesaxeb, i. javaxiSvilis 120wlisTavisadmi miZRvnili istoriul-filologiuri krebuli, Tb.,1997

331. oTxmezuri T., efrem mciris `Seiswaveni~ grigol RvTismetyvelisliturgikuli sakiTxavebis berZnuli wyaros Sesaxeb, macne (enisada literaturis seria), 1-4, 1998

332. S. Gregorii Nazianzeni Opera. Versio Iberica, I. Orationes I, XLV, XLIV, XLI, editaeaMetreveli et K. Bezarachvili, T. Kourtsikidze, N. Melikichvili, T. Othkhmezouri, M.Rapava, M.Chanidze (Corpus Christianorum. Series Graeca, 36. Corpus Nazianzenum,Turnhout, 1998

Page 95: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

95

333. oTxmezuri T., antikur avtorTa wignebi bizantiur epoqaSi: efremmcire da gareSeTa wignebi, ANAQESIS. akad. T. yauxCiSvilisiubilesadmi miZRvnili krebuli, Tb., 1999

334. oTxmezuri T., maqsime aRmsareblis Ambigua ad Iohannem qarTulmTargmnelobiT tradiciaSi, mravalTavi (filologiur-istoriuliZiebani), 18, 1999

335. oTxmezuri T., (q. bezaraSvili) ioane petriwis e. w.bolosityvaobis prof. a. aleqsiZisadmi. MHNM rTi fragmentisberZnuli dedani. miZRvnili krebuli, Tb., 2000

336. oTxmezuri T., garejis grafito, krebulSi: T. yauxCiSvili,saqarTvelos berZnuli warwerebis korpusi II, aRmosavleTsaqarTvelo, Tb., 2000, gv. 304-312

337. oTxmezuri T., berZnebi garejaSi, samonastro cxovreba udabnoSi,krebulSi: gareja da qristianuli aRmosavleTi, Tb., 2001

338. oTxmezuri T., kvlav fsevdonones miTologiur komentarTa Sesaxeb,mravalTavi (filologiur-istoriuli Ziebani), 19, 2001

339. S. Gregorii Nazianzeni Opera. Versio Iberica, III. Oratio XXXVIII, editae a H. Metreveliet K. Bezarachvili, T. Kourtsikidze, N. Melikichvili, T. Othkhmezouri, M. Rapava(Corpus Christianorum. Series Graeca, 45. Corpus Nazianzenum, 12), Turnhout, 2001

340. Othkhmezouri T., Pseudo-Nonniani in IV orationes Gregorii Nazianzeni commentarii(Corpus Christianorum. Series Graeca, 50, Corpus Nazianzenum, 16), Turnhout-Leuven,2002

341. oTxmezuri T., grigol nazianzelis dasamSvidebel sityvaTa efremmciriseuli Targmani, mravalTavi 20, 2003.

342. oTxmezuri T., grigol nazianzelis qarTuli Targmanebis Semcvelikrebulebis marginaliebi, korneli kekeliZe 125, 2004

343. S. Gregorii Nazianzeni Opera. Versio Iberica, IV. Oratio XLIII, edita a B. Coulie et H.Metreveli et K. Bezarachvili, T. Kourtsikidze, N. Melikichvili, T. Othkhmezouri,M.Rapava (Corpus Christianorum. Series Graeca, 52. Corpus Nazianzenum, 17),Turnhout-Leuven, 2004.

344. oTxmezuri T., efrem mcire da grigol nazianzelisaraliturgikuli sakiTxavebis basili minimusis komentarebi,mravalTavi XXI, 2005

345. oTxmezuri T., fiWvi / pit Zvel qarTul mTargmnelobiTtradiciaSi, logosi. weliwdeuli elinologiasa da laTinistikaSi,3, 2005

346. oTxmezuri T., grigol RvTismetyvelis Txzulebebisa da maTikomentarebis kvleva k. kekeliZis saxelobis xelnawerTainstitutSi, bizantinologia saqarTveloSi, n. maxaraZisa da T.doliZis gamoc., 2007 (Tanaavtori - q. bezaraSvili).

Page 96: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

96

347. oTxmezuri T., bizantinistikis sakiTxebis kvleva k. kekeliZissaxelobis xelnawerTa institutSi, bizantinologia saqarTveloSi,n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc., 2007, gv. 22-38 (Tanaavtori - q.bezaraSvili).

348. oTxmezuri T., grigol nazianzelis TxzulebaTa komentarebiqarTul mTargmnelobiT tradiciaSi: "aRvsebis sakiTxavis" basiliminimusis ganmarteba, mravalTavi (filologiuri da istoriuliZiebani), 22, 2007

349. Othkhmezouri T., Greek Literature and Georgian Translation Tradition in the 17th-18thCenturies, in Ausdrucksformen des Europäischen und Internationalen Philhellenismusvom 17.-19. Jahrhundert, Herausgegeben von E. Konstantinou, Sonderdruck, 2007

350. Othkhmezouri T., Commentaries on Gregory of Nazianzus’ Works Translated byEuthymius Athonite, inPHASIS, Greek and Roman Studies, Tbilisi, 2007.

351. oTxmezuri T., elinofilizmi, qarTuli ena, enciklopedia, Tbilisi,2008 (Tanaavtori q. bezaraSvili).

352. Othkhmezouri T., Greeks in Georgia, 16th-18th Centuries, Das Bild Griechenlands imSpiegel der Völker (17. bis 18. Jahrhundert), Philhellenische Studien, Band 14,Herausgegeben von E.Konstantinou, Frankfurt am Main, 2008, p. 21-28.

353. oTxmezuri T.,, Sua saukuneebis qarTuli samecniero azrovnebisistoriidan: efrem mciris sqolio samyaros geocentrulobisSesaxeb, semiotika IV, 2008

354. oTxmezuri T.,, efrem mcire da „berZulad saswavleli“ sityvebi,waxnagi (filologiur kvlevaTa weliwdeuli), 1, 2009

355. Othkhmezouri T., Ephrem Mtsire and Commentaries on Gregory of Nazianzus’Liturgical Sermons, in PHASIS, Greek and Roman Studies, 11, Tbilisi, 2008

356. Othkhmezouri T., Maximus the Confessor’s Ambigua ad Iohannem in the GeorgianTranslation Tradition, in Maximus Confessor and Georgia, Iberica Caucasica, 3, London,2009

357. oTxmezuri T.,, fsevdonones komentarebi – qristianTa gzamkvleviberZnul miTologiaSi, literaturaTmcodneobis Tanamedroveproblemebi, II, saerTaSoriso simpoziumis masalebi, naw. II, red. i.ratiani, Tbilisi, 2009

358. oTxmezuri T.,, ganaTleba da mecniereba bizantiaSi: basilikesarielis TxzulebaTa Semcveli berZnuli xelnaweri da misimwignobruli Taviseburebani, bizantinologia saqarTveloSi – 2,red. n. maxaraZe, m. giorgaZe, Tbilisi, 2009 (Tanaavtori q.bezaraSvili).

359. pavles epistoleTa qarTuli versiebi, q. ZoweniZisa da k. daneliasgamocema, Tb., 1974

360. rafava m., amonios ermisis TxzulebebiAZveli qarTul mwerlobaSi,teqsti gamosacemad moamzada Tb., 1983

Page 97: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

97

361. rafava m., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuriterminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi) (avtorTajgufTan erTad), Tb., 2010

362. rafava m., grigol nazianzelis homiliaTa efrem mciriseulikrebulebis SedgenilobisaTvis, macne, els, № 2, 1990

363. rafava m., efrem mciris «uwyebaÁ mizezsa qarTvelTa moqcevisasa» dasadResaswaulo wigni, macne, els, № 4, 1990

364. rafava m., efrem mciris mTargmnelobiTi moRvaweobidan, macne, els,1-4, 1998

365. rafava m., miminoSvili r., ioane damaskeli, marTlmadideblurisarwmunoebis zedmiwevniTi gadmocema, Tb., 2000

366. rafava m., bibliis wignTa indeqsebi Zvel qarTul mwerlobaSi,qristianobis 20 saukune saqarTveloSi, Tb., 2004

367. saqme mociqulTa, i. abulaZis gamocema, Tb.,1950

368. sityuani fsalmunTani SemoklebiT TargmanTagan gamokrebilnimravalTa wignTagan, nawili I, uZvelesi xelnawerebis mixedviTgamosacemad moamzada n. doborjginiZem, Tb., 1996

369. soxaZe n., bizantiur literaturul urTierTobaTa mkvlevarni,qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani;krebuli I,Tb. 2001; gv. 3-52

370. sulava n., qarTul-bizantiur literaturul urTierTobaTa kvlevaSoTa rusTavelis sax. qarTuli literaturis institutSi;bizantinologia saqarTveloSi, n. maxaraZisa da T. doliZis gamoc.,Tb., 2007

371. sulava n., `qarTuliTa eniTa Jami Seiwirvis,~ literaturuliZiebani, XXIV, Tb., 2003, 31-52

372. sulava n., qarTuli himnografia: tradicia da poetika, Tb., 2006.373. surgulaZe m., Zveli qarTuli paleografiuli terminebi, Tb., 1978

374. fsalmunis Zveli qarTuli redaqciebi, mz. SaniZis gamocema, Tb., 1960

375. qajaia n., basili kesarielis TxzulebaTa Zveli qarTuliTargmanebi, Tb., 1992

376. qajaia n., grigol nazianzelis epistoleTa qarTuli Targmanebi,mravalTavi XII, Tb., 1986

377. qajaia n., saRvTo Jamiswirvis ganmartebebi, Tb., 2007

378. qajaia n., qerubikonis locva Zvel qarTul liturgikul ZeglebSi,METANOIA. eZRvneba gr. wereTlis dabadebidan 130 wlisTavs, Tb.,2001

379. qiria ek., wmida grigol noseli, `mamo Cvenos~ ganmarteba,gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo ek. qiriam Tb., 2006

Page 98: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

98

380. Kiria E., De Oratione Dominica of Gregori of nyssa and Its Georgian Translation: StudiaPatristica. Papers presented at the Thirtheenth International Conference on PatristicStudies held in Oxford, ed. by M. F. Wiles and E. J. Yarnold, v. 37, Peeters-Leuven 2001,121-125

381. qurcikiZe c., grigol RvTismetyvelis XLIII homiliis efTvimeaToneliseuli Targmanis Tavisebureba, filologiuri Ziebani (k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti), Tb., 1995

382. qurcikiZe c., basili kesarielis `swavlaTa~ efTvime aToneliseuliTargmani, c. qurcikiZis gamocema, Tb., 1983

383. qurcikiZe c., qarTuli versiebi apokrifebisa mociqulTa Sesaxeb(IX-X. xelnawerTa mixedviT). Tb., 1959

384. qurcikiZe c., ikodimosis apokrifuli wignis qarTuli versia, Tb.,1985

385. qurcikiZe c., moses mizinebis apokrifi, religia, #4-5-6, 1997

386. yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1946

387. yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1950

388. yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. II, Tb., 1949

389. yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, t. III (bizantiuriliteraturis istoria), Tb., 1963

390. yauxCiSvili s., berZnuli literaturis istoria, Tb., 1973

391. yauxCiSvili s., giorgi amartolis xronografis qarTuli Targmani,naw. II (gamokvleva) Tb., 1926

392. yauxCiSvili s., gelaTis akademia, Tb., 1948

393. yauxCiSvili s., Satberdis krebulis saswavlo wigni; ,,Tbilisisuniversitetis moambe,~ III, 1923

394. yauxCiSvili s., korideTis berZnuli saxarebis qarTuli minawerebisdaTariRebisaTvis; ,,Cveni mecniereba”, 1924, # 11-12

395. yauxCiSvili s., gelasi kesarieli qarTlis moqcevis sesaxeb;,,mimomxilveli”, I, 1926

396. yauxCiSvili s., prokopi kesarielis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb;,,moambe,” VI, 1931

397. yauxCiSvili s., libaniosi da bakuri; ,,quTaisis pedagogiuriinstitutis Sromebi”, t. I, 1940

398. yauxCiSvili s., miqael fselosis erTi ,,ganmarteba”; ,,saqarTvelosssr mecn. akad. moambe”, t. II, # 1-2, 1941

399. yauxCiSvili s., masalebi ioane petriwis ,,ganmartebis” wyaroTaSeswavlisaTvis; ,,saqarTvelos ssr mecn. akad. moambe”, t. II, #8, 1941

Page 99: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

99

400. yauxCiSvili s., ,,istoriani da azmani SaravandedTani~ da ioanepetriwi; ,,saqarTvelos ssr mecn. akad. moambe”, t. III, #1, 1942

401. yauxCiSvili s., bizantiuri romani meeqvse saukunisa ,,Ralaqtioni daepistimia;~ ,,enimkis moambe,~ t.. XIV, 1944

402. yauxCiSvili s., adiSis xelnaweris berZnizmebi; ,,enimkis moambe”,t.XIV, 1944

403. yauxCiSvili s., efrem mcire da berZnul-bizantiuri leqsTwyobissakiTxebi; ,,Tsu Sromebi”, t. XXVII, 1946

404. yauxCiSvili s., ,,qarTlis cxovreba~ da msoflio istoria; ,,quTaisissaxelmwifo pedinstitutis Sromebi,~ t. VII, 1947

405. yauxCiSvili s., herodotes ,,istoriis” I, 2-3 Tavi da homerosis,,xomaldTa katalogi”, ,,Tsu Sromebi”, t. XXXIV, 1948

406. yauxCiSvili s., saberZneTis uZvelesi mosaxleobisa da berZnulienis Seqmnis sakiTxebi; ,,Tsu Sromebi”, t. 49, 1953

407. yauxCiSvili s., petre iberieli da ioane lazi – V saukunisgamoCenili moRvaweebi; gaz. ,,axalgazrda komunisti”, 1955, 7. VI

408. yauxCiSvili s., axali varianti qarTuli romanisa ,,sibrZnebalavarisa”; ,,mnaTobi”, 8, 1956

409. yauxCiSvili s., axali masalebi Zveli qarTuli poeziisistoriisaTvis; ,,mnaTobi”, 10, 1956

410. yauxCiSvili s., axali wignebi petriwonis Sesaxeb; ,,mnaTobi”, 1, 1956

411. yauxCiSvili s., gamoCenili qarTveli moRvawe petre iberieli damisi portreti; ,,droSa”, 5, 1957

412. yauxCiSvili s., ,,giorgi merCules” garSemo (p. ingoroyvas ,,giorgimerCules gamo”); ,,mnaTobi”, 2, 1957

413. yauxCiSvili s., meSvide saukunis novelisti ioane mosxi; ,,ciskari”,2, 1958

414. yauxCiSvili s., S. rusTaveli da jvris monasteri; ,,mnaTobi”, 1961,#2

415. yauxCiSvili s., areopagituli wignebis garSemo. petre iberieli dadionise areopageli; ,,mnaTobi”, 10, 1963

416. yauxCiSvili s.,, jvris monastris xelnawerebi; ,,komunisti”, 1963, #20

417. yauxCiSvili s., ras gviamboben Zveli berZnebi saqarTvelos Sesaxeb,Tb., 1964

418. yauxCiSvili s., ,,mearistotelura”; krebuli ,,kavkasiis xalxTaistoriis sakiTxebi”, Tb., 1966

Page 100: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

100

419. yauxCiSvili s., warsulis didi furclebi (el. xinTibiZismonografiaze ,,bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobani”);gaz. ,,komunisti”, 1970, 23. VI

420. giorgi monazoni, xronografi, nawili I _ teqsti (s, yauxCiSvilisgamocema), Tb., 1920

421. ioane petriwi, ganmartebaÁ proklesTÂs diadoxosisa daplatonurisa filosofiisaTÂs; ,,ioane petriwis Sromebi”, t. II (S.nucubiZisa da s. yauxCiSvilis gamocema), tf., 1937;

422. SaTiriSvili l., XII_XIII ss. fragmentebi lukas saxarebidan,mwignobari, Tbilisi, 2000

423. SaTiriSvili l., basili ankvirielis Txzuleba da misi qarTuliTargmani, mravalTavi, XIX, Tbilisi, 2001

424. SaTiriSvili l., basili ankvirieli da misi Txzulebis`qalwulebisaTÂs~ qarTuli Targmani, sadisertacio naSromi, Tb.,2005

425. SaTiriSvili l., cnobebi IV saukunis bizantieli moRvawis, basiliankvirielis Sesaxeb, qarTveluri memkvidreoba, VI, quTaisi, 2002

426. SaTiriSvili l., Zveli qarTuli leqsikidan (,,simia“ da ,,komenti“basili ankvirielis TxzulebaSi), macne, enisa da literaturisseria, Tbilisi, 2003, 178-182.

427. SaTiriSvili l., ramdenime fiziologiuri cnebis gagebisaTvisbasili ankvirielis TxzulebaSi, mravalTavi, XX, Tbilisi, 2003

428. SaTiriSvili l., bibliuri citacia basili ankvirielisTxzulebaSi ,,qalwulebasa Sina WeSmaritisa uxrwnelebisaTÂs“ damis qarTul TargmanSi, kavkasiis macne, # 9, Tbilisi, 2004

429. SaTiriSvili l., basili ankvirielis Txzulebis ,,qalwulebasa SinaWeSmaritisa uxrwnelebisaTÂs~ qarTuli nusxebi da maTiurTierTmimarTeba, literaturuli Ziebani, #26, Tbilisi, 2005

430. SaTiriSvili l., sityvaTwarmoeba giorgi aTonelis erT qarTulTargmanSi, qarTveluri memkvidreoba #9, quTaisi, 2005

431. SaTiriSvili l., sinonimebi giorgi mTawmideliseul erT qarTulTargmanSi, gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali, quTaisi, 2005,12

432. SaniZe a., qarTvelTa monasteri bulgareTSi da misi tipikoni, Tb.,1971.

433. SaniZe a., uZvelesi qarTuli teqstebis aRmoCenis gamo;,,Txzulebani”, I, Tb., 1957

434. SaniZe mz., fsalmunTa wignis Zveli qarTuli Targmanebi, Tb., 1979

435. SaniZe mz., Sesavali efrem mciris fsalmunTa Targmanebisa, TsuZveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, t. XI, Tb., 1968.

Page 101: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

101

436. SaniZe mz., efrem mciris fsalmunTa Targmanebis teqstisaTvis,qarTuli wyaroTmcodneoba, t.3, Tb., 1971

437. Sengelia d., grigol nazianzelis homiliebi, rogorc erT-erTiwyaro `dogmatikonSi~ daculi Txzulebisa `gamokrebani wamebaTani,~sadisertacio naSromi, Tb., 2006

438. SoSiaSvili j., bizantiuri epistolografia da fsevdo-dioniseareopagelis werilebi, mecniereba, Tb., 1992;

439. SoSiaSvili j., qristinul saidumloTa sakiTxisaTvis dioniseareopagelis `saeklesio ierarqiaSi”, jevanmardi, I, mecniereba, Tb.,1976

440. SoSiaSvili j., dionise areopagelis IX werili titemRvdelmTavars, jevanmardi, II, 1979

441. SurRaia g., elene metreveli (1917-2003), biobibliografia; Seadginagaga SurRaiam, gamomcemloba `artanuji,~ Tbilisi, 2007

442. CantlaZe a., `antinestorianuli traqtatebi arseni vaCes Zis`dogmatikonSi,~ Tb., 1997

443. CikvaiZe e., `wminda barbares wamebis~ metafrasul redaqciaTastiluri Taviseburebani, macne, enisa da literaturis seria, 2004,#1-4, 89-97

444. CikvaiZe e., wminda `barbares wamebis~ zogierTi stiluri

Tavisebureba (qarTuli Targmanis mimarTeba berZnul originalTan),

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne_enisa da literaturis

seria, Tb 2003

445. CikvaiZe e., saRvTismsaxuro tradiciebi `wminda barbares wamebis~

metafrasul redaqciebSi, samecniero Jurnali `kriteriumi,~ Tb., 2003.

446. CikvaiZe e., terminologiuri sakiTxebi `wminda barbares wamebis~

metafrasul redaqciebSi, samecniero Jurnali `klasikuri da

Tanamedrove qarTuli mwerloba,~ Tb., 2004

447. CikvaiZe e., eklesiis istoriis anarekli `wminda barbares wamebis~

metafrasul redaqciebSi, samecniero Jurnali `literaturuli

Ziebani,~ Tb., 2005

448. CikvaiZe e., dogmatur-saRvTismetyvelo sakiTxebi `wminda barbares

wamebis~ metafrasul redaqciebSi, samecniero Jurnali

`literaturuli Ziebani,~ Tb., 2005

449. CikvaiZe e., preelinofiluri tendenciebi da rwmenisa da codnis

urTierTmimarTebis sakiTxi `wminda grigol xanZTelis~ cxovrebaSi,

Page 102: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

102

gelaTis mecnierebaTa akademiis samecniero Jurnali, `inteleqti,~

Tb., 2007

450. CikvaiZe e., wminda barbares wamebis metafrasuli redaqciebi, Tb.,2009

451. CikvaiZe e., Targmanis problema Zvel saqarTveloSi da sakiTxiskvlevis ZiriTadi meTodologiuri aspeqtebi, samecniero Jurnali`sjani,~ Tb., 2008 (n. mrevliSvilTan TanaavtorobiT).

452. Cikvatia n., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuriterminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi) (avtorTajgufTan erTad), Tb., 2010

453. Cikvatia n., qarTuli kanonikuri literaturis istoria `mciresjuliskanonis~ daviT reqtorisa da Teimuraz bagrationiseulinusxebi, gulani, Tb., 1989

454. Cikvatia n., antimonoTelituri Txzulebebi Zvel qarTulmwerlobaSi, macne, Tb., 1992

455. Cikvatia n., efTvime mTawmidlis `winamZRuris~ Sedgeniloba da misiwyaroebi, macne, Tb., 1996

456. Cikvatia n., efTvime mTawmideli da misi Targmnili `winamZRuari,~istoriul-filologiuri Ziebani, Tb., 1997

457. Cikvatia n., efTvime mTawmideli eresebis winaaRmdeg (`winamZRuarSi~daculi 14 SeCveneba), mravalTavi, XVIII, Tb., 1999

458. Cikvatia n., efTvime mTawmidlis `winamZRuari,~ rogorc qristianulimarTlmadideblobis saxelmZRvanelo, religia, Tb., 2000

459. Cikvatia n., ioane damaskelis erTi Txzulebis ucnobi qarTuliTargmani, mravalTavi XIX, Tb., 2001

460. Cikvatia n., efTvime mTawmidlis damokidebuleba `gareSeTasibrZnisadmi~ (mis mier Targmnili `winamZRuris~ mixedviT, logosi,Tb., 2003

461. Cikvatia n., arsen iyalToelis `dogmatikonis~ Sedgenilobaxelnaweri krebulebis mixedviT, gelaTis mecnierebTa akademiisJurnali, I, 2004

462. Cikvatia n., `winamZRuris~ polemikuri nawili, gelaTis mecnierebTaakademiis Jurnali, VI, 2005

463. Cikvatia n., `efTvime aTonelis erTi ucnobi Targmanis Sesaxeb,~mravalTavi XXI, Tb., 2005

Page 103: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

103

464. Cikvatia n., elinuri sibrZne da eretikosTa swavleba efTvimemTawmidlis `winamZRvarSi,~ mravalTavi, XXI, Tb., 2007

465. Cikvatia n., dogmatikonis xelnaweri krebulebi (S 1468 nusxasTanmaTi mimarTebis cxrili), mravalTavi, filologiur-istoriuliZiebani, XX, Tb., 200

466. CitunaSvili d., sinel mamaTa swavlani da sakvirvelebani(teqstologiur-filologiuri gamokvleva), sadisertacio naSromi,Tb., 2002.

467. CxikvaZe n., avgaroz mTavrisa da ieso qristes apokrifulepistoleTa pirvelwyaro, macne, els, Tb., 1991 (1).

468. CxikvaZe n., avgarozis apokrifis qarTuli redaqciebi, macne, els,Tb., 1992 (4).

469. CxikvaZe n., apokrifi, istoriul-filologiuri krebuli, mecniereba,Tb., 1997.

470. CxikvaZe n., qarTul-bizantiuri saliteraturo urTierTobebisistoriisaTvis, macne, els, Tb., 1998 (1-4).

471. CxikvaZe n., sasuliero mwerlobis Zvel qarTul TargmanTawarmomavlobisaTvis, mwignobari, 2002.

472. CxikvaZe n., `avgarozis~ epistole, Zveli qarTuli redaqciebi,teqstebi gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni dasaZieblebi daurTo nestan CxikvaZem, artanuji, 2007

473. CubiniZe T., homiliaTa qarTuli Targmanis zogierTi TaviseburebisSesaxeb (aTonis mravalTavis ramdenime sakiTxavis mixedviT),`gulani”, Tb., 1989

474. canava T., `kalistrates martviloba~ qarTul mwerlobaSi,sadisertacio naSromi, Tb., 1990

475. ceraZe T., ramdenime ucnobi ierusalimuri fragmentisidentifikaciisaTvis, akademia, t. II, Tb., 2002

476. ceraZe T., XI s. ierusalimuri hagiografiul-homiletikuri krebuli(Jer. Georg. 5-3-2)-kodikologiur-tipologiuri Zieba, sadisertacionaSromi, Tb., 2001

477. ceraZe T., kidev erTxel qarTuli kelioturi tipis krebulebisSesaxeb, literaturuli Ziebani, XXVI, Tb., 2005

478. cindeliani u., mefeTa pirveli ori wignis qarTuli redaqciebi;,,mravalTavi”, I, 1971, gv. 46_65.

479. cindeliani u., ,,ruTis~ wignis qarTuli redaqciebi; ,,mravalTavi,~III, 1973, gv. 21_30.

480. cofuraSvili T., kirile aleqsandrielis leqsikoni,enaTmecnierebis sakiTxebi, 2, Tb., 2000

Page 104: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

104

481. cofuraSvili T., kirile aleqsandrielis XI homiliis oriqarTuli Targmani, religia, ¹1-2-3, Tb., 2001

482. cofuraSvili T., kirile aleqsandrielis florilegiumebisqarTuli Targmanebi, logosi, weliwdeuli elinologiasa dalaTinistikaSi, 2, Tb., 2004

483. cofuraSvili T., kirile aleqsandrielis sukensondiokesarielisadmi miwerili epistoleebis eqscerptebi`dogmatikonSi,~ macne, enisa da literaturis seria, Tb., 2004-2005

484. cofuraSvili T., adreuli diofizituri florilegiumis erTifragmentis Sesaxeb, ena da kultura, ¹5-6, Tb., 2005

485. cofuraSvili T., erTi xelnaweris warmomavlobisaTvis, amirani,kavkasiologiis saerTaSoriso samecniero-kvleviTi sazogadoebriviinstitutis moambe, XIII, monreali-Tbilisi, 2005

486. wereTeli g., uZvelesi qarTuli warwerebi palestinidan, Tb., 1960

487. wignni Zuelisa aRTqumisani, t. I, nakveTi 2, ak. SaniZis gamocema, Tb.,1948

488. wignni Zuelisa aRTqumisani, teqsti gamokvleviT gamosces b.gigineiSvilma da c. kikviZem, Tb., 1989

489. WeliZe e., Zveli qarTuli saRvTismetyvelo terminologia severianegabalovnelis `equsTa dReTas~ uZvelesi qarTuli TargmanissafuZvelze, I, Tb., 1996

490. WeliZe e., wm. grigol noseli, pasuxi equsTa maT dReTaTÂs, giorgiaTonelis Targmani, e. WeliZis gamocema, saqarTvelos eklesiiskalendari, 1989, 194-219

491. WeliZe e., ioane petriwis cxovreba da moRvaweoba, I, religia, № 3-4-5, 1994

492. WeliZe e., grigol noselis Txzulebis `pasuxi equsTa maT

dReTaTჳs~ gamoZaxili Zvel qarTul mwerlobaSi, macne, enisa daliteraturis seria, Tb., 1984

493. WeliZe e., wm. dionise areopageli, ciuri ierarqiis Sesaxeb,Targmani da winasityva, saRvTismetyvelo krebuli, 3, 1987

494. WeliZe e., apokrifuli wignTa efTvime aToniseuli indeqsi,saRvTismetyvelo krebuli, I, Tb., 1991

495. WumburiZe a., qarTul-berZnuli saRvTismetyvelo ganmartebaniangelozur ZalTa Sesaxeb, gamocema, Tb., 2001

496. xaCiZe l., ioane minCxis poezia, gamocema, Tb., 1987

497. xaranauli a., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuriterminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi) (avtorTajgufTan erTad), Tb., 2010

Page 105: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

105

498. xaranauli a., qarTuli bibliis Targmanis xasiaTi da misiSesawavlis meTodoligiuri safuZvlebi, ena da kultura, Tb.,2003,#4, 136-143

499. Kharanauli A., Einfuhrung in die georgishe Psalterubersetzung,Der Septuaginta-Psalter und seine Tochterubersetzungen,Simposium in Gottingen 1997,Herausgegeben von Anneli Aejmelaus und Quast, MSU XXIV,Vandeboeck&Ruprecht in Cottingen,2000,248-308;

500. Kharanauli A., Das Chanmeti-Fragment aus Jeremia-fragen seiner Entstehungund seiner Ubersetzungstechnik, Oriens Christianus,85, 2001, 204-236;

501. Kharanauli A., Ein Chanmeti-Fragment der georgischen Ubersetzung von EsdraI (fragen der Authenzitat, Vorlage und Ubersetzungstechnik), Le Museon, 116-Fasc. 1-2 2003, 181-216;

502. xevsuriani l., giorgi mTawmidlis redaqciis marxvanisavtografuli nusxis sakiTxisaTvis, literaturuli Ziebani, XXII,Tb., 2001

503. xinTibiZe e., basili kapadokielis ,,samoRvaweo wignis~ qarTuliredaqciebi. Tb. 1968e.

504. xinTibiZe e., bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobani. Tb.1969

505. xinTibiZe e., `varlaam da ioasafis~ qarTul da berZnul redaqciaTamimarTebisaTvis. parizi, 1976, Supplément au “Revue de kartvélologie”, v.31.(inglisurad)

506. xinTibiZe e., `SuSanikis wameba~ da uZvelesi bizantiuriliteratura. Tb. 1978, mecniereba (rusulad)

507. xinTibiZe e., bizantiur-qarTul literaturul urTierTobaTasakiTxebi korneli kekeliZis SromebSi. Tb. 1979, mecniereba(rusulad)

508. xinTibiZe e., bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobani. Tb.1979, Tbil. Univ. Gamomc. (rusulad da inglisurad)

509. xinTibiZe e., qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis. Tb. 1982

510. xinTibiZe e., aTonis qarTuli literaturuli skola. Tb. 1982,Ганатлеба, (rusulad)

511. xinTibiZe e., qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebi. Tb.1989, Tbil. univ. gamomc. (rusulad)

512. xinTibiZe e., qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobebi. Tb.1989, Tsu gamomc. amsterdami 1996, Adolf Hakkert-Pablishher(inglisurad)

Page 106: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

106

513. xinTibiZe e., qarTuli literatura evropul mecnierebaSi.amsterdami, 2001, Adolf Hakkert-Pablishher (inglisurad)

514. xinTibiZe e., qarTuli literatura evropul mecnierebaSi,`qarTvelologi~ Tb. 2003,

515. xinTibiZe e., basili kapadokielis `asketikonis~ qarTuliredaqciebi: Bedi Kartlisa _ Revue de Karetvélologie t. XXVI, parizi 1969(frangulad).

516. xinTibiZe e., bizantiur-qarTuli literaturuli urTierTobani:Revue de Karetvélologie, t. XXVIII, parizi 197 (frang.)

517. xinTibiZe e., sazogadoebriv-filosofiuri azris ganviTareba XIIsaukunis saqarTveloSi: Wissenschaftliche Zeitschrift, 22, III, iena 1973

518. xinTibiZe e., eqvTime aToneli _ avtori “varlaam da ioasafis”berZnuli redaqciisa: Wissenschaftliche Zeitschrift, 26, I, iena1977 (germanulad)

519. xinTibiZe e., bizantiur-qarTuli literaturuli kontaqtebi: Revue deKaretvélologie, t. XXXVI, parizi 1978 (inglisurad)

520. xinTibiZe e., Zveli saqarTvelos literaturuli urTierTobani:kreb. `rusuli da qarTuli Suasaukuneebis literaturebi”, «Русскаяи грузинск. средн. литературы», leningradi 1979, «Наука», rus. (a.gvaxarias TanaavtorobiT)

521. xinTibiZe e., uaxlesi Sromebi berZnuli romanis `varlaam daioasafis~ warmoSobis Sesaxeb: kreb: `kavkasia da bizantia~ _ «Кавкази Византия» #2, erevani 1980 (rusulad)

522. xinTibiZe e., aTonis qarTuli literaturuli skola: Georgica, #5,iena 1982 (german.)

523. xinTibiZe e., bizantiuri literatura Suasaukuneebis qarTulTargmanebSi: kreb. `bizantinistTa XVII saerTaSoriso kongresi~ _“The 17th International Byzantine Congress”, vaSingtoni, 1986 (Tezisebi, ingl.)

524. xinTibiZe e., bizantiuri literatura Suasaukuneebis qarTulTargmanebSi da somxur_qarTuli literaturuli kontaqtebi:“Международная конференция по Армянской средневековой литературе”(rusulad); `International Conference of Armenian Medieval Literature~,(inglisurad), erevani 1986.

525. xinTibiZe e., Zveli qarTuli da bizantiuri istoriografiisurTierTobaTa Sesaxeb: Georgica, #9, iena 1986, (germ.)

526. xinTibiZe e., bizantiur-qarTuli literaturuli kontaqtebi: Jurn.Erytheia, 8.1, madridi 1987, (espanurad)

Page 107: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

107

527. xinTibiZe e., axali argumenti fsevdo dionise areopagelis da petreiberielis identifikaciisaTvis: kreb. `bizantinistTa XVkonferencia~ _ “Fifteenth Annual Byzantine Studies Conference,” University ofMassachetts aSS. amhersti 1989 (Tez. ingl.).

528. xinTibiZe e., bizantiuri literatura Suasaukuneebis qarTulTargmanebSi: kreb. `bizantinistTa XVIII saerTaSoriso kongresi~ _«XVIII международный конгресс византинистов» Резюме сообщении, t. III,moskovi 1991 (reziume, rusul.).

529. xinTibiZe e., `varlaam da ioasafis” berZnuli versiis Seqmna daruseTis gaqristianeba: kreb. `Bizantium. Identity, Image, Influence~; XIXInternational Congress of Byzantine Studies,“ bizantinistTa XIXsaerTaSoriso kongresi”, kopenhageni (dania) 1996, (Tez. ingl.)

530. xinTibiZe e., axali faqtebi `varlaam da ioasafis~ warmoSobisSesaxeb: aRmosavluri qristianobis Jurnali - “Orientalia ChristianaPeriodica”, t. 63, II, romi 1997 (ingl.)

531. xinTibiZe e., XI saukunis ori ucnobi qarTuli xelnawerisfragmentebi berZnul kodeqsSi: aRmosavluri qristianobis Jurnali,- “Orientalia Christiana Periodica”, t. 64, II, romi 1998 (ingl.)

532. xinTibiZe e., ruseTis gaqristianeba da qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobis Sedevri: kreb. Verbum, #3, sankt-peterburgi, 2000 (rusulad)

533. xinTibiZe e., vin aris avtori Suasaukuneobrivi evropuli romanisa`varlaam da ioasafi~?: Jurn. Georgica, #5, amsterdami 2000(inglisurad)

534. xinTibiZe e., qarTuli xelnawerebi aTonis mTaze: dRemde ucnobiZveli qarTuli xelnawerebi ivironis wignTsacavSi: `bizantinistTaXX saerTaSoriso kongresis masalebi _ `XXe Congrès International desÉtudes Byzantines”, III, parizi 2001 (Tez. ingl.)

535. xinTibiZe e., qarTul-berZnul-laTinuri literaturuli kontaqtebiserTi magaliTi XII saukunis laTinur koleqciaSi: Христианскийвостоk, 3(IX), sankt-peterburgi, moskovi 2002 (ingl.)

536. xinTibiZe e., qarTveli wminda mamis sityva bizantiis saimperatorokarze agiografiuli Txzulebidan XIII saukunis laTinurkoleqciaSi: Proceedings of the 21st International Congress ofByzantine Studies, v. III, Ashgate, londoni 2006 (inglisurad).

537. xinTibiZe e., basili kesarielis ,,samoRvaweo wignis~ qarTuliredaqciebi: Jurn. literaturuli Ziebani, t. XIV, Tb. 1962 (1,25 Tab.)

538. xinTibiZe e., basil didis sadaurobisaTvis: Jurn. saq. mecn. akad.saz. mec. gany. moambe, #3, Tb. 1962

Page 108: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

108

539. xinTibiZe e., erTi komentari eqvTime aTonelis literaturulimemkvidreobis Sesaxeb: Jurn. saq. mecn. akad. moambe, XXXI:1, Tb. 1963(0,5 Tab. rez. rus.)

540. xinTibiZe e., efrem mciris mecnieruli moRvaweobidan: Jurn. saq.mecn. akad. moambe, XXXV:2, Tb. 1964 (0,7 Tab. rez. rus.)

541. xinTibiZe e., efrem mciris mTargmnelobiTi meTodis erTiTaviseburebis Sesaxeb: Jurn. saq. mecn. akad. moambe, XXXVII:3, Tb. 1965(0,5 Tab. rez. rus.)

542. xinTibiZe e., efrem mciris filologiuri moRvaweobis erTiTaviseburebis Sesaxeb: Tsu ,,Sromebi”, t. 114, Tb.1965 (0,5 Tab.)

543. xinTibiZe e., basili kapadokielis ,,asketikonis” qarTuli versiebida maTi mniSvneloba Tavdapirveli berZnuli redaqciisdadgenisaTvis: kreb. bizantinistTa VII sakavSiro konferencia, - VIIвсесоюзная конференция византинистов, Tbilisi 1965 (Tez. rus.)

544. xinTibiZe e., korneli kekeliZe da bizantiur-qarTuliliteraturuli urTierTobis sakiTxebi: Jurn. ,,mnaTobi”, #11, Tb.,1969 (1,5 Tab.)

545. xinTibiZe e., vin unda iyos ,,varlaam da ioasafis” berZnuli teqstisgammetafrasebeli?”: ,,litmc. resp. VIII samec. sesia”, Tb., 1974 (Tez.)

546. xinTibiZe e., ,,varlaam da ioasafis” lemis ,,huper euTimiu”: kreb.,,samec. konf. masalebi”, Tb., 1975

547. xinTibiZe e., ,,varlaam da ioasafis~ avtorobis sakiTxi TanamedrovebizantinistikaSi: kreb. ,,sakavS. samecn. konferencia: antikuri,bizant. da adgilobrivi tradiciebi aRmosavleT SavizRvispireTSi”(Всесоюз. науч. конф: античное, византийские и местное традиции восточногочерноморья), Tb. 1975 (Tez. rusulad)

548. xinTibiZe e., berZnuli ,,varlaam da ioasafi” _ metafrasuliagiografiuli Zegli: ,,Tsu Sromebi: arqeologia, klas. fil.bizantinistika”, #162, Tb. 1975 (rez. rus. da ingl.)

549. xinTibiZe e., aTonis mTa, rogorc ,,varlaamisa da ioasafissulismargebeli Txzulebis” Casaxvisa da gavrcelebis adgili:,,Tsu Sromebi,~ (literaturaTmcodneoba), Tb. 1976 (1 Tab. rus; rez.ingl.)

550. xinTibiZe e., Zveli saqarTvelos literaturuli urTierTobani:Jurn. ,,Литературная Грузия”, #3, Tb. 1977 (rus.)

551. xinTibiZe e., didi literaturis saTaveebTan: Jurn. ,,rusuli enaqarTul skolaSi” - ,,Русский язык в грузинской школе”, #1, Tb. 1979(rus.)

Page 109: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

109

552. xinTibiZe e., `varlaami da ioasafi”: ,,qarTuli sabWoTaenciklopedia”, t. IV, Tb. 1979

553. xinTibiZe e., ramdenime sakiTxi ,,varlaam da ioasafis” avtorobiskvlevis meTodologiidan: kreb. ,,litmc. resp. XIV samec. sesia”, Tb.1979 (Tez.)

554. xinTibiZe e., akademikosi korneli kekeliZe: kreb. ,,axalgazrda mec.filologTa resp. konf. masalebi”, Tb. 1980

555. xinTibiZe e., ,,varlaam da ioasafis” avtorobis sakiTxi TanamedrovebizantinistikaSi: kreb. ,,kavkasia da xmelTaSua zRvis auzi” («Кавкази средиземноморье») Tb. 1980 (1 Tab. rus.)

556. xinTibiZe e., bizantiur-qarTul urTierTobaTa sakiTxebi akad.korneli kekeliZis gamokvlevebSi: ,,Tsu Sromebi”(literaturaTmcodneoba), #221, Tb. 1981 (rus.)

557. xinTibiZe e., aTonis qarTuli literaturuli skola: Jurn.,,mnaTobi,~ #2, Tb. 1982

558. xinTibiZe e., ,,huper euTimiu~ berZnuli romanis ,,varlaam daioasafis~ lemidan: kreb. ,,ist.-filolog. Ziebani” _ «Историко-филологические разыскания», Tb. 1984 (rus.)

559. xinTibiZe e., bizantiuri literatura Suasaukuneebis qarTulTargmanebSi da somxur-qarTuli literaturuli kontaqtebi~: kreb.saerTaSoriso konf. Suasaukuneebis somxuri literaturis Sesaxeb_ «Международная конференция по армянской средневековой литературе»,erevani 1986 (Tez. rus. da ingl.)

560. xinTibiZe e., `Salva nucubiZe: kreb. ,,Zveli qarTuli mwerlobismkvlevarni”, Tb., 1986

561. xinTibiZe e., `mose gogiberiZe: kreb. ,,Zveli qarTuli mwerlobismkvlevarni”, Tb., 1986, (1 Tab.)

562. xinTibiZe e., ,,varlam da ioasafis” eTiopia: ,,Tsu Sromebi”(literaturaTmcodneoba), 261, Tb. 1986 (1 Tab; rez. rus. da ingl.)

563. xinTibiZe e., ,,fsevdomakaris TxzulebaTa qarTuli versia”, ,,TsuSromebi~ (literaturaTmcodneoba), 261, Tb. 1986.

564. xinTibiZe e., siyvarulisaTvis (basil didis ,,kiTxvaÁ moRuaweTaÁ”):Jurn. ,,jvari vazisa” #1, Tb., 1990, (rez. ingl.)

565. xinTibiZe e., axali argumenti petre iberisa da fsevdo-dioniseareopagelis identifikaciisaTvis: kreb. ,,bizantinologiurietiudebi” _ `Византиноведческие этюды~, Tb., 1991 (rus.)

Page 110: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

110

566. xinTibiZe e., kapadokiel wmida mamaTa sadaurobisaTvis: Jurn. ,,jvarivazisa”, #3, Tb., 1992

567. xinTibiZe e., fsevdo-dionise areopagelisa da petre iberielisidentifikaciis argumentirebisaTvis: kreb. ,,qarTuli mwerlobissakiTxebi”, Tb., 1993

568. xinTibiZe e., XI saukunis ori ucnobi qarTuli xelnawerisfragmentebi berZnul manuskriptSi: Jurn. ,,qarTvelologi”, #4, Tb.1997

569. xinTibiZe e., qarTuli fenomenis yvelaze didi gamoxatuleba daevropuli civlizaciis procesi: krebuli ,,Cven-qarTvelni”, Tb. 1999

570. xinTibiZe e., meTerTmete saukunis ucnob qarTvel xelnawerTafragmentebi britaneTis muzeumSi: krebuli ,,saqarTvelos eklesiis,qarTuli sasuliero mwerlobisa da qristianuli xelovnebisistoriis sakiTxebi”, Tb. 1998

571. xinTibiZe e., qarTuli agiografiuli teqstis 13-e saukunis berZnulida laTinuri Targmani: kreb. ,,kavkasia”, tomi 3, gv. 67-81, Tb. 1999(ingl.)

572. xinTibiZe e., qarTuli agiografiuli teqstis XIII saukunis berZnulida laTinuri Targmanebi: kreb. ,,filosofiur-istoriuli Ziebani”(akad. T. yauxCiSvilisadmi miZRvnili), Tb. 1999

573. xinTibiZe e., berZnuli ,,varlaam da ioasafi~ da ruseTisgaqristianeba: ,,mesame saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumismasalebi”, Tb. 1999

574. xinTibiZe e., Zveli berZnuli saazrovno stilis erTi nimuSi ZvelqarTul mwerlobaSi: krebuli ,,SoTa rusTveli”, Tb., 2000

575. xinTibiZe e., qarTveli wminda mamis azri berZnul-romaul saeklesioganxeTqilebaze XIII saukunis laTinur koleqciaSi: Jurn.,,qarTvelologi”, #6, Tb. 2000 (ingl.)

576. xinTibiZe e., klasikuri berZnuli azris nimuSi Zvel qarTulliteraturaSi: ,,fazisi”, t. 2-3, YTbilisi 2000 (ingl.)

577. xinTibiZe e., aTonis mTis qarTuli xelnawerebi: dRemde ucnobiZveli qarTuli xelnawerebi ivironis wignsacavSi: Jurn.,,qarTvelologi”, #8, Tb. 2001 (ingl.)

578. xinTibiZe e., kidev erTi axleburi Tvalsazrisi Suasaukuneebisevropuli literaturis Sedevris_,,varlaam da ioasafis” avtorobissakiTxze: ,,macne” (enisa da literaturis seria), Tb. 2003

579. xinTibiZe e., aTonis qarTuli saRvTismetyvelo literaturuliskola: krebuli ,,naTeli qristesi _ saqarTvelo”, Tb. 2004

Page 111: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

111

580. xinTibiZe e., ucnobi Zveli qarTuli xelnaweri ivironiswignTsacavSi: ,,meoTxe saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumismasalebi”, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb., 2005

581. xinTibiZe e., elinofiluri Targmani da elinizaciis periodiSuasaukuneebis qarTul mwerlobaSi: I saerTaSoriso simpoziumi,,literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi” (Tezisebi), Tb.,2007 (Tez. qarT. da ingl.)

582. xinTibiZe e., filosofiuri azris procesis ZiriTadi etapebiSuasaukuneebis qarTul mwerlobaSi: kreb. ,,filosofia daTanamedroveoba”, Tb., 2007, gv. 141-160

583. xinTibiZe e., elinofiluri Targmani da elinizaciis periodiSuasaukuneebis qarTul mwerlobaSi: ,,literaturaTmcodneobisTanamedrove problemebi~ (I saerTaSoriso simpoziumis masalebi),Tb., 2007, gv. 344-353.

584. xinTibiZe e., uaxlesi tendenciebi qarTul-bizantiuriliteraturuli urTierTobebis kvlevis mimarTulebiT : krebuli,,bizantinologia saqarTveloSi”, Tb., 2007

585. xinTibiZe e., qarTuli literatura medievistikis saerTokonteqstSi: krebuli ,,SoTa rusTavelis saxelobis stipendiatTaSromebi”, t. I, Tb., 2008 (qarT. da ingl.)

586. Хонигман Э., Петр Ивер и сочинения Псевдо-Дионисия Ареопагита; “Труды ТГУ”,т. 59, 1955

587. xoferia l., maqsime aRmsareblis `pirosTan sityÂsgebis” ZveliqarTuli Targmanebi, sadisertacio naSromi, Tb., 1998

588. Khoperia L., The oid Georgian Translations of St. Maximus the Confessor, s Works, in:Annual of Medieval Studies at CEU, vol. 6, ed. K. Szende and M. Sebock, budapest,2001.

589. Khoperia l., Maximus the Confessor in Ansient Georgian Sources, in: Studia Patristica,36, 2001

590. Khoperia L., Old Georgian Sources Concerning Maximus the Confessor, s life, dans LeMuseon. Revue d, EtudesOrientales, t. 116, 2003

591. juReli v., gelaTis katenebiani bibliis ganmartebaTa wyaroebissakiTxisaTvis, logosi, weliwdeuli elinologiasa dalaTinistikaSi, 2, 2004, 3

592. juReli v., netari Teodorite kvireli: cxovreba, moRvaweoba,mrwamsi, Txzulebebi da maTi qarTuli Targmanebi. t. I. Tbilisi:logosi, 2008

Page 112: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

112

593. juReli v., ZvelqarTul-ZvelberZnuli filosofiur-Teologiuriterminologiis dokumentirebuli leqsikoni (I-II tomi) (avtorTajgufTan erTad), Tb., 2010

594. juReli v., zRva da miwisqveSeTi. mcire RvTaebani. berZnuli miTebissamyaro. Tbilisi: logosi, 1998

595. juReli v., Teodorite kvirelis TxzulebaTa qarTuli Targmanebi.sadisertacio naSromi filologiis mecnierebaTa kandidatissamecniero xarisxis mosapoveblad. Tbilisi, 2003.

596. juReli v., The Works of Theodoret of Cyrus according to Georgian Manuscripts.sadisertacio Tezisi Master of Arts-is samecniero xarisxismosapoveblad. budapeSti, 1997

597. juReli v., The Blessed Theodoret of Cyrus: the Life, Activities, Creed, Writings andtheir Georgian Translations. Vol. I. Ed. D. Melikishvili. Tbilisi: Logos, 2008, 700 p. Phasis12 (2009): 348-370.

598. juReli v., svimeon metafrastis svimeon mesvetis cxovrebisqarTuli teqstis mTargmnelis identifikaciisaTvis (efrem mciriskidev erTi Targmani). xelnawerTa erovnuli centri. IsaerTaSoriso simpoziumi “qarTuli xelnaweri”. moxsenebaTaTezisebi, 2009, gv. 86-89.

599. juReli v., Teologiuri da gonebis cnebasTan dakavSirebulizogierTi termini X-XII ss-is Zvel qarTul wyaroebSi. ZvelqarTul-berZnuli filosofiur-Teologiuri terminologiisdokumentirebuli leqsikoni (samecniero konferenciis masalebi).Tbilisi: logosi, 2009, gv. 38-47.

600. juReli v., The Lost Work of Theodoret of Cyrus Ad Quaesita Magorum Persarum.Phasis. Greek and Roman Studies 11 (2008): 66-72.

601. juReli v., antikurisa da qristianulis sinTezi Teodoritekvirelis filoTeon istoriaSi da efrem mciris Targmani.bizantinistika saqarTveloSi. Tbilisi: logosi, 2007, gv. 574-588.

602. juReli v., Teodorite kvireli qarTul katenebian krebulebSi. IsaerTaSoriso simpoziumi “literaturaTmcodneobis Tanamedroveproblemebi”. Tezisebi. Tbilisi: nekeri, 2007, 102-105.

603. juReli v., gelaTis akademiis roli Teodorite kvirelisTxzulebaTa qarTul TargmanebTan mimarTebaSi. iv. javaxiSvilissax. Tbilisis saxelmwifo universiteti. gelaTi – 900. samecnierokonferenciis masalebi. 2007 wlis 8-10 Tebervali. Tbilisi:iv.javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti, 2007, 29-30.

604. juReli v., gelaTur nusxebSi daculi Teodorite kvirelisTxzulebebi. saerTaSoriso simpoziumi. qristianoba Cvens

Page 113: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

113

cxovrebaSi: warsuli, awmyo, momavali. moxsenebaTa mokleSinaarsebi. 25-26 noemberi. Tbilisi, 2005, gv. 176.

605. juReli v., gelaTur nusxebSi daculi Teodorite kvirelisTxzulebebi (nawili II). gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali 12(2006): 3-7.

606. juReli v., gelaTur nusxebSi daculi Teodorite kvirelisTxzulebebi (nawili I). gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali 11(2005): 3-9.

607. juReli v., gelaTis katenebiani bibliis ganmartebaTa wyaroebissakiTxisaTvis (Teodorite kvirelis, kirile aleqsandrielis, evseviemeselis, origenes, apolinaris da sxva avtorTa komentarebi).logosi. weliwdeuli elinologiasa da laTinistikaSi 2 (2004): 370-388.

608. juReli v., Teodorite kvirelis siriulidan Targmnili oriTxzuleba. logosi. weliwdeuli elinologiasa da laTinistikaSi 1(2003): 400-420.

609. juReli v., gelaTis katenebiani bibliis struqturisa da wyaroTasakiTxisaTvis. gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali 4 (2002): 26-31.

610. juReli v., Symeon Metaphrastes «The Life of Symeon the Stylite» (The Sources).Phasis. Greek and Roman Studies 2-3 (2000): 172-174.

611. juReli v., AA 1545a xelnaweri A 689-s fragmenti? (Teodoritekvirelis filoTeon istoriis qarTuli Targmanebi). Tsufilologiis fakultetis axalgazrda mecnierTa Sromebi. t. 4.poet-akademikos giorgi leoniZis dabadebis 100 wlisTavisadmimiZRvnili krebuli. Tbilisi: Tbilisis universitetisgamomcemloba, 2000, 42-43.

612. juReli v., Teodorite kvirelis naSromTa qarTuli Targmanebissruli nusxis dadgenisaTvis. Mnhvmh, aleqsandre aleqsiZisxsovnisadmi miZRvnili krebuli. Tbilisi: logosi, 1999, 339-344;agreTve, Tsu filologiis fakultetis axalgazrda mecnierTaSromebi. t. 3. Tbilisi: Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1999,152-158.

613. juReli v., The Works of Theodoret of Cyrus According to Georgian Manuscripts.Annual of Medieval Studies at CEU, 1996-1997. Budapest: Central European University,1998, 93-94.

614. juReli v., saba asurisa da ivlianes cxovrebaTaurTierTmimarTebis zogierTi aspeqti (Teodorite kvirelisfiloTeon istoria). Tsu filologiis fakultetis samecnierosesia, miZRvnili akademikos arnold Ciqobavas dabadebis 100

Page 114: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

114

wlisTavisadmi. 1998 wlis 13-15 maisi. Tbilisi: Tbilisisuniversitetis gamomcemloba, 1998, 150-153.

615. juReli v., Teodorite kvirelis ganmartebaTa qarTuli TargmanebigelaTis bibliasa da gelaTur xelnawerebSi. Tsu filologiisfakultetis axalgazrda mecnierTa Sromebi. t. 2. Tbilisi:Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1998, 178-196; gelaTismecnierebaTa akademiis Sromebi. weliwdeuli 1 (1998): 5-21.

616. juReli v., Theodoret of Cyrus in Georgian Literature. akademikos simonyauxCiSvilis dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili saerTaSorisosamecniero konferencia. Tbilisi 1995, 16-19 oqtomberi. Tbilisi:mecniereba, 1995, 53-55.

617. juReli v., Teodorite kvireli da misi epistoleebi. Tsufilologiis fakultetis 1995 wlis 22-25 maisis samecniero sesia.Tbilisi: mecniereba, 1995, 123-124.

Page 115: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

115

qarTul-arabuli literaturuli urTierTobebiskvlevis istoria

qarTul–arabul literaturul urTierTobebs mravalsaukunovaniistoria aqvs. qarTvelebi mWidrod iyvnen dakavSirebuli qristianarabebTan, saerTod, arabul samyarosTan. VII saukuneSi arabTa dapyrobiTomebs siriaSi, palestinasa da egvipteSi mohyva aRniSnuli regionebisarabizacia, arabuli ena iqca oficialur saxelmwifo enad am qveynebSi.man TandaTan SeaRwia qristianul RvTismsaxurebaSi, mogvianebiT ki gzagaikafa saeklesio–sasuliero mwerlobaSi. VIII-IX saukuneebidanqristianuli arabuli literatura viTardeboda berZnuli, siriuli,kopturi literaturis Targmanebis bazaze. mis SeqmnaSi monawileobdnenqristiani arabebi, romelTa garkveuli nawili islamamdel periodSigaqristianda. qristianulma arabulma literaturam didi wvlili Seitanaaxlo aRmosavleTis xalxTa literaturul memkvidreobaSi. misiaRmocenebis da ganviTarebis ZiriTadi kerebia wm. ekatirines monasterisinas mTaze da sabas lavra palestinaSi, agreTve wminda xaritonislavra.

arabulenovan qristianebs da maT literaturas qarTvelebi axloaRmosavleTSi gaecnen. qarTuli literatura, romelic warmoiSva daganviTarda saqarTveloSi, Semdgom, saukuneTa ganmavlobaSi, viTardebodasazRvargareTul regionebSic –maxlobel aRmosavleTsa Tu bizantiaSi.sayovelTaodaa cnobili arabul aRmosavleTSi arsebuli qarTulimwignibrobis kerebi, romlebic siriis, palestinis, antioqiisa daegviptis eklesia-monastrebSi Camoyalibda. aRniSnul regionebSi arsebuleklesia-monastrebSi dResac vxvdebiT qarTul xelnawerebs, romlebicwarmoadgenen qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebisgamovlinebebs. aseve mniSvnelovania palestinasa da siriaSi daculiZveli da axali aRTqmis qarTuli xelnawerebis fragmentebi, romlebicmniSvnelovan masalas Seicaven, erTi mxriv, qarTul–arabuli kulturuliurTierTobebis, saqarTvelosa da qristianul aRmosavleTs SorismWidro kavSir–urTierTobebis TvalsazrisiT, xolo meore mxriv–arabul aRmosavleTSi qarTuli qristianuli tradiciebis SeswavlisTvalsazrisiT.

sazRvargareT qarTvelTa literaturuli moRvaweobis adreuliperiodi, ZiriTadad, modis axlo aRmosavleTze, romlis mimarTqarTvelebi interess iCendnen ukve IV-V saukuneebSi. wminda sabaslavraSi da sinas mTaze, wminda ekaterines monasterSi SeiqmnaxelSemwyobi pirobebi qarTvel da arab mwignobarTa daaxloebisaTvis. aqxorcieldeboda arabul samyarosTan da mis enobriv tradiciebTanqarTvelTa cocxali da amasTanave Rrma da nebayoflobiTi kontaqti. amsamwerlobo kerebSi erTmaneTis gverdigverd iRwvodnen da erTnairiinteresebiTa da sulieri cxovrebiT cxovrobdnen qarTveli daarabulenovani mwignobrebi. sinas mTis qarTul xelnawerTa koleqciasSemounaxavs arabuli damwerlobis kvali. Cans arabul samyaroSimoxvedrilma qarTvelebma Seiswavles arabuli ena, damwerloba. sinasmTis qarTul xelnawerebSi xSirad gvxvdeba arabuli minawerebi,romelTa avtorebi zogjer aRniSnavdnen xelnaweris sinas mTismonastrisadmi kuTvnilebas. cnobilia qarTuli xelnawerebi arabulinumeraciiT. mikvleulia specialurad qarTvelebisTvis Sedgeniliarabuli anbani, romlis TiToeuli arabuli aso ganmartebulia qarTuli

Page 116: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

116

SesatyvisiT. gvxvdeba arabuli xelnawerebi rveulebisa da furclebisqarTuli numeraciiT, rac adasturebs qarTvelTa monawileobas arabul–qristianul mwerlobaSi.

xsenebul kulturul kerebSi didxans ar Sewyvetila qarTvelTamwignobruli moRvaweoba. SemoqmedebiTi aRmavlobis pirobebSi arabi daqarTveli moRvaweni aviTarebdnen sasuliero xasiaTis mwerlobas. saerToSemoqmedebiTma da sulierma interesebma da axlo aRmosavleTiskulturiTa da literaturiT qarTvelTa Rrma dainteresebamkanonzomierad ganapiroba qarTul–arabul literaturulurTierTobaTa warmoSoba da ganviTareba, rac dasturdeba CvenamdemoRweuli TargmanebiT. TargmanTa, xSir SemTxvevaSi, maRali doneqarTvel mTargmnelTa mier arabuli enis srulyofili flobismaCvenebelia.

qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebi SedarebiTintensiuri iyo X saukunemde. X-XI saukuneebidan qarTvelebi mTlianadgadaerTvnen bizantiur literaturaze. axlo aRmosavleTSi qarTulmaliteraturulma moRvaweobam dakarga Tavisi SemoqmedebiTi masStabi. igigamoixateboda mxolod xelnawerTa gamravlebasa Tu gadaweraSi.qarTvelTa dainteresebam qristianul arabuli literaturiT TandaTaniklo da qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebi Sewyda, Tumcaistoriuli urTierTobebi grZeldeboda da viTardeboda.

arabuli kultura da poezia misi xorcielebiTa da qveyniurisiamis maZiebeli suliskveTebiT, sparsul epikasTan erTad mZlavristimuli iyo, romelmac xeli Seuwyo qarTuli saero mwerlobisaRmocenebas da sazogadod, qarTvel sazogadoebaSi qristianobisasketuri tendenciisadmi skeptikuri damokidebulebis gaCenas.aRmosavluri literatura, gansxvavebiT qristianuli mwerlobisgan,yovelTvis iyo dainteresebuli sagmiro da romantikuli TematikiT.qarTul samyaroSi xdeboda am kulturis Serwyma qristianulazrovnebasTan.

arabul samyaroSi qristianebs, ebraelebsa da muslimebsaerTianebda siyvaruli mecnierebisadmi da mSvenierebisadmi. gansxvavebiTbizantiisa da qristianuli evropisgan XIIIs.–is dasawyisSi sworedamgvari atmosfero iyo Seqmnili saqarTveloSi. erovnul-sarwmuneobriviTanaarsebobisa da Semwynareblobis politika qarTuli saxelmwifo

politika iyo mTeli XII s.–is manZilze.1

qarTvelTa mier axlo aRmosavleTSi Seqmnili kulturul–literaturuli memkvidreobis Rrma mecnieruli Seswavla iwyeba XXsaukunis damdegidan da ukavSirdeba niko maris saxels.

sinas mTaze da ierusalimSi xelnawerebze muSaobis Sedegad n.marma gamoaqveyna mogzaurobis aRweriloba da mopovenuli masalis mokle

daxasiaTeba.2

i. javaxiSvilTan erTad maT aRweres adre ucnobi bevri xelnaweri,daazustes da Seavses arsebuli aRwerilobani, gamoavlines araerTiqarTveli mwignobari da orginaluri Tu naTargmni Txzuleba.3

1 e. xinTibiZe, msofmxedvelobiTi problemebi „vefxistyaosanSi“, gv. 307-376, Tbilisi, 1975.2 Марр Н. – Предварительный отчет о работах на Синае веденных в сотрудничестве с Джаваховымв Иерусалиме в поездку 1902 г. СППО XIV т. II, 1903 г.3 m. javaxiSvili, sinas mTis qarTul xelnawerTa aRweriloba, Tbilisi, 1947

Page 117: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

117

niko marma zogadad DSemoxaza is literaturuli kontaqtebi,romlebic arsebobda Zvel qarTvel mwignobrebsa da maxlobeliaRmosavleTis qristian arabebs Soris.

niko maris Ziebani XX saukunis 20–ian wlebSi ganagrZo belgielmamecnierma p.Ppeetersma, romelmac aRmoaCina da gamoikvlia arabulidanTargmnili qarTuli hagiografiuli Zeglebi. mas ekuTvnis mravalisamecniero naSromi am sferoSi1. sainteresoa misi statia_ recenzia k.kekeliZis gamokvlevaze, sadac peetersma dausabuTeblad miiCnia avtorismosazreba „nisimes cxovrebis“ qarTuli versiis kopturidanmomdinareobis Taobaze, aRniSna ra, rom am Txzulebis vrceli siriuliversiaa „onesimas cxovreba“, romlis erTi gamocema ekuTvnis p. bejans dameore - agnes luiss. mecnieris azriT, paladi elenopolelma isargeblaberZnuli wyaroTi, saidanac unda modiodes jer siriuli, da SemdegqarTuli variantebi.2

unda aRiniSnos amave periodis meore ucxoeli qarTvelologir.Bbleiki, romelmac 1924 wels aRwera ierusalimis qarTulixelnawerebi, xolo 1927 wels– sinas mTis qarTul xelnawerTa koleqcia.

arabulidan momdinare qarTul Targmanebze muSaobda belgieliqarTvelologi Jerar gariti3. man monawileoba miiRo amerikis kongresis–vaSingtonis biblioTekis samecniero eqspediciis muSaobaSi sinas mTasada ierusalimSi.

sazRvargareT amJamad moRvawe qarTvelologebidan aRsaniSnaviafrangi mecnieri bernar utie, romelic wlebis ganmavlobaSi nayofieradmuSaobs qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebissferoSi. maxlobel aRmosavleTSi bernar utiem gamoavlina arabulidanqarTulad naTargmni mTeli krebulebi4.

niko marisa da petersis gamokvlevebze dayrdnobiT kornelikekeliZem SeimuSava saqarTvelos maxlobeli aRmosavleTis qristianulqveynebTan literaturul urTierTobaTa kvlevis zogadi debulebebi, racmocemuli aqvs „qarTuli literaturis istoriis“ pirvelive gamocemebSi5.

qarTul – qristianul – arabuli literaturuli urTierTobebisistematuri kvlevis sagani iyo XX saukunis meore naxevarSi akad. g.wereTlis sax. aRmosavleTmcodneobis institutsa da k. kekeliZis sax.xelnawerTa institutSi. aRmosavleTmcodneobis institutis ufrosmamecnier TanamSromelma nani waqaZem 1973 w.–s daicva disertacia Temaze„wminda nisimes cxovrebis siriuli, arabuli da qarTuli versiebi“,romelic fundamentaluri gamokvlevis saxiT gamosca 1983 wels.

“nisimes cxovreba”, qarTuli xelnawerebis mixedviT “cxorebai dagangebai nisimesi, romeli iyo asuli mefisa megvptelisai da Semdgom

1 Peeters P., “axali mowamis romanis wameba”, Anallecta Bollandiana, t. XXX, Paris, 1911; Peeters P.,“anton ravaxis cxovreba”, Anallecta Bollandiana, t. XXXIII, 1914; Peeters P., “fsevdo dioniseareopagelis cxovreba”, Anallecta Bollandiana, t. XXXIX, 1921; Peeters P., „pansefeosaleqsandrielis wameba“, Anallecta Bollandiana, t. XXXXVII, 19242 Peeters P., „nisimes cxovreba“, Analecta Boiiandiana, t. XXXI, Paris, 1912, gv. 478–4793 Garitte G. „stefan sabaelis swavleba“, Anallecta Bollandiana, t. LXXVII, 1959; Garitte G.,„elianozis wameba“, Anallecta Bollandiana, 1961; Garitte G., „kiriakes cxovreba“, Bedi kartlisa,Revue de Kartvelologie, vol. 28, Paris, 19714 Outtier B., asketuri krebuli, e. w. mamaTa swavleba, Bedi Kartlisa, vol. 31, 1973 daagiografiuli da homileturi xasiaTis krebuli, Bedi Kartlisa, vol. 35, 1977.

5 k. kekeliZe, „ioane qarTvelis kalendari“, etiudebi Zveli qarTuli literaturisistoriidan, t. V, Tbilisi, 1957.

Page 118: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

118

iqmna mamamTavar udabnos mZovarTa zeda ricxviT oTxasTa wmidaTamamaTa”, adreqristianul epoqaSi ٍٍSeqmnili Zeglia, romelic sruli saxiTSemonaxulia siriul, arabul da qarTul enebze. Txzulebaslegendaruli prozis nimuSad Tvlian, romelic islamamdel epoqaSiaSeqmnili siriaSi arsebul egviptur samonazvno wreebSi.1

qarTuli versiis Targmanis Sesaxeb ori mosazreba arsebobs.pirveli ekuTvnis k. kekeliZes. mecnierma Seiswavla „nisimes cxovrebis“qarTuli versia da gamoaqveyna gamokvleva, romelsac daurTo qarTuliteqstis rusuli Targmani.2

M k. kekeliZe Seexo Zeglis Sedgenilobisa da warmomavlobissakiTxs. misi azriT, paladi elenepolelis „lavsaikonSi“ mocemulicnobebi gamoiyena ucnobma agiografma da Seqmna Txzuleba, romlisvrceli versia mxolod qarTul enazea Semonaxuli da igi kopturidanunda iyos Targmnili. am varaudis sabuTad mas miaCnia Txzulebislegendaruli xasiaTi da udabnoSi cxovelebTan erTad cxovreba, racdamaxasiaTebelia kopturi ZeglebisaTvis. amave dros k. kekeliZe argamoricxavda Zeglis arabulidan Targmnis SesaZleblobas.meore mosazreba gamoTqva petersma, k. kekeliZis gamokvlevaze dawerilrecenziaSi. arabuli (eqvsi nusxa) da qarTuli (cxrameti nusxa, samiredaqcia) teqstebis msgavseba-gansxvavebaTa analizis safuZvelze avtormagamoavlina maT Soris mWidro kavSiri da gaCnda varaudi qarTuliTargmanis momdinareobis Taobaze3.

dasaxelebul naSromSi nani waqaZe ikvlevs siriuli, arabuli daqarTuli versiebisa da redaqciebis urTierTmimarTebas. teqstebisurTierTSejerebis Sedegad dagrovili masalis analizis safuZvelzemecnieri gamoTqvams Tvalsazriss Txzulebis arabuli da qarTuliTargmanis momdinareobis Taobaze, Zeglis sadaurobisa da warmomavlobisSesaxeb.

gamokvlevas erTvis teqstebi: 1. siriuli vrceli redaqciisqarTuli Targmani, 2. arabuli sinuri redaqciis teqsti da misi qarTuliTargmani, 3. arabuli karSunuli redaqciis teqsti da misi qarTuliTargmani, 4. qarTuli versiis teqsti 19 xelnaweris variantebiT.avtoris daskvniT, arabuli sinas mTis versia Targmnilia siriulidan,safiqrebelia sabawmindis lavraSi moRvawe berebis mier. sabawmindislavrasTan unda iyos dakavSirebuli qarTuli Targmanis warmoSobac.“nisimes cxovreba” im TxzulebaTa ricxvs ekuTvnis, romlebicsiriulidan arabulis gziT qarTulad iTargmna sabawmindis qarTvelmoRvaweTa mier.

xelnawerTa institutis wamyvani mecnier TanamSromeli rusudangvaramia wlebis ganmavlobaSi muSaobs qarTul–sazRvargareTulliteraturul urTierTobaTa kvlevis sferoSi. mecnieri ikvlevsqarTuli sasuliero mwerlobis adreul Zeglebs, Sesabamis berZnul daarabul versiebs da qarTuli da arabuli teqstebis urTierTmimarTebas,maTi warmomavlobis sakiTxebs. misi naSromebidan aRsaniSnavia: al–busTani X s.–is sinuri xelnaweris mixedviT.

1 n. waqaZe, “nisimes cxovrebis” siriuli, arabuli da qarTuli versiebi,GGgv. 89_ 93,Tbilisi, 19832 k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, t. VII, gv. 76-101,Tbilisi, 19613 Peeters P., Analecta Bollandiana, t. XXXI, gv. 478-479, Paris, 1912

Page 119: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

119

wignSi pirvelad qveyndeba qristianuli arabuli literaturisadreuli periodis Zegli „al–busTani“, romelic berZnuli Txzulebis„limonaris“ arabul versias warmoadgens. mecnieri ikvlevs mismimarTebas limonaris qarTuli versiis „samoTxis“ warmomavlobissakiTxTan. naSromSi mocemulia arabuli xelnaweris SepirispirebaberZnul da qarTul teqstebTan. qarTul „samoTxis“ teqsts axasiaTebsadreuli periodis qarTuli orginaluri da berZnulidan naTargmniZeglebisaTvis uCveulo arabuli leqsikisa da sakuTar saxelTaarabizebuli formiT xmarebis SemTxvevebi. mkvlevari askvnis qarTuliversiis arabuli versiidan momdinareobas. Tumca, misi azriT, sinuri„al–busTani“ qarTuli „samoTxis“ wyarod ver CaiTvleba. „samoTxis“TxrobaSi sinuri „al–busTanisagan“ gansxvavebuli da berZnul teqstTanTanxvedrili bevri adgili gvxvdeba, Tumca es garemoeba ar abrkolebssaerTod arabulidan mis momdinareobas. mecnieri askvnis, rom arabuli aqSualeduri safexuria. 1.

qarTul-sazRvargareTul literaturul urTierTobaTa kvlevisistoriis ganxilvisas unda davasaxeloT rusudan gvaramias mier 1973w.gamoqveynebuli naSromi “sina-raiTis mamaTa mosvris” arabul-qarTuliversiebi2.

egvipteli xuces–monazonis Txzulebis arabuli versia qveyndebapirvelad IX-XI, XIII da XVII saukuneebis nusxebis mixedviT. teqstsaxlavs gamokvleva, romelSic ganxilulia amoniosis Txzulebis arabuliredaqciebi da qarTuli versiebis warmomavlobis sakiTxi. arabuliteqsti mocemulia yvela manamde cnobili xelnaweris mixedviT. qarTul–arabuli teqstebis siaxlovis ufro TvalnaTliv CvenebisTvis darTuliaqarTuli versiac. es Txzuleba TiTqmis yvela qristiani xalxismwerlobas daucavs. versiebi moRweulia berZnul, arabul, qarTul,palestinur–siriul da slavur enebze. qarTuli versia Semoinaxapirvelma qarTulma TariRianma xelnawerma, 864 w. sinurma mravalTavma.qarTuli Targmani Sesrulebulia qarTuli da arabuli enebis kargadmcodne da kvalificiuri mTargmnelis mier.

arabul xelnawerebSi dadasturebulia ori damoukidebeliTargmani amoniosis Txzulebisa. erTi 772 wlisaa, meore ufrogviandelia, savaraudod XIII saukunes unda ganekuTvnebodes. adreuliTargmani Sesrulebuli Cans sabas lavraSi. igi gviandeli–sinuriwarmoSobisaa. qarTuli versiis yvela sxva versiasTan SejerebissafuZvelze mecnieri arkvevs, rom qarTuli versiis warmomavlobis kvaliarabulTan midis, saxeldobr arabuli versiis im adreul nusxebTan,romelTa anderZSic Targmnis TariRad miTiTebulia 772 w. esmniSvnelovani faqtia ara marto konkretul ZeglTa SeswavlisTvalsazrisiT, aramed, saerTod qarTul- arabuli literaturulikontaqtebis kvlevisaTvis3.

1 rusudan gvaramia, al-busTani, Xs.-is sinuri xelnaweris mixedviT. arabuli teqstiqarTuli TargmaniTa da gamokvleviT gamosca r. gvaramiam, Tbilisi, 1965.2 r. gvaramia, amoniosis „sina–raiTis mamaTa mosvris“ arabul– qarTuli versiebi,Tbilisi, 1973 w.3 rusudan gvaramia, iqve, gv. 76.

Page 120: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

120

mniSvnelovani wvlili Seitana r. gvaramiam qarTul-sazRvargareTuli urTierTobebis kvlevaSi naSromiT “ioane oqropiris

cxovrebis” Zveli qarTuli Targmani da misi Taviseburebani1.mkvlevari „ioane oqropiris cxovrebis“ qarTul versias adarebs

arabul teqstebs, risTvisac sargeblobs arabuli versiis Semcveli samiarabuli xelnaweris mikrofiriT. miuxedavad gamovlenil identurSemTxvevaTa simcirisa, isini mainc niSandobrivi arian. arabuli enisgavlena igrZnoba zogierTi geografiuli saxelis gadmocemisas. mag.,„siria“ qarTul teqstSi Cveulebriv „asureTia“, mxolod oriodSemTxvevaSi gaparulia misi arabuli ekvivalenti „aS–Sami“.erTmaneTisgan damoukideblad Sesrulebuli qarTul–arabuliTargmanebis erTnairi Cvenebebi SemTxveviTi damTxvevebiT ver aixsneba.aRniSnul CvenebaTa arseboba am TargmanSi sxva, dRemde ucnobi berZnuliteqstiT unda iyos ganpirobebuli, rac imis damadasturebeli xdeba, romqarTulma da arabulma versiebma Semogvinaxa dRemde miuRweveli dagamouvleneli teqsti. „ioane oqropiris cxovrebis“ qarTul versiaSimoxvedrili arabizmebi ki arabulenovani garemocvisa da arabulsamyarosTan cocxali kontaqtis Sedegi unda iyos2.

rusudan gvaramiam 1990 wels daicva sadoqtoro disertacia Temaze:„qarTul–arabuli literaturuli urTierTobani VIII-XI ss“, sadacganxilulia arabulidan naTargmni mTeli rigi Zeglebi: „limonari“,„panteleimonis wameba“, „vasili kabadokielis meore epistole grigol

naZianZelisadmi“, naSromi fundamenturi wignis saxiT gamoica3.aRmosavleTmcodneobis fuZemdebeli saqarTveloSi, akademikosi

giorgi wereTeli did mniSvnelobas aniWebda ucxoenovan wyaroebssaqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb. gansakuTrebiT mdidar masalas iZlevaam mxriv aRmosavlurenovani werilobiTi tradicia. akad. g. wereTlisTaosnobiT safuZveli Caeyara aRmosavluri da berZnuli wyaroebissistematizaciasa da publikaciebs, rac fasdaudebel samsaxurs uwevsmkvlevarebs. magaliTisaTvis davasaxeloT seriaSi: ucxouri wyaroebisaqarTvelos Sesaxeb (mTavari redaqtori akad. g. wereTeli) gamocemulinaSromi “iakuTis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb”.

Sesaval werilSi avtori, eTer sixaruliZe aRniSnavs, romdasaxelebuli naSromi, esaa pirveli cda saqarTvelosa da kavkasiisSesaxeb iakuTis cnobebis qarTul enaze Targmanisa. iakuTis leqsikonidanamokrefilia mTeli masala, rasac iakuTi kavkasias ukavSirebs. iakuTisdidi geografiuli leqsikoni metad saintereso cnobebs Seicavs VIII-XIIIs.-is saqarTvelosa da saerTod, kavkasiis politikuri, socialur-ekonomiuri da kulturuli istoriisaTvis4.

arabuli wyaroebi saqarTvelos Sesaxeb warmoaCens qveynis istoriissxvadasxva periods, movlenas da pirovnebas (pirovnebebs). wmindaistoriuli Txzulebebis garda angariSgasawevia literaturuli

1 rusudan gvaramia, „ioane oqropiris cxovrebis“ Zveli qarTuli Targmani da misiTaviseburebani. teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni daurTo r.gvaramiam, Tbilisi, 1986.2 rusudan gvaramia, iqve, gv. 84.3 rusudan gvaramia, qarTul–arabuli literaturuli urTierTobani V-X saukuneebSi,Tbilisi, 2000.4 e. sixaeuliZe, iakuTis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb, nakv. I, arabuliteqsti qarTuli TargmaniT da SesavliT gamosca eTer sixaruliZem, seria: ucxouriwyaroebi saqarTvelos Sesaxeb, mTavari redaqtori akad. g. wereTeli, Tbilisi, 1964.

Page 121: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

121

Zeglebi, maT Soris mxatvruli Semoqmedeba, samogzauro Janrisnawarmoebebi, mimowera, dokumenturi proza, arab geografTa dakvirvebebi,folklori da sxva. akad. g. wereTeli warmatebiT ikvlevda arabiistorikosebisa da geografebis Txzulebebs, romlebSic aRweriliasaqarTvelo da gaSuqebulia Cveni qveynis istoriis esa Tu is furceli.maT Soris unda davasaxeloT masyudis (X s.) Txzuleba „muruj al–zahabvamayadinu –l–javhar“ („oqros velebi da margalitis sabadoebi“, al–istaxris (X s.) cnoba armeniis, aranisa da azerbaijanis Sesaxeb, tabaris(IX-X ss.) cnoba buRa Turqis Semosevisa da Tbilisis dawvis Sesaxeb,al–farikis ( XII s. ) Txzuleba „Tarix al–maiafarikina“ („maiafarikinisistoria“), sadac bevri sayuradRebo cnobaa Semonaxuli qarTvelimefeebis daviT aRmaSeneblis, dimitri pirvelis, giorgi mesamis Sesaxeb.kalkaSandis ( XIV-XV s.) cnoba Seicavs egviptis mamluqTa samdivnoebSimiRebul wesebs diplomatiuri korespondenciebisaTvis, da sxv.1

savsebiT axleburi midgomiT gamoirCeva akad. giorgi wereTlisbrwyinvale statia: „semituri enebi da maTi mniSvneloba qarTulikulturis istoriis SeswavlisaTvis“, romelmac Tavis droze didigamoxmaureba gamoiwvia da sakiTxTa axali aspeqtebi wamoWra. masSiarabul samyarosTan saqarTvelos kavSir–urTierTobis araerTi sakiTxiaTavmoyrili. dResac, Tsu aRmosavleTmcodneobis fak.-is pirvelkurselistudentebi mecadineobas iwyeben aRniSnuli statiis damuSavebiT.

literaturuli urTierTobebisa da urTierTgavlenisTvalsazrisiT, naSromSi sxva sakiTxebTan erTad ganxilulia XII s.-isbasreli poetis hariris makamebi, kerZod ocdamecamete makama, romelicTbilisisadmi aris miZRvnili. mkvlevari yuradRebas amaxvilebsadgilebze, romelSic yoveli ori sityva TiTqmis identurad JRers(qarTuli majamebis msgavsad). garegnulad hariris makama ucnauradmogvagonebs Cvens mexotbeebs. zogjer iseTi STabeWdileba rCebamkiTxvels, TiTqos orive teqsti, qarTuli da arabuli, erTnairad arisdawerili, enobrivi gansxvaveba ki iCqmaleba sityvaTa TamaSSi. avtoriiZleva barkayiduli makamis arabul teqsts qarTuli transkrifciiT,sadac Sekvecili basitis tradiciuli terfebis cvlileba ganapirobebsarabuli teqstis identurobas qarTul CaxruxaulTan.

mecnieri aRniSnavs- “identuroba CaxruxaZesTan eWvs gareSea da ammagaliTze SeiZleba davinaxoT, Tu ramdenad sasargeblo SeiZleba iyosqarTuli da arabuli leqsebis zomebis SedarebiTi Seswavla rogorcerTi, ise meore enis poetikis sakiTxebisaTvis”2.

akademikos g. wereTlis daxasiaTebisTvis moviyvanT amonarids misiTanamedrovis, akad. sargis caiSvilis statidan: “mecnierebis maRalimwvervalebi”, sadac avtori umaRles Sefasebas aZlevs mecniers:“gansakuTrebulia misi erudicia, farTo interesebi. man ara erTifundamentaluri gamokvleva miuZRvna arabul kulturas, enasa dafolklors. igi iyo arabuli civilizaciis erTi upirvelesimcodneTagani Cveni drois mecnierTa Soris... g. wereTeli zogad

1 g. wereTeli, winasityvaoba, “arabuli qrestomaTia”, Tbilisi, 1949.2 g. wereTeli, semituri enebi da maTi mniSvneloba qarTuli kulturis istoriis

SeswavlisaTvis, Tbilisi, 1947. ვიმოწმებთ ganmeorebiTი გამოცემის მიხედვით:“orientalisti I”, gv. 26, Tbilisi, 2001.

Page 122: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

122

problemaTa arealaSi yovelTvis eZebda iseT kuTxesac, saidanac axali

Suqi moefineboda qarTveli xalxis erovnuli kulturis kvlevas”1.„qilila da damanas” warmomavlobas, misi qarTuli versifikaciis

sakiTxebs exeba prof. magali Toduas naSromi “qilila da damanassabaseuli versia”2. wignSi mkvlevari ikvlevs „qilila da damanas“sabaseuli versiis sakiTxebs– dedanTan mimarTebis, teqstis komentirebis,qarTuli versifikaciis, enis, sxva qarTul versiebTan urTierTobis.dasaxelebul naSromSi ganxilulia „qilila da damanas“ arabuli,

sparsuli da qarTuli versiebi.arabuli literaturis specialisti, prof. nana furcelaZe mravali

welia muSaobs aRniSnul sferoSi. Mman mniSvnelovani wvlili Seitanaarabuli literaturis TargmnaSi qarTul enaze. “aTas erTi Ramis”garda (prof. Tina margvelaSvilTan erTad), nana furcelaZem Targmna

arabulidan “mualakebis” krabuli, Tanamedrove arab poetTa leqsebi3.mualakebi islamamdeli arabuli poeziis umniSvnelovanesi Zeglia.

igi warmoadgens Cv. w. Vs.–is dasasrulis– VIIs.–is dasawyisis SvidigamoCenili arabi poetis rCeul kasidaTa krebuls. wigni im nawarmoebTaricxvs ekuTvnis, romelTac xangrZlivi droiT gansazRvres momdevnoxanis arabuli poeziis xasiaTi, Tematika da forma. winasityvaobaSimecnieri mokled mimoixilavs arabuli poetikis sakiTxebs, qarTul

TargmanTan dakavSirebul sirTuleebs4.profesori aleqsi lekiaSvili qarTuli arabistikis skolis

TvalsaCino warmomadgeneli iyo. man aRzarda qarTvel arabistTa araerTiTaoba. misi mravalricxovani Sromebis gverdiT arabuli gramatikis

Sesaxeb, unda gamovyoT sakiTxavi wigni arabulSi5. dasaxelebuli naSromimoicavs teqstebs, romlebic asaxaven arabuli literaturis JanroblivTaviseburebas da klasikuri arabuli enis ganviTarebis sxvadasxvaetaps– islamamdeli xanidan XVIs.–mde.

wignSi warmodgenilia prozis, poeziis, gramatikuli dafilosofiuri literaturis nimuSebi, romelTa avtorebma didi roliSeasrules arabuli literaturis ganviTarebaSi.

arabuli leqsis struqturul sakiTxebs ikvlevs prof. a. silagaZe.bolo dros gamoqveynebul naSromSi `axali arabuli versifikaciisistoriidan~ ganxilulia Si’r hurr `sityva-sityviT – Tavisufali leqsi~,popularuli XX s.-is arabul, kerZod erayul literaturaTmcodneobaSi.avtori adarebs klasikur arudsa da Tanamedrove Si’r hurr-s: `(isini)warmoadgenen erTsa da imave sistemas, radganac efuZnebian erTsa da imaveprosodiul bazas. meore mxriv es ori gansxvavebuli sistemaa, radganacgansxvavebuli versifikaciuli kanonebi aqvT~.6

1 sargis caiSvili, statia- mecnierebis maRali mwvervalebi: wignSi “winamorbedni daTanamedroveebi” gv. 265-266, Tbilisi, 1977.2 magali Todua, „qilila da damanas“ sabaseuli versia, Tbilisi, 19673 nana furcelaZe, “aTas erTi Rame”, t. II, Tbilisi, 1970, t. IV, Tbilisi, 1977, t. VI,

Tbilisi, 1980. “მუალაკები–ისლამამდელი არაბული პოეზია”, თბილისი, 1985;4 nana furcelaZe, winasityvaoba wignSi: “mualakebi– islamamdeli arabuli poezia”,arabulidan Targmna da komentarebi daurTo nana furcelaZem, gv. 5_26, Tbilisi, 1985.5 aleqsi lekiaSvili, sakiTxavi wigni arabulSi, Tbilisi, 1979.6 a. silagaZe, axali arabuli versifikaciis istoriidan, gv. 78-79, Tb., 2009.

Page 123: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

123

apolon silagaZes ekuTvnis yuranis pirveli surebisprofesionalurad Sesrulebuli, daxvewili Targmani komentarebiT.1

qarTul-arabul literaturul urTierTobaTa kvlevaSi Tavisiwvlili Seitana qarTvelma mecnierma prof. levan menabdem, romelmacSeiswavla axlo aRmosavleTSi arsebuli qarTuli mwignobrobis kerebi

da maTi roli qarTul–aRmosavlur literaturul urTierTobebSi2.mecnieris pubikaciebidan unda davasaxeloT „naSromi ganZad daSTebis“3.dasaxelebul naSromSi saubaria Zvel qarTvel moRvaweTasaganmanaTleblo saqmianobaze. mkvlevari mimoixilavs, Tu ra wvriliSeitanes maT xelnaweri memkvidreobis dacva–SenarCunebasa da erovnuliliteraturis ganviTarebaSi. avtors mohyavs faqtebi qarTuli kulturissazRvargareTuli kerebis moRvaweTa urTierTobis istoriidan, kerZod,aTonis qarTvelTa monastersa da siriaSi, wmida svimeonsakvirvelTmoqmedis monastris maxloblad moRvawe berebisa Tuierusalimel qarTvelebsa da sinas mTiswignTsacavebSi moRvawe berebisurTierTobebidan..

gasuli saukunis 80–ian wlebSi SesamCnevad gaaqtiurda qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebi. siriaSi mcxovreb CvensTanamemamules levan saRaraZes gansakuTrebuli roli miuZRvis axloaRmosavleTSi qarTuli literaturis propagandis saqmeSi. igi aTeuliwlebis ganmavlobaSi agrovebda siriasa da palestinaSi muzeumebsa dawignsacavebSi arsebul qarTul masalebs, afinansebda qarTuliklasikuri literaturis arabuli Targmanebis gamocemebs. SeiZlebaiTqvas, rom evropis qveynebisgan gansxvavebiT, sadac qarTuliliteraturas movla–patronobas uwevda ara erTi qarTveli da ucxoelimoRvawe, aRmosavleTSi, XX saukunis meore naxevarSi mxolod levansaRaraZe iyo qarTuli literaturis mxurvale propagandisti arabulsamyaroSi. levan saRaraZis moRvaweobaSi gansakuTrebuli adgili uWiravssagamomcemlo saqmianobas. siriis dedaqalaq damaskoSi man arabul enaze

gamoaqveyna qarTuli literaturis araerTi nimuSi 4. qarTuliliteraturis Targmanebis gamoqveynebas arabul samyaroSi mohyva araerTigamoxmaureba presaSi. siriisa da libanis wamyvan Jurnal–gazeTebSidaibeWda arab kritikosTa recenziebi.

unda aRiniSnos, rom miuxedavad mravalsaukunovani qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebisa, „vefxistyaosani“ arispirveli qarTuli literaturuli nawarmoebi, romelic iTargmna arabulenaze. manamde literaturuli urTierTobebi xorcieldeboda arabulienidan qarTulad Sesrulebuli Targmanebis doneze.

baton levan saRaraZis mier gamocemul “vefxistyaosans” axlavsguram Ciqovanis da nizar xalilis winasityvaoba. statiaSi ganxilulia

1 a. silagaZe., yurani, sura pirveli, meore, Tb., 2008. sura mesame, meoTxe, mexuTe, Tb.,2009.2 l. menabde, Zveli qarTuli mwerlobis kerebi, t. I, nakv. I-II, Tbilisi, 1962; t. II,Tbilisi, 1980;3 levan menabde, naSromi ganZad daSTebis, gv. 35-39, Tbilisi, 19894 rusTaveli, „vefxistyaosani“, damasko, 1984 Rustaveli, Faris fi ihabi nimr, Suria, Dimashk, 1984),ilia WavWavaZis poeturi krebuli „gandegili“, latakia, 1987 (Ilia Chavchvadze, an-Nasik,Suria, Lazikia, 1987), akaki wereTlis „gamzrdeli“ rCeul leqsebTan erTad, alepo, 1985(Akaki Tsereteli, al-Mu’adib, Suria, Halab, 1990) da axali qarTuli literaturuli proziskrebuli, latakia, 1988 (Xamsu kisas kasira min adab Jiurjii, Suria, Lazikia, 1988), (mTargmneliTiTeul SemTxvevaSi_sirieli arabi mwerali da mTargmneli nizar xalili).

Page 124: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

124

rusTavelis epoqa, qarTul-arabuli istoriuli da kulturuliurTierTobebi, gaanalizebulia da naCvenebia „vefxistyaosanSi“warmodgenili arabuli samyaro, rogorc warmosaxviTi, aseve realuri.Sesaval statiaSi yuradReba gamaxvilebulia rusTavelis poemaSiarsebul arabuli warmomavlobis leqsikaze, sakuTar da geografiulsaxelebze, arabul filosofiur da astronomiul terminebze.winasityvaobaSi ganxilulia rusTavelis epoqaSi moaruli aRmosavlurisiuJetebis mimarTebis sakiTxi „vefxistyaosanTan“. imis gaTvaliswinebiT,rom poemis araerTi strofis analizis Sedegad ikveTeba rusTavelismier arabuli enisa da kulturis codna, winasityvaobaSigansakuTrebuli adgili aqvs daTmobili arab filosofosTa naazrevs1.

nizar xalilis Targmanebma da levan saRaraZis sagamomcemlomoRvaweobam gaaRviva interesi qarTuli literaturisa da zogadad,saqarTvelosadmi arabul samyaroSi. imave periodSi, siriaSi mcxovrebmaalepoelma literatorma toros toronianma arabul enaze gamoaqveynasaqarTvelos istoriis mokle kursi da n. baraTaSvilis poema “bediqarTlisa”2.

Tsu-s qarTul-sazRvargareTul literaturul urTierTobaTasamecniero kvleviT laboratoriaSi (xelm. Pprof. e. xinTibiZe) XXsaukunis 80-iani wlebis bolodan xorcieldeboda qarTul- arabuliliteraturuli urTierTobebis kvleva.

qarTul–arabul literaturul urTierTobaTa kvlevis istoriissakiTxis ganxilvisas sainteresoa aRvniSnoT axalgazrda mkvlevarTadaintereseba adreuli periodis qarTul–arabuli urTierTobebiskvleviT.

warmoSobiT qistma Tsu-s aspirantma lela maxaurma gamoikvliatradiciuli arabuli leqsis–marsiisa da qarTuli da CeCnuri xmiTdatirebis paralelebi da daicva disertacia Temaze: „arabuli marsia da

misi paralelebi kavkasiur folklorSi“3.sadisertacio naSromi miznad isaxavs sxvadasxva istoriul da

geografiul pirobebSi ganviTarebuli arabuli marsiisa da qarTul–CeCnuri xmiT natiralis urTierTmimarTebis kvlevas. gaanalizebuliaarabuli marsiis (glovis leqsis) warmoSoba islamamdel epoqaSi damisi Semdgomi ganviTareba omaianTTa, abasianTa da axal arabulliteraturaSi. paralelurad…ganxilulia qarTul–CeCnuri xmiTnatiralebi, maTi msgavseba-gansxvavebebi arabul marsiasTan. naSromSimocemulia arabuli marsiis qarTuli, avtoriseuli Targmanebi,Sesrulebuli maRal doneze. 4

1 g. Ciqovani, n. xalili, winasityvaoba, “SoTa rusTaveli, „vefxistyaosani“, levansaRaraZis gamocema, gv. 7-15, siria, damasko (arabul enaze), Chikovani G., Xalili, N., mukaddama,Shota Rustavali, Faris fi Ihabi n-Nimr , Suria, Dimashk, 19842 t. toroniani, saqarTvelos istoria, siria, alepo, 1989 (Tarixu jiurjii, Suria, Halab, 1989) danikoloz baraTaSvilis poema „bedi qarTlisa“ 1987 ( Nikoluz Baratashvili, Kadaru Jiurjia, Suria,Halab, 1987).3 lela maxauri, arabuli marsia da misi paralelebi kavkasiur folklorSi,“avtoreferati”, Tbilisi, 2005. TemasTan dakavSirebiT gamoqveynebulia Semdegi statiebi:l. Mmaxauri, arabuli glovis leqsi da misi paralelebi qarTulsa da CeCnurSi,“aRmosavleTi da saqarTvelo”, I, Tsu 2003 w.; marsia arabul poeziaSi, “perspeqtiva –XXI”, V. akad, g. wereTlis sax. aRmosavleTmcodneobis instituti, Tbilisi, 2003 w.;Ta’zia arabul glovis poeziaSi, “filologiis fak. axalgazrda mecnierTa Sromebi”.Tsu, wigni merve, 2004.4 lela maxauri, dasaxelebuli naSromi, 2004.

Page 125: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

125

dRes Tsu humanitaruli fak.-is aRmosavleTmcodneobismimarTulebis arabuli ganyofilebis studentebs qarTul-arabuliliteraturuli urTierTobebis kurss ukiTxavs mariam nanobaSvili,romelmac safuZvliani momzadeba gaiara aRniSnul sferoSi xelnawerTainstitutSi rusudan gvaramiasTan.1

amJamad saqarTveloSi nayofier mTargmnelobiT moRvaweobas ewevaarabisti giorgi lobJaniZe. misi Targmanebi arabuli enidan maRaliprofesionalizmiT gamoirCeva2.

etapobrivi mniSvnelobisaa g. lobJaniZis mier uSualod arabulienidan Sesrulebuli yuranis sruli teqstis qarTuli Targmani.3 (yuranispirveli qarTuli Targmani, Sesrulebuli XX saukunis dasawyisSi petremirianaSvilis mier, frangul Targmans eyrdnoba da bibliografiuliiSviaTobaa. ). Targmans mwvave polemika mohyva qarTul presaSi. Tavismxriv, musulmanurma qveyanam, kerZod iranis islamurma respublikammaRali Sefaseba misca yuranis lobJaniZiseul qarTul Targmanis

gamocemas.amgvarad, warmodgenili masala cxadyofs, rom qarTul–arabuli

literaturuli urTierTobebis kvleva, romelsac safuZveli Caeyarameoce saukunis dasawyisSi, dResac warmatebiT mimdinareobs.sayuradReboa, rom Tu adreul saukuneebSi qarTul–arabuliurTierTobebi moicavda ZiriTadad qristianuli arabuli teqstebisTargmanebs qarTul enaze, amJamad calmxrivoba darRveulia am sferoSida qarTuli klasikuri literaturis, aseve Tanamedrove qarTulimwerlobis araerTi nimuSia arabulad gamoqveynebuli. qarTvelliteratorebTan erTad arabi kritikosebic arian CarTuli qarTul–arabuli literaturuli urTierTobebis kvleva–ZiebaSi, rac kargperspeqtivas usaxavs momavalSi Cvens mier ganxiluli sakiTxebissiRrmiseul ganxilvas.

1 m. nanobaSvili, literaturuli kontaqtebis ganviTareba qarTvelebsa da arabuladmolaparake qristianebs Soris palestinaSi VIII-X saukuneebSi, Nanobashvili M., Thedevelopment of literally contacts between the Georgians end the Arabic speaking Christians in Palstine from VIII-X cent., Oxford University, ARAM, Periodical, 15, 2003.2 ibn al–mukafa, „wigni qalilasa da dimnasi“, arabulidan Targmna, ganmartebani daboloTqma daurTo giorgi lobJaniZem, Tbilisi, 2002; jebran xalil jebrani– „ieso, Zekacisa“, arabulidan Targmna giorgi lobJaniZem, Tbilisi, 2004.3 ყურანი, Targmani da winasityvaoba giorgi lobJaniZisa, Tbilisi, 2006.

Page 126: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

126

bibliografia

1. i. abaSiZe, palestinis dRiuri, Tbilisi, 1961

2. bareti, d., uordropis katalogi, oqsfordi, 1941, Barret, D., Catalogue of theWardrop collection and other Georgian books and manuscripts in the Bodlean Library, Oxford,University Press, 1941(inglisur enaze)

3. gariti, J., stefane sabaelis swavleba, Garitte G., Anallecta Bollandiana,t. LXXVII, Paris, 1959(frangul enaze)

4. gariti, J., elianozis wameba, Garitte G., Anallecta Bollandiana, t. LXXIX, Paris,1961(frangul enaze)

5. gariti, J., kiriakes cxovreba, Garitte G., Bedi Kartlisa, Revue de Kartvelologie,vol. 28, Paris, 1971(frangul enaze)

6. dakiki, omar, qarTuli poema „vefxistyaosani“ arabul enaze, gazeTi“as-savra”, siria, damasko. Omar dakik, Malhama Georgia “Faris fi Ihabi n-Nimr”bilugati l-Arabia, jarida “as-Savra”, Suria, Dimashk, 1984(arabul enaze)

7. r. gvaramia, al–busTani X s. sinuri xelnaweris mixedviT, arabuliteqsti qarTuli TargmaniTa da gamokvleviT gamosca r. gvaramiam,Tbilisi, 1965

8. r. gvaramia, „sina–raiTis“ mamaTa mosvris“ arabul–qarTuli versiebi,Tbilisi, 1973

9. r. gvaramia, „ioane oqropiris cxovrebis“ Zveli qarTuli Targmani damisi Taviseburebani, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva daleqsikoni daurTo r. gvaramiam, Tbilisi, 1986

10. r. gvaramia, qarTul–arabuli literaturuli urTierTobani V-XsaukuneebSi, Tbilisi, 2000

11. esbroki, m., qarTuli teqstebi, Esbroek M., Le histoire de l’eglise de dydda dasdeux, texts georgiens, Bedi Kartlisa, vol. 31, Paris, 1973(frangul enaze)

12. m. Todua, „qilila da damanas“ sabaseuli versia, Tbilisi, 1967

13. m. Txinvaleli, qarTul–arabul literaturul urTierTobaTamkvlevarni, krebulSi: “qarTul–sazRvargareTuli literaturuliurTierTobani”, Tbilisi, 2001

Page 127: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

127

14. idi, mixaili, axali Targmani- qarTveli poetis, SoTa rusTavelispoema, Jurnali “al-amam”, aprili, libani, beiruTi, 1985Mixail Idi, Tarjama jadida- malhama shakir georgii Shota Rustaveli, majalla “al-Amam”,Lubnan, Bairut, Nisan, 1985(arabul enaze)

15. iosif, SavqaTi, winasityvaoba: “mixeil javaxiSvili, kvaWikvaWantiraZe”, siria, damasko. Shavkat Iosif: “Mixail Jafaxishfili, KfachiKfachantiradze”, mukaddama, Suria, Dimashk, 1991

16. iusif hasani, „vefxistyaosani“ sibrZnisa da poeziis wyaro, gazeTi“TiSrin”, siria, alepo. 1985Hasan Iusif, “Faris fi Ifabi n-Nimr”, Ianabig hikm va shikr, jarida “Tishrin”, Suria, Dimashk,31 agustus, 1985(arabul enaze)

17. c. kaxiani, dmanisis arabuli warwerebi, Tbilisi, mecniereba, 1965

18. k. kekeliZe, „ioane qarTvelis kalendari“, etiudebi Zveli qarTuliliteraturis istoriidan, t. V, Tbilisi, 1957

19. k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, t.VII, Tbilisi, 1961

20. a. lekiaSvili, sakiTxavi wigni arabulSi, Tbilisi, 1979

21. g. lobJaniZe, boloTqma –miwieri CenCo da RvTiuri saidumlo, wignSi:„ibn al–mukafa, wigni qalilasa da dimnasi“, arabulidan Targmna,ganmartebani da boloTqma daurTo g. lobJaniZem, Tbilisi, 2002

22. g. lobJaniZe, yurani da qristianoba, saq, mecn. akademiis SoTarusTavelis sax. qarTuli literaturis institutis yovelwliuriliteraturul– Teoriuli samecniero krebuli „sjani“, 5, 2004

23. g. lobJaniZe, winasityvaoba wignSi: “najif mahfuzi, miramari,rodopisi”, arabulidan Targmna maia andronikaSvilma, Tbilisi 2005

24. g. lobJaniZe, winaTqma: „yurani“, arabulidan Targmna g. lobJaniZem,Tbilisi 2006

25. n. mari, javaxovTan TanamSromlobiT 1902 wels ierusalimSimivlinebisas sinas mTaze Catarebuli samuSaoebis winaswari angariSi.Марр Н. Предварительный очет о работах на Синае веденных в сотруднестве сДжаваховым в Иерусалиме в поездку 1902г. СППО XIV т. 1903г.(rusul enaze)

26. n. mari, ierusalimis berZnuli sapatriarqos wignsacavis qarTulixelnawerebis mokle aRweriloba (dasabeWdad moamzada e. metrevelma),Tbilisi, 1955

Page 128: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

128

27. n. marisa da e. TayaiSvilis mimowera (Seadgina e. metrevelma), Tbilisi,1990

28. l. maxauri, arabuli glovis leqsi da misi pararelebi qarTulsa daCeCnurSi: „ aRmosavleTi da kavkasia“, I, Tsu, 2003

29. l. maxauri, marsia axal arabul poeziaSi: „ perspeqtiva–XXI“ , V. akad.g.wereTlis sax. aRmosavleTmcodneobis instituti, Tbilisi, 2003

30. l. maxauri, arabuli marsia da misi paralelebi kavkasiurfolklorSi, “avtoreferati”, Tbilisi, 2005

31. l. menabde, Zveli qarTuli mwerlobis kerebi, II, Tbilisi, 1980

32. l. menabde, naSromi ganZad daSTebis, Tbilisi, 1989

33. m. nanobaSvili, literaturuli kontaqtebis ganviTareba qarTvelebsada arabulad molaparake qristianebs Soris palestinaSi VIII-XsaukuneebSi. Nanobashvili, M., The development of literaly contacts between the Georgiansand the Arabic speaking Christians in Palestine from VIII to X cent., Oxford University, ARAM,Periodical, 15, Leuvan, 200(inglisur enaze)

34. petersi, p., axali mowamis romanis wameba, Peeters P., Anallecta Bollandiana, t.XXX, Paris, 1911(frangul enaze)

35. petersi, p., Peeters P., Anallecta Bollandiana, t. XXXI, Paris, 1912(frangul enaze)

36. petersi, p., anton ravaxis cxovreba, Peeters P., Anallecta Bollandiana, t.XXXIII, Paris, 1914(frangul enaze)

37. petersi, p., fsevdo dionise areopagelis cxovreba, Peeters P., AnallectaBollandiana, t. XXXIX, Paris, 1921(frangul enaze)

38. petersi, p., pansefeos aleqsandrielis wameba, Peeters P., AnallectaBollandiana, t. XXXXVII, 1924(frangul enaze)

39.a. silagaZe, javdaT ibrahimi, Tanamedrove arabuliliteraturaTmcodneoba da kritika, „qrestomaTia“, Tbilisi, 1989

40. a. silagaZe, axali arabuli versifikaciis istoriidan, Tbilisi, 2009

41. a. silagaZe, yurani, sura pirveli, meore, Tb., 2008. sura mesame, meoTxe,mexuTe, Tb., 2009.

Page 129: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

129

42. e. sixaruliZe, iakuTis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb,nakv. 1, arabuli teqsti qarTuli TargmaniTa da SesavliT gamosca eTersixaruliZem, seria: ucxouri wyaroebi saqarTvelos Sesaxeb, Tbilisi,1964

43. m. tikaZe, arabTa istoria, (V-XV ss.), Tbilisi, 2008

44. t. toraniani, winasityvaoba: “nikoloz baraTaSvili, “bedi qarTlisa”,mTargmneli nizar xalili, siria, alepo, doctor Toros Toranian, NikolozBaratashfili, “Kadar Jiurjia”, mukaddama, Suria, Halab, 1987(arabul enaze)

45. utie, b., Tbilisis AA- 249 xelnaweri, Outtier B., Le meanuskrit Tbilisi A-249,Bedi Kartlisa, vol. 31, Paris, 1973(frangul enaze)

46. utie, b., asketuri krebuli, e. w. mamaTa swavleba, Outtier B., Bedi Kartlisa,vol. 33, Paris, 1975(frangul enaze)

47. utie, b., agiografiuli da homileturi xasiaTis krebuli, Outtier, B.,Bedi Kartlisa, vol. 35, 1977(frangul enaze)

48. n. furcelaZe, winasityvaoba wignSi: „mualakebi–islamamdeli arabulipoezia“, arabulidan Targmna da komentarebi daurTo nana furcelaZem,Tbilisi, 1985

49. g. Ciqovani, n. xalili, winasityvaoba: “SoTa rusTaveli- udidesiqarTveli poeti”, SoTa rusTaveli, vefxistyaosani”, saRaraZis gamocema,siria, damasko. Chikovani G., Valid Ixlas: Shota Rustaveli, al-Faris fi ihabi n- nimr,mukaddama, Suria, Dimashk, 1984(arabul enaze)

50. g. Ciqovani, winasityvaoba: “akaki wereTeli, “gamzrdeli” da rCeulileqsebi”, siria, alepo. Chikovani G.: Akaki Tsereteli, al-muaddib va kasaid shikria uxra,mukaddama, Suria, Halab, 1990(arabul enaze)

51. s. caiSvili, statia: mecnierebis maRali mwvervalebi (akad. g.wereTeli), krebuli: „winamorbedebi da Tanamedroveebi“, Tbilisi, 1977

52. n. waqaZe, „nisimes cxovrebis“ siriuli, arabuli da qarTuli versiebi,Tbilisi, 1983

53. g. wereTeli, arabuli qrestomaTia leqsikoniTurT, t.1, qrestomaTia,tfilisi, 1935

54. g.wereTeli, nestan darejani Sua aziis folklorSi: „enimkis moambe“111, 1938

Page 130: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

130

55. g.wereTeli, dmanisis monetis gamo: „literaturuli Ziebani“, t.2, 1944

56. g. wereTeli, semituri enebi da maTi mniSvneloba qarTuli kulturisistoriis SeswavlisaTvis: „Tbilisis sax. universitetis samecnierosesiebi“ #1, Tbilisi, 1946

57. g. wereTeli, arabuli qrestomaTia, Tbilisi, 1949

58. g. wereTeli, arabul–qarTuli leqsikoni, Tbilisi, 1951

59. g. wereTeli, arabul– qarTuli warwera maCxaanidan: „saq. ssrmecnierebaTa akademiis moambe“, t. 13, #7, Tbilisi, 1952

60. g.wereTeli, arabuli ena saqarTvelos ssr–Si, Jurnali “hiqma”, siria,damasko. al-Arabiyya fi l-gumhuriyyt al-Jiurjiya, hikma, Suria, Dimashk, 1953(arabul enaze)

61. g.wereTeli, arabuli enis Seswavla saqarTvelos ssr–Si. Jurnali “at-tariki”, siria, damasko. Dirasat - arabiyya fi l-jumhuriyyt al-Jiurjia, At–Tarik, Suria,Dimashk, 1955(arabul enaze)

62. g. wereTeli, arabuli enis Seswavla sabWoTa kavSirSi, Jurnali“al-majma al-yilmi l- arabi”, (arabuli mecnierebis krebuli), siria,damasko. Dirasat al- arabiyya fi l- ittihad as-sufyati, magallat “al- majma al-ilmi l-arabi”XXXI, Suria, Dimashk, 1956(arabul enaze)NN

63. g. wereTeli, arab da qarTvel xalxs Soris arsebuli kavSirebisSeswavla: Jurnali „al–jadidi“, siria, damasko. Dirasat ar-ravabit bainash-sha’bain al-arabi va l- jiurji, majalla “al-jadid”, IV, Suria, Dimashk, 1956(arabul enaze)

64. g.wereTeli, aRmosavleTmcodneoba saqarTveloSi: „Tbilisisuniversitetis Sromebi“, t. 73, aRmosavleTmcodneobis seria, 1, 1959,Tanaavtori: sergi jiqia

65. g.wereTeli, uZvelesi qarTuli warwerebi palestinidan, Tbilisi, 1960

66. g,wereTeli, SoTa rusTaveli jvris monasterSi, gazeTebi:“literaturuli gazeTi“, „saxalxo ganaTleba“, 1960, 22 noemberi

67. g.wereTeli, aRmosavleTmcodneoba – wignSi: „mecniereba sabWoTasaqarTveloSi 40 wlis manZilze“, Tbilisi, 1961

68. g. wereTeli, vefxistyaosnis kritikul–mecnieruli teqstisgamocemisaTvis: „macne“, 1966, N

69. g. wereTeli, bolosityvaoba, “vefxistyaosani”, 1966

Page 131: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

131

70. g. wereTeli, vefxistyaosanis „sevdisa mufaraxi“, wignSi: „ orioni“,saiubelio krebuli, Tbilisi, 1967

71. g. wereTeli, aTas erTi Ramis gamo, Sesavali werili –„aTas erTiRame“, t. I, arabulidan Targmna da ganmartebebi daurTo nanafurcelaZem, Tbilisi, 1967

72. g. wereTeli, ori sabuTi davud faSas cxovrebis Sesaxeb, iusuf ized–dini, daud faSa da samefos dasasruli eraySi, erayi, baRdadi, 1967Vasikatani ‘an haiat Davud Pasha, Yusuf Iz ed-Din, Davud Pasha va nihayat al- mamalik fil-Irak, Bagdad, 1967(arabul enaze)

73. g. wereTeli, winasityveoba, k. kekeliZis sax. xelnawerTa institutisarabul, Turqul da sparsul xelnawerTa katalogi (KK koleqcia).Semdg.: c. abulaZe, r. gvaramia, m. mamacaSvili. Tbilisi, 1969.

74. g, wereTeli, balaxSi da badaxSi vefxistyaosanSi, krebulSi:„aRmosavluri filologia“, II, Tbilisi, 1972

75. m. javaxiSvili, sinas mTis qarTul xelnawerTa aRweriloba, Tbilisi,1947

76. e. xinTibiZe, rusTavelis adgilisaTvis Sua saukuneebis azrovnebisistoriaSi, nawili IV, „msofmxedvelobiTi problemebi vefxistyaosanSi“,Tbilisi, 1975

77. xalili, nizar, qarTuli leqsi, „vefxistyaosani“, Jurnali “al-munTadi”, siria, damasko. Nizar Halili, as-Sikr al-Georgii- “Faris fi Ihabi n-Nimr”,majalla “al-muntadi”, Suria, Dimashk, Sebtember, 1986(arabul enaze)

78. xalili, nizar, winasityvaoba: “ ilia WavWavaZe, “gandegili”, leqsebiskrebuli” poetis 150 wlis iubilesTan dakavSirebiT, siria, latakia. NizarXalili, mukaddama, Ilia Jafjavadze, “an-Nasik”, majmu’a shi’ria” bimunasabati zikra 150 ‘alaviladatihi, Suria, Latakia, 1987(arabul enaze)

79. al–hilu, vida iusif, qarTuli poema da misi arabuli Targmani,gazeTi “an-nahari”, 18 ianvari, libani, beiruTi, 1985. Vidah Iusif al-Hilu,Malhame Georgia va tarjamatuhu l- Arabia, jarida “an-Nahar”, Lubnan, Bairut, 18 Ianair, 1985(arabul enaze)

80. hijazi, abdu nabi, SoTa rusTaveli da „vefxistyaosani“, gazeTi“al-baasi”, 9 dekemberi, siria, damasko, 1985. Abdul Nabi Hijaz, Shota Rustaveli va“Faris fi Ihabi n-Nimr” jarida “al-Baas”, 9 Desember, Suria, Dimashk, 1984(arabul enaze)M

Page 132: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

132

qarTulidan arabul enaze Targmnili mxatvruli nawarmoebebi

1. grigol abaSiZe, “laSarela”, mTargmneli nizar xalili, siria,latakia, 2010Grigol Abashidze, “Lasharela” tarjama Nizar Xalili, Suria, Latakia

2. erlom axvlediani, “vano da niko” mTargmnelebi marina Txinvaleli daRada javiSi, siria, alepo, 1994Irlom Axlidiani, “Fanu va Dato”, tarjama Gada Javish va Marina Txinvalali, Suria, Halab

3. nikoloz baraTaSvili, “bedi qarTlisa”, mTargmneli nizar xalili,siria, alepo, 1987Nikoloz Baratashvili, “Kadar Jurjia”, tarjama Nizar Xalili, Suria, Halab

4. nodar dumbaZe, “me, bebia, iliko da ilarioni”, mTargmneli abdu rahmanhabibi, moskovi, 1975Nodar Dumbadze, “Ana, jaddati, Iliko va Ilarion”, mutarjim abdu Rahman Habibi, Muskou

5. nodar dumbaZe, “me vxedav mzes”, mTargmneli hamid Simayi, moskovi, 1981Nodar Dumbadze “Araa ash-shams”, mutarjim Hamid Shimaqi, Muskou

6. nodar dumbaZe, “maradisobis kanoni”, mTargmneli SavqaT iusifi, siria,damasko, 2010Nodar Dumbadze, “Kanun abadii”, mutarjim Shavkat Iosif, Suria, Dimashk

7. SoTa rusTaveli, “vefxistyaosani”, mTargmneli nizar xalili, siria,damasko, 1984Shuta Rustafili, “Faris fi ihabi n-nimr”, tarjama Nizar Xalili, Suria, Dimashk

8. qarTuli prozis anTologia (xuTi moTxroba: niko lorTqifaniZe,konstantine lorTqifaniZe, leo qiaCeli, otia ioseliani, nodar dumbaZe),mTargmneli nizar xalili, siria, latakia, 1988Xamsu kisas kasira: Niko Lortkifanidze, Kostantin Lortkifanidze, Leo Kiacheli, Otia Ioseliani,Nudar Dumbadze, tarjama Nizar Xalili, Suria, Larakia

9. akaki wereTeli, “gamzrdeli” da rCeuli leqsebi, mTargmneli nizarxalili, siria, alepo, 1990Akaki Tsereteli, “al-Muaddib” va kasaid shiqria uxra, tarjama Nizar Xalili, Suria, Halab

10. ilia WavWavaZe, “gandegili”, MmTargmneli nizar xalili, siria,latakia, 1987Ilia Javfjafadze, “an-Nasik”, tarjama Nizar Xalili, Suria, Latakia

11. mixeil javaxiSvili, “kvaWi kvaWantiraZe”, mTargmneli SavqaT iusifi,siria, damasko, 1991Mixail Jafaxishfili, “Kfachi kfachantiradze”, tarjama Shavkat Iusif, Suria, Dimashk

Page 133: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

133

arabulidan qarTul enaze Targmnili mxatvruli nawarmoebebi

B1. al-barRuTi, murid, -me vnaxe ramala, (memuari), 259 gv., arabulidanTargmna da ganmartebebi daurTo nino doliZem, winasityvaobis avtori -edvard saidi, Tbilisi 2009

2. aTas erTi Rame -rva tomi, (arabuli zRaprebi), arabulidan Targmnes dakomentarebi daurTes nana furcelaZem (t. II, 487 gv., 1970, IV, V, VI) daTina MmargvelaSvilma (t. I, III, 396 gv., 1974, VII 366 gv., 1987, VIII 423 gv.,1996). Ggiorgi wereTlis redaqciiTa da winasityvaobiT

3. ibn al- mukafa, -wigni qalilasi da dimnasi, (igav-arakebi), 271 gv.,arabulidan Targmna, ganmartebani da boloTqma daurTo giorgilobJaniZem, Tbilisi, 2002

4. krebuli: Tanamedrove arabi mwerali qalebi –(arabuli moTxrobebi),arabulidan Targmna i. grZeliZem, Tbilisi, 2008

5. mahfuzi, najif, -miramari, -rodopisi, (ori romani), 343 gv., arabulidanTargmna maia andronikaSvilma, seria: nobelis premiis lauriatebi,Tbilisi, 2005

6. al-osmani, leila, -RamiT moaruli Tvalebi, (arabuli moTxrobebi), 142gv., mTargmnelebi: Rada javiSi da marina Txinvaleli, siria, alepo, 1997

7. al-sabahi, suad, -pirvelad iyo qali, (arabuli poezia), 159 gv.,arabulidan Targmnes Rada javiSma da marina Txinvalelma, redaqtoribesik xaranauli, siria, alepo, 1996

8. Targmna. yurani, franguli Targmanidan p. mirianaSvilma, Tbilisi, 1911

9. yurani, -arabulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebi daurTo g.lobJaniZem, Tbilisi, 2006

10. yurani, - arabulidan Targmna da komentarebi daurTo a. silagaZem.sura pirveli, meore, Tbilisi, 2008; sura mesame, meoTxe da mexuTe,Tbilisi, 2009

11. jebran xalil jebrani, -ieso, Ze kacisa, arabulidan Targmna giorgilobJaniZem, Tbilisi, 2004

Page 134: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

134

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis mecnierulikvlevis istoria, rogorc Cvens samecniero literaturaSi sworad arisSeniSnuli, peterburgis universitetidan iwyeba da niko marisa daaleqsandre xaxanaSvilis saxelebs ukavSirdeba. swored akademikos nikomaris mier ganisazRvra am mimarTulebis zogadi xasiaTi da gamokveTaproblemebi, romlebze muSaobac Semdgom misma qarTvelma mowafeebma ukveTbilisis saxelmwifo universtitSi warmatebiT ganagrZes.1

cnobili qarTveli istorikosi varlam dondua werda: `aRsaniSnviais faqti, rom niko maris naSromebiT iwyeba qarTuli iranistikisistoria~2 (kreb. `ena da azrovneba~ 1937, gv. 240)

niko marma marTlac Cauyara safuZveli qarTul mecnieruliranistikas, sparsuli enis, mwerlobis, gansakuTrebiT ki qarTul-sparsuli enobrivi da literaturuli kontaqtebis Seswavlas.

manamde vaxtang meeqvisdan mokidebuli Teimuraz bagrationis, maribroses, daviT CubinaSvilis, mose janaSvilis, aleqsandre xaxanaSvilisada sxva qarTvel mkvlevarTa naSromebSi gvaqvs calekeuli dakvirvebaqarTul sparsuli literaturuli urTierTobebis sakiTxebze, zogiqarTuli versiis gamoqveynebis cda, magram saxelganTqmuli peterburgisorientalisturi skolis aRzrdilma, mSobliur qarTuli mwerlobismcodne niko marma sul sxva, ivane javaxiSvilis TqmiT, `evropis doneze~aiyvana am problemaTa kvleva.

Aaxalgazrda niko maris pirvelive samecniero naSromebi mieZRvna`Sah-names~ qarTul versiebs, `amirandarejanians,~ `visramians~ daaRorZinebis epoqaSi Seqmnil aRmosavluri yaidis mTel rig Zeglebs.

Amagram SemdgomSi, aleqsandre gvaxarias SeniSvniT, samwuxarod, masaRar gaugrZelebia qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebiskvleva. jer iyo da iZulebiT CamoaSores qarTul filologias, xoloSemdeg sxva problemaTa kvlevam gaitaca.

Tumca zogjer, dro da dro, sqolioSi da isic gakvriT, n. marsmocemuli aqvs uaRresad saintereso, gasaocari simaxvilis dakvirvebaniCvenTvis sagulisxmo sakiTxebTan dakavSirebiT~.3

samagierod, niko maris dawyebuli Sroma didi warmatebiT ganagrZesmisma mowafeebma, ukve Tbilisis saxelmwifo universitetSi. maT Sorisganuzomelia Cveni universitetis fuZemdeblis ivane javaxiSvilisRvawlic.

profesori aleqsandre gvaxaria, visi naSromebiTac didad arisdavalebuli winamdebare kvleva da, gansakuTrebiT, misi pirveli nawili,savsebiT samarTlianad SeniSnavda: `me–19 saukunis bolosa da meocesaukunis dasawyisi rusuli orientalisturi skolis aRmavlobasdaemTxva. im dros peterburgSi moRvaweobdnen viqtor rozeni, vasilbartoldi, valentin Jukovski, niko mari, aleqsandre cagareli, pavlekokovcovi, egnati kraCkovski da sxvebi. fakultetze trialebda uaRresadsaqmiani da amave dros kolegialuri suli. mowafeebi swavlasmaswavlebelTa binaze agrZelebdnen (v. rozenTan n. mari, e. kraCkovski, n.

1 aleqsandre gvaxaria, `narkvevebi sparsul-qarTuli literaturuli urTierTobebisistoriidan~ t. II, Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 2001.2 varlam dondua, `niko mari, krebulSi `ena da azrovneba~, 1937, w. gv. 2403 aleqsandre gvaxaria dasax. naSromi. Ggv. 38

Page 135: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

135

marTan ivane javaxiSvili) am mxriv sanimuSo iyo dekanis, cnobiliarabistis v. rozenis pirovneba. misi uSualo inicativiTa damonawileobiT daiwyo aRmosavluri literaturis udidesi Zeglis~balavarianis~ arabul, qarTul da berZnul versiaTa kompleqsuriSeswavla, rasac e. kraCkovskim uwoda `varlaamiseuli periodi rusulaRmosavleTmcodneobaSi~.1

SemTxveviTi ar iyo, rom pirveli werili rusulad v. rozenis mowafem,Wabukma niko marma swored am sakiTxs miuZRvna: `sibrZne balavarisi~ _varlaamisa da ioasafis sulismargebeli romanis qarTuli versia~..2

arc is gaxldaT SemTxveviTi, rom n. maris mowafem, studentma ivanejavaxiSvilmac Tavisi pirveli samecniero nabiji am problemis kvlevisgzaze gadadga. 1897 wels man rusulad Targmna e. TayaiSvilis mier 1895wels gamoqveynebuli mokle versiis teqsti `sibrZne balavarisi~.

specialistebis SeniSvniT, ivane javaxiSvilma ara marto SesaniSnavadgaarTva Tavi am sakmaod rTuli teqstis Targmnas, gamocemis garda, mangamoiyena monacemebi, rac teqstis dadgenasa da gagebas utoldeba.

Targmani gamoqveynda 1899 wels zemoxsenebul avtoritetulorganoSi. xolo meored dabeWdes ilia abulaZem da aleqsandre baramiZem1956 wels krebulSi ivane javaxiSvili da qarTuli enisa da mwerlobissakiTxebi, mesamed ki igi gamoqveynda 1966 wels.

SemdgomSi ivane javaxiSvilma upiratesad istorikosobas mihyo xeli,magram rogorc samarTlianad aRniSna simon yauxCiSvilma misigardacvalebis wlisTavisadmi miZRvnilo saRamoze: `ivane javaxiSviliistorikosis pirvel movaleobad sTvlida winaswar Rrma muSaobasnawarmoebis teqstebze~.

aleqsandre gvaxaria ki SeniSnavda: `marTlac, am istoriebSi yovelnabijze vxvdebiT uaRresad sagulisxmo, teqstologiur, enaTmecnierulTu filologiur dakvirvebebs. CvenTvis gansakuTrebiT sayuradReboaamjerad aRmosavluri, kerZod, sparsuli wyaroebis brwyinvale codna dagamoyeneba.~3

sparsul–qarTuli literaturis itoriis sakiTxebs ivane javaxiSvilixSirad exeba qarTveli eris istoriis furclebzec.

am sakiTxTa mkvlevarTaTvis saxelmZRvaneloa misi fuZemdebluridebuleba:

`Tumca `Sahname~ (rostomiani) firdausisa, `visramiani~, qilila dadamana, leil–majnuniani sparseli mahmadiani mgosnebis dawerili iyo,magram qristiani qarTvelebic gatacebiT kiTxulobdnen, maTTvis esTxzulebebi xelovnebis Zvirfasi ganZi iyo. sxvaTa Soris, xom sparsulimwerlobis gavlenis wyalobiT aRorZinda qarTuli saero poeziac. Tupolitikur cxovrebaSi saqarTvelo sxvadaxva mahmadianur samTavroebs dasparseTs ebrZoda, poezia da kultura qarTvelTa da sparsTa sulierserTobas qminda da mtrobis magier siyvaruls sTesavda. qarTvelebisaTvissparsul–mahmadianuri kultura ucxo rame ara yofila da Tavisi

1 aleqsandre gvaxaria, dasaxelebuli naSromi, gv. 39.2 moxsenebis saxiT wakiTxul iqna 1888 wlis 22 seqtembers ruseTis arqeologiurisazogadoebis aRmosavlur ganyofilebaSi, romelsac v. rozeni xelmZRvanelobda,gamoqveynda amave sazogadoebis organoSi `zapiski~, 1889 w. t. III3 al. gvaxaria, iqve, gv. 207.

Page 136: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

136

politikuri mtrebis mwerlobas, mecnierebasa da xelovnebas isini didpativsa scemdenen.~1

aq ramdenime momentia gasaTvaliswinebeli: XI_XII saukuneebissaqarTvelos kulturuli viTarebis dasaxasiaTeblad ivane javaxiSvili,bunebrivia, Seexo qarTuli saero mwerlobis Casaxvis problemasac. igiiziarebs Tavisi maswavleblis niko maris Teorias klasikuri sparsulipoeziis rolis Sesaxeb qarTuli saero mwerlobis aRorZinebis saqmeSi.

Tumca, aqac Cveuli mecnieruli keTilsindisierebiTa da siRrmiT,savsebiT sworad miuTiTebs aleqsandre gvaxaria: `sainteresoa, romtermini `aRorZineba~ gulisxmobs garkveuli tradiciis arsebobasac.magram mTavari isaa, rom ivane javaxiSvili wuTiTac ar iviwyebsurTierTobis problemis mTavar Temas: orive mxaris interesTaTanafardobasa da mxatvrul simZlavres, niadagsa da SemzadebasaTvisebis unaris gamosavlenad. misTvis es araviTar SemTxvevaSi argulisxmobs pasiur da calmxriv gavlenas~.2

ai. ras wers ivane javaxiSvili iqve: `yuradRebis Rirsia, romsaqristiano aRmosavleTSi, saSualo saukuneebSi qarTvelebis gardaarcerT xalxs saero poezia ar hqonia. arc asurebs, arc somxebs, arcbizantielebs maSin mxatvruli sityviereba ar moepovebodaT. es garemoebarac unda iyos, ra xelisSemwyobi mizezebic unda gamovZebnoT misasaxsnelad, mainc TavisTavad qarTveli eris Zlieris mxatvruli niWisada Semoqmedebis damamtkicebelia.~3

ufro metic, ivane javaxiSvilis uryevi debulebis mixedviT,saqarTvelos axlo urTierTobam arabul–sparsul kulturulmimdinareobebTan da maTi saliteraturo Zeglebis gacnobam saqarTveloerTgvarad aqcia Suamavlad mahmadianur aRmosavleTsa da qristianul,berZnul–romaul dasavleTs Soris, am or sarwmunoebrivad gansxvavebulsamyaros Soris. amis naTelsayofad sakmarisi iqneba mivuTiToT imfaqtze, romelic axla srulis ueWvelobiT aris dadgenili, saxeldobr,rom saSualo saukuneebSi saqarTvelos wyalobiT mieca evropassaSualeba gascnoboda pirvel qristianul romans, uaRresad popularulTxzulebas varlamisa da ioasafis Sesaxeb, romelic berZnul enazeTargmna da daamuSava saxelganTqmulma qarTvelma mweralma da mecniermaeqvTime aTonelma.4

aleqsandre gvaxaria am fragmentis komentirebisas aRniSnavs: `dResbevri ram gakeTda qarTuli saero mwerlobis warmoSobis gasarkvevad,dazustda sakuTriv qarTuli sasuliero mwerlobis roli am mxriv,magram faqtia, rom am preblemis kvlevisas ar SeiZleba qarTul–sparsuli literaturuli urTierTobebisaTvis gverdis avla~.5

ivane javaxiSvilis CvenTvis saintereso periodis moRvaweobis erTiqarTul–sparsuli rkalia `vefxistyaosnis~ fabulis warmoSobisadmimiZRvnili sapolemiko statia `mamuliSvloba da mecniereba~.6

1 iv. javaxiSvili qarTveli eris itoria, Tbilisi, t. II, gv. 3062 al. gvaxaria, dasax. naSromi, gv. 57.3 iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. II, gv. 3074 iv. javaxiSvili, iqve, gv. 4075 al. gvaxaria. Ddasax. naSromi. Ggv. 596 daibeWda 1904 wels gazeT `cnobis furcelSi~, imave wels daistamba calke wignakad dafaqtobrivad, es aris ivane javaxiSvilis pirveli monografia.

Page 137: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

137

aq ivane javaxiSvili icavs Tavisi maswavleblis niko marismosazrebas `vefxistyaosnis~ fabulis sparsuli warmomavlobis Taobaze,Tumca aleqsandre gvaxarias azriT, mTavari aq es srulebiTac ar aris.bolos da bolos, rogorc is TviTonac wers: `ra Tqva iseTi marrma, racTviT SoTas ar eTqvas?~ mTavaria, axalgazrda mkvlevris gulistkiviliim gaumarTlebeli reaqciis gamo, riTac qarTuli sazogadoebriobiserTi nawili Sexvda am mosazrebas.

naSromis polemikurma xasiaTma erTgvari gadaxra gamoiwvia, racmogvianebiT yvelaze ukeT TviTon ivane javaxiSvilmave Seafasa _ rogorcCans, saiubileod daweril _ werilSi `vefxistyaosani~ (pirveladgamoqveynda 1956 wels il. abulaZisa da al. baramiZis mier SedgenilkrebulSi). aq vkiTxulobT:

`CvenSi ufro imiT iyvnen gatacebulni, rom sparsulobis momxreebsTavianTi azri gaetanaT da mowinaaRmdegeni cru mamuliSvilobisbraldebiT CaeCumebinaT. xolo originalurobis momxreebs gaafTrebiTvemopirdapireebisaTvis qarTuli Semoqmedebis damcirebis idumali zraxvisdawamebiT lelos gatana surdaT. am vnebaTRelviT aRsavse brZolisdros arcerTi mxare maincdamainc Tavisi Sexedulebis damSvidebiTdasabuTebasa da sakiTxis safuZvlian Seswavlas ar Sesdgomia. mxolodTavdapirvelad TavaRebiT sparsulobis damamtkicebeli profesori n.mari TandaTanobiT Tavis pirvandels kategoriuls mtkicebas Tavsanebebs da Tavis azrsac sagrZnoblad icvlis. arc erTi vefxistyaosnisambavis sadaurobis Sesaxeb mwerali sakiTxs arsebiTad ar Sehxebia daara cdila, gamoerkvia, an romel xanas unda ekuTvnodes is ambavi,romelic qarTvelTa ukvdav mgosans upovia da Tavisi TxzulebisTvisgamouyenebia, an ramdenad marTalia TviT cnoba am ambavis sparsulobisSesaxeb. am orsave sakiTxs, rasakvirvelia, vefxistyaosnis SeswavlisaTvisdidi mniSvneloba aqvs.~1

amave werilSi ivane javaxiSvilma damarwmuneblad scno vaxtangmeeqvsis gancxadeba: `sparsSid es ambavi arsad ipoeba~, gamoavlina,saerTod, poemis antisparsuli tendencia da daaskvna:

raki vefxistyaosanSi sparseTsa da sparseTis samefo saxls asdeTimeorexarisxovani da damamcirebeli adgili aqvs daTmobili da poemasparselebisadmi cxadi politikuri siZulviliT aris gamsWvaluli,saeWvo da SeuZlebelic kia, rom iq moTxrobili ambavi sparsuli iyos.dedaazriTa da politikuri mrwamisiT mas sparsuli araferi aqvs.~

sakiTxis Sesafaseblad isev profesor aleqsandre gvaxariasdavesesxebiT. igi wers:

`dRes bevri ram gakeTda am problemis gadasawyvetad, gamoiTqvamravali sayuradRebo mosazreba mecxre strofTan (ese ambavi sparsuli)dakavSirebiT. rusTvelologTa umravlesobas fabulis originalurobaSieWvis Setana SeuZleblad miaCnia, upiratesad, poemaSi aSkaradgacxadebuli qarTuli realiebis gamo. miuxedavad amisa, poemis sparsuliparalelebisa da analogiebis Zieba grZeldeba da arc es unda iwvevdesmecnierebisaTvis Seuferebel uaryofiT reaqcias, romlis gamoc xSiradsaerTiod wyveten rusTavelsa da mis poemas aRmosavlur samyaros.

1 ivane javaxiSvili, `vefxistyaosani~ (S. rustavelis saiubileo krebuli, Tbilisi, 1956,gv. 32

Page 138: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

138

saerTod, gasaTvaliswinebelia aramxolod rusTavelis TanadrouliaRmosavleTi, aramed arc ufro Sors da mogvianebiT gaxedva awyendasaqmes.~1

ivane javaxiSvilis kargad hqonda gaTvaliswinebuli sakiTxis asedayenebis aucilebloba da arc is faqti iyo SemTxveviTi, rom Tavisiukanaskneli sabediswero moxseneba 1940 wlis 18 noembers javaxiSvilmaswored am sakiTxebs miuZRvna.

samwuxarod, moxsenebis teqsti sruli ar aris.2 aq umTavresadmimoxilulia sami Zeglis `amirandarejanianis~, `visramianisa~ da`Sahnames~ irgvliv arsebuli samecniero literatura da wamWriliauaRresad mniSvnelovani problemebi, romelTa srulyofili analiziavtors aRar dascalda.

didi ivane javaxiSvilis studentobisas peterburgSi ganaTlebasiRebda kidev erTi qarTveli mecnieri, romelmac saqarTveloSidabrunebis Semdeg praqtikulad safuZveli Cauyara qarTul iranistikasda gansazRvra Cveni samecniero skolis akademiuri xasiaTi. Ees gaxldaTiustine abulaZe _ mravalmxriv sayuradRebo mkvlevari da pedagogi,romlis mecnierul naSromebsac dRemde ar daukargavT Tavisi didiRirebuleba.

iustine abulaZis damsaxurebaa is faqtic, rom qarTuli iranistikiserT erT wamyvan sferod imTaviTve iqca qarTul-sparsuliliteraturuli urTierTobebis kvleva da am urTierTobebis erT-erTmagistralur xazad Camoyalibda `vefxistyaosnis~ aRmosavluri (arabul-sparsuli) leqsikis Seswavla.

1916 wels iustine abulaZem gamosca `Sah-names~ anu `mefeTa wignis~qarTuli versiebis pirveli tomi, rac literaturis istorikosTa dairanistTa erTsulovani SefasebiT, maSin mecnierul gmirobas udrida,rakiRa pirvelad gamomziurda qarTuli versiebis ZirTadi birTvis _rostomianis mecnierulad momzadebuli, variantebiani teqsti, romelsacwin uZRvoda saintereoso Sesavali da erTvoda vrceli leqsikoni.

garda amisa friad sagulisxmoa iustine abulaZis dakvirvebani daSeniSvnebi `baramgulandamianTan~ da `baramgulijanianTan~ dakavSirebiT.ramdenime werili uZRvna man nodar ciciSvilis `baramgurianisac~.

profesorma aleqsandre gvaxariam calke Seiswavla da sagangebowerilSi asaxa iustine abulaZis, rogorc `visramianis~ mkvlevris,ganuzomeli Rvawli, romelSic aRniSnavda:

`visramians~ iustine abulaZem Zveli qarTuli saero literaturisuZvirfasesi Zegli uwoda. Tavdapirvelad mkvlevari mas`vefxistyaosanTan~ dakavSirebiT Seexo.

cnobil naSromSi `XIII saukunis qarTuli saero mwerloba davefxistyaosani~, romelic 1909 wels gamoqveynda pirvelad, `visiramians~sapatio adgili eTmoba. gza da gza gabneuli dakvirvebani mowmoben amZeglisa da masTan dakavSirebuli istoriul-literaturuli sakiTxebisim droisa da pirobebisaTvis sakmaod karg nacnobobas.

iustine abulaZis azriT, faxr ed-din gorganim `Tavisi nawarmoebisSinaarsad gamoiyena uZvelesi drois Sesaxebi falauri moTxroba,

1 aleqsandre gvaxaria, dasax. naSromi, gv. 612 gamoqveynda pirvelad il. abulaZisa da al. baramiZis mier Sedgenil krebulSi 1956wels, saTauriT: `qarTuli filologiisa da Zveli qarTuli mxatvruli eposisistoriis amocanebi~

Page 139: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

139

romelic man mzamzareulad aiRo da cota ram cvlilebis SetaniTgaleqsa~. 1

iustine abulaZes aqve dasmuli aqvs Targmanis raobis sakiTxi. igijer mxolod faqtis konstataciiT kmayofildeba: `qarTul TargmanSibevri adgili TiTqmis sityva-sityviT eTanxmeba originals, magramzogierTi misi adgili ufro vrclad aris gadmocemuli, zogiSemoklebulia, sruliad gamotovebuli, an ganzrax Secvlili.~2

rogorc Cans, iustine abulaZis am daskvnaTa kategoriulobaSepirobebuli iyo misi maswavleblis niko maris mosazrebebiT`visramianze~, Torem dRes ukve aleqsandre gvaxariasa da magali ToduaswyalobiT, roca sabolod Seswavlili da dagdenili iqna `visramianis~kritikuli teqstica da originalis mimarTebac qarTul TargmanTan,xelSesaxebad gamoikveTa am Zeglis qarTveli mTargmnelis udidesiostatobaca da mxatvruli niWierebac.3

Aase rom, iustine abulaZis SemTxvevaSi sainteresoa ara imdenaddaskvna, ramdenadac is fati, rom man `visramianic~, iseve, rogorc bevrisxva sakiTxi, pirvelad Semoitana qarTul samecniero mimoqcevaSi daSemoitana swored Tavis erT-erT ZirTad sakvlev sferosTan`vefxistyaosanTan~ mimarTebiT.

mTargmnelobiTi kuTxiT mecnieris miswrafebebs ki gvidasturebs1924 wels Jurnal `kavkasionSi~ pavle ingoroyvas mier gamoqveynebuliomar xaiamis robaiaTa araCveulebrivad maRal doeneze Sesrulebulipwkaredi, romelsac udaod didi literaturuli gemovnebisa da saqmiscodnis beWedi azis.4

Aamitomac, SemTxveviTi ar aris is faqti, rom estafeta SemdgomSididi warmatebiT gaagrZeles iustine abulaZis orma mowafem aleqsandrebaramiZem da daviT kobiZem.

aleqsandre gvaxarias SeniSvniT, `orive TiTqmis Tanatoli iyo,magram garkveul mizezTa gamo aleqsandre baramiZem mTeli aTeuli wliTufro adre daiwyo samecniero da pedagogiuri moRvawoba da amdenad d.kobiZe misi saqmianobis erTgvar gamgrZeleblad gvevlineba. ispraqtikulad agrZelebs samecniero intersTa sferos im rkals, razecbatoni aleqsandre baramiZe muSaobda.~5

daviT kobiZis sakandidato disertacia axali sparsuliliteraturis pirvel saukuneebs Seexeboda, rogorc TviTon avtoriaRniSnavs, `firdousis wina periods~.6

Aam naSromis bunebriv gagrZelebas warmoadgenda meore nakveTi _`sagmiro eposi~, rac umTavresad firdousisa da misi `Sah-names~ kvlevasgulisxmobda. aRniSnuli naSromis ZirTad birTvs warmoadgendamecnieris vrceli gamokvleva `Sah-names~ sparsuli versiebis qarTuliwyaroebi~. es naSromi iyo misi sadoqtoro disertacia, romelic manwarmatebiT daicva 1946 wels universitetis didi sabWos sxdomaze.

1 iustine abulaZe, XIII saukunis qarTuli saero mwerloba da `vefxistyaosani~. qarTuliistoriuli da eTnografiuli sazogadoebis gamocema, Tbilisi, 1909, gv. 1022 iustine abulaZe, iqve, gv. 108.3 Sdr: `visramiani~ teqsti gamosacemad moamzades, gamokvleva da leqsikoni daurTesaleqsandre gvaxariam da magali Toduam, Tbilisi, 1964 w.4 Jurnali `kavkasioni~, # 2, 1924 weli, pavle ingoroyvas redaqciiTa da winasityvaobiT.5 aleqsandre gvaxaria, `qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobani~, t. II, gv. 66.6 es naSromi calke wignad gamoqveynda 1946 wels, rogorc I nakveTi, xolo mogvianebiT,1975 wels, Sevida `sparsuli literaturis istoriaSi~.

Page 140: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

140

Ooficialuri oponentebi yofilan profesorebi i. abulaZe, k. kekeliZe daal. baramiZe.

Eesec damaxasaiTebelia, radgan samive dasaxelebul pirs didiRvawli miuZRvoda swored `Sah-names~ qarTuli versiebis Seswavlasa dagamoqveynebaSi.

am droisaTvis ukve gamocemuli iyo meore veeba tomi `Sah-names~qarTuli versiebisa iustine abulaZis, al. baramiZis, p. ingoroyvas, k.kekeliZis da ak. SaniZis redaqciiT. es mdidrulad gaformebuli gamocemafirousis aTaswlovan (1934) iubiles mieZRvna.

Mmiuxedavad amisa, jer kidev didZali masala iyo darCeniliwyaroebis saxiT. zogi amaTgani aRmoCenili da dawerili ki iyo, magramsaWiroebda wyaroebTan mimarTebiT Seswavlasa da danarCen versiaTaSoris adgilis mikuTvnebas.

ase magaliTad, Tavis erT-erT pirvel naSromSi sruliadaxalgazrda al. baramiZem Seswavla mis mier aRmoCenili qarTuliprozauli versia, romelsac pirobiTad `feridun da zoaqis ambavi~uwoda (daibeWda 1927 wels, gadmoibeWda 1973 w. narkvevebis VII tomSi).mogvianebiT daviT kobiZem gamoarkvia, rom am versiis wyaroswarmoadgenda sparsuli prozauli `saamname~.

analogiuri kvleva ZiebisaTvis ki aucilebeli iyo sparsul-qarTuli rogorc nabeWdi, ise xelnaweri masalis zedmiwevniT codna damasSi garkvevis alRo.

d. kobiZis monografia `Sah-names~ qarTuli versiebis sparsuliwyaroebi~ gamoqveynda 1956 wels (256 g. + 20 gv. rusuli reziume). wigniZiriTadad ori nawilisagan Sedgeba: pirvelSi Seswavlilia leqsiTiversiebi (`rostomiani, romelSic ambavi gadmocemulia zaalis SobidangosTaSfis gardacvalebamde, `zaaqiani~, romelSic aRwerilia zaaq-fridonis ambebi da `uTruTian-saamiani~, romelSic ambavi moTxrobiliagaiumarTis mefobidan zaalis dabadebamde), meoreSi ki prozauliversiebi (`fridoniani~, sadac warmodgenilia zaaqis, fridonis damanuCaris Tavgadasavali; `uTruTian-saamiani~, romelSic ambavimoTxrobilia gaiumarTis gamefebidan zaalis Sobamde e. i. igive, racleqsiT versiaSia da `wigni saam falavanisa~, sadac Txroba iwyebajamSidis gamefebiTa da motanilia zaal-rodabes epizodamde), damatebaSiganxilulia `baamiani da misi sparsuli wyaro `bahman-name~.

profesori aleqsandre gvaxaria aRniSnavda: `am fundamenturnaSromSi ara marto Sejerebulia warsuli kvlevis Sedegebi, aramedwarmodgenilia sruliad axali dakvirvebani qarTuli versiebiserTmaneTTan da sparsul wyaroebTan mimarTebaze. miRebuli daskvnebiuyoymanodaa gaziarebuli, rogorc qarTul literaturaTmocdenobaSi,aseve zogad iranistikaSi da SahnamelogiaSi (Tumca aqve unda iTqvas, romzogjer maTi gauTvaliswinebloba iwvevs mcdar msjelobas qarTuliversiebis Sesaxeb rusul da evropul samecniero literaturaSi).~1

gansakuTrebiT sainteresoa d. kobiZis dakvirvebani qarTuliversiebis mxatvrul Taviseburebebze, rac mas safuZvels aZlevs aseTizogadi daskvnisaTvis:

`qarTveli mwerlebi Tavisebur gaazrebas aZleven sparsulTxzulebebSi amokiTxul ambebs, sakuTari gemovnebisa da mxatvruli

1 al. gvaxaria, dasaxelebuli naSromi, gv. 70

Page 141: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

141

alRos mixedviT amuSaveben maT da amrigad, isini imave uflebiT undaCaiTvalon damoukidebel avtorebad, ra uflebiTac aRmosavleTisxalxTa sxva poetebi (mir aliSer navoi da sxvebi), romlebic sparsuliwyaroebidan momdinare ambebs TavianT mSobliur enaze ambobdnen,iTvlebian avtorebad da ara mTargmnelebad~.1

`Sah-names~ qarTul versiebTan dakavSirebiT daviT kobiZis RvawliswarmoCenisas, al. gvaxaria kidev erT momentze amaxvilebs mkiTxvelisyuradRebas.

kerZod, imaze, rom am monografiaSi d. kobiZem daayenamniSvnelovani sakiTxi:

`miuxedavd imisa, rom qarTuli versiebi xSirad `Sahnames~ gviandelda interpolirebul xelnawrebs eyrdnobian, miuxedavad qarTuliversiebis damoukidebeli mxatvruli Taviseburebebisa, mainc didimniSvneloba eniWebaT fordousis akademiuri teqstis dadgenisas~.2

saTanado, mcirercixovani, TumcaRa STambeWdavi magaliTebis Semdegd. kobiZe daaskvnis:

`qarTulma teqstma, romelsac, mdidari poeturi ferebisgamoyenebisas da agreTve Sinaarsobrivi msvlelobis TvalsazrisiTac,zogjer upiratesoba aqvs sparsulTan, Tavis mxriv, sagrZnobi roli undaSesarulos `Sahnames~ sparsuli teqstis saboloo dadgenaSi~.3

daviT kobiZe ar Semofarglula `Sahnames~ qarTuli versiebismxolod Teoriuli kvleviT. mravalwliani Sromis Sedegad man moamzadada 1974 wels gamoaqveyna am versiebis mesame tomi, riTac daasrulasaukunis gariJraJze misi maswavleblis iustine abulaZis mier dawyebulisaqme. A

am tomSi Sevida manamde gamouqveynebeli ori Txzuleba:`uTruTian-saamianis~ poeturi da prozauli redaqciebi `wigni saamfalavanisa da `baamiani~; toms wamZRvarebuli aqvs versebis Sesaxebvrceli gamokvleva da darTuli aqvs didi gulmodiginebiT Sedgenilileqsikoni.

aRsaniSnvaia, rom `Sahnames~ qarTul versiebTan dakavSirebulimTeli es masala Sevida mis mier Sedgenil, magram samwuxarod, misigardacvalebis Semdgom gamoqveynebul `qarTul-sparsuli literaturuliurTierTobanis~ I tomSi. (1983).

Mmanamde ki, 1969 wels d. kobiZem gamosca `qarTul-sparsulliteraturul urTierTobaTa~ II tomi, romelSic Tavi mouyara Tavisadrindel, jer kidev qarTuli literaturis institutSiTanamSromlobisdroindel naSromebs `amirandarejanianis~,`baxTiarnames~, `baramgurianis~, `mefeTa salaros~, `rusudanianis~,`CardavriSianis~, `iosebzelixanianis~, `yabusnames~, `qilila da damanas~Sesaxeb.

aqvea vrceli da sayuradRebo narkvevebi: `rusTaveli da sparsuliliteratura~, `jami da qarTuli literaturis istoriis zogierTisakiTxi~, `Teimurazis literaturuli wyaroebis Ziebis gzaze~, `qarTulida sparsuli poetikis istoriidan~ da sxv.

1 d. kobiZe, `Sah-names sparsuli versiebis qarTuli wyaroebi~ (nakveTi I), Tbilisi, 1956.gv. 392 d. kobiZe, iqve gv. 63 d. kobiZe, iqve, gv. 113

Page 142: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

142

1978 wels gamoqveynda `qarTul-sparsul literaturulurTierTobaTa~ III tomi, romelic moculobiT wina tomebTan SedarebiTmomcroa, magram Seicavs aranakleb saintereso da mniSvnelovan werilebs:`rusTavelisa da nizamis Semoqmedebis sakiTxebi~, `ivane javaxiSvili daqarTul-sparsuli literaturuli urTierToba~, `kvlav visramianissakiTxebi~, `zogierTi poetikuri terminis ganmartebisaTvis~, `isev`baxTiarnames~ qarTuli versebis Sesaxeb~, `qarTul-sparsuli xalxuriprozis Seswavlis sakiTxebi~ da sxv.).

zogierTi am werilTagan adreve iyo cnobili, zogic pirveladgamoqveynda.

savsebiT gasaziarebeli Cans profesor aleqsandre gvaxarias dakvnadaviT kobiZis `qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis IIItomTan dakavSirebiT: ` erTi ram... udavoa: daviT kobiZis narkvevebis samitomi iZleva uflebas, rom igi qarTul-sparsuli literaturuliurTierTobebis pirvelxarisxovan mkvlevrad vaRiaroT. isini gvaZlevensrul safuZvels, rom momavalSi Seiqmnas am urTierTobaTa amsaxvelimecnieruli istoria.~1

Tavisi ukanaskneli werili profesorma daviT kobiZem profesoraleqsandre baramiZis Rvawlis gaazrebas miuZRvna.

dakvnis saxiT igi aseT rames ambobda aleqsandre baramiZeze, magramSegviZlia es sityvebi Tavd misi misamarTiTac gavimeoroT:

`rogorc xedavT, klasikuri Tu aRorZinebis periodis naTargmni TugadmokeTebuli mxatvruli Zeglebis Seswavlis TvlasazrisiT ardarCenila TiTqmis arcerTi sakiTxi, romelsac mkvlevari ar Sexebodesda saTanado masalis safuZvelze sakuTari azri ar gamoeTqvas.klasikuri sparsuli enisa da literaturis SesaniSnavma codnam amsferoSi misi didi warmateba ganapiroba.~2A

am sityvebis adresatma aleqsandre baramiZem ki Tbilisissaxelmwifo universitetis sibrZnismetyvelebis fakultetis dasrulebisSemdeg mecnieruli moRvaweoba daiwyo 1925 wels da Tavidan misisamecniero saqmianobis umTavres sferos ZiriTadad swored qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobani warmoagdenda.L

aleqsandre baramiZem erT-erTma pirvelma gaarkvia`amirandarejanianis~ originalobis sakiTxi, `rusudanianisliteraturuli wyaroebi~..3

Gganuzomeli iyo misi Rvawli `visramianisa~ da `Sahnames~ qarTuliversiebis Seswavlis saqmeSi, fundamenturi naSromi miuZRvna `qilila dadamanasa~ da mis versiebs.4

Aaleqsandre baramiZis yvelaze ufro cnobili monografia kialbaT mainc aris naSromi `rusTaveli da misi poema~ sadac mkvelvari,swored qarTul-sparsuli literaturuli urTierTbebis zogadi fonisgaTvaliswinebiT, bevr saintereso Tvalsazriss gvTavazobs..5

1 al. gvaxaria, dasaxelebuli naSromi, gv. 72.2 d. kobiZe, `aleqsandre baramiZe da qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobissakiTxebi~, saiubileo krebuli, 1974, gv. 129.3 ix. `amirandarejaniani~, gamosacemad moamzada, gamokvlva da leqsikoni daurToaleqsande baramiZem. Tbilisi, 19684 ix. aleqsandre baramiZe, bibliografia, Tbilisi, 19685 al. baramiZe, `rusTaveli da misi poema~, Tbilisi,

Page 143: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

143

igi akademikos korneli kekeliZesTan erTad iyo avtori ZveliqarTuli mwerlobis istoriis sruli kursisa.

sxvaTa Soris, qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebisbevri sakiTxis damuSaevaSi didi wvlili miuZRvis korneli kekeliZesac.misi qarTuli literaturis istoriis meore tomSi ganxilulia`Sahnames~ qarTuli versiebi, `iosebzelixaniani~, `leilmajnuniani~,`xosrovSiriniani~, `bahramgurini~, `CardarviSiani~, `seilaniani~,`baxTiarname~, `mefeTa salaro~ da sxva metnakelbi mniSvnelobisaRmosavluri warmomavlobis Zeglebi da Sejamebulia maT SeswavlazeCatarebuli kvlevis Sedegebi.1

zog SemTxvevSi avtori kritikulad udgeba arsebul mosazrebebs,ayenebs sakuTar Sexedulebebs ama Tu im sakiTxze.

profesori aleqsandre gvaxaria aRniSnavs: `am tomis gamocemidangavida ocdaTxuTmeti weli. am xnis ganmavlobaSi daibeWda misi samiSevsebul-Sesworebuli gamocema (1941, 1952, 1958ww), amas garda mxcovanmamecnierma rigi specialuri werili uZRvna qarTul-aRmosavluriliteraturis sakiTxebs. Gganmacvifrebeli sifxizliT, mixvedrilobiTada siaxlis grZnobiT udgeba k. kerkeliZe yovel Tundac umniSvnelodetals. amiT aixsneba sakiTxis progresul-evoluciuri ganviTarebamkvlevris Tundac ramdenime wlis gansxvavebiT gamoqveynebulnaSromebSi.~2

Aaleqsandre gvaxaria korneli kekeliZis damsaxurebad miiCnevsqarTul-aRmosavluri literaturuli urTierTobebis urTulesi dargisgamoyofas calke disciplinad, erTiani xazis warmodgenas garkveulimonakeTebis sakiTxebze.

Ggarda amisa, mravali axali sakiTxia k. kekeliZis naSromebSiganxiluli, dasmuli da gadaWrili. zog maTgans mkvlevari ubrundebamravalgzis, zogi qarTveli iranistebis kvlevis sagnad iqca da zogijer kidev moelis gadawyvetas.

SeiZleba am sakiTxTagan gamovkveToT ramdenime mniSvnelovanirkali:

kekeliZis mosazrebiT, sparsul-tajikuri literaturis saukeTesonimuSebs qarTuli sazogadoeba ecnoboda am literaturis aRmocenebispirvelive saukuneebSi (IX_Xss).

1924 wels gamocemul tomSi k. kekeliZe ar iziarebs gabatonebulmosazrebas urTierTobis ufro gviandeli TariRis Sesaxeb. Mmas mohyavssaTanado sabuTebi qarTuli wyaroebidan da daaskvnis:

`erTi sityviT, X_XI saukuneebSi sparsuli literatura badrimTvaresaviT gaiSala, ase rom, mis sxivebs maSinac SeeZlo moeRwiaCvenamde; saWiro ar iyo amisaTvis uTuod daviT aRmaSeneblis xanisaTvislodini.

GgansakuTrebul intensiur xasiaTs iRebs qarTul-sparsuliliteraturuli urTierToba e. w. klasikur xanaSi (XIIs).

Mmkvlevari agrZelebs da aRrmavebs n. maris xazs, mTel rigSemTxvevebSi ki axal aspeqtSi ganixilavs mas. frTxili filologiurianalizis Sedegad k. kekeliZe cdilobs, gamoavlinos utyuari cnobebi,daculni sxvadasxva qarTul wyaroSi:

1 korneli kekeliZe, Zveli qarTuli litraturis istoria, t. II, Tbilisi, 19582 aleqsandre gvaxaria, dasaxelebuli nasromi, gv. 257

Page 144: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

144

`danamdvilebiT viciT, literaturuli Tu istoriuli Zeglebidan,rom dacemis xanaSi da Semdegac, sxvadasxva stiqiur ubedurebaTa Tumoulodnel SemTxvevaTa gamo dakargula mravali sayuradRebopirvelxarisxovani Zegli. maT Soris mniSvnelovani adgili ekavaTsparsulidan naTargmn Tu gadmokeTebul Txulebebs. Tavdapirvelad maTiraodenoba arc Tu ise mravalricxovani Cans: `Sahname~ anu mefeTa wigni,`leilmajnuniani~, `qilila da damana~.1

`Sahnames~ qarTuli versiis arsebobaze, mkvlevris azriT, undamiuTiTebdes XI saukunis 70-iani wlebis istorikosi leonti mroveli,romelic asaxelebs wigns sparsTa cxovrebisas, sakuTar saxelTafalauri forma `spandiat~ da misT.

kekeliZis mosazrebiT, es niSnavs, mxolod maTs ZvelTaganvegavrecelebas CvenSi. `Sahnames~ gmirs bahram-gurs gulisxmobs daviTaRmaSeneblis itorikosis mier xsenebuli `bahram-gurio, sparsTa Sorismoqmedi ucxoTa da sakvirvelTa~, radgan sxva Zegli am droisaTvis (1123-1126) bahram guris ar icnobs mTavr moqmed gmirad (nizamis `hafT feiqar~daiwera 1197 w.)

gansakuTrebiT sayuradReboa `Sahnames~ gmirTa saxelebis siuxve XIIsaukunis qarTul originalur ZeglebSi: rostomi (`Tamariani~,`vefxistyaosani~), uTruTi, saami, zaali, salimi, Turi (e. w. `abdulmesia~).aq mkvlevari iZleva principuli xasiaTisa da zogadi mniSvnelobis mqonedaskvnas: daujerebelia es saxelebi CamoTvlil TxulebebSi sparsulidednidan iyos Sesuli; saqme isa, rom avtorebi Txulebebisa maT xmarobenSesadareblad, riTac igulisxmeba, rom maT kargad icnobdnen ubralosaSualo donis mkiTxvelnic, romelTac yvelas mainc sparsuli ena arecodinebodaT~.2

saerTod, korneli kekeliZis naSromebi savsea mecnieris sxvasayuradRebo daskvnebiTac. Aam daskvnebis gaTvaliswineba aucilebeliaaRmosavluridan naTargmni Tu gadmokeTebuli Txzulebebis wyaroebiskvlevisas.

sazogadod ki, qarTuli iranistikis didebuli samecnierotradiciebi SesaniSnavad grZeldeba Cvens Tanamedroveobamde.

daviT kobiZis saukeTeso moswavleebi warmatebiT agrZelebdnenyvela im samecniero xazs, riTac ganTqmuli iyo Cveni iranistika. AammowafeTa gansakuTrebuli interesis sagans kvlavac qarTul-sparsuliliteraturuli urTierTobebis kvleva warmoadgenda.

es mimarTuleba, iseve, rogorc dargis bevri mniSvnelovanimagistraluri xazi, sruliad axal simaRleze aiyvanes aleqsandregvaxariam da magali Toduam.

sagulisxmo da mravalmxrivi iyo aleqsandre gvaxarias mecnierulimoRvaweoba. misi daucxromeli inetresis sagans warmoadgendairanistikis yvela ase Tu ise mniSvnelovani problema. Tumcaaleqsandre gavxarias gansakuTrebul interess iwvevda Zveli qarTulimwerlobis SesaniSnavi Zegli `visramiani~, XI saukunis sparseli poetisfaxr ed-din gorganis poemis `vos o raminis~ prozauli qarTuliTargmani, romelic XII saukunis qarTvel poetsa da moRvawes sargisTmogvels miewereba.

1 k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. II, Tbilisi, 1958, gv. 282 iqve, gv. 32

Page 145: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

145

Aaleqsandre gvaxariam magali ToduasTan erTad gamoscavisramianis kritikulad dadgenili teqsti, variantebiT, gamokvlevebiTada leqsikoniT.

qarTvelma mecnierebma daadgines sparsuli `vis o raminis~ teqstic,romelic variantebiTiTurT 1970 wels gamoica TeiranSi. igi dRemdesaukeTeso mecnierul gamocemad aris miCneuli.

teqstis dadgenisas gamoiyenes rogorc sparsuli xelnawerebi, iseqarTuli Targmani, romelic zedmiwevniT siaxloves amJRavnebsoriginalTan.

aleqsandre gvaxarias sicocxlis bolemde ar ganelebia interesi`visramianisadmi~. Jurnal `macnis~ 1999-2001 wlis nomrebSi daibeWda misivrceli gamokvlevebi `visramianis~ sparsuli da qarTuli teqstebissakiTxebze.

saerTod ki, aleqsandre gvaxarias pirveli samecniero naSromi`iosebzelixanianis sparsuli versiebis qarTuli wyaroebi~ 1958 welsdaistamba. Aamas mohyva `firdousi~ (1963), `sparsuli xalxuri dasTanebisqarTuli versiebi _ baxTiarname~ (1968). `sparsuli xalxuri prozisistoriidan~ (1973), `balavarianis sparsuli versiebi~ (1985), `narkvevebiqarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis istoriidan~ I tomi1995), II tomi 2001.

Gal. gvaxariam sargis caiSvilTan erTad 1965 wels gamosca XVIIIsaukuneSi qarTulad Targmnili saraindo-safalavno Txzuleba`yaramaniani~.

Aaleqsandre gvaxarias _ am didi mecnieris, uzado gemovnebis,poetri bunebis kacis erT-erT udides gatacebas warmoadgenda`vefxistyaosani~.

`vefxistyaosnis~ akademuri teqstis damdgeni komisiis SeqmnisdRidan (1962w) iyo am komisiis wevri. xolo 1992 wlidan _ komisiismTavari redaqciis wevric. igi aqtiur monawileobas iRebda poemisteqstis dadgenaSi, komentirebasa da leqsikonis SedgenaSi. Aaleqsandregavxarias mravalricsovani gamokvlevebi rusTvelologiis oqros fondSidarCeba marad.

saerTod, aleqsandre gvaxariasaTvis ar arsebobda didi da patarasamecnero problema. is erTnairi keTilisindisierebiT da siRrmiTamuSavebda yvela sakiTxs _ iqneboda es urTulesi teqstologiuriporblemebi, Suasaukuneebis sparseli poetebis poeziis TavisebiurebebzeSeqmnili werilebi Tu kolega-maswavlebelebis Rvawlis dasafasebladdawerili Tzxulebebi. igi yovelTvis rCeboda mecnierul simaRleze,nawers ki mudam gamoarCevda didi informaciuloba da iseTi sisadave,rac mxolod didi mecnierebis naRvaws axasiaTebs.

Mmkacrad, magram uSurvelad afasebda sxvebis naRvaws, Tavis Tavisada samecnero moRvawobis Sefasebisas ki iyo samagaliTod mokrZalebuli.`qarTul-sparsuli narkvevebis SesaniSnav ortomeulSi, romlisganacdidad aris davalebuli Cveni winamdebare gamokvlevac (xandaxan kimTeli pasaJebi sworeed aleqsandre gvaxarias werilebidan gvaqvsamokrebili), roca sakuTari namuSevris damowmeba sWirdeba, batonialeqsandre ukiduresi TavmdablobiT aRniSnavs, magaliTad: `mxolod masSemdeg, rac misma (igulisxmeba d. kobiZe_ g. l) mowafeebma gamoaqveynesvisramianis axali gamocemis teqsti..~

`visramianis~ axali gamocema ki aleqsandre gvaxariasa da magaliToduas erT-erTi saetapo gamokvleva iyo.

Page 146: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

146

daviT kobiZis am ori mowafidan, sabednierod, dRemde cocxalia daaqtiur samecniero moRvaweobas ganargZobs Cveni iranistikis TvalsaCinowarmomadgeneli, profesori magali Todua.Ddidi da sruliadgansakuTrebulia magali Toduas damsaxureba sparsuli lirikisqarTulad ametyvelebis saqmeSi. man pirvelad Targmna bevri iraneliklasikosi da rac mTavaria, moZebna dednis adekvaturi enobrivi qsovili,ramac saerTod, didwilad gansazRvra Cveni mTargmnelobiTi skolisxasiaTi.

mTargmnelobiTi saqmianobis paralelurad magali Todua daZabulsamecniero moRvaweobasac eweoda, romlis erT-erT mniSvnelovanmagistralur xazs swored qarTul-sparsuli literaturuliparalelebis kvleva warmoadgens.

sagulisxmoa, rom sabWoTa xanaSi mecnieri im iSviaT gamonaklisTaricxvs miekuTvneboda, visac sabWourma samsaxurebma neba darTesramdenjerme samecniero mivlinebiT Casuliyo iranSi.

Toduam es SesaZlebloba mecnierebis ganviTarebisTvis SesaniSnavadgamoiyena. iranis arqivebSi moiZia araerTi dokumenti, romlebicpirvelad gamoaqveyna da samecniero mimoqcevaSi Semoitana. es marTlacunikaluri publikaciebi Tavis droze axali sityva iyo qarTul daaramxolod qarTul orientalistikaSi.

sxvadasxva dros werilebis saxiT dastambulma am masalam kisabolood Tavi moiyara mecnieris mier sam tomad gamocemul wignSi`qarTul-iranuli etiudebi~.

Mmagali Toduas samecniero interesTa erT-erT sferos vaxtangmeeqvseuli `qilila da damanas~ teqsti da sparsul originalTn misiSesatyvisobebi warmoadgens. M

mecnierma am sakiTxis kvlevas uamravi weli Sealia da ammravalwliani Sromis Sedegad mogvevlina qarTuli `qilila da damanas~kritikuli teqsti, vrceli gamokvelviT, variantebiT da leqsikoniT,romlis gamocemac orjer ganxorcielda. (1970, 2006)

Mmanamde ki mecnierma calke wignad gamosca gamokvleva `qilila dadamanas sabaseuli versia~ (saqarTvelos mecnierebaTa akademiisgamomcemloba, 1967).

calke aRniSvnis Ririsa magali Toduas araerTi faseulidakvirvveba Sua saukuneebis qarTuli literaturis mravali Zeglis, maTSoris, `vefxistyaosnis~ siuJetis sparsul nasesxobebze, warmoSobiTqarTveli., sparsulenovani avtorebis aqa-iq SemorCenil nimuSebze.

aRsaniSnvia mis mier prozaulad moTxrobili sparsuliliteraturis gamorCeuli Zeglebi (Sahnames wignebi), rasc udidesimniSvneloba eniWeba, gansakuTrebiT im viTarebaSi, sanam am ZeglTa sruliqarTuli Targmani ar mogvepoveba.

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis kvlevaSimarTlac axali etapi daiwyo saqarTvelos damoukideblobis mopovebisSemdeg.

Aamitomac, am TvalsazrisiT calke ikveTeba bolo TxuTmetwlianiperiodi anu praqtikulad is epoqa, roca saqarTvelom damoukideblobamoipova da saSualeba mogveca Cvens erT-erT uZveles mezobelsa daudides partniorTan _ iranTan principulad axali tipis diplomatiuriurTierTobani dagvemyrebina. diplomatiurma urTierTobebma ki,bunebrivia, mniSvnelovnad Seuwyo xeli sxva kavSirebis, maT Sorisliteraturuli da samecniero TanamSromlobis Camoyalibebas.

Page 147: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

147

Tu am axali epoqis dasawyiss, pirobiTad, 1993 wlidan anu orqveyanaSi diplomatiuri misiebis gaxsnis dRidan aviTvliT,literaturuli urTierTobebis kvlevis TvalsazrisiT, imxanad ZirTadidatvirTva ramdenime qarTvel mecnierze, upirvelsad ki batonaleqsandre gvaxariaze modioda.

swored batonma aleqsandre gvaxariam mogvca yvelazesrulyofilad rogorc warsulis, aseve misi Tanadrouli sparsul-qarTuli literaturuli urTierTobebis analizi. Mmisma mecnieruolmanaRvawma ki sabolood Tavi moiyara 2001 wels dastambuli ortomeuliszemoTnaxseneb II tomSi `narkvevebi sparsul-qarTuli literaturuliurTierTobebis istoriidan~, sadac warmodgenili masala SeiZleba iTqvasmecnieruli keTilsindisierebis, skrupulozurobisa da rac mTavaria,didi codnis nimuSia.

wignis ydaze sparsulad gamotanili saTauri ufro zustad asaxavsmis Sinaarssa da arqiteqtonikas.

saqme isaa, rom am ortomeuls sparsulad qvia `ocdaori narkvevisparsul-qarTuli literaturuli urTierTobebis istoriidan~. amocdaori narkvevidan 11 I tomSi, 11 ki moere tomSia gaerTianebuli dafaqtobrivad, ortomeuli mecnieris nayofier moRvaweobas ajamebs.rogorc TviTon batoni aleqsandre aRniSnavs SesavalSi `narkvevebis IwignSi moTavsebuli werilebis umravlesoba, cxadia, qarTul-sparsuliliteraturuli urTierTobebis istoriis naklebad SeswavlilsakiTxebs mieZRvna. aqvea warmogenili problemis kvlevis istoria(korneli kekeliZe, iustine abulaZe, aleqsandre baramiZe, daviT kobiZeda qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis zogierTi sakiTxi),etimologiuri Ziebani, teqstologiuri da leqsikologiuri dakvirvebani,mogonebebi. TiTqmis yvela maTgani gamoqveynebulia sxvadaxsxvasamecniero krebulebasa Tu JurnalebSi, magram erTad Tavmoyrili amurTierTobis mTliani suraTis erTgvar mcdelobad SeiZleba CaiTvalos~.

Cveni mxriv SegviZlia Tamamad ganvacdadoT, rom avtoris miermokrZalebiT aRniSnuli `erTgvari mcdeloba~ marTlac warmatebuli dagarkveuli TvalsazrisiT unilkaluria, radgan narkvevebis orive tomSiZirTadad pirveladaa dasmuli da gadaWrili ara mxolod qarTuli,aramed msoflio iranistikis bevri aqtualuri sakiTxi.

rac Seexeba qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebiskvlevis istoriis Seswavlas, am sakiTxs aleqsandre gvaxariaswarmodgenil naSromSi didi mniSvneloba eTmoba da mkvlevari gardaproblemis qronologiuri diskursiT warmoCenisa, faqtobrivad,literaturuli urTierTobebis mkvlevarTa SesaniSnav portretebsgvixatavs. axlodan gvacnobs maT pirovnul, SemoqmedebiT da samcnierointeresebs, bevr iseT detals, rac mniSvnelovani iyo maT mecnierulmoRvaweobaSi.

batoni aleqsandre gvaxarias Rvawli aramxolod saqarTveloSi,iranSi da mTel msoflioSi saTanadod iyo dafasebuli. sagulisxmoa,rom misi gardacvalebisas iranuli saagentoebis mier gavrcelebulicnobebi Semdegnairad iyo dasaTaurebuli: `gardaicvala yvelaze didiqarTveli iranisti.1

1 bozorgTarin iranSenase gorji dargozaST, `irna~. 2002

Page 148: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

148

qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobebis kvlevis erTgvarinakli, Tu SeiZleba amas zogadad nakli ewodos, am kvlevaTaarasaTanado reklamireba anu rogorc dRes uwodeben, susti fiari iyo.ise, rom TviTon iranSic ki, samwuxarod, saTanadod ar iyvneninformirebulni qarTvel mecnierTa mier iranistikaSi Setaniliwvlilisa da im umniSvnelovanesi problemebis Sesaxeb, romlebic Cvensmecnierebs am dargSi warmatebiT hqondaT nakvlevi da gadaWrili.amitomac, SemTxveviTi ar iyo is faqti, rom iranis islamur respublikaSisaqarTvelos saelCos gaxsnis dRidan bolo xanebamde Cvens diplomatiurmisiaSi did mniSvnelobas aniWebdnen qaruli kulturisa da kerZodqarTvel iranistTa naSrom-naRvawis popularizacias.

Tavdapirvelad amas xels uwyobda is garemoebac, rom saqarTvelospirveli elCi iranSi profesori jemSid giunaSvili TviTonvebrZandeboda msoflioSi saxelmoxveWili iranisti.

swored batoni jemSidis TaosnobiT ganxorcielda bevri iseTiinciativa, rasac udidesi mniSvneloba hqonda rogorc qarTul-iranuliliteraturuli urTierTobis istoriis, aseve am istoriis sakiTxTakvlevisaTvis. kerZod, 1996 wlidan saqarTvelos saelCo periodulad,qarTvel mwerlaTa da mecnierTa dabadebis TariRebTan anda Cveniqveynis mniSvnelovan istoriul movlenebTan dakavSirebiT aqveynebdaTematur gverdebs, romelic miznad isaxavda iraneli mkiTxvelisazogadoebis informirebas Cvens istoriasa da Tanamedroveobaze,qarTuli kulturis umniSvnelovanes tendenciebsa da msofliomecnierebaSi damkvidrebuli kliSeebis marTebulobis Taobaze.

wamyvan iranul Jurnal-gazeTebSi gamoqveynebuli am sainformaciogverdebis mniSvneloba cxadi gaxdeba, YTu gavicnobierebT im obieqturgaremoebas, rom qarTvelebis Sesaxeb bolo xanebamde iranSi bevriaraswori Sexeduleba iyo gavcelebuli, rasac xels uwyobda zogiadgilobrivi diasporis tendnenciuri warmomadgeneli da aseveinglisuridan saqarTvelos Sesaxeb sparsulad Targmnili ramdenimewigni, sadac qarTuli damwerlobac ki sxvaTa, araqarTvelTaSemoqmedebis nayofad aris gamocxadebuli.

magaliTad, SegviZlia davasaxeloT cnobili britaneli mecnierisdevid marSal lengis naSromi `qarTvelebi~, romlis sparsuli TargmaniaraerTxel gamoica1 da imdenad didi gamoxmaureba mohyva iqaursamecniero wreebSi, rom am striqonebis avtors, maSin Teiranisuniversitetis Teologiis fakultetis aspirants, misma leqtorma,sorbonis universitetis doqtorma qarTvelebisa da qarTuli mwerlobisSesaxeb moxsenebis gakeTeba swored lengis naSromis mixedviT daavala.swored maSin gacxadda CvenTvis bevri iseTi tendenciuri detali, riTacxasiaTdeba am ingliseli, TavisTavad arcTu urigo mecnieris naSromebi.

aseT viTarebaSi, cxadia, udidesi mniSvneloba hqonda faqtebissworad gaSuqebasa da iraneli sazogadoebisaTvis iseTi damjerebelitoniT mowodebas, rom realoba TavisTavad gamokveTiliyo da angarebiTnakarnaxevi ganzrax damaxinjebuli suraTi Seecvala.

saqarTvelos saelCosa da piradad elCis, batoni jemSidgiunaSvilis ZalismxeviT momzdebulma specialurma gverdebma iliaWavWavaZis, ivane javaxiSvilis, giorgi axvledianisa da xxva qarTvel

1 devid marSal leng, gorjiha, Tarjomeie farsi huSange daneSvar, Tehran 1376 (1998w.)

Page 149: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

149

mecnierTa cxovrebasa da moRvaweobaze, romelic 1996-99 wlebSiperiodulad ibeWdeboda gazeTebis: `farhange afarineS~, `iran~ da `iranniusis~ furclebze zemoaRniSnul amocanas warmatebiT gaarTva Tavi.mokrZalebiT SegviZlia aRvnidnoT, rom ilia WavWavaZisadmi miZRvnilimasalebSi gazeTis TiTqmis erTi gverdiYCems statiasac daeTmo,saTauriT, `ilia WavWavaZis literaturuli Semoqmedeba~.1

sagazeTo statiebis garda warmatebiT muSaobda saqarTvelo-iranissamecniero kulturuli urTierTobisa da TanamSromlobis sazogadoebisgamocemaTa seriiT dastambuli wignebi, romelTa gamocemac isev batonijemSid giunaSvilis TaosnobiT xorcildeboda. orenovani gamcemebi(magaliTad, daviT kobiZis mer Targmnili `busTanis ~fragmentebiqarTul da sparsul enebze, vaxuSti kotetiSvilis meri Targmnili imamixomeinis mistikuri lirikis nimuSebi `siyvarulis Rvino~, `dedaena dasxv.) fereidneli qarTvelebisaTvis mSobliuri enis aTvisebis kargsaSualebas warmoadgenda. xolo iraneli mecnierebis mier SeqmnilisaxelmZRvaneloebi an samecniero naSromebi saqarTveloze Cveni qveynisrealurad Cvenebis warmatebul xerxad mogvevlina.

1997 wels doqtorma bahram amirahmadianma sparsulad Targmnaakademikos roin metrevelis naSromi `saqarTvelo~2, erTi wlis Semdeg kiTviTonve Seqmna originaluri wigni `saqarTvelos geografia~3, rasac 2004wels vrceli naSromi `saqarTveloc~ moayola.4

dRes ukve SeiZleba Tamamad iTqvas, rom doqtor bahramamirahmadianis dauRalavma mecadineobam praqtikulad safuZveli CauyaraTanamedrove iranSi saqarTvelos samecniero da akademiur aTvisebas. amgzaze ki mas ukve tomiT qarTvelebmac SeaSveles xeli da Cvenmafereidnelebma saqarTvelos Sesaxeb iranelTa warmodgena arerTimniSvnelovani wigniT gaamdidres. maTgan sagangebo aRniSvnis Rirsiafereidneli maswavleblisa da agronomis nugzar laCinanis mierSedgenili `sparsul-qrTuli leqsikoni~, romelic am tipis naSromiserT-erT pirvel mcdelobas warmoadgens da miuxedavad garkveulixarvezebisa, amiT yuradRebas bunebrivia, mainc imsaxurebs.5

saqarTvelos saelCosa da profesor jemSid giunaSvilis erT-erTiwarmatebuli proeqti udavod iyo SoTa rusTavelis `vefxistyaosnis~pirveli sparsuli Targmani, romelic Teiranis alame TabaTabaissaxelobis universitetis aspirantma farSid delSadma Seasrula.praqtikulad, saelCom da batonma jemSidma waaxalises axalgazrdairaneli mkvlevari, romelic samagistro Temaze `vefxistyaosnisa~ dasparsuli literaturis msgavsebaTa da TaviseburebaTa analizzemuSaobda, rom Tavisi naSromisaTvis Tan daerTo qarTuli poemis sruliTargmani, romelic mogvianebiT, 1999 wels, vrceli gamokvleviTa dakomentarebiT, calke, solidur tomad daibeWda da iranul samecniero daliteraturul wreebSi didi gamoxmaurebac gamoiwvia.6

1 `xalayiiaTe adabie ilia CavCavadze~, (ilia WavWavaZis literaturuli memkvidreoba),gazeTi farhange afarineS, 1998 wlis 27 oqtomberi.2 aqademisin roin meTreveli, gorjesTan, Tarjomeie farsi doqtor bahram amirahmadian,Tehran, 19963 doqTor bahram amirahmadian `joRrafiaie gorjestan~, Tehran, 19984 doqTor bahram amirahmadian, `gorjesTan~, 20055 nugzar laCinani, sparsul-qarTuli leqsikoni, Tehran, 20076 `falanginefuS Sahqare SoTa rusTaveli, Tarjomeie farsi, fiSgofTar o havaSifarSide delSad~, Tehran, 1998

Page 150: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

150

iranelebi gulwrfel aRtacebasTan erTad zogjer Riadakritikebdnen mTargmnelis SemoqmedbiT pozicias, romelmac TavisiTargmani arqauli leqsikiTa da konstruqciebiT gadatviTa da amiTSeecada moeca SoTa rusTavelis epoqis enobrivi suraTis sparsuliadekvati.

Tumca, iranel mkvlevarTa da literatorTa SefasebiT, mas zogjerzomierebis grZnobam uRalata da teqsti adgil-adgil bundovani anmetismetad gadapranWuli gamovida.

Tumca, cxadia, lafsusebs, uzustobebs, stilistur da azrobrivgadacdenebs naklebi mniSvneloba mieniWeboda im SemTxvevaSi, TukigaviTvalisiwnebdiT im obieqtur garemoebas, rom es iyo rusTavelisgenialuri poemis pirveli sruli Targmani sparsulad (manamde ramdenimefragmenti XX saukunis 60-ian wlebSi Targmna iranelma emigrantmamorTeza faTemim da es fragmentebi d. kobiZis sparsuli literaturisqrestomaTiis II tomSi daibeWda), romelic Zalian axalgazrda kacma,praqtikulad Siveli enTuziazmis xarjze Seasrula.

amitomac bunebrivi iyo is dadebiTi reaqciaca da gadametebuladsaqebari recenziebic, rac saqarTveloSi am Targmans SevagebeT. kerZod,sparsuli `vefxistyaosnis~ gamocemisTanave gazeT `samSobloSi~ daibeWdaCemi recenzia `ese embavi sparsulad~, sadac sparsuli Targmanissxvadasxva aspeqts vaanalizebdi.1

xolo cnobili qarTveli iranisti Tea SurRaia werda: `qarTveliTundac rigiTi mkiTxvelisaTvis ar aris saWiro im Rvawlisa dadamsaxurebis Sexseneba, rac qarTvel mTargmnelebsa da iranistebsmiuZRviT sparsuli enisa da literaturis winaSe. samwuxarod, iranelmkiTxvels TiTqmis ara aqvs saSualeba, gaecnos qarTuli literaturisnimuSebs mSobliur enaze. vfiqrobT, iranelebma da qaTvelebmaerToblivad unda izrunon am viTarebis gamosasworeblad da albaTqarTvelebs meti mondomeba gvmarTebs.

am TvalsazrisiT metad mniSvnelovan faqts warmoadgens 1998 welsTeiranSi saqarTvelos saelCos TanadgomiT `vefxistyaosnis~ sruliprozauli Targmanis gamocema, romelic inglisuri, arabuli, tajikurida garkveulwilad rusuli Targmanebidan aris Sesrulebuli.~2

Tea SurRaias damowmebuli citati mogvaqvs misi winasityvaobidan,romelic qarTvelma mecnierma Tavisi da `vefxistyaosnis~ sparsuladmTargmnelis farSid delSadis erTobliv namuSevars _ krebuls `aTaserTi qarTuli andaza~ daurTo.3

aRniSnuli krebuli 2002 wels iranis sagareo saqmeTa saministrosgamomcemlobaSi, saqarTveloSi iranis islamuri respublikisimdroindeli elCis aqbar aminianis iniciativiTa da TanadgomiT dairanSi saqarTvelos maSindeli elCis, profesor jemSid giunaSvilisredaqtrobiT daibeWda da praqtikulad es iyo uSualod qarTulidanTargmnili qarTuli folkloris nimuSebis wignad gamocemis pirveliprecedenti sparsul enaze.

1 gazeTi `samSoblo~., # 30, 19992 SoTa rusTaveli, `falanginefuS~ Tarjomeie farsi: iusefe qazemfur, zire nazaremagali Todua, enTeSaraTe daneSgahe gilan, 19993 `aTas erTi qarTuli andaza~, qarTulidan sparsulad Targmnes da ganmartebanidaurTes farSid delSadma da Tea SurRaiam, Teirani, 2002

Page 151: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

151

am Targmanis dasaxasaiTeblad saWiroa aRiniSnos is enobrivisisxarte da ubraloeba, rac sparsulad qarTul andazebs sasiamovnodsakiTxavs xdis da ra Rirsebac, rogorc zemoTac aRiniSna, ase akldafarSid delSadis Targmnil rusTvelis poemas, romelmac sparsuliTargmani zedmeti arqaizaciiT gadatvirTa.

samagierod, enobrivi urbaloeba da sisadave gamoarCevs rusTavelispoemis meore sparsul Targmans, romelic pirveli Targmanis gamosvlidansul raRac erT weliwadSi gamoica da TiTqos garkveuli SejibrihqondaT gamarTuli sparsel mTargmnelebsa da maT qarTvelkonsultantebs, vin ukeT gaarTmevda Tavs dasaxul amocanas.

Tu farSid delSadis mier Sesrulebul Targmani riTmanarevi,ritmuli prozaa, profesor magali Toduas TanadgomiTa daTanamonawileobiT, gilaneli mecnieris iusef qazemfuris miergasparsulebuli poema prozaulad aris moTxrobili, sadad da, farSiddelSadisagan gansxvavebiT, xazgasmulad Tanamedrove eniT.

iusef qazemfuris Rvawli qarTulma sazogadoebriobam saTanadoddaafasa da Targmanis gamocemisTanave mTargmnels saqarTvelossaxelmwfo premia mieniWa.

cxadia, yvelaze rTuli dRes mimdinare literaturuliurTierTobebis kvlevaa, radgan procesi jer kidev duRs da bevri aspeqtialbaT dRevandeli urTierTobebisa samomavlod gaxdeba cnobili.

MmagaliTad, Cveni sagranto mivlinebis farglebSi, 2010 welsvimyofebodiT iranis islamur respublikaSi, sadac sxva RonisZiebebTanerTad, monawileoba miviReT qarTuli literaturis sakiTxebisadmimiZRvnil seminarSi, romelic saqarTvelos saelCos ZalisxmeviT,Teiranis wignis saerTaSoriso gamofenis farglebSi gaimarTa. amseminarze warmovadgine moxseneba Tanamedrove qarTuli poeziissakiTxebze. M

moxsenebam iseTi interesi aRZra, rom gadawyda, erT-erTTanamedrove iranel poetTan, ali mohamadzadesTan erTad vTargmno dagamosacemad movamzado Tanamedrove qarTuli poeziis anTologia.

Aamave seminarze moxsenebiT gamovida iranisti Tea SurRaia misimoxseneba Tanamedrove qarTuli prozis sakiTxebsa da sparsuliliteraturis qarTul Targmanebs Seexeboda.

aRniSnul periodSi iranis mxarem isargebla Tea SurRaiasa da Cemiiq yofnis SesaZleblobiT da migviwvia iranis erovnul biblioTekaSiomar xaiamisadmi miZRvnil konferenciaSi monawilebis misaRebad.

Tea SurRaiam waikiTxa moxseneba omar xaiamis qarTuli Targmanebze,xolo Cemi samecniero sityvis saTauri iyo `omar xaiami misi erTiqarTveli mTargmnelis TvaliT~.

Cveni gamosvlebi farTod gaSuqda iranis presiTa da televiziiT.kidev vimeorebT, yovel aseT iniciativas udidesi mniSvneloba aqvs Cveniliteraturuli, da ara mxolod literaturuli kavSirebisganviTarebisaTvis, Tumca mimdinare procesebis kvleva ukve xvalindelmecnierTa saqmea.

Page 152: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

152

bibliografia

iustine abulaZe1874-1962

bibliografia:1. vefxistyaosnis leqsikoni `Zveli saqarTvelo *saqarTvelos

saistorio da saeTnografio sazogadoebis krebuli), t. I, ganyof. II,gv. Gv. 113-194

2. abulaZe iustine, mose janaSvilis axali nasromis gamo, saxalxogazeTi, 1910 #181-184. 1910

3. kidev m. janaSvilis axali naSromis gamo, `saxalxo gazeTi~, 1911,#209, 210, 212. gadmobeWdilia krebulSi, iustine abulaZe,rusTvelologiuri naSromebi, 1967

4. `Sah-names anu mefeTa wignis qarTuli versiebi~, t. I Tbilisi , 19165. `Sah-names anu mefeTa wignis qarTuli versiebi~ t. II, Tbilisi, 1934.6. omar xaiami, robaiebi , sparsulidan Targmna da ganmartebani

daurTo iustine abulaZem, Jurnali kavkasioni, Tbilisi, 1924.7. vefxistyaosani, gamosacemad moamzada iustine abulazem, 19148. vefxistyaosani, gamosacemad moamzada i. abulaZem9. `visramiani~, gamosacemad moamzada da leqsikoni daurTo iustine

abulaZem, 193810. vefxistyaosnis leqsikoni, darTulia vefxistyaosanze, 1951 w.11. i. AabulaZe, rusTvelologiuri Sromebi, krebuli gamosqcemad

moamzada ioseb megreliZem, Tbilisi 1967 w.12. abulaZe iustine, werili redaqciis misamarTiT, gazeTi komunisti

1924 w.13. gadamweris erTi Secdomis gamo literaturuli gazeTi 1958w. #214. abulaZe iustine , `vefxistayosnis~ erTi adgilis ganmartebisaTvis,

Tsu Sromebi, 1942, XXV, gv. 125-126.15. vefxistyaosnis erTi tradiciuli adgilis SesworebisaTvis, Tsu

Sromebi, 1951, t. 45, gv. 117-11816. abulaZe iust., avTandilis etimologiisaTvis `gazeTi literatura

da xelovneba~, 1945. 12 ianvari #2 (56); gadmobeWdilia krebulSi,iustine abulaze, rusTvelologiuri naSromebi, Tbilisi 1967, gv.275-276

17. abulaZe iustine, vefxistyaosnis 26-gamocemidan, poemis enisxalxuroba gv. 232-251

18. abulaZe iustine, `rusTaveli Tu rusTveli~, gazeTi komunisti, 3247,1934.

19. `vefxsityaosnis~ ori umTavresi gmiris saxelis `tarieli~ daavTandili~ gamo., Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi, 1936w. t. III, gv. 182-184

20. vefxistyaosnis teqstis dadgenis viTareba vaxtangis redaqciasTandakavSirebiT. Jurnali `sabWoTa xelovneba~, 1936 #7-8.

21. saxelis `sasan~-is etimologiisaTvis, Tsu Sromebi, 1936w.22. sami gografiuli saxelis etimologiisaTvis (babiTi, bagineTi,

ozurgeTi), Tsu Sromebi, 1939. t. X, gv. 279.

Page 153: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

153

giorgi axvlediani(1887-1973)

qarTuli iranistikis samecniero skolis erT-erTi damaarsebeli, rogorcsavsebiT samarTlianad aris SeniSnuli specialuri literaturuaSi,mravalmxrivi mkvlevari iyo da lingvisturi mecnierebis ramdenimedargSi uxdeboda moRvaweoba. zogadi enaTmecniereba, zogadi daeqsperimentuli fonetika, logopedia, indoevropuli enebi, qarTvelurienebi, _ am sferoebSi axveldianma friad mniSvnelovani naSromebi Seqmna.iranistikaSi giorgi axvlediani moRvawobda ufro rogorc enaTmecnieri,romelic ikvlevda inmdoiraul enaTa SedaebiT tipologoas, magramqarTul iranul literaturul urTierTobebzec aqvs ramdenimefundamenturi statia da rac mTavaria, mis kalams ekuTvnis avestas _Zveli iranuli religiebis umniSvnelovanesi wignis fragmentTa pirveliqarTuli Targmanebi da araCveulebrivad tevadi komentarebi am wigniscalkeul pasaJTa Sesaxeb, rasac dResac ki ar daukargavs Tavisimecnieruli Tirebuleba da mniSvneloba.

bibliografia* (bibliorafiaSi viZleviT ar naSromTa srul nusxasaramed CvenTvis saintereso Tematikaze gamoqveynebuli naSromebisCamonaTvals)

1918

1. dasabami nivTTa (rig-veda, X himni 129), Targmani Zveli induridan _promeTe, 1918 #3, gv. 57-59

Zveli induridan Targmnili umniSvnelovanesi Zeglis rigvedas (himnTacodnas ) mniSvnelovani fragmentebi, romelic qarTul enaze pirveladdaibeWda. rigveda iTveleba indoiranuli literaturis erT-erTdasabamad. giorgi axvledianis Tavrgmanis Rirseba isicaa, rom is arkmayofildeba Zeglis xolod qarTuklad gadmoRebiT da Targmans TanerTvis mniSvnelovani samecniero aparati. calke da gansakurrebiTaris arsaniSnavi targmanis maRalmxatvruloba da is SesaniSnaviqarTuli, riTac ametyvelebulia didi mecnieris erT-erTi pirvelinaxelavi.

1924

2. iranis literaturidan. iasna 29, iasna 30 _ Cveni mecniereba, 1924, #2(14),gv. 97-102.arniSnul TargmanSi organulad grZeldeba rigvedas stilistika,romelic am SemTxvevaSi Zveli iranuli religiebis saRvTo werilSiakoncentrirebuli.

1942

3. zogierTi arairanuli tomis dasaxelebis sakiTxisaTvis aqemenidTalursmul warwerebSi, moxsenebis Tezisebi _ saqarTvelos ssr mecn.akademiis sazogadoebrivi ganyofilebis me-8 samecniero sesia. 1942wlis 24, 26 da 27 oqtomberi, muSaobis gegma da moxsnebaTa

Page 154: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

154

Tezisebi. Tbilisi saqarTvelos mecnierebaTa akademia; Tb.saqarTvelos ssr mecn. akademiis gamomcemloba, 1942, gv. 15.

am mniSvnelovan gamokvlevaSi akademikosi giorgi axvlediani exebaqarTveluri da zogi kavkasiuri tomis savaraudo dasaxelebebsaqemenianta lursmuliwarwerebis korpusSi da moaqvs am warwwratamisiTvis saintereso fragmentebis im droisaTvis pirveli qarTulitarganebi. mniSvnelovania, rom giorgi axvledianis mier gamoTqwmulmosazrebebs dRemde ar daukargavs samecnniero mniSvneloba.

1943.

4. aqemenidTa lursmuli warwerebis maciya xalxis identifikaciissakiTxisaTvis. _ saqarTvelos ssr mecnierebata akademiis moambe t.IV #5, 1943, gv. 483-489. _ reziume rusl da inglisur enebze.

aRniSnuli statia daaxloebiT erTi wlis win mecnieris miersamecniero konfereciaze wakiyxuli moxsenebis odnav gavrcobilvariants warmoadgens. iseve, rogorc 1942 wlisoqtomversi wakitxulmoxsenebaSi, am statiaSic giorgi axvlednia svams sakitxs, romaqemenidata lursmul warwerebSi macya-s saxeliT moxseniebul xalxiSesaZloa, arTveluri zanuri tomebis winaparTa iranuli saxelwodebaiyos.

1944

5. avesta _ iasna 9 (targmani da komentari) wignSi literaturuliZiebani, t. 2. Tb. saqarTvelos mcenierebaTa akademiis gamomcemloabv.gv. 1-4.

1949

6. akad. maris enaTmecnieruli memkvidreobis aTviseba da Cveniuaxloesi amocanebi. moxsenebis gegma enis isnstitutis me-6samecniero sesia miZRvnili akademikos n. maris xsovnisadmi 1949 w.29-30 dekembers da 1950 w. 8 ianvars, muSaobis gegma da moxsenebisTezisebi. Tbilisi saqarTvelos ssr. mecnierebaTa akademiisgamomcemloba, 1949. gv. 5

rogorc moxsenebis saTauridan Cans, warmodgenil gegmaSi ZiriTadadganxilulia akademikos n. maris enatmecnieruli memkvidreobissakitxeba, Tumca g., axvlediani exeba maris, rogorc iranistismoRvawobis umniSvnelovanes aspeqtebs da gvaZlevs araCveulebrivadzust Sefasebas am aspeqtebis Teoriuli da praqtikuli mniSvnelobisa.

1958

Page 155: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

155

7. 1. ori qeba rig-vedidan. 2. ori galoba avestis gatebidan (TargmaniSeniSvnebiTurT). 1. rig-veda 2. avesta _ mnaTobi, 1958, #8, gv. 24-31

rig-vedisa da avestis fragmentta am publikaciaSi akademikosi g.axvlediani xelSesaxebad warmoaCens induri da iranuliliteraturebis siRrmiseul urTierTkavSirebs.

8. Zvel iranelTa socialuri, politikuri da filosofiuriSexedulebani avestis gatebis mixedviT (29-e da me-4 gaTasSinaarsobrivi analizi. moxsenebis tezisebi _ Tbilisisuniversitetis filologiis falultetis me-3 samecniero sesia 8-11aprils 1958 w. muSaobis gegma da moxsenebata tezisebi, Tb.universitetis gamomcemloba, 1958, gv. 9)

giorgi axvledianis targmanis stilistika rom sakitxis siRrmiseulcodnasa da mecnierul Teoriebs efuZneba, kargad cans zemoTdamowmebuli moxsnebis magalitze. warmodgenil moxsenebaSi mecnierigamowvlilviT aanalizebs Zvel iranelTa im sakulto, socialur,politikur da filosofiur wamodgenebs rac mis mier Targmnilitxzulebis ganxilul fragentebSi aisaxa. aqvegiorgi wereTelisaguylisxmo paralkelebs avlev]bs saanalizo masalasa da qarTulxalxuri rwmena warmodgenebis analogiebs Soris.

1959

9. pirovnebis saxelis Sesaxeb (Tamara da uSangi Tu Tamar da uSang?)_ Tbilisi. 1959 10 ivn. gv. 3.

popularuli eniT daweril am statiaSi, didi mecnieri exeba qarTul-sparsuli literaturuli urTiertObebis iseT sakitxebs, rogorica afirdousis Sahnames kvleva da adaptireba Zvel saqarTveloSi,SahnameSi damowmebul Zvel iranul sakuTar saxelTa fonetikuri daliteraturuli transformaciis gzebi qarTul garemoSi da a. S.1962

10. galoba 45 (avestis gaTebidan) _ Tbilisis univeristetis Sromebi t.99, aRmosavleTmcodneobis seria, 3. 1962. gv. 39-41

1964

11. galoba 28 (avestis gatebidan) _ Tbilisis univeristetis Sromebi.t. 108, 1964. gv. 67-68

1965

12. avesta galoba 9 _ gaTa-galoba 29-30. gaTa-galoba 44-45 (Targmaniiranulidan g. axvedianisa) krebulSi armaRani. aRmosavlurimwerlobis nimuSebi. Tbilisi `sabWoTa saqarTvelo~ , 1965, gv. 77-87

13. dasabami nivTTa (rig-veda, X, 129), cisa da dedamiwisadmi (rig-veda1,185) targmani sanskritidan g. axvledianisa) krebulSi `armaRani~

Page 156: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

156

(aRmosavluri mwerlobis nimuSebi), Tbilisi, sabWoTa saqarTvelo,1965 w. gv. 9-10

1966

14. winasityvaoba wignSi kalidasa a Sakuntala. Targmna sanskritidanda komentarebi daurTo grigol naxucriSvilma. redaqcia g.axvledianisa. Tbilisi `nakaduli~. 1966. gv. 5-12

1967

15. gaTa galoba 53 Tbilisi unuversitetis Sromebi, t. 118,aRmosavleTmcodneobis seria, 6, 1967, gv. 71-72

1968

16. varSayiani (safalavno-saTavgadasavlo ambebis krebuli) . kr-qarTuli literaturis sakitxebi (qarTuli literaturis istoriisinstituti),. Tbilisi 1968, gv. 39-60

am vrcel 21 gvedian gamokvlevaSi didi mecnieri exeba XVII_XVIIIsaukuneTa mijnaze Sedenili saraindo moTxrobaTa krebulisstilistikisa da rac mtavaria genezisisi sakitxebs. dawvrilebiTaanalizebs wignSi Sesul iToeul moTxrobas da zog SemTxvevaSimarjved uZebnis iranul analogebs.

1969

16. himni indrasa da agnisadmi rigveda, III, 12) winaswarmramdenimeganmarteba krebulSi qartuli folklori. masalebuidagamokvlevebi III. Tb. `mecniereba, 1969. gv. 90-91.

1970

17. avestis gatebidan (galoba 34) Targmani komentarebiT. Tbilisisuniversitetis Sromebi, B1 (138). humanitaruli mecnierebani, 1971. gv.149-150

1977

18. avestis gaTebi (galobani), Targmani g. axvledianisa. redaqtorimzia andronikaSvili. Tb. Tbilisis universitetis gamomcemloba.1977

19. avesta, gaTebi (galobani) 17 gaTa, wignSio iranuli poezia, Tbilisi`sabWoTa saqarTvelo~, 1977, gv. 35-73) (mosflio literaturisbiblioTeka. pirveli seria. t. 9)

Page 157: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

157

daviT kobiZe,1906 -1981

1. qarTul sparsuli literaturuli urTierTobebidan . rustavelisaa nizamis urTierTobisTvis, literaturuli Ziebani, 1947, t. III, gv.203-223.

2. qarTuli da sparsuli poetikis istoriidan, Tbilisisuniversitetis Sromebi, t. 91, aRmosavleTmocdneobis seria, gv. 133-159, 1960

3. kvlav visramianis sakitxebi da sxva (recenzia magali ToduasnaSromze qarTul-sparsuli etiudebi~, Tbiisi mecniereba 1971), macneenisa da literaturis seria, 1971, #1, gv. 168-187

4. iustine abulaZis cxoveba da moRvaweoba, Tbilisis universitetisSromebi, T. 108, aRmosavleTmcodneobis seria, 1964,

5. kobiZe daviT, vaxuSti kotetiSvilis Targmanebi, Jurnali ciskariN#, gv. 118-126, 1972

6. sparsuli literaturis istoria, saxelmZRvanelostudentebisaTvis, Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1975

7. sparsuli qrestomaTia, wigni I< sparsuli da tajikuri mxatvruliliteraturis klasikuri periodi (X-XV saukuneebi), Tbilisi,codna, 1963

8. sparsuli qrestomaTia wigni II, Tanamedrove proza da poezia(spars. Eenaze aRmosavleTmocdneobis fakultetisstudentebisaTvis), Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1967

9. kobiZe daviT, qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobani, t. I,Tbilisis saxelmwfo universitetis gamomcemloba da st. 1983

10. kobiZe daviT, qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobani, t.II, Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1969

11. qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobani, t. III Tbilisisaxelwifo universitetis gamomcemloba, 1969.

12. kobiZe daviT, Sah-names qarTuli versiebis leqsikis sakiTxebi,Tbilisis saxelmwofo universitetis gamomcemloba, 1970

aleqsandre gvaxaria1937-2002

bibliografia

1. aleqsandre gvaxaria. nizami da saqarTvelo. gardacvalebidan 750wlisTavis gamo // mnaTobi. – 1953. – N12. – gv.169-742. aleqsandre gvaxaria. “sibrZne sicruis” erTi arakis Sesaxeb.studentTa samecniero SromaTa krebuli. Tbilisis universiteti.1955. – N7. – gv.117-125.3. aleqsandre gvaxaria. qarTul-aRmosavlur literaturuliurTierTobis zogierTi sakiTxi akad. k. kekeliZis SromebSi.

Page 158: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

158

saiubileo krebuli. k. kekeliZis dabadebis 80 wlisTavze. – 1959. –gv.97-1094. aleqsandre gvaxaria. qarTul-aRmosavlur literaturuliurTierTobis zogierTi sakiTxi akad. k. kekeliZis SromebSi.saiubileo krebuli. k. kekeliZis dabadebis 80 wlisTavze. – 1959. –gv.97-1095. aleqsandre gvaxaria. aliSer navois ucnobi qarTuli Targmani.dabadebidan 525 wlisTavis aRsaniSnavad. ciskari. – 1968. – N9. –gv.146-1486. aleqsandre gvaxaria. iuri nikolozis Ze mari. aRmosavleTmcodne.dabadebis 80 wlisTavis gamo. macne. saqarTvelos ssr mecnierebaTaakademia. 1973. – N4. – gv.188-193.7. aleqsandre gvaxaria. iustine abulaZe – visramianis mkvlevari.Sromebi. Tbilisis universiteti. 1976. gv.43-48.8. aleqsandre gvaxaria. Teimuraz pirveli – mefe-poetis Semoqmedeba.qarTuli ena da literatura skolaSi. 1983. – N2. – gv.4-16.9. aleqsandre gvaxaria. “vefxistyaosnis” leqsikidan. Sromebi.Tbilisis universiteti. 1983. – t. 241. – gv.73-78.10. aleqsandre gvaxaria. maswavlebelTa maswavlebeli. qarTuli enada literatura skolaSi. – 1984. – N1. – gv.81-87.11. aleqsandre gvaxaria. “vefxistyaosnis” erTi adgilisgasworebisaTvis (pirman brolbalaxZeulman-is adgilisgasworebisaTvis) literatura da xelovneba. 1991. – N4. – gv.154-156.12. aleqsandre gvaxaria. kidev erTxel “sarajis” Sesaxeb“vefxistyaosanSi”. aleqsandre gvaxaria. macne. saqarTvelosmecnierebaTa akdemia. 1994. – N1-4. – gv.5-12. – (enisa da literaturisseria).13. aleqsandre gvaxaria. fiqrebi daviT guramiSvilze anumogzauroba “daviTianis” furclebze. gardacvalebidan 200wlisTavis gamo. macne. saqarTvelos mecnierebaTa akademia. 1993. N3-4.– gv.5-26. (enisa da literaturis seria).14. aleqsandre gvaxaria. akademikosi Salva nucubiZe daaRmosavluri renesansis zogierTi sakiTxi. .filosofia. Tbilisisuniversitetis Sromebi, t. 317. – 1995. – gv.140-146.15. aleqsandre gvaxaria. iuri mari da vladimer fuTuriZe. macne.saqarTvelos mecnierebaTa akademia. 1993. – N2. – gv.10-14. (enisa daliteraturis seria).16. aleqsandre gvaxaria. vefxistyaosnis leqsikidan (naRebi).qarTuli wyaroTmcodneoba. Tbilisi, 1993. – t. VIII. – gv.126-131.17. aleqsandre gvaxaria. aleqsandre baramiZe – qarTul-sparsuliliteraturuli urTierTobis mkvlevari. macne. saqarTvelos ssrmecnierebaTa akademia. 1992. – N2. – gv.128-134. – (enisa daliteraturis seria)18. aleqsandre gvaxaria. daviT kobiZe – qarTul-sparsuliliteraturul urTierTobaTa mkvlevari (dabadebis 80 wlisTavisgamo) macne. saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademia. 1987. – N2. –gv.198-202.19. aleqsandre gvaxaria. qarTuli firdousianas axali SenaZeni.(Sahnames 1000 wlisTavi). mwignobari. 1997. gv.13-17

Page 159: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

159

20. aleqsandre gvaxaria. avTandil gadinadira… (e. qoriZe-”vefxistyaosnisa” da “tarielianis” urTierTmimarTeba” monografia.1937. w.). mwignobari. 2001. gv.256-258.21. aleqsandre gvaxaria. ori krebuli da ori gaxseneba (guramWilaSvilisa da guram asaTianis gaxseneba. dabadebis 70 wlisTavisgamo). mwignobari. Tbilisi, 1999. – gv.255-259.22. aleqsandre gvaxaria. “vefxvistyaosnis” aRmosavluri leqsikidan(maxali, nasi, xla). samecniero Sromebis krebuli: SoTa rusTaveli.qarTuli literaturis instituti. 2000. t. 1. gv.269-27123. aleqsandre gvaxaria. “arili” – Cveni umcosi megobari n. kakabaZe.arili. 2001. N4. gv.324. aleqsandre gvaxaria. “nurasodes daberdebiT” (niko yiasaSvilisdabadebidan 75 wlisTavis gamo). arili. – 2001. N17. – gv.1-2.25. aleqsandre gvaxaria. vefxistyaosnis” ramdenime taepisaRmosavluri komentari (poemis ramdenime strofis – “melnadvixmare giSris tba da kalmad mina rxeuli”, “gastexs qvasacamagarsa grdemli tyviisa lbilisa” da sxvaTa ganxilva aRmosavluristoriul-literaturuli wyaroebis moxmobiT). Sromebi. Tbilisisuniversiteti. 2002. t. 341. – gv.48-54.26. aleqsandre gvaxaria. qarTuli filologiis didostati.(aleqsandre baramiZis dabadebis 100 wlisTavi. cxovreba damoRvaweoba). mwignobari 02. Tbilisi, 2002. – gv.269-280.27. aleqsandre gvaxaria. kidev erTxel “iosebzilixanianis”zaaliseuli versiis leqsikologiuri sakiTxebis Sesaxeb.(aRmosavluri leqsika, romelic gvxvdeba xelnawer (S-1283)“iosebzilixanianis” qarTul versiebSi). enaTmecnierebis sakiTxebi.1999. N3. gv.107-11028. aleqsandre gvaxaria. “vefxistyaosnis” leqsikidan: (darbazi)qarTuli diplomatia : weliwdeuli. – , 2004. – N11. – gv.23-2929. aleqsandre gvaxaria. giorgi wereTeli – “vefxistyaosnis”leqsikis mkvlevari (dabadebidan 95 wlisTavis gamo).enaTmecnierebis sakiTxebi. 1999. N4. gv.104-109.30. aleqsandre gvaxaria. “vefxistyaosnis” leqsikidan (darbazi). 2004.NIII. gv.200-213.31. aleqsandre gvaxaria. “balavarianis” ori adgilis gagebisaTvis(SuasaukuneebSi gavrcelebuli romanis “balavarianis” ZveliqarTuli versiis warmoSobis sakiTxi). Sromebi. Tbilisissaxelmwifo universiteti. 1989. t. 290. gv.29-37.32. aleqsandre gvaxaria. “visramianis” qarTuli teqstis sakiTxebi.macne. saqarTvelos mecnierebaTa akademia. 2001. N1-4. gv.183-202. (enisada literaturis seria)33. aleqsandre gvaxaria. gorganis “vis o raminis” sparsuli teqstissakiTxebi. (XI saukunis Sua wlebSi ispahanSi dawerili faxraddingorganis poemis “vis o ramin” – is (“visramianis”) qarTuli dasparsuli versiebis teqstologiuri analizi: sparsuli teqstissworebis magaliTebi). macne. saqarTvelos mecnierebaTa akdemia. 1999.N1-4. gv.201-227. (enisa da literaturis seria).34. aleqsandre gvaxaria. “visramianis” qarTuli teqstis sakiTxebi.(teqstologiuri Ziebani). macne. saqarTvelos mecnierebaTa akademia.2001. N1-4. gv.183-202. (enisa da literaturis partia).

Page 160: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

160

35. aleqsandre gvaxaria. “visramianis” qarTuli teqstis sakiTxebi.macne. saqarTvelos mecnierebaTa akademia. 2003. gv.141-168. (enisa daliteraturis seria).36. aleqsandre gvaxaria. kidev erTxel gorganis “vis o raminis”sparsuli teqstis Sesaxeb (“visramianis” qarTuli da sparsuliteqstebis Sejerebis Sedegad sparsuli teqstis gasworebismagaliTebi). gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali. 2002. N4. gv.15-1837. aleqsandre gvaxaria. qarTuli mTargmnelobiTi ostatobismwvervali (“visramianis” qarTul – sparsuli teqstebis Sedareba –Sepirispirebis magaliTebi warmoCenili qarTuli Targmanis (sargisTmogveli) Sefasebis sakiTxebi). literatura da sxva. 2001. N1(3).gv.99-11138. aleqsandre gvaxaria. iosebzilixanianis qarTuli versiebissparsuli wyaroebi. Sromebi. Tbilisis saxelmwifo universiteti.1960. N91. gv.467-47339. aleqsandre gvaxaria. vaso abaevis xsovnas (saqarTveloSidabadebuli osi mecnieris, iranist-enaTmecnieris vasil abaeviscxovreba da moRvaweoba, urTierToba qarTvel enaTmecnierebTan,saqarTvelosa da qarTuli enisadmi miZRvnili gamokvlevebi).perspeqtiva-XXI. 2005. VI. gv.103-105.

Page 161: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

161

qarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

saqarTvelosa da TurqeTis urTierToba saukuneebs iTvlis,literauruli kontaqtebi ki am or qveyanas Soris axlo warsulSidaiwyo.

Tbilisis saxelmwifo universitetsa da aRmosavleTmcodneobisinstitutSi moRvawe Turqologebis damsaxurebaa is, rom Turquliliteratura qarTvelma mkiTxvelma SedarebiT adre gaicno. qarTuliliteratura ki ufro gvian gaxda xelmisawvdomi TurqisazogadoebriobisaTvis. amis erT-erTi mizezi iyo is, rom vercerTimTargmneli ver bedavda SesWideboda qarTuli literaturis nimuSebisTargmnas Turqul enaze.

1940 wels niaz ahmeT banoRlu dainteresda qarTuli literaturiT,magram mis iniciativas yuradReba aravin miaqcia. qarTuli literaturiTseriozuli daintereseba TurqeTSi 1960 wlidan iwyeba.

1969 wels germanulidan Turqul enaze iTargma nodar dumbaZis “mevxedav mzes”. ramac Turqi mkiTxvelis didi interesi gamoiwvia.

rasakvirvelia, is, rom Turqi mkiTxveli ar icnobda qarTulliteraturas, iyo Zalian didi danaklisi. es kargad esmodaT ahmed ozganmelaSvils, ibrahim goraZes, hairi hairoRlus. maT xeli mohkidesqarTuli literaturis Turquli sazogadoebriobisaTvis gacnobis rTulsaqmes.

ahmed melaSvilma 1968 wels gamosca wigni “saqarTvelo”.1 wigniTurq mkiTxvels acnobda saqarTvelos da qarTuli literaturisSesaxebac iyo mcire informacia. manve Targmna aleqsandre yazbegis“elguja~ (1973) da gamoaqveyna.2 Jurnal “CveneburSi” ki dabeWda SoTarusTavelis “vefxistyaosnis” miseuli Targmanis ramdenime Tavi.

dRes qarTul-Turquli kulturuli urTierTobebis propagandasaqtiurad eweva Jurnali “Cveneburi”. Jurnali kulturis dargiskrebulia, romelic gamodis TurqeTis respublikaSi dagaTvaliswinebulia TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebisaTvis dasaqarTveloTi dainteresebuli TurqebisaTvis. krebuli gamodis or TveSierTxel.

“Cveneburis” pirveli nomeri gamosca SvedeTis qarTulmakulturulma kavSirma Sanver akinis iniaciativiT stokholmSi 1977 wels.amave wels gamovida krebulis meore da mesame, momdevno wels meoTxe damexuTe nomrebi. stambolSi daibeWda “Cveneburis” meeqvse da meSvidenomeriş1979 wels ahmed melaSvilis mier.

Aahmed melaSvili iyo cnobili sazogado moRvawe, profesiiTarqiteqtori. misi winaprebi 1877-1878 ww. ruseT-osmaleTis omis drosgadasaxldnen saqarTvelodan TurqeTSi. Aahmedma qarTuli ena jerdamoukideblad, xolo Semdeg qarTul kaTolikur eklesiaSi Seiswavla.is iyo saqarTvelos istoriis, qarTuli literaturis, xelovnebis,folkloris SesaniSnavi mcodne. ahmed melaSvili udidesi avtoritetiTsargeblobda ara mxolod qarTvelebs Soris, mas pativs scemda damagaliTad saxavda TurqeTis afxazur-Crdilokavkasiuri diaspora.aRniSnuli wignis gamo ahmed melaSvils brali dasdes islamis

1 ahmed melaSvili, saqarTvelo, stamboli, 1968Ahmet Melaşvili, Gürcistan, Bursa Yayınları, 1968.2 aleqsandre yazbegi, “mzaRo da elguja”, mTargmneli ahmed melaSvili, stamboli, 1973.Aleksandre Kazbegi, “Mzago ile Elguca”, Çeviren Ahmet Özkan Melaşvili, İstanbul Yayınları, 1973.

Page 162: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

162

dagmobaSi. 1980 wlis 5 ivniss ahmed melaSvili mokles. ahmedis mTelicxovreba iyo siyvarulis gamoxatuleba saqarTvelosa daqarTvelebisadmi. misi mkvlelobis Semdeg “Cveneburis” gamocema Sewyda.

mxolod cameti wlis Semdeg gaxda SesaZlebeli Jurnalisgamocemis aRdgena. xangrZlivi drois ganmavlobaSi q. stambolSiredaqcias saTaveSi edga fahreTin CiloRlu. Jurnals amJamadxelmZRvanelobs osman nuri merjani (imedaSvili).

“Cveneburis” kari Riaa yvela im mwerlisTvis, poetisTvis,mTargmnelisTvis, romelsac raime Sexebis wertili aqvs saqarTvelosTan.

Ooriod sityva Jurnalis saTauris gamo. meTeqvsmete saukuneSisaqarTveloSi osmalTa batonobis damyarebis Sedegad qarTvelTa erTmanawilma gamuslimaneba daiwyo. isini qristiani qarTvelebisganreligiuri, kulturuli da cxovrebis wesis TvalsazrisiT, xoloosmaloTagan eTnikuri TvalsazrisiT gansxvavdebodnen. aseTi qarTvelebiTavs “Cveneburs” uwodebdnen. musliman qarTvelebs nacvlad “qarTvelixar?” ekiTxebodnen “Cveneburi xar?” “Cveneburi” am mniSvnelobiT dResacixmareba. aqedan momdinareobs krebulis saTauri.

dRes, roca dRiTi-dRe farTovdeba TurqeT-saqarTvelosurTierTobebi, Jurnali “Cveneburi” SemaerTebeli xidi xdeba qristianida muslimani qarTvelebisa. krebuli TurqeTSi mcxovrebiqarTvelebisTvis Zalian bevrs niSnavs. maT Tu rame ician saqarTveloze,mis istoriaze, kulturaze, es “Cveneburis” damsaxurebacaa. JurnalisgadafurcvlisTanave igrZnoba saocari siTbo da siyvaruli yoveliveqarTulisadmi. krebulis mizani TurqeT-saqarTvelos urTierTobebisgamyarebaa. TurqeTisTvis saqarTvelo ara mxolod Crdiloelimezobelia, aramed Sua aziis Turqul saxelmwifoebTan damakavSirebelixidicaa. winaparTa samSoblosTan megobruli urTierTobebisSenarCunebis erT-erTi gzaa qarTuli kulturis da istoriis gacnoba,rasac emsaxureba “Cveneburi”. Jurnals saqarTveloSic didi interesiTkiTxuloben.

Kkrebuli metad mravalferovania. aq mkiTxveli gaecnoba qarTulliteraturas, folklors, xelovnebas, kulturas, saqarTvelos istorias,eTnografias, socialursa da ekonomikur mdgomareobas; interviusa daportretis ganyofilebaSi saintereso pirovnebebTan mouwevs Sexvedra.Jurnali arc bavSvebs tovebs gulgrils. Aaq isini Sexvdebian qarTulixalxuri zRaprebis gmirebs, gaecnobian qarTvel sabavSvo mweralTa dapoetTa leqsebs da moTxrobebs.

“CveneburSi” ZiriTadad dabeWdilia fahreTin CiloRlus(WilaSvili), hasan Tahsin saigilis (beJaniZe), hairi hairioRlus(malakmaZe), iberia ozganis (ahmed melaSvilis Svili), ismail iazijis(davlaZe) statiebi. aRsaniSnavia is faqti, rom Jurnalis mesveurni,romlebic mowyvetilni arian istoriul samSoblos SesaniSnavad flobenqarTul enas, icnoben qarTul kulturas da naTeli warmodgena aqvTsaqarTveloSi mimdinare politikuri cxovrebis Sesaxeb. kidev ufroniSandoblivia is faqti, rom Jurnalis gamomcemelTa SorisaraqarTvelebic arian, romlebic aranakleb arian dainteresebulnisaqarTveloTi.

maRal poligrafiul doneze gamocemuli krebulimaRalprofesionalurad warmoaCens mkiTxvelis winaSe qarTulsinamdviles.

Page 163: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

163

JurnalSi dabeWdilia iseTi xasiaTis statiebi, romlebic aSkaradmiuTiTeben im teritoriebis saqarTvelosadmi kuTvnilebas, romlebicamJamad TurqeTis CrdiloeT nawils qmnian da uxvad arian mofenilniqarTuli arqiteqturis brwyinvale nimuSebiT. aseTi xasiaTis statiebiRirebulia imdenad, ramdenadac TurqeTSi mcxovreb qarTvelebssaSualebas aZlevs gaiTviTcnobieron TavianTi kulturuli memkvidreoba.

Qqris qelieri statiaSi “TurqeTSi miviwyebuli qarTuli eklesiebi”maRal Sefasebas aZlevs qarTul xuroTmoZRvrebas, aRiarebs misoriginalobasa da TviTmyofadobas. obieqturobisaTvis aRvniSnavT, romigi erTgvarad gazviadebuladac warmoaCens qarTuli arqiteqturismniSvnelobas Sua saukuneebis dasavleT evropis arqiteqturuli stilisCamoyalibebaSi. amis damamtkicebel argumentad mas mohyavs qarTulitaZris mTavari Sesasvleli karebis morTulobani, samxreT SesasvlelSiarsebuli reliefebi da qandakebebi. avtori gulistkivils gamoTqvamsqarTuli taZrebis mZime mdgomareobis gamo. mosaxleobis mierqristianuli aRmsareblobis Sewyvetis Semdeg eklesiebis nawili meCeTadgadakeTda da maTi struqtura mTlianad Seicvala, nawili miwisZvramdaangria. erT-erTişqarTuli taZari Turqebs aufeTqebiaT, misi qvagamoeyenebinaT samSeneblo masalad Turqi vaWris saxelzeasagebişmeCeTisTvis. tao-klarjeTSi arsebul eklesiaTagan dRemde Zaliancotam moaRwia. esenia: bana, iSxani, oSki, xaxuli. isini sanaxevroddangreul mdgomareobaSia. TurqeTSi miviwyebul qarTul eklesiaTagadarCenis erTaderT gzad avtors am ulamazes mxareSi turizmisganviTareba esaxeba.

TurqeTSi arsebul qarTul eklesiaTa Temis gagrZelebaswarmoadgens guram SaraZis weriliş”stambolis qarTuli eklesia”.1

statiis Turquli Targmanis avtoria hasan Celiqi. guram SaraZe saubrobsstambolSi arsebuli qarTuli kaTolikuri eklesiis Sesaxeb, romelicagebulia 1850-1860ww-Si axalcixeli ostatis petre xarisWiraSvilis mier.eklesia did kulturul saqmianobas eweoda. aq moRvaweobdnen mixeilTamaraSvili, mixeil TarxniSvili, beiruTis universitetis profesoriSalva vardiZe. monasterSi aRmoCenil iqna qarTuli xelnawerebi,romlebic ZiriTadad XVII-XIX saukuneebs da XX saukunis dasawyissmiekuTvnebian. maT Soris iyo sulxan-saba orbelianis xucuri anbaniTdawerili “mogzauroba evropaSi”. Ees xelnaweri qarTvelma Turqologmasergi jiqiam Camoitana saqarTveloSi. samwuxarod, aq igi daikarga.avtori gulistkivils gamoTqvams im mZime mdgomareobis gamo, romelSicqarTuli xelnawerebi imyofeba da aRniSnavs, rom maTi Svela saSurisaqmea. wignebisa da xelnawerebis gverdiT aq gvxvdeba bibliur TemazeSeqmnili naxatebi, bagrationTa dinastiis gerbi, antikvaruli aveji,qarTveli istoriuli pirebis (wminda nino, daviT aRmaSenebeli, Tamarmefe) portretebi.

“Cveneburi” did yuradRebas uTmobs iseTi Temebis gaSuqebas,rogoric aris TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa yofa-cxovreba, maTidamokidebuleba saqarTvelosadmi, qarTuli kulturisadmi. rogorckrebulidan irkveva, am mxriv mTlad sasurveli viTareba ar unda iyos,miuxedavad imisa, rom bolo wlebSi saqarTvelosadmi interesisgaRviZebis tendenciebi iqaur qarTvelebSi aSkaraa. Jurnalis

1 Jurnali “Cveneburi”, stamboli, 1993 weli.“Çveneburi” dergisi, İstanbul, 1993 yıl

Page 164: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

164

eTnografiul ganyofilebaSi dabeWdilia fahreTin CiloRlus statia“Turqi qarTvelebi saukunis win”, romelic cdilobs mkiTxvelsgarkveuli warmodgena Seuqmnas, Tu rogor iyo daculi erTi saukuniswin TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa yofa-cxovrebaSi qarTuli tradiciebi.es gamoixateboda erovnul tansacmelSi, sacxovrebeli binismowyobilobaSi, adaT-wesebSi, qarTuli enisadmi damokidebulebaSi.

Jurnali saSualebas gvaZlevs Tvali mivadevnoT qarTvelTamdgomareobas TurqeTSi gasuli saukunidan dRemde. dRevandeli viTarebaki, rogorc krebulidan Cans, sruliad gansxvavebul suraTs gvaZlevs.amjerad aidin akinis statiaze “qarTuli enis gavrceleba damdgomareoba TurqeTSi”2 SevaCerebT yuradRebas. avtori didigulistkiviliT saubrobs im tendenciebis Sesaxeb, romelic dReisTvisSeimCneva iqaur qarTvelebSi. qarTuli ena nel-nela daviwyebas mieca.qarTulad mxolod maWaxelasa da maradiTSi laparakoben, rac maTigeografiuli mdgomareobiT aris ganpirobebuli(mTebi akravs dagaremosgan izolirebulia). sxvagan qarTuli moxucebis garda aRaravinicis. Aamis erT-erTi mizezi did qalaqebSi gadasaxlebaa. “TurqiqarTvelebi” mowyvetilni aRmoCndnen mSobliuri enisgan. Ees gaxda mizezimaT metyvelebaSi gramatikuli cvlilebebisa. mag., winadadebis sityvaTawyoba Seicvala, zmnam winadadebis boloSi gadainacvla. mSoblebi ararian dainteresebulni imiT, rom maTma Svilebma qarTuli iswavlon.miuxedavad daxatuli mZime suraTisa, aidin akini imeds gamoTqvams, romdRes, roca farTovdeba TurqeT-saqarTvelos urTierTobebi, qarTulienis SeswavliT bevri dainteresdeba. TurqeTSi mcxovrebi bevriqarTvelisTvis qarTuli ena saqarTvelosTan turistuli, savaWro dadiplomatiuri urTierTobebis erT-erTi gza gaxdeba.

Jurnali “Cveneburi” Tavis furclebze maWaxelas soflebSimcxovrebi qarTvelebis Sesaxeb calke statias aTavsebs. avtori hairihairioRlu Tavis statiaSi “zogierTi istoriuli da eTnografiulicnoba maWaxelas soflebis Sesaxeb” sruliad gansxvavebul suraTsgvixatavs. Aam soflebSi mcxovreb qarTvelebs qarTuli enacSeunarCunebiaT da qarTuli adaT-wesebic.

Jurnals miznad dausaxavs qarTuli enis popularizacia da imviTarebis Secvla, romelic dRes aris TurqeTSi qarTuli enis codnisTvalsazrisiT. Aam mizniT Jurnalis meSvide nomerSi Cndeba specialuriganyofileba, romelic dainteresebul mkiTxvels saSualebas aZlevsqarTuli enis Sesawavlisas. “TviTmaswavlebeli” eyrdnoba m.kvareiSvilisa da g. naxucriSvilis “Teach yourself Georgıan” (1972), romelicinglisuri enis mcodneTaTvis aris gaTvaliswinebuli. am ganyofilebisavtoria fahreTin CiloRlu. SesavalSi igi mokled exeba qarTuli enisistorias, zogadad aqvs mimoxiluli qarTuli enis Sesaxeb arsebuliyvela wyaro. SesavalSive mokled aris ganxiluli qarTuli enis zogadistruqtura. Eenis swavlebis gakveTilebi Sedgeba qarTuli teqstisgan,romelsac Tan axlavs transliteracia Turquli asoebiT, teqstisTurquli Targmani, gramatika da savarjiSoebi. Ddidi yuradReba eTmobasavarjiSoebs qarTulişbgerebis gamoTqmaze, gansakuTrebiT im bgerebisas,romelTa Sesatyvisi Turqul enaSi ar arsebobs.

Jurnali farTo adgils uTmobs polemikuri xasiaTis statiebs,sadac gamoxatulia mwvave da mkveTri reaqcia im avtorTa mimarT,

2 iqve.

Page 165: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

165

romlebic cdiloben saqarTvelos istoriis, qarTvelTa warmomavlobis,qarTuli kulturis gayalbebul warmoCenas. Aamjerad yuradRebasSevaCerebT hairi hairioRlus statiaze “demagogiis ostatebi”, sadacsaqarTvelos istoriisa da kulturis kargi codniT, sakmaodargumentirebulad aris ugulebelyofili Jurnal “qarTefeSi” Turqiavtorebis (f. qirzioRlu, h. goqTurqi, m. bahCeji, m. ozderi) miergamoqveynebuli demagogiuri statiebi saqarTvelos Sesaxeb. rogorc amstatiidan Cans, es Jurnali saerTod gamoirCeva saqarTvelos Sesaxebaraobieqturi informaciis miwodebiT. “Cveneburi” ki cdilobssaqarTvelos istoriis gayalbebis yvela mcdelobas Sesabamisi pasuxigasces. hairi hairioRlus statiidan vecnobiT, rom “qarTefes”qarTvelTa warmomavlobis Sesaxeb iseTi versia miuwodebiamkiTxvelisaTvis, rom TiTqos qarTvelebi Sua aziidan wamosuli,arTvinis midamoebSi dasaxlebuli Turqi skviTebis tomebi arian;qarTuli ena ki somxuri enis vulgarul variantad miuCneviaT; arasworicnobebia gamoqveynebuli JurnalSi megrelTa Sesaxebac, sadac isini Suaaziidan wamosul da skandinaviis qveynebSi dasaxlebul tomebad arianwarmodgenilni. Jurnali qarTvelTa samefo dinastiis warmoSobissakiTxsac exeba. TiTqos bagrationTa dinastia Zvel oRuzTa tomebidanmomdinareobs. “qarTefes” mixedviT isini 575 wels Woroxis tomebidanwamovidnen da araqsis mxareSi TavianTi xelisufleba daamyares.

hairi hairioRlu qarTuli sinamdvilis damaxinjebis yvela am cdassaTanado pasuxs aZlevs, sadac kargad Cans saqarTvelos istoriis dakulturis Rrma codna. avtori asabuTebs, rom qarTvelebi adgilobrivi,kavkasiis mTebTan mcxovrebi xalxia. mohyavs qarTvelTa warmoSobisbibliuri versia. aRniSnavs, rom qarTvelebişbibliuri iafeTisSTamomavlebi arian.

Aavtori qarTuli enis sakiTxebze msjelobasac sakmaod farToadgils uTmobs. aRniSnavs, rom qarTuli da somxuri sxvadasxva enaTaojaxs miekuTvneba da zemoT moyvanili “mosazreba” yovelgvar safuZvelsmoklebulia.

bagrationTa dinastiis warmoSobaze msjelobisas avtori mouxmobsqarTulsa da araqarTul wyaroebs, gvTavazobs yvela versias amsakiTxTan dakavSirebiT da aSkaras xdis Jurnal “qarTefes” versiisaraseriozulobas.

vrclad aris gaSuqebuli megrelTa sakiTxi. aRniSnavs, rom isiniqarTvelebi arian, Zveli qarTuli kulturis erT-erTi Semqmnelni.

JurnalSi didi adgili aqvs daTmobili saqarTveloSi mimdinarepolitikur procesebs. aris specialuri ganyofileba (“mokle-mokled”),romelic mokle, zogad informacias awvdis mkiTxvels saqarTvelospolitikuri cxovrebis Sesaxeb.

krebulis upirvelesi daniSnulebaa qarTuli kulturisa daxelovnebis popularizacia, misi gacnoba TurqeTSi mcxovrebiqarTvelebisTvis. am funqcias igi Sesanisnavad asrulebs. JurnalSiqarTuli kulturis miRwevebi farTo speqtriT aris warmodgenili.Jurnals miznad dausaxavs saqarTvelos istoriis gacnobamkiTxvelisaTvis.

Kkrebulis xelovnebisa da literaturis ganyofilebaSi dabeWdiliaqarTuli literaturis istoria mexuTe saukunidan dRemde (avtorifahreTin CiloRlu), svanuri Tqmuleba beTqilze (mTargmneli ahmedmelaSvili), romelic dasuraTebulia qarTveli mxatvar-grafikosis da

Page 166: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

166

moqandakis vaxtang onianis mier. literaturisa da xelovnebisganyofilebis gverdebi daTmobili aqvs akaki wereTlis (mTargmneliiberia ozgani), ana kalandaZis, galaktion tabiZis, nikolozbaraTaSvilis, oTar WilaZis, Tamaz WilaZis, baRaTer arabulis leqsebs(mTargmneli hasan Celiqi).

Jurnali qarTuli Teatrisa da kinos moRvaweebsac acnobsmkiTxvels. fahreTTin CiloRlu statiaSi “qarTuli kino” zogadad exebaqarTuli kinos istorias 1910 wlidan dRemde. aq SexvdebiT interviuebsqarTvel msaxiobebTan da reJisorebTan.

Jurnals bavSvebic didi interesiT waikiTxaven. Aaq maTTvisspecialuri gverdia gamoyofili, sadac dabeWdilia qarTuli xalxurizRaprebis, qarTvel sabavSvo mweralTa da poetTa moTxrobebis daleqsebis Targmanebi. patara mkiTxveli gaecnoba qarTul xalxurzRaprebs “nacarqeqia” (mTargmneli irine gociriZe), “ori matyuara qosa”(mTargmnelişhasan Celiqi), “kata da ölomi” (mTargmneli muraT aTaserTi-cecxlaZe), giorgi SatberaSvilis, irodion evdoSvilis moTxrobebs,romelTa mTargmnelia hairi hairioRlu. mkiTxvels gulgrils ardatovebs patar-patara sabavSvo moTxrobebi, romlebic dedaenidan arisamoRebuli.

Aamrigad, Jurnali “Cveneburi” qarTuli kulturis, saqarTvelosistoriis da Tanamedrove socialur-politikuri mdgomareobis yvelamniSvnelovan problemas swori mecnieruli poziciiT da moqalaqeobrivikeTilsindisierebiT aRwers da popularizacias uwevs TurqulenovansamyaroSi.

2005 wlis 28 ivliss mustafa iaquTma, romelic warmoSobiTqarTvelia gazeT “birgunSi” gamoaqveyna statia “ahmed ozgan melaSvili _Turqi qarTvelebis ilia WavWavaZe”.1 statiaSi avtori saubrobs imisSesaxeb, rom ahmed melaSvilis gardacvalebis 25 wlisTavTandakavSirebiT Jurnal “Cveneburis” warmomadgenlebma 2005 wlis 5 ivlisspativi miages mis saflavs inegolSi, 10 ivliss ki stambolSi gaimarTamisi xsovnisadmi miZRvnili saRamo.

mustafa iaquTi statiaSi aRniSnavs, rom ahmed melaSvili gaicno1974 wels, moixibla misi pirovnebiT, misi qarTuli enis, kulturisa daliteraturis codniT. Semdeg statiis avtori ixsenebs 1980 wels bursaSiahmed melaSvilis mkvlelobas da 1907 wels ilia WavWavaZis mkvlelobassaqarTveloSi. aRniSnavs, rom ahmeds sicocxleSi yovelTvis eubnebodnen,Sen TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebis ilia WavWavaZe xaro da samwuxaroa,rom ahmedic iliasaviT mokleso.ahmed melaSvilis saflavze aseTi warweraa: “me Cemi xalxisTvisvicxovre, da ara ukvdavebisTvis!”

Semdeg mustafa iaquTi saubrobs ilia WavWavaZeze da mis rolzeqarTul literaturaSi da aRniSnavs, rom Turqul enaze ilias mxoloderTi nawarmoebia Targmnili – “mgzavris werilebi” (mTargmneli alialTuni, 1989 weli).

igive statia daibeWda gazeT “jumhurieTSi” 2005 wlis 16 ivliss,saTauriT “respublikeli arqiteqtori”. oRond am ukanasknelSi ar arissaubari ilia WavWavaZeze.

1 gazeTi “birgun”, 2008 wlis 28 ivlisi.“Birgün” gazetesi , 28 temmuz 2008 yılı

Page 167: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

167

qarTul-Turqulenovani Jurnali “firosmani” TurqeTis qarTulidiasporis gamaerTianebelia. 2007 wlidan gamovida Jurnalis eqvsi nomeri.gamocema gamoirCeva maRali xarisxiT, rogorc formiT, ise SinaarsiTac.Jurnalis redaqtoria fahreTTin ÇCiloRlu (CilaSvili); redkolegiaSiSedian qarTuli warmoSobis cnobili Turqi mwerlebi da sazogadomoRvaweebi: qevser ruhi (xanTaZe), mustafa iakuti (ximSiaSvili), hasanCeliqi, iasin onju (msxalaZe), Senol Tabani da sxv. “firosmans” udidesiwvlili Seaqvs TurqeTSi saqarTvelos istoriisa da kulturis, qarTulienis, literaturisa da folkloris popularizaciis saqmeSi. emsaxurebaadgilobriv qarTvelebSi erovnuli TviTSegnebis dacvisa da gaRrmavebisumniSvnelovanes saqmes. JurnalSi sistematurad qveyndeba sainteresostatiebi TurqeTis sxvadasxva regionebSi arsebuli qarTuli soflebis,qarTuli Zeglebis, adgilonrivi qarTvelebis, maTi kulturisa datradiciebis, gamoCenili sazogado moRvaweebis Sesaxeb. calke adgilieTmoba informaciebs saqarTveloSi mimdinare procesebis Taobaze.redaqciis wevrebs aqtiuri urTierTobebi aqvT TurqeTis qarTulsazogadoebebTan, aSuqeben maT moRvaweobasa da qarTuli diasporis mierorganizebul RonisZiebebs. aRsaniSnavia fahreTTin CiloRlus –“firosmanis” redaqtoris gansakuTrebuli Rvawli. igi wlebisganmavlobaSi moRvaweobda “mamulisa” da “Cveneburis” redaqciebSi. manveSeadgina “dedaena”, bavSvebisaTvis qarTuli weris maswavlebeli“kaligrafiuli rveuli” da moZravi anbani. fahreTTin CiloRlus mierSedgenili “dedaena” 64 gverdiania. maRali poligrafiuli xarisxiTa daferadi suraTebiT gamocemuli “dedaena” mSobliuri enis Seswavlisupirvelesi wyaroa TurqeTis qarTvelobis yvela asakiswarmomadgenlisaTvis. “kaligrafiuli rveuli” 64 gverdiania dagamiznulia TurqeTis qarTvelobisTvis qarTuli marTlwerisSesaswavlad. moZravi anbani, mcire zomiTa da lamazi gaformebiT, umalmiipyerobs bavSvebis yuradRebas. kartis formis xarisxian muyaoze winamxare 33 niSnis gamosaxulebas, ukana mxare ki leqsikons ukavia.

TurqeTis diasporis es mniSvnelovani SenaZeni, iseve rogorcJurnali “firosmani”, Senol Tabanis xelmZRvanelobiT gamoica. SenolTabani warmoSobiT arTvinis olqis borCxis raionidanaa. igi wlebisganmavlobaSi daucxromlad iRwvis TurqeTis qarTuli kulturispopularizaciisaTvis.

ahmed melaSvilis Tanamedrove iyo ibrahim goraZe, romelmacqarTulidan Turqulad Targmna iusuf faRavas “Caumqrali kera” (1977),mixeil javaxiSvilis “eSmakis qva” (1988), simon qvarianis “didi mouravi _giorgi saakaZe” (1980). hairi hairioRlum ki qarTuli zRaprebi “zarmacikaci” (1983) da “mzis asuli” (1986) gamosca Turqul enaze.

hairi hairioRlus mSoblebi aWaridan TurqeTSi gadasaxldnen. igidaibada 1936 wels inegolis raionis sofel hairieSi. 1955 wels Cairicxabursis mamakacTa xelovnebis institutSi arqiteqturis fakultetze.qarTuli sasaubro ena man ojaxSi Seiswavla, Semdeg ki iswavla qarTulianbani. Zalian patara iyo, rodesac leqsebis wera daiwyo. bevrmagamomcemlobam, TurqeTsa Tu mis farglebs gareT, gamosca misimoTxrobebi, leqsebi, gamokvlevebi da samecniero statiebi. 1978 welsmoiwvies saqarTveloSi, sadac mecnierul muSaobas eweoda. 1982 wels igipensiaSi gavida da mTel dros uTmobda samecniero muSaobaskavkasiologiaSi.

Page 168: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

168

hairi hairioRlus mier Turqulad naTargmn qarTuli zRaprebiskrebulis “zarmaci kacis” winasityvaobaSi SeiZleba amovikiTxoT Semdegi:miuxedavad imisa, rom saqarTvelo Cveni mezobelia, qarTuli mwerlobisZalian cota nimuSi aris Targmnili Turqul enaze. qarTvel ers didiistoriuli warsuli aqvs da rogorc yvela didi warsulis mqone eri,mdidaria zRaprebiTa da epikuri nawarmoebebiT.

TurqeTis ganaTlebis saministrom Seiswavla aRniSnuli wigni damiiCnia, rom misi wakiTxva rekomendirebulia dawyebiTi klasismoswavleebisaTvis.

garda zemoaRniSnulisa, hairi hairioRlum Sekriba da qarTulidanTurqulad Targmna zRaprebis krebuli “mzis asuli”. wigniswinasityvaobaSi igi Turq mkiTxvels acnobs saqarTvelosa da qarTulkulturas, saubrobs oqros sawmissa da rusTavelze, Tamar mefeze;mokled exeba Cveni qveynis istorias da aRniSnavs, rom saqarTvelosucxoelebi yovelTvis “aRmosavleTis samoTxes” uwodebdnen, romsaqarTvelo legendebisa da cisferi mTebis qveyanaa.

saqarTvelos istoriis, qarTuli kulturisa da literaturisTurqi mkiTxvelisaTvis gacnobaSi didia fahreTTin CiloRlus (farnaCilaSvilis) wvlili. igi daibada 1955 wlis 18 aprils unieSi. stambolSidaamTavra Jurnalistikis fakulteti, aris mwerali da poeti. fahreTTinCiloRlum qarTulidan Turqul enaze Targmna ramdenime istoriuliwigni, qarTvel poetTa leqsebi da prozauli nawarmoebebi. fahreTTinCiloRlum Turq mkiTxvels gaacno ivane jaianis “werilebi SavSeTidan”.Targmnisas man isargebla aRniSnuli wignis 1991 wlis TbilisurigamocemiT. magram Secvala saTauri da mas uwoda “werilebi borCxidan”.TviTon amas ase xsnis: “radgan werilebi borCxidan aris mowerili,amitom ufro Sesaferad CavTvaleT, misTvis gvewodebina “werilebiborCxidan”.

ivane jaiani daibada 1862 wels da gardaicvala 1936 wels. igi 1877-1878 wlebis ruseT-osmaleTis omis dros gaigzavna Woroxis xeobaSimcxovreb muslim qarTvelebTan. xeoba aRniSnuli omis Sedegad ruseTisxelSi aRmoCnda. aq samsaxuris dros man dawera werilebi, romlebicgamoqveynda TbilisSi gazeT “droebasa” da “iveriaSi”. werilebSigadmocemulia ivane jaianis urTierTobebi Woroxis xeobaSi mcxovrebmuslim qarTvelebTan. wigni detalur informacias gvawvdis imqarTvelebze, romlebic omis Semdeg xeobaSi darCnen.

isTmedzade doqtor mehmeT arifis avtorobiT gamomcemloba“sinaTlem” 2002 wels gamosca wigni “qarTuli soflebi”. igi exebaWoroxis xeobidan wasul da samsunis ilCe CarSambSi CasaxlebulqarTvelebs. orive wigni gaxlavT mniSvnelovani wyaro TurqeTSimcxovrebi qarTvelebis Sesaxeb.

1998 wels gamomcemloba “sinaTlem” dabeWda leqsebis krebuli“Rrma naRveli”. wigni gamosacemad moamzada fahreTin CiloRlum. igigaxlavT qarTuli poeziis mcire anTologia. krebulSi TavmoyriliaTanamedrove xuTi cnobili poetis leqsebi. wigns wamZRvarebuli aqvsqarTuli poeziis mokle mimoxilva, sadac saubaria qarTul poeziazedasabamidan dRemde. wignis saxelwodeba “Rrma naRveli” aRebulia ekabaqraZis amave saxelwodebis wignidan. krebulSi Sesulia eka baqraZisleqsebic. krebulSi Sesuli leqsebis umravlesoba adre gamoqveynebuliaqarTul JurnalebSi “Cveneburi” da “mamuli”, aseve gazeT “jumhurieTis”literaturul damatebaSi, romelic moamzada jevaT Cafanma. leqsebi

Page 169: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

169

Targmnes fahreTin CiloRlum da hasan Celiqma. pirvel rigSi mocemulialeqsebi galaqtion tabiZis, ana kalandaZis, muxran maWavarianis, TamazWilaZis, mexuTe avtori gaxlavT eka baqraZe.

pirveli sabavSvo wigni, romelic gamomcemloba “sinaTlem” dabeWdaaris qarTuli zRaprebi “falji hoCo”. wigni gamosacemad moamzadafahreTin CiloRlum. wignis saTaurad aRebulia megruli zRapris“falji hojos” saTauri. zRaprebi sxvadasxva wyarodan aris amoRebuli.zRaprebi Turqulad Targmnes fahreTin CiloRlum, irine gociriZem, hasanCeliqma, hulia CiloRlum. TiTqmis yvela maTgani gamoqveynebuliaJurnalebSi “Cveneburi” da “mamuli”.

aseve fahreTTin ÇCiloRlum Targmna Turqulad abdul miqelaZis“werilebi aWaridan”. wignSi dabeWdilia is werilebi, romlebsac abdulmiqelaZe swerda saqarTvelos samxreTidan, saqarTvelos im nawilidan,sadac muslimi qarTvelebi cxovrobdnen, gazeT “iverias” TbilisSi.

fahreTTin ÇCiloRlum Targmnisas isargebla ramaz surmaniZis miergamocemuli wigniT “werilebi aWaridan” (1991, Tbilisi). wignSi Sesulipirveli werili 1886 wels aris dawerili, ukanaskneli ki 1915 wels.werilebi iwereboda sofel qedaSi. sofeli qeda da misi Semogareni 1877-1878 wlebis ruseT-TurqeTis omamde osmaleTis SemadgenlobaSi Sedioda.

aRniSnuli wigni Zalian sainteresoa im TvalsazrisiT, rom asaxavsmuslimi qarTvelebis cxovrebas. im muslimi qarTvelebisa, romlebicomis Semdeg gadasaxldnen osmaleTSi da im muslimi qarTvelebisac,romlebmac omis Semdeg ruseTis SemadgenlobaSi darCena arCies. wigniZalian saintereso informacias gvawvdis soflis meurneobaze,ganaTlebaze, im socialur problemebze, romelsac ganicdida am mxrismosaxleoba (SimSili, infeqciuri daavadebebi da sxv.).

werilebis avtori abdul miqelaZe iseTive saintereso pirovnebaa,rogorc misi werilebi. igi Tavis 44-e werilSi wers, rom pirveladTbilisSi 1880 wels Cavida. aRniSnavs, rom ar icoda wera-kiTxva, rommxolod qarTul asoebs scnobda. ramdenime wlis Semdeg ki is gazeT“iveriis” korespondenti xdeba. abdul efendi miqelaZe 1853 wels sofelqedis maxloblad, qvemo aWaraSi daibada.misma ojaxma kargad icoda xalxuri medicina, Tumca mamamisi wera-kiTxvis ucodinari iyo. abdul efendi trapizonSi swavlobda medreseSi(sasuliero saswavlebelSi). aRniSnuli saswavlebeli daamTavra, Tumcasasuliero saqmianoba ar gaugrZelebia da isic xalxuri mediciniTdainteresda.

qarTuli wera-kiTxvis swavla 1870 wels dauwyia. 1882-1884 wlebSiTbilisSi gaicno ilia WavWavaZe, petre umikaSvili da im epoqis sxvamowinave mwerlebi Tu sazogado moRvaweebi. swored am periodidan arisSesaZlebeli misi cxovrebisaTvis Tvalis midevneba mis wignSigamoqveynebuli werilebis mixedviT. bolo werili 1915 wels arisdawerili, romelSic is Tavs ase moixseniebs “Zveli “iveriis”daviwyebuli korespondenti aWareli miqelaZe” (46-e werili).

am wignis damatebiTi Tavis mexuTe werilSi zaqaria WiWinaZe wers,rom ivane jaiani borCxaSi qarTul anbans aswavlis. aq aRniSnuli ivanejaiani sxva aravinaa, Tu ara avtori wignisa “werilebi SavSeTidan”.“werilebi aWaridan” da “werilebi SavSeTidan” aris ori wigni, romelicerTmaneTs avsebs.

2004 wels gamomcemloba “sinaTlem” gamosca “sizmari”, romelicwarmoadgens guram gegeSiZis Svidi moTxrobis krebuls.. moTxrobebi

Page 170: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

170

Turqulad Targmna fahreTin CiloRlum. krebulSi Sesuli zogierTimoTxroba wina wlebSi gamoqveynda JurnalSi “Adam Öykü”. wignissaxelwodeba momdinareobs erT-erTi moTxrobidan, romelic krebulSiaSesuli.

1980 wels Turqul enaze iTargmna sabavSvo mwerlis vaxtanggogolaSvilis “cisferi mTebis qveyana”. wigni Turqulad Targmna mehmedozgulma.

gamomcemloba `sinaTlem” dabeWda qarTuli moTxrobebis anTologia“imedi didxans cocxlobs”. igi gaxlavT meoTxe wigni, romelicaRniSnulma stambam gamosca. anTologiaSi Tavmoyrilia 12 TanamedroveqarTveli mwerlis moTxroba. wignis saxelwodeba aRebulia giorgiciciSvilis erT-erTi moTxrobidan. “imedi didxans cocxlobs” imavesaxelwodebiT ufro adre gamocemul iqna gamomcemloba “jeilanis” mier“kavkasiur serialSi”.

wignSi Sesuli moTxrobebi Turqulad Targmnes hasan CeliqmaqarTuli enidan, xolo faToS gursoiTiraqma inglisuridan.anTologiaSi Sesulia is qarTuli moTxrobebi, romelTa personaJebsjer kavSiri ar gauwyvetiaT miwasTan. amave anTologiaSi ixilavT nodardumbaZis moTxroba “ZaRls”.

1987 wels stambolSi gamoica nodar dumbaZis “maradisobis kanoni”,romelic Turqul enaze Targmna ali alTunma. wignis winasityvaobaSimTargmneli ali alTuni zogadad saubrobs saqarTvelosa da qarTulkulturaze. aRniSnavs, rom Turqi mkiTxveli romanis wakiTxvis Semdegsaocar sulier siaxloves igrZnobs qarTvel xalxTan. igi mixvdeba, romsaqarTvelo mxolod mezobeli qveyana ar aris. qarTvelebic iseTiveemociurni arian, rogorc Turqebi, ver eguebian ukeTurobas. siyvarulicerTnairad esmiT.

winasityvaobis mixedviT Cans, rom mTargmneli kargad erkvevasabWoTa periodis saqarTvelos istoriaSi. igi aRniSnavs, rom “nodardumbaZem romanSi “maradisobis kanoni” sada da msubuqi eniT wina planzewamoswia sabWoTa saqarTvelos problemebi.

fridon xalvaSis leqsebis krebuli “rac ar unda iyos” Turqulenaze iTargmna 1987 wels faqir baiqurTisa da abdurahman CeTinqaias mier.maSin sarfis sasazRvro kari jer ar iyo gaxsnili da mTargmneli faqirbaiqurTi did sinanuls gamoTqvams imis gamo, rom masTan stumradmimavali fridon xalvaSi iZulebulia moskovis gavliT CavidesTurqeTSi. “aeroportSi vicdi. mgzavri, romelsac unda davxvde, poetifridon xalvaSia. baTumidan moskovSi, moskovidan stambolSi,stambolidan ankaraSi Camova. didi gza elis. baTumsa da xofas Sorisarsebuli sarfis kari rom Ria iyos, mokleze gadmovidoda. oTxi wliswin mec aseve wvalebiT Cavedi baTumSi. am ori mezobeli qveynissazRvrebze ekliani buCqebia, romlebic me da fridons ar dagvirgavs.erT dRes xelixelCakidebulni gavasufTavebT maT. es arc CvensinteresebSi Sedis, arc maT interesebSi. erTi sazRvris orive mxaresdedamiwis ori saukeTeso xalxi cxovrobs. qarTvelebi megobrobasa dastumarTmoyvareobaSi tols ver dagvideben, magram Rvinis smaSinamdvilad gvjobian.” Semdeg faqir baiqurTi saubrobs saqarTveloSiarsebul kidev erT Taviseburebaze. igi aRniSnavs, rom mwerlebi dapoetebi saqarTveloSi gansakuTrebuli pativiscemiT sargebloben. maTxelSi didi Zalaa. isini Tanamdebobis pirebTan erTad marTaven qveyanas.faqir baiqurTi gaocebas ver malavs imis gamo, rom saqarTveloSi

Page 171: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

171

kulturuli cxovreba duRs da gadmoduRs: “Teatris karebSi imdeni kaciSedis da gamodis, rom ver daiTvli. Tqven ggoniaT operaSi bileTsiSoviT? ar ikiTxavT, ramdenia romanebis, leqsebis, moTxrobebistiraJebi? gaikiTxeT da naxavT. saWiro informacias rom moipovebT,gaocdebiT. fridonma maCvena Tavisi leqsebi. davxede misi leqsebiskrebulis saTaurebs: “wvimiani mze”, “saxrCobelas cremli”, “varskvlavisnamsxvrevi”. ra samwuxaroa, rom ar vici qarTuli ena da am anbans vervkiTxulob. CemSi nel-nela izrdeboda interesi, Tu ra ewera fridonisada sxva qarTveli poetebis leqsebSi. Tavi davaneboT Tanamedrovepoetebsa da mwerlebs, klasikosi mwerlebi da poetebic ki ar arisnaTargmni Turqul enaze. Cemda sabednierod, vicnobdi nodar dumbaZisromans “me vxedav mzes” da gogolaSvilis sabavSvo wigns “cisferimTebis qveyana”. vin icis, kidev ramdenia fridoniviT TviTmyofadi poeti?arcerTs ar vicnobT, ra samwuxaroa! isini Cvens anTologiebs gamoscemen,Cvens wignebs Targmnian. Cven ki verafers ver vakeTebT. es maTi danakargiar aris, Cveni danakargia. amitom Cems megobars abdurahman CeTinqaiasvuTxari: “ded-mama qarTveli gyavs. wer, kiTxulob, saubrob qarTulad.poeti ar xar, magram sityva-sityviT miTargmne fridonis leqsebi. raswers, dawere. me masze vimuSaveb. erToblivad wigni gamovceT. SeiZlebawarmatebuli aRmoCndes es nabiji...”1

faqir baiqurTi da abdurahman CeTinqaia Seecadnen erTmaneTiSeevsoT. CeTinqaiam sityvasityviT Targmna fridon xalvaSis leqsebi,faqir baiqurTma ki galeqsa. leqsebis Turquli Targmani daibeWdastambolSi 1988 wels.

1991 wels samsunSi daibeWda “vefxistyaosnis” Turquli Targmani.SoTa rusTavelis “vefxistyaosnis” Turqul enaze Targmnis mcdelobadakavSirebulia samsunis universitetis profesor bilal dindarissaxelTan. imis gamo, rom man ar icis qarTuli ena, isargebla“vefxistyaosnis” franguli (sergi wulaZis) da azerbaijanuli (ahmedjevadis) TargmaniT.

ra Tqma unda, qarTuli mwerlobis TurqeTisTvis gacnoba amiT ardamTavrebula. saqarTveloSi sxvadasxva mizniT iyvnen Camosulebi Turqimwerlebi, romelTac TurqeTSi dabrunebisas gamoaqveynes statiebiqarTul mwerlobaze, Teatrze, ufro metad ki gamoqveynda iseTi statiebi,sadac saubari iyo STabeWdilebebze saqarTvelos Sesaxeb. magaliTad,1979 wlis ivlisSi Turqma mweralma omer faruq Tofraqma gazeT“politikaSi” gamoaqveyna mogonebebi saqarTvelos Sesaxeb. zeinab oralmaJurnal “xelovnebaSi”, xolo refika erduranma ki gazeT “mzeSi”gamoaqveynes statiebi qarTul Teatrze. nejaTi jumalma (wignSi saxelad“revizionisti”), Tariq dursunma (gazeTSi “ieni orTam”) da haldunTanerma gamoaqveynes mogonebebi aseve saqarTvelos Sesaxeb. haiaTiasiliazijim Jurnal “maias” 1969 wlis ianvar-agvistos nomrebSigamoaqveyna statiebi qarTul Teatrsa da mwerlobaze.

haiaTi asiliaziji 1987 wels ilia WavWavaZis 150-e wlisTavisadmimiZRvnil iubileze iyo miwveuli saqarTveloSi. TurqeTSi dabrunebisasJurnal “brois” 1987 wlis dekembris nomerSi, 1988 wlis ianvrisa daTebervlis 26-e da 28-e nomrebSi gamoaqveyna “mogzaurobisSTabeWdilebebi”, romelic ZiriTadad qarTul Teatrs exeboda.

1 Halvaşi Pridon, Eninde Sonunda, Çev. Fakir Baykurt-Abdurrahman Çetinkaya, 1988;

Page 172: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

172

aseve ilia WavWavaZis 150 wlisTavis iubileze iyo mowveulisaqarTveloSi aziz CaliSlari, romelmac zemoT aRniSnuli Jurnalis(“broi”) ianvris nomerSi gamoaqveyna statia ilia WavWavaZis Sesaxeb.

Jurnalis imave nomerSi hasan Celiqma da Tahsin saraCma gamoaqveynesTavianTi erToblivad naTargmni leqsebi.

erT-erTi Turqi mwerali, romelic ilia WavWavaZis iubileze iyomiwveuli, gaxldaT faqir baiqurTi, romelic dasavleT germaniaSicxovrobs. misi iniciativiT, 1987 wlis 4 dekembers dasavleT germaniaSigamomavalma “TurqeTis fostam” qarTveli mwerlebi gaacno germanelmkiTxvels. gansakuTrebuli adgili ki daeTmo ilia WavWavaZes. asevedasavleT germaniaSi gamomaval Jurnal “mwerlobaSi” 1987 wlisdekemberis 28-e nomerSi mkiTxveli gaecno ilia WavWavaZes. 1988 wlisTebervlis 29-e nomerSi ki Tanamedrove qarTveli poetis fridonxalvaSis Semoqmedebis Sesaxeb gamoqveynda statia da daibeWda xalvaSisramdenime leqsi.ü TurqeTis istoriisa, Turquli enisa da literaturisadmi interesiyovelTvis iyo saqarTveloSi, rac dResac ar minelebula. uamravimonografia, disertacia, statia, gamokvleva daiwera Turquli enisTaviseburebebis, qarTul enaSi Semosuli Turquli sityvebis, qarTul-Turquli istoriuli Tu literaturuli urTierTobebis Sesaxeb.

qarTul-Turquli urTierTobebis kvleva daiwyo mas Semdeg, racTbilisis saxelmwifo universitetsa da saqarTvelos mecnierebaTaakademiis aRmosavleTmcodneobis institutSi Seiqmna TurqologiiskaTedra. qarTveli Turqologebi ikvlevdnen rogorc Turqul enas aseveliteraturas. maT Seiswavles Turquli gramatikis wesebi, qarTul-Turquli enobrivi urTierTobebi, qarTulSi Semosuli Turqulisityvebi, Turqul enaSi da dialeqtebSi Sesuli qarTuli sityvebi,saqarTveloSi mcxovrebi Turqulenovani mosaxleobis metyvelebisTaviseburebani, TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebis sasaubro ena, Turqulisaarqivo masalebi enobrivi TvalsazrisiT, orhunis warwerebis ena,qarTul-Turquli enobrivi urTierTobebi, qarTuli da Turquli enistipologiuri paralelebi, qarTuli da Turquli frazeologizmebistipologia, qarTulSi Semosuli Turquli sityvebi.

qarTvelma Turqologebma Tbilisis saxelmwifo arqivSi daculiosmaluri dokumentebi Seiswavles enobrivi TvalsazrisiT da gamoscessaintereso monografiebi. Seiswavles arqivSi daculi me-18 saukunisTurquli enis saxelmZRvanelo, qarTuli asoebiT Turqul enazedawerili “biblia”, “qoroRlus” qarTuli versia da sxva saarqivomasalebi; Seiqmna qarTul-Turquli da Turqul-qarTuli leqsikonebi,sasaubroebi, am mxriv Zalian sainteresoa 2001 wels gamocemuli Turqul-qarTuli leqsikonis ortomeuli da Turqul-qarTuli frazeologizmebi.

rac Seexeba Turqul literaturas, Seswavlil iqna “dede qorquTiswigni”, “qoroRlus” eposi, TurqeTSi mcxovrebi qarTvelebiszepirsityviereba, jalaledin rumis, ruhi baRdadis, iunus emres, muhamedfuzulis, nefis, lamis, ahmeT haSimis, mihri haTunis, mehmeT eminis, iaqufqadris, sabahaTin alis, Tevfiq fiqreTis, hairulah efendis, faqirbaiqurTis, suaT derviSis da sxva cnobili mwerlebisa Tu poetebisSemoqmedeba; Seiswavles Turquli poetika. qarTul enaze iTargmna:Turquli zRaprebi, nasredin hojas anegdotebi, “dede qorquTis” wigni,nazim hiqmeTis leqsebi, sabahaTin alis, omer seifeTinis, orhanhanCerlioRlus, haldun Taneris, aziz nesinis, suaT derviSis, isa

Page 173: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

173

nejaTis, reSad nuri giunTeqinis, iaquf qadri qaraosmanoRlus, ahmeThaSimis, beqir ildizis, fazil husnu daRlarjas, adaleT aRaoRlus,oqTai rifaTis, orhan famuqisa da sxva cnobili mwerlebisa Tu poetebisTxzulebebi.

Page 174: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

174

bibliografia

Turquli enidan qarTulad naTargmni nawarmoebebi da Turquliliteraturis Sesaxeb gamoqveynebuli naSromebi

1. ali, sabahaTin, dabadebis mowmoba [moTxrobebi], mTargmneli nodarjanaSia, ”nakaduli”, Tbilisi, 1961;

2. ali, sabahaTin, eSmaki Cvens sulSi [romani], mTargmneli gurambaTiaSvili, ”merani”, Tbilisi, 1972;

3. ali, sabahaTin, mgeli da kravi [novelebi], mTargmneli nodar janaSia,saxelgami, Tbilisi, 1961;

4. ali, sabahaTin, cxeli wyali, Turqulidan Targmna venera jangiZem,krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb., ”sabWoTasaqarTvelo”, 1988, gv. 198-202;

5. anegdotebi da mola masradina, quTaisi: a. SaxbaraTovis gamocema N140,1926: adgilobrivi meurneobis stamba, 15gv.;

6. armaRani: [aRmosavluri mwerlobis nimuSebi / Semdg.: m. Todua] - Tb.:sabW. saqarTvelo, 1988, 443gv;

7. arnautovi b., anegdotebi da mola masradina, gamocemuli b. ar-visa [b.arnautovi] - Tbilisi, 1917: st. rotiniancisa, 16gv.;

8. axpatelovi, mixeil, molamasradinis moqmeduleba: droebis gasarTobisakiTxavi wigni / Sedgenili m. axpatelovisagan, Tbilisi: m. danielovisgamoc., 1884: m.d. rotiniancis da kamp. st.;

9. axpatelovi, mixeil, molamasradinis moqmedoba: droebis gasarTobisakiTxavi wigni, Sedgenili m. axpatelovisagan; damatebiT mexuTegamocema. mxiaruli maspinZeli, tf.: aleqsandre Sax-baraTovis gamocema46, 1905 : t. m. rotinovis st. 31gv.;

10. baTiaSvili, guram, nazim hiqmeTi, Tb.: nakaduli, 1977, 186gv.; (gamoCeniladamianTa cxovreba, 56);

11. baTiaSvili, guram, Senakadebi: [kritikuli werilebi qarTul daTurqul literaturis sakiTxebze] - Tb.: sabW. saqarTvelo, 1977,153gv.;

12. baiqurTi, faqir, gvelebis SurisZieba: [romani], Turqulidan Targmnaibraim gorgaZem; saq. mweralTa kavSirTan arseb. mxatvr. Targmanisa dalit. urTierTobaTa mT. sared. kolegia - baTumi: sabWoTa aWara, 1982,234gv.; paralel. Tavf. Turq. en.;

13. baiqurTi, faqir, Worfliani qali: [romani], Turqulidan Targmnaibraim gorgaZem; sabWoTa aWara, baTumi 1982;

Page 175: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

175

14. biumi, nazar, iuko-tani : [krebuli] / nazar bium; winasityv. avt. aslanabaSiZe; mTargmn. givi luarsabiSvili, Tb.: haos-qarTlosi, 1997, 56gv.;

15. bu adami, anegdotebi, Turqulidan mTargmneli sergi jiqia; krebuli”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb., ”sabWoTa saqarTvelo”,1965, gv. 201-202;

16. gasacinari anekdotebi xoja molla nasr-eddinisa, naTargmni daSedgenili giorgi i. skandar-novas mier, tfilisi: st. "esperanto"; nawilipirveli, 1913, 64gv.;

17. gvariSvili, osiko, aziz nesinis iumoris Zala / [red.: jemalsurmaniZe] - baTumi: gamomcemloba “aWara”, 2001, 102gv.;

18. giunTeqini, reSad nuri, narCita, romani / Turq. Targmna nanagvariSvilma, baTumi: [aWaris] saxelgami, 1961: quTaisis me-5 st. 321gv.;

19. giunTeqin, reSad nuri, stumari RvTisaa, Turqulidan mTargmnelisergi jiqia. krebulSi ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1965, gv. 219-227;

20. giunTeqin, reSad nuri, muqara, Turqulidan Targmna maka Soniam,krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb., ”sabWoTasaqarTvelo”, 1988, gv. 189-193;

21. giunTeqin, reSad nuri, rogor ecema adamiani, Turqulidan Targmnamaka Soniam, krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1988, gv. 193-195.

22. giunTeqin, reSad nuri, kontrabandisti, Turqulidan Targmna viqtorCikaiZem, krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1988, gv. 195-198.

23. guziide, sabri munevver, [moTxroba] / Targmani osmaluridan mehmedabaSiZis mier, tf.: saxelgamis ga-ma, 1931: saxelgamis 1-li st. 55, [1]gv.;

24. dede qorquTis wigni : [xalxuri eposi] / oRuzuridan Targmnes,winasityv. da komentarebi daurTes elizbar javeliZem da giorgiSayulaSvilma; saq. mweralTa kavSirTan arseb. mxatvr. Targm. da lit.urTierTobebis mT. sared. kolegia - Tb.: sabW. saqarTvelo, 1987: b.s. komb-ti - 191gv.; ganmartebani da leqsikoni: gv.177-180.

25. derviSi, suaT, fosforiani jevrie: romani, Turq. Targmna n. janaSiam,Tb.: sabW. saqarTvelo, 1967, 248gv.;

26. diuSen, ferdinand, Tamila: romani, Targmani polio abramiasi; tf.:remedas, 1929: poligraftr. 1-li st. 272gv.;

27. diuSeni, ferdinand, Tamila, romani / Targm. p. abramiasi, baTumi:aWaris assr saxelgami, 1958, 196gv.;

Page 176: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

176

28. diuSeni, ferdinand, Tamila, romani, Targmani p. abramiasi, baTumi:sabW. aWara, 1982, 190gv. ;

29. emre iunius (1240-1320), fiqris mwvervali: [leqsebi] Turq. Targmna imirmamedlim; red. mayvala gonaSvili] - Tb.: gulani, 1996, 91gv.; Sinaarsi:umecari me ver mxedavs; salams vuZRvniT; Sen geZaxi; me var; Sen derviSiver iqnebi; Caiara Cemma Jamma; Sen CagWide, RmerTo, xeli; siRrmeSi;samoTxis wyaro; naxe trfialma ra miyo; Senma trfobam wamitaca; SenganamWirs; xvale Sens mosaZebnad; me ra mcxia derviSisa; erTi; ra vTqva meSens saqebarad; RmerTo, momec siyvaruli; kvlav; raa; siyvaruli; dostsvewvioT, wamo, gulo; mwadia; ara maqvs; Tavi rom Sevican; Cemisamflobelo; oh, ra giyo; me var; CemisTana uTvistomo; siyvarulisgan;TviT movida, TviTac wava; vidre SenSi xar; gulis monaxuleba; vinc kaciada sxv.

30. eraZe leila, megobroba gzad da xidad: qarTul-azerbaijanuliliteraturuli urTierToba, Tb., 1977;

31. zaqariaZe, gela, progresuli mwerlis mxatvruli proza: [orhanhanCerlioRlus Semoqmedeba] - baTumi: sabW. aWara, 1987, 82gv.;

32. Taneri, haldun, awvimda stambols: rCeuli novelebi da piesa;Turqulidan Targmna lia ClaiZem; [red.: mixeil beroSvili; mxatv.:qeTevan ClaiZe] - Tb.: kavkasiuri saxli, 2004, 275gv.;

33. Tarhani, abdulhaq hamid, samare, Turqulidan mTargmneli sergi jiqia.krebulSi ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb., ”sabWoTasaqarTvelo”, 1977, gv. 536-537;

34. Turquli moTxrobebi, Turqulidan Targmna n. janaSiam, Tb., 1958;

35. Turquli mwerloba - [tf.] kr. 1 / winasityv. avt.: az. Sarifi - :saxelgamis ga-ma, 1934: 1-li st. - XXVIII, 183gv. Sinaarsi: mola-nasredini;fostis yuTi-mirza-faTali-axundovi; motyuebuli varskvlavebi-abduraxil axverdovi; Seih-Saban-suleiman axundovi; sona-xala-seimurgi;erqeq tuqazban-husein sadiqi;36. Turquli zRaprebi, Seadgina l. ClaiZem, Tb., 1972;

37. ildizi, beqir, mokveTili marjvena, Turqulidan Targmna irinegociriZem; krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1988, gv. 206-211;

38. ildizi, beqir, SavCadriani patarZali, Turqulidan Targmna irinegociriZem; krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1988, gv. 211-215;

39. kulini, aiSe fureia, [romani]: eZRvn. TurqeTis resp. yvela xelovanqals, vinc realobad aqcia Cveni ocneba civilizaciaze / aiSe kulini;[Turq. Targmnes: nino Sengeliam da maka kiknaveliZem; red. maiadarCiaSvili] - [1-li gamoc.] - [Tb.]: arete, 2007, 380gv.;

Page 177: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

177

40. molamasradinis moqmeduleba: droebis gasarTobi sakiTxavi wigni/Sedgenili m. axpatelovisagan, me-2 gamoc. Tbilisi: gamoc. mis meuRlisliza marjanovis mier, 1890: m. rotiniancis st. 16gv.;

41. mola masradinas ambebi / Sekrebili da gamocemuli s...Zis mier -tfilisi, 1892: wignis gamomcemeli qarTvelTa amx. st. 80gv.; 15sm.

42. mola masradinas moswrebuli sityvebi da osmaluri andazebiosamaluriT gadmoTargmnili aleqsandre iak. miraqovis mier [misivewinasityvaobiT] - tfilisi, 1893: m. SaraZis st. 96gv.;

43. mola masradinis moqmeduloba: droebiT gasarTobi sakiTxavi wigni,Sedgenili m. axpatelovisagan, mesame gamocema, Tbilisi: lizaaxpatelovisagan gamocemuli, 1898: m. d. rotiniancis st. - uTavfurc.,

44. molamasradinis moqmedeba: droebis gasarTobi sakiTxavi wigni,Sedgenili m. axpatelovisagan; damatebiT mesame [me-4] gamocema, mxiarulimaspinZeli - me-3 [me-4] gamoc. Tbilisi: gamocemuli misi meuRlis lizamarjanovis mier, 1899: gr. Carkvianis st. 32gv.;

45. mola masradinis moqmedeba: droebis gasarTobi sakiTxavi wigni,Sedgenili m. axpatelovisagan; damatebiT meoTxe gamocema-mxiarulimaspinZeli [mexuTe gamocema] - Tbilisi: gamocemuli misi meuRlis lizamarjanovis mier, 1901: gr. Carkvianis st. 32gv.;

46. mola masradinas moswrebuli sityvebi, osmaluriT gadmoTargmnilialeqsandre iak. miraqovis mier; winasityvaoba: a. i. m.-si, gamocema me-2,tfilisi, 1902: gr. Carkvianis st. - 80gv.;

47. mola masradinis moswrebuli sityvebi, osmaluriT gadmoTargmnilialeqsandre iak. miraqovis mier [misive winasityvaobiT] - me-3 gamoc.damatebiT - tfilisi, 1908: b.a. rotiniancis st. 79gv.;

48. mola-masradina: galeqsili, tfilisi: gamocemuli aleq. SaxbaraTovisaN55, 1911: t. rotiniancis st. 16gv.;

49. mola-mosradina: galeqsili - quTaisi: a. Sax-baraTovis gamocema N153,1912: "komerciuli" st. b. s. kurcxaliasi, 16gv.;

50. mola-masradina: galeqsili - Tbilisi: gamocema a. Sax-baraTovisa N153,1913: t. rotiniancis st. - 16gv.;

51. molas viri da sxva da sxva saoxunjo igav-arakebi, Tfilisi, 1912: st."Sroma", 16gv.;

52. mola masradina da molas viri - quTaisi, gamocema aleqsandreSaxbaraTovisa N 155, 1914: feraZisa da karnauxovis st. 16gv.;

53. mola masradina oxunjobani, Sekrefili da gamarTuli T. saxokiasmier [misive winasityvaobiT] - tf., 1927: aRmaskomis st. - V, 96gv.;

Page 178: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

178

54. mola masradinas ambebi, tf., 1929: zaria vostokas st. 16gv.;Tavfurcelze dawebebul qaRaldis qveS gaxedviT ikiTxeba: Sekrebili dagamocemuli m. gaCeCilaZis mier.

55. mola nasredinis oxunjobani / mTargmn.: am. WeliZe ; saqarTvelosmebrZol uRmerToTa kavSiris centraluri sabWo, Tb., 1941, 160gv.;

56. mola nasredinis anekdotebi, [Targm. azerb. a. Soniasi] - baTumi:[aWaris] saxelgami, 1961: saqmTavarpoligrafgamomc. baTumis st. 215gv.;

57. mola nasredinis oxunjobani / [n. agiaSvilis winasityvaobiT; mTargm:p. wereTeli] - Tb.: literatura da xelovneba, 1963, 237gv.;

58. mola nasredini oxunjobs / [Seadgina, Targmna da winasityvaobadaurTo n. koWlaSvilma; il.: d. xaxutaSvili] - Tb.: nakaduli, 1962, 167gv.;

59. mola nasredinis anekdotebi [Targmna k. Soniasi] - baTumi: sabW. aWara,1972, 202gv.;

60. mola nasredinis oxunjobani / [sared. jg.: Tamar mamacaSvili da sxv.;mxatv. naTia kvaracxelia] - Tb.: palitra, 2007: Sps "favoriti", 176gv.

61. nesini, aziz, fexburTis mefe: romani / [Turq. Targmna g. baTiaSvilma] -Tb.: sabW. saqarTvelo, 1987, 184gv.;

62. nesini, aziz, kacs Zalad gaagiJeben: [moTxrobebi] / aziz nesini; [Turq.Targmna osiko gvariSvilma] - baTumi: aWara, 1994, 164gv.; Sinaarsi: adamiansZalad gaagiJeben; leqsis moyvaruli coli; ver davasaxeleb!...; gamowveva;me ar mexeba; cota damelode; cocxali rigi; giJi gaiqca; yvelamogebulia; yovlis SemZle sastveni; sakvirao TavgarToba; saxuravze giJigasula; erTxel Tu gagatares; Svidi zeimi erT dRes; wixli, mjiRi;silamazis dedofali; marTlis mTqmeli coli; ...ra brZanebaa,pativcemulo; miveqanebiT ufskrulisaken; depeSa bulgareTidan; Cinurianekdoti; Cemi pirveli da ukanaskneli radio; sabuTi mwvane qudisa;mityepis gareSe ver visveneb!; Saqari aqvs; ar SewuxdeT; metad didi kaci;virma-viroba, adaminmac adamianoba unda gaswios; am ambavs aravindaijerebs; rogor hyvarebiaT xandazmuli kaci.

63. nesini, aziz, ah, Cven virebi! [Turq. Targmna osiko gvariSvilma; red.:nugzar jafariZe] - baTumi: gamomcemloba aWara, 1998, 190gv.;

64. famuqi, orhan, TeTri cixesimagre: [romani]; Turq. Targmna qeTevantomaraZem - Tb.: inteleqti, [2008] - 218gv.; (nobelis premiislaureatebi/sagamomc. proeqtis avt. kaxmeg kudava). Sinaarsi: romani:TeTri cixesimagre; ambavi "TeTri cixesimagrisa"; moTxroba ”fanjridanyureba”; sanobelo leqcia: ”mamaCemis Cemodani” .

65. famuqi, orhan, faruli saxe: scenari / orhan famuqi; Turq. TargmnaTamar alfeniZem; [red. sofio kobiaSvili] - Tb.: elfi, 2008, 112gv.;

Page 179: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

179

66. qaniqi, andan veli, maRali sazogadoeba, Turqulidan Targmna mziagurgeniZem; krebuli ”armaRani”. aRmosavluri mwerlobis nimuSebi. Tb.,”sabWoTa saqarTvelo”, 1988, gv. 202-205;

67. qemali iaSar, memedi Cemi Sevardeni, Turqulidan Targmnes nikobaramiZem da ibraim goraZem, gamomcemloba ”sabWoTa aWara”, 1986;

68. qemali, orhan, qalbatonis mamuli, romani; Turq. Targmna i. goraZem,baTumi: sabW. aWara, 1978, 276gv.;

69. qemali, orhan, ubeduri SemTxveva: romani / Turq. Targmna nanagvariSvilma, baTumi : sabW. aWara, 1974;

70. qemali, orhan, ucxo qali: romani / Turq. Targmna ibraim goraZem daniko baramiZem - baTumi: sabW. aWara, 1990, 399gv.;

71. SayulaSvili giorgi, saiaTnovas azerbaijanuli leqsebiTeimuraziseuli davTris mixedviT, Tb; 1970;

72. SaxbaraTovi, aleqsandre mola-masradina: galeqsili, Sedgenili dagamocemuli aleqsandre Sax-baraTovisa - Tbilisi, 1903: t. rotinovis st.16gv.;

73. CveneburTa simRera: TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa folklorisnimuSebi, Sekriba oTar futkaraZem, baTumi, 1991;

74. CiloRlu, fahreTin (farna WilaZe) sasazRvro fiqrebi: moTxrobebi,leqsebi; [Turq. Targmnes lela dadianma, nana kaWaravam, mirian maxaraZem;red.: lia ClaiZe] - Tb.: artanuji, 2006, 150gv.; Sinaarsi: moTxrobebi:msxlis xis Crdili; moxuci kacis sikvdili; is maSin davkarge, rocavipove; damtove Sors; gul-jemali; aprili; Rimili; uari; sami moTxroba;ganSoreba; ukve Zalian gviania; Sewyvetili sicocxle; gulistkiviliswami; Sarvlis msxverpli; uCinmaCini; qaji; Tovlis dedofali; SaSorTiqali; gadaRma mcxovrebi gogona; mefe solomoni; leqsebi: heri, heri!;romeli saaTia?; im Rames; ukanaskneli raindi var; vina var me?!;siyvarulis Svidi dRe; deda; mTvare miyvars!; mekiTxebi, rom; ra lamazadwvims; gemi midis; sikvdilis Tve; cxovrebis fantazia; ras niSnavs;Camijda fiqrebSi kvlav deda; es leqsia?; Cemi xelnaweri.

75. lia ClaiZe, qoroRlis eposis qarTuli versia, Tb., 1978;

76. jadosnuri sarke: Turquli xalxuri zRaprebi [Targm. e.gudiaSvilisa; il. l. gudiaSvili] - Tb.: nakaduli, 1961: b.s. komb-ti -126gv.;

77. javeliZe, elene, Turquli simbolizmis istoriisaTvis: (ahmed haSimispoeziis gagebisaTvis); saq. mecn. akad., aRmosavleTmcodn. in-ti - Tb.: enada kultura, 2006, 243gv.;

78. javeliZe, elizbar, Turquli poetika: [mokle kursi] / red.: a.silagaZe, e. sariSvili; Tb.: ganaTleba, 1988, 430gv.; bibliogr.: gv. 425-427.

Page 180: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

180

79. javeliZe, elizbari, ruhi baRdadi: cxovreba, msoflmxedveloba,lirika/ aRmosavleTmcodneobis in-ti, Tb.: mecniereba, 1968 - 172gv.;

80. javeliZe elizbar, fuzuli, Tb., 1972;

81. jiqia sergi, Turquli qrestomaTia, nakv. 1,2, Tb., 1965;

82. jiqia sergi, Turquli qrestomaTia, Tb., 1971;

83. hiqmeTi, nazim, kargi ram aris cxovreba, Zmao, romani [Targmna gurambaTiaSvilma] - Tb.: nakaduli, 1983, 199gv.;

84. hiqmeTi, nazim, leqsebi, baTumi: aWaris assr saxelgami, 1956:saqmTavarpoligrafgamomc. st. 124gv.

85. Джавелидзе Элизбар, У истоков турецкой литературы, І: Джелаль-ед-дин Руми,Тб.,1979;

86. Джавелидзе Элизбар, У истоков турецкой литературы, ІІ: Юнус Эмре, Тб.,1985;

Page 181: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

181

qarTulidan Turqul enaze naTargmni nawarmoebebi:

1.miqelaZe, abdul, werilebi aWaridan, Targmna fahreTTin CiloRlum:Acara Mektupları, yazarı Abdul Mikeladze, Türkçesi Fahrettin Çiloğlu, Sinatle Yayınları,İstanbul........

2. baqraZe, eka, leqsebi, Targmna fahreTTin CiloRlum: Bakradze Eka, ÇeviriŞiirleri, Gürcüceden Çeviren: Fahrettin Çiloğlu, Gürcü Kültür Merkezi Derneğinin Resmi WebSitesi;

3. ierguzi, ismail, qarTuli romantizmis mwvervali-nikolozbaraTaSvili: Barataşvili Nikoloz – Gürcü Romatizmin Öncüsü, Mamuli Kültürel Dergisi,İsmail Yergüz, Sayı 4, Ekim-Aralık 1997;

4. jaiani, ivane, werilebi SavSeTidan, mTargmneli fahreTTin CiloRlu:Borkça Mektupları, yazarı İvane Caiani, Türkçesi: Fahrettin Çiloğlu, Yayınevi: SinatleYayınları, İstanbul,

5. javaxiSvili, mixeil, eSmakis qva, mTargmneli ibrahim iavuz goraZe:Cavakhişvili Mikheil, Şeytanın Taşı, öyküler, Gürcüceden çeviren İbrahim Yavuz Goradze,Yayınevi : Total Müşavirlik, 1988;

6. WavWavaZe, ilia, mgzavris werilebi, mTargmneli ali alTuni: Çavçavadzeİlia, Bir Yolcunun Notları, Çev. Ali Altun, 1989;

7. WavWavaZe, ilia, mgzavris weilebi, mTargmneli asmaT jafariZe: Çavçavadzeİlia, Yolcunun yazıları, Çeviren Asmat Caparidze, Tbilisi, 2007;

8. salia, kalistrate, ilia WavWavaZe, mTargmneli ismail ierguz:Çavçavadze İlia, Yazar K. Salia, Bedi Kartlisa’dan (1956 sayı: 50-51), çeviren: İsmail Yerguz,Mamuli Kültürel Dergisi, Sayı:1, Ocak 1997;

9. WilaZe, oTar, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: Çiladze Otar,şiirler, Gürcüceden çeviren Fahrettin Çiloğlu, Mamuli, Temmuz 1997, sayı 3;

10. WilaZe, Tamaz, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: Çiladze Tamaz,Çeviri Şiirleri, Gürcüceden çeviren Fahrettin Çiloğlu, Gürcü Kültür Merkezi Derneğinin ResmiWeb Sitesi, 2003;

11. dumbaZe, nodar, me vxedav mzes, mTargmnelişmehCure qaraoreni: DumbadzeNodar, Güneşi Görüyorum, çeviren Mehçure Karaören, 1969;

12. dumbaZe, nodar, maradisobis kanoni, mTargmneli ali alTuni: DumbadzeNodar, Sonsuzluk Yasası, Çev. Ali Altun, İstanbul, 1990;

13. dumbaZe, nodar, kukaraCa, mTargmneli gulizar WeliZe: Dumbadze Nodar,Kukaraça, Çev. Gülizar Çelidze, 1990;

14. CiloRlu, fahreTTin, Zveli qarTuli literatura: Eski Gürcü Edebiyatı,Yazar Fahrettin Çiloğlu, Çveneburi Kültürel Dergisi, Sayı: 1(8), Ocak-Şubat 1993;

Page 182: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

182

15. qarTuli zRaprebi, mTargmnelebi – fahreTTin CiloRlu, irinegociriZe, hasan Celiqi, hulia CiloRlu: Falcı Hoço’nun Masalı – Gürcü Masalları,Hazırlayan Fahrettin Çiloğlu, Türkçesi: Fahrettin Çiloğlu, İrine Gotsiridze, Hasan Çelik, HülyaÇiloğlu, Yayınevi: Sinatle Yayınları, İstanbul,

16. gegeSiZe, guram, zRapari, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: GegeşidzeGuram, Düş, Çev. Fahrettin Çiloğlu, İstanbul, Sinatle Yayınları, 2004;

17. gogolaSvili, vaxtang, cisferi mTebis qveyana, mTargmneli mehmeTozguli: Gogolaşvili Vahtang, Mavi Dağlar Ülkesi, Çev.Mehmet Özgül, 1980;

18. qarTuli zRaprebi - mzis asuli, mTargmneli hairi hairioRlu: GüneşinKızı, Gürcü masalları, Çev. Hayri Hayrioğlu, 1986;

19. qarTuli literatura: Gürcü Edebiyatı, Kaynak: Ana Britannica, Çveneburi KültürelDergisi, Sayı: 1(8), Ocak-Şubat 1993;

20.xalvaSi, fridon, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: HalvaşiPridon, Çeviri Şiirleri Gürcüceden Çeviren Fahrettin Çiloğlu, Gürcü Kültür Merkezi DerneğininResmi Web Sitesi;

21. xalvaSi, fridon, rac ar unda iyos, mTargmnelebi faqir baiqurTi,abdurahman CeTinqaia: Halvaşi Pridon, Eninde Sonunda, Çev. Fakir Baykurt-AbdurrahmanÇetinkaya, 1988;

22. kalandaZe, ana, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: KalandadzeAna, Çeviri Şiirler, Gürcüceden çeviren Fahrettin Çiloğlu, Gürcü Kültür Merkezi DerneğininResmi Web Sitesi;

23. yazbegi, aleqsandre, elguja, mTargmneli ahmeT ozgani: KazbegiAleksandre, Elguca ile Mzağo, Çev. Ahmet Özkan, 1973;

24. ierguzi, ismail, aleqsandre yazbegi: Kazbegi Aleksandre, İsmail Yergüz,mamuli, Ekim-Aralık 1997, Sayı 4;

25. CiloRlu, fahreTTin, qoroRlis eposis qarTuli versia: Köroğlu’nunGürcü Versiyonu, Yazar: Fahrettin Çiloğlu, Mamuli Kültürel Dergisi, Sayı:1, Ocak, 1977;

26. qvariani, simon, giorgi saakaZe, mTargmneli ibrahim iavuz goraZe:Kvariani Simon, Giorgi Saakadze, Çev. İbrahim Yavuz Goradze, 1980;

27. leoniZe, giorgi, natvris xe, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: LeonidzeGiorgi, Dilek Ağacı, Gürcüceden Çeviren: Fahrettin Çiloğlu, Adam Öykü, Eylül-Ekim, 2003;

28. maWavariani, muxran, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu:Maçavariani Muhran, Çeviri Şiirleri, Gürcüceden çeviren Fahrettin Çiloğlu, Gürcü KültürMerkezi Derneğinin Resmi Web Sitesi;

29. niSnianiZe, SoTa, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: NişnianidzeŞota, Çeviri Şiirleri, Gürcüceden çeviren Fahrettin Çiloğlu, Gürcü Kültür Merkezi DerneğininResmi Web Sitesi;

Page 183: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

183

30. rusTaveli, SoTa, vefxistyaosani, mTargmnelebi bilal dindari,zeinelabidin maqasi: Rustaveli, Kaplan Postlu Şövalye, Çev. Bilal Dindar-Zeynel AbidinMakas, Samsun, 1991;

31. ierguzi, ismail, SoTa rusTaveli da ”vefxistyaosani” Şota Rustaveli ve"Kaplan Postlu Şövalye" İsmail YERGUZ, Mamuli, Temmuz 1997, sayı 3;

32. leqsebis krebuli ”Rrma sevda”, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: SıcakHüzün, şiir seçkisi, Hazırlayan. Fahrettin Çiloğlu, Sinatle Yayınları, İstanbul, 1998;

33. tabiZe, galaktion, leqsebi, mTargmneli fahreTTin CiloRlu: TabidzeGalaktion, çeviri şiirleri, Gürcüceden Çeviren Fahrettin Çiloğlu, Mamuli, Temmuz 1997, sayı 3

34. zarmaci kaci – qarTuli zRaprebi, mTargmneli hairi hairioRlu:Tembel Adam, Gürcü masalları, Çev. Hayri Hayrioğlu, Yayınevi : Güvercin Çocuk Kitapları,1983;

35. salia, kalistrate, akaki wereTeli, mTargmneli ismail ierguzi: AkakiTsereteli, Yazar K. Salia, Kaynak Bedi Kartlisa Dergisi, 1956, sayı: 50-51; Fransızcadan Çevirenİsmail Yerguz; Mamuli Kültürel Dergisi, Sayı:2, Nisan-Haziran 1997;

36.ierguzi, ismail, qarTuli literaturis TvalsaCino warmomadgenlebi– vaJa fSavela: Vaja Pşavela, Gürcü Edebiyatından Portreler, Yazar İamail Yergüz,Mamuli, , sayı 3, yazar İsmail Yergüz, Temmuz 1997;

37. faRava, iusuf, Caumqrali kera, mTargmneli ibrahim iavuz goraZe: YusufPağava, Sönmeyen Ocak, Çev. İbrahim Yavuz Goradze, 1977;

38. qarTuli moTxrobebi, mTargmnelebi – hasan Celiqi, faToSgursoiTiraqi: Umut Uzun Yaşar - Gürcü Öyküleri, Türkçesi: Hasan Çelik, FatoşGürsoytırak, Yayınevi: Sinatle Yayınları, İstanbul.

Page 184: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

184

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis kvlevas sakmaodxangrZlivi istoria aqvs da did masalas moicavs. am problemiTdainteresdnen rogorc qarTveli, aseve ucxoeli mecnierebi daliteratorebi. kvleva jer kidev XIX saukuneSi daiwyo dagansakuTrebuli intensivobiT XX saukuneSi gagrZelda.

qarTul-rusul literaturul urTierTobebs exeba TavisnaSromebSi frangi qarTvelologi mari brose, moskovis universitetisprofesori aleqsandre xaxanaSvili, korneli kekeliZe. calke kvlevebi

miuZRvnes rusulenovan rusTvelologias levan menabdem, igorbogomolovma, guram SaraZem da sxv. qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis istoria XVI-XVIII saukuneebSi Seswavlili aqvs trifonruxaZes. Tengiz buaCiZes, episkopos kirions, iustine cincaZes, lidiaSepelovas, lali ZoweniZes gamokvleuli aqvT rusuli eposi `Tqmulebadinaraze~, romelSic qarTveli dedofalia mTavari personaJi.aRorZinebis xanis rusul-qarTuli literaturul urTierTobassagangebo naSromebi uZRvnes nino maxaTaZem, daviT bregaZem, giorgitaliaSvilma, qarTuli kulturis kerebi ruseTSi Seiswavla levanmenabdem, sagangebo Sroma uZRvna ruseTSi moRvawe qarTvel mweralTarusul kulturasTan mimarTebas aleqsandre baramiZem. gansakuTrebiTmravalricxovania Sromebi, romlebic XIX saukunis qarTul-rusuliliteraturuli urTierTobebis kvlevas eZRvneba, vinaidan istoriulirealobidan gamomdinare es urTierTobebi gansakuTrebuliintensiurobiT gamoirCeoda. XIX saukunis qarTul-rusuliliteraturuli urTierTobebis kvlevaSi didi Rvawli miuZRviT levanasaTians, ana nikolaZes, igor bogomolovs, vano Sadurs, Tengiz buaCiZes,Salva kaSmaZes, i. enikolofovs, pavle RuduSaurs, oTar baqaniZes, guramSaraZes da a. S. bevri Sroma eZRvneba aseve XX saukunis qarTul-rusulliteraturul urTierTobebs. sakmarisia davasaxeloT igorbogomolovis, guram asaTianis, giorgi margvelaSvilis, manuCar anTaZis,givi gvenetaZis, grigol kakiaSvils, dimitri Tuxarelis, lali avalianisda sxvaTa kvlevebi.

rusul-qarTuli literaturuli urTierTobebis kvleva imdenadmravalmxrivi da mravalplaniania, rom SeuZlebelia Tematuradganlagebis gareSe qronologiuri TanmimdevrobiT am urTierTobaTakvlevis istoriis warmoCena. amasTanave aRsaniSnavia is garemoebac, romaris mravali nimuSi imisa, rom mecnieri ama Tu im Zeglis Seswavlisaskvals mihyavda rusul wyarosTan. magaliTad, rodesac moskovisuniversitetis profesorma aleqsandre xaxanaSvilma aRmoaCina daSeiswavla qarTuli `aleqsandrianis~ prozauli redaqcia, man teqstiSeudara berZnul da serbul versiebs da mivida daskvnamde, rom igimomdinareobda serbulidan.1 xolo Semdgom korneli kekeliZem miakvlia,rom arCil mefes `aleqsandriani~ uTargmnia serbuli redaqciidanmomdinare rusuli teqstidan.2 amavdroulad aRsaniSnavia is garemoebac,rom es urTierTobebi ar aris calmxrivi. rusul literaturaSic iseveirekleba qarTuli mwerlobis gavlenis kvali, rogorc qarTvelmweralTa SemoqmedebaSi rusulis. mag., karpez donduas azriT,

1 ix. Хаханов А., Очерки по истории грузинской словесности, вып. 3, Москва, 1901. gv. 93.2 ix. kekeliZe k., Zveli qarTuli literaturis istoria, t. II. Tbilisi, 1981. gv. 362.

Page 185: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

185

folkloruli novela `ilia winaswarmetyvelze, ieso qristesa da wmindagiorgize wyaroa rusuli `Tqmulebisa ilia winaswarmetyvelsa da nikolaRvTismosavze~.1 `Tqmulebas dinaraze~ mixeil makarovi qarTul zRapradmiiCnevda.2 al. xaxanaSvilma dimitri rostovelis `Ceti menias~ paralelimouZebna qarTul `rusudanianTan~.3

sakvlevi masalis siuxve ki imiTaa ganpirobebuli, rom qarTul-rusul urTierTobebs Rrma istoriuli fesvebi aqvs. adreul warsulSiruseTis saxelmwifo Sors iyo saqarTvelosgan, mas jer ar moeRwiakavkasiamde, Zveli Zeglebis (qarTuli, rusuli, somxuri, berZnuli)kvlevisa da analizis Sedegad dadgenilia, rom urTierToba arsebobdajer kidev kievis ruseTsa da saqarTvelos Soris. ueWveladaadamtkicebuli, rom qarTvelebi da rusebi ukve X saukuneSi icnobdnenerTmaneTs. cnobebs urTierTis Sesaxeb iRebdnen bizantielebis, osebis,xazarebis, somxebisa da albanelebis meSveobiT, xolo erTmaneTsSesaZloa Sexvedroden rogorc bizantiaSi, aseve kavkasiaSic.Tavdapirvelad es urTierToba gamovlinda politikur-saxelmwifoebrivsferoSi, mogvianebiT Seiqmna kulturul-litaraturuli TanamSromlibispirobebi.

qarTveli da rusi moRvaweni adreul epoqaSi xvdebodnenbizantiaSi. amis saSualeba arsebobda aTonis mTaze, sadac qarTvelebshqondaT monasteri. qarTul wyaroebSi rusebi pirvelad XI saukuneSimoixseniebian, magaliTad, Tamaris istorikosTan - sumbat daviTis ZesTan,XIV-is anonim avtorTan da sxva, aseve saeklesio moRvaweebTan efTvime dagiorgi aTonelebTan da saero mweral CaxruxaZesTan.

XI-XII saukuneebSi cnobebi saqarTvelosa da qarTvelebze xSiradgxvdeba rusul wyaroebsa da mateaneebSi. X saukuneSi berZnulidanrusulad iTargmna `varlaami da ioasafi~, romelic berZnuladqarTulidan Targmna efTvime aTonelma. levan menabde ar gamoricxavs,rom rusma mTargmnelebma icodnen romanis literaturuli istoria damisi kavSiri qarTul literaturasTan.

rusul-qarTuli urTierTobebi monRolTa Semosevebis Sedegadkargaxans Sewyda da ganaxlda XV saukuneSi, rodesac Camoyalibda daZlierdeboda moskovis ruseTi, amis paralelurad ki irRveoda erTianiqarTuli saxelmwifo. mas Semdeg, rac saqarTvelos mesveurebis araerTmaTxovnam evropis qveynebisdmi, erTiani ZaliT SeetiaT mahmadianidampyroblebisTvis, aranairi Sedegi ar gamoiRo, qarTvelebma ukvemoskovis centralizebuli saxelmwifosken aiRes orientacia, magramuSedegod.

ruseT-saqarTvelos urTierToba XVIII saukunidan bevrad ufrointensiuri xdeba. am periodSi ruseTis sazRvrebi iwevs kavkasiisken. orqveyanas Soris saxelmwifoebivr-politikuri urTierTobebis gaaqtiurebamkulturuli da samecniero urTierTobisaTvis moamzada niadagi. XIV-XVsaukuneebis ruseTSi iqmneba `Tqmuleba babilonis samefoze~. misi erT-erTi gmiri qarTvelia. rusul literaturaSi TandaTan iWreba damkvidrdeba qarTuli Tematika. am TvalsazrisiT gansakuTrebiT

1 damowmebulia: Шепелова Л., Культурные связи Грузии с Рассией в X-XVII вв. Труды отд. др. русскойлит., т. IX, 1953, с. 318-319.2 damowmebulia: tr. ruxaZe, qarTul-rusuli literaturuli urTierTobis istoriidan,XVI-XVIII ss. Tbilisi, 1960. gv. 118.3ix. Хаханов Ал., dasax. naSr., gv. 40.

Page 186: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

186

sainteresoa `Tqmuleba dedofal dinaraze~ (XVIs.). esaa pirveli rusuliTxzuleba saqarTvelosa da qarTvelebze.

XVII-XVIII saukuneebSi ruseTi iqca qarTvelTa TavSesafrad.samSoblos mowyvetilma qarTvelma politikosebma da moRvaweebmaruseTSi gaagrZeles saqarTveloSi Sewyvetili samecnierto-literaturuli moRvaweoba.

moskovi, peterburgi, astraxani, mozdoki iqcnen qarTulikulturul-literaturuli moRvaweobis kerebad. ukve qarTuladiTargmneba XI-XVII saukuneebis rusuli Zeglebi. magaliTad, kirilturovskis, isai kopinskis, filateris, petre magilas, dimitrirostovelis, simon polackis. mogvianebiT qarTvelma moRvaweebmasafuZvlianad Seiswavles rusuli literatura, SemoqmedebiTad aRiqvesrusuli mwerlobis Zeglebi. TandaTan ukve saqarTveloSi iwyeba amurTierTobebis Seswavla.

qarTul literaturaSi mniSvnelovani adgili eTmoba rusulTematikas, viTardeba memuarul-aRwerilobiTi Janri, iqmneba mravalinawarmoebi, romlebic Seicavs cnobebs ruseTis istoriisa da geografiisSesaxeb, v. orbeliani, g. ratiSvili, r. danibegaSvili, i. xelaSvili, T.bagrationi da sxvani aRweren rusul qalaqebs moskovs, peterburgs,tulas, voroneJs da a. S.

rusul-qarTuli kultrul-literaturuli urTierTobebisganviTarebasTan erTad qarTul sinamdvileSi gaZlierda rusulikulturis, mecnierebisa da literaturis gavlena. araerTma qarTvelmamoRvawem ganicada rusuli literaturis gavlena. am TvalsazrisiTsakmarisia mamuka baraTaSvilisa da daviT guramiSvilis dasaxeleba.

XVII-XVIII saukuneebSi Tavis mxriv rusebmac ukeTesad gaicnessaqarTvelo da qarTvelebi. amis mizezad iqca Cvens qveyanaSi rusielCebis xSiri Camosvla.

qarTvelebze mravali cnoba miawodes mkiTxvelebs rusmamogzaurebma, piligrimebma, vaWrebma (v. gogaram, romelic 1634 welsimyofeboda qarTlSi, a. suxanovma, romelmac orjer moinaxulasaqarTvalo (1637-1640, 1652 wlebSi) da sxv. mravali saintereso cnobaSemoinaxes saqarTvelos Sesaxeb i. viSenskim, v. grigoroviCma, barskim dasxvebma.

saqarTveloze da qarTvelebze saintereso cnobebi miawodes rusmoRvaweebs peterburgsa da moskovSi saqarTvelos samefoebidan dasamTavroebidan wargzavnilma diplomatebma da elCebma.

gansakuTrebiT mniSvnelovania moskovsa da peterburgSi qarTvelmefeTa da ufliswulTa Casvlis faqti. maTi Tanmxlebi pirebidafunZdnen ruseTSi. maTi urTierToba adgilobriv sazogadoebasTanxels uwyobda qarTul-rusuli kontaqtebis gaRrmavebas. ruseTSiizrdeboda da farTovdeboda informacia Cvens qveyanaze, xalxze.

qarTul-rusuli literaturis ganviTarebis saqmeSi didi roliiTamaSa ruseTSi arsebulma qarTulma koloniebma, romlebic qarTvelTakulturul-literaturuli moRvaweobis kerebad iqca.

levan menabde miiCnevs, rom ruseTisaTvis saqarTvelos gacnobaSididi roli iTamaSa i. guldenStadis (1745-1781), s. burnaSevis (1743-1824) dasxvaTa naSromebma.1 ruseTSi qarTvelebi eweodnen mravalmxriv

1 ix. Менабде Л., Из истории грузинско-русских культурно-литературных связей. wignSi: `Грузинская ирусская средневековые литературы~. Тб., 1992, с. 121.

Page 187: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

187

kulturul-saganmanaTleblo da samecniero-literaturul moRvaweobas.rusul samecniero literaturaSi TandaTan iWreba cnobebi saqarTvelosSesaxeb.

XVIII saukunis rusul literaturaSi kavkasiis cxovreba da TematikamniSvnelovan adgils imkvidrebs. rogorc andrei rozovi aRniSnavs, n.karamzini ocnebobda `daemsaxurebina SavTvalwarba, warmtaci Cerqeziqalis yuradReba, g. derJavinsa da v. Jukovskis ganzraxuli hqondaT,`axlos gascnobodnen Soreul, lamaz, Tbil samxreTs da eqciaT igiTavisi Semoqmedebis mTavar obieqtad. (А. Розов, «Толстой на Кавказе». Журнал«На Кавказе», 1909, №1, Екатериногдар.).

XIX saukunis dasawyisidan rusul literaturaSi kavkasiisadmiinteresi TandaTan izrdeba. ruseTis agresiuli politika kavkasiisdasapyrobad aSkara gaxda, kavkasiis dapyrobis procesma ramdenime aTeulwels gastana. didi winaaRmdegobis miuxedavad, ruseTma Tavis mizansmiaRwia. samxedro moqmedebebis arealad gadaqceuli Soreuli kavkasiaTavisuflad moazrobne pirTa gadasaxlebis adgilad iqca. dekabristebismTeli pleada gadmoasaxles kavkasiaSi. am periodis rusul romantikulpoeziaSi kavkasia Soreuli ocnebisa da ufro metad egzotikis sagnadwarmoCnda. kavkasiaSi mimdinare brZolebic romantikul samoselSigaexvia da amiT miiCqmala realuri viTareba.

1801 wlidan saqarTvelo ruseTis koloniad iqca. miuxedavad SeqmniliviTarebisa, kulturul asparezze urTierToba or xalxs Soris kidevufro gaaqtiurda. ruseTis saxelmwifos SemadgenlobaSi moqceviT rusda qarTvel moRvaweebs meti saSualeba miecaT gacnobodnen erTmaneTiskulturas. ukve rus mkvlevarTa interesTa arealSi eqceva saqarTvelo,ruseTis samecniero wreebSi Cdebian qarTveli mecnierebi.

saqarTvelos istoriasa da kulturaze XIX saukunis dasawyisSi(1802 wels) ruseTSi gamodis e. bolxovitinovis wigni.1 esaa pirvelirusuli naSromi, sadac moixsenieba SoTa rusTaveli da motaniliarusTvelis ramdenime strofis Targmani, mokledaa warmodgenilisaqarTvelos istoria, kultura eklesiis mdgomareoba da ganaTlebisdone. levan menabdis azriT, miuxedavad bevri Secdomisa, am wignma didiroli iTamaSa ruseTisaTvis saqarTvelos gacnobis saqmeSi. am SromiT

sargeblobdnen g. derJavini, a. SiSkovi da sxvani.2 XIX saukunisdasawyisidan rusi moRvaweebis yuradReba SoTa rusTavelma da mismapoemam miipyro.

amdenad, Tematurad ganlagebis gareSe qronologiuriTanmimdevrobiT am urTierTobaTa kvlevis istoriis warmoCenaSeuZlebelia.

1 ix. Болховитинов Е. Историческое изоброжение Грузии в политическом, церковном и учебном еясостоянии, СПб., 1802.2 ix. Менабде Л., dasax. naSr. gv., 122.

Page 188: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

188

rusulenovani rusTvelologia

levan menabdis wignSi „rusTaveli sabWTa kavSiris xalxTaliteraturaSi“.1 calke Tavi eTmoba rusTavelsa da mis poemazerusulenovani monacemebisa da mecnieruli kvlevebis ganxilvas, romelTaumetesi nawili ruseTSia gamoqveynebuli da romelTa meSveobiTac gaecnorusTavelsa da mis poemas ara marto ruseTis sazogadoeba, aramed amsakiTxiT dainteresebuli ucxoelebic. am naSromSi warmodgenilia isZiriTadi mecnieruli debulebebi poemisa da misi avtoris Sesaxeb,romelic xelmisawvdomi iyo rusulenovani mkTxvelisaTvis. levan menabdesagangebod miuTiTebs, rom ruseTma saqarTvelo pirvelad e.bolxovitinovis naSromiT „saqarTvelos istoriuli suraTi mispolitikur, saeklesio da saswavlo mdgomareobaSi“ gaicno; aRniSnavs,rusma episkoposma Tavis narkvevSi saTanado adgili dauTmo qarTulenasa da damwerlobas, daasaxela ramdenime gamoCenili mwerali da maTiTxzulebebi, Tamaris epoqa miiCnia qarTuli kulturis ayvavebis xanad. l.menabde iqve miuTiTebs, rom calkeul SecdomaTa miuxedavad, es naSromisayuraReboa da didia misi avtoris wvlili qarTuli kulturispopularizaciis saqmeSi. l. menabde aseve yuradRebas amaxvilebs imrolze qarTuli kulturis ruseTSi popularizaciis saqmeSi, racsolomon dodaSvilis werilma „mokle ganxilva qarTulisaliteraturisa anu sityvierebisa Seasrula, romelic jer TbilisSi(1832wels), xolo Semdeg “Московские ведомости“-Si gadaibeWda. mkvlevariaRniSnavs, rom s. dodaSvilma pirveli sityva Tqva qarTul mwerlobazeda scada misi zogadsakacobrio mniSvnelobis warmoCena. marTalia, manmcire adgili dauTmo rusTavels, magram misi Txzuleba qarTulikulturis umaRles mwvervalad miiCnia. l. menabde uyuradRebod artovebs rusul mxatvrul da samogzauro literaturas, sadac naxsenebiarusTveli da misi poema. esenia saqarTveloSi gadmosaxlebuli poetisal. SiSkovis daumTavrebeli romani „qeTevani anu saqarTvelo 1812 wels“,romelSic moxsenebulia Tamari da „saqarTvelos saukeTeso mgosnis“rusTvelis poema da a. muraviovis „mogzauroba aRmosavleTis wmindaadgilebSi 1830 wels“. es ukanaskneli, rogorc mkvlevari miuTiTebs,rusuli samogzauro literaturis pirveli Zeglia, romelSicdamowmebulia timoTe gabaSvilis cnobebi.

naSromSi miTiTebulia d. CubinაSvilis rolze, „vefxistyaosnis“rusulad ametyvelebaSi, kerZod, man, peterburgis universitetis

profesorma, gamoaqveyna poemiს calkeuli strofebis prozauli Targmani,aseve monawileoba miiRo poeturi Targmanis momzadebaSi, romelic

ipolite bartdinskim ganaxorciela. iqve mkvlevari dasZens, rom i.bartdinskim 1840-1841 wlebSi leqsi uZRvna samegrelos mTavris Zesgrigol dadians, romelic mas poemis TargmnaSi daxmarebia. Jurnalma`ilustraciam~ didi adgili dauTmo Targmans, Tumca, rogorc l. menabdeaRniSnavs, Targmani ar iyo rigiani. aseve aradamakmayofilebeli iyoTbiliseli Jurnalistis i. evlaxovis mier Sesrulebuli Targmani,

romelic mkacrad gaakritika d. CubinaSvilma. mecnieri amave werilSiZeglis kulturul-istoriul mniSvnelobasac Seexo.

1ix. menabde l., rusTaveli sabWoTa kavSiris xalxTa literaturaSi, Tbilisi, 1988, gv. 6.

Page 189: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

189

naSromSi levan menabde sagangebod amaxvilebs yuradRebas maribroses rolze „vefxistyaosnis“ Seswavlis saqmesa da mispopulirazaciaSi. rogorc mkvlevari miuTiTebs, mari brosem didiwvlili dasdo poemis teqstis kritikulad dadgenas da mecnierulgamocemas. misi naSromi gamoirCeva poemis arsebiTi ganxilviT,analizisken swrafviT. pirvelad man scada poemaSi saqarTvelosistoriis konkretuli epoqis anareklis daZebna, mis gmirebSi qarTvelTaxasiaTis gamovlena.Semdgom naSromSi ganxilulia d. CubinaSviliswerili „qarTuli poema, SeTxzuli SoTa rusTavelis mier“. esaa pirveliwerili rusTavelis Sesaxeb, romelic rusul presaSi daibeWda, kerZod,peterburgis JurnalSi „Азиатскй вестник“, #5. am werilSi d. CubinaSviliiwonebs poemis vaxtangiseul gamocemas, magram ar iziarebs misTvalsazriss `vefxistyaosnis~ ideur-sarwmunoebriv Sinaarsze,gaumarTleblad miaCnia poemasa da bibliur wignebs Soris paralelebisgavleba, rasac SeeZlo sasuliero pirTa ukmayofileba gamoewvia. manyuradReba SeaCera vaxtangis komentarebze da zogierTi maTganigaakritika. d. CibinaSvilma gaacno ruseTis sazogadoebas vaxtangisTvalsazrisi „vefxistyaosnis“ originalobaze.

levan menabde uyuradRebod ar tovebs platon ioselianis naSromsada dimitri yifianis werilsac. am ukanasknelSi, romlis saTauricaa`Tamar mefis saukune~, `vefxistyaosani~ qarTuli kulturis fonzeawarmoCenili da gakritikebulia Cveni warsulis ugulebelyofiszogierTi cda.

l. menabdis naSromSi miTiTebulia, rom gansakuTrebulimniSvnelobisaa XIX saukunis 50-ian wlebSi «Кавказ»-Si gamoqveynebuli i.polonskis leqsi `Tamari da misi mgosani SoTa rusTaveli, radgan masSi,pirvelad rusul poeziaSi, gvxvdeba rusTavelis mxatvruli saxe. i.polonskim 1848 wels gamoqveynebul leqsSi `imereTi~ pativiT moixseniaTamar mefe da misi mgosani. 50-60-ian wlebSi `Кавказ“-Si ibeWdeba i.slivickis mier Cawerili xalxuri gadmocema Tamarisa da rusTavelissamijnuro Tavgadasavalze.

l. menabde aRniSnavs, rom rusTavelis xseneba Semdgom periodSiTandaTan gaxSirda ruseTSi, kerZod, mas ixsenieben samxedro presaSi,qarTuli enis Sesaswavl saxelmZRvaneloSi, f. tolis leqsikonSi da sxv.

rusul enaze gamoqveynebul naSromebSi bevrjer Seexo`vefistyaosnis~ problemebs platon ioseliani. mis naSromSi mravalisaintereso dakvirveba, mosazreba da debulebaa. rogorc levan menabdeaRniSnavs, platon ioselianis SromebSi sayuradRebo cnobebiarusTvelis biografiaze, mis portretsa da poemis Zvel xelnawerebze,amasTanave vxvdebiT msjelobas poetis religiur-filosofiurmsoflmxedvelobaze. garda amisa sainteresoa misi istoriul-filologiuri Ziebani; sagulisxmoa `vefxistyaosnis~ dasavlur-aRmosavluri literaturis fonze ganxilva da poemis adgilisgansazRvris mcdeloba dasavlur-aRmosavluri literaturis fonze.

aleqsandre cagarelis naSromSi `qarTuli enis gramatikuliliteraturis Sesaxeb~ (1873w).1 vaxtang VI-is sagamomceblo saqmianobismimoxilvisas ixsenieba poemis pirveli beWduri gamocema dagakritikebulia vaxtangiseuli komentarebi. sainteresoa al. cagarelismsjeloba rusTvelis poemis saxelwodebis rusulad Targmanze.

1ix. Цагарели А., О грамматической литературе грузинского языка, СПб., 1873.

Page 190: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

190

levan menabde miiCnevs, rom rusulenovani rusTvelologebis d.CubinaSvilisa da p. ioselianis werilebiT aris davalebuli rusiJurnalistis n. boCarovis statia `qarTuli literatura da misiwarmomadgenlebi XVIII saukunemde~.1

XIX saukunis 70-iani wlebis rusulenovani rusTvelologiuriliteraturidan naSromSi moxsenebulia s. baraTaSvilisa da n.berZeniSvilis werilebi; aseve yuradRebaa gamaxvilebuli evgenistalinskis naSromze `SoTa rusTveli _ qarTveli saxalxo poeti~aRniSnulia, rom stalinskis naSromi pirveli rusuli wignia rusTvelsada mis poemaze.

levan menabdis naSromSi moTxrobilia im polemikis Sesaxeb,romelic gaCaRda rusul presaSi da romelic exeboda `vefxistyaosnis~Rirsebasa da warmomavlobas. 1889 wels ivane jabadarma rusul JurnalSi`severni vestnik~ gamoaqveyna werilebis seria, romelSic nihilisturadSeafasa saqarTvelos warsuli, daaknina qarTuli literaturulimemkvidreoba da rusTvelis poema sparsuli Zeglebis, gansakuTrebiTnizami ganjelis `leil majnunianis~ mibaZvad gamoacxada. am faqtmaaRaSfoTa qarTveli sazogadoeba. i. jabadaris mosazrebebi gaakritikes i.WavWavaZem, n. nikolaZem, g .wereTelma, i. gogebaSvilma da sxv.

80-ian wlebSi Sesrulda `vefxistyaosnis~ rusuli prozauli

Targmani, romelic orjer _ 18882 da 18903 ww. gamoaqveyna i. meunargiam. 1888wels a. cagarlis naSromSi ~qarTul siZveleTa Zeglebi wminda miwasa dasinaze~ dabeWdilia cnobebi rusTvelze, mis portretze.

levan menabde miuTiTebs moskovis universitetis profesorisaleqsandre xaxanaSvilis damsaxurebaze `vefxistyaosnis~ SeswavlissaqmeSi. Catarebuli kvleva-Ziebis Sedegi mecnierma Seajama 1895 welsgamoqveynebul naSromSi `XII saukunis qarTveli poeti da misi poema`vefxistyaosaosani~, romelic gavrcobili saxiT Seitana Tavis rusul~narkvevebSi~. naSromSi mimoxilulia rusTvelis biografia, xelnawerimemkvidreoba da poemis beWduri gamocemebi, siuJetis warmomavloba,`vefxistyaosnisa~ da `tarielianis~ urTierTmimarTeba. rogorc levanmenabde aRniSnavs, am naSromma didad Seuwyo xeli rus mkiTxvelTawreebSi rusTvelis poemis popularizacias.

levan menabdis naSromSi miTiTebulia XX saukunis dasawyisSisaqarTveloSi gamocemuli rusuli wignebi, romlebSic rusTveliamoxsenebuli. aseve vrcladaa ganxiluli peterburgis qarTvelologiuriskolis brwyinvale warmomadgenlis niko maris samecniero kvlevebi,romelSic igi rusTvelsa da mis poemas an exeba, an calke gamokvlevasuZRvnis. avtori iqve aRniSnavs, rom n. mari ar iyo Tanmimdevrulimkvlevari, aviTarebda erTimeoris gamomricxav debulebebs, magram amavedros TavdadebiT iRvwoda qarveli poetis msoflio kulturis asparezzedasamkvidreblad, rom mis saxelTanaa dakavSirebuli rusTvelologiis,rogorc samecniero-saswavlo disciplinis Camoyalibeba. Tavdapirveladn. mars (XIX s-is 90-ian wlebSi) sagangebod `vefxistyaosanze~ naSromirusul enaze ar gamouqveynebia, magram sxvadasxva sakiTxebze

1 ix.. Бочаров Н., Грузинская литература и ее представители до ХVIII столетии,` Илюстрированная Газета“, 1872, №28, gv. 33.

2 ix. «Барсова кожа» Руставели в рассказе И. Меунаргия, Тбилиси , 1888.3 ix. «Барсова кожа» Руставели в рассказе И. Меунаргия, Тбилиси, 1890.

Page 191: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

191

msjelobisas igi rusTvelis poemasac Seexo, kerZod, werilebSi`amirandarejaniansa~ da `rusudanianze~.

1902 wels gamoqveynebul naSromSi `Zveli qarTveli mexotbeni~ n.marma `Tamarianisa~ da `vefxistyaosnis~ mxatvrul-ideuri siaxlovis gamoavtorebi gaaigiva da erT pirovnebad _ SoTa rusTavel-CaxruxaZedmiiCnia. gamokvlevaSi `ioane petriwi, qarTveli neoplatonikosi XI_XIIss.~(1909) n. mari msjelobs rusTavelis neoplatonikosobaze, xolo naSromSi`saqarTvelos istoria~, ukve gvxvdeba mosazreba poemis sparsuliwarmomavlobis Sesaxeb, magram aRniSnulia, rom rusTvelma Seqmna`qarTuli poeziis xelTuqmneli Zegli.

levan menabde rusTvelologiur memkvidreobaSi gansakuTrebiTsayuradRebod miiCnevs 1910 wels gamoqveynebul n. maris etiuds `qaliskulti da raindoba `vefxistyaosanSi~. aRniSnavs, rom masSi dadgeniliaprolog-epilogis strofebi, dasabuTebulia prologisrusTveliseuloba, gaSuqebulia poemaSi warmodgenili socialuri garemoda garkveulia patronymuli urTierTobis terminebis Sinaarsi,daxasiaTebulia qalis kulti da Sedarebulia evropuli cxovrebisanalogiur movlenasTan, gaanalizebulia `vefxistyaosnisa~ da qarTul-ucxouri literaturuli Zeglebis paraleluri da Tanmxvedri adgilebi,yuradRebaa SeCerebuli qarTuli sasuliero da saero literaturisurTierTobis sakiTxebze. amasTanave aRniSnul naSromSi n. marmagamoaqveyna `RvTismSoblis Sesxma~ da misi avtori xalxuri sazomisliteraturaSi gamoyenebiT rusTvelis winamorbedad miiCnia.

l. menabde miuTiTebs am naSromis daskvnaze, rom rusTvelis`romantikuli poema~ Seiqmna dasavlur-qristianuli da aRmosavlurmahmadianuri kulturis gzajvaredinze, magram erovnul niadagzedamuSavda.

l. menabde aseve ganixilavs n. maris narkvevs `kavkasia da misisulieri kulturis Zeglebi~, da vrcel naSroms `SoTa rusTavelis poema`vefxistyaosani~ da axali kulturul-istoriuli problema~.dasaxelebul narkvevSi mecnieri kvlav imeorebs mcdar azrs~vefxistyaosnis~ sparsulidan momdinareobaze. rac Seexeba meorenaSroms, rogorc l. menabde SeniSnavs, isic miuRebel TvalsazrissSeicavs rusTvelis msoflmxeedvelobisa da misi moRvaweobis xanaze,aseve mesxeTSi mahmadianobis gavrcelebis mniSvnelobaze, magram iqvedasZens, rom es gamokvleva sayuradReboa ganxiluli sakiTxebismravalferovnebiT, kerZod, masSi naCvenebia poemis ideuridamoukidebloba da TviTmyofadoba, Seicavs sayuradRebo msjelobasqalis kultze, socialur garemoze, mijnurobaze. aseve mniSvnelovaniadakvirveba qarTul neoplatonizmze, petriwis memkvidreobaze.

levan menabdis naSromSi mowodebulia informacia`vefxistyaosnis~ rusul enaze mTargmnelTa Tvalsazrisze poemisSesaxeb, aseve poetis 750 wlis iubilesTan dakavSirebiT rus moRvaweTamier gamoqveynebul werilebze, romlebic rusTvelsa da mis poemasexeba, rus poetTa mier SoTa rusTvelisadmi miZRvnil leqsebze.

aqve gvinda mivuTiToT s. lekiSvilis statiaze `pirveli rusuliwigni saqarTvelos kulturul-istoriul warsulze~.1 romelSicSefasebulia e. bolxovitinovis naSromi. avtori, rasakvirvelia,

1ix. lekiSvili s., pirveli rusuli wigni saqarTvelos kulturul-istoriul warsulze.krebulSi: `megobroba~, Tbilisi, 1979, gv. 80.

Page 192: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

192

miuTiTebs rusi mitropolitis damsaxurebaze, kerZod, rom ruseTSi manpirvelma gaixada saqarTvelo Seswavlis obieqtad da nawilobrivevropis qveynebsac gaacno Cveni qveynis kultura, rom misi wignisgamosvlis Semdeg dainteresebul pirs SeeZlo xelT hqonodadamakmayofilebeli informacia saqarTvelos Sesaxeb uZvelesi droidan1801 wlamde. s. lekiSvili marTebulad aRniSnavs, rom e. bolxovitinovissaxelTanaa dakavSirebuli rusTvelologiuri literaturis gamoCenaaraqarTul enaze, aseve pirveli mcdeloba `vefxistyaosnis~ fragmentebisTargmnisa, rom misi naSromi pirveli nabeWdi wignia, romelSicimdroisTvis safuZvlianad aris kvalificirebuli qarTuli klasikurileqsis raoba. statiis avtori miuTiTebs, rom rusulma istoriografiamam wignis meSveobiT Seityo giorgi andrias Ze bogolubskis yrmobisSemdgomi periodis biografiuli qarga.

s. lekiSvili amasTanave yuradRebas amaxvilebs im arsebiTixasiaTis Secdomebze, romlebic naSromSi gvxvdeba. mas pirvel rigSi

arasworad miaCnia is debუlebebi, romlebic exeba qarTuli enis daanbanis warmoSobas da xalxuri musikis raobas. aseve SeniSnavs, rom e.bolxovitinovis zogi mosazreba Cveni literaturaTmcodneobisa daistoriografiis ganvlil etaps warmoadgens, magaliTad, rusTvelisa daariostos erT sibrtyeze dayeneba.

rusul-qarTul literaturul urTierTobaTa cnoboli mkvlevarisigor bogomolovis wignSi `diadi megobrobis furclebi~.gamoqveynebulia naSromi `JamTa siaviT gayviTlebuli furclebi~, romlispirveli qveTavia `SoTa rusTaveli rusul literaturaSi~.1 igimimoxilviTi xasiaTisaa; masSi qronologiuri TanmimdevrobiTCamoTvlilia rusi avtorebi, romlebic Seexnen rusTvelis poemas.rasakvirvelia, i. bogomolovi upirvelesad yuradRebas amaxvilebs e.bolxovitinovze, mas aleqsandre nevelis lavris prefeqtad moixseniebsda aRniSnavs, rom muSaobaSi imJamad sankt-peterburgSi myofi qarTvelidespanebi da deputatebi exmarebodnen. aseve miuTiTebs, rom e.bolxovitinovis naSromSi saubaria `vefxistyaosnis~ leqsTwyobisSesaxeb, Semdgomi drois avtorebi ki TandaTan gadadiodnen rusTvelisSemoqmedebis Rrma gaazrebaze.

i. bogomolovi SeniSnavs, rom i. langeni 1805 wels gamocemulwignSi `kavkasiis aRwera saqarTvelos mokle da statistikuri aRweriT~gvawvdis cnobebs SoTa rusTavelis Sesaxeb, romelic amoRebulia e.bolxovitinovis wignidan.

rusul sinamdvileSi TandaTan iqmneboda specialuri statiebirusTvelisa da misi poemis Sesaxeb, romelTagan pirveli gamoqveynda 1827wels Jurnal `aziatski vestnikis~ #5-Si, romlis anonimi avtoriSedarebiT axal cnobebs awvdida mkiTxvels rusTvelis epoqaze. i.bogomolovic, levan menabdis kvalad, did mniSvnelobas aniWebs 1832wels gamoqveynebul s. dodaSvilis werils `mokle ganxilva qarTulisaliteraturisa, anu sityvierebisa~, romelSic, rasakvirvelia saTanadoadgili rusTavelsa da mis poemasac daeTmo. es werili TiTqmiserTdroulad daibeWda `aziatski vestniksa~ da `maskovskie vedomost~-Si.man didi roli iTamaSa rusuli sazogadoebis interesis gaRrmavebaSiqarTuli literaturisa da kerZod, rusTavelisadmi. rusul enaze CndebaSromebi rusTvelis biografiisa da Semoqmedebis sakiTxebze. avtori

1ix. bogomolovi i., diadi megobrobis furclebi, Tbilisi, 1983. gv. 47.

Page 193: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

193

pirvel rigSi moixseniebs a. xodzkos statias `qarTveli poeti SoTarusTaveli~.

i. bogomolovis naSromSi miTiTebulia 30-40-ian wlebSigamoqveynebuli is statiebi da wignebi, romlebSic rusTaveliamoxseniebuli, kerZod, a. muraviovis wigni `mogzauroba wmindaadgilebSi~ (1835), v. legkobitovis naSromi `mimoxilva ruseTismflobelobisa kavkasiaze~ (1836), p. savelievis statia `qarTulisiZveleni, warwerebi da monetebi~ (1837), aseve mari broses Sromebi.sabolood i. bogomolovi askvnis, rom 20-30-ian wlebSi rusulenovanirusTvelologiuri literatura miznad isaxavda mkiTxvelisaTvismiewodebina ZiriTadi cnobebi `vefxistyaosanze~, 40-50-ian wlebSi kimkvlevarTa yuradRebas ipyrobs ufro rTuli problemebi, kerZod, poemisoriginalurobisa da misi msoflio mniSvnelobis sakiTxebi. i.bogomolovi naSromSi yuradRebas amaxvilebs d. CubinaSvilis 1842 welsgamoqveynebul gamokvlevaze `О Грузинской поеме Вепхис-ткаосани или `Барсовакожа~, romlis mizanicaa warmoaCinos rusTvelis sidiade da misi poemismniSvneloba nacionaluri literaturisaTvis. d. CubinaSvili ganixilavdara poemis pirvel vaxtangiseul gamocemas, aRniSnavda mis Rirsebebs daaseve miuTiTebda naklze (zogi strofis gamotoveba, gramatikuli dalogikuri Secdomebi). naSromSi mecnierma yuradReba miaqcia poemisenobriv analizs, xazi gausva nawarmoebis formisa da Sinaarsisharmoniul erTianobas. aseve wamoWra sakiTxi `vefxistyaosnis~xalxurobis Sesaxeb. d. CubinaSvili amtkicebda, rom `vefxistyaosani~ iyoSedegi msoflio sulieri kulturis ganviTarebisa. miuxedavad imisa, rompoemas axasiaTebs garegani msgavseba aRmosavlur romanebTan, igiTviTmyofadi da originaluri Txzulebaa. d. CubinaSvili mravalimagaliTis moSveliebiT amtkicebs, rom `vefxistyaosanSi~ asaxulia XIIsaukunis qarTuli istoriuli sinamdvile da rom nestan-darejanis saxisqveS ifareba TviT Tamari.

i. bogomolovi aseve aRniSnavs, rom mkiTxvels mdidar cnobebsawvdida rusTvelsa da mis poemaze gazeTi `kavkazi~, romelic ruseTSivrceldeboda. masSi ibeWdeboda ara marto adgilobrivi masalebi, aramedpeterburgidan gamogzavnilic, kerZod, v. baratovis `saqarTvelosdamwerlobis Zeglebi~, k. kanevskis `Sexedulebani saqarTveloSimecnierebis ganviTarebaze~, v. sologubis `narkvevebi kavkasiis Sesaxeb~da sxv. imxanebSi aseve daibeWda i. slavickisa da v. perevalenkos mierCawerili Tqmulebebi da legendebi rusTavelze. did qarTvel poetzearsebuli rusulenovani naSromebi Seajama i. slavickim, romelicdakargulia. i. bogomolovi aseve miuTiTebs imis Sesaxeb, rom`vefxistyaosnis~ Targmnis problema awuxebda v. sologubs, romelic XIXsaukunis 50-iani wlebSi cdilobda gadaeTargmna poema da iqve dasZens,rom arqivSi daculia 32 strofis Targmani. arsebuli masalebis mixedviT,XIX saukunis I naxevarSi ukve arsebobda ara marto `vefxistyaosnis~calkeuli Tavebis, aramed mTeli poemis prozauli Targmani; amasTanavedawyebula muSaoba `vefxistyaosnis~ poetur Targmanze.

i. bogomolovi imasac aRniSnavs, rom rusul mwerlobaSi ara martoixsenieba rusTveli, aramed aris mcdeloba misi mxatvruli saxisSeqmnisac. kerZod, 1846 wels qveyndeba m. muraviovis moTxroba `vardcixiskoSki~, romelSic ususuradaa moTxrobili didi poetis cxovrebaze. al.puSkini laparakobs ra saadis mowafeebze, maT upirispirebs vinmekavkasiel poets, romelSic, zogierTi mkvlevaris da maT Soris Tavad i.

Page 194: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

194

bogomolovis azriTac, rusTveli igulisxmeba. naSromSi isicaamiTiTebuli, rom rusTvelis saxeli Cndeba dekabristebis TanamebrZolisa. SiSkovis romanSi `qeTevani anu saqarTvelo 1812 wels~ (1832). aTi wlisSemdeg ki Tamar mefisa da rusTavelis saxeebs Zerwavs iakob polanskileqsSi `Tamar mefe da misi mgosani SoTa rusTveli~. am nawarmoebSiswori istoriuli poziciiTaa asaxuli SoTa rusTavelis mxatvrulisaxe. igor bogomolovi aseve aRniSnavs, rom oqropir batoniSvilma`vefxistyaosnis~ motivebze Seqmna drama prozad, romelic 1853 welsgamosca.

rogorc ukve aRvniSneT, pirveli rusi mkvlevari, romelmac„vefxistyaosnis“ Seswavlis pretenzia gamoavlina, iyo kievismitropoliti evgeni bolxovitinovi (1767–1837ww.). manve Targmna rusulenaze poemis ramdenime strofi. amdenad, samecniero literaturaSi igi„vefxistyaosnis“ rusul enaze pirvel mTargmneladaa miCneuli. rogorcukve aRvniSneT, rusTvelologiuri sakiTxebi mas ganxiluli aqvsnaSromSi «Историческое изоброжение Грузии в политическом, церковном и учебном еясостоянии»; aqvea dabeWdili avtoris mier Targmnili „vefxistyaosnis“prologis pirveli strofi. pirvel rus rusTvelologs sagangebogamokvleva uZRvna guram SaraZem, romelsac erTvis e. bolxovitinovisnaSromis teqsti. 1

naSromSi e. bolxovitinovi aRniSnavs, rom „vefxistyaosani“ Tamarismefobis xanaSia Seqmnili. avtori am epoqis poeziis monapovrad miiCnevs„vefxistyaosansa“ da ,,Tamarians“, romelTa avtorebic mefesTandaaxoloebuli feodalebi iyvnen: „Обе сочинены ближними ея боярами, перваяРуставели, а вторая Чахрухадзем“.2

e. bolxovitonovi ,,vefxistyaosans“ indoeTis istoriidan aRebulromanuli Sinaarsis poemad miiCnevs. g. SaraZe SeniSnavs, rom avtoriromanuls satrfialo–samijnuros mniSvnelobiT xmarobs.3

e. bolxovitinovi rusTvelis poemas moqmedebis ganviTarebiTariostos poemas rolandze, xolo xatebis, ideebisa da grZnobaTa

warmoCinebis originalobiT osianis Semoqmedebas amsgavsebs. 4

pirvelad e. bolxovitinovi gvawvdis cnobas ,,vefxistyaosnis“vaxtangiseuli gamocemis ganadgurebis Sesaxeb, magram ar miuTiTebs amisCamdenze. akaki SaniZisa da aleqsandre baramiZis azriT, mas, rogorcmitropolits, moerida daesaxelebina eklesiis saWeTmpyrobeli.

e. bolxovitinovi naSromis VII TavSi „О грузинском стихотворстве имузыке“ ganixilavs qarTuli leqsis versifikaciis sakiTxs. avtoriqarTuli lqsTwyobis cxra saxeobas mimoixilavs. igi aRniSnavs: ,,Древнихродов грузинских стихов употрибительнейших считается девять, восемь светских и одинцерковный, називоемый Ямбик.“ 5

e. bolxovitinovi qarTuli leqsis yvelaze Zvel dafarTodgavrcelebul saxeobad Sairs miiCnevs. ai, ras wers igi: ,,Первыйрод, самый употребительнейщий, називается Шаири “ Он состоит из четверостиший,имеющих на конце каждого стиха одинокую рифму. 6

1 ix. SaraZe g., evgeni bolxovitinovi _ pirveli rusi rusTvelologi, Tbilisi, 1978.2 ix. SaraZe g., dasax. naSr., gv. 86.3 ix. iqve, gv. 67.4 ix. iqve, gv.86.5 ix. iqve, gv. 88.6 ix. iqve, gv. 90.

Page 195: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

195

e. bolxovitinovs naTqvamis sailustraciod ,,vefxistyaosnis“pirveli strofi mohyavs jer qarTulad rusuli transkrifciiT daSemdeg misi pwkaredi. swored mas ekuTvnis poemis saTaurisa daaRniSnuli strofis pirveli rusulenovani Targmani. e. bolxitinovs,,vefxistyaosnis“ saTauri sworad ara aqvs Targmnili, kerZod,„Вепхисткаосани, т.е. Барсова кожа“. g. SaraZe Tavis gamokvlevaSi miuTiTebs,rom kievis mitropolitis arqivSi mikvleulia poemis kidev erTistrofis – ,,vis xatad RvTisad gityvian...“ Targmani.1

,,vefxistyaosani“ moxseniebulia rusi mecnieris iakob orlovisnaSromSi ,,riurikTa saxlis rus xelmwifeTa suliskveTeba, rusTaWeSmariti suraTi da sxva danarCen evropel xalxTa istoria, politikada sazogadod ganaTleba Zveli romis imperiis dacemidan vestfaliszavamde“, romelic 1818 welsaa dastambuli. i. orlovi mxolod SeniSnavs,rom Tamaris mefobis dros Seqmnili poemebi ,,Tamariada“ da,,vefxistyaosani“ warmoadgenen qarTuli mwerlobis mwvervals, rom maTzeukeTesi Txzulebani ar Seqmnila qarTul literaturul sinamdvileSi,da rom es nawarmoebebi samudamod darCeba am xalxSi sanimuSod, rogorchomerosis ,,iliada“ da ,,odisea“. i. orlovi ar asaxelebs poemaTaavtorebs, mxolod aRniSnavs, rom isini ucxoel mweralTa monurimimbaZvelebi ar arian, rasac maT did damsaxurebad miiCnevs.2

qarTul Tematikas didi adgili uWiravs rusi mwerlis aleqsandreSiSkovis SemoqmedebaSi. es faqti uTuod ganapiroba im garemoebam, rom1818 wels igi Tavisufali azrovnebisaTvis gadmoasaxles saqarTveloSi,sadac man oTxi weli dahyo.

Tavis TxzulebaSi ,,qeTevani anu saqarTvelo 1812 wels“,3 al.SiSkovi Tamaris epoqis mokled mimoxilvisas SeniSnavs, rom did mefesxotba Seasxes mgosnebma; iqve sqolioSi ki miuTiTebs CaxruxaZem darusTavelmao. aseve sqolioSi aRniSnavs, rom CaxruxaZe ,,Tamarianis“avtoria, xolo rusTaveli ki ,,vefxistyaosnisa“.

1845 wlis Jurnal ,,Иллюстрация“–Si (6-7) ibeWdeba rusi mwerlisipolite bartdinskis mier Sesrulebuli ,,vefxistyaosnis“ 142 strofisrusulenovani Targmani, raSic monawileoba miuRia daviT CubinaSvils.

1845 wels Jurnal ,,Кавказ“–is 19 aprilis nomerSi gamoqveynda rusiJurnalistis i. evlaxovis mier Sesrulebuli rusTvelis poemis sakmaodsusti Targmni, romelsac mkacrad gamoexmaura d. CubiniSvili.4

rusma mweralma da mogzaurma andrei muraviovma 1830 wels axloaRmosavleTSi aRwera qarTuli samonastro kerebi, aseve rusuladTargmna timoTe gabaSvilis ,,mimosvlis“ is monakveTi, romelSic

gadmocemulia cnobebi rusTvelis Sesaxeb.5 1848 wels gamoqveynda andreimuraviovis wigni ,,saqarTvelo da somxeTi“,6 romlis qveTavSi „Tamariscixe“ avtori Tamarisadmi miZRvnil nawarmoebebad asaxelebs ,,Tamariadas“da ,,vefxistyaosans“, rusTvels ki Tamaris karis poetad moixseniebs.gadmocemis mixedviT, SeniSnavs al. muraviovi, rusTveli Txzavdapatronis siyvaruliT STagonebuli. mwerali gascnobia i. bartdinskis

1 ix. iqve, gv. 73-74.2 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, Tbilisi, 1988.3 ix. Шишков А., Кетевана или Грузия 1812 году. მის წიგნში: Сочинения и переводы. СПб, 1835.4 ix. Чубинашвили Д., Замечания на перевод «Барсовой кожи»: гфз., «Кавказ», 1846, №27.5 ix. Муравьев А., Путишествие ко святым местам в 1830 году, II, СПб., 1835.6 ix. Муравьев А., «Грузия и Армения». СПб., III, 1848.

Page 196: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

196

mier Sesrulebul poemis pirveli Tavis Targmans, rasac masze didiSTabeWdileba mouxdenia. al. muraviovi rusTvelis poemas poeziispirvelqmnili mgznebarebiT aRsavsed miiCnevs.

poemis pirveli Tavis mixedviT da gadmocemebze dayrdnobiT al.muraviovi askvnis, rom rusTvelma moqmedebis asparezi arabeTSigadaitana, vinaidan ver gabeda samefo pirTa pirdapiri miniSneba da isinimis mier gamogonili qveynis mbrZanebelTa saxiT warmoadgina. rostevanigiorgi mefis poeturi xatia, xolo TinaTini – Tamaris.

rusi Jurnalisti da literatori nikoloz boCarovi naSromSi,,qarTuli literatura da misi warmomadgenlebi XVIII saukunemde“1

Tamaris mefobis xanis gansakuTrebiT saxelganTqmul wevrebad asaxelebsprozaikosebs – mose xonelsa da sargis Tmogvels, poetebs CaxruxaZesada SoTa rusTavels. avtori rusTvels Tavisi epoqis saukeTeso poetad,xolo mis poemas qarTuli literaturis klasikur nawarmoebTa SorisgamorCeul qmnilebad moixseniebs. platon ioselianisa da daviTCubinaSvilis cnobebze dayrdnobiT a. boCarovi zedwodeba rusTveliswarmoSobas bostan–qalaq rusTavTan akavSirebs. iqve acxadebs, romrusTvelma ganaTleba aTenSi miiRo, qarTulisa da berZnulis gardaflobda aRmosavlur enebs – sparsuls da arabuls; iyo TamarismeWurWleTuxucesi. mefis gardacvalebis Semdeg berad aRikveca dasicicxlis ukanaskneli dReebi gaatara ierusalimSi, qarTvelTa jvrismonasterSi. XVIII saukuneSi mitropolitma timoTem moixila misisaflavi. al. boCarovi aseve miuTiTebs avtoris mier ,,vefxistyaosnis“prologSi mowodebul cnobaze poemis sparsuli warmomavlobis Sesaxebda iqve dasZens, sinamdvileSi originaluri nawarmoebiao. misi azriT,rusTvelma poemas ,,vefxistyaosani“ imitom uwoda, rom amiT TavisiqmnilebisaTvis sparsuli ieri mieniWebina. Zveli sparselebi xosrosmefobamde vefxis tyaviT imosebodnen. al. boCarovi mkiTxvels acnobsagreTve poemis prologSi wamoWril sakiTxTa wyebas. misTvis asevecnobilia ,,vefxistyaosnis“ vaxtangiseuli gamocemis arseboba da isfaqtic, rom gamocemas erTvoda komentarebi. amasTanave n. boCarovimiuTiTebs, rom poemis nawyveti rusul enaze Targmna i. bartdinskim d.CubinaSvilTan erTad da rom aRmosavluri metyvelebis sirTulis gamoTargmani aradamakmayofilebelia da ver gadmoscems poemis poetursilamazes. n. boCarovi aqve SeniSnavs, rom `vefxistyaosnis~ pwkareduliTargmani jer ar arsebobs. naSromi 1872 wliT TariRdeba.

1885 wels gamodis rusi mwerlisa da Jurnalistis, „vefxistyaosnis“rusul enaze mTargmnelis evgeni stalinskis wigni ,,SoTa rusTaveli –qarTveli saxalxo poeti“.2 naSromis avtori upirvelesad saubrobspoemis pirveli beWduri gamocemis Sesaxeb. igi ,,vefxistyaosnis“ amgamocemis zust TariRs ar asaxelebs, mxolod aRniSnavs, rom 1909 welsdaarsda pirveli stamba TbilisSi, sadac daibeWda rusTvelis poema,romelic manamde xelnaweris saxiT vrceldeboda. e. stalinskis azriT,aqedan daiwyo poemis popularobis zrda da sasuliero pirTa mier misidevna. unda aRiniSnos, rom beWdur gamocemamdec aranakleb popularuliiyo ,,vefxistyaosani“ saqarTveloSi. e. stalinski miuTiTebs im faqtzec,rom poemis pirvel beWdur gamocemaze vaxtangis mier darTuli

1 ix. Бочаров Н., dasax. naSr.2ix. Сталинский Е., Шота Руставели _ Грузинский народный поет, Тбилиси, 1885.

Page 197: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

197

komentarebi aris ,,vefxistyaosanSi“ gadmocemuli ambis religiur –simboluri SinaarsiT gaazrebis mcdeloba.

e. stalinski aRniSnavs, rom rusTvelma ganaTleba aTenis skolaSimiiRo, magram am faqtis damadasturebel arc raime arguments ayenebs daarc wyaroze miuTiTebs. savaraudoa, rom igi n. boCarovis cnobasimeorebs, Tumca arc am ukanasknels wamouyenebia Tavisi gancxadebisdamadasturebeli raime argumenti.

e. stalinski ,,vefxistyaosans“ qalebisadmi miZRvnili siyvarulis,sikeTisa da silamazis himnad, mis avtors ki qristianuli civilizaciiserT-erT pirvel damnergvelad da qalTa emansipaciisaTvis mebrZoladmiiCnevs. misi azriT, vinaidan oqros xanis warmoSoba saqarTveloSiTamaris saxels ukavSirdeba, qalTa emansipaciis sakiTxi iqca imniadagad, romelzedac erTmaneTs Sexvdnen mefe Tamari da didi mgosani,ris safuZvelzec Seiqmna ,,vefxistyaosani“.

e. stalinskis azriT, poemaSi Tamaris prototipia nestan–darejani,xolo daviT soslanis – tarieli. naTqvamis dasadastureblad e.stalinski avlebs paralelebs Tamaris biografiasa da nestan-darejansSoris, aseve axasiaTebs poemis mTavar gmirebs.

rusul sinamdvileSi pirvelad didi mecnieri andrei veselovskiTavis gamokvlevebSi literaturis Teoriis problemebze msjelobisasmoixmobs magaliTs ,,vefxistyaosnidan“. a. veselovski naSromis,,fsiqologiuri paralelizmi da misi formebis asaxva poetur stilSi“ immonakveTSi, sadac simbolos metaforaSi gadasvlis problemazemsjelobs da konkretulad amaxvilebs yuradRebas vardis metaforaze,aRniSnavs: `SoTa rusTvelis poemaSi avTandili miiCqaris vardTan(TinaTinTan) paemanze, igi tiris mis gamo: brolsa (Tvalebs) setyvs davardsa azrobs; damWknari vardi eklebs Soris moqceuli rom oxravs,tarielia; aRmosavluri misalmeba aseT gadatanazea dafuZnebuli.~zemodasaxelebul formulas a. veselovski sxva nimuSTa moxmobisparalelurad xangrZlivi stilisturi ganviTarebis Sedegad miRebulmetaforad miiCnevs.1

1917 wels moskovSi gamocemul ,,vefxistyaosnis“ arasrul

balmontiseul Targmans2 axlavs winasityvaoba, romelSic mTargmnelimkiTxvels acnobs, Tu ra adgili ganekuTvneba poemas qarTveli xalxissulier cxovrebaSi. k. balmonti rusTvelis cxovrebasac aRwers. amSemTxvevaSi igi ZiriTadad ,,vefxistyaosnis“ inglisur gamocemazedarTul oliver uordropis winasityvaobas eyrdnoba, xolo esukanaskneli ki al. cagarelis naSromis safuZvelzea Seqmnili. (rogorccnobilia, k. balmonti marjori da oliver uordropebis saSualebiTgaecno ,,vefxistyaosans“). mkvlevarTaTvis uTuod sainteresoakonstantine balmontis, erTi mxriv, didi poetis TvaliT danaxuli dameore mxriv, ,,vefxistyaosnis“ mTargmnelis azri rusTvelis poemaze.upirveles yovlisa, unda aRiniSnos, rom k. balmonti miuTiTebsmTargmnelTa da mecnierTa mier Sesrulebul rusTvelis poemis saTaurisaraidentur Targmnaze. man mkiTxvels ,,vefxistyaosnis“ SemdegnairiTargmani SesTavaza – „Носящий барсову шкуру“. naSromis monakveTSi ,,didi

1 ix. Веселовский А.. Историческая поетика, Ленинград, 1949. gv. 182.2ix. Бальмонт К.. Руставели, წიგნში: Шота Руставели, Носящий барсову шкуру. Грузинская поэма XII века.Перевод , Москва. 1917.

Page 198: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

198

italielebi da rusTveli“ k. balmonti aRniSnavs im msgavsebis Sesaxeb,rac mijnurisadmi gulisxmieri damokidebulebis TvalsazrisiT gaaCniaTdantes, petrarkas, miqelanjelosa da rusTvels. zemoaRniSnuli naSromisqveTavSi, romelis saTauricaa ,,rusTvelis poema“, k. balmoti homerosis,dantes, Seqspiris, kalderonisa da servantesis msgavsad rusTvels imSemoqmedad miiCnevs, romelmac SeZlo ganesaxierebina mTeli erissulieri saunje, ,,vefxistyaosans“ ki – siyvarulis saukeTeso poemad,romelic ki odesme Seqmnila evropaSi. k. balmontis azriT, erTaderTiTxzuleba, romelsac SeiZleba Seudardes rusTvelis poema, arisbretonuli moTxroba tristansa da izoldaze. avtori miuTiTebs imfaqtze, rom es ori nawarmoebi sruliad damoukideblad iqmneboda dadasZens: ,,sulieri daZabuloba, WeSmarit siyvarulTan Sexeba da sxvaniSnebi mxatvruli asaxvisa qmnian am ori nawarmoebis ucnaurnaTesaobas“.1 naTqvamis sailustraciod mas saTanado magaliTebi mohyavs,kerZod, bretonul moTxrobaSi aRwerili epizodi, Tu rogor aswavlameabjre gorvelanma Svidi wlis tristans Subis, faris da mSvild–isrisxmareba, STaagona veragobisa da tyuilis siZulvili, micemuli sityvisasruleba, k. balmontis azriT, asocirdeba amxedrebul vefxistyaosanraindTan, romelic ase ixsenebs Tavis siWabukes:

mamasave xelTa mimces, ra Seviqmen ama zomsa;vburTobdi da vnadirobdi, viT katasa vxocdi lomsa.“ da

romelsac sixaruls gvrida srola da asparezoba. bretonul moTxrobaSiaRweril epizods, Tu rogor miaqanebs zRva ubedurobisaken veragxomaldebs, k. balmonti avTandilis mekobreebTan brZolas amsgavsebs.aseve faruli miznebis gansaxorcieleblad tristanica da avTandilicvaWris saxes iReben.

rodesac tristani da izolda mxecTa Soris cxovrobdnen tyeSi,mxolod nanadirevs Seeqceodnen da sinanuliT igonebdnen marilisa dapuris gemos ,,im sufraze, romelic Cveulebriv iSleboda gamoqvabulSi,sadac tanjvas iyofdnen tarieli da asmaTi, rusTvelis strofigvauwyebs:

,,wvadi Seiwves, Seiqmna puroba msgavsi Jamisa,mun upuroba puroba, ar sidiade jamisa“. 2

aseve arasodes scdeboda mizans tristanisa da avTandilismSvildebi. izoldam sizmarSi naxa, Tu rogor ibrZoda ori lomi misdasapatroneblad, tarieli ki cxadliv xedavs lomisa da vefxisbrZolas. sinaTle Seaqvs darbazSi izoldas Sesvlas. aseve abrwyinebsgaremos nestan–darejani. amasTanave konstantine balmonti miuTiTebs,rom dantem warmogvidgina sikvdilis grZneulebiT monusxuliSeyvarebuli wyvili, romelic ganabrwyina ufskrulis elvarebiT.,,bretonulma legendam ar gamoiyena saeklesio koSmarebi, Tavisimijnurebi maTive gansacdelis usasrulobiT ganabrwyina da miT aziaraukvdavebas – kvlav sikvdilis xibliT, ramdenadac sikvdilic,

mxatvrulad momarjvebuli, aris msubuqi mojadoeba,3 xolo rusTveli ampoetebze amaRlebulia imiT, rom igi mijnurebs sicocxlis iseTinaTebiT ganabrwyinebs, rom isini sikvdils verasodes veRar SeZleben.

1 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გ ვ .278.2 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გ ვ . 279.3 ix. damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გ ვ . 280.

Page 199: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

199

sainteresoa rusi mwerlis petre pavlenskos mier gamoTqmulimosazrebani ,,vefxistyaosnis“ Sesaxeb statiaSi ,,rusTvelis ocnebaTa

xorcSesxma“.1 avtori miuTiTebs poemis poliTematurobaze, aRniSnavs, romes aris poema Rirsebaze, megobrobaze, simRera Zmobaze, erTgulebasa damamacobaze. igi avlebs paralels mamacobis Temaze Seqmnil sparsulnawarmoebebTan, romlebic win uZRoda „vefxistyaosnis“ Seqmnas. maTSoris umTavres gansxvavebas p. pavlenko imaSi xedavs, rom rusTvelixotbas asxams ara mxolod fizikur Zalaze damyarebul mamacobas, aramedsulier siwmindesa da moralur upiratesobaze damyarebuls. p. pavlenko,,vefxistyaosans“ axal sazogadoebriv–politikuri cnebebiT savserjulis kidobans uwodebs.

statiaSi ,,vefxistyaosani“ 2 p. pavlenko rusTvelis poemas axalieTikisa da moralis da amasTanave poetikis Zvel tradiciebTan brZoliswignad moixseniebs, magram Tu raSi vlindeba yovelive es, amaze aRarmiuTiTebs.

p. pavlenko sayvedurobs rusTvelis Semoqmedebis mkvlevarT imisTaobaze, rom yoveli maTgani mwerlis poetikur skolaze msjelobisas,,bevr adgils uTmobs gavlenebs, romlebic SeeZlo ganecada poets, eZebsmis leqsebSi iranul Tvisebebs... iviwyebs, rom poemaSi yvelaze metad da

yvelaze mkveTrad saqarTvelos Tvisebebia warmodgenili“.3

,,vefxistyaosans“ werilis avtori ara pirovnebis (Tamar mefis), aramedepoqis panegirikad miiCnevs. p. pavlinko aSkarad kargad icnobs poemisiranuli eposidan warmomavlobis Sesaxeb atexil davas. igi aRniSnavs,rusTvelma romeliRac iranuli Tqmuleba galeqsao, magram iqvemiuTiTebs, rom iranul eposSi ar moipoveba arc erTi nawarmoebi,romelic `vefxistyaosnis~ Tundac qveniadagad gamodgebodao. p.pavlenkos TvalsazrisiT, rusTvelma ara romelime konkretuli iranulinawarmoebi galeqsa, aramed sparsuli sagmiro eposis saerTo suli,romelic Taviseburad ganmarta: ,,aiRo ra iranis safabulo sqema, manideologiurad gardaqmna igi da galeqsa im axal ideaTa motivze,romelTa gabeduli mauwyebeli ukve iyo an unda yofiliyo misisamSoblo. da amrigad igi ki ar misdevda iranis nimuSebs, aramed qmnida

ra Tavis qarTul ,,rusTvelur nimuSebs, angrevda maT“.4 siuJetisgaucxoebis xerxs, p. pavlenkos azriT, mweralma SeniRbvis motiviT ki armimarTa, aramed im mizniT, rom efeqturad emxilebina ,,gardamavlobaZveli warmodgenebisa heroikaze, siyvarulze, keTilsa da borotze“.5 amTvalsazrisiT p. pavlenko rusTvels servantess adarebs, romelmac„don–kixotSi“ aiRo rainduli romanis kanonebi, raTa daemsxvria isiniTavisi axsna-ganmartebis parodiulobiT; rusTvelma ki Zveli kanonebisparodireba ki ar moaxdina, aramed fsiqologizireba.

sainteresoa nikoloz zabolockis mosazrebani da gamonaTqvamebi,,vefxistyaosnis“ Sesaxeb, ris mixedviTac warmoCndeba, Tu rogor aRiqvamTargmnelma poema.

1 ix. iqve, gv. 294.2 ix. iqve, gv. 297.3 ix. iqve, gv. 2994 ix. iqve, გვ. 300.5ix. iqve, gv. 300.

Page 200: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

200

sityvaSi, romelic n. zabolockim ssr kavSiris mweralTa kavSiris

rusTavelisadmi miZRvnil plenumze warmoTqva 1937 wels,1 ganacxada, romumTavres amocanad daisaxa poemis rusuli poeturi teqstisTvisSeenarCunebina rusTvelisaTvis yvelaze ufro metad damaxasiaTebelistilisturi xerxebi. aRniSna, rom Targmanze muSaobisas cdilobdamihyoloda dednis Sinagan suls, miuTiTa, rom ar ucdia poemiszedmiwevniT punqtualuri Targmna, rac Cveulebriv akademiuriTargmnisaTvis aris aucilebeli.

statiaSi ,,rusTvelis sibrZne“2 n. zabolocki ganixilavs moralurkoncefcias, romelic safuZvlad udevs poemas. mwerali rusTavelsmiiCnevs im Semoqmedad, romelmac sakuTari idealebi warmoadgina araganyenebul msjelobaTa saxiT, aramed cocxal adamianur gansaxierebaSi,gmirTa rTuli, xSirad winaaRmdegobrivi saxeebiT, romlebic ama Tu imideis abstraqtul matareblebs ar hgvanan da romelTa meSveobiTacpoetma evropul aRorZinebamde didi xniT adre amcno qveyanas axalihumanisturi ideebis sawyisebi.

n. zabolocki rusTvelis personaJebs gmirobis, movaleobisadmierTgulebis, uangaro megobrobisa da STagonebuli siyvarulisidealebis matareblad miiCnevs. maT Soris upiratesobas ki avTandilsaniWebs. gmiris moraluri saxis uZlieres gamomxatvelad n. zabolockimis anderZs miiCnevs; aRniSnavs, rom avTandilis sibrZne aqtiuria.amasTanave avtori miuTiTebs, rom gmiris qceva yovelTvis ar Seesabamebaim maRal miswrafebebs, romlebiTac is aris aRtacebuli. gmirTaidealuri miswrafebebis xatvisas rusTveli ar Sordeba cxovrebissimarTles da ar Cqmalavs maT Crdilovan mxareebs, rac zogierTsworxazobriobas miCveul literaturaTmcodnes CixSi aqcevs. sworedaseTi winaaRmdegobrivi xasiaTis mqone miwieri vnebebiT savse gmirissaxea avTandili.

n. zabolockis azriT, poemis gmirebi, aRsavseni srulqmnilebisgrZnobiT, amave dros Sua saukuneebis samyarosaTvis damaxasiaTebelimravali seniT arian daavadebulni. es samyaro ki, romelSic,,vefxistyaosnis“ personaJebi cxovroben, sisastikiT, xocva-JletiTgamoirCeva.3

Tu avTandili borotebis qmediTi da mtkiced mowinaaRmdege gmiria,tarieli mravali marcxiT sulierad motexili, cxovrebisunardakargulipirovnebaa. n. zabolockis azriT, swored sulierma marcxma aqcia igimijnurad anu mejnunad – siyvarulisagan gaSmagebulad. magramgansxvavebiT Suasaukuneebis adamianisagan, romelic garesamyarosusamarTlobiT datanjuli siyvarulSi eZebda eqstazis im mdgomareobas,yofierebisagan ganyenebas, romelic saSualebas miscemda gascilebodaadamianuri unaris sazRvrebs da Sexeboda samyaros ucodvel sawyisebs,rusTvelis idealuri mijnuri realur cxovrebas ar wydeba. ,,WeSmaritisiyvaruli, rusTvelis gagebiT, amaRlebs adamians, aRafrTovanebs mas,amdidrebs maRali moraluri TvisebebiT, Zalas hmatebs cxovrebissiZneleebTan brZolaSi“. tarieli cxovrebis dasawyisSi, avTandilismsgavsad, garTulia energiuli saqmianobiT, uamrav sabrZolo gmirobas

1 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გვ. 330.2 ix. iqve, gv. 327.3 ix. iqve, gv. 325.

Page 201: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

201

sCadis. nestanis dakargvis Semdeg aTi wlis ganmavlobaSi daeZebssatrfos, energiulad ebrZvis bedisweras, magram imedi qreba, brZolisunari sustdeba da udabnoSi gaWrili tarieli sasowarkveTilebaseZleva. Tavisi sasowarkveTilebis apogeaSi is suldgmulobs sikvdilisada im qveynad satrfosTan Sexvedris mRelvare molodiniT. qajeTiscixeSi myofi nestan–darejanic axlosaa am mdgomareobasTan, isicsatrfosTan im qveynad Sexvedris molodiniT suldgmulobs. ,,isinimiwieri cxovrebis srul uaryofamde midian. xiluli samyaros sagnebikargaven maTTvis realur monaxazebs da gardaiqmnebian samaradisocxovrebis simbolod“.1

n. zabolockis azriT, rwmena imqveyniuri cxovrebisa, romelicaxasiaTebs rusTvelis mijnurebs, moklebulia saeklesio–religiurmxareebs. rusTvelisaTvis RmerTi ara imdenad religiuri cnebaa,ramdenadac filosofiuri. es mxolod pirobiTi aRniSvnaa, mZlavricxovelmyofeli sawyisia, romelic Tavisi bunebiT keTilia da pirdapiri

damokidebuleba ara aqvs adamianis arsebobis mankierebebTan.2

n. zabolocki eTanxmeba mkvlevarTa im mosazrebas, rompiTagoraseuli ,,samyaroTa harmonia“ da neoplatonikosTa ideebirusTvelis nawarmoebSi aisaxa gacilebiT mkafiod, vidre misiTanamedrove religiur–qristianuli koncefcia.

mniSvnelovania akademikos vladimer SiSmariovis naSromi ,,SoTarusTaveli“ (ramdenime paraleli da analogia), romelSic avtori, erTismxriv, axdens qarTul–iranul literaturul urTierTobaTa Sesaxebarsebuli kvleva–Ziebis rezumirebas, meore mxriv ki – ufro farTourTierTobaTa Seswavlas isaxavs miznad.3

vl. SiSmariovi miuTiTebs im faqtze, rom Zveli epoqis qarTuliliteratura religiur-sqolastikuri interesebis siWarbiT gamoirCeoda,rac bizantiuri tradiciebiT sazrdoobda. saero mwerloba ki, romelicsaqarTveloSi gacilebiT gvian Cndeba, swrafad viTardeba da yalibdebaaRmosavluri, kerZod, iranuli tradiciis gavleniT.

XII saukuneSi qarTvelTa gansakuTrebul simpaTias ipyrobsromantikul-sparsuli moTxroba – samijnuro romani.

vl. SiSmariovis azriT, SesaZloa eWvis Setana rusTvelis sityvebSimisi poemis sparsuli wyaros Sesaxeb. poetma am xerxs mxolod sakuTarinawarmoebisaTvis gansakuTrebuli mniSvnelobis miniWebis gamo mimarTa,raTa daemkvidrebina igi avtoritetuli mwerlobis wreSi. amis analogiamravlad iZebneba literaturis istoriaSi. Sua saukuneebis mwerlebixSirad miuTiTebdnen romelime laTinur wignze, rogorc sakuTarinawarmoebis fabulis wyaroze, rac sinamdviles ar Seefereboda. magramsparsulidan naTargmn an sparsuli monacemebis gamoyenebiT SeTxzulnawarmoebTa arseboba sruliad abaTilebs amgvar komentars.4

avtori miuTiTebs ,,vefxistyaosnis“ personaJTa saxelebis arabul–sparsul warmomavlobaze, Tumca varaudobs, rom farsizmebi originaliskvali ki araa, aramed poetis enis Tavisebureba. zogierTi sityvis forma,romelic ,,visramiansa“ da ,,vefxistyaosanSi“ gvxvdeba, maT epoqamde

1 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გვ. 330.2 ix. iqve, gv. 331.3ix. iqve, gv. 343.4 ix. damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გვ. 352.

Page 202: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

202

gacilebiT adre Sevida qarTul leqsikonSi. v. SiSmariovi asevemiuTiTebs rusTvelis poemis zogierTi mxatvruli saxis Tanxvedrazesparsul literaturasTan. yovelive zemoaRniSnuls mkvlevariwvrilmanad miiCnevs. vl. SiSmariovis azriT, qarTuli literaturasparsulis gavleniT yalibdeboda, qarTvel mwerals sparsuli skolahqonda gavlili. magram yovelive zemoaRniSnuli, avtoris azriT, sulacar niSnavs imas, rom is, rasac sparsuli literatura iZleoda,meqanikurad da monurad aRiqmeboda TviT uniWieres SemoqmedTa mierac ki.aq ubralod didi meToduri Secdoma iyo daSvebuli, rac gavlenis metadviwro gagebaSi mdgomareobda. daviwyebul iqna elementaruli WeSmariteba– evropul analogiaTa mTeli rigi da nacionalur literaturaTaganviTarebis internacionaluroba.

vl. SiSmariovi miuTiTebs im faqtze, rom yvelaferi skoliT iwyebada mTavrdeba imiT, rom mowafe sakuTar skolas qmnis. sparsuliliteraturisaTvis mimarTva, romelic mzamzareul formulaswarmoadgenda, sakuTriv qarTuli literaturis Seqmnis survilisgamoxatuleba iyo.

vl. SiSmariovis azriT, TviT qarTul sazogadoebriv cxovrebaSiSemuSavda pirobebi, ramac qarTuli saero mwerlobis Seqmna ganapiroba.mecnieri imowmebs niko maris sityvebs, rom ,,vefxistyaosanSi“ asaxulsiyvaruls, siyvaruls vasalisas, siyvaruls – gmirobas, Cven verSevxvdebiT verc erT aRmosavlur mahmadianur literaturaSi. es raminisvneba ar aris, arc yaisis avadmyofoba.

mkvlevaris azriT, ,,vefxistyaosnis“ strofSi ,,mijnursa Tvaladsiturfe...“ kargad Cans, rom siyvaruli adamianis zneobrivi, kulturuli,esTetikuri gardaqmnis safuZvelia, magram amgvari siyvaruli mxolod masSeuZlia, visac saamiso unari gaaCnia. guli rusTvelTan marto grZnobaki araa, igi, upirveles yovlisa, WeSmaritebis grZnobaa, mSrali analiziki araa, aramed adamianis Tandayolili simpaTiiT gamsWvaluli,TanagrZnobieri damokidebuleba garesamyorosTan da xalxTan, is TviTsibrZnea, am sityvis saukeTeso gagebiT.

raindebis, ymaTa Sesaxeb qarTvelebi simRerebs Txzavdnen. ymagarkveul socialur pirobebSi raindad iqca da Zveli, qarTuli epikur–feodaluri literaturac axliT Secvala. epikuri simRera romantikulmamoTxrobam, poemam da romanma gandevna. am mxriv qarTuli literaturaimave gziT midis, ra gziTac misi dasavleTevropeli debi.

am axali siyvarulis fonze iSleba siyvarulis axleburi gagebac.igi ixateba ara rogorc vneba, passio, aramed rogorc sentimenti –ganuwyveteli fiqri mijnurze, rogorc tanjva da amave drosgamudmebuli Sinagani srulqmna. siyvaruli iwvevs gmirul moqmedebas.erTi Cveulebrivi motivia mzeTunaxavTan ganSoreba, misi Zebna da bolosmasTan SeerTeba. dasavluri romanis geografiuli horizontifarTovdeba aRmosavleTiT Soreul indoeTamde, iseve, rogorcsaqarTveloSi.

konstantine Caikinis narkvevSi ,,qarTul–iranuli

urTierTobebidan“1 ganxilulia sakiTxi: iyo Tu ara xayansa da rusTvelsSoris metoqeoba.

1 damowmebulia: rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, გვ. 367.

Page 203: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

203

k. Caikini aRniSnavs, rom xayanis mtruli ganwyobilebakonkurentebTan satirul TavdasxmebSi poulobda gamoxatulebas. maTSoris mTavari adgili poet abulala ganjels ukavia. xayani metoqeebswyvil–wyvilad esxmoda Tavs, romelTa mimarT is umetes SemTxvevaSimetsaxelebiT kmayofildeboda. erT–erT yasidSi wyvilad moxseniebulmetoqeebs Soris erTi abul–alaa, meore ki ,,xar–e–rusTas“ metsaxeliTdajildoebuli metoqe.

,,rusTa“ sparsulad sofels niSnavs, xae–e–rusTa iTargmneba,,soflel virad“. poetur metyvelebaSi Cveulebrivi ambavi, sparsulpoeziaSi ki gansakuTrebiT gavrcelebuli da savaldebulo semantikuriparalelizmi aZlevs k. Caikins safuZvels ,,rusTa“ miiCnios ara sazogadosaxelad, aramed geografiul saxelwodebad. aqedan Cndeba mosazreba,sityva ,,rusTa“–Si xom ar aris miTiTeba rusTvelis samSobloze. avtorsar gaaCnia pretenzia sakuTari azris srul WeSmaritebaze. amasTanave k.Caikini iqve miuTiTebs xayanis divanis sxva yasidis erT leqsSi sityva,,rusTas“ arsebobaze, romelic kvlav mtrebisa da metoqeebis mimarT arisgamoyenebuli. am SemTxvevaSic sityva sazogado saxelis mniSvnelobiTaris naxmari, magram ar gamoiricxeba misi ormagi mniSvnelobiTgamoyenebis SesaZleblobac; kerZod, miTiTeba mterze, romelic sxvaadgilas ,,xar–e–rusTad“ aris moxseniebuli.

k. Caikinis azriT, ,,rusTas“ geografiuli saxelis mniSvnelobiTxmareba ar aris savaldebulo saqarTvelos rusTavs daukavSiron,vinaidan am saxelis matarebeli sxva mxareebic SeiZleba yofiliyoTundac SarvanSi, an sadme axlos.

amave statiaSi k. Caikini miuTiTebs xayanisa da rusTvelis leqsebisdamTxvevaze. „vefxistyaosnis aforizmia ,,lekvi lomisa sworia, Zu iyosTunda xvadia“_ SirvanSah aRsarTan pirvelis colisadmi miZRvnil xayanisodaSi moipoveba Semdegi striqonebi: ,, mefeni saxelmwifos saqmeebSi –rac mamakacia, is qalia, lomebi brZolaSi – rac xvadia, is Zua.“ k. CaikinimiuTiTebs, rom aRniSnuli striqonebis paralels miakvlia n. marmanizamis SemoqmedebaSi. sami poetis aseT msgavsebas gamokvlevis avtorimihyavs im daskvnamde, rom amierkavkasiaSi arsebula moaruli andaza,romelic zemoCamoTvlil poetTa msgavs striqonebs dasdebia safuZvlad.k. Caikinis azriT, yovelive zemoaRniSnuli dasturia im pirobaTa saerToxasiaTisa, romelSic viTardeboda XII saukuneSi amierkavkasiisliteraturebi enobrivi da geografiuli sxvadasxvaobisagandamoukideblad. Jurnal „Звезда“–s 1938 wlis #5–Si daibeWda m.azadovskis werili ,,rusTaveli puSkinis leqsebSi“.1 masSi avtoriaRniSnavs, rom p. SCegolevma al. puSkinis xelnawerTa Soris moikvlia dagamoaqveyna Canaxati, romelic Sevida poetis bolodroindel gamocemebSi.man xelnaweri 1828 wliT daaTariRa. m. azadovskis azriT, xelnaweri 1829wels ganekuTvneba. am daTariRebas emxrobian m. cialovski da b.tomaSevskic. v. briusovis azriT, leqsi dakavSirebulia al. puSkiniskavkasiaSi mogzaurobasTan.

CanaxatSi poeti yirimSi moRvawe saadis mowafeebs upirispirebs sxvaqveynis poets, romelsac leqsTa TxzvaSi veravin Seedreba:

Но ни один волшебник милый.Владетель умственных даров,Не вымышлял с такою силой,

1 ix. Азадовский М., Руставели в стихах Пушкина. ჟურნალში: «Звезда»,1938, №5, გვ. 230.

Page 204: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

204

Так хитро сказок и стихов,Как прозорливый и крилатыйПоэт той чудной стороны,Где мужи грозны и косматы,А жены гуриам ровны.

leqsSi ar aris miTiTebuli ucnobi poetis samSoblo mxare, magram,udavoa, rom amgvari xatebiT al. puSkini kavkasias warmosaxavda. m.azadovskis azriT, amis dasturad Tundac ,,kavkasilei tyve“ kmara.

m. azadovski askvnis, rom SeuZlebelia al. puSkins ar scodnodarusTvelisa da misi poemis arsebobis Sesaxeb da rom CanaxatSimiTiTebuli poeti uTuod rusTvelia.

rusTvelis Semoqmedebas sagangebo Sroma uZRvna viqtor golcevma,1

romelic pirvelad moskovSi daibeWda 1940 wels saTauriT ,,SoTarusTveli da misi poema“. pirvel TavSi mkvlevari mimoixilavs rusmecnierTa cnobebs rusTvelisa da misi poemis Sesaxeb, aseve,,vefxistyaosnis“ rusulenovan Targmanebs. naSromis meore TavSiwarmodgenilia XI-XII saqarTvelos socialuri, politikuri dakulturuli viTareba. momdevno TavSi avtori warmoadgens legendebs daqarTvel mkvlevarTa mosazrebebs poetis dabadebis, warmoSobis,ganaTlebis, moRvaweobis da ,,vefxistyaosnis“ siuJetis warmomavlobisSesaxeb.

v. golcevis naSromis meoTxe TavSi ganxilulia rusTvelis mierwarmosaxuli socialur–politikuri brZola. avtors miaCnia, rom,,vefxistyaosanSi“ xatovnad da mkveTradaa gamJRavnebuli poetissocialur–politikuri Sexedulebani da XI-XII saukuneebis saqarTvelosganviTarebis ZiriTadi tendenciebi. v. golcevis azriT, rusTveli Suasaukuneebis saqarTvelos im progresul moRvaweTaganad ikveTeba,romlebic mxars uWerdnen qarTvel mefeTa swrafvas, SeeqmnaT erTiani,Zlieri, damoukidebeli saxelmwifo. am kuTxiT v. golcevi paralelsavlebs „igoris laSqrobis“ ucnob avtorTan. mkvlevari Tvlis, rom,,vefxistyaosani“ Seicavs samTavroTa centralur xelisuflebazedamorCilebis ideas, masSi gakicxulia did feodalTa amboxebebi,romlebic qveynis gaerTianebas ewinaaRmdegeboda. `vefxistyaosanSi~asaxulia ori didi saxelmwifo – indoeTi da arabeTi. Zneli araadarwmuneba imaSi, rom orive SemTxvevaSi poeti Tavis TanamedrovesaqarTvelos socialur–politikur wyobas asaxavs, rodesaccentralurma xelisuflebam dajabna urCi feodalebi. Semdeg mkvlevariwarmoaCens poemaSi asaxul XII saukunis saqarTvelos yofis Tanmxvedrsocialur–politikur viTarebas.

naSromis mexuTe TavSi v. golcevi ganixilavs humanizmis sakiTxsrusTvelis SemoqmedebaSi. avtori miuTiTebs, rom ,,vefxistyaosani“gamsWvalulia naTeli da sicocxlis damamkvidrebeli msoflaRqmiT,adamianis gonierebis zeimiT. mkvlevari imeorebs Tvalsazriss imisTaobaze, rom rusTveli XI-XII saukuneebis mijnaze iyo winamorbedihumanuri moZraobisa, romelic Semdgom farTod gavrcelda dasavleT danawilobriv aRmosavleT evropaSi. rusTvelis poema aris mxatvruliasaxva adamianis pirovnebis Tavisuflebisa, riTac xasiaTdeboda XIIsaukunis saqarTvelo. v. golcevi miuTiTebs, rom rusTvelis humanizmi,

1 ix. Гольцев В., Шота Руставели и его поэма, Москва, 1940, gv. 339-376.

Page 205: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

205

upirveles yovlisa, adamianis Sinagani samyarosadmi gaZlierebulinteresSia da rom es pirovnebis keTilSobilebaSi, silamazesa da maRalRirsebaSi vlindeba.

v. golcevi aseve aRniSnavs, rom avTandilisa da tarielisTayvaniscema qalisadmi Tvisobrivad gansxvavebulia rogorcaRmosavluri warmodgenisagan siyvarulze, aseve dasavleTevropulirainduli qalis kultisagan. rusTveli qalis kults qarTuliTaviseburebiT asaxavs. misi azriT, poemaSi sruliad axali, humanizmisepoqisaTvis damaxasiaTebeli qalisa da mamakacis urTierTobis sistemaawarmodgenili.

v. golcevi yuradRebas amaxvilebs rusTvelis poemaSi werilebisfunqciaze, romelic humanizmis epoqis italiur epistolarulliteraturas exmianeba.

v. golcevi miuTiTebs, rom rusTveli avlens rogorc aRmosavluriliteraturis, aseve antikuri filosofiis Rrma codnas. amasTanave arirRveva misi msoflmxedvelobis mTlianoba. mkvlevari iziarebs immecnierTa Tvalsazriss, romelnic aRiarebdnen, rom RmerTis gagebapoetisaTvis aris ara eklesiur-qristianuli, aramed warmarTul-filosofiuri; rusTvelis filosofiis safuZvlad ki neoplatonikosTa,maT Soris prokle diadoxosis naazrevs miiCneven.

v. golcevis naSromis meeqvse TavSi ganxilulia gmirobis,siyvarulis da megobrobis rusTveliseuli gaazreba. mkvlevris azriT,rusTveliseuli cneba gmirobisa ufro rTulia da daxvewili, vidreaRmosavleTis poetebis, Tundac firdousis gmiruli poemis ,,Sahnamesi“.aRmosavluri poemebis gmirebi gamanadgurebel, dauZlevel, hiperbolurZalas warmoadgenen, amasTanave martivs. rusTveli ki warmoaCens Tavisigmirebis moarul Zalas, patiosnebas gansazRvravs, rogorc adamianisyofaqcevis aucilebel normas. rusTveluri siyvaruli erTgulebasefuZneba. man Seqmna mijnurTa SesaniSnavi galerea. rusTveli siyvarulissxvadasxva saxes gviCvenebs. tarielisa da nestanis siyvaruli daZabulia.v. golcevi paralels avlebs tarielsa da nizamis yaiss Soris daaskvnis, rom maTi msgavseba garegnulia. rusTveluri Smagobis cnebagansxvavebulia nizamiseulisagan. nazimi icavda iranuli poeziistradiciebs. yaisi giJdeba, roca bedi gauRimebs da leilTan SeerTebisSesaZlebloba miecema, xolo leili dardisgan kvdeba. rusTvelisgagebiT ki mijnurTa ubedureba warmavali movlenaa. yaiss gmiroba sulacar mosdgams. gadamwyveti brZolebis dros tarieli yvelaze winaa, yaisiki Sorsaa brZolisagan, umoqmedod oxravs da loculobs. asevemsgavsebas xedavs v. golcevi avTandilis da tarielis da yaisisa damoxetiale arabi raindis nofalis megobrobas Soris. rusTveliiswrafvis mijnurTa moraluri simaRlis warmoCenisaken. SeyvarebulwyvilTa saxeebis SeqmniT poetma feodaluri saqarTvelosganzogadebuli, idealizirebuli tipebi warmosaxa. iqve mkvlevarimiuTiTebs fatmanis gansxvavebul bunebaze.

v. golcevis azriT, rusTveli megobrobas adamianur TvisebaTagamovlinebad miiCnevs. ,,vefxistyaosnis“ mTavar gmirTa Tvisebaa swrafvaimisken, rom yovelgvari piradi interesi da TviT sicocxlec ki gawironmegobrisTvis.

naSromis meSvide Tavs v. golcevi rusTvelis poeturi ostatobisganxilvas uTmobs. igi Tavdapirvelad miuTiTebs ,,vefxistyaosnis“prologSi mowodebul rusTvelis Tvalsazrisze mijnurobis Sesaxeb,

Page 206: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

206

romelic Semdeg xorcSesxmulia poemaSi. mkvlevari aseve aRniSnavs, rompoema SairiTaa dawerili da monotonurobis Tavidan asacileblad poetimaRal da dabal Sairs anacvlebs. v. golcevi yuradRebas amaxvilebs„vefxistyaosanSi“ arsebul mdidar epiTetebsa da poemismetaforulobaze, rusTvelis leqsis saocar musikalurobaze, racaliteraciebiT, anaforebiTa da epiforebiT miiRweva.

v. golcevi ,,vefxistyaosanSi“ arsebul zogierT siuJeturSeusabamobas teqstis gverdebis dakargviT xsnis. magaliTad, aseTadmiaCnia is, Tu saidan SeiZleba scodnoda nestans indoeTSi Seqmnilipolitikuri viTareba samSoblos datovebis Semdeg. rac Seexebanawarmoebis enas, mas zepirsityvaobasTan daaxloebulad miiCnevs. igi amgancxadebas, rasakvirvelia, qarTul wyaroebze dayrdnobiT akeTebs.mkvlevari aseve miuTiTebs, rom poemis avtori uxvad sargeblobdafolkloriT. rusTvelis poetika mWidrodaa dakavSirebuli xalxurSemoqmedebasTan. magaliTad, magiuria tarielis maTraxi, misi Savi cxeniSedarebulia frTosan meranTan; fatmani flobs Zalas or jadoqarze,mona mfrinavi xaliCismagvari jadosnuri mosasxamiT dafrinavs.amasTanave avtori paralels avlebs ,,vefxistyaosansa“ da xalxur,,tarielians“ Soris, romelsac rusTvelis poemis xalxurinterpretaciad miiCnevs. v. golcevis azriT, vefxistyaosnis gmirebierovnuli Zlierebis, gmirobis, silamazisa da keTilSobilebispersonificirebuli saxeebia.

v. golcevi miuTiTebs akaki wereTlis Tvalsazrisze imis Sesaxeb,rom rusTvelma poemis gmirTa xasiaTebis daxatviT saqarTvelossxvadasxva kuTxis mcxovrebTa xasiaTebi warmoaCina. mkvlevarsmarTebulad miaCnia akaki wereTlis am mosazrebasTan dakavSirebiTgamoTqmuli ilia WavWavaZis Tvalsazrisi imis Sesaxeb, rom,,vefxistyaosanSi“ rusTvelma zogadsakacobrio ideebi da xasiaTebiwarmosaxa.

rogorc cnobilia, Salva nucubuZem daamkvidra termini –aRmosavluri renesansi da rusTveli mis warmomadgenlad miiCnia. Semdegam problemiT bevri mkvlevari dainteresda. maT Soris m. konradi.renesansuli kulturis kvlevis istoriaSi mniSvnelovani adgili ukavia

mis naSroms ,,dasavleTi da aRmosavleTi“.1 aRniSnul gamokvlevaSiwarmodgenili n. konradis pozicia ganxilulia e. xinTibiZis naSromis,,Suasaukuneobrivi da renesansuli ,,vefxistyaosanSi“2 im monakveTSi,sadac avtori mimoixilavs da garkveul Sefasebas aZlevs XX saukunissamecniero literaturaSi damuSavebul msoflio kulturaTaaRorZinebis Teoriebs.

n. konradi iziarebs Tvalsazriss imis Taobaze, rom renesansimsoflio istoriuli procesis nawilia. aqedan gamomdinare, manaRmosavluri renesansis idea gaavrcela mTel rig qveynebze, kerZod,CineTze, Sua aziasa da kavkasiaze.

n. konradis zemoT dasaxelebuli naSromis erTi Tavi,,vefxistyaosani“ da renesansuli romantizmis sakiTxi“ eTmoba rusTvelispoemas. n. konradi msoflio literaturis istoriis WrilSi CamoTvlis imTxzulebaTa rigs, romelSic, misi azriT, Tavsdeba ,,vefxistyaosani“.

1 ix. Конрад Н., Запад и Восток, Москва, 1972.2 ix. ხინთიბიძე ე. შუასაუკუნოებრივი და რენესანსული „ვეხისტყაოსანში“, Tb., 1993, გვ. 213-215.

Page 207: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

207

esenia: firdousis ,,Sah–name“ (XIs.), gurganis ,,visi da ramini“ (XI s.),nizamis ,,xosrovi da Sirini“ da ,,leili da mejnuni“ (XII s.), navois,,farxadi da Sirini“ da „leili da mejnuni“ (XV s.) (XV s.), boiardos,,Seyvarebuli rolandi“ (XVI s.), ariostos ,,Smagi rolandi“ (XVI s.),tasos ,,ganTavisuflebuli ierusalimi“ (XVI s.). n. konradi zemoTCamoTvlil rigSi rusTvels nizamis Semdeg miuCens adgils. amasTanave,mkvlevris azriT, radgan rusTvelis humanizmisaTvis damaxasiaTebeliZiriTadi niSnebi nizamisa da navois poemebsac miesadageba,,,vefxistyaosani“ aRmosavlur renesans ganekuTvneba.

n. konradi Tvlis, rom zemoT CamoTvlil rigSi ,,vefxistyaosnis“Seswavla saSualebas iZleva visaubroT renesansul literaturaSiromantikuli xazis arsebobis Sesaxeb, romelsac igi ,,romantikulrenesanss“ uwodebs. is, rasakvirvelia, gansxvavdeba XIX saukunisdasawyisis evropuli romantizmisagan. am SemTxvevaSi romantizmi n.konradisaTvis garkveuli Tvisebebis aRmniSvneli cnebaa, romelic mismier CamoTvlil nawarmoebebs ganasxvavebs sxva renesansuliTxzulebebisagan.

romantikuli renesansis yvelaze tipur gmirad n. konradi mijnurs– Slegs, anu siyvarulisagan gaxelebul adamians miiCnevs. aRniSnulisdasturad mkvlevari Tvlis am tipis gmiris arsebobas nizamis ,,leilsada mejnunSi“, rusTvelis ,,vefxistyaosansa“ da ariostos ,,SmagrolandSi“. n. konrads sainteresod miaCnia mijnuri gmirebis SedarebiTiSeswavla, vinaidan rusTvelis tarieli igive ar aris, rac nizamis yaisi,oriveni ki gansxvavdebian ariostos rolandisagan.

n. konradi aseve miuTiTebs renesansis epoqis saraindo poemebisSuasaukuneebis raindul TqmulebaTagan ganmasxvavebel zogierT niSanze.Suasaukuneebis raindul Tqmulebebsa da renesansis epoqis saraindopoemebSi erTi da igive gmiria. erTnairia am gmirTa saxeebic: isini,,gmiruli“ sawyisis matarebelni arian. gansxvaveba isaa, romSuasaukuneebis raindul TqmulebebSi naCvenebia TviT es sawyisi,renesansul saraindo poemebSi ki – am sawyisis matarebeli adamianebi.

n. konrads renesansis epoqis saraindo poemebis Suasaukuneebisrainduli Tqmulebebisagan ganmasxvaveblad saxeTa gasaocariplastiuroba, personaJis xasiaTis calkeuli Tvisebebis harmoniuliSerwyma miaCnia. misi azriT, ,,vefxistyaosnis“ renesansuli arsi imaSimdgomareobs, rom zRapruloba garegnulia, pirobiTia. rac zRapruladaRiqmeba, aris is ,,romantizmi“, romelic gansazRvravs poetisSemoqmedebiTi meTodis arss. rusTvelis poemis gmirTa saxeebi zRapruliki ar aris, aramed realuri, oRond maTi realuroba mowodebulia arayofiT, miwier planSi, aramed idealur–gardasaxviTSi. yovelive es argulisxmobs imas, rom renesansuli poemebi gacilebiT maRla dgananSuasaukuneobrivze. Suasaukuneebis samyaro ar aris primitiuli, umecari,rogorc amas cdilobdnen CaenergaT sakuTari Tavisa daTanamedroveTaTvis renesansis epoqis humanistebi. Suasaukuneebis epoqaaris grandiozuli xana kulturisa, romelmac Seqmna ganumeorebelifaseulobani. SuasaukuneebisaTvis mniSvnelovani iyo, upirveles yovlisa,,,qmedoba“, renesansis epoqisTvis ,,moqmedi“.

n. konrads renesansuli poemebis maxasiaTeblad mkafio kompoziciamiaCnia, rac epoqis Tvisebidan – azrovnebis racionalurobidangamomdinareobs. ,,vefxistyaosanSi“ yoveli siuJeturi gadaxvevamotivirebulia da eqvemdebareba Canafiqrs.

Page 208: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

208

1966 wels `Литературная Грузия ~-Si gamoqveynda rusi mecnieris p.berkovis statia `О композиции Витязя в тигровой шкуре~.1 mecnieris azriT,rusTvelma, erTi mxriv, eqvsas ormocdaaTi wliT adre TaviseburadganWvrita T. dostoevskis `danaSaulisa da sasjelis~ idea, xolo meoremxriv, mxatvrul-kompoziciuri TvalsazrisiT, `vefxis tyavis~ xatisSeqmniT win uswro balzakis `Sagrenis tyavs~.

p. berkovi miiCnevs, rom tarieli Cadis danaSauls _ faruladklavs xvarazmSas Zes. magram igi Tavad moralurad udanaSauloa. ismxolod Seyvarebulis brZanebas asrulebs. magram, mkvlevris azriT, arcnestania damnaSave. nestanis danaSaulebrivi qmedeba jadoqar davar-qajisbralia. davaris avi ganzraxva, samagaliTod daesaja Zmiswuli, poemissiuJetis kompoziciur rgolad iqca. nestan-darejanma gaacnobiera TavisidanaSauli da gadawyvita tanjviT gamoesyida igi. sakuTarigadawyvetilebis Sesrulebis mizniT is nebayoflobiT miemarTeba qajTaqveyanaSi, raTa daityvevos Tavi, ewamos da ganiwmindos. saboloodnestanisa da tarielis tanjva, monanieba da cremlebi gamoisyidis maTdanaSauls.

p. berkovis es mosazreba gaakritika al. baramiZem.2 igi miiCnevs,rom rusi mecnieri SecdomaSi Seiyvana poemis rusulma Targmanma.originalSi araferi msgavsi TviTgvemisa da TviTizolaciisa, asevecodvaTa monaniebisa ar arsebobs. al. baramiZe aseve miuTiTebs, romarasworia p. berkovis mier SemoTavazebuli poemis saTauris variaciebi:

`Барсова кожа~, `Шкура тигрицы~. mas mxedvelobidan gamorCa qarTuli enisbrwyinvale mcodnisa da SesaniSnavi rusTvelologis niko marismowodebuli ramdenime varianti. TiToeuli maTgani aucilebladgulisxmobs adamians, Semosils vefxis tyaviT.

amgvarad, aseTia sakiTxTa is wre, romlebic rusma mkvlevrebmawarmoaCines rusTvelisa da misi poemis garSemo.

Tqmuleba dinaraze

rogorc ukve aRvniSneT, `Tqmuleba dinaraze~, romelic mkvlevarTaazriT, XVI saukuneSi Seiqmna moskovSi, mniSvnelovani Zeglia qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis TvalsazrisiT.

qarTul da rusul istoriul da literaturul mecnierebaSidamkvidrebulia azri, rom `Tqmuleba dinaraze~ asaxavs erT epizodsTamar mefis cxovrebidan. arsebobs meore Tvalsazrisic: dinara hereTisdedofalia. debuleba, rom dinara Tamar mefea pirvelad mari brosemwamoayena 1853 wels.3 frangma mecnierma am Txzulebis kvlevisas mimarTaqarTul matianeebs da aRniSna, rom maTSi mxolod orjer arismoxseniebuli dinara. igi, warmoSobiT bagrationTa gvaridan, hereTiserisTavis meuRle yofila. man Tavisi vaJis daxmarebiT X saukuneSi

1 ix. Берков П., О композиции Витязя в тигровой шкуре. JurnalSi: `Литературная Грузия~, 1966, #9, gv.70.2 ix. Барамидзе А., Реплика по поводу статьи проф. П. Н. Беркова. JurnalSi: „Литературная Грузия“, 1967,№2, gv. 74.3 ix. М. Броссе, Сведения о грузинской царевне Тамаре в древней русской литературе: Ученыезаписки имр. Академии Наук по первому и третьеьу отделениям, т.I, вып. IV, СПб, 1853, gv. 478.

Page 209: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

209

marTlmadideblobaze moaqcia hereTi. (amasTan dakavSirebiT T. buaCiZeSeniSnavs, rom aq igulisxmeba is faqti, rom dinaram hereTimonofizitobidan diofizitobaze moaqcia).1 asi wlis Semdeg bagrat IV-mdaipyro hereTi da xelT igdo dedofal dinaras neSti. (T. buaCiZemiuTiTebs, rom unda iyos bagrat III). Semdgomdroindel matianeebSiarsad ar aris naxsenebi dedofali dinara. mari broses azriT,saqarTvelos istoriaSi dawvrilebiT aris moTxrobili Tamarismefobisdroindel erT brwyinvale gamarjvebaze, kerZod, aTabag ilRuziserT-erT SviliSvilTan brZolaze, mefis mier didebulebisgasamxneveblad warmoTqmul sityvasa da brZolis Sedegebze. mari brosemiiCnevs, rom qarTuli matianisa da rusuli Zeglis gamoTqmebiTanxvedria, aseve aRniSnavs, rom dinaras metoqed rusul ZeglSisparseTis mefe adramelexia gamoyvanili da miiCnevs, rom es iyoazerbaijanis aTabagi abubeqri.

mari brose miuTiTebs rusul ZeglSi moxsenebuli `Sabrenismonastris~ Sesaxebac da aRniSnavs, rom erT-erT xelnawerSi mis nacvladweria `berski monasteri~. aqedan ki SeiZleba miviRoT saxelwodeba~verski~. aseTad ki mkvlevari qalaq gorTan axlos mdebare veresRvTismSoblis monasters miaCnevs da iqve SeniSnavs, rom teqstis bolosnaTqvamia, rom Sabrenis monasterSi daimarxa dedofali Tamari. esgaremoeba ki varZiaze an gelaTze unda migviTiTebdeso.

mari broses azriT, Tamar mefesa da dinaras Soris damTxvevebiSemdegSi mdgomareobs: dinara, romelic mefis erTaderTi qaliSvilia,omis win gamamxneveli sityviT mimarTavs didebulebs, fexSiSveli midissalocavad, omis Semdeg did nadavls igdebs xelT da monastrebsSeswiravs.

mari broses varaudiT, ruseTSi saqarTvelos Sesaxeb cnobebinaxevrad ganswavlulma qarTvelebma Semoitanes, romlebic ivane III-sTanCamodiodnen, anda es ambavi rusebs im berZenma berebma uambes, romlebicrusebsa da qarTvelebs Soris Suamavlobdnen, radgan qarTvelebs cudadesmodaT rusuli, xolo rusebs qarTuli.

mari broses azriT, advili asaxsnelia saxelebis aRreva, romlebicrusul nawaroebSi SeiniSneba, vinaidan rusebis smenas ucnauradeCveneboda, roca pirvelad esmodaT. rogorc odesRac berZnebieqceodnen barbarosul saxelebs, aseve rusebmac gadaakeTes qarTulisaxelebi.

a. pipini,2 avtori narkvevisa rusuli moTxrobebisa da zRaprebisSesaxeb, ganixilavs ra `moTxroba dinarasTan~ dakavSirebul sakiTxebs,iziarebs mari broses Tvalsazriss, rom dinara Tamar mefea.

mari broses mier wamoyenebuli debulebis winaaRmdeg gamovidaepiskoposi kirioni Tavis cnobil wignSi `iveriis kulturuli roliruseTis istoriaSi~. mas miaCnda, rom nawarmoebSi asaxulia X saukuneSimoRvawe hereTis dedofali dinara, `qarTlis cxovrebaSi~ kidawvrilebiTi cnobebi dinaraze imitom ar mogvepoveba, rom hereTissamefos Tavisi matiane hqonda, romelic jerejerobiT ucnobia.

episkopos kirionis azriT,1 mari broses Sexeduleba gasaziarebeliim SemTxvevaSi iqneboda, dinaras saxeli saerTod rom ar gvxvdebodes

1 ix. buaCiZe T., `dinaras problemisaTvis~. wignSi: `literaturul urTierTobaTaistoriidan~, gv. 131.2 Пипин А., Очерк литературной истории старинных повестей и сказок русских. krebulSi: Ученыезаписки второго отделения Академии наук, t. IV, 1858, gv. 218.

Page 210: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

210

saqarTvelos istoriaSi. Tamari gaTxovili iyo rus mTavar giorgize,andrei bogolubskis vaJze da amdenad igi cnobili unda yofiliyorusebisTvis.

episkopos kirionis varaudiT, 1639 wels kaxeTSi ruseTis elCsTavad T. volkonskis alaverdis arqiepiskoposi zebede acnobebda, romalaverdis monasteri sparseTis mefeze gamarjvebuli qarTvelidedoflis dinaras Svilis daarsebulia, romlis neStic monastriseklesiaSia dakrZaluri. xolo mematianeebi dinaras mefobisa da misisparseTis mefeze gamarjvebis Txrobis dros dumiliT uvlian gverdsimas, gaTxovili iyo igi Tu ara da hyavda Tu ara Svilebio.

kirionis azriT, dinaraSi rom Tamar mefe igulisxmebodes,qarTveli arqiepiskoposi, wignieri kaci, ar ityoda, rom mematianedinaras gaTxovebasa da Svilebis yola-aryolaze arafers ambobso,radgan `qarTlis cxovreba~ dawvrilebiT mogviTxrobs YTamaris orqorwinebaze da gvamcnobs: mas hyavda vaJi giorgi da qali rusudani.Tamarica da giorgic alaverdSi ki ara, gelaTSi arian dakrZalulni.

`moTxroba dinaraze~ mravalmxriv gamoikvlia rusma mecnierma m.speranskim.2 nawarmoebis warmomavlobaze msjelobisas mkvlevari

ZiriTadad mari broses debulebebs iziarebs. i. cincaZe3 TavisgamokvlevaSi miuTiTebs im Secdomebze, romelsac m. speranskisaqarTvelos istoriaze msjelobisas uSvebs, kerZod, hereTs dasavleTsaqarTvelos miakuTvnebs, ZeglSi aRwerili brZolis analogad Samqorisoms miiCnevs, dinaras mowinaaRmdeged _ ruqnadins, `Sabrenis monasters~ki Satberdis monastrad, romelic svaneTSi mdebareobs. m. speranskisTamar mefis Sesaxeb matianeSi arsebuli cnobebi miaCnia legendad; igiufro Sors midis da acxadebs, rom vaxtangiseul `qarTlis cxovrebas~safuZvlad legendebi udevso. Semdeg m. speranski CamoTvlis imdamTxvevebsa da gansxvavevebs, rac `moTxroba dinarasa~ da Tamar mefisistorias Soris arsebobs. gansxvevebs wvrilmanad miiCnevs, kerZod,dinara ar gaTxovila da sikvdilis win Zalaufleba naTesavs gadasca,Tamari ki orjer iyo gaTxovili da taxti Svils gadasca. aseve speranskiaxsenebs Tamarisa da dinaras wlovanebas taxtze asvlisas, dinaras mierTavrizis aRebas.

`moTxroba dinaraze~ vrclad gamoikvlia iase cincaZem naSromSi i.cincaZis azriT, savsebiT bunebrivia, rom m. brosem TxzulebaSi Tamarismefobis analogia dainaxa. aseve marTebulad miaCnia mosazreba Tamarisdinarad gadakeTebis Sesaxeb, magram mari broses argumentacias armiiCnevs sakmarisad.

i. cincaZe naSromSi ganixilavs da akritikebs episkopos kirionismosazrebebs. kerZod, igi miiCnevs, rom dedofal dinaras rusuliTxzulebis personaJ dinarasTan gaigiveba mxolod saxelebis msgavsebiTver damtkicdeba; amasTanave rusul TxzulebaSi aRwerili dinaraarafriT ar hgavs dedofal dinaras, romlis Sesaxebac `qarTliscxovrebaSi~ Semonaxuli cnobis garda mis moRvaweobaze jerjerobiTsxva araviTari monacemi ar arsebobs. amasTanave maSin erTmefoba ar iyosaqarTveloSi. i. cincaZe istoriul cnobebze dayrdnobiT askvnis, rom

1 ix. Епископ Кирион, Культурная роль Иверии в истории Руси, Тифлис, 1910, gv. 18-19, 110, 113.2 ix. Сперанский, Повесть о Динаре в русской письменности: Известия отделения русского языка исловесности Академии наук СССР, т. XXXI, Ленинград, 1926, gv. 43.3 ix. cincaZe i., rusuli Tqmulebis dinaras sakiTxvisaTvis: Tsu Sromebi, t.X, 1939, gv. 8.

Page 211: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

211

dinaras Tqmulebas safuZvlad udevs ara marto Samqoris omis bataliebi,aramed Tamar mefis moRvaweobis mTeli istoria, Tamaris meoreistorikosis redaqciiT damuSavebuli. mkvlevari iqve miuTiTebs,saboloo daskvnisTvis gasaTvaliswinebelia, rom mterTan miwer-mowerisfaqti TxzulebaSi saxezea, rac ruqnadinTan urTierTobis analogadunda CaiTvaloso.

1948 wels gamoica krebuli `rusi mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb~.am krebulSi vano Saduri Seexo dinaras sakiTxs.1 igic miiCnevs, romTxzulebis siuJets safuZvlad udevs qarTuli matianeebis cnobebi daxalxuri Tqmulebebi Tamar mefis Sesaxeb, romelic moTxrobaSiSecdomiT dinaradaa wodebuli, Tamaris mama giorgi ki _ aleqsandred,aseve arasworadaa gadmocemuli sparseTis mefis saxeli.

rusi mecnieri k. bazileviCi `moTxrobas dinaraze~ miiCnevs XVsaukunis dasasruls ruseTisa da saqarTvelos politikuri dakulturuli daaxloebis Sedegad Seqmnil nawarmoebad. amasTanave Tvlis,rom zRaprul siuJetTan erTad masSi bevria saerTo Tamaris mefobisistoriasTan.2

rusi mecnieris l. Sepelovas azriT,3 Tamaris dinarad gadaqcevasaxelis damaxinjeba ki ara, aramedD kontaminaciaa. rusuli moTxrobisavtorma erTmaneTSi auria im ori dedoflis ambavi, romlebzec masuambobdnen. amaze miuTiTebs is faqti, rom dinaras mamad moxseniebuliamefe aleqsandre Tamaris mamis giorgis nacvlad. l. Sepelova iziarebsepiskopos kirionis azrs, rom aleqsandre dedofal dinaras mamissaxelis adarnerses damaxinjebaa. l. Sepelova rusul TxzulebaSisaxelTa aRrevas imiT xsnis, rom qarTvelma elCebma ruseTSi, rodesacsaqarTvelos gaqristianebaze yvebodnen, dinaras Sesaxebac uambes rusebs.dinaras saxeli aRibeWda maT mexsierebaSi. qarTvelebi Tamaris mefobisambavzec amaxvilebdnen yuradRebas, roca rusebs acnobdnen saqarTvelos.moTxrobis avtoris gonebaSi Tamaris gmirobis ambavTa Txroba uneburadSeiZleboda Serwymuliyo dedofal dinaras saxelTan.

l. Sepelovas azriT, nawarmoebi SeTxzulia qarTveli elCebissaSualebiT Seqmnili Canawerebis safuZvelze. mkvlevaris varaudiT,nawarmoebis zogierTi wvrilmani aSkarad miuTiTebs, rom elCebisnaambobs iwerdnen, xolo Canawerebsa da maT literaturul damuSavebasSoris didi dro unda gasuliyo.

trifon ruxaZe naSromSi `rusul-qarTuli literaturuliurTierTobebis istoriidan~,4 (romelzec vrclad Semdgom visaubrebT),rasakvirvelia, ganixilavs `moTxrobas dinaraze~. igi icavs Tvalsazriss,rom dinara Tamar mefea. Txzulebis ZiriTadi siuJeturi wyaro ki,rogorc i. cincaZis mieraa dadgenili da gaziarebulia rusi mecnierebismier, Tamar mefis istorikos-biografebis nawarmoebebSia saZiebeli.mkvlevari ar eTanxmeba im rus mecnierTa Tvalsazriss (m. skripili da k.bazileviCi), romelnic dinaras Tqmulebis araqarTul wyaroebsasaxeleben. tr. ruxaZe Txzulebis pirdapir wyarod Tamaris istorikoss`istoriani da azmani SaravandedTanis~ avtors miiCnevs, xolo Txzulebis

1 ix. Шадури В., Грузия в русской литературе. krebulSi: «Русские писатели о Грузии»Tb., 1948. gv.юX.2 ix. Базилевич К., Внешняя политика русского централизованного государства, Вторая половина XV века,Москва, 1952, gv. 412.3 ix. Шепелова Л., Культурные связи Грузии с Россией в X-XVII веках: «Труды отдела древнерусскойлитературы, IX, М. Л., 1953, gv. 305.4 ix. ruxaZe tr., dasax. naSromi, gv. 122.

Page 212: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

212

erTi bundovani adgili, sadac TiTqos cxenis nalzea laparaki, Tamaris

meore isტორიkosTan poulobs axsnas.1 tr. ruxaZes miaCnia, rom qarTuliwyaroebis mixedviT SesaZlebelia moTxrobis frazebi Caswordes.

mkvlevaris azriT, nawarmoebSi Serwymulia sami elementi:xalxuri, literaturuli da istoriuli.2

sagangebod gamoikvlia `moTxroba dinaraze~ Tengiz buaCiZem.3 misnaSromSi kritikuladaa ganxiluli am TxzulebasTan dakavSirebuliTiTqmis yvela manamde arsebuli naSromi da sabolood daaskvna: 1.Txzuleba `ar emyareba Tamarze arsebul qarTul istoriul qronikebs,es qronikebi araa misi Seqmnis uSualo wyaro. 2. dinaras gaigivebaTamarTan SeuZlebelia. Tamaris istoriuli pirovneba da moTxrobaSimocemuli dinaras mxatvruli saxe mTavarsa da gadamwyvetSi erTmaneTsver uTavsdeba, miuxedavad imisa, rom maT Soris aris damTxvevebic.

garda amisa, T. buaCiZe hipoTezis saxiT ayenebs Semdegdebulebebs:

bizantiaSi an trapizonis samefoSi XIII saukuneSi Seiqmnapoeturi nawarmoebi iveriis dedofal dinaraze, romelSic, SesaZloa,ramdenadme aisaxa Tamar mefis cxovrebis zogierTi epizodi. nawarmoebisasuliero wreSi unda Seqmniliyo. misi mTavari gmiri ganwmendiliayovelgvari miwierisgan da warmosaxulia, rogorc idealuri, ubiwo,RvTismosavi da RvTismSobels mindobili mmarTveli.

ruseTSi albaT nawarmoebi Semoitana berZeni berebisemigrantulma talRam, romelic konstantinepolis dacemis Semdegmiawyda moskovis samefos. aq ki Txzuleba iTargmna im sasuliero wreSi,romelic axlos idga mefis garemocvasTan, rogorc ruseTissaxelmwifoebrivi interesebisaTvis sasargeblo aqtualuri nawarmoebi.

`Tqmulebas dinaraze~ berZnuli warmomavlobis nawarmoebadmiiCnevda a. sobolevski. i. saxarovi ki mas serbebisa da bulgarelebisganSemotanil nawarmoebad Tvlida. mkvlevarTa umetesoba ki amtkicebs, romdinaraSi igulisxmeba Tamari da rom is rusuli originalurinawarmoebia. garda zemoT dasaxelebul mecnierTa, am Tvalsazrissiziareben agreTve a. zimini4 da g. paiWaZe.5

darejan menabde `moTxrobas dinaraze~ ganixilavs, rogorc wyarossaqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis Sesaxeb.6 igi miuTiTebs,miuTiTebs, rom rwmena saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobisSesaxeb mtkiced iyo fexmokidebuli aTonur qarTul tradiciaSi.mkvlevari eyrdnoba mecnierTa Tvalsazriss, rom swored aTonis mTismonastridan gavrcelda ruseTSi es nawarmoebi da rom masSixazgasmulia centralizebuli saxelmwifos ideologia. TxzulebaSiasaxulia ara marto saqarTvelos warsulis ambebi, aramed ruseTisgarkveuli epoqis sulic. amdenad, darejan menabde am Txzulebas

1 ix. iqve, gv.126.2 ix. iqve, gv. 127.3 ix. buaCiZe T., dasax. naSromi, gv. 190.4 ix. Зимин А., И.С. Пересветов и его современники. «Очерки по истории русской общественно-политической мысли середины XVI века», Москва, 1958, gv.102.5 ix. Паичадзе Г., Повесть о Динаре (Критический обзор истории изучения памятника), Юбилейныйсборник, посвященний 100-летию со дня рождения И. А. Джавахишвили, Тбилиси, 1976, gv. 260.6 ix. menabde d., `moTxroba dinaraze _ rogorc wyaro saqarTvelos RvTismSoblisadmiwilxvdomilobis Sesaxeb. I saerTaSoriso simpoziumi, literaturaTmcodneobisTanamedrove problemebi (masalebi), Tbilisi, 2007, gv. 193.

Page 213: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

213

istoriul-politikuri xasiaTis nawarmoebad miiCnevs. ruseTSidamkvidrebulma centralizebuli saxelmwifos ideam ki _ ganagrZobsmkvlevari _ gansazRvra XV-XVI saaukuneebSi Seqmnili mravaliliteraturuli Zeglis Sinaarsi. maT Sorisaa `Txzuleba dinaraze~, aseve`Tqmuleba babilonis samefoze~ (XV s.), romelSic bizantiis ukvedasustebuli imperiis ambebia gadmocemuli da romlis memkvidredacruseTi cxaddeba.

`TqmulebaSi babilonis samefoze~ mocemulia erTgvari ierarqiulikibe, romelzec sami erovnebaa warmodgenili _ rusi, berZeni daqarTveli. avtoris azriT, marTlmadideblur ruseTs sWirdebodamarTlmadidebluri saqarTvelo, romelsac XV saukunidan mokavSiredmoiazrebda. imdroindel ruseTs aranakleb sWirdeboda magaliTicentralizebuli, RvTivkurTxeuli mefis Zalauflebis qveS moqceuliqveynisa, romelmac sZlia muslimanTa winaaRmdegobas. RvismSoblis saxeuxilavad Tan sdevs `moTxrobaSi dinaraze~ ganviTarebul ambebs. rogorcd. menabde aRniSnavs, Txzulebis religiuri aspeqti mkvlevarTa sagangeboyuradRebis miRma darCa. `moTxroba dinaraze~ erT-erTi umniSvnelovanesiwyaroa saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis Sesaswavlad.problema rTulia, mravalplaniania da Semdgom kvleva-Ziebas moiTxovs.

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebi misi warmoSobidanXIX saukunis 30-ian wlebamde ganxilulia trifon ruxaZis monografiaSi`qarTul-rusuli literaturuli urTierTobis istoriidan~.1 naSromispirvel TavSi aRwerilia qarTvelTa da rusTa uZvelesi Sexvedrebisamxedro-politikursa da kultrul-istoriuli moqmedebis asparezze.mkvlevari istoriul wyaroebze dayrdnobiT saubrobs qarTvelTa darusTa urTierTobaze jer kidev kievis ruseTis epoqaSi. miuTiTebs, romqarTvelebi da rusebi Tavdapirveliad istoriul arenaze X-XIsaukuneebSi xvdebodnen erTmaneTs kulturul kerebSi (mTawmindazebizantiaSi, jvris monasterSi ierusalimSi, kievo-peCoris lavrasa dasxv.). es urTierToba sistematur xasiaTs aRorZinebis xanidan _ XVI-XVII_ saukuneebidan iRebs. am droidan iwyeba ukve am ori qveynis kulturaTaurTierTgavlena. naSromSi naCvenebia, Tu ra wvlili miuZRvis qarTuliliteraturasa da kulturas rogorc Zveli, aseve XVIII saukunisrusuli kulturis winaSe. gamovlenilia rusulidan qarTuladTargmnili nawarmoebebi.

naSromis III TavSi ganxilulia Zvel rusul literaturaSiarsebuli qarTuli istoriuli siuJetebi, Tqmulebebi da legendebi.2 tr.ruxaZe aRniSnavs, rom rusebs gaaCndaT RrmaSinaarsiani saistorio-sagmiro eposi, magram, miuxedavad amisa, rusma mwerlebma gamoiyenesberZnen-bizantielTa da qarTvelTa mxatvrul-sagmiro warsuli. naSromSiyovelive es damtkicebulia konkretul-istoriuli faqtebiT, risSedegadac gairkva rusuli mwerlobis zogi ucnobi qarTuli wyaro. imTxzulebaTa didi nawili, romlebic rusebma qarTulidan an qarTvelebmarusulidan Targmnes, religiuri Sinaarsisaa.

rusma piligrimma egnatem (XIV s) Seqmna TxzulebaTa cikli`ierusalimSi mogzauroba~ (1389 w.), masSi aRniSnulia, rom ierusalimsjvris monasterSi qarTvelebi aRavlenen wirva-locvas.3

1 ix. tr. ruxaZe, dasax. naSromi.2 ix. tr. ruxaZe, dasax. naSromi, gv.102.3 ix. iqve, gv.19.

Page 214: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

214

saqarTveloSi miCneulia, rom mariam RvTismSobelia Cveni qveynismfarveli, xolo saqarTvelo misi wilxvedria. aseve bizantielebiTvlidnen, rom RvTismSobeli iyo konstantinepolis mfarveli. XII-XVIIIsaukuneebSi rusi mwignobrebi emxrobodnen qarTvelTa Tvalsazriss.mogvianebiT iveriis RvTismSoblis xati ruseTis mfarvelad aRiares. amisdasturad saWiro iyo saTanado literaturuli da ikonografiulimasalis Seqmna.

Zvel rusul literaturaSi moipoveba xuTi redaqcia saerToTemaze: `Tqmuleba wminda mariam RvTismSoblis xatze~. zogierTi maTganiSemdeg aRorZinebis xanaSi iTargmna qarTul enaze. naSromSi erT-erTimaTgani Sepirispirebulia qarTul TargmanTan.1 meore TxzulebaSi,romelic ganxilulia naSromSi da romelic aseve iTargmna qarTul enaze,moTxrobilia, Tu uRvTo Temur lengma rogor daipyro rusuli miwa darogor daamarcxes igi.2 wminda ninos cxovrebis anu `tyve qalis~ (aseewodeba wminda ninos cxovrebis berZnul da zog qarTul wyaroebs)rusul redaqcias safuZvlad daedo berZnuli da qarTuli wyaroebi.3

XVII saukunis Zveli rusuli literatura icnobs legendasqristes kvarTis Sesaxeb. rusuli gadmocemiT es saswaulTmoqmedikvarTi gautacia Sah-abas I-s da daubrunebia mefe fiodor filaretromanovisa da misi Svilis mefe mixeil Teodores ZisTvis rusanbekqarTvelis xeliT.

kvarTis Semdgomi istoria ierusalimSi sarwmuno pirTagan Cauweriamoskovis macxovris eklesiis kelersa da metrapezes ioanikes. tr. ruxaZeSeniSnavs, rom es aris imave ninos cxovrebaSi CarTuli siuJeti,romelsac ucnobi apokrifuli wyaro udevs safuZvlad. mariamis, ninosda aTonel qarTvelTa cxovrebas kompleqsurad ganixilavs stefaneaToneli (XVI-XVII ss.), romlis `Рай мысленный~ anu `sulieri samoTxe~daibeWda valdais iveriis monastris stambaSi. es Txzuleba, trifonruxaZis TvalsazrisiT, Tavdapirvelad berZnulad yofila dawerilistefane aTonelis mier, saidanac uTargmniaT rusebs. amas mkvlevarsafiqrebinebs Txzulebis is monakveTi, sadac naTqvamia, rom eqvTimeaTonelma gadaiRo Cveni wignebio. mas stefanes wyarod aTonis iverTamonastris aqtebi, aTonuri qarTuli mwerloba miaCnia.4

trifon ruxaZis monografiaSi gamokvleulia `moTxroba dinaraze~.mkvlevaris Tvalsazrisi zemoT ukve ganvixileT, rodesac am TxzulebisSeswavlis istoria warmovaCineT.

naSromSi calke Tavi eTmoba dramatul nawarmoebebs. mkvlevarisvaraudiT, misteriis `usuli~ anu moxdenili `sityva sisxlisdasaTxeveli myofi ebraelTa qristes zeda macxovrisa soflisa zeda~ucilobel kavSirSia dimitri rostovelis analogiur nawarmoebTan.5

trifon ruxaZe miiCnevs, rom XVIII saukunis miwurulsa da XIXsaukunis dasawyisSi moRvawe qarTvelma dramaturgebma icodnen normebida kanonebi frangul-rusuli klasicizmisa da igi kritikulad aiTvises;aseve dadgenilia, rom g. avaliSvilis piesa `mkvdarTa ubnoba~, romelsacqarTveli literatorebi originalur piesad miiCnevdnen, gadmoRebuliyofila a. sumorokovis piesa-dialog `mkvdarTa saubridan~. naSromSi

1 ix. iqve, gv. 108.2 ix. iqve, gv. 110.3 ix. iqve, gv. 113.4 ix. iqve, gv. 115.5 ix. ruxaZe tr. dasaxelebuli naSromi, gv. 215.

Page 215: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

215

aseve mikvleulia, rom qarTuli `oidiposi aTonze~, romelic kornelisan volteris nawarmoebis Targmanad miaCndaT, prototipia rusiklasicistis v. ozerovis piesisa `oidiposi aTenSi~.

trifon ruxaZis monografiaSi ganxilulia rusi vaWar-mogzaurisvasil gogaras mier Cawerili epizodebi qarTuli `aleqsandrianidan~ da`amirandarejanianidan~, aseve qarTulidan rusulad Targmnili werilebi,leqsebi da wignebi. avtori yuradRebas amaxvilebs nawarmoebebze,romlebic Tavdapirvelad Seiqmna ukrainul, belorusul, polonur dadasavleTevropul enebze, qarTulad ki rusulidan iTargmna.

tr. ruxaZes mikvleuli da aRnusxuli aqvs qarTulidan rusuladTargmnili Zeglebi. maT Soris mkvlevari sagangebod amaxvilebsyuradRebas sam maTganze. esenia `baramgulandaniani~, `simRera brmaimereli memusikisa~ da `iveriis muzaTa sabrZolo simRerebi~, romlebicrusulad gamoica 1773, 1791 wels. pirveli ori nawarmoebis mTargmneladmkvlevari miiCnevs simon egnataSvils, romelic 1770-ian wlebSi iyomoskovis universitetis informatori, momdevno wlebSi ki Caeba ruseT-saqarTvelos diplomatiur misiebSi. masve miuZRvis wvlili aleqsandreamilaxvris `georgianuli istoriis~ Targmansa da erT-erTi rusul-qarTuli leqsikonis SedgenaSi.

tr. ruxaZe miiCnevs, rom qarTul-rusuli literaturuliurTierTobisa da folkloris TvalsazrisiT calke Seswavlas moiTxovs`baramgulandamiani~,1 nawarmoebis avtorad s. egnataSvils gamoucxadebia`tfiliseli mdivani dilargeTi~. mkvlevaris azriT, dilargeTs igiicnobs im fsevdorusTveluri strofis mixedviT, romelSic sargisTmogvelis mier SeTxzul `dilargeTzea~ laparaki, magram amukanasknelSi personaJi igulisxmeba da ara avtori. aqedan gamomdinare,mkvlevari askvnis, rom dilargeTis avtoroba s. egnataSvilisgamogonebaa. tr. ruxaZe miuTiTebs, rom `baramgulandamianis~ rusulTargmans safuZvlad udevs Zeglis vrceli redaqcia, romelic orinusxiTaa cnobili.

trifon ruxaZe erTmaneTs adarebs `baramgulandanianis~ qarTulda rusul versiebs da maT Soris sakmaod bevr gansxvavebas aRnusxavs.am romanis rusul gamocemaSi moxsenebulia qarTvelTa mefe vaxtanggoragsali, Tavadi gurieli, armazi, oCopintre, saqarTvelo, maxvila,nawarmoebis mTavari gmiri barami Tbilisel aznaurad, anda moxetialeTbilisel aznaurad gvevlineba. mTeli rigi motivebisa da siuJetebisa,romelic gvxvdeba rusulenovan teqstSi, ucnobia sparsuli da qarTuliredaqciebisaTvis.

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare mkvlevari askvnis, romsimon egnataSvilis rusuli `baramgulandamiani~ araa Targmani am sityvissruli mniSvnelobiT, vinaidan misi Sedareba originalTan amJRavnebs maTSoris ideur, kompoziciur da ramdenadme Sinaarsobriv gansxvavebasac. s.egnataSvilma arsebiTad axali nawarmoebi Seqmna, xolo mis avtoraddilargeTis gamocxadeba literaturuli mistifikaciis cnobilimeTodia.

1979 wels daibeWda puSkinis saxlisa da Tbilisis saxelmwifouniversitetis mier momzadebuli krebuli `Sua saukuneebis rusuli daqarTuli literatura~, romelSic simpoziumis `Zveli qarTuli

1ix. iqve, gv. 136.

Page 216: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

216

literaturis sami dRe puSkinis saxlSi~ masalebia Tavmoyrili. amkrebulSi gamoqveynebulia e. xinTibiZisa da a. gvaxarias naSromi `ZveliqarTuli literaturuli urTierTobebi~, romelSic`baramgulandamianzecaa~ yuradReba gamaxvilebuli.1 aRniSnulia, rom amTxzulebas uSualo kavSiri aqvs qarTul-rusul literaturulurTierTobebTan da Sualeduria rusul-sparsul literaturulkontaqtebTan. `baramgulandamianis~ qarTuli versia momdinareobssparsuli xalxuri dasTanidan `bahrami da gulandami~ da sakmaodzustad mihyveba originalis teqsts, TviT leqsiTi CanarTebiTac ki.mTargmneli cdilobs teqsts SesZinos originalis JReradoba, xolovrcel aRweraTa Semokleba moqmedebis ganviTarebas ufro dinamiursxdis. sayuradReboa Txzulebis gmirTa aTi sasiyvarulo werili,romelic teqstis tradiciul-klasikur warmomavlobaze miuTiTebs. esnawarmoebi didi popularobiT sargeblobda qarTvel mkiTxvelTa Soris.qarTuli Targmani XVIII saukunis dasawyisiT TariRdeba. ukve 1773 welspeterburgSi gamoica wigni damaintrigebeli saTauriT: «Похождениеновомодной красавицы принцессы Гуланданы и храброго принца Барама. СочиненноеДиларгетом, секретарем тифлисским и переведено с грузинского язика Московскогоуниверситета информатором Семеном Игнатевым». naSromis avtorTaTvalsazrisiT, s. egnataSvili, qarTuli koloniis erT-erTi cnobiliwarmomadgeneli, qarTulidan rusulad am Txzulebis mTargmneli,sakmaod Tavisuflad moeqca pirvelwyaros, magram es sulac ar niSnavsimas, rom, rogorc zogierT mkvlevari miiCnevs, man sxva redaqciagadmoTargmna, an miTumetes sxva Zegli. aiRo ra safuZvlad`baramgulandamianis~ qarTuli versia (razec miuTiTebs mTeli rigisparsul-qarTul-rusuli teqstebis sityvasityviTi damTxvevebi),mTargmnelma rusul teqsts daumata istoriuli, literaturuli dafolkloruli xasiaTis realiebi. Targmani gawyobilia leqsiTiCanarTebiT, zogjer gacilebiTY metiT, vidre qarTuli originali,amasTanave sainteresoa Tanxvedrebi sparsul teqstTan. avtorebi aseveTvlian, rom Targmanis leqswyoba – ortaepedi _ TavisTavad sainteresoarusuli versifikaciis TvalsazrisiT.

1992 wels Tbilisis universitetis gamomcemlobam dabeWda krebuli`Sua saukuneebis qarTuli da rusuli literatura~, romelsacsafuZvlad daedo Mmasalebi 1986 wels rusuli literaturis institutSiCatarebuli simpoziumisa `Zveli qarTuli literaturis dReebi puSkinissaxlSi~. am krebulSi gamoqveynebulia a. gvaxariasa da m. inasariZisnaSromi `qarTul-rusuli literaturuli urTeierTobebis istoriidan.2

es naSromi mxolod `baramgulandamianis~ rusul Targmans exeba, oRondufro vrclad da amasTanave Rrmadaa ganxiluli problema. upirvelesyovlisa, avtorebi SeniSnaven, rom mecnierulad naklebadaa SeswavliliqarTulidan rusulad naTargmni da gadakeTebuli nawarmoebebi da romyovelTvis ar aris gaTvaliswinebuli qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis ormxrivi xasiaTi. es SeniSvna, avtorTa azriT,gansakuTrebiT rusul literaturaTmcodneobas exeba, romelic

1 ix. Хинтибидзе Э. Гвахария А., Литературные сиязи Древней Грузии. wignSi: «Грузинская и русскаясредневековые литературы». Тбилиси, 1979, с. 40.2 ix. Гвахария А., Инасаридзе М., Из истории грузинско-русских литературных связей(Барамгуландамиани), Литературные сиязи Древней Грузии. wignSi: «Грузинская и русская средневековыелитературы». Тбилиси, 1992, с.64.

Page 217: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

217

samwuxarod ar iyenebs XVIII saukunis sakmaod mdidar qarTuli masalas.a. gvaxariasa da m. inasariZis naSromi aseve, SeiZleba iTqvas, erTgvariganmartebaa d. lixaCovis Tvalsazriszisa, rom aRmosavluri Tematika damotivebi rusul literaturaSi gansakuTrebiT uxvad da Rrmad XVIIIsaukuneSi Cndeba. avtorTa azriT, rusul literaturaSi aRmosavlurmasiuJetebma da motivebma garkveulwilad qarTulis gziT SeaRwia, es kiruseTSi qarTuli kulturis kerebis warmoSobam ganapiroba. naSromSiswored `baramgulandamiania~ ganxiluli, rogorc sparsul-qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis erT-erTi TvalsaCino nimuSi.

Tavdapirvelad saubaria im rolze, rac klasikurma sparsul-tajikurma literaturam Seasrula qarTuli saero mwerlobisCamoyalibebasa da ganviTarebis saqmeSi. gaCnda mTeli rigi qarTuliversiebisa iseTi msoflio Sedevrebis, rogoricaa `visramiani~, `Sah-name~(`rostomiani~) da a. S.

saqarTveloSi gansakuTrebuli siyvaruliT sargeblobda sparsulixalxuri dasTanebi, vrceli prozauli romanebi, sagmiro da romanuliSinaarsis leqsiTi CanarTebiT. iransa da Sua aziaSi am JanrisTxzulebebi XII saukunidan gavrcelda, magram gansakuTrebiT didiraodenobiT Seiqmna XVI-XVIII saukuneebSi. isini Tavmoyrili iyoxelnawer krebulebSi, erTgvar konspeqtebSi mkiTxvel-mTxrobelTaTvis.XVII saukunis miwurulsa da XVIII saukunis dasawyisSi Cndeba mTeliseria sparsuli dasTanebis qarTuli versiebisa. am mxriv gansakuTrebiTnayofieri iyo mefe-poetis vaxtang VI-is mmarTvelobis xana. man TavadTargmna qaSifis `anvari sohaili~ (qilila da damana~), `yabus-name~`amirnasarianis~ saxelwodebiT. vaxtang VI-is uSualo xelSewyobiTSeiqmna `baxTiar-names~, `baramgulijanianisa~ da `baramgulandamianis~qarTuli versiebi.

qarTvelma anonimma mTargmnelma Seqmna `baramgulandamianis~qarTuli versia, romelic zustad mihyveba originalis teqsts dagawyobilia sakmaod rigiani leqsiTi CanarTebiT. naSromis avtorTa mierdadgenilia, rusulenovani Targmanis avtoris dabadebis weli (1741w.).aseve gamoTqmulia varaudi, rom is aris vaxtang VI-is amalis siaSimoxseniebuli igor ignatievis vaJi. rogorc peterburgSi 1773 welsgamocemuli `baramgulandamianis~ satitulo gverdi iuwyeba da razec tr.ruxaZemac miuTiTa, s. egnataSvili yofila moskovis universitetisinformatori, xolo momdevno wlebSi saqarTvelosa da ruseTisdiplomatiur molaparakebebSi monawileobda, kerZod, asrulebdaTarjimnis movaleobas. mas axlo urTierToba hqonda mirianbatoniSvilTan da besik gabaSvilTan, romelsac kidec swvevia iasaSi. s.egnataSvili 1783 wels Tan axlda potiomkinis saelCos erekle meoresTantraqtatis gadasacemad.

s. egnataSvili cnobili iyo, rogorc sakuTari literaturulistilisa da leqswyobis mqone mTargmneli. polkovnik tamaras davalebiTuTargmnia mas `imereli brma memusikis simRera~, razec tr. ruxaZecmiuTiTebs zemoTganxilul naSromSi. s. egnataSvils aseve Seudgeniarusul-qarTuli leqsikoni, romelic dRemde ar aris mikvleuli. tr.ruxaZe SeniSnavs, rom es leqsikoni s. egnataSvilis vaJma gadascadasabeWdado.

rogorc Cven mier ganxilul wina naSromSi, avtorebi aqac, oRondufro meti argumentis moxmobiT, asabuTeben, rom `baramgulandamianis~rusuli teqsti momdinareobs sparsuli Txzulebis qarTuli Targmanidan.

Page 218: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

218

amas ki adasturebs rogorc saerTo siuJeturi qarga, aseve calkeulizusti damTxvevebi. magram iqve miuTiTeben, rom mTargmneli rigSemTxvevaSi sakmaod Tavisuflad epyroba originals: zogjer amoklebsteqsts, zogjer ki amatebs qarTuli sinamdvilisaTvis damaxasiaTebelrealiebs (miTologiuri, istoriuli, geografiuli saxelwodebebi) daganmartavs maT sqolioSi. s. egnataSvili ar kmayofildeba marto amgvariCanarTebiT, is Txzulebas umatebs vrcel daskvniT Tavs, romelicmTlianad Sedgenilia qarTuli istoriuli, literaturuli dafolkloruli Zeglebis safuZvelze. naSromSi dadgenilia zogierTimaTgani, kerZod, vaxuSti batoniSvilis `qarTuli saxelmwifosaRweriloba~, `yaramaniani~ (aseve sparsuli dasTanis qarTuli versia),`amirandarejaniani~. naSromis avtorebi iqve SeniSnaven, rom amnawarmoebis gamowvilviT Seswavlam SesaZloa mTargmnelis miergamoyenebuli sxva wyaroebic gamoavlinos. sparsul originalSiprozaul Txrobas enacvleba leqsiTi CanarTebi. qarTul versiaSic aseveleqsiTi formiTaa isini gadmocemuli. igive suraTia rusul TargmanSic,oRond leqsiTi CanarTebi rusul teqstSi ufro vrcelia. rusulTargmanSi yuradRebas ipyrobs ortaepiani riTma, damaxasiaTebelisparsuli leqsiTi formis `mesnevisaTvis~, riTac Txzavdnen epikurnawarmoebebs, Tumca amgvari riTma XVIII saukunis rusul poeziasacaxasiaTebda.

ganxiluli naSromis avtorTa daskvniT, `baramgulandamianis~qarTulma versiam Seasrula literaturuli Suamavlis anu `gadamcemis~roli sparsul romansa da rusul literaturas Soris. es faqtiuyuradRebod ar darCenia rusul kritikas. AMamis Sesaxeb miuTiTebda m.makarovi 1883 wels Jurnal `teleskopSi~. `baramgulandamianis~ Targman-gadamuSavebaze miTiTebulia rusul bibliografiul ZeglebSic, p.berkovic exeba gakvriT am sakiTxs, magram aRniSnuli naSromis avtorTagancxadebiT, rusul-qarTuli literaturul urTierTobebis amsaxveli amsaintereso Zeglis Sesaxeb dRemde ar arsebobs specialuri gamokvleva.

kerebi

XVII-XVIII saukuneebSi saqarTveloSi Seqmnilma politikurmaviTarebam ganapiroba qarTvel politikosTa xedva Crdiloelimezoblisaken. aman ki Secvala Cveni qveynis ara marto istoriul-politikuri mimaruleba, aramed kulturulic. qarTul sinamdvileSifarTod gaeRo kari rusul da misi meSveobiT evropul Tematikasac. amisniadagi ki Seamzada ruseTSi, ZiriTadad moskovsa da peterburgSi,warmoqmnilma qarTulma koloniebma, ramac TavisTavad CrdiloeTSiqarTuli kulturis kerebis warmoSoba ganapiroba. gansakuTrebiT masSemdeg, rac vaxtang VI iZulebuli Seiqmna daetovebina samSoblo daruseTSi gamgzavrebuliyo. mis mravalricxovan amalaSi Sedioda qarTvelmoRvaweTa saukeTeso nawili. maT da maTma STamomavlebma ruseTSigaagrZeles SemoqmedebiTi moRvaweoba. qarTul literaturaTmcodneobaSimet-naklebad Seswavlilia maTi moRvaweoba, ZiriTadad rusulidanTargmnili da gadmokeTebuli nawarmoebebi (mxedvelobaSi gvaqvs k.kekeliZis, tr. ruxaZis. n. maxaTaZis, d. bregaZisa da sxvaTa Sromebi).

Page 219: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

219

levan menabdem, romelmac Tavisi mecnieruli moRvaweobis manZilzedidi adgili dauTmo Zveli qarTuli kulturis kerebis Seswavlas,gamowvilviT aRwera ruseTSi warmoSobili qarTuli kulturiskerebic. misi naSromi `Zveli qarTuli kulturis kerebi~1 Sedgeba orinakveTisagan. meore Tavis `Zveli qarTuli kulturis kerebisazRvargareT~ erTi qveTavia `CrdiloeTi~.2 masSi warmoCenilia ruseTSiarsebul qarTuli kulturis kerebSi moRvaweTa saqmianoba.Tavdapirvelad saubaria moskovSi warmoqmnil keraze.3 kerZod, avtorimiuTiTebs, rom moskovis qarTuli koloniis aRmoceneba dakavSirebuliaTeimuraz I-is SviliSvilis _ erekle daviTis Zis saxelTan, riTac amukanasknelma xazi gausva ruseTisadmi erTgulebas. igi 1653 wels CavidamoskovSi. swored maSin Caeyara safuZveli moskovis qarTvelTa axalSens.XVII saukunis 80-ian wlebSi ruseTSi gaemgzavra da dasaxlda mefearCili vaJTan aleqsandresa da asul darejanTan erTad. mas axldnenaxloblebi _ cnobili moRvaweni daviT TurqistaniSvili, bagratsoloRaSvili, dimitri kavkasiZe, gabriel CxeiZe. maT Seqmnesoriginaluri nawarmoebebi, aseve Targmnes rusul-evropuli mxatvrulida samecniero literatura. Semdgom literaturul-saganmanaTleblomoRvaweoba ganagrZes vaxtang VI-m da misma amalam.

levan menabdes aseve Seswavlili aqvs qarTuli kulturis kerisCamoyalibeba peterburgSi.4 rogorc igi aRniSnavs, Tavidan iq mcire xniTCadiodnen vaxtang VI, vaxuSti bagrationi, vaxtang orbeliani. amukanasknelma TanamemamuleTa TxovniT inaxula peterhofi da vrcladaRwera misi baRebi da sasaxleebi. 1761 wels peterburgSi Cavida TeimurazII, dauaxlovda iqaur sazogadoebas. XIX saukunis damdegs ruseTisdedaqalaqSi Tavi moiyara bevrma qarTvelma mwignobarma (ioane, daviT daTeimuraz batoniSvilebma, gabriel ratiSvilma, g. avaliSvilma, ionaxelaSvilma, petre qebaZem da a.S.).

amgvarad, peterburgi iqca qarTuli kulturis umniSvnelovaneskerad. Semdgom naSromSi warmodgenilia, Tu rogor safuZvlianadSeiswavla peterburgis qarTvelobam rusul-evropuli mecniereba,literatura, gaaCaRa originaluri SemoqmedebiTi da mTargmnelobiTisaqmianoba, riTac Seavso da gaamdidra mSobliuri literaturissaganZuri. peterburgi iqca rogorc qarTuli literaturis, asevemecnierebis did centrad, aq Camoyalibda qarTvelologiuri skola,romelsac safuZveli Cauyara mravalmxrivma mecnierma Teimurazbagrationma. naSromSi aseve yuradReba gamaxvilebulia ioane bagrationisnaRvawze, gansakuTrebiT mis `kalmasobaze~, aRniSnulia, rom TeimurazbatoniSvilis mier dafuZnebuli peterburgis qarTvelologiuriskolis gavleniT momzadda qarTvel moRvaweTa saxelovani Taoba,romelmac saqarTveloSi ganagrZo SemoqmedebiTi saqmianoba.

l. menabdis naSromSi aseve moxseniebulia astraxanis, yizlaris,vladimiris, peterhofis, petrozavodskis, kremenCukis, mirgorodisa daiasas kerebi da aRwerilia iq moRvawe qarTvelTa damsaxureba qarTulikulturis ganviTarebis saqmeSi.5

1 ix. menabde l. Zveli qarTuli kulturis kerebi, Tbilisi, 1992.2 ix. iqve, gv. 182.3 ix. iqve, gv. 191.4 ix. iqve, gv. 202.5 ix. menabde l., dasax. naSr., gv. 208.

Page 220: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

220

al. baramiZis naSromSi `rusul-qarTuli literaturuliurTierTobebi XVII-XVIII saukuneebSi~1 mimoxilulia ruseTis qarTulkoloniebSi _ svexsviatskoesa da presnis kerebSi qarTuli emigraciiskulturul-saganmanaTleblo saqmianoba, miTiTebulia is naSromebi,Targmanebi da nawarmoebebi, romlebic iq Seiqmna da ramac, avtorisazriT, biZgi misca `qarTvelobis gonebriv moZraobas, SemoqmedebiTmecnierul da literaturul saqmianobas, ramac aamaRla swavla-ganaTlebis done, xeli Seuwyo qveynis kulturulad dawinaurebas~.2

rusulis saSualebiT da zogjer pirdapiri gziTac qarTulsinamdvileSi SemoiWra evropuli kultura, rusulis gavleniT SeiqmnaqarTuli profesiuli Teatri da dramatuli mwerloba, rusul-slavuritipis seminariebi daarsda Tbilissa da TelavSi, romelTaTviscrusulidan iTargmna filosofiuri da sabunebismetyvelosaxelmZRvaneloebi. aseve rusulidan iTargmna frangi ganmanaTleblebisnawerebi da volterianuli literatura, xolo qarTulidan rusul dafrangul enebze gadaiTargmna mxatvruli da istoriuli nawarmoebebi,maT Soris vaxuSti bagrationis geografiuli atlasi da`baramgulandamiani~. unda SevniSnoT, rom al. baramiZec~baramgulandamians~ qarTulidan naTargmn Zeglad miiCnevs, rac Semdegmecnierulad daasabuTes a. gvaxariam da m. inasariZem.

al. baramiZe qarTuli emigraciis warmomadgeneli didi poetisdaviT guramiSvilis Semoqmedebidan gamoyofs or moments, kerZod, romman pirvelma ukvdavyo qarTul poeziaSi ubralo rusi kacis kacuroba dakeTilSobileba da leqs `zubovkiT~ al. puSkinis `poltavaze~ adreSeqmna ukraineli qalis momxiblavi saxe.

mamuka baraTaSvilisa da daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi rusulileqswyobis gavlenaze miuTiTa korneli kekeliZem naSromSi `daviTguramiSvili~.3 aseve n. maxaTaZec aRniSnavs, rom mamuka baraTaSvilma dadaviT guramiSvilma rusul literaturasTan siaxlove imiT gamoxates,rom maTma poeziam xma Seuwyo, bani misca rusul-ukrainuul simRerebs.4

daviT guramiSvilis Semoqmedebis rusul-ukrainulliteraturasTan mimarTebis TvalsazrisiT sainteresoa lauragrigolaSvilis gamokvleva `Д. Гурамишвили и русско-украинская культура~.5naSromSi gamoyofilia d. guramiSvilis Semoqmedebis zogierTi aspeqtida gaanalizebulia rusul-ukrainuli kulturis konteqstSi. l.grigolaSvilis TvalsazrisiT d. guramiSvilis mxatvrul samyaroSiikveTeba mTeli rigi barokos stilis maxasiaTebeli niSnebi. qarTvelipoetis moRvaweobis periodSi slavuri baroko ukve farTod iyogavrcelebuli. amasTanave d. guramiSvilis Tanamedrove rusulenovaniukraineli poetebi ZiriTadad barokos stils misdevdnen. swored am

1 ix. baramiZe al. rusul-qarTuli literaturuli urTierTobebi XVII-XVIII saukuneebSi.wignSi: al. baramiZe, narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, t. VII, Tbilisi, 1979,gv. 137.2 ix. iqve, gv. 138.3 ix. kekeliZe k., dasax. naSr., t. II, gv. 659.4 ix. maxaTaZe n., megobrobis furclebi, Tbilisi, 1983. gv. 116.5 ix. Григолашвили Л., Д. Гурамишвили и русско-украинская культура. wignSi: : Грузинская и русскаясредневековые литературы. Тбилиси, 1992, gv. 84.

Page 221: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

221

TvalsazrisiTaa Seswavlili da Sepirispirebuli dasaxelebul naSromSid. guramiSvilisa da g. skovorodas Semoqmedeba. tipologiuri kvlevaCatarebulia sxvadasxva aspeqtiT.

l. grigolaSvili naSromSi asabuTebs, rom am or SemoqmedismsoflmxedvelobaSi naTlad ikveTeba msgavsi aspeqtebi. erTnairia d.guramiSvilisa da g. skovorodas religiuri koncefcia, romliTacgamsWvalulia maTi cxovrebis kredo, maTi praqtikuli da sulierimoRvaweoba. g. skavarodasa da d. guramiSvilisaTvis ar arsebobs movlenareligiuri sistemis gareSe. orive mwerlis SemoqmedebaSi sasulieroSinaarsis Temebi Cndeba ara rogorc calkeuli motivebi, aramed rogorcerTi mTlianoba. d. guramiSvilisa da g. skovorodas Semoqmedebapoetikis calkeuli aspeqtebiTac enaTesaveba erTmaneTs.

sikvdilis motivis damuSavebisas d. guramiSvili da g. skavarodamsgavs filosofiur poziciaze dganan. sakuTari optimizmiT orivenimaRldebian samwuxaro dasasrulis garduvalobaze.

naSromis avtoris azriT, SemTxveviTi ar aris is faqti, rom oriveSemoqmedis poeziaSi iWreba sasimRero intonacia, radgan esac barokosstilisTvisaa damaxasiaTebeli.

l. grigolaSvili miuTiTebs, rom erTob mwiri cnobebi gagvaCniaimis Sesaxeb, icnobda Tu ara d. guramiSvili rusulenovan ukrainelmoazrovneebsa da poetebs. mxolod isaa cnobili, rom poeti mravaliwlis manZilze trialebda qarTvel emigrantTa wreSi, sadac mxolodpasiurad ar ecnobodnen im axal inteleqtualur mimarTulebas,romelic saTaves iRebda evropaSi da TandaTan ruseTSic vrceldeboda.

naSromis avtoris daskvniT, `daviTianisaTvis~ damaxasiaTebelibarokos paTosi TviT poetis sulSi arsebuli gancdebis SedegadaawarmoSobili. ruseTsa da ukrainaSi gabatonebulma barokosatmosferom erTgvarad ubiZga d. guramiSvilis SemoqmedebiTmimarTulebas.

qarTul-rusul literaturul urTierTobaTa TvalsazrisiTerTob sainteresoa revaz baramiZis naSromi `masaslebi literaturulmimdinareobaTa sakiTxisaTvis~.1

avtori aRniSnavs, rom mowinave qarTveli inteligencia ruseTzeorientirebiT samxedro-politikuri kavSiris miRma kulturuliurTierTobis saSualebas xedavda, rasac misTvis gansakuTrebuliRirebuleba gaaCnda. petre pirvelis grandiozulma reformebma ruseTicivilizaciis mZlavr kerad aqcia. qarTvel moRvaweTaTvis gadaudebelamocanad iqca am civilizaciasTan ziareba. yovelive es ki imiTac iyoganpirobebuli, rom is literaturuli mimdinareobebi da azrovnebisprocesebi, aseve moralur-eTikuri, ganmanaTlebluri da sulieriproblemebi, romlebic fuZemdeblur principad iqca dasavleT evropisada ruseTisaTvis, qarTvel mweralTa interesTa sferosac moicavda.

XVIII saukunis did movlenaTa Soris gansakuTrebuli adgiliganmanaTleblobas ukavia. misi tipologiuri suraTi ki yvelgan TiTqmiserTnairia. magram aucilebelia imis gaTvaliswineba, rom ar arsebobsromelime literaturuli mimdinareobis `sufTa~, monoliTuri tipi.yvela literaturuli mimarTuleba, TiToeuli stili Seicavs sxva

1 ix. Барамидзе Р., Материалы к вопросу типологии литературных течений. wignSi: Грузинская и русскаясредневековые литературы. Тбилиси, 1992, . 40.

Page 222: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

222

mimarTulebaTa damaxasiaTebel ama Tu im Tvisebas. amitomac saWiroaorientacia aviRoT literaturuli mimdinareobis mTavar tendenciaze,romelic misi erTiani struqturidan momdinareobs. literaturulimimarTulebis warmodgena, rogorc izolirebuli sistemisa,SeuZlebelicaa da dauSvebelic. amitomac tipologiuri struqturisTvalsazrisiT, miuxedavad imisa, rom erTsa da imave literaturulmimarTulebas sxvadasxva qveyanaSi saerTo tendenciebi gaaCnia, is maincgansxvavebul formas iRebs, ganpirobebuls konkretuli qveynisistoriuli faqtorebiTa da nacionaluri TaviseburebiT.

Tu am kuTxiT gavaanalizebT qarTul ganmanaTleblobas,davinaxavT, rom tipologiuri niSnebiT igi axlosaa aRmosavleTevropisa da gansakuTrebiT ruseTis ganmanaTleblobasTan.

ganmanaTleblobis erT-erTi ZiriTadi Tviseba adamianisganTavisuflebaze zrunva da gonebis yovlisSemZleobis aRiarebaa.ganmanaTlebelTa azriT, adamianze dayrdnobiTaa SesaZlebelisazogadoebis gardaqmna. isini gonebas moiazrebdnen im keTil sawyisad,romelic marTavs qveynierebas da amarcxebs borotebas. naSromSi revazbaramiZe swored gonebis primatis aRiarebas warmoaCens qarTveliganmanaTleblebis arCilis, sulxan-saba orbelianis, anton kaTalikosis,daviT guramiSvilis SemoqmedebaSi. iqve miuTiTebs, rom, rodesacsaubaria gonebis primatis aRiarebaze qarTul ganmanaTleblobaSi,aucilebelia Cvens istoriul sinamdvileSi arsebul TaviseburebaTagaTvaliswineba.

evropul da gansakuTrebiT franguli ganmanaTleblobis miergonebis primatis aRiareba religiis winaaRmdeg amxedrebas ukavSirdeba.dasavleTevropelma ganmanaTleblebma Searyies eklesiis avtoriteti daRmerTis yovlisSemZleobis rwmenas gonebis Zala da pirovnebisadamianuri Rirsebis dacvis moTxovnileba daupirispires. saqarTveloSiki, iseve rogorc ruseTSi, gonebis kultis aRiareba religias arupirispirdeboda.

r. baramiZis azriT, es ganapiroba im garemoebam, rom brZolebisgandasustebul, feodalur samTavroebad daqucmacebul qveyanaSi erovnul-saxelmwifoebrivi gamaerTianeblis funqcia eklesiam itvirTa. eklesiaiqca saxelmwifoebrivi erTianobis erTgvar simbolod. moxda rwmenisada erovnul-saxelmwifoebrivi damoukideblobis identifikacia. amdenadeklesia aRiqmeboda ara mxolod marTlmadideblobis kerad, aramedqveynis erTianobis imedad. aRsaniSnavia isic, rom qarTveliganmanaTleblebi rwmenas miiCnevdnen saxelmwifoSi sazogadoebriviwesrigis dasamyarebel saSualebad. swored am TvalsazrisiTuaxlovdeba qarTuli ganmanaTleblobis tipologiuri struqturarusul realobas. ganmanaTleblobis did organizators petre pirvelsrwmena miaCnda Tavisi reformebis ganxorcielebis aucilebel pirobad.revaz baramiZe yuradRebas im faqtzec amaxvilebs, rom qarTveli daaRmosavleTevropeli ganmanaTleblebi qristianul eTikaSi xedavdnenara mxolod pirovnebis TviTsrulyofis kodeqss, aramed, upirvelesyovlisa, aRzrdis zogad principebs.

mniSvnelovani faqtia isic, rom dasavleT evropaSiganmanaTleblobis saTaveSi moeqca axladwarmoSobili burJuazia,romelic socialurad upirispirdeboda CixSi moqceul feodalizms.saqarTveloSi ki, iseve rogorc ruseTSi, ganmanaTleblobis

Page 223: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

223

fuZemdeblebi da propagandistebi progresulad moazrovnearistokratiis warmomadgenlebi iyvnen.

zemoTqmulidan gamomdinare, naSromis avtori askvnis, romqarTuli ganmanaTleblobis, iseve rogorc rusulis, Taviseburiukonfliqto forma imaTaa ganpirobebuli, rom misi fuZemdebelni damqadagebelni saero pirebTan erTad sasuliero fenis warmomadgenlebiciyvnen.

r. baramiZe qarTuli da rusuli ganmanaTleblobis zogaditipologiuri msgavsebis garda yuradRebas konkretul Tanxvedrebzecamaxvilebs.

rusul-qarTul literaturuli urTierTobebis mkvlevaris ninomaxaTaZis naSrom `megobrobis furclebis~ pirvel TavSi1 ganxilulia,Tu rogor aisaxa qarTvel mweralTa SemoqmedebaSi rusuliorientaciis sakiTxi. Tavdapirvelad igi miuTiTebs, rom XVII-XVIIIsaukuneebSi qarTul literaturaSi damkvidrda `marTlis Tqmis~principi. misi warmomadgenlebi arian arCili, mamuka baraTaSvili,feSangi faSvibertyaZe. Tumca mamuka baraTaSvils ar ganuxorcielebiais moTxovna, rasac poezias uyenebda. nino maxaTaZe iqve aRniSnavs, romam poetTa Sexedulebani epoqis moTxovniTaa ganpirobebuli. XVII-XVIIIsaukuneebSi qarTul poeziaSi fexi moikida istoriul-erovnulma Temam.bunebrivia, masSi is motivebi wamoiwia, rac yvelaze mtkivneuli dasaWirboroto iyo im droisaTvis. am kuTxiTaa ganxiluli naSromSifeSangis `Sahnavaziani,~ iase tlaSaZis `kaTalikoz-baqariani~, da daviTguramiSvilis `daviTiani~.

nino maxaTaZe aRniSnavs, rom `Sahnavaziani~ saxotbo Txzulebaa damiznad isaxavs vaxtang V-isa da misi Svilis xotbas.2 marTalia, avtoriar aRwers imdroindel garTulebul sagareo politikur urTierTobebs,magram, amis miuxedavad, erekle pirvelis ruseTidan gamosvlas didSecdomad miiCnevs. rac Seexeba iase tlaSaZis `kaTalikoz-baqarians~,3 issaistorio eposis tipuri Zeglia da im mZime periods asaxavs, romelsacd. guramiSvilma qarTlis Wiri uwoda. iase tlaSaZe rusuli orientaciismatarebeli poetia, Tumca verc misi politikuri Tvalsawieri da vercpirovnuli Tvisebebi ver maRldeba zogadpatriotuli interesebisdoneze. rusuli orientaciis poetia o. favleniSvilic.4 mis`vaxtangianSi~ moTxrobilia vaxtangis ruseTSi gadaxvewis ambavi. avtoriar aris poeturi sityvis didostati. rac Seexeba daviT guramiSvils, manara erTi SesaniSnavi leqsi uZRvna rus xalxs, ruseTis mefeebs, ruseTissinamdviles, aitaca rusuli da ukrainuli melodiebi. magram masruseTis orientaciis sakiTxze Tavisi pozicia ekava da am problemas`qarTlis WirSi~ idealuri forma ar miuRia.5

n. maxaTaZis naSromSi aRwerilia aseve qarTuli koloniebissaqmianoba ruseTSi.6 rogorc avtori miuTiTebs, maTi iq CamoyalibebadaemTxva petre pirvelis mefobis im periods, roca misi reformatorulipolitikis Sedegad ruseTis kulturuli cxovreba udides Zvrebsganicdida. naSromSi aseve saubaria arCilis SemoqmedebiT da kulturul

1 maxaTaZe n., dasax. naSr. gv. 14.2 ix. iqve, gv.16.3 ix. iqve, gv. 19.4 ix. iqve, gv. 23.5 ix. iqve, gv. 29.6 ix. iqve, gv. 49.

Page 224: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

224

moRvaweobaze,1 miTiTebulia, rom man gadmoiRo slavur-rusuli tipikoni.tr. ruxaZisagan gansxvavebiT, n. maxaTaZe da m. qavTaria ar miiCneven, romprolog-svinaqsari arCilis Targmania.2

n. maxaTaZis naSromSi aseve warmodgenilia, rogor aisaxa ruseT-saqarTvelos kulturul-literaturuli viTareba XVII-XVIII saukuneebisqarTul mwerlobaSi.3 am kuTxiT exeba igi Teimuraz I-is werilebs damaTi ganxilvis safuZvelze askvnis, rom mefe-poets ruseTis mfarvelobamiaCnda qveynisTvis erTaderT gamosavlad. amasTanave TeimurazisaTvisucxo ar unda yofiliyo ruseTis imdroindeli kulturul-literaturuli movlenebi. mkvlevari aseve ganixilavs nodar ciciSvilis`Svid mTiebs~ anu `baramgurians~.4 miuTiTebs, rom is tipuri aRmosavluriaRmosavluri Sinaarsis da tradiciis nawarmoebia. misi sxvadasxvavarianti cnobilia aRmosavleTis qveynebis literaturaSi. nizamidanmoyolebuli Svidi mzeTunaxavis ambavs ara erTi da ori sparseli daTurqi poeti dabrunebia. sxvadasxva dros sxvadasxvagvarad icvlidasaxes misi siuJetic da formac.

n. maxaTaZe miuTiTebs, rom 1975 wels a. gvaxariam gamosca n.ciciSvilis `Svidi mTiebi~, romelic rusulad Targmna boris rudenkom.mTargmnelis daskvniT n. ciciSvilis poema ZiriTadad nizamis ~SvidimzeTunaxaviT~ aris davalebuli. mkvlevari iqve SeniSnavs, rom daviTkobiZis azriT, qarTuli versia imave uflebiTaa qarTveli poetisSemoqmedebis nayofi, ramdenadac nizamis Semdegi drois poetebis mierbahram guris Sesaxeb dawerili nawarmoebebi warmoadgenen iranel poetTaSemoqmedebis nayofs da ara Targmanebs.

n. maxaTaZe aseve aRniSnavs, rom `baramguriani~ pirveli qarTulipoemaa, romelSic rusi personaJebi arian warmodgenilni; Tumca es asaxvamxolod zRaprul-fantastikuria. `baramgurianis~ Tavebs, romelSicrusTa gulqva asulis ambavia moTxrobili, b. rudenko nizamis poemis IVTavis Sesatyvisad miiCnevs.

n. maxaTaZe dasaxelebul naSromSi ar eTanxmeba tr. ruxaZisTvalsazriss, rom oqrosTmiani rusi qalebi xiblavdnen qarTvelvaJkacebs da maT ara erTi leqsi miuZRvneso (n. ciciSvili, d.guramiSvili, Teimuraz II da sxvani). avtoris azriT, rusi mzeTunaxavi araris realuri saxe. is rCeba zRapruli fantastikis farglebSi.amasTanave n. ciciSvilis poemaSi, marTalia, zRaprul samoselSi, magrammainc gadmocemulia ruseTis samefos ambavi. mzeTunaxavis saxe ki ucxoar aris aRmosavluri da kavkasiuri folklorisaTvis. n. maxaTaZisdaskvniT, es saxe Tavisi Sinagani TvisebebiT im Tqmulebas enaTesaveba,romelmac m. lermontovs cnobili leqsi `Tamari~ daawerina.

calke naSromi uZRvna n. maxaTaZem peterburgSi arsebul qarTulikulturis keras.5 isic, sxva mkvlevarTa kvalad, upirveles yovlisa,aRniSnavs, rom qarTvelTa pirveli Casvla peterburgSi politikurifaqtoriT iyo ganpirobebuli. XVIII saukunis 30-iani wlebidan kiqarTvelebi kulturul-literaturul saqmianobas hkideben xels. maTimizani saqarTvelos kulturuli cxovrebis aRorZineba iyo. swored amxanidan eyreba safuZveli kulturis keras peterburgSi. vaxtang VI-m da

1 ix. iqve, gv. 102.2 ix. n. maxaTaZe, dasax. naSr. gv.131.3 ix. iqve, gv.80.4 ix. iqve, gv. 93.5ix. maxaTaZe n., qarTuli kulturis kera peterburgSi, Tbilisi, 1984.

Page 225: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

225

misi amalis wevrebma, romlebic imdroindeli rusuli kulturis damecnierebis donemde amaRldnen, didad Seuwyves xeli saqarTveloSievropuli kulturis danergvas. elene metreveli SeniSnavs, rom`emigranti mwerlebis marto mTargmnelobiTi saqmianobac ver Seqmnis amkoloniis muSaobis srul suraTs. xSirad am SemoqmedTa originaluriSemoqmedebac ganpirobebuli iyo rusuli literaturis da mecnierebismoTxovnilebiT~.1

XVIII saukunis meore naxevridan moyolebuli ruseTissaswavleblebSi aRzrdilma axalgazrda Taobam rusuli erovnuli ierimiiRo, ganimsWvala ruseTis saxelmwifoebrivi interesebiT da samoRvaweoasparezic iqve hpova. am Taobidan ara erTma gamoiCina Tavi daimdroindeli rusuli mwerlobis TvalsaCino warmomadgeneli gaxda.2

XIX saukunis damdegs peterburgis qarTuli kulturis kerasSeuerTdnen erekle mefis STamomavalni da imereli bagrationebi. amjgufis kulturul-literaturul saqmianobaSi Tavdapirveladistoriulma Tematikam iCina Tavi. es periodi, anu XIX saukunis I naxevari,peterburgis qarTuli kulturis ayvavebis xanaa. peterburgSi eyrebasafuZveli mecnierul qarTvelologias (T.bagrationi, m. brose, d.CubiniSvili, al. cagareli).

Semdeg n. maxaTaZis naSromSi saubaria qarTvelTa koloniismemkvidre, rusuli literaturis sarbielze moRvawe pirze TavadTevdore ivanes Ze ciciSvilze.3 misi nawarmoebebi ibeWdeboda rusulalmanaxebSi, igi megobrobda al. puSkinTan. n. maxaTaZe miiCnevs, romsaWiroa Tevdore ciciSvilis nawarmoebebis moZieba da Seswavla.

n. maxaTaZe yuradRebas amaxvilebs aseve `ruski arxivSi~gamoqveynebul al. puSkinis Sav xelnawerebs Soris gamoqveynebul poetiscnobil nawarmoebze `warmosaxviTi saubari aleqsandre pavles ZesTan~.masSi poeti ambobs `...yovel aRmaSfoTebel Txzulebas momaweren me,rogorc yovelgvar maxvilsityvaobas c_s~. sqolioSi aRniSnulia, rom`c~ aris Tavadi dimitri evsevis Ze cicianovi, aleqsandra smirnovas biZa.zogierTi misi zRapari da moTxroba Cawerili da gamoqveynebuliapuSkinis mier. n. maxaTaZis azriT, is aris puSkinis ara liceumismegobari, aramed poetis ufrosi Tanamedrove. 4

v. Saduris naSromSi `dekabristuli literatura da qarTulisazogadoeba~ gamokvleulia XIX saukunis 20-ani wlebidan 40-ianwlebamde ganviTarebuli literaturuli procesebi, anu is periodi,rodesac daarsda saidumlo dekabristuli organizacia, romlis pirveliTaobis warmomadgenlebi iyvnen al. puSkini, al. griboedovi, a. SiSkovi, v.kiuxelbekeri, bestuJev-marlinski, iakuboviCi da sxvani. wignSi avtoriganixilavs saqarTveloSi gadmosaxlebul rus dekabristTa moRvaweobas,maT mier kavkasiaze, kerZod, ki saqarTveloze Seqmnil mxatvrulliteraturas. naSromSi dawvrilebiT aris gaanalizebuli al. puSkinis`mogzauroba arzrumSi~, `kavkasieli tyve~, `saqarTvelos mTebze~,`monasteri yazbegze~, `nu mimRer, lamazo~ da sxv. aseve ganxilulia al.griboedovis saqarTvelosadmi miZRvnili dausrulebeli tragediebi`radamisti da zenobia~, da `qarTuli Rame~. gamokvlevaSi Seswavlilia a.SiSkovis romani `qeTevani, anu saqarTvelo 1812 wels~, i. odoevskis

1 citirebulia n. maxaTaZis dasax. wignidan, gv. 252.2 ix. iqve 54.3 ix. iqve, gv.173.4 ix. iqve, gv.174.

Page 226: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

226

leqsebi da v. grigorievis mier gamoqveynebuli Canawerebi, romlebSicaRwerilia al. griboedovis dakrZalva, alaverdobis zeimi da qarTuliqorwili, aseve ganxilulia misi leqsi `qarTveli qali~.1

v. Saduris naSromSi aseve warmoCenilia al. WavWavaZis, gr.orbelianis, n. baraTaSvilis, s. dodaSvilis da sxva qarTvelromantikosTa cxovreba da maTi SemoqmedebiTi kavSirebi ruseTTan.

1949 wels vano Sadurma gamosca wigni `rusi mwerlebi saqarTvelosSesaxeb~.2 masSi Tavmoyrilia saqarTvelosadmi miZRvnili rusi mwerlebiswerilebi da mxatvruli Txzulebebi. aRniSnuli naSromi moicavs masalasXV saukunidan XIX saukunis I naxevramde. masala qronologiuriTanmimdevrobiT aris dalagebuli. JanrTa mravalferovnebis gamoTavdapirvelad leqsebia warmodgenili, Semdeg poemebi, dramaturgia,proza, publicisturi statiebi da werilebi. krebulSi SesuliaradiSCevis, karamzinis, griboedovis, kiuxelbekeris, davidovis,bestuJevis, puSkinis, lermontovis, gogolis, belinskis, gercenis,iazikovis, maikovis, polonskis, zaicevskis, grigorievis, tepliakovis,meisneris, iakuboviCis, gotovcevas da SiSkovis werilebisa da mxatvrulTxzulebaTa qarTuli Targmanebi.

qarTvel romantikosTa mimarTeba rusul kulturasTan Seswavliliaqvs igor bogomolovs. mis wignSi `aleqsandre WavWavaZe da rusulikultura~3 saubaria al. WavWavaZis urTierTobaze mowinave rusulsazogadoebasTan, poetis rolze qarTul-rusuli kulturulimegobrobis saqmeSi. naSromSi warmoCenilia al. WavWavaZismTargmnelobiTi da originaluri Semoqmedebis roli da mniSvneloba oriqveynis kulturuli urTierTobis saqmeSi. naSromis pirvel TavSiganxilulia poetis leqsi `kavkasia~ da `saqarTvelos mokle istoriulinarkvevi da misi mdgomareoba 1801 wlidan 1831 wlamde~. Cveni azriT,avtoris Tvalsazrisi tendenciuri da mcdaria, Tumca igi SeniSnavs, rompoets gaorebuli damokidebuleba hqonda ruseTisadmi. iqve dasZens, romkaxeTis ajanyeba ar iyo politika, is mefis moxeleTa Tavgasulobamgamoiwviao. wignis meore TavSi saubaria poetis ojaxze, romelicqarTveli da rusi moRvaweebis damakavSirebeli rgoli iyo. moTxrobiliam. lermontovis mis ojaxSi stumrobaze. mesame TavSi ZiriTadadganxilulia al. WavWavaZis mier Targmnili rusuli poeziis nimuSebi,romelTagan umTavresi adgili al. puSkinis lirikis Targmans eZRvneba. i.bogomolovis TvalsazrisiT, odoevskim `vardi da bulbuli~ al.WavWavaZis gavleniT da daxmarebiT Seqmna. mkvlevari aseve miuTiTebs, romn. pavlov-silvanskim `rusul biografiul leqsikonSi~ gamoaqveynaqarTveli poetis vrceli biografia.

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebis SeswavlisTvalsazrisiT erTob saintereso naSromia igor bogomolovis wigni`qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebebis istoriidan~.4 masSiTavmoyrili da gaanalizebulia XIX saukunis pirveli naxevris imqarTveli mwerlebis (nikoloz baraTaSvili, vaxtang orbeliani, mixeilTumaniSvili, daviT maCabeli, dimitri erisTavi, grigol rCeuliSvili,giorgi erisTavi) naRvawi, romelTa Semoqmedebac naTlad asaxavs maTi

1 ix. Шадури В. Декабристская литература и грузинская общественность, Тбилиси,1958.2 ix. Saduri v. rusi mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb (Zveli droidan XIX saukunisnaxevramde, t. I, Tbilisi, 1949.3ix. Богомолов И., Александр Чавчавадзе и русская культура, Тбилиси, 1964.4 ix. Богомолов И., Из истории грузино-русских литературных взаимосвязей, Тбилиси, 1967.

Page 227: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

227

Tanamedrove saqarTvelos literaturuli cxovrebis ZiriTad tendeciebsda sazogadoebriv-literaturul urTierTobebs rusul kulturasTan.

naSromSi calke Tavi eTmoba n. baraTaSvilis sazogadoebriv-literaturul urTierTobas rusul kulturasTan.1 i. bogomolovimiiCnevs, rom n. baraTaSvilis Rrmad originaluri da TviTmyofadiSemoqmedeba mWidrod iyo dakavSirebuli dasavleTevropuli da rusuliliteraturis monapovarTan. amas ki xeli Seuwyo im garemom, romalSicpoets uxdeboda cxovreba da swavla. rogorc sxva qarTveliromantikosebi, n. baraTaSvilic puSkinis didi Tayvanismcemeli gaxldaT.im faqts, rom igi kargad icnobda rusi poetis Semoqmedebas, misiepistolaruli literatura adasturebs. i. bogomolovic g. leoniZis, T.buaCiZisa da v. Saduris kvalad miiCnevs, rom n. baraTaSvilisSemoqmedebaSi SeiniSneba al. puSkinis leqsebis motivebi. avtori aseveexeba n. baraTaSvilis dekabristebis msoflmxedvelobasTan mimarTebissakiTxs, kerZod, qarTveli poetis Tavalsazriss saxelmwifos marTvisTaobaze, mis antimonarqistul xedvas, romelic `bedi qarTlisaSi~gamovlinda, qarTvel poets bevri saerTo eZebneba dekabristTa xedvasTan.am sakiTxTan dakavSirebiT igive azri gaaCnia v. Sadursac.2 aseve bavriTanxvedraa n. baraTaSvilisa da m. lermontovis Semoqmedebas Soris. amkuTxiT gansakuTrebiT unda gamoiyos awmyoTi ukmayofilebis motivi.

avtoris azriT, puSkinma, dekabristebma da lermontovma garkveuligavlena iqonies n. baraTaSvilze. es zemoqmedeba saZiebelia ara imdenadpoeturi xatebis, siuJeturi situaciebis, kompoziciuri xerxebis,sityvebisa da mTeli frazebis msgavsebaSi, aramed SemoqmedebiTiazrovnebis, ideuri mimarTulebis TanxvedraSi. i. bogomolovi naSromSiimowmebs da eTanxmeba mixeil zandukelis Tvalsazriss, rom n.baraTaSvilis sulieri kavSiri evropul kulturasa da literaturasTanrusuli literaturis meSveobiT damyarda.

i. bogomolovi narkvevSi asabuTebs, rom, miuxedavad imisa, rom XIXsaukunis qarTveli poetebis Semoqmedeba ara Tu evropaSi, aramedmezobel qveynebSic ki ar iyo cnobili, is mainc ar darCenilaSeumCneveli rus poetTa mier. amis naTeli dasturia rusi poetis,prozaikosisa da dramaturgis iakob polanskis Semoqmedeba. mansaqarTveloSi xuTi weli dahyo da qarTuli poeziis erTgvari gavlenacganicada. naSromSi warmodgenilia baraTaSviliseuli motivebi dapoeturi xatebi, romlebic i. polanskis SemoqmedebaSi SeiniSneba.3

naSromSi i. bogomolovi aseve ganixilavs n. baraTaSvilisadmirusuli beWdviTi sityvis damokidebulebas da poetis Semoqmedebisrusul Targmanebs. 1859 wels n. baraTaSvilis Semoqmedebas maRaliSefaseba misca gazeTma `kavkazma~.4 1875 wels, roca gamoica poetispirveli krebuli, rusuli periodika gamoexmaura am faqts.5 XIX saukunis80-iani wlebisa da 90-ianis dasawyisSi, im periodSi, romelic win uZRodadidi poetis neSTis gadmosvenebas, rusuli periodikis yuradReba n.baraTaSvilisadmi gacxovelda. 1884 wels `novoe obozrenie~ aqveynebswerils n. baraTaSvilze.6 1889 wels moskovSi ibeWdeba al. xaxanaSvilis

1 ix. iqve. gv. 19.2 ix. Шадури В.. Декабристская литература и грузинская общественность.. Тбилиси,1958, gv. 544.3 ix. Богомолов И., dasax. naSr., gv. 41.4 ix. «Кавказ», 1959, №42.5 ix. «Новое обозрение», 1876, №17.6ix. «Новое обозрение», 1884 (№№213-290).

Page 228: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

228

n. baraTaSvilis Semoqmedebisadmi miZRvnili statia.1 naSromSiganxilulia n. baraTaSvilis Semoqmedebis revoluciamde SesrulebuliTargmanebi, aRniSnulia, rom v. lebedevma `sumbulisa da mwiris~ mibaZviTSeqmna amave saxelwodebis nawarmoebi.

naSromSi miTiTebulia me-20 saukunis rus poetTa Rvawlze,romelTac n. baraTaSvilis Semoqmedebis TargmniT misi poeziispopularizacias Seuwyves xeli.2

i. bogomolovis wignSi warmodgenilia qarTveli romantikosipoetis vaxtang orbelianis mimarTeba da damokidebuleba rusulikulturisadmi.3 avtori naSromis dasawyisSive miuTiTebs, rom vaxtangorbelianis ruseTTan urTierTobis Seswavlisas aucilebelia misiwarmomavlobis gaTvaliswineba. igi iyo erekle II-is SviliSvili.izrdeboda im garemoSi, romelic, rasakvirvelia, uaryofiTad iyoganwyobili saqarTvelos samefos gauqmebis faqtisadmi. misi piradiukmayofileba mWidrod iyo gadajaWvuli `qarTlis bedTan~.AamasTanaveigi axalgazrdobaSive afasebda rusul kulturas, literaturas,SemoqmedebiTad SeiTvisa misi monapovari. ruseTSi yofnis periodSi mandidi dro dauTmo rusuli da dasavleTevropuli literaturisSeswavlas. bevri leqsi Seqmna al. puSkinisa da viqtor hiugos mibaZviT.

v. orbelians araerTxel gamouTqvams ukmayofileba saqarTvelosdamoukideblobis dakargvis gamo, Tumca arc qarTuli romantizmis imZiriTadi xazidan gadauxvevia, romelic gardauvlad miiCnevdasaqarTvelos ruseTTan SeerTebas da amarTlebda erekle II-is politikurorientacias. naTqvamis dasturia v. orbelianis poema `erekle da misidroeba~.4 i. bogomolovi naSromSi did adgils uTmobs v. orbelianze,rogorc rusuli poeziis mTargmnelze msjelobas.5 igi miuTiTebs, rompoeti ZiriTadad Tavisuflad epyroboda pirvelwyaros, vinaidan masufro metad originalTa motivebi da ganwyobilebani itacebda. amis gamomravali wlis manZilze mis mier Sesrulebuli Targmanebi poetisoriginalur nawarmoebebad miaCndaT. avtori calke gamoyofs v.orbelianis `mibaZvebs~ da miiCnevs, rom maTi analizisas aucilebeliayovel konkretul SemTxvevaSi ganisazRvros, raSi vlindeba rusuliliteraturis zemoqmedeba. i. bogomolovi qarTveli poetis puSkinismibaZviT Seqmnil leqsTa ganxilvis Sedegad askvnis, rom v. orbelianspoetis is nawarmoebebi itacebda, romlebic mis sevdian ganwyobilebasexmianeboda.6

naSromis dasasruls i. bogomolovi mkiTxvels awvdis informaciasimis Taobaze, Tu rogor exmianeboda rusuli presa v. orbelianisSemoqmedebas jer kidev XIX saukunis miwuruls. 1885 wels i. txarJevskimgamoaqveyna vaxtang orbelianis leqsebis Targmani, romelic dadebiTadSeafasa al. xaxanaSvilma.7

i. bogomolovis naSromis III Tavi eZRvneba solomon razmaZes,rogorc rusuli literaturis mTargmnels.8 ganxilulia mis mier

1 ix. Хаханов Ал., Н. Бараташвили: «Русская мысль», 1889, ч. 20, кн.Х.2 ix. Богомолов И., dasax. naSr. gv. 47.3 ix. iqve, gv. 52.4 ix. Богомолов И., dasax. naSr., gv. 61.5 ix. iqve, gv. 66.6 ix. iqve gv.73.7ix. damowmebulia i. bogomolovis dasax. naSromidan, gv. 76.8 ix. iqve, gv.78.

Page 229: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

229

Targmnili puSkinisa da fonvizinis nawarmoebebi. aRniSnulia, rom s.razmaZe puSkinis Targmnisas, erTi mxriv, cdilobda, SesaZleblobisfarglebSi zustad gadmoeca Sinaarsi, meore mxriv, gadmoeRo puSkinismxatvrul-gamomsaxvelobiTi saSualebani. avtoris azriT, mis mierTargmnili nawarmoebebi exmianeboda solomon razmaZis azrebsa dagancdebs. es Targmanebi Sesrulebulia misi moRvaweobis pirvelperiodSi, rodesac poetis originalur SemoqmedebaSi naTladgamovlinda gamaTavisuflebeli motivebi da tendenciebi. amavdrouladcalkeul SemTxvevaSi s. razmaZis Targmanebi qarTuli poetikisgamdidrebasac emsaxureboda.

i. bogomolovis wignis IV TavSi `ruseTi mixeil TumaniSviliscxovrebasa da SemoqmedebaSi~1 warmodgenilia qarTveli Semoqmedisdamokidebuleba rusuli kulturisadmi, rusuli mwerlobis gavlena misSemoqmedebaze, aseve ganxilulia mis mier Sesrulebuli Targmanebi.E

m. TumaniSvili iyo Tavisi epoqis RviZli Svili, Tanamoazre al.WavWavaZis, grigol da vaxtang orbelianebis, n. baraTaSvilisa da sxvaTa.aRzrdilma qarTuli literaturis tradiciebze, adreve gaiTavisarusuli kulturis sulieri monapovari.

al. puSkinis SemoqmedebiT gataceba mis adreul rusulenovannawarmoebebSi gamovlinda. magram igi ar iyo rusi poetis monurimimbaZveli.2 aseve didi siyvaruliT iyo ganwyobili m. TumaniSvili sxvagamoCenil rus SemoqmedTa mimarT. m. xelTubneli miuTiTebda, romrusuli poeziis gavlena mis qarTulenovan poetur qmnilebebSic aisaxeba.mixeil TumaniSvilis leqsebis lirikul TaviseburebaSi SeiniSnebapuSkinis gamoZaxili. zogierTi xatebi ki lermontoviseulia, rodesacmegobrebs mimarTavs, baratinski da iazikovi arian misi STagonebiswyaro.3.

naSromSi dasturad imisa, Tu rogor afasebda m. TumaniSvilirusul literaturas, ganxilulia misi statia, romelic al. griboedovsexeba.4. masSi warmoCenilia rusi Semoqmedis damsaxureba ara martosakuTari qveynis, aramed saqarTvelos winaSec. aseve miTiTebulia m.TumaniSvilis damokidebulebaze a. bestuJev-marlinskisadmi.

m. TumaniSvili didi interesiT epyroboda im rus mweralTaSemoqmedebas, romelnic saqarTvelos uZRvnidnen TavianT Txzulebebs. igimaT gansakuTrebul moTxovnebs uyenebda. man mwvaved gaakritikabeklemiSevis drama `maiko~,5 romelic p. kamenskis amave saxelwodebisromanis inscenireba gaxldaT da masSi damaxinjebulad iyowarmodgenili istoriuli faqtebi da qarTuli yofa. aseve qarTulisinamdvilis arasworad asaxvis gamo mwvaved gaakritika m. livencovis`mixakosa da ninos qarTuli idilia~.6 amavdroulad m. TumaniSvilicdilobda rusi mkiTxvelisaTvis gaecno qarTuli literatura. manTargmna saqarTvelos istoriidan erekle II-is cxovrebis amsaxveliepizodi, sargis Tmogvelis `visramiani~ (sparsulidan qarTulad sargisTmogvelis mier Targmnili Txzuleba m. b.). Semdgom m. TumaniSvilma

1 ix. iqve, gv.98.2 ix. Богомолов И., dasax. naSr., gv. 103.3 ix. damowmebulia i. bogomolovis dasax.wignidan, gv.104.4 es statia gamoqveynebuli aqvs vano Sadurs wignSi: Летопись дружбы. т. I, сост. В. Шадури,1961, gv. 183.5 ix. iqve, gv. 108.6 ix. iqve, gv. 109.

Page 230: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

230

qarTuli erovnuli kulturis amsaxveli ara erTi statia dawera rusulenaze.1

i. bogomolovis naSromSi ganxilulia al. puSkinisa da i. krilovisTxzulebaTa m. TumaniSviliseuli Targmanebi.2

naSromis V TavSi warmodgenilia daviT maCablis, dimitrierisTavisa da grigol rCeuliSvilis rusuli kavSirebi. pirveli qveTaviromantikos poet daviT maCabels eZRvneba.3 avtori aRniSnavs, rom manmniSvnelovani roli iTamaSa qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis ganmtkicebis saqmeSi. miTiTebulia, rom poetisruseTisadmi damokidebulebaSi gaoreba SeimCneva. naSromSi ganxiluliamisi ori nawarmoebi `mTieli~ da `qarTlosi~. `mTielis~ personaJiakavkasiaSi gadmosaxlebuli mwerali-dekabristi a. bestuJev-marlinski,romlis saxesac avtori didi simpaTiiT xatavs. i. bogomolovi miuTiTebs,rom poemaSi asaxulia Tavad bestuJev-marlinskis Sexedulebebi.

i. bogomolovis wignis V Tavis II qveTavSi warmodgenilialiteratoris, istorikosisa da samxedro moRvawis dimitri erisTavisurTierToba rusuli kulturis moRvaweebTan.4 avtori aRniSnavs, romdimitri erisTavi swavlobda carskoe selos liceumSi. mis leqsebsicnobdnen rusuli kulturis moRvaweni. d. erisTavis sruli poeturiSemoqmedeba dReisTvis ucnobia. liceumSi swavlis wlebSi momavaliqarTveli moRvawisadmi didi pativiscemiT iyo ganwyobili al. puSkini.didi rusi poeti 1825 wels mixailovskoedan gagzavnil leqsTan erTad(`Брови царь нахмуря~) werda: `ai gagrZeleba erisTovis kupletisa~. aqedangamomdinare, i. bogomolovi askvnis, rom puSkinis leqsi, romelic, poetissityvebiT, warmoadgens d. erisTavis CvenTvis ucnobi leqsis gagrZelebas,politikur-satiruli xasiaTis unda yofiliyo.

dimitri erisTavs mWidro urTierToba akavSirebda dekabristebTannaSromSi gamoqveynebulia misi werili v. kiuxelbekerisadmi. d. erisTaviodoevskisTan erTad moskovSi scemda almanax `mnemozinas~, romelicpropagandas uwevda dekabristebis esTetikur Sexedulebebs.

VII Tavis III qveTavi eZRvneba qarTvel romantikos prozaikossgrigol rCeuliSvils.5 naSromSi miTiTebulia, rom mwerlis `mTvareuli~da `SeSlili~ rusulidanaa gadmokeTebuli. avtori imowmebs jumberWumburiZis Tvalsazriss, rom, roca XIX saukunis 50-ian wlebSiqarTulma prozam kvlav daiwyo aRorZineba, poeziisgan gansxvavebiTgauWirda myarad fexze dadgoma. amitomac iZulebuli gaxda drodadromiemarTa rusi da evropeli mwerlebisaTvis.6

i. bogomolovis naSromis VIII TavSi warmodgenilia giorgierisTavis rusul kulturasTan mimarTeba.7 avtori xazs usvams imgaremoebas, rom rusuli kulturisadmi interesi giorgi erisTavma jerkidev gimnaziis kedlebSi gamoavlina, Semdeg ki moskovis pansionSiswavlis periodSi. saqarTveloSi dabrunebuli urTierTobda mowinave

1 ix. iqve, gv. 109.2 ix. iqve, gv. 121.3 ix. iqve, gv. 142.4 ix. iqve, gv. 153.5 ix. Богомолов И., dasax. naSr., gv. 157.6 ix. WumburiZe j., grigol rCeuliSvili. wignSi: `axali qarTuli literaturisistoria~, I, 1956, gv. 220.7 ix. Богомолов И., dasax. naSr.,. gv. 161.

Page 231: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

231

rusuli inteligenciis warmomadgenlebTan, romlebic im drossaqarTveloSi cxovrobdnen, maT Soris al. griboedovTan.

avtori miuTiTebs, rom g. erisTavi arasdros xuWavda TvalssaqarTvelos ruseTTan SeereTebis Crdilovan mxareebze. jer kidevaleqsandre WavWavaZe 1837 wels akritikebda saqarTveloSiTviTmpyrobeluri mmarTvelobis Cinovnikur-biurokratiul Tavgasulobas,rac mosaxleobis did ukmayofilebas iwvevda. qarTul realobaSiarsebuli es viTareba mxatvrulad giorgi erisTavma asaxa. man TaviskomediebSi warmoadgina CinovnikTa tipuri saxeebi. es uaryofiTi saxeebigansakuTrebiT naTladaa warmosaxuli komedia `davaSi~, romelSicmoqmedeba ZiriTadad ori mimarTulebiT viTardeba: erTis mxriv, gogolis~mkvdari sulebis~ msgavsad gaqilikebulni arian provincielimemamuleebi, meores mxriv ki _ mxilebulia gabatonebuli Cinovnikur-biurokratiuli sistema. am mxriv `dava~ ideurad exmianeba gogoliskomedia `revizors~.

bogomolovi miiCnevs, rom, iyo ra Rrmad erovnuli poeti dadramaturgi, giorgi erisTavi amavdroulad mWidrod iyo dakavSirebulidasavleTevropul da gansakuTrebiT rusul literaturasTan. amisdasturia misi komedia `SeSlili~, romelic ideurad enaTesaveba al.griboedovis piesas `vai Wkuisagan~. naTqvamis dasturad avtori,upirveles yovlisa, orive nawarmoebis msgavs ideur mimarTulebazemiuTiTebs. ideuri Canafiqris msgavseba ki imiT aixsneba, rom ori,safuZvelSive urTierTsawinaaRmdego msoflmxedvelobis dapirispirebaara mxolod rusul sazogadoebrivi cxovrebisaTvis iyodamaxasiaTebeli, aramed qarTuli sinamdvilisTvisac. amavdrouladgiorgi erisTavma `SeSlilze~ muSaobisas SemoqmedebiTad gamoiyenarusuli sulieri kulturis monapovari, upirveles yovlisa `vaiWkuisagan~. i. bogomolovis azriT, mTavaria ara calkeul situaciaTamsgavseba, aramed is, rom qarTvelma dramaturgma gamoiyena rusuliliteraturis umdidresi gamocdileba, miusadaga mravalsaukunovaniqarTuli kulturis nacionalur Taviseburebas da imdroindelisaqarTvelos sazogadoebriv-politikur cxovrebas.

jer kidev al. xaxanaSvilma miuTiTa, rom `davis~ gmirebi arianmoxuci memamuleebi, msgavsni gogolis ivan ivanoviCisa da ivannikiforoviCis.1

i. bogomolovis azriT, giorgi erisTavma aiTvisa ara martorusuli satiruli dramaturgiis monapovari, aramed puSkinis socialur-fsiqologiuri dramebic. am TvalsazrisiT sainteresoa giorgi erisTaviskomedia `Zunwi~, romelic molieris amave saxelwodebis nawarmoebisgavleniTaa Seqmnili. amasTanave qarTvelma dramaturgma SemoqmedebiTadisargebla `Zunwi raindis~ gamocdilebiT, romelic mis TanamedroveepoqaSi daiwera da imdroindel aqtualur problemebs exeboda.cnobilia, rom `Zunw raindSi~ vrcladaa warmodgenili TavisTanamedrove epoqaze al. puSkinis socialur-filosofiuri gansja.

genialuri gamWriaxobiT SeamCnia puSkinma feodalur-batonymurisazogadoebis xrwna da kapitalizmis damkvidrebis neli, magramSeuqcevadi procesi.

puSkiniseulma am naazrevma, romelic baron filipis cnobilmonologSia warmodgenili, miipyro g. erisTavis yuradReba. man, TiTqos

1Хаханов А. «Первый грузинский драматург кн. Г. Д. Эристави», Москва, 1906, gv. 16.

Page 232: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

232

xazi gausva ra Tavisi gmiris, XIX saukunis Tbilisel vaWarTa tipuriwarmomadgenlis karapeta dabaRovis sulier naTesaobas puSkinis gmirTan,mas warmoaTqmevina baronis zemoT moxseniebuli dialogi. g. erisTaviskomedias, romelic mTlianad molieriseuli tradiciiTaa Seqmnili,puSkiniseuli elferi dahkravs. am faqts i. bogomolovi im garemoebiTxsnis, rom giorgi erisTavamde qarTuli komedia ar iyo mdidari.amitomac qarTveli dramaturgi swavlobda molieris, Seqspiris, puSkinis,griboedovisa da gogolis SemoqmedebaTa magaliTebze. swored ampoziciidanaa saWiro giorgi erisTavis Semoqmedebis sxva xalxTa da maTSoris rusul literaturasTan urTierTobis ganxilva.

i. bogomolovi sagangebod miuTiTebs, rom sazogadodliteraturul urTierTobaTa process ori mxare gaaCnia. WeSmaritadniWieri xelovani ara mxolod iTvisebs sxva xalxTa literaturulmiRwevebs, aramed Tavadac axdens zogierT maTganze gavlenas. bevrmaqarTvelma mweralma da maT Soris giorgi erisTavma garkveulizemoqmedeba moaxdina rusuli literaturis warmomadgenlebze. esgansakuTrebiT naTlad warmoCdeba i. polanskis `qarTuli~ ciklisnawarmoebebSi.1

i. polanski 1846-1851 wlebSi saqarTveloSi cxovrobda. man kargadSeiswavla Cveni qveynis warsuli da awmyo. swored saqarTveloSi Seqmnaman realisturi nawarmoebebi. Tu maT SevadarebT mwerlis adreulqmnilebebs, naTlad ikveTeba, Tu ramdenad gafarTovda misi poeturihorizonti. igi kameruli Temebis nacvlad yuradRebas amaxvilebsaqtualur sazogadoebriv-politikur da socialur sakiTxebze dauaryofs arsebul sinamdviles. am ideur da SemoqmedebiT cvlilebaSididi roli iTamaSa poetis Tanamedrove qarTulma literaturam, aseveurTierTobam qarTvel moRvaweebTan, maT Soris g. erisTavTan. i.polanskis ekuTvnis pirveli beWduri gamoxmaureba g. erisTavis `gayraze~.iyo ra g. erisTavis Semoqmedebis Tayvanismcemeli, igi Tavadac qmnidarealistur nawarmoebebs saqarTvelos cxovrebidan, romelTac bevrisaerTo niSani eZebneba g. erisTavis komediebTan. i. bogomoloviasxelebs i. polanskis personaJebs, romelnic Tavisi xasiaTiTemsgavsebian g. erisTavis nawarmoebTa moqmed pirebs. msgavsad g.erisTavisa, i. polanski yuradRebas amaxbilebs axal ekonomikururTierTobebze, fulis yovlisSemZle Zalaze, mevaxSeTa da vaWarTa feniswarmoSobaze. i. polanskis TxzulebaTa uaryofiTi gmirebi umetesSemTxvevaSi Tbiliseli vaWrebi arian, romlebic TavianTi fsiqologiiT,sulieri wyobiT da damaxasiaTebeli metyvelebiT gvagoneben g. erisTavisgmirebs: jimSer akuniancs, karapeta dabaRovs, ivane minasovsa da sxv.

i. bogomolovi yuradRebas amaxvilebs im faqtze, rom komedia`gayras~ bevri ram aqvs saerTo a. pisemskis amave saxelwodebisnawarmoebTan.2 es msgavseba imdenad TvalSisacemia, rom erTi piroba isazric gaCnda, rom giorgi erisTavis komedia a. pisemskis nawarmoebismibaZvaa. amis Taobaze werda gazeTi `Temi~ (1912, #55). magram amve gazeTis#58-Si g. TumaniSvilma miuTiTa, rom g. erisTavis komedia daidga 1850wels da imave wels daibeWda rusul enaze. a. pisemskis `gayra~ pirvelad1853 wels gamoqveynda Jurnal `sovremenikSi~.

1 ix. Богомолов И. dasax. naSr., gv. 178.2 ix. Богомолов И. dasax. naSr., gv. 180.

Page 233: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

233

i. bogomolovi miuTiTebs am ori nawarmoebis msgavs detalebze.kerZod, mTavari personaJebi Zalian gvanan erTmaneTs xasiaTebiT, asevemsgavsia zogierTi scenac. mkvlevaris azriT, i. polanskis meSveobiT,romelic 1851 wels saqarTvelodan peterburgSi gadavida, `sovremenikSi~daiwyo muSaoba da JurnalTan daaxloebul bevr mweralTan megobrobda,maT Soris a. pisemskisTan, amasTanave didad afasebda g. erisTavisSemoqmedebas, moxvda rus mweralTa wreSi qarTveli dramaturgisnawarmoebi. anda a. pisemski g. erisTavis komedias nacnobi qarTvelebismeSveobiT gaecno.

i. bogomolovi naSromSi saubrobs im rolzec, romelic qarTvelidramaturgis SemoqmedebaSi rusulma enam Seasrula. zogadad misiTxzulebebis ena yofiTia. amasTanave personaJTa metyvelebas didimniSvneloba eniWeba maT dasaxasiaTeblad. am TvalsazrisiT g. erisTavisSemoqmedebaSi garkveuli roli daekisra rusul enas. zogi misi personaJirusulad metyvelebs, zogi _ qarTul-rusulad CanacvlebiT. (esukanaskneli g. erisTavis SemoqmedebaSi komikuri efeqtis warmoqmnis erT-erTi saSualebaa, razec miuTiTebs gr. kiknaZe naSromSi `giorgierisTavis satira da iumori~ _ m. b.).1

i. bogomolovis naSromSi mikvleulia g. erisTavis mier rusulidangadmokeTebuli nawarmoebebis pirvelwyaroebi. aseve ganxilulia daSefasebuli mwerlis mier rusulidan Targmnili mxatvruliliteraturis nimuSebi. g. erisTavis moRvaweobis periodSi qarTulmTargmnelobiT praqtikaSi ZiriTadad ori meTodi damkvidrda. erTi _adekvaturi Targmanisa da meore _ Tavisufalis. giorgi erisTavmaerTgvari xarki gadauxada orive meTods. gamokvlevaSi mwerlis diddamsaxurebadaa miCneuli iseTi mniSvnelovani nawarmoebis Targmna,rogoricaa al. griboedovis `vai Wkuisagan~. iseve rogorc XIX saukunispirveli naxevris qarTvel poetTa umravlesobam, g. erisTavmac gverdiver auara al. puSkinis muzas. 1839 wels puSkinis mibaZviT SeTxza leqsi`barbare orbelians~, aseve Targmna rusi poetis `vsvam merissadRegrZelos~, romelic Targmnis maneriT grigol orbelianisTavisufali Targmanebisken ixreba. amasTanave, raki ver Targmna iambiT,vinaidan is ucxoa qarTuli leqswyobisaTvis, msgavsad al. WavWavaZisa das. razmaZisa, gamoiyena aTmarcvliani sazomi, SuaSi cezuriT.

i. bogomolovis naSromSi aseve Sefasebulia m. lermontovis, a.bestuJev-marlinskis da sxva mweralTa g. erisTavis mier SesrulebuliTargmanebi. Semdgom ki warmodgenilia qarTveli dramaturgisSemoqmedebis rusulenovani Sefasebani.2

dasasrul i. bogomolovi askvnis, rom XIX saukunis I naxevrisqarTulma literaturam ara mxolod ganaviTara sakuTari umdidresitradiciebi, aramed SemoqmedebiTad aiTvisa rusuli mxatvruliazrovnebis miRwevani. am urTierTobam gaamdidra qarTvel mweralTaSemoqmedeba axali TemebiT, saxeebiT, mxatvrul-gamomsaxvelobiTisaSualebebiT.3

qarTul-rusul literaturul urTierTobaTa kvlevisTvalsazrisiT aseve sainteresoa i. bogomolovis wigni `megobrobis

1 ix. gr. kiknaZe, qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebis istoriisaTvis, Tbilisi,1972, gv. 296.2 ix. Богомолов И., dasax. naSr., gv. 208.3 ix. iqve, gv. 209.

Page 234: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

234

gziT~,1 romelSic ZiriTadad Tavmoyrilia avtoris sxvadasxva Temazegamoqveynebuli naSromebi. statiaSi `megobrobis gziT, qarTveli da rusixalxebis sazogadoebriv-literaturuli Tanamegobrobis istoriidan~2

qarTul-rusul literaturul urTierTobaTa ganxilva iwyeba qarTveliromantikosebis al. WavWavaZis, gr. orbelianis, n. baraTaSvilisdaxasiaTebiT. gadmocemulia maTi damokidebuleba mefis ruseTisadmi.aRniSnulia, rom Semdgomma Taobam _ `Tergdaleulebma~, romlebmacpeterburgis universitetis skola gaiares, rusuli literaturis didigavlena ganicades. avtori umniSvnelovanes faqtad miiCnevs, romqarTvelma da rusma sazogado moRvaweebma da literatorebma erTadgaiares rusuli gamaTavisuflebeli moZraobis sami etapi, rac didistimuli iyo qarTuli literaturis ganviTarebisaTvis. avtori aseveaRniSnavs, rom qarTvelebma jer kidev puSkinis sicocxleSi Targmnesmisi leqsebi. Tavis mxriv, rusulma literaturamac ganicada kavkasiis,saqarTvelos zegavlena: Seiqmna `demoni~, `mwiri~, `Cveni drois gmiri~,`nu mReri, lamazo~, `haji-murati~ da a. S.

i. bogomolovi miuTiTebs, rom qarTuli Tema rusul literaturaSiasocirdeba Tavisuflebismoyvare idealebTan, ramac gavlena moaxdinarusul gamaTavisuflebel moZraobaze. rusuli literaturis saukeTesowarmomadgenlebs yovelTvis hqondaT saqarTvelos mimarT megobrobisa daZmobis grZnoba. magaliTad, al. griboedovs `ise wrfelad, gznebiTuyvarda saqarTvelo, rogorc iSviaTad uyvarT samSobloc ki~.

istoriac adasturebs, rom rusi mwerlebi cxovrebis mZime wuTebSisaqarTvelos mimarTavdnen da mudam poulobdnen siTbosa da siyvaruls.avtors magaliTad mohyavs al. puSkinis Canaweri Tbilisze .,me vxedav,rogor vuyvarvarT, esmiT Cemi da mafaseben, es me bedniers mxdis~.

i. bogomolovis daskvniT, rus mweralTa mier qarTul TemazeSeqmnili nawarmoebebi xels uwyobda xalxTa daaxloebas, rusimkiTxveli izrdeboda kavkasiis xalxTa mimarT pativiscemis grZnobiT.swored amaSia aseTi tipis nawarmoebebis udidesi damsaxureba. avtorises gancxadeba, rasakvirvelia, simarTles ar Seefereba. istoriasapirispiros adasturebs. ubralod amgvar daskvnas mkvlevars misimoRvaweobis periodSi arsebuli politikuri viTareba aiZulebda.

statiaSi `poetis erTguli meuRle~3 i. bogomolovi v. Saduris mierwarmodgenil masalaze dayrdnobiT exeba al. griboedovisa da ninoWavWavaZis urTierTobas, mohyavs nino WavWavaZis gamouqveynebeli werili,piesis `vai Wkuisagan~ saavtoro uflebis saerTo-literaturulsakuTrebad gamocxadebis Taobaze.

aRniSnuli wignis erT-erTi werili ~osip konstantinovisaqarTveloSi~4 exeba rusi samxedro pirisa da literatoris osipkonstantinovis (1813-1856) saqarTveloSi moRvaweobis periods. XIXsaukunis 40-50-ian wlebSi igi gaxldaT qarTuli Temis propagandisti daTbilisSi gazeT `kavkasiis~ gamomcemeli da redaqtori 1846 wels. gazeTirus mkiTxvels acnobda saqarTvelos da mTeli kavkasiis bunebas,cxovrebis wess, istorias, literaturasa da kulturas. am statiebmaiseTi popularoba moipova, rom mas sistematurad beWdavdnen ruseTisdedaqalaqis Jurnal-gazeTebi.

1 ix. Богомолов И., Тропою дружбы, Москва. 1984.2 ix. iqve, gv. 12.3 ix. iqve, gv. 37.4 ix. Богомолов И. dasax. naSr., gv. 19.

Page 235: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

235

i. bogomolovi miuTiTebs, rom o. konstantinovi, marTalia, ar iyodidi masStabis xelovani, magram Tavis saqmes pirnaTlad asrulebda.

naSromSi `rusi da qarTveli xalxis sazogadoebriv-literaturulimegobrobis istoriidan~1 saubaria rusi mwerlebisa da literatorebis v.sologubis, e. verdeverskisa da al. afanasievis qarTul kulturasTanurTierTobis Sesaxeb. isini daaxloebiT erT dros moRvaweobdnen. i.bogomolovi SeniSnavs, rom maTi literaturuli kavSiri saqarTvelosTanjer kidev Sesaswavlia.2

grafi vladimer sologubi (1813-1882) cxovrobda da qmnidasaqarTveloSi, sadac Camovida rogorc ukve cnobili mwerali. misi saxliTbilisSi Taviseburi kulturuli centri iyo. Tavadac aqtiurad Caebaqalaqis kulturul cxovrebaSi. i. bogomolovi ganixilavs v. sologubisSemoqmedebas, saqarTvelosadmi miZRvnil leqsebs da qarTvel mwerlebTanmis urTierTobas.

rogorc i. bogomolovi aRniSnavs, evgraf verderevski, gazeT`kavkazis~ redaqtori, ar gamoirCeoda gansakuTrebuli talantiT. man 1855wels gamosca literaturuli almanaxi `zurna~, romelSic gaaerTianasaqarTveloSi mcxovrebi qarTveli, rusi da azerbaijaneli mwerlebisnawarmoebebi. e. verderevski saqarTvelos `patara miwier samoTxed~moixseniebs.

aleqsandre afanasevi (werda `CuJbinskis~ fsevdonimiT) TavisSemoqmedebaSi aseve exeboda qarTul Temas. igi werda realistur stilSi.a. afanasevi Tavis nawarmoebebSi asaxavda im did interess, rasac iCendarusuli literaturuli sazogadoeba saqarTvelos mimarT.

i. bogomolovis naSromSi aseve garkveuli adgili eTmoba XIXsaukunis pirvel naxevarSi saqarTveloSi gamocemuli rusuli periodikisrolsa da mniSvnelobas rusul-qarTuli literaturuli urTierTobebisganviTarebis saqmeSi.3

i. bogomolovis amave wignSi gamoqveynebulia naSromi `n. baraTaSvilida rusuli kultura~.4 avtori miiCnevs, rom n. baraTaSvilma ukeT, vidresxva qarTvelma poetebma, aRiqva da miiRo rusuli progresuliromantizmis suli. poetis zogadsakacobrio idealebi izidavda rusulsazogadoebas, mas Targmnidnen cnobili rusi poetebi, misi SemoqmedebaSeswavlili aqvT rus literaturaTmcodneebs.

i. bogomolovs Seswavlili aqvs rusi mwerlis iakob polonskis(1819-1898) saqarTveloSi moRvaweobis periodi.5 igi gaxldaT cnobiliqarTveli moRvawis, `zakavkaski vestnikis~ redaqtoris, platonioselianis moadgile. kargad icnobda saqarTvelos, xSirad uwevdamogzauroba Cveni qveynis sxvadasxva kuTxeSi statistikis dasadgenad.rusi mwerlis SemoqmedebaSi didi adgili daikava saqarTvelos bunebam.am TvalsazrisiT igi al. puSkinis tradiciis gamgrZelebelia. xatavdaimereTisa da kaxeTis bunebis obieqtur suraTebs. poeti mkveTri ferebiTwarmosaxavda peizaJs da amasTanave lirizmiT avsebda. i. polonskiseulipeizaJuri lirika inarCunebs adgilobriv kolorits.

i. polonskis daumTavrebeli poema `qaravnis~ personaJia yaCaRTaatamani taS-Temuri, romelic kavkasieli yaCaRis hasanis prototipia. i.

1 ix. iqve, gv. 58.2 ix. iqve, gv. 58.3 ix. iqve, gv. 166.4 ix. iqve, gv. 194.5 ix. Богомолов И., Я. И. Полонский в Грузии, Тбилиси, 1966.

Page 236: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

236

polonski hasans piradad icnobda. man miiyvana mwerali im azramde, romSeeqmna kavkasieli yaCaRis saxe. taS-Temuri TvisebebiT arsenas hgavs. i.bogomolovi miiCnevs, rom i. polonski icnobda qarTul folklors daamdenad arsenas ambavic gagonili eqneboda, miTumetes misi gmiris taS-Temuris prototipi piradad icnobda arsenas.

i. bogomolovi aRniSnavs, rom i. polonskis lirikul suitebSisakmao adgili eTmoba qarTvel qalTa saxeebs. mis mier daxatuliqarTveli qalebis saxeebSi Tanabradaa Sexamebuli xorcieli da sulierimSveniereba. i. bogomolovi aseve miuTiTebs, rom i. polonskis patarapoema `n. a. griboedovaTi~ rusul literaturaSi pirvelad gaiJRera al.griboedovis saqarTvelosTan kavSiris Temam.

i. bogomolovi SeniSnavs, rom i. polonskis yuradRebas ipyrobdasaqarTvelos warsuli. leqsebSi igi yvelaze xSirad exmianeba Tamarmefis xanas.

i. bogomolovis azriT, i. polonskis Semoqmedebaze gavlena iqonia,erTis mxriv, `naturalurma skolam~, meores mxriv, im garemoebam, rommisi saqarTveloSi yofnis periodi daemTxva qarTul literaturaSirealisturi mimarTulebis ganviTarebas. am naSromSi, iseve rogorcgamokvlevaSi `g. erisTavi da rusuli kultura~, aRniSnulia, rom i.polonskim vrceli werili uZRvna g. erisTavis komedia `gayras~ da rommis SemoqmedebaSic Cndeba karapeta dabaRovis msgavsi mdidari Zunwi.

i. bogomolovis naSromis meore qveTavSi ganxilulia i. polonskissaqarTvelos Temaze Seqmnili ori prozauli nawarmoebi: `TbilisisRameebi~ da `ori ucnobi _ cocxali da mkvdari~, romelicxelmouwerlad daibeWda `zakavkazski vestnik~-Si iseve, rogorc bevrisxva misi Txzuleba da amdenad isini ucnobi darCa mkvlevarTaTvis. i.bogomolovma saarqivo masalis saSualebiT daadgina polonskisavtoroba.

werilSi `aleqsandre WavWavaZe da iakob polonski~1 i. bogomoloviaRniSnavs, rom i. polonskim xuTi weli icxovra saqarTveloSi da iyoCveni qveynis erTguli megobari. i. bogomolovma Seiswavla leningradisarqivis gamouqveynebeli masalebi da daadgina, rom i. polonskisgansakuTrebiT mWidro urTierToba hqonda al. WavWavaZis literaturulsalonTan, misi ojaxis wevrebTan. mkvlevari cdilobs daazustos,icnobda Tu ara i. polonski piradad qarTvel poets.

al. griboedovi

Znelia moiZebnos XIX saukuneSi rusi klasikosi mwerali, romelicmWidrod ar iyos dakavSirebuli saqarTvelosTan, mis kulturasTan. amkuTxiT msjelobisas, rasakvirvelia, pirvel rigSi al. griboedovisgaxseneba gvmarTebs. rusi Semoqmedis saqarTvelosTan urTierTobissakiTxs eZRvneba ana nikolaZis naSromi `griboedovi saqarTveloSi~.2

avtori, upirveles yovlisa, miuTiTebs, rom al. griboedovisaqarTveloSi 1832 wlis SeTqmulebis momzadebis periodSi imyofebodada rom mas megobruli damokidebuleba hqonda SeTqmulebismonawileebTan _ i. WilaSvilTan, al. WavWavaZesTan da Tbilisis

1 ix. Богомолов И., Тропою дружбы, gv. 190.2 ix. nikolaZe a., rusi klasikosebi da qarTuli koltura, Tbilisi, 1961.Y

Page 237: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

237

gubernator zavileiskisTan. ana nikolaZe amasTanave, gamomdinare iqidan,rom 1832 wlis SeTqmulTa erTma nawilma ganicada dekabrizmis gavlena,varaudobs, griboedovs, rogorc dekabristsa da rileevis uaxloesmegobars SesaZloa hqonoda SeTqmulebTan ideuri kavSiri. mkvlevariaRniSnavs, rom mis mier 1945 wels gamoTqmuli es mosazreba dadasturdaSemdgom mopovebuli dokumenturi masaliT. a. nikolaZe miuTiTebsmTavarmarTebel rozenis mier samxedro ministr CerniSovisadmi 1832 welsgagzavnil saidumlo miwerilobaze.1

naSromSi aRniSnulia, rom vilhelm kiuxelbekeris cnobiT,griboedovi saqarTveloSi qmnida ukvdav komedias `vai Wkuisagan~. ananikolaZis azriT, Cackis sami wlis mogzauroba unda gamoxatavdesgriboedovis cxovrebas saqarTveloSi. am azris dasturad avtors moyavsnawyveti piesis pirveli variantis meoTxe moqmedebaSi gmiris mierwarmoTqmuli monologisa, sadac mis gagiJebaze Woris gavrcelebasadarebs zvavis Camovardnis siswrafes da aRwers mTebis qveyanas, sadacmas unaxavs stiqiis mZvinvareba. nawarmoebis es monakveTi ki emsgavsebasaqarTveloSi mogzaurobis dros poetis dRiurebis zog Canawers.

ana nikolaZe aRniSnavs, rom gansakuTrebiT farTod saqarTvelosTema griboedovs gaSlili aqvs tragediaSi `saqarTvelos Rame~. am poemismxolod fragmentebia SemorCenili. Teiranis tragediis dros poetis sxvaxelnawerebTan erTad es nawarmoebic daiRupa. `saqarTvelos Ramis~Sesaxeb saintereso cnobebs Seicavs f. bulgarinis mogoneba. amasTanaveigi gadmogvcems Txzulebis Sinaarssac. mkvlevars naSromSi mohyavs ammogonebis teqsti. am tragediaSi griboedovma gamoiyena qarTulifolkloris masala. rogorc Cans, mweralma aiRo suramis cixis msgavsiromeliRac qarTuli legenda.

naSromSi griboedovis mier kiuxelbekerisadmi miwerili werilismixedviT dadgenilia, rom poets 1822 wels umogzauria kaxeTSi. kaxeTisbunebiT aRtacebuls ki dauweria leqsi `iq, sadac miiklakneba alazani~.

al. griboedovis daumTavrebeli poema `meyalionec~ saqarTvelosTemasTanaa dakavSirebuli. poemaSi warmodgenilia sparseTSi gayiduliqarTveli Wabukis Tavgadasavali. amasTanave masSi vxvdebiT saqarTvelospeizaJsac.

ana nikolaZe miiCnevs, rom griboedovi dausrulebel tragediaSi`radamisti da zenobia~ dekabrizmis ideas ukavSirebs saqarTvelosistoriis erT monakveTs. man Txzulebis pirvelwyarod gamoiyena tacitis`analiebi~, rasac misi dRiurebi adasturebs.

griboedovi moxiblula qarTuli simReriT, romlis Temac man 1828wels gadasca kompozitor glinkas da romelzec leqsi dawera puSkinma.avtori ar miuTiTebs arc teqsts da arc simReras asaxelebs. esaacnobili romansi `nu mimRer, lamazo~.

naSromSi miTiTebulia, Tu ra popularobiT sargeblobda `vaiWkuisagan~ saqarTveloSi. es nawarmoebi saqarTveloSi ufro adregaicnes, vidre ruseTis mTel rig mTavar qalaqebSio _ werda gazeTi`kavkazi~ 1846 wels. qarTvel TavadTa ojaxebSi dgamdnen am piesas.

naSromis dasasruls avtori mokled ganmartavs, Tu ra gavlenaiqonia griboedovis dramaturgiam qarTul literaturaze, konkretulad

1 ix. e. virsalaZe, `baraTaSvilis Tanamedroveni, Jurn.: `literaturuli Ziebani~, t. III,1947. citirebulia a. nikolaZis dasax. naSromidan, gv.19.

Page 238: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

238

g. erisTavis Semoqmedebaze. miiCnevs, rom qarTveli dramaturgis piesebisarqiteqtonika enaTesaveba griboedovis komedias. `SeSlilis~ personaJtasos bevri saerTo aqvs Cackis mxatvrul saxesTan. Cackis msgavsadtasoc axali ideebisa da grZnobebis matarebelia. amitomac massazogadoeba SeSlilad acxadebs. aseve msgavsebas poulobs avtorimoaxle lizasa da `davis~ personaJ moaxle nenes Soris. es sakiTxigamowvilviT Seswavlili aqvs i. bogomolovs, razec Cven sagangebodSevCerdiT.

al. griboedovis saqarTveloSi moRvaweobis periodia warmodgenilii. bogomolovis naSromSi `griboedovi saqarTveloSi~.1 statia orinawilisgan Sedgeba. pirvel nakveTSi, romlis saTauricaa `mgznebaremeocnebe~, aRwerilia rusi mwerlis saqarTveloSi cxovrebis xana.aRniSnulia, rom TbilisSi Camosvlam mas daubruna uzarmazariSemoqmedebiTi energia. aq dawera man pirveli aqti piesisa `vai Wkuisagan~;miTiTebulia mwerlis is Txzulebebi, romlebic saqarTvelom STaagona,kerZod, esenia leqsi `iq, sadac rbis alazani~, Txzulebebi: `qarTuliRame~, `meyalione~, `radamisti da zenobia~.

naSromis avtori SeniSnavs, rom al. griboedovi swavlobdaqarTveli xalxis istorias, yofas, adaT-wesebs. igi aq daukavSirdaqarTuli sazogadoebis saukeTeso warmomadgenlebs, gansakuTrebiT al.WavWavaZes.

naSromSi aRwerilia, Tu ra damsaxureba miuZRvis al. griboedovssaqarTvelos winaSe. mas sakmaod didi Tanamdeboba ekava jer ermolovis,Semdeg ki paskeviCis kancelariaSi. igi Suamdgomlobda, rom gaxsniliyosamazro saswavleblebi dabali fenis warmomadgenelTa SvilebisaTvis,igi TbilisSi sajaro biblioTekis gaxsnis erT-erTi fuZemdebeli iyo.misi TaosnobiT daarsda `tifliskie vedomosti~, komerciuli bankisdawesebulebebi, zrunavda aRa-mahmad xanis Semosevis Semdegganadgurebuli Tbilisis aRdgenaze. man g. zavileiskisTan erTadSeadgina `ruseTis amierkavkasiuri kompaniis dafuZnebis proeqti~,romelSic dasaxuli iyo saqarTvelos ganviTarebis ekonomikuri,socialuri da kulturuli perspeqtivebi.

i. bogomolovis naSromSi saubaria al. griboedovis komediis `vaiWkuisagan~ qarTulenovan Targmanebze. piesa qarTul enaze Targmnes g.erisTavma (g. erisTaviseuli Targmani ganxilulia naSromSi `g. erisTavida rusuli kultura~, razec Cven zemoT mivuTiTeT. m. b.), g.winamZRvriSvilma, al. yazbegma, gandegilma, d. erisTav-mdivanma, s.faSaliSvilma. al. griboedovis es komedia scenismoyvareTa mier daidgaal. WavWvaZis saxlSi. garda amisa naSromSiMmiTiTebulia is nawarmoebebi,romlebic qarTvelma xelovanebma al. griboedovs miuZRvnes.

naSromis meore nakveTSi, romlis saTauricaa `poetis erTgulimegobari~. gadmocemulia al. griboedovis saflavze Zeglis dadgmisistoria.2 Zeglis dadgmas misma meuRlem nino WavWavaZem mamasTan erTaddidi sirTuleebis miuxedavad mainc miaRwia.

ninom da aleqsandre WavWavaZem didi ZalisxmeviT miaRwies `vaiWkuisagan~ gamocemas. am faqts i. bogomolovi adasturebs i. garusoviswerilze dayrdnobiT, romelic gamoqveynebulia `ruskaia starina~-s XtomSi.

1 ix. bogomolovi i., griboedovi saqarTveloSi. wignSi: diadi megobrobis furclebi,Tbilisi, 1983. gv. 5.2ix. iqve, gv.15.

Page 239: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

239

vano Saduris gamokvlevaSi `saqarTvelo a. griboedovisSemoqmedebaSi~1 warmodgenilia, Tu rogor aisaxa saqarTvelos buneba dasocialuri yofa rusi poetis TxzulebebSi `mgzavris werilebi~, `iq,sadac rbis alazani~, `meyalione~, `qarTuli Rame~ da `radamistri dazenobia~. am nawarmoebebSi asaxulia qarTuli sinamdvilisaTvisdamaxasiaTebeli iseTi winaaRmdegobani, romelTac mwerali mxolodqarTveli xalxis istoriisa da yofis Rrma SeswavliT Caswvdeboda.mkvlevari SeniSnavs, rom al. griboedovma yuradReba xalxis duxWircxovrebazec SeaCera. mag. `meyalioneSi~ moTxrobilia sparseTSigayiduli kaxeli Wabukis tragikuli istoria.

mkvlevari gansakuTrebiT amaxvilebs yuradRebas or nawarmoebze.esenia `radamistri da zenobia~ da `qarTuli Rame~. v. Saduri miiCnevs,rom pirveli maTgani, iseve rogorc `qalaqgareT gamgzavreba~dekabristebis SeTqmulebisa da ajanyebis sakiTxebze fiqris safuZvelzewarmoiSva.

a. puSkini

aleqsandre puSkinis Semoqmedeba saqarTveloSi jer kidev poetissicocxleSi sargeblobda didi popularobiT. poeti TavisiSemoqmedebiT didad iyo davalebuli Cveni qveyniT. amdenad, gasakviri arunda iyos, rom misi Semoqmedebis qarTul literaturasTan mimarTebiTmkvlevarebi dainteresebuliyvnen. pirvel rigSi yuradRebas SevaCerebTlevan asaTianis gamokvlevaze `puSkini da qarTuli kultura~.2 naSromSiavtori upirveles yovlisa SeniSnavs, rom puSkini saqarTveloSi jerkidev sicocxleSi iyo didad dafasebuli, 20-30-iani wlebis bevriTvalsaCino qarTveli moRvawe mas piradad icnobda da uSualourTierToba hqonda masTan. poetis sicocxleSi iTargmna misinawarmoebebi qarTul enaze. Semdeg l. asaTiani yuradRebas amaxvilebs imfaqtze, rom didi rus poets interesi qarTuli Temisadmi Cvens qveyanaSigamomgzavrebamde gauCnda. avtoris azriT, am mxriv masze didi gavlenamoaxdina peterburgSi al. griboedovTan Sexvedrebma da saubrebma, mismapoema `qarTulma Ramem~.

puSkini saqarTveloSi 1829 wels gamoemgzavra. es mogzauroba manaRwera cnobil narkvevSi `arzrumSi gamgzavreba 1829 wlis laSqrobisdros~. es narkvevi poetma mogvianebiT _ 1836 wels gamoaqveyna. 1830 welsdabeWda sagzao Canawerebis mxolod nawili `saqarTvelos samxedro gza~.l. asaTiani SeniSnavs, rom `arzrumSi gamgzavrebas~ safuZvlad daedopoetis sagzao dRiurebi. man aseve uxvad gamoiyena rusul da ucxoenebze arsebuli Sromebi saqarTvelosa da kavkasiaze.

l. asaTiani `arzrumSi gamgzavrebaSi~ gamotovebul faqtebsa daepizodebs aRadgens puSkinis Tanamedrove pirebisa da poetis sagzaodRiurebis mixedviT da warmosaxavs. poetis saqarTvelo-ruseTissazogadoebrivi, kulturuli da literaturuli kavSirebi dekabrizmisperiodSi anu im periodSi, rodesac qarTul-rusulma literaturulmaurTierTobebma meti intensiuroba da aqtiuroba SeiZina, Seswavlili aqvs

1 ix. Saduri v., saqarTvelo al. griboedovis SemoqmedebaSi. wignSi: `pirveli rusuliromanebi kavkasiasa da saqarTveloze~, Tbilisi, 1966.2 ix. asaTiani l., rCeuli nawerebi, t. I, 1958, gv. 367

Page 240: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

240

vano Sadurs wignSi ~dekabristuli literatura da qarTulisazogadoeba~.

dRiurebSi moxsenebulia m. yazbegi, romelic poetma stefanwmindaSigaicno. puSkinis axalgazrda Tanamgzavris mixedviT dgindeba, rom esaaaleqsandre yazbegis mama. jvris uReltexilis gadmolaxvis dros poetidid sirTules waawyda. am STabeWdilebis Sedegad dawera `zvavi~,`kavkasioni~. puSkinis mier moxsenebuli `am kuTxis ufrosi `C~ l.asaTianis mokvleviT aris boris WilaSvili. naSromis avtoriwarmosaxavs, Tu rogori iyo Tbilisi puSkinis Cvens dedaqalaqSi yofnisperiodSi da rogor aRwera igi poetma. mogzaurobis wignSi puSkinsmohyavs qarTuli simReris, romelic Zalian moswonebia, ramdenimestriqonis Targmani. giorgi leoniZem miakvlia, rom es leqsi ekuTvnisdimitri TumaniSvils. leqsis saTauria `axal aRnago sulo~. puSkiniwers, rom `am simReraSi raRac aRmosavluri uazrobaa, romelsac Tavispoeturi Rirseba aqvs~.

Semdgom l. asaTiani aRadgens oficer p. xanJonkovis, n. potokskis,k. savostianovis mogonebaTa mixedviT puSkinis saqarTveloSi yofnisperiods. kobis maxloblad poeti moxvedrila qariSxalSi. am sanaxaobamSTaagona lirikuli leqsi `monasteri myinvarze~.

levan asaTiani SeniSnavs, rom puSkini ar axsenebs SexvedrasqarTvel moRvaweebTan. poetis saqarTveloSi yofnis dros axalidaqvrivebuli iyo nino WavWavaZe. mkvlevari varaudobs, rom is iqnebodaWavWavaZeebTan samZimarze. am faqts ki imiT xsnis, rom `arzrumSigamgzavreba~ daibeWda 1836 wels. Sexvedras qarTvel moRvaweebTan imitomar moixseniebs, rom isini am dros 1832 wlis SeTqmulebis gamogadasaxlebulni iyvneno. (al. WavWavaZe 1836 wels ukve gaTavisuflebuliiyo patimrobidan. m. b.)

naSromSi ganxilulia qarTuli Tema al. puSkinis SemoqmedebaSi.magaliTad, `kavkasiis tyveSi~ irekleba gadmocema SurismaZiebel qarTvelqalebze, `baRCisarais Sadrevanis~ mTavari gmiria samSoblodanbavSvobaSi gatacebili qarTveli qali zarema. es nawarmoebebi poetissaqarTveloSi Camosvlamdea Seqmnili. aseve CamoTvlilia mwerlis miersaqarTveloSi mogzaurobis Semdeg qarTul masalaze daweriliqmnilebebi.

mkvlevari miiCnevs, rom rusi poetebis Semoqmedebam Rrma kvalidaamCnia qarTul mwerlobas, gansakuTrebiT ki puSkinma iqonia maszegavlena. igi aseve asaxelebs XIX saukunis pirveli naxevris im qarTvelmoRvaweebs, romelTac Targmnes misi nawarmoebebi. esenia TeimurazbatoniSvili, al. WavWavaZe, gr. orbeliani, d. TumaniSvili, iv. kereseliZe,g. erisTavi. ilia WavWavaZem Targmna `winaswarmetyveli~, xolo ocdaxuTiwlis Semdeg dawera leqsi `poeti~, romlis dedaazric savsebiT eTanxmebapuSkinis leqsis ideur koncefcias. XIX saukunis meore naxevarSi puSkiniTargmnes vaxtang orbelianma, rafiel erisTavma, anton furcelaZem, dutumegrelma da sxva qarTvelma moRvaweebma. Semdeg gadmocemulia, Turogor afasebdnen poetis Semoqmedebas saqarTveloSi. naSromSiganxilulia dimitri TumaniSvilis mier Sesrulebuli Targmanebi.

`puSkini da qarTuli kultura~1, asevea dasaTaurebuli ananikolaZis naSromi, romelic didi rusi poetis qarTul sinamdvilesTan

1ix. nikolaZe a. dasax. naSromi, gv. 89.

Page 241: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

241

mimarTebas eZRvneba. am naSromSic saubaria puSkinis saqarTveloTidainteresebis Sesaxeb. mas saqarTveloSi gamomgzavrebis idea 20-ianwlebSi daebada, roca `kavkasiis tyveSi~ Tavis gmirs moasmenina `simReramTebisa da simRera bednieri saqarTvelosi~. avtors Semdeg mohyavscitata poemis SeniSvnebidan, sadac puSkini aRniSnavs: saqarTvelosbednieri hava ar uzRavs samagiero jildos am mSvenier mxares imubedurebisaTvis, romelsac igi mudam ganicdida.

a. nikolaZe puSkinis n. gnediCisadmi miwerili werilis safuZvelze,sadac poeti megobars uziarebs gulistkivils, rom `kavkasiis tyveSi~scena mSfoTvare Tergis napirebze unda gaSliliyo, saqarTvelossazRvarze, me ki Cemi gmiri gamoviyvane erTferovan dablobzeo, Tvlis,rom es ocneba poetma ganaxorciela `evgeni oneginis~ dasasruls. puSkinionegins astraxanidan saqaraTveloSi gamoistumrebs da aragvisa damtkvris napirebze amogzaurebs. gvinda ganvmartoT Semdegi: aqigulisxmeba poemis bolo IX Tavi, romelic calke daibeWda da romelicavtorma Tavad amoiRo poemidan. masSi mTavari gmiris mogzaurobaaaRwerili. (m. b.)

saqarTveloSi Camosvlis Semdeg wers puSkini `kavkasias~. am leqsisdaboloeba cenzuram poets ar daubeWda. masSi naTqvamia:

`aseve brazobs dRes kavkasi mdumared mdgomi,ase surs ucxo Zalebisgan daixsnas Tavi~.

naSromSi ganxilulia puSkinis mier danaxuli qarTuli peizaJebi.aseve n. potockis mogonebaze dayrdnobiT mowodebulia informaciapoetis m. yazbegTan Sexvedris Sesaxeb. a. nikolaZe, gansxvavebiT l.asaTianisgan, mxolod varaudobs, rom is aris al. yazbegis mama. qveSeTSipuSkinisTvis umaspinZlia masonTa loJis wevrs b. WilaSvils. am faqtzelevan asaTianic amaxvilebs yuradRebas.

mkvlevari miiCnevs, rom `qarTuli Tema puSkinis SemoqmedebaSigaazrebulia, rogorc politikuri Tavisuflebis Tema~.

ana nikolaZe yuradRebas amaxvilebs im garemoebaze, rom qarTveliromantikosebi rusi mwerlebidan yvelaze met yuradRebas puSkinsa dalermontovs aqcevdnen da rom al. WavWavaZis Semoqmedeba ganicdispuSkinis gavlenas, rac aSkarad Cans rogorc qarTveli poetis leqsikaSi,aseve TemebSic. gr. orbelians puSkinis leqsis `Простишь ли мне ревнивыемечты~-s gavleniT aqvs dawerili ori leqsi `m`...s~ mnaTobo, TviT SenaRmixsen~...) da `s(ofio) or(belians)~. puSkinis `19 oqtombris~ Soreuligavlena Cans gr. orbelianis `sadRegrZelos~ epilogze da `muxambazze~(`suliT erTno~...). naSromSi CamoTvlilia rogorc cnobili qarTvelimwerlebis mier Targmnili puSkinis Txzulebebi, aseve miTiTebulia CvenimwerlobisTvis manamde ucnob or mTargmnelze g. andronikaSvilze,romelmac pirvelad Targmna `boSebi~ da ana dadeSqelianze, romelic iyoakaki wereTlis diswuli da romelsac daubeWdavi darCa `borisgodunovis~ Targmani.

mkvlevari miuTiTebs, rom puSkini qarTul publicistikasa daliteraturul kritikaSi umTavresad XIX saukunis 60-iani wlebidanipyrobs yuradRebas.

i. bogomolovi naSromSi `puSkini da qarTveli romantikosebi~1

aRniSnavs, rom yvelaze metad qarTvel romantikosTa Zalebs puSkini

1ix. bogomolovi i., puSkini da qarTveli romantikosebi, wignSi: diadi megobrobisfurclebi, gv. 24.

Page 242: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

242

aRagznebda da rom am saqmeSi, upirveles yovlisa didi damsaxurebaTargmanebs miuZRvis. naSromSi miTiTebulia, rom poetis SemoqmedebiserT-erTi pirveli mTargmneli iyo Teimuraz bagrationi. saqarTveloSial. puSkinis Semoqmedebis popularizaciis saqmeSi gansakuTrebuliadgili ukaviaT al. WavWavaZesa da s. razmaZes. al. WavWavaZem ara martogaacno qarTvel mkiTxvels puSkinis Semoqmedeba, aramed erTgvaradgakvala mis poeziasTan misasvleli gza. naSromSi Sefasebulia s.razmaZisa da gr. orbelianis Targmanebi, warmodgenilia puSkinisurTierToba qarTvel sazogadoebasTan, miTiTebulia, rom grigolorbelianis TargmanSi `lxini~ Cndeba axali saxe _ lirikuli gmirissatrfo. irkveva, rom am leqss hqonda gagrZelebis variantebi, romlebicmeoce saukuneSi gamoqveynda. maT icnobda gr. orbeliani. asevemiTiTebulia, rom puSkini baraTaSvilsac uTargmnia. am TargmanebsCvenamde ar mouRwevia. gr. rCeuliSvilma Targmna `baxCisarais Sadrevani~da aseve petis sxva nawarmoebebi. al. puSkinis socialur-fsiqologiurdramebs eyrdnoba g. erisTavi. man gamoiyena `Zunwi raindis~ gamocdileba.puSkinis mkvlelobis pirdapiri gamoZaxilia d. maCablis gamouqveynebelipoema `mTieli~. amgvarad, am naSromSi ZiriTadad Tavmoyrilia igorbogomolovis Cven mier ganxiluli wignis `qarTul-rusuliliteraturuli urTierTobebis istoriidan~ is masala, romelicqarTvel romantikosTa puSkinis SemoqmedebasTan mimarTebas exeba.sabolood ki avtori askvnis, rom masalis Seswavla naTelyofs, rom XIXsaukunis pirveli naxevris qarTulma literaturam daasrulaaRmosavluri gavlenisgan dasavleT evropul da gansakuTrebiT rusulliteraturisken gadasvlis procesi.

Tengiz buaCiZis wignSi `Cveni puSkini~1 mokledaa mimoxilulipoetis bavSvobisa da yrmobis wlebi, misi SemoqmedebiTi momwifebisa daaRmavlobis periodi; aRwerilia poetis Camosvla saqarTveloSi daqarTul kritikaSi misi Semoqmedebis Sesaxeb gamoTqmuli mosazrebani.wignSi warmoCenilia, Tu rogori interesiT ecnobodnen da TavianTSexedulebebs gamoTqvamdnen a. puSkinis Semoqmedebis Sesaxeb iseTi didiqarTveli mwerlebi da sazogado moRvaweebi, rogorebic arian iliaWavWavaZe, akaki wereTeli, niko nikolaZe, niko lomouri, antonfurcelaZe, aleqsandre xaxanaSvili, i. tatiSvili, d. abduSeliSvili, n.zurabiSvili da sxvebi.

guram SaraZis wignSi `Teimuraz bagrationi~, II, Semoqmedeba,~2

dabeWdilia statia al. puSkini, `angelosi~. masSi ganxiluliaurTierToba puSkinsa da XIX saukunis dasawyisSi ruseTSi myof qarTvelpoetebs, kerZod, Teimuraz bagrations Soris. mkvlevari gamoTqvamsvarauds, rom batoniSvili piradad icnobda rus poets. man erT-erTmapirvelma Targmna puSkinis leqsebi. 1830 wels Teimuraz bagrationsgadmouTargmnia leqsi `angelozi~. es Targmani pirvelad qveyndeba guramSaraZis mier. cnoba Targmanis Sesaxeb jer kidev 1926 wels dabeWda v.donduam. g. SaraZe aRniSnavs, rom msoflio literaturaSi puSkinis`angelosi~ pirvelad qarTul enaze iTargmna, frangulad 1847 wels,xolo inglisurad da germanulad mxolod 1878-1879 wlebSi, racTavisTavad mravlismetyveli faqtia da Teimuraz bagrationis utyuarliteraturul alRos moaswavlebs. iqve miTiTebulia, rom Teimuraz

1 ix. buaCiZe T., Cveni puSkini, Tbilisi, 1980.2 ix. SaraZe g., Teimuraz bagrationi, II, Semoqmedeba, Tbilisi 1974, gv.191.

Page 243: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

243

bagrationis Semdeg `angelosi~ qarTul enaze sxvadasxva dros Targmnesilia WavWavaZem, gr. orbelianma, k. WiWinaZem, xolo sul ukanasknelad a.kalandaZem.

giorgi margvelaSvili werilSi `puSkinis sadidebeli~1 gamoTqvamsazrs, rom saqarTvelosa da qarTvelobas kanonieri samemkvidreo gaaCniapuSkinis samyarosTan `globalur~ ziarebazec da masTan intimurTvistomobazec. poetis sicocxleSive iTargmna qarTulad misi leqsebi.puSkinma Tavisi xeliT Caiwera qarTuli leqsis sityvasityviTi Targmanida evropul samyaroSi pirveli mgosani iyo, romelmac Tavis TxzulebaSiSeitana, xolo saqarTvelo, qarTveli kacis buneba da misi momavalilakonuri sibrZniTa da gamWriaxobiT daaxasiaTa.

XIX saukuneSi qarTuli peizaJi, am sityvis sruli mniSvnelobiT,puSkinma daxata, grandiozuli buneba rembrantis Suq-CrdilTa TamaSsSeudara da, simon Ciqovanis TqmiT, qarTvel romantikosebsac gaukafagza. man gamoZerwa qarTveli qalis iersaxe `baRCisarais SadrevanSi~, qebaSeasxa mis mSvenierebasa da vnebaTa simZafres. kavkasiasTan ziarebamaRmoavlina puSkinSi is sulieri Zala, romelmac, gogolis TqmiT,daarRvia is artaxebi, jer kidev rom boWavdnen mis Tavisufal azrs.

g. margvelaSvili iziarebs mecnierTa Tvalsazriss, rom puSkiniserTi adreuli leqsis variantSi `saadis bartyebis~ mimarTdapirispirebuli udidesi figura rusTaveli unda iyos.

mkvlevari gamoTqvams varauds, rom `vefxistyaosans~ enaTesaveba`ruslani da ludmila~ - moTxroba gatacebuli mSvenieri qaliSvilisada misTvis Tavdadebuli raindis gmirobis Sesaxeb, romelmac megobrebisdaxmarebiT ixsna satrfo. Cernomoris (SavzRvispirelis) saxelic xom aravlens am aRmosavluri ambis Tavdapirvel misamarTso, _ varaudobsmkvlevari.

n. gogoli

nikoloz gogolis mimarTeba qarTul literaturasTan Seswavliliaqvs ana nikolaZes.2 mkvlevari miuTiTebs, rom gogolis SemoqmedebiTiaTviseba qarTul literaturaSi gansakuTrebiT 60-ian wlebSi gaRrmavda.ilia WavWavaZe Tavis pirvel werilSi 1861 wels gogols rusuliliteraturis korifed moixseniebs. (igulisxmeba ilias `oriode sityva...~m. b.) mkvlevaris azriT, gogolTan ilias sulieri naTesaobagansakuTrebiT `kacia-adamianSi?!~ SeimCneva. rogorc gogolis `Zvelidrois memamulenSi~ aisaxa ruseTis mebatoneTa uqmi arseboba, aseve`kacia-adamianSi?!~ warmoCnda qarTuli feodaluri klasis moraluridegradacia.

a. nikolaZe naSromSi warmoadgens i. gogebaSvilis damokidebulebasrusi klasikosisadmi. didi qarTveli moRvawe Tavis saxelmZRvaneloSi

`Русское слово~ yovelTvis did adgils uTmobda rusuli literaturiskorifeebs. swored am mizeziT SeuCerebia cenzuras 1888 wels misisaxelmZRvanelo.

1 ix. margvelaSvili g., puSkinis sadidebeli. wignSi: `poeziis naTeli~, Tbilisi, 1976,gv. 279.2 ix. nikolaZe a., gogoli da qarTuli kritikuli realizmi. wignSi: rusi klasikosebida qarTuli kultura, gv.160.

Page 244: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

244

naSromSi mowodebilia cnobili qarTveli publicistis n.nikolaZis Tvalsazrisi gogolis Semoqmedebaze. aseve miTiTebulia, rom1871 wels Jurnal `krebulSi~ gamoqveynda gogolis ori nawarmoebisqarTuli Targmani _ g. Ciqovanis mier Targmnili moTxroba `razemouvida Cxubi ivan ivaniCs ivan nikiforoviCTan~ da ivane mesxisTargmnili `Sineli~. 1882 wels `droebaSi~ daibeWda `SeSliliswerilebis~ kote mesxiseuli Targmani.

naSromSi didi adgili eTmoba `revizoris~ pirvel dadgmas qarTulenaze, romelic 1881 wels ganxorcielda. speqtaklis reJisori gaxldaTakaki wereTeli.

werilis avtori warmoadgens qarTuli presis, kerZod, Jurnalebis`Teatrisa~ da `iveriis~ `revizoris~ dadgmidan 50 wlis da aseve mwerlisgardacvalebidan 50 wlis TariRebTan dakavSirebiT Jurnalebis `kvalisa~da ~jejilis~ gamoxmaurebas.

gogolis Semoqmedebis qarTul literaturasTan mimarTebisTvalsazrisiT erTob sainteresoa grigol kiknaZis wignis `metyvelebisstilis sakiTxebis~ VII Tavi _ `gogoliseburi qarTul literaturaSi~.1

igi eZRvneba sinamdvilisadmi iseTi damokidebulebis dadgenas qarTulmwerlobaSi, rogoric axasiaTebda gogols. kerZod, msgavsad didi rusimwerlisa, romlis umTavres mizans warmoadgenda Tavis SemoqmedebaSigamoevlina da aesaxa rusuli nacionaluri suli, iliasa da misimimdevrebis mizani iyo qarTveli xalxis Taviseburebebisa da xasiaTiswarmoCena. rogorc gogoli aqcevda yuradRebas rusuli yofisSeumCnevel detalebs, aseve iliam da misma mimdevrebma mimarTes Tavisixalxis realuri cxovrebis detalebis asaxvas. gogoli TavisTxzulebebSi uxvad iyenebda xalxur gamoTqmebs. iliam da mismamimdevrebma aseve warmoaCines xalxuri metyvelebis mxatvruli Zala.garda amisa, mkvlevari yuradRebas amaxvilebs im garemoebaze, romgogolis msgavsad, iliasa da daviT kldiaSvilis iumorsac gaaCndagansakuTrebuli sazogadoebrivi xasiaTi.

m. lermontovi

kavkasiam da saqarTvelom puSkinis msgavsad didi gavlena iqonia m.lermontovis Semoqmedebaze. swored es sakiTxia ganxiluli l. asaTianisnaSromi `lermontovi da Cveni qveyana~.2 avtori Tavdapirveladwarmosaxavs, Tu ra kvali datova momaval poetze, jer kidev bavSvze,

kavkasiam. mis dRiurSi, roca kavkasiaSi yofnas ixsenebs, vxvdebiT aseT

Canawers: `Горы кавказские для меня священны“. 1830 wels daweril leqsSi`kavkasias~ aRwerilia mTebis garegnuli mSveniereba. poets asevexiblavda aq mcxovrebi amayi da Tavisuflebismoyvare xalxebi.

puSkinis daRupvasTan dakavSirebiT dawerili leqsis gamolermontovi kavkasiaSi gadmoasaxles, kerZod, kaxeTSi, dragunTa polkSi.

Savad daweril dRiurSi igi TbilisSi yofnis dros aRwersromantiul ambavs, romlis msxverplic rusi oficeri gamxdara. l.asaTiani varaudobs, rom SesaZloa es realuri SemTxveva ar iyo. dRiurSi

1 kiknaZe gr., metyvelebis stilis sakiTxebi, Tbilisi, 1957. gv. 185.2 ix. asaTiani l., dasaxelebuli naSromi, t. I, gv. 423.

Page 245: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

245

aRwerili ambavi Semdeg poetma gamoiyena leqsSi `paemani~ (1841), romelSicTbilisis peizaJi aqvs daxatuli.

naSromSi calke qveTavi eZRvneba kavkasiis Temas m. lermontovisSemoqmedebaSi. masSi aRniSnulia, rom poetma rusuli poezia gaamdidraCveni qveynis peizaJebis manamde ucnobi ferebiTa da saRebavebiT,kavkasiisa da saqarTvelos Temaze Seqmna saukeTeso qmnilebani _ leqsebi,poemebi, proza. man erT-erTma pirvelma umRera myinvars da iliasaviTusayvedura:

`И гордый ропот человекаТвой гордый мир не возмутит~

(``Спеша на север...~)

levan asaTiani miuTiTebs, rom m. lermontovma mravalferovnadasaxa darialis xeoba, pirvelma gadmosca poeturad mSfoTvare Tergisquxili da iseve rogorc iliam `aCrdilSi~, ganapirovna yazbegis mTa daxalxis Wir-varamis Tanaziarad warmoadgina.

mkvlevars sainteresod miaCnia lermontovis leqsi `dava~ (`Спор~),sadac mocemulia ialbuzisa da myinvaris dialogi Tanamedrovepolitikuri cxovrebis Temaze da sadac poeti sakuTari bediTdamwuxrebul myinvars TanaugrZnobs.

ana nikolaZe naSromSi `lermontovi da qarTuli literatura~1

aRniSnavs, rom poetis Semoqmedebas qarTveli mkiTxveli XIX saukunis 30-iani wlebidan ecnoba. qarTvel poetTagan lermontovs SemoqmedebiTadyvelaze metad nikoloz baraTaSvili enaTesaveba. mkvlevari miiCnevs, rom~sulo borotos~ koncefcia exmaureba lermontovis `demonis~ problemas.garda amisa, a. nikolaZis azriT, lermontovisa da n. baraTaSvilispoeturi naTesaobis Zirebi marxia maT protestantul ganwyobilebaSi.

mkvlevari miuTiTebs, rom lermontovis Semoqmedeba qarTulmaliteraturam poetis sicocxleSive aiTvisa. igi mkiTxvels acnobs m.lermontovis nawarmoebTa mTargmnelebsa da Targmanebs. Tumca naSromSimwiradaa mowodebuli TargmanTa Sefaseba. grigol orbelianma gadmoiRomisi leqsi `mTani maRalni~, giorgi erisTavma ki Targmna `madloba~.Jurnal `ciskris~ furclebze ibeWdeboda lermontovis nawarmoebebi.axalgazrda poetma akaki wereTelma Targmna `rto palestinisa~. naSromisavtori miiCnevs, rom am TargmanSi ostaturadaa gadmocemuli originaliskoloriti da poeturi ganwyobilebani. 60-iani wlebidan lermontovisSemoqmedebas intensiurad Targmnidnen qarTul enaze. am dros ukve misiprozac iTargmna qarTulad. `Cveni drois gmiri~ pirvelad Targmna zaalyifianma. es Targmani ilias `saqarTvelos moambeSi~ gamoqveynda. 1864wels g. winamZRvriSvilma gamoaqveyna `maskaradi~, romelic 70-ian wlebSidaidga qarTul scenaze. iliam 1859-1860 wlebSi Targmna `mwiris~nawyvetebi da poetis sami leqsi _ `winaswarmetyveli~, `sizmari~,`cicabo klde~. avtori SeniSnavs, rom i. WavWavaZes ganzraxuli hqonia`demonis~ Targmna. SemorCenilia mxolod poemis dasawyisis Targmani. ananikolaZe miiCnevs, rom iliaseul TargmanebSi didi Semoqmedis alRoTiagadmocemuli lermontovis Semoqmedebis Tavisebureba, daculia dednisritmi, leqsis zoma da riTmis xasiaTic ki.

avtori gansakuTrebiT amaxvilebs yuradRebas `demonis~ vaJa-fSavelas mier Sesrulebul Targmanze. rogorc cnobilia, vaJam poemis

1 ix. nikolaZe a., dasax naSromi, gv. 194.

Page 246: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

246

saTauri Targmna da mas `qaji~ uwoda. avtori am faqts Semdeg axsnasuZebnis: `demonis~ siuJeti qarTuli folkloruli wyaroebiT arisnasazrdoebi. amitomac gadmoaqarTula poetma poemis saTauri. aseveaRniSnavs, rom vaJam Targmans Tavisi poeziis koloriti misca. vaJasmiTologiuri samyarosTvis ucxo ar iyo demonis problema. demoni davaJas poetur samyaroSi cnobili avi sulebi da devebi monaTesaveZalebia. amitomac airCia vaJam, a. nikolaZis azriT, saTargmnelad`demoni~. naSromSi aseve aRniSnulia, rom, icoda ra am poemis kavSiriqarTul sinamdvilesTan, rubinSteinma operaSi `demoni~ qarTulixalxuri musikis melodia gamoiyena.

m. baramiZis wignSi `m. i. lermontovi qarTul literaturulkritikasa da TargmanebSi~1 gadmocemulia, Tu rogori siyvaruliT dapopularobiT sargeblobda m. lermontovi qarTvel mkiTxvelTa Soris.wignSi aris erTgvari mcdeloba sistemaSi mosuliyo m. lermontovisSesaxeb qarTul literaturul kritikaSi gamoTqmuli Sexedulebani.naSromSi saubaria, lermontovis Semoqmedebisa da cxovrebis Tu romelimxareebi ipyrobdnen qarTveli sazogadoebis gansakuTrebul yuradRebas,ra Sefasebebi miiRo saqarTveloSi poetis Semoqmedebam da mismacalkeulma nawarmoebebma. naSromSi saubaria mwerlis Txzulebebze`mwiri~, `demoni~, `Cveni drois gmiri~; aseve zogierT Targmanze, vinaidanTargmanis garSemo gamarTuli kamaTi xSirad poetis SemoqmedebismniSvnelobis SefasebaSi gadaizrdeboda. wignSi aseve warmoCenilia m.lermontovisa da qarTveli romantikosebis, qarTveli samocianelebis,kerZod ilia WavWavaZisa da akaki wereTlis ideur-mxatvrulidamokidebulebis Sesaxeb.

XIX saukunis meore naxevari

XIX saukunis 60-iani wlebi qarTul-rusuli literturuliurTierTobebis mxriv warmoadgens erT-erT aqtiur periods. sainteresosuraTs gvaZlevs qarTvel samocianelTa: i. WavWavaZis, a. wereTlis, n.nikolaZis, g. wereTlis da sxvaTa da rus revolucioner-demokratTa:CerniSevskis, belinskis, nekrasovis da gercenis literaturuliurTierTobebis Seswavla.

rogorc cnobilia, ruseTis 60-iani wlebis revoluciurtradiciebze aRizarda qarTvel moRvaweTa, e. w. `TergdaleulTa~ jgufi.maT ganaTleba miiRes peterburgis saimperatoro universitetSi, romeliciyo saganmanaTleblo centri da romelic xels uwyobda 60-ian wlebSiaxalgazrdobis revoluciuri ideebiT SeiaraRebas. am dros qarTvelistudentebi ara marto specialobas euflebodnen, aramed iwrTvebodnenbelinskis, CerniSevskis, nekrasovis da sxvaTa mebrZoli ideologiiT.swored am revoluciuri suliskveTebis gavleniT gamovidnen isinisamoRvaweo asparezze saqarTveloSi.

amitomac, XIX saukunis meore naxevris rusul-qarTuliliteraturuli urTierTobebis kvlevis istoriis Seswavlis sakiTxigamxdara mravali qarTveli Tu rusi mecnieris ganxilvis sagani.

1 ix. baramiZe m., lermontovi qarTul literaturul kritikasa da TargmanebSi. Tbilisi,1973.

Page 247: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

247

magaliTisaTvis SeiZleba davasaxeloT a. nikolaZis, l. asaTianis i.bogomolovis, o. lorTqifaniZis, k. meZvelias, d. gamezardaSvilis, g.taliaSvilis, g. abzianiZis, m. kilaSerias da sxvaTa naSromebi.

XIX saukunis 60-iani wlebis qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis kvleva vrclad Seiswavla a. nikolaZem wignSi `rusiklasikosebi da qarTuli kultura~.1 a. nikolaZe naSromSi saubrobsCerniSevskis rolze samociani wlebis rusul revoluciur moZraobaSida mis damsaxurebaze rusuli literaturis, filosofiis da esTetikuriazrovnebis ganviTarebaSi. a. nikolaZe aRniSnavs, rom CerniSevskim Tavisiazrovnebis stiliT ideuri zegavlena moaxdina XIX saukunis qarTulisazogadoebrivi azrovnebis Camoyalibebaze da Sesabamisad, literaturisistoriis ganviTarebaze. man da Jurnal `sovremenikis~ furclebidanmomdinare ganmaTavisuflebelma ideebma mniSvnelovani roli iTamaSesqarTvel samocianelTa, e.w. `TergdaleulTa~ msoflmxedvelobisCamoyalibebaze, gansakuTrebiT ki adreul etapze. am zegavlenas ki xeliSeuwyo peterburgis universitetis qarTveli studentebis axlodamokidebulebam CerniSevskisTan da sxva revolucioner-demokratebTan.naSromSi a. nikolaZes i. WavWavaZeze CerniSevskis ideuri zegavlenisSesaxeb moyavs qarTveli kritikosis r. xomlelis mosazreba, romelicgamoyofs ilias SemoqmedebaSi CerniSevskis gavlenis kvals, kerZod,batonymuri wyobis winaaRmdeg brZolis, agreTve materialisturifilosofiisa da esTetikuri azrovnebis nakads.

a. nikolaZe miiCnevs, rom CerniSevskis ideurad uaxlovdeba agreTveakaki wereTeli. mis SemoqmedebaSi demokratizmisa da realizmisprincipebis gamovlineba CerniSevskisa da dobroliubovis revoluciur-demokratiuli msoflmxedvelobis garkveuli zegavleniT arisgamowveuli. akaki wereTlis simpaTia CerniSevskisadmi Cans misi`Tavgadasavlis~ cnobili sityvebidanac.

a. nikolaZes, 70-iani wlebis qarTvel moswavle-axalgazrdobaSiCerniSevskis disertaciis aqtualobaze da gavlenaze saubris dros,moyavs qarTveli publicistis, daviT kezelis (soslani) piradiwerilidan monakveTi, romelSic publicisti megobrisgan iTxovsCerniSevskis sadisertacio Temas, saTauriT: `xelovnebis esTetikuridamokidebuleba sinamdvilesTan~.2

a. nikolaZis mosazrebiT, qarTul sinamdvileSi didi rezonansihqonda ara marto CerniSevskis publicistur-kritikul Txzulebebs,aramed mis romans - `ra vakeToT?~, razec metyvelebs Tundac antonfurcelaZis moTxroba `samis Tavgadasavali~.3 mkvlevari mianiSnebs immsgavsebebze, romlebic aqvT orive Txzulebis personaJebs. a. nikolaZegvamcnobs daviT erisTavis mosazrebas, romelic aseve fiqrobs, romanton furcelaZis `samis Tavgadasavali~ CerniSevskis revoluciuriideuri zegavleniTaa dawerili.4

a. nikolaZis naSromSi agreTve warmodgenilia s. mesxis mosazreba,romlis Tanaxmad qalTa emansipaciis sakiTxebze msjelobis dros igi

1 nikolaZe a., rusi klasikosebi da qarTuli kultura, saxelmwifo gamomcemloba`sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1961.2 ix. nikolaZe a., dasaxelebuli naSromi, gv. 270.3 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 270.4ix. nikolaZe a., iqve, gv. 271: d. erisTavis statia `ramdenime SeniSvna `ciskris~statiazed~ Tavis droze 1867 wels ar daibeWda `droebaSi~, sadac igi gagzavnili iyoavtoris mier (ix. `literaturuli saqarTvelo~, 1938, I. IX).

Page 248: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

248

CerniSevskisa da mis romans moiazrebs. igi Segnebulad ar axsenebsCerniSevskis, radganac im periodSi akrZaluli iyo misi xseneba.

rogorc a. nikolaZe gadmogvcems qarveli moRvaweebidanCerniSevskis saxelTan yvelaze mWidrod aris dakavSirebuli cnobilipublicisti da kritikosi niko nikolaZe. Tavis mogonebebSi 60-ian wlebzen. nikolaZe aRgviwers mis nacnobobasa da megobrobas CerniSevskisTan,romlis wyalobiT n. nikolaZes mieca SesaZlebloba gaecno 60-ianiwlebis ruseTis revoluciur-demokratiuli moZraobis mTavari Stabis -`sovremenikis~ redaqciis Sida cxovreba. a. nikolaZis SefasebiT, 60-ianiwlebis n. nikolaZis sazogadoebrivi idealebi yvelaze mkveTrad

gamosWvivis 1865 wels gercenis `kolokolis~ ფurclebze gamoqveynebul

statiaSi `glexTa ganTavisufleba saqarTveloSi~.1 აm werilSi igrZnobamTel rig sakiTxebze CerniSevskis gavlena. n. nikolaZeze gavlenamoaxdina agreTve CerniSevskis esTetikur-literaturulma Sexedulebebma,razec 1873 wels kerZo werilSi aRniSnavda s. mesxi.2

80-ian wlebSi mTeli simwვaviT daisva CerniSevskis cixidanganTavisuflebis sakiTxi. am procesSi ki aqtiurad CaerTo n. nikolaZe a.pipinTan (CerniSevskis deidaSvili) erTad. am procesebs vrcladganixilavs a. nikolaZe Tavis naSromSi.3

CerniSevski ki Tavis mxriv didi yuradRebiT da interesiTepyroboda qarTvel axalgazrda Taobas. a. nikolaZis cnobiT, jer kidevaxalgazrdobaSi CerniSevskis ainteresebda qarTuli enis Seswavla, darogorc dRiurSi aRniSnavda, - yuradRebiT aTvalierebda qarTulwignebs. `sovremenikSi~ 1855 wels igi beWdavs recenzias TbilisSigamocemuli literaturuli almanaxis Sesaxeb da exmaureba qarTvelimwerlebis literaturul moRvaweobas.4 igi xazs usvams im gavlenaze,romelic saqarTvelos hqonda rus poetTa Semoqmedebaze. mogvianebiT,CerniSevski `sovremenikSi~ aTavsebs recenziebs saqarTvelos istoriulimasalebis Sesaxeb – `ruseTis geografiuli sazogadoebis kavkasiisganyofilebis werilebze~ da `bartolomeis mogzaurobaze TavisufalsvaneTSi~.5 CerniSevski, a. nikolaZis azriT, did rols aniWebdasaqarTvelos istoriuli masalebis mecnierul Seswavlas.

naSromSi a. nikolaZe exeba agreTve n. a. nekrasovis SemoqmedebiTurTierTobebs qarTvel moRvaweebTan. rogorc cnobilia, nekrasovic 60-iani wlebis rusuli revoluciur-demokartiuli moZraobis TvalsaCinowarmomadgenelia. nekrasovis mxatvruli stili, misi realisturiSemoqmedebiTi meTodi, romliTac igi socialur da istoriul movlenaTamxatvrul ganzogadebas axerxebda, mniSvnelovani iyo imdroindelirusuli Tu ararusuli literaturis Semdgomi ganviTarebis sakiTxSi. a.nikolaZis TvalsazrisiT, nekrasovis moRvaweobam da SemoqmedebamagreTve didi gavlena moaxdina 60-iani wlebis qarTveli mwerlebisSemoqmedebaze. rogorc cnobilia am periodis erT-erTi mTavari sakiTxibaton-ymuri sistemis gauqmeba da glexebis ganTavisufleba iyo.

1 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 279.2 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 285.3 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 291: am saqmis istoria n. nikolaZes dawvrilebiT aqvsmoTxrobili Tavis mogonebaSi «Освобождение Н. Г. Чернышевского», «Былое», 1907 г., №9 daagreTve wignSi «Переговоры Священной дружины с партией Народной Воли в 1882 г.», Петроград, 1917г.4 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 299.5 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 299.

Page 249: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

249

nekrasovma missave almanax `sovremenikis~ furclebze gamoaqveyna Tavisileqsi `Tavisufleba~. Aa. nikolaZis azriT, es leqsi niSandoblivia immxriv, rom aseTive paTosiTve aqvs dawerili akaki wereTels `imeruliiavnana~. nekrasovis leqsis zegavleniT akakis leqsSic SeimCnevasocialuri Tematikis win wamoweva. i. WavWavaZis `kako-yaCaRSi~ Caqsoviliprotestantuli ideac agreTve uSualod exmaureba nekrasovis im poeturTxzulebebs, romlebSic batonymobis damxobis mowodeba ismis. amTematikiT agreTve gamoirCeva ilias leqsi `muSa~, romelsac poetmaepigrafad waumZRvara nekrasovis sityvebi.

a. nikolaZis cnobiT, n. nikolaZesac mWidro urTierToba hqondanekrasovTan. n. nikolaZem 1864 wels nekrasovis `sovremenikSi~ dabeWda`provinciuli suraTebi~,1 xolo 1865 wels mas parizidan nekrasovisaTvisgaugzavnia statia qarTuli literaturis Sesaxeb. es irkveva Jurnal`sovremenikis~ redaqtorisadmi gagzavnili k. lorTqifaniZis erTiwerilidan.

nekrasovis TxzulebaTa qarTul Targmanebze mdidar masalasgvawvdian 60-70-iani wlebis qarTuli Jurnal-gazeTebi. Na. nikolaZeasaxelebs nekrasovis leqsis pirvel mTargmnels, romelic aris antonfurcelaZe, xolo Tavad gadaTargmnili leqsi ki aris `rodes Semesmiskvlav brZolis xma~, romelic gamoqveynda 1861 w. `ciskarSi~.2 antonfurcelaZis nawerebic CerniSevskis, nekrasovis da sxvaTa gavleniTmebrZoli suliskveTebiT aris naweri. saintereso cnobebs Seicavs a.furcelaZis qaliSvilis, ivlita qarcivaZis mogonebani, romelic a.nikolaZes moyavs naSromSi. am mogonebidan vigebT, rom a. furcelaZedidi Tayvanismcemeli yofila CerniSevskis, romlis `ra vakeToT~antonisTvis `saxareba~ iyo, xolo nekrasovis wigni misi magidis wigniyofila.3

agreTve sainteresoa i. mansvetaSvilis mogonebebi nekrasovze. 1867wels ki miuxedavad imisa, rom akrZaluli iyo nekrasovis leqsebis wigni,gazeTi `droeba~ esalmeboda misi leqsis `fiqrebi saparadomisasvlelTan~ gadmoTargmnasa da gamoqveynebas. 1864 wels Tergdaleulikirile lorTqifaniZe Tavisi redaqtorobiT dabeWdil krebulSi -`Conguri~ aqveynebs misive Targmnil nekrasovis leqss `poeti damoqalaqe~.

a. nikolaZe ganixilavs qarTul kritikaSi nekrasovis poeziisadmidamkvidrebul Sexedulebebs. magaliTad, 1872 wels Jurnal `krebulSi~gamoqveynda p. umikaSvilis (p. petriZis) werili poema `arsenas~ Sesaxeb,romelSic avtoris azriT, nekrasovis gavleniT qarTvel xalxTasocialuri Cagvris idea iyo gatarebuli.4 dadebiTad afasebs agreTve daaRfrTovanebas gamoTqvams qarTveli poeti giorgi Walaledinelinekrasovis Txzulebis `Русские женщины~-is mimarT.

niSandoblivia is faqti, rom qarTveli mwerlebi ara marto TviTonwerdnen nekrasovis Sesaxeb da eweodnen mis popularizacias, aramedrusuli literaturis mowinave Zalebsac iwvevdnen TavianT sagamomcemloorganoebSi rusuli literaturuli movlenebis gasaSuqeblad. amisnaTeli magaliTia gleb uspenski, romelic n. nikolaZis TxovniT,

1 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 374.2 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 374: `ciskari~, 1861 w. #11.3 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 374-375.4 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 379: p. petriwi, `krebuli~, 1872 w. #7, gv. 53.

Page 250: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

250

qarTveli publicistis gazeTSi `obzorSi~ 1873 wels beWdavs werilsnekrasovze.1

a. nikolaZis gadmocemiT, nekrasovis poeziam didi gavlena moaxdinaqarTul xalxosnur literaturazec. magaliTad,Nniko lomouri Tavispirvel ideur STamagonebelTa Soris asaxelebda nekrasovs da aRniSnavsTavis avtobiografiaSi, rom swored glexobasTan dakvaSirebulisakiTxebis SeswavliT moaxdina nekrasovma masze gavlena.2

sagulisxmoa agreTve 80-iani wlebis goris saistorio seminarielTawris daintereseba nekrasovis `glexuri poeziiT~. am wris wevrebigatacebiT swavlobdnen mwerlobas, romelTa Semoqmedebis centrSisocialuri sakiTxebi idga. a. nikolaZe gvawvdis cnobili xalxosanipedagogis, al. garsevaniSvilis saintereso monaTxrobs vaJa-fSavelasTannekrasovze warmarTuli saubris Sesaxeb.

XIX saukunis 60-iani wlebis qarTul-rusuli literaturuliurTierTobebis kvlevas exeba k. meZvelias wigni `Tergdaleulebi daruseTis samociani wlebis revolucioneri moRvaweebi~.3 naSromSi didiadgili eTmoba ruseTis 60-iani wlebis revoluciuri moZraobissakiTxebs da studenti axalgazrdobis brZolis istorias, romelSicCarTuli iyvnen da aqtiur monawileobas iRebdnen qarTvelisamocianelebi, e. w. `Tergdaleulebi~. swored ruseTis 60-iani wlebisrevoluciur tradiciebze aRizarda qarTvel samocianelTa jgufi da amrevoluciuri suliskveTebiT gamovidnen isini samoRvaweo asparezzesaqarTeloSi. avtoris azriT, Tergdaleulebis Semoqmedebis safuZvlianiSeswavlisaTvis, pirvel yovlisa, aucilebeli aris samociani wlebisrusuli revoluciuri azrovnebisa da, kerZod, peterburgis da misisaimperatoro universitetis sabrZolo tradiciebis gacnoba, radgan amkuTxiT TviTon ruseTSic seriozuli Sroma ar dawerila. k. meZveliasdasaxelebul naSroms ki safuZvlad udevs leningradis saolqo dacentralur arqivebSi daculi peterburgis universitetis masalebi da amperiodis revoluciuri moZraobis sxva dokumentebi, moskovis saolqoarqivis sabuTebi, saqarTvelos arqivebsa da muzeumebSi napovnixelnawerebi da presaSi gamoqveynebuli memuarebi. avtoris azriT,saqarTveloSi am sakiTxis Sesaxeb erTaderT mniSvnelovan dokumentswarmoadgens n. nikolaZis `mogonebani samocian wlebze~.

naSromSi saubaria agreTve i. WavWavaZis, a. wereTlis, g. wereTlis,n. nikolaZis, k. lorTqifaniZis, n. RoRoberiZis, b. RoRoberiZismonawileobaze 1861 wlis peterburgis universitetis studentTarevoluciur moZraobaSi da maT saqmianobaze peterburgSi.

k. meZvelia Tavis naSromis pirvel TavSi mimoixilavs XIX saukunissamociani wlebis ruseTis istorias. avtori Seiswavlis im politikur dasocialur fons, romelic win uZRoda social-demokratiul revolucias.am fonis simwvaves, rogorc cnobilia ganapirobebda carizmis,feodalizmis uaryofiTi gamovlinebebi. da swored am usamarTlobiswinaaRmdeg brZolaSi CarTulni iyvnen CerniSevski, dobrolubovi, gercenida sxvebi. am revoluciur brZolaSi did da aqtiur rols TamaSobdaruseTis universitetSi myofi studenti-axalgazrdoba. isini eweodnen

1 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 384: «Опять о Некрасове», «Обзор», г. #27. gleb uspenskis werilixelmowerilia fsevdonimiT Г. В.2 ix. nikolaZe a., iqve, gv. 393: `literaturuli matiane~, 1940 w., #1-2, gv. 513-514.3 meZvelia k., Tergdaleulebi da ruseTis samociani wlebis revolucioneri moRvaweebi,I, gamomcemloba `codna~, Tb., 1959.

Page 251: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

251

aralegalur moqmedebas da TavianT ideologias propagandas uwevdnensazogadoebaSi.

k. meZvelia ganixilavs peterburgis universitetSi momxdarmovlenebs. igi iSveliebs n. nikolaZis cnobas peterburgis universitetSigavrcelebuli pirveli proklamaciis Sesaxeb. am proklamaciis saTauriiyo «К молодому поколению», romelic faqtiurad revoluciuri moZraobissamoqmedo programas warmoadgenda.

rogorc wignSia dokumentur wyaroebze dayrdnobiT aRniSnuli, 1861wlis seqtemberSi peterburgSi ganviTarebuli movlenebis (studentTaajanyeba) dros imperatori aleqsandre saqarTveloSi imyofeboda.saintereso informaciaa agreTve k. meZvelias gadmocemiT 1861 wlis`Колокол~-is 114-e nomerSi, romelSic ajanyebul rus studentebTan erTaddapatimrebul 13 qarTveli studentis siaa gamoqveynebuli. eseni iyvnen: a.SanSiaSvili, v. savaneli, n. SanSiaSvili, n. nikolaZe, a. ColoyaSvili, d.RoRoberiZe, d. abduSeliSvili, p. alxazaSvili, k. lorTqifaniZe, g.javaxiSvili, g. wereTeli, i. isarliSvili da b. RoRoberiZe.

rogorc cnobilia, CerniSevski 60-iani wlebis revoluciurimoZraobis organizatori da sulisCamdgmeli iyo. rogorc cnobilia,samociani wlebis axalgazrdobis revoluciuri ideologiiT SeiaraRebissaqmeSi didi roli Seasrula revoluciurma presam - `sovremenikma~,`kolokolma~, `ruskoe slovom~. `sovremeniki~ aseve ideur sazrdosawvdida qarTvel studentebsac. CerniSevski, rogorc k. meZveliaaRniSnavs, aZlevda did mniSvnelobas carizmis ganadgurebis saqmeSiruseTis imperiis ararus xalxTa nacionalur-ganmaTavisuflebelmoZraobas da maTTan did revoluciur muSaobas awarmoebda.

avtori gvamcnobs, rom 1861 wels, studentTa ajanyebis gamopeterburgis universitetis daxurvis Semdeg mxolod 1862 wels daisvasakiTxi igive universitetis kvlav aRdgenisa. saswavlo procesebisSesaxeb k. meZvelias moyavs peterburgis universitetis studentis,Tavisufali msmenlis, kirile lorTqifaniZis mogonebebi.

wignSi warmodgenili aris qarTvel studentTa sia, romlebicswavlobdnen peterburgis universitetSi. amasTan dakavSirebiT, k.meZvelia mcdarad miiCnevs v. grigorievis wignSi «Императорский С.-Петербургский университет в течение первых пятидесяти лет его существования»wamoyenebul azrs d. CubinaSvilis peterburgis universitetis pirvelqarTvel kursdamTavrebulad miCnevis Taobaze.1 meZvelias azriT,peterburgis universitetis pirveli qarTveli kursdamTavrebuli iyo s.dodaSvili.

yvelaze ufro metad mWidro kavSirSi CerniSevskisTan iyo n.nikolaZe. k. meZvelias dakvirvebiT, pirvelma n. nikolaZem ganaxorcielaCerniSevskis nawerebis gamocema sazRvargareT. n. nikolaZemsazRvargareTidan miwera peterburgSi myof kirile lorTqifaniZes, raTaigi dakavSireboda CerniSevskis naTesavs, profesor pipins, romlisdaxmarebiT n. nikolaZisaTvis unda gaegzavnaT cnobebi CerniSevskisnawerTa Sesaxeb. es gegma warmatebiT ganxorcielda da 1866 w. n.nikolaZem JenevaSi Tavisi redaqciiT da winasityvaobiT gamoscaCerniSevskis TxzulebaTa pirveli tomi.

1 ix. meZvelia k., dasaxelbuli naSromi, gv. 156: В.В. Григорьев, Императорский С.-Петербургскийуниверситет в течение первых пятидесяти лет его существования, т. I , 1870 г.

Page 252: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

252

n. nikolaZes agreTve udidesi wvlili miuZRvis CerniSevskispatimrobidan gaTavisuflebis saqmeSi. k. meZvelias naSromSi moyavsagreTve amonaridi CerniSevskis n. nikolaZisadmi gagzavnili werilidan,rac imis maCvenebelia, rom es urTierTobebi oyo ormxrivi. es weriliaris ufro piraduli xasiaTis. n. nikolaZem am periodis Sesaxebdagvitova mniSvnelovani dokumentebi, Txzulebebi: `studentobis pirvelidro~ da `mogonebani samocian wlebze~. es ukanaskneli rusuladTargmnili, «Восспоминания о шестидесятых годах» - daibeWda 1927 wlisJurnal «Которга и ссылка»-s 34-e nomerSi. n. nikolaZis dasaxelebulimogonebebi gamoirCeva sakiTxis sisworiT da Sinaarsis sisruliT.rogorc k. meZvelia aRniSnavs, qarTveli mkvlevarebi dRemde mxolod n.nikolaZis mogonebebs eyrdnobodnen. aRsaniSnavia isic, rom im periodebSigamoqveynda v. g. baskakovis soliduri Sroma `CerniSevskismsoflmxedveloba~. k. meZvelias TvalsazrisiT, Sroma sayuradReboa imiT,rom avtori simpaTiur damokidebulebas iCens qarTveli moRvaweebisadmi.sakmao adgils uTmobs samociani wlebis gamoCenil qarTvel mwerlebs: i.WavWavaZes, a. wereTels, g. wereTels, n. nikolaZes, k. lorTqifaniZes, b.RoRoberiZes, n. RoRoberiZes da sxvebs. magram k. meZvelias azriT, masmasalad gamoyenebuli aqvs ZiriTadad n. nikolaZis mogoneba danawilobriv isarliSvilis «Характеристика и воспоминания». sxva SemTxvevaSibaskakovi wyaroebze ar miuTiTebs, ris gamoc es wigni qarTvel moRvaweTaSeswavlis TvalsazrisiT, ufro sainteresoa araqarTvelimkiTxvelisaTvis. xolo Tavad n. nikolaZeze informacia yvelaze vrcladaris warmodgenili rusuli revoluciuri moZraobis matianeSi.

CerniSevskisTan mWidro urTierToba hqnda areTve i. WavWavaZes. igi,rogorc cnobilia Cairicxa peterburgis universitetis iuridiulfakultetze. ilias swavla bolomde ar dausrulebia da amdenad, manoTxi weli dayo peterburgSi. swavlis Sewyvetis mizezebze mravalgvariazrebia gamoTqmuli. nawili mecnierebisa amtkicebdnen, rom i. WavWavaZemmonawileoba miiRo 1861 wlis peterburgis studentTa areulobaSi, risSedegadac garicxuli iqna universitetidan, zogic sapirispirosamtkicebda, rom ilia 1861 wlis studentTa areulobis dros ukvesaqarTveloSi imyofeboda, anu mas peterburgi ukve daetovebinagazafxulze. magram, miuxedavad am azrTa mravalferovnebisa, k. meZveliasazriT, i. WavWavaZem sabrZolo programa peterburgSi SeimuSava.

k. meZvelias moyavs kritikos r. xomlelis sityvebi i. WavWavaZisa daCerniSevskis axlo urTierTobebis Sesaxeb, xomleli saubrobs agreTveCerniSevskiseul im gavlenaze, romelic SeimCneva ilias SemoqmedebaSibaton-ymobis wyobis gauqmebis TvalsazrisiT. da swored am sabrZolosuliskveTebiT da programiT da misi praqtikuli ganxorcielebis mizniTilia saqarTvelosaken gamoeSura.

xolo rac Seexeba a. wereTels, k. meZvelias monacemebiT, igidaaxlobuli yofila progresulad moazrovne profesor kostomarovTan,romelTanac saxlSi xSirad msjelobdnen xolme sazogadoebriv dapolitikur sakiTxebze. a. wereTeli peterburgis universitetSi CairicxaaRmosavluri enebis fakultetze Tavisufal msmenlad. miuxedavad imisa,rom universitetis dasrulebisas man `vefxistyaosnis~ Sesaxeb dawera dadaicva sakandidato disertacia, mas mainc ar misces disertaciisdiplomi anu universitetis damTavrebis diplomi im mizeziT, rom mas arhqonda gimnaziis dasrulebis mowmoba. isic unda iTqvas, rom rogorc k.

Page 253: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

253

meZvelia daaskvnis akakis piradi werilebidan gamomdinare, mas ar miuRiamonawileoba 1861 wlis peterburgis studentTa gamosvlaSi.

sapirispiro SeiZleba iTqvas g. wereTelze. man aramc Tu miiRomonawileoba am gamosvlebSi, aramed dapatimrebulic iqna da sxvaqarTvelebTan erTad Setanili iqna ruseTis revoluciuri moZraobismatianeSi, rogorc erT-erTi meamboxe studenti.1

rogorc k. meZvelia aRniSnavs naSromSi, 60-iani wlebis qarvelmoRvaweTa Soris, besarion RoRoberiZe yvelaze metad daaxloebuli iyoruseTis revoluciuri moZraobis xelmZRvanelebTan, CerniSevskisTan dasxvebTan, da maTi viwro jgufis wevri iyo. amis gamo policiisa da mesameganyofilebis mier Sedgenil politikur moRvaweTaA siaSi b. RoRoberiZemoxsenebulia pisarevis, Selgunovis, pleSCevis da sxvaTa gverdiT. v.baskakovis naSromSi b. RoRoberiZe warmodgenilia, rogorc erT-erTixelmZvanelTagani studentTa revoluciuri komitetisa, romelicakavSirebda da erTiani ZaliT razmavda ruseTis universitetebismeamboxe axalgazrdobas. baskakovis cnobiT, b. RoRoberiZe uSualod iyodakavSirebuli CerniSevskisTan da misgan Rebulobda miTiTebebsa dadavalebebs, xSirad eswreboda aralegalur krebebsa da TaTbirebsCerniSevskis binaSi. 1861 wlis studentTa mRelvarebisa da dapatimrebisSemdeg peterburgis revoluciurma centrma muSaoba ufro gaaaqtiura daamave wels Camoyalibebuli peterburgis revoluciuri centris me-2ganyofilebis mdivnad arCeuli iqna RoRoberiZe.2 b. RoRoberiZesac TavisikuTvnili adgili aqvs mopovebuli rusuli revoluciuri moZraobismatianeSi.3

k. meZvelias cnobiT, qarTveli studentebis - n. nikolaZisa da b.RoRoberiZis uaxloes megobrobaze CerniSevskisTan miuTiTebs agreTvedoc. n. g. sladkeviCi Tavis naSromSi.4

k. meZvelias naSromSi agreTve ganxilulia 60-ian wlebSi wamoWrilimamaTa da SvilTa brZolis sakiTxi. detalurad aris Seswavlili, Tusaidan daiwyo da ra daedo safuZvlad am brZolas.

marTalia, Tergdaleulebma 60-iani wlebis rusuli azrovnebissaerTo gavlena ganicades, magram am saqmeSi yvelaze meti mniSvnloba k.meZvelias azriT mainc belinskisa da CerniSevskis moZRvrebas hqonda. k.meZvelia miuTiTebs g. jiblaZis mosazrebas qarTvel 60-ianelTaliteraturul SexedulebaTa belinskis azrovnebis ZiriTaddebulebebTan axlos dgomis Sesaxeb. aseTive azrs anviTarebs a.nikolaZeE qarTvel samocianelTa da belinskis urTierTobis SesaxebwignSi: `rusi revolucioner-demokratebi da qarTuli literatura~.5

CerniSevskis gavlenis niSnebs xedavs agreTve prof. s. xundaZe. misimiTiTebiT: `60-iani wlebis qarTvelma inteligenciam uSualod SeiTvisaruseTis 60-iani wlebis radikaluri azrovneba da amiT sruliad uCveulonakadi Seitana qarTul azrovnebasa da qarTul literaturaSi.

1 ix. meZvelia k., iqve, gv. 229: Деятели революционного движения в России, Био-библиографическийсловарь, т. 1, часть вторая, Шестидесятые годы, столб 440, Москва, 1928 г.2 ix. meZvelia k., iqve, gv. 249: В. Г. Баскаков, Мировоззрение Чернышевского, Изд.: Академии наукСССР, 1956 г., стр, 230.3 ix. meZvelia k., iqve, gv. 252: Деятели революционного движения в России, Био-библиографическийсловарь, т. 1, часть вторая, Шестидесятые годы, столб 85, Москва, 1928 г.4 ix. meZvelia k., iqve, gv. 170: Н.Г. Сладкевич, Ленинградский государственный Ордена Ленинауниверситет, 1819-1944 г. Труды юбилейной научной сесии, секция исторических наук, стр. 118.5 nikolaZe a., rusi revolucioner-demokratebi da qarTuli literatura, Tb., 1954w

Page 254: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

254

CerniSevskis gavlena demokratiulad moazrovne inteligenciaze aqudavod unda iqnes cnobili: misi esTetikuri Teoria, realizmi, kritikamaSindeli arsebuli wyobilebisa. racionalizmis, utilitarizmisa dademokratizmis principebi sakmaod gamoiyena inteligenciam da gaamdidraqarTuli literaturis ojaxi ruseTis axali azrovnebis naoyifT~.1

k. meZvelias SexedulebiT TergdaleulTa nawerebSi ufro metadSeimCneva belinskis citatebis gamoyeneba, vidre CerniSevskis. es,mecnieris azriT, belinskis gardacvalebiT unda yofiliyo gamowveuli,radganac gardacvlili belinski xelisuflebisaTvis ukve saSiS ZalasaRar warmoadgenda. i. WavWavaZe ara marto belinskis Teoriuldebulebebs iyenebda mowinaaRmdegeebTan brZolis dros, aramed igibelinskiseburad ebrZoda realuri cxovrebisagan ganze gamdgar`ciskris~ mwerlebs. k. meZvelias SexedulebiT, ilias da belinskismoqmedebis formaluri mxareebic emTxveva erTmaneTs, radgan msgavsadbelinskisa, romelic Tavis pirvel statiaSi Tavs esxmoda kozlovebs,karamzinebs, bulgarinebs da sxvebs, ilia WavWavaZec Tavis pirvelstataSi Tavs esxmis kozlovs, karamzins da `ciskris~ TanamSromlebs:revaz erisTavs, barbare jorjaZes da sxvebs.

k. meZvelia cdilobs paraleli gaavlos ilia WavWavaZisa dabelinskis Sexedulebebs Soris. igi zedmiwevniT Seiswavlis iliasmosazrebebs `wminda xelovnebis~ Teoriis, mecnierebisa da xelovnebisdaniSnulebis, tipurobis gagebis, wodebaTa da klasTa SorisurTierTobis sakiTxis da bavSvTa aRmzrdelobiTi meTodis Sesaxeb daaskvnis, rom ilia WavWavaZe belinskis msgavsad wamoWris xelovnebisSinaarsianobisa da cxovrebasTan kavSiris aucileblobas, riTic igiupirispirdeba `wminda xelovnebis~ Teoritikosebs. ilia, belinskisdarad amtkicebs mecnierebisa da xelovnebis realur cxovrebasTanaucilebeli kavSiris Sesaxeb. sainteresoa agreTve iliasa da belinskisurTierToba tipurobis gagebis sakiTxSi, romlidanac vlindeba, rombelinskisTvis, iseve rogorc iliasTvis, saxe tipuria maSin, Tu masSimocemulia zogadobis niSnebi da ara kerZoobiTi movlena-aRwera.

k. meZvelias miTiTebiT, Tanxvedraa agreTve iliasa da belinskisSoris klasobrivi urTierTobis sakiTxebze. ilia WavWavaZe, iseve rogorcbelinski, aRSfoTebulia Tavis qveyanaSi klasobrivi dapirispirebiT, racmisi azriT, qveynis gaerTianebas uSlida xels. k. meZvelias azriT,qarTvel samocianelebsac ainteresebdaT adamianis aRzrdisa dagaremosTan urTierTobis sakiTxi belinskiviT. amaze metyvelebs Tundaci. WavWavaZis moTxroba `sarCobelaze~ da a. wereTlis `gamzrdeli~.

belinskis Semdeg ki k. meZvelias mosazrebiT, TergdaleulTasulieri moZRvari da maswavlebeli n. g. CerniSevski iyo. CerniSevskisgavlenis Sesaxeb Cvens 60-ianelebze miuTiTebs mkvlevarTa didi nawili.k. meZvelia asaxelebs am mecnierTa gvarebs. eseni arian: s. xundaZe, m.zandukeli, S. radiani, g. jiblaZe, d. gamezardaSvili, ap. maxaraZe, g.abzianiZe, al. quTelia, an. nikolaZe, a. gaCeCilaZe, s. xuciSvili, d.benaSvili, s. Wilaia, pr. kekeliZe, g. kiknaZe da sxvebi.

rogorc k. meZvelia gadmogvcems naSromSi, d. gamezardaSvilisazriT, CerniSevski mravalmxrivi moRvawe iyo da amave drosTergdaleulebis politikur-ideur aRzrdas uSualod igi

1 xundaZe s., masalebi qarTuli literaturisa da sazogadoebrivi azrovnebisistoriidan, 1949, gv. 15-16.

Page 255: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

255

xelmZRvanelobda.1 rogorc cnobilia, CerniSevskis brZola carizmisa dabatonymobis sistemis winaaRmdeg yvelaze mkacrad gamovlinda mispublicistur da sagazeTo werilebSi. Tergdaleulebmac, msgavsadCerniSevskisa, asparzad publicistika airCies.

k. meZvelias azriT, TergdaleulTa samoqmedo programa, mimarTulibaton-ymobisa da carizmis winaaRmdeg, CerniSevskis revoluciurimoZRvrebis safuZvelze iqna SemuSavebuli. wignSi k. meZvelias moyavs s.xundaZis mosazreba, romlis mixedviT `saqarTvelos moambeSi~Tavisufali principis wamoyeneba pirdapir gadmoRebuli iyoTergdaleulTa mier CerniSevskis moZRvrebidan. amis sailustraciod s.xundaZe imowmebs `saqarTvelos moambeSi~ daviT yifianis statiidan imadgilebs, sadac publicisti cdilobs praqtikuli magaliTebiTdaamtkicos Tavisufali Sromis upiratesoba da misi sargeblianobaxalxisaTvis. s. xundaZis mtkicebiT mag, n. nikolaZem CerniSevskisganxalxosnuri ideebic SeiTvisa. msgavsad CerniSevskisa, mas Cvenisazogadoebis wamyvan formatad Temi da Temuri wyobileba miaCnda: `Cvenreligiurad darwmunebulni varT, rom erTaderTi forma sazogadoebrivida saxelmwifoebrivi wyobilebisa, romelsac SeuZlia namdvilisargebloba moutanos saqarTvelos, aris Temobrivi (общинное) ganawilebamiwis da yvela sxva sakuTrebisa da Temobrivi organizacia rogorcsaxalxo Sromisa, ise saxelmwifoebrivi mmarTvelobisa~.2

CerniSevskis Tavisebur gavlenasTan dakavSirebiT naSromSi k.meZvelia miuTiTebs agreTve m. zandukelis mosazrebas, romelicaRniSnavs, rom `Cveni Tergdaleulni ruseTis sazogado azrovnebis ufropraqtikuli mxriT arian dainteresebulni~.3 xolo es praqtikuli mxare,ki is samoqmedo programa iyo, romelic Tergdaleulebma CerniSevskisuSualo gavleniT SeimuSaves.

xalxosani mwerali stefane WrelaSvili k. meZvelias cnobiTdadebiTad afasebda CerniSevskisa da rusi 60-ianelebis gavlenas CvenTergdaleulebze da gamoyofda am niSnebs.

k. meZvelias azriT, saintereso cnobebs gvawvdis agreTvepeterburgis universitetis yofili studenti i. b. isarliSviliCerniSevskisa da `sovremenikis~ qarTvel moRvaweebze gavlenis Sesaxeb.igi ixsenebs im saRamoebs, rodesac qarTveli 60-ianelebi: n. nikolaZe, b.RoRoberiZe, g. wereTeli, k. lorTqifaniZe, ikribebodnen CerniSevskissaxlSi. igi ixsenebs agreTve, Tu rogor Rrmad SeiTvisa CerniSevskissocialur-politikuri da esTetikuri Sexedulebebi n. nikolaZem.

k. meZvelia aRniSnavs imasac, rom qarTvel mwerlebze didi gavlenamoaxdina CerniSevskis samagistro disertaciam `xelovnebis esTetikuridamokidebuleba sinamdvilesTan~. CerniSevskis esTetikam Taviseburigamoxatuleba hpova i. WavWavaZis, a. wereTlis, n. nikolaZis, g. wereTlis,k. lorTqifaniZis da sxvaTa mxatvrulsa da Teoriuli xasiaTisnawerebSi. CerniSevskis zegavlenaze miuTiTebs Tundac a. wereTlisa da n.nikolaZis Sexedulebebi mwerlisagan sinamdvilis asaxvis aucileblobisSesaxeb utilitarizmis principebidan gamomdinare. marTalia, qarTvelmamwerlebma SeiTvises misi esTetikis ZiriTadi ideebi, magram ar miiResmisi Teoriuli debuleba bunebaSi da xelovnebaSi arsebuli mSvenieris

1 ix. meZvelia k., dasaxelebuli naSromi, gv. 360: d. gamezardaSvili, narkvevebi qarTulirealizmis istoriidan, gv. 207.2 ix. meZvelia k., iqve, gv. 364: n. nikolaZe, rCeuli Txzulebani, t. I, 1937 w. gv. 240.3 ix. meZvelia k., iqve, gv. 357: m. zandeukeli, axali qarTuli literatura, t. II, gv. 202.

Page 256: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

256

urTierTmimarTebis Sesaxeb, romlis Tanaxmad bunebaSi arsebulimSvenieri ufro maRali da srulyofilia, vidre xelovanis da mwerlismier Seqmnili mSvenieri. am sakiTxis Sesaxeb k. meZvelias moyavs iliaWavWavaZis CerniSevskis sawiinaRmdego Sexeduleba, romlis Tanaxmad,poeturi Semoqmedeba xalxTan aris dakavSirebuli. zogjer mweralisiuJetebsac xalxidan iRebs, magram mas ganazogadebs da amaRlebulissaxiT isev xalxs daubrunebs.

k. meZvelia aRniSnavs imasac, rom CerniSevskim qarTvel mwerlebzegavlena moaxdina, agreTve, rogorc romanistma. saubaria misi romanis -`ra vakeToT?~ Sesaxeb. magaliTad, k. meZvelias wignSi moyavs a. nikolaZisSexeduleba, romelSic mkvlevari pirdapir miuTiTebs CerniSevskisdasaxelebuli romanis gavlenas anton furcelaZis moTxrobaze `samisTavgadasavli. mecnieri mianiSnebs im msgavsebebze, romlebic aqvT oriveTxzulebis personaJebs.1 k. meZvelia CerniSevskis debulebaTa zegavlenasxedavs ara mxolod a. furcelaZis `samis TavgadasavalSi~, aramed `macixvitiaSic~.

saintereso mosazrebas gamoTqvams agreTve k. meZvelias azriTqarTveli mkvlevari sergei mesxi CerniSevskiseul gavlenaze. sergei mesxiqalTa sakiTxebze msjelobisas, ixsenebs, m. mixailovis statiebs dalaparakobs CerniSevskis romanze ise, rom cenzuris SiSiT arcnawarmoebs asaxelebs da arc mis avtors, radganac CerniSevskis gvarisdasaxeleba im periodSi akrZaluli iyo. rogorc s. mesxi aRniSnavda,CerniSevskis romans iseTi gavlena mouxdenia sazogadoebaze, rom xSiradmis personaJebze saubrobdnen, ufro metic _ am personaJebs faqtiuradpraqtikuli mimdevrebic ki gamoCeniaT da TviT qalTa saxelosnoebic kigauxsniaT misi gavleniT.

levan asaTianic, XIX saukunis 60-ian wlebis qarTul-rusuliliteraturuli urTierTobebis kvlevis istoriaze msjelobis drosTavis werilebSi, i. WavWavaZis da sxva TergdaleulTa azrovnebisCamoaylibebaSi did rols aniWebs rusi revolucioner-demokratimoazrovneebis – gercenis, CerniSevskis, belinskisa da dobrolubovisideur gavlenas. mecniers moyavs CerniSevskis gercenisadmi mimarTuliwerilidan citati, romlis Tanaxmad glexebs mxolod najaxisgamoyenebiT Tu SeeZloT socialuri usamarTlobis winaaRmdeg brZola.mkvlevris miTiTebiT, dasaxelebuli `najaxis idea~, rogorc erTaderTisaSualeba mebatoneTa Zaladobis winaaRmdeg, SesaniSnavad aqvsgatarebuli i. WavWavaZes `kako yaCaRSi~, `aCrdilsa~ da bevr sxvamxatvrul nawarmoebSi. belinskis da CerniSevskis ideebis gavlena Cans i.WavWavaZis ara marto mxatvrul nawarmoebebSi, aramed mis publicisturnawerebSic. l. asaTianis azriT, ilia, `ciskarSi~ gamoqveynebul TaviswerilSi kozlovis `SeSlilis~ qarTuli Targmanis Sesaxeb, mTlianadiziarebs belinskis Sexedulebas kozlovis Semoqmedebaze da iliacbelinskis msgavsad ayenebs qarTul mwerlobaSi realizmis upiratesobissakiTxs. ilia ara erTxel iyenebs belinskis debulebebs literaturulikritikis da esTetikis sferodan, magaliTad, igi iziarebs belinskisazrs, da xelovnebas gansazRvravs, rogorc saxeebiT azrovnebas. iliaagreTve uaryofs `wminda xelovnebas~ belinskiseburad.

1ix. meZvelia k., iqve, gv. 368: a. nikolaZe, rusi revlucioner-demokratebi da qarTuliliteratura, 1954 w. gv. 108-109.

Page 257: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

257

l. asaTianis mosazrebiT, ilias msoflmxedvelobis Camoyalibebazenekrasovmac mniSvnelovani roli iTamaSa. l. asaTiani saubrobs ilias,rogorc `Cemo kalamo~-s da nekrasovis `Блажея незлобивый поэт~-is ideurmsgavsebaze, ise `oTaraanT qvrivisa~ da nekrasovis `fiqrebi saparadoSesasvlelTan~-s Soris msgavsebaze. Tu rogor uyurebda qarTuliliteraturuli kritika i. WavWavaZisa da nekrasovis poetur motivebsSoris siaxloves, amis sailustraciod l. asaTians moyavs citati gazeT`obzorSi~ 1889 wlis nomerSi gamoqveynebuli n. nikolaZis werilidan,romelSic n. nikolaZe saubrobs nekrasovis SemoqmedebaSi realuricxovrebidan aRebul im elementebze, romliTac sazrdoobda i. WavWavaZeTavis SemoqmedebaSi.

l. asaTiani asaxelebs im rus mweral-moRvaweebs, romlebsacSemoqmedebiTi megobroba akavSirebdaT ilia WavWavaZesTan. erT-erTimaTgani iyo rusi prozaikos-mwerali grigol aleqsandres Ze maCteti. igiiyo xalxosani mwerali, romelic ganicdida mefis Jandarmeriisgandevnas. igi Tavdapirvelad saxalxo maswavleblobas eweoda, Semdegwavida amerikaSi, samSobloSi dabrunebis Semdeg ki igi daapatimres dagadaasaxles. swored 1888 wels gr. maCtetma gadasaxlebidan dabrunebisSemdeg gamouSva moTxrobebis krebuli `Силуеты~, romelic miuZRvna i.WavWavaZes. dasaxelebuli wigni warweriT - `Поэту князю Илье Чавчавадзе надобрую память, прозаик Григорий Мачтет. И песнь твоя, как родина твоя, прелестна игрустна~ - inaxeba ilias pirad wignsacavSi sajaro biblioTekaSi.

l. asaTianis gadmocemiT, ilia agreTve daaxloebuli iyo gamoCenilrus mecnier-moRvaweebTan – vsevolid milerTan da maqsim kovalevskisTan,romlebic 80-ian wlebSi mogzaurobdnen samecniero mizniT oseTsa dasvaneTSi.1 rogorc Cans, saqarTveloSi Camosvlis dros gaucvniaT iliaWavWavaZe. 1906 wels ilias saxelmwifo sabWos wevrad arCevas, prof. m.kovalevskim Tavis gazeT `Страна~-s furclebze uaRresad dadebiTiSefaseba misca. igi axasiaTebda ilias, rogorc `cnobil qarTvelmwerals da poets~. agreTve ilias mkvellobis Semdeg, peterburgisqarTvel studentTa saTvistomos mier mowyobil ilias xsovnis saRamozem. kovalevskim Tavis sityvaSi vrclad daaxasiaTa ilia WavWavaZissazogadoebriv-politikuri moRvaweoba, kerZod, man gaixsena saxelmwifosabWoSi Tu rogor gamodioda ilia WavWavaZe sasikvdilo ganaCeniswinaaRmdeg, agreTve, Tu rogor iyo ilia agraruli reformis gatarebismomxre. m. kovalevskis sityvis teqsti inaxeba ssr kavSiris mecnierebaTaakademiis leningradis arqivSi, xolo am sityvis asli – yvarelSi, iliaWavWavaZis muzeumSi.2 l. asaTianis miTiTebiT, aseve Tbili sityva miuZRvnailia WavWavaZes prof. vsevolid milerma, gamoCenilma mecnier-folkloristma, ilia WavWavaZisadmi miZRvnil geografiulisazogadoebis mier moskovSi Catarebul saRamoze. v. mileris sityvagamoqveynda 1908 wels Jurnal `Этнографическое обозрение~-Si.

ilia WavWavaZes did pativs scemdnen sxva rusi literatorebic.saqarTveloSi mcxovrebi rusi literatorebidan l. asaTiani asaxelebspoet iv. txorJevskis, romelmac rusulad Targmna ilias poemebi:`gandegili~, ~aCrdili~ da agreTve mravali leqsi.

1 ix. asaTiani l., rCeuli nawerebi, Tb. 1958, gv. 277: gaz. `droeba~, 1880, #183 da 1883 w.#107.2 asaTiani l., dasaxelebuli naSromi, gv. 277.

Page 258: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

258

l. asaTiani naSromSi detalurad mogviTxrobs n. nikolaZis mWidrokavSirebze Jurnal `sovremenikTan~. 1861 wlis studentTa areulobaSimonawileobis da dapatimrebis Semdeg, n. nikolaZe rogorc cnobilia,garicxuli iqna peterburgis universitetidan, ris Semdegac man swavlaganagrZo parizSi sorbonis universitetSi. iq igi ecnoba gercens daiwyebs TanamSromlobas gercenis TxovniT Jurnal `kolokolSi~. 1865wels Jurnal `kolokolSi~ daibeWda n. nikolaZis statiebi: `glexTaganTavisufleba saqarTvleoSi~, `ivnisis dReebi saqarTveloSi~, `Cvenimomavali veqilebi `moskovis uwyebis~ samsjavros winaSe~ da sxvebi. amavewels n. nikolaZes, rogorc l. asaTiani aRniSnavs, dauweria statiaqarTuli literaturis Sesaxeb, romelic gadmougzavnia kirilelorTqifaniZisTvis peterburgSi Jurnal `sovremenikSi~ dasabeWdad,romlis redaqtori im periodSi iyo nekrasovi. isic aRsaniSnavia, romjer kidev wina wels CerniSevskim Jurnalis furclebze moaTavsa n.nikolaZis xelmouwereli beletristul-publicisturi nawarmoebi`provinciuli suraTebi~, rac metyvelebs maT axlo urTierTobaze.rogorc l. asaTiani asabuTebs, `sovremenikisTvis~ gankuTvnili statia`qarTul literatura~-ze - ar gamoqveynebula, savaraudod Jurnalisdaxurvis gamo, da samwuxarod misi Savi versiac ar aris Senaxuli n.nikolaZis pirad arqivSi.

l. tolstoi

iseve rogorc XIX saukunis TiTqmis yvela didi rusi mwerlis, levtolstois cxovrebac saqarTvelosTanaa dakavSirebuli. arc qarTuliliteraturaTmcodneoba darCenila uyuradRebod misi Semoqmedebisa damwerlis qarTul kulturasTan mimarTebis sakiTxebisadmi. cnobilia, romilia da nino nakaSiZeebs sakmaod axlo urTierToba hqondaT didmweralTan da saqarTvelosTanac isini akavSirebdnen ukve saxelganTqmulSemoqmeds.

vladimer asaTianis naSromSi `lev tolstoi da saqarTvelo~1

saubaria didi rusi mwerlis ganwyobasa da damokidebulebazesaqarTvelosTan mimarTebaSi. wignSi aRwerilia lev tolstois kavkasiaSigamomgzavreba, TbilisSi gatarebuli dReebi, Tbilisuri STabeWdilebebi.mimoxilulia `haji-muratis~ Seqmnis istoria. amasTanave warmodgeniliakavkasiis periodis TxzulebebSi rus moxeleTa da qarTvel TavadTasaxeebi, ganxilulia mwerlis pirveli mxatvruli nawarmoebebi. gardaamisa vl. asaTianis naSromSi saubaria l. tolstois biografiis immonakveTze, rodesac mwerali dainteresebulia filosofiur-religiurisferoTi, kerZod, duxoborebisa da tolstovelebis sakiTxiT kavkasiaSi.L saqarTvelosTan lev tolstois urTierTobaa asaxuli SalvakaSmaZis2 naSromSi `lev tolstoi da qarTuli sinamdvile~. avtoriwarmoaCens didi mwerlis saqarTveloSi yofnis periods, kavkasiisgavleniT daweril mis Txzulebebs. Salva kaSmaZes aseve gamovleniliaqvs saarqivo masalebi, romlebic Zalze mniSvnelovania mwerlisnawarmoebTa gaazrebisaTvis, mkvlevari warmosaxavs qarTvel

1ix. asaTiani vl., lev tolstoi da saqarTvelo, tfilisi, 1936.2 ix. kaSmaZe S., lev tolstoi da qarTuli sinamdvile, Tbilisi, 1941.

Page 259: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

259

sazogadoebasTan lev tolstois urTierTobas. naSromSi gansakuTrebiTaagamaxvilebuli yuradReba mwerlis urTierTobaze ilia nakaSiZesTan.

saqarTvelosTan lev tolstois urTierTobaa asaxuli giorgitaliaSvilis naSromSi `lev tolstoi da saqarTvelo~.1 avtori saarqivomasalaze dayrdnobiT mraval saintereso faqts aqveynebs mwerliscxovrebisa da Semoqmedebis Sesaxeb.

qarTveli sazogadoebisa da lev tolstois urTierTobas asaxavsana nikolaZis naSromi `lev tolstoi da qarTuli sazogadoebrioba.~2

avtori didi rusi mwerlis biografisa da megobris biriukovisa da l.tolstoisTan daaxloebuli piris d. makovickis `iasnopolianurCanawerebze~ dayrdnobiT mkiTxvels acnobs mwerlis damokidebulebassaqarTvelosa da qarTvelebisadmi. naSromSi aseve warmodgenilia, Tu raroli iTamaSa saqarTvelom mis SemoqmedebiT biografiaze. aq muSaobdaigi Tavis pirvel Txzulebebze da aqve daebada `haji-muratis~ Seqmnisidea. haji-muratis Sesaxeb cnobebis SegrovebaSi mas didi daxmarebaaRmouCines qarTvelma moRvaweebma. naSromSi warmodgenilia qarTvelkritikosTa, kerZod, kita abaSiZis, al. wulukiZis, ivane gomarTelis,aseve akaki wereTlis naazrevi didi Semoqmedis Sesaxeb. ana nikolaZemiuTiTebs, Tu ra did yuradRebas uTmobda ilia WavWavaZis `iveria~ levtolstois cxovrebisa da Semoqmedebis mTavari movlenebis qronikas.

lev tolstois kavkasiasa da saqarTveloSi yofnis Sesaxebsaintereso cnobebs aqveynebs i. enikolofovi naSromSi `lev tolstoikavkasiasa da saqarTveloSi~.3

lev tolstois TbilisSi cxovrebis periods, mis qarTvelsazogadoebasTan urTierTobas asxavs oTar baqaniZis naSromi `levtolstoi saqarTveloSi~.4 masSi asaxulia, Tu ra didi STabeWdilebamoaxdina mweralze saqarTvelos bunebam, qarTvelma xalxma, racareklilia mis epistolarul memkvidreobaSi. naSromSi ganxiluliahaji-muratis mxatvruli saxe, warmodgenilia moTxrobis prototipisTavgadasavali, aseve piradi mimoweris saSualebiT naCvenebia, Tu rogordaexmarnen mwerals nawarmoebisaTvis masalis SegrovebaSi i. nakaSiZe, s.esaZe da pedagogi Sulgini. gamoqveynebulia mimowera qarTvelmoRvaweebsa da lev tolstois Soris. avtori asabuTebs, rom `haji-muratSi~ daxatulia Tbilisuri cxovrebis realuri suraTi.

o. baqaniZis naSromSi aseve warmodgenilia qarTveli sazogadoebisdamokidebuleba lev tolstois Semoqmedebisadmi. mimoxilulia, Tu raazrs gamoTqvamdnen qarTveli mwerlebi, kritikosebi da sazogadomoRvaweebi didi Semoqmedis Sesaxeb. vxvdebiT rogorc kritikuldamokidebulebas mwerlis naRvawisadmi, aseve swori mecnierulipoziciidan danaxuls. naSromSi ganxilulia niko nikolaZis werili,romelic `kreiceris sonataSi~ dasmul problemebs exeba, aseve al.wulukiZis amave nawarmoebisadmi miZRvnili statia. miTiTebulia, Turogor afasebdnen mwerlis Semoqmedebas qarTveli klasikosebi iliaWavWavaZe, akaki wereTeli da vaJa-fSavela.

saintereso werili aqvs gamoqveynebuli igor bogomolovs levtolstois Semoqmedebisadmi vaJa-fSavelas damokidebulebis Sesaxeb

1 ix. Талиашвили Г., Лев Толстой и Грузия, Тбилиси, 1951.2 ix. nikolaZe a., dasax naSr. gv. 410.3 ix. Ениколопов И., Л. Н. Толстлой в Грузии, Тбилиси, 1979.4 ix. baqaniZe o., lev tolctoi saqarTveloSi, Tbilisi, 1960.

Page 260: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

260

saTauriT `l. tolstoi vaJa-fSavelas SefasebiT~.1 dasawyisSi avtorimiuTiTebs, rom rus mweralTa da moazrovneTa Soris vaJasgansakuTrebuli yuradReba lev tolstoim miiqcia, miuxedavad imisa, romigi ar iziarebda `tolstovelobis~ filosofias. vaJa-fSavelapirovnebis moraluri aRzevebis sawyisad ara borotebisadmi morCilebas,pasiurobas, aramed mis winaaRmdeg aqtiur brZolas miiCnevda.

i. bogomolovi miuTiTebs, rom vaJa-fSavela afasebda l. tolstoishumanizms, misi Semoqmedebis xalxurobas, udides ostatobas, mxatvruliazrovnebis genialobas, realisturobas, brZolas bneleTis mociqulebis

winaaRmdeg. werilSi `Pro domo sua~ didi qarTveli poeti sagangebodusvams xazs l. tolstois Semoqmedebis xalxurobas da miiCnevs, rom misnawarmoebebs rus mweralTan Rrma da WeSmariti xalxuroba akavSirebs.

i. bogomolovis azriT, burJuaziuli civilizaciis kritikisa dasazogadoebis moraluri srulyofilebis qadagebisas vaJa-fSavelauaxlovdeba lev tolstois Sexedulebebs, magram misi Tanamoazre arxdeba. qarTveli poetisTvis ideali momavalSi iyo, lev tolstoisaTviski _ warsulSi.

vaJa-fSavela ara marto Tayvanismcemeli iyo rusuli literaturis,aramed mkacri msajulic. genialuri qarTveli poeti ar eTanxmeba l.tolstois Tvalsazriss Tanamedrove poeziis `dacemaze~. esSeuTanxmebloba gadmocemulia vaJas statiaSi `sad aris poezia~.

sabolood i. bogomolovi askvnis, rom miuxedavad garkveul azrTasxvadasxvaobisa, vaJa-fSavelas didi siyvaruli akavSirebda rusmweralTan, rac naTlad gamovlinda mis leqsSi `lev tolstoisgardacvalebaze~.

a. Cexovi

p. RuduSauris naSromSi `a. Cexovi da qarTuli literatura~Seswavlilia rusuli literaturis klasikosis Semoqmedeba qarTulmwerlobasTan mimarTebaSi.2 rogorc cnobilia, qarTulma Tematikam rusmweralTa SemoqmedebaSi mniSvnelovani adgili daikava. swored am fonzeanaSromSi aRwerili a. Cexovis biografia, kerZod, ra Sexeba hqondamwerals saqarTvelosTan. agreTve warmodgenilia a. Cexovis TxzulebebisqarTul TargmanTa da mTargmnelTa nusxa.

mkvlevars TvalsazrisiT, a. Cexovis Semoqmedebam didi gavlena iqoniaqarTuli prozis ganviTarebaze. didi rusi mwerlisa da rig qarTvelmweralTa nawarmoebebis erTmaneTTan Sedareba amJRavnebs mravalparalels, mxatvruli xerxebis gadmocemis damTxvevebsa da ideurmsgavsebas.

giorgi taliaSvilis wignis `anton Cexovi _ cxovreba da Semoqmedeba~3

calke Tavi `Cexovi saqarTveloSi~ eTmoba 1888 da 1900 wlebSi mwerlissaqarTveloSi mogzaurobis aRweras. pirvelad Cexovi axal aTonSi gemiTCamovida. masze waruSleli STabeWdileba mouxdenia afxazeTis bunebas.Semdeg igi swvevia baTumsa da Tbiliss. igi apirebda sparseTSi

1 bogomolovi i., lev tolstoi vaJa-fSavelas SefasebiT. wignSi: diadi megobrobisfurclebi, gv. 72.2 ix. RuduSauri p., a. Cexovi da qarTuli literatura, Tbilisi, 1959.3 ix. taliaSvili g., anton Cexovi _ cxovreba da Semoqmedeba, `sabWoTa saqarTvelo~,Tbilisi, 1960.

Page 261: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

261

gamgzavrebas, magram gauTvaliswinebeli SemTxvevis gamo (mis TanamgzavrsZma gardaecvala) iZulebuli gaxda, samxedro gziT samSobloSidabrunebuliyo. naSromSi motanilia citatebi mwerlis piradiwerilebidan, romlebSic misi saqarTvelos bunebiT aRtacebaagadmocemuli. meored, 1900 wels igi saqarTveloSi Camodis maqsimgorkTan, mxatvar v. vosnecovTan da eqim a. aleqsinTan erTad. cnoba maTiTbilisSi Camosvlis Sesaxeb daibeWda i. WavWavaZis gazeT `iveriaSi~. maSinaq imyofeboda a. Cexovis momavali meuRle, cnobili rusi msaxiobi o.kniperi.

g. taliaSvilis azriT, saqarTveloSi Camosvlam garkveuli kvalidatova mwerlis Semoqmedebaze. kerZod, Tu adreul mis SemoqmedebaSipeizaJs umniSvnelo adgili uWiravs, 90-iani wlebSi Cexovis nawarmoebebSipeizaJi ufro mravalferovani da lamazi gaxda. saqarTveloSi Camosvlam,iseve rogorc sxva qveynebSi mogzaurobam, gaamdidra mwerlisSemoqmedebiTi fantazia. saqarTvelos bunebis suraTebi ar unda veZioTmis calkeul nawarmoebebSi. man garkveuli roli iTamaSa CexovisSemoqmedebis peizaJiT ufro gamdidrebaSi. Tumca saqarTvelos bunebissuraTebs, zogierT detals saqarTvelos cxovrebidan mis nawarmoebebSivxvdebiT. naTqvamis sailustraciod g. taliaSvili asaxelebs moTxroba`duelSi~ warmosaxul Savi zRvis sanapiro qalaqsa da mis axlomaxlomidamoebs, romelic mkvlevaris azriT, soxumi da misi midamoebia.`duelSi~ warmosaxuli bunebis suraTebi hgavs mwerlis mier miswerilebSi asaxul saqarTvelos bunebas.

g. taliaSvilis naSromSi warmodgenilia qarTveli sazogadoebisdamokidebuleba didi rusi mwerlisadmi. aRniSnulia, rom Cexovisnovelam da dramam didi roli iTamaSa qarTul literaturaSi mcireJanrisa da originaluri realisturi dramis ganviTarebis saqmeSi. asevemiTiTebulia, rom gamoTqmulia azri Cexovis novelis gavlenis Sesaxeb i.evdoSvilisa da S. aragvispirelis moTxrobebze mkvlevari miiCnevs, romes problema rTulia da calke specialur Seswavlas moiTxovs.

i. bogomolovi avtoria wignisa `vaJa-fSavela da rusulisinamdvile~.1 naSromSi monografiuladaa ganxiluli qarTveli poetisrusuli literaturuli kavSirebi. warmodgenilia am urTierTobisroli XIX saukunis qarTuli literaturis ganviTarebaSi. avtoriZiriTadad yuradRebas uTmobs vaJa-fSavelas literaturuli kavSirisgamovlenas rusul sulier kulturasTan. naSromSi Tavmoyrili,sistematizirebuli da gaanalizebulia qarTveli Semoqmedis mimarTebarusul sinamdvilesTan (vaJa Targmnida rusul literaturas, sagazeTostatiebs, werilebSi iSveliebda rusul gamoTqmebs).

wignis II TavSi ganxilulia vaJa-fSavelas Sexedulebebi rusulisulieri kulturis warmomadgenelTa, gansakuTrebiT iv. turgenevis, l.tolstois Sesaxeb. naSromis III Tavi exeba vaJas mier mxatvrulnawarmoebebSi rusuli Temis damuSavebasa da mis SemoqmedebiT kontaqtebsmowinave rusul literaturasTan. IV TavSi ganxilulia vaJa-fSavelasrusulenovani Targmanebi, aRniSnulia, Tu ra adgili ukavia amTargmanebs mwerlis SemoqmedebaSi da rogori iyo am Targmanebissazogadoebrivi rezonansi. V TavSi ganxilulia m. gorkisa da rusipoetebis daintereseba vaJa-fSavelas Semoqmedebis TargmniT. bolo, VITavSi avtori exeba rusuli beWdviTi sityvis damokidebulebas vaJa-

1 ix. Богомолов И. Важа Пшавела и русская действительность. Тбилиси, 1980.

Page 262: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

262

fSavelas mimarT. am TvalsazrisiT mniSvnelovan rols TamaSdobdarusul periodikaSi dabeWdili statiebi. naSromSi gakritikebuliamwerlis Semoqmedebis b. pasternakiseuli, xolo dadebiTadaa Sefasebulin. zabolockiseuli Targmanebi.

o. baqaniZis wignSi `rusul-qarTuli literaturuli urTierTobisistoriidan, g. uspenski da saqarTvelo~1 warmodgenilia, Tu rawaruSleli kvali daamCnia saqarTvelom gleb uspenskis cxovrebasa daSemoqmedebas. amasTanave asaxulia mwerlis qarTvel sazogadoebasTandaaxloebis pirveli nabijebi. Grogorc cnobilia, g. uspenskiTanamSromlobda n. nikolaZis mier 1878 wels daarsebul gazeT `Обзор~-Si.naSromSi ganxilulia am gazeTSi gamoqveynebuli mwerlis statiebi,romlebic n. nekrasovis Semoqmedebas eZRvneba. garda amisa,warmodgenilia qarTveli sazogadoebisa da g. uspenskis urTierToba.mkvlevari aseve warmoaCens, Tu rogor aRiqves qarTuli literaturismoRvaweebma gleb uspenskis Semoqmedeba da rogor Seafases qarTvelmakritikosebma da publicistebma mwerlis naRvawi. wignSi ganxiluliaqarTvel xalxosan mweralTa (ek. gabaSvili, z. gulisaSvili, s.mgalobliSvili, an. erisTavi-xoStaria) nawarmoebebi, romlebSicirekleba g. uspenskiseuli ideebi da Temebi, daZebnilia pararelelebimsgavs epizodebsa da ideebs Soris. Sroma eyrdnoba g. uspenskis statiebs,mwerlisMmimoweras n. nikolaZesTan da g. uspenskis narkvevs `kavkasiaSi~.

XX saukune

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebi intensiuradgagrZelda XX saukuneSic. saqarTvelo mimzidveli gaxda winamorbedTamsgavsad `vercxlis xanis~ rusi mwerlebisTvisac.

1913 wlis gazafxulze saqarTveloSi erTad Camovidnen simbolistipoeti Teodor sologubi, misi coli, mwerali Aanastasia Cebotareckaiada ego-futuristi igor severianini. maT Tbilissa da quTaisSi gamarTesliteraturuli saRamoebi. lali avalianis werilSi `Tedoresologubisa da igor severianinis literaturuli turne saqarTveloSi~2

mimoxilulia maTi literaturuli saRamoebi Tbilissa da quTaisSi.qarTveli simbolistebi daeswrnen am literaturul saRamos dadaamyares urTierToba Camosul mwerlebTan. paolo iaSvilma igorseverianins `oqros verZisTvis~ gamoarTva leqsi `gazafxulis dRe~ dadabeWda sakuTari Targmani.

paolo iaSvilisa da konstantine Bbalmontis SemoqmedebiTiurTierTobaa warmodgenili m. beJitaZis statiaSi `ramdenime StrixiqarTvel da rus simbolistTa urTierTobidan~. paolo iaSvili jerkidev parizSi swavlis periodSi dauaxlovda k. balmonts da iqveTargmna misi ramdenime leqsi. naSromSi ganxilulia es Targmanebi, asevemokvleulia rus simbolistTa is poeturi xatebi, romelTa asociaciacSemdgomSi p. iaSvilis poeziaSi warmoCnda.3

1ix. baqaniZe o., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobis istoriidang. uspenski da saqarTvelo, Tbilisi, 1962.2ix. avaliani l., Tedore sologubisa da igor severianinis literaturuli turnesaqarTveloSi. wignSi: literaturuli werilebi, Tbilisi, 1992, gv. 159.3 ix. beJitaZe m., ramdenime Strixi qarTvel da rus simbolistTa urTierTobidan.almanaxSi: `literatura da sxva~, Tbilisi, 2005, agvisto, gv. 73.

Page 263: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

263

m. beJitaZis naSromSi `andrei beli da saqarTvelo~1 warmodgenilia,Tu ra gansakuTrebuli garemoeba akavSirebda did rus poet andreibelis saqarTvelosTan. igi Cvens qveyanaSi Camoiyvana survilma,emogzaura papis da mamis nakvalevze. 1927 wlis saqarTveloSimogzaurobis STabeWdilebebi man gamosca wignad `qari kavkasiidan~.2

naSromSi ganxilulia Aandrei belis mosazrebani saqarTveloze, qarTulkulturaze, warmoCenilia qarTvel simbolistTa poeziis andreibeliseuli udavod originaluri da saintereso Sefaseba.

guram asaTianis naSromSi `rusi poetebi saqarTveloSi~3

warmodgenilia, Tu ra gavlena iqonia saqarTvelom da qarTulmakulturam s. eseninis, vl. Mmaiakovskis, n. tixonovisa da n. zabolockisSemoqmedebaze. leqsiT `saqarTvelos poetebs~ s. eseninma XX saukuneSipoeziis eniT pirvelma gamoxata Rrma da wrfeli siyvaruli qarTvelipoetebis mimarT. tician tabiZis leqsSi `sergei esenins~ poetistragikuli dasasruli mTeli simZafriTa da adamianuri mwuxarebisuSualobiTaa gancdili. naSromSi gamowvilviTaa ganxiluli is gavlena,rac s. eseninis Semoqmedebaze moaxdina saqarTvelosTan da qarTulkulturasTan ziarebam. kerZod, leqs `kavkasiaSi~ s. esenini, romelic amdros mwvave sulier kriziss ganicdida, cdilobs eziaros qarTulibunebis cxovelmyofel suls, radgan es ukanaskneli sulieri ganaxlebisda aRorZinebis wyarod warmoudgeba. g. asaTiani miiCnevs, rom PpoetssaqarTvelos buneba warmoudgeba Tavisebur mTlianobaSi qarTulpoeziasTan.

naSromSi g. asaTiani SeniSnavs, rom `cisferyanwelebi~,romlebTanac mWidro urTierToba hqonda s. esenins, manifestebSi xazsusvamdnen TavianT `evropeizms~, magram amasTanave Tayvans scemdnen iseTi`aRmosavluri~ mimarTulebis poets, rogoric aris besiki. eseninmasaqarTveloSi mimarTa sicocxliT tkbobisa da janmrTeli sensualizmismotivebs. Tbilissa da baTumSi daiwera s. eseninis leqsebis cnobilicikli `sparsuli motivebi~. Gg. asaTiani am leqsebSi xedavs ara martoiranuli klasikuri poeziis, aramed `cisferyanwelTa~ da aseve Tbilisisgavlenasac, vinaidan saqarTvelos dedaqalaqi 20-an wlebSi jer kidevinarCunebda aRmosavlur kolorits.

saqarTveloSi daiwera poemebi `ana snegina~, `werili papas~ `yvavilebi~da sxv. g. asaTianis azriT, is axali, rac s. eseninma Cvens qveyanaSidainaxa, poets daexmara Tavisi drois mniSvnelovan ZvraTa dedaazrisRrmad gaazrebaSi, magram saqarTvelo mas mainc `idumalebis nisliTmosil sevdiani hangebis mxared~ warmoudgeba. Aam egzotikas vl.maiakovskim samkvdro-sasicocxlo brZola gamoucxada.

vl. maiakovskis leqsi `vladikavkazi-Tbilisi~ moaswavebs principuladaxal damokidebulebas xsenebuli Temisadmi. saqarTvelos sinamdvile(rogorc Tanamedrove, aseve istoriuli), g. asaTianis azriT, maiakovskismier danaxuli da gagebulia ufro meti siRrmiT, razec uTuod didadimoqmeda poetis biografiulma siaxlovem saqarTvelosTan. g. asaTiani

1ix. beJitaZe m., andrei beli da saqarTvelo: Tsu universitetis Sromebi, 358,literaturaTmcodneoba, 2003, gv. 5.2ix. Белый А., Ветер с Кавказа, издательство «Федерация», артел писателей «Круг» , 1928.

3 ix. asaTiani g., `rusi poetebi saqarTveloSi~. guram asaTiani, t. II, gamomcemelineostudia, gv. 532.

Page 264: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

264

miuTiTebs, rom poetis msoflmxedvelobis Camoyalibebaze mismaTanamedrove qarTulma poeziam didi gavlena moaxdina. mkvlevari miiCnevs,rom leqsebSi `vladikavkazi-Tbilisi~ da `Tamara da demoni~ vl.maiakovski polemikas awarmoebs im epigonur nawarmoebebTan, romlebSicqarTuli Tema trivialur-egzotikur aspeqtSi iyo warmodgenili.(igulisxmeba o. mandelStamisa da k. balmontis leqsebi). maiakovskisaTvissaqarTvelos buneba ar arsebobs damoukideblad, am kuTxis adamianuribed-iRblis gareSe.

g. asaTianis azriT, qarTuli poeziis saerTaSoriso rezonansi rusipoeti-mTargmnelebis damsaxurebaa. Nn. tixonovi, p. antokolski, b.pasternaki, n. zabolocki da sxvani saqarTveloSi movidnen araorientalizmisa da egzotikis saZieblad, aramed axali cxovrebisa dapoeziis Sesacnobad. TiToeulma maTganma qarTul poeziaSi aRmoaCinasakuTari SemoqmedebiTi idealebis Sesatyvisi Tvisebebi. n. tixonovmaqarTuli sinamdvilis da qarTuli poeziis zegavleniT Seqmna saetaponawarmoebebi (kaxuri ciklis leqsebi). mogvianebiT misTvis axlobelixdeba qarTuli klasikis tradiciebic. Ees ar aris mimbaZveloba dagadamRereba literaturuli nimuSebisa, aramed maTTan SemoqmedebiTiSexmianeba. gansakuTrebuli gavlena iqonia n. tixonovze s. SanSiaSvilisada g. leoniZis poeziam. g.AleoniZesTan mas aseve aaxloebs amaRlebuliintonacia da gamomsaxvelobiT saSualebaTa feradovneba.

g. asaTiani aRniSnavs, rom n. zabolockis Semoqmedebaze gavlenaiqonia misma siaxlovem qarTul klasikasTan. man sulieri naTesaobadaadgina ara mxolod warsulis ostatebTan. n. zabolockisTvisSinaganad axlobeli poeti iyo simon Ciqovani. naSromSi miTiTebulia amori poetis SemoqmedebiTi siaxlovis gamovlinebaze gare sinamdvilisTu movlenis erTgvarovan aRqmaSi. aseve am or Semoqmeds poeturi ideisxorcSesxma da saxeebis ferweruli gaazreba anaTesavebs.

i. bogomolovis naSromSi `sergei esenini saqarTveloSi~1 saubariasaqarTvelos rolze sergei eseninis cxovrebasa da SemoqmedebaSi. impoeturma garemom, romelSic s. esenini saqarTveloSi moeqca, masSemoqmedebiTi krizisi daaZlevina.

s. eseninma gansakuTrebuli interesi gamoavlina qarTuliklasikuri poeziisadmi. igi aRafrTovana vaJas Semoqmedebam, Tqmulebamamiranze. poets gauCnda survili, saTaveSi Casdgomoda qarTuli poeziisnimuSebis rusul enaze Targmnis saqmes. qarTul presaSi, kerZod, gazeT.`zaria vostokaSi” poetis uamravi Txzuleba daibeWda.

i. bogomolovi xazs usvams im garemoebas, rom s. eseninissaqarTveloSi Seqmnili nawarmoebebi xasiaTdeba naturalizmis sruliuaryofiT. baTumsa da TbilisSi Seiqmna ,,sparsuli motivebi”, rasacbaTumSi literaturis maswavleblis Sagane talianis gacnobam miscabiZgi. Aaseve didi roli iTamaSa aRmosavluri cxovrebis da zne-Cveulebebis gacnobam da aSuRebTan Sexvedramac, mag, ieTim gurjTan. i.bogomolovis azriT, `sparsuli motivebis~ leqsTwyobas muxambazis daRiazis. poetis sam leqsSi: ,,kavkasiaSi” ,,saqarTvelos mgosnebs” da,,baTumSi” Cans saqarTvelosadmi siyvaruli.

i. bogomolovi naSromSi `vladimer maiakovski da qarTvelimwerlebi~2 yuradRebas amaxvilebs vladimer maiakovskisa da qarTvel

1ix. bogomolovi i., sergei esenini saqarTveloSi. wignSi: `diadi megobrobis furclebi~,gv. 114.2 ix. bogomolovi i., dasax naSromi, gv. 107.

Page 265: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

265

mweralTa SemoqmedebiT urTierTkavSirze. aseve miuTiTebs poetisdamokidebulebaze saqarTvelosadmi da mis urTierTobaze qarTvelmwerlebTan. naSromi ZiriTadad mogonebebs eyrdnoba. i. bogomoloviamasTanave mkiTxvels acnobs, Tu ra gavlena moaxdina vl. maiakovskisnawarmoebebma qarTvel poetTa Semoqmedebaze. uyuradRebod ar rCeba isgaremoebac, rom saqarTvelom didi roli iTamaSa vladimer maiakovskispirovnebis Camoyalibebaze.

amave wignSi dabeWdilia p. antokolskisadmi miZRvnili werili1,romelSic warmoCenilia, Tu ra roli miuZRvis rus poets qarTulipoeziis popularizaciis saqmeSi, aseve saubaria mis urTierTobazeqarTuli kulturis moRvaweebTan. saqarTveloze Seqmnil mis leqsebTandakavSirebiT aRniSnulia, rom p. antokolskis nawarmoebebSisaqarTvelos warsuli urRvevadaa dakavSirebuli qveynismravalsaukunovan sulier kulturasTan. garda amisa, ganxilulia poetisis leqsebi, romlebSic bunebis suraTebia gadmocemuli. aRniSnulia, rompoeti bunebis suraTebs avsebs Rrma lirizmiTa da socialuriJReradobiT. i. bogomolovi SeniSnavs, rom sazogadod qarTuli leqsebisSinaarsi, TemaTa simdidre da mravalsaxeoba leqsis formismravalsaxeobas moiTxoda. p. antokolski Tavisuflad sargeblobs leqsiszomisa da mxatvruli xerxebis mdidari arsenaliT.

grigol robaqiZisa da andrei belis urTierTobaa warmodgenili r.dauSvilis werilSi `grigol robaqiZe da andrei beli. _ Sexvedra 23wlis Semdeg~,2 kerZod, mowodebulia grigol robaqiZispirovnebisAandrei beliseuli Sefaseba da gamoqveynebulia grigolrobaqiZis rusi poetisaTvis miwerili sami werili.

manana niniZis naSromSi `grigol robaqiZe da Teodor dostoevski~3

gamokvleulia, GTu ra adgili eTmoba grigol robaqiZis publicistikaSi,mogvianebiT ki mis SemoqmedebaSi T. dostoevskis pirovnebas. naSromSiganxilulia gr. robaqiZis werilebi `smerdiakovis STamomavalni~, `kamaTislavianofilebis Sesaxeb~, gazeT `barrikadis~ 1922 wlis saiubileonomerSi gamoqveynebuli statia `dostoevski~. naSromis avtori aRniSnavs:gr. robaqiZe `Zmeb karamazovebze~ saubrisas amtkicebs, rom Tu fizikurplanSi ara, astralur planSi mainc gamodis dimitri mamis mkvleli.amaSi, anu romanis astralur mxareSi xedavs mwerali fabulis rTulxlarTs. amasTanave gr. robaqiZe miiCnevs, rom am TvalsazrisiTfenomenaluria dostoevskisa da nicSes ideaTa msgavseba. avtorisdaskvniT, gr. robaqiZe iziarebs d. mereJkovskis Sexedulebebsdostoevskize. mwerali aseve kargad icnobda stefan cvaigis werilebsdostoevskis Sesaxeb, romlebic 1914-1923 wlebSi germaniaSi ibeWdeboda daherman heses werilebs `Zmebi karamazovebi anu evropis daisi (azrebidostoevskis kiTxvisas) da `azrebi dostoevskis romanze `idioti~,romelTa reminiscenciebic igrZnoba gr. robaqiZis werilSi.

G gr. robaqiZes dostoevski miaCnia apokalifsur stiqiad, romlissulis ritmic ar SeiZleba am ukanaskneliT amoiwuros. mis sulSi,mwerlis azriT, mravali simfoniis ritmis gadaZaxili ismis.

1 ix. iqve, gv. 138.2 ix. dauSvili r., grigol robaqiZe da andrei beli _ Sexvedra 23 wlis Semdeg.almanaxSi: `literatura da sxva~, Tbilisi, 2005, agvisto, gv. 66.3 ix. niniZe m., grigol robaqiZe da Teodor dostoevski. gr. robaqiZisadmi miZRvnilikrebulSi: `TeTr siamayes aqandakeb Seni didebiT, saqarTvelos mecnierebaTa akademia,SoTa rusTavelis sax. qarTuli literaturis instituti, Tbilisi, 2003, gv. 76.

Page 266: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

266

gr. robaqiZis azriT, dostoevskis survilSi, rom erTi dakvriTSecvalos samyaro, Tavs iCens epilefsia, romelic warmoadgens misiesqatologiuri msofliogznebis Sedegs. Ggr. robaqiZe ar eTanxmebakritikosTa azrs, romelnic mwerals formas uwunebdnen. Mmas miaCnia,rom dostoevskis planetarul gancdas sxva forma ver gauZlebs.

statiis avtoris azriT, naxevari saukunis Semdeg mweralidaubrunda usayvarles mwerals da is Tavisi metad saintereso romanis`Cakluli sulis~ organul nawilad aqcia.

qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebs ara erTi naSromiuZRvna giorgi margvelaSvilma. am sakiTxs eZRvneba misi wignis `poeziisnaTeli~ III ganyofileba, romlis qvesaTauricaa `siyvaruli gzad daxidad~. naSromSi vl. maiakovskis, s. eseninis, n. tixonovis p. antokolskisRvawli SekavSirebulia rusuli poeziis axal TaobaTa wvlilTanqarTuli literaturis winaSe.

giorgi margvelaSvilis wigni `Несгарающий костер~1 aerTianebsavtoris sxvadasxva wlebSi daweril statiebs. Tema saerToa _ oqtombrisrevoluciis gavlena SemoqmedTa bedze. wignis I nawilSi ganxiluliaqarTvel mweralTa Semoqmedeba, avtori exeba poetTa Tanamegobrobas.meore nawilSi rusi poetebis Semoqmedeba ganxilulia qarTul TemasTanmimarTebaSi.

statiaSi `musikis suli~ (sityva maqsim gorkize)2 mkvlevari msjelobsaleqsi peSkovis transformaciaze maqsim gorkis saxiT qveyanaSi,romelmac moxetialisgan literatori Seqmna. saukunis dasasruliaxlovdeboda da saukeTeso nawili samyarosi sulier sazrdos eZebda.vaJa-fSavelas gardacvalebamde 2-3 wliT adre, 1912-1913 wlebSi gorkishqonda mimowera qarTvel moRvaweebTan ZiriTadi moTxovniT _gadaegzavnaT misTvis vaJa-fSavelas bwkaredi Targmanebi. m. gorkiaqtiurad monawileobda mTargmnelTa SerCevaSi. Targmanebi SeasrulesruseTis brwyinvale poetebma o. mandelStamma, b. pasternakma, n.zabolozkim.

aleqsandrere blokis 90 wlis iubilisadmi miZRvnil statiaSi3

kritikosi axasiaTebs galaktion tabiZisa da aleqsandre blokissulier erTobas (galaktioni asi leqsis prologSi exeba bloks);mkvlevaris azriT, am ori poetis erTobis fesvebi modiodarevoluciamdeli ruseTidan. g. margvelaSvili exeba qarTveli moazrovneinteligenciis kavSirs al. blokTan, asaxelebs blokis mier 1912 welsali arseniSvilTan gamogzavnil epoqalur werils. iqve ganxilulia 1921wels al. blokis gardacvalebasTan dakavSirebiT galaktionisa datician tabiZis gamoxmaurebani.

vladimer maiakovskis dabadebis 80 wlisTavTan dakavSirebiTdaweril statiaSi4 g. margvelaSvili ganixilavs poetis damokidebulebasqarTuli enisa da literaturis mimarT. aseve naSromSi mowodebulia vl.maiakovskis mier simon CiqovanTan gamoTqmuli aRiareba, rom man,saqarTveloSi dabadebulma, ar icis qarTuli ena. motanilia simonCiqovanis mier Cawerili vl. maiakovskis azri qarTuli Sairisa daqarTuli poeziis Sesaxeb. amasTan dakavSirebiT dafiqsirebuliagalaktionis Savi Canaweri.

1 ix. Маргвелашвили Г. Несгарающий костер, Тбилиси, 1973.2 ix. Дух музыки (слово о Максиме Горьком), iqve, gv. 445.3ix. Так диктует вдохновение... ( к 90 летию Александра Блока), iqve, gv. 450.4ix. Корни романизма, истоки революционности, gv. 459.

Page 267: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

267

n. tixonovisadmi miZRvnil naSromSi1 g. margvelaSvili aRniSnavs,rom igi sabWoTa poetebs Soris saqarTvelos momRerali erT-erTipirveli Semoqmedia. rogorc kritikosi aRniSnavs, alaznidan svaneTamdeyvelgan daadga fexi n. tixonovma, yvelgan hyavda megobrebi, qmnidasimRerebs, Rrmad swvdeboda xalxur suls, Targmnida qarTuli poeziisnimuSebs. aRniSnulia, rom `leqsebi kaxeTze~ misi poeziis saukeTesokrebulia. statiaSi ganxilulia am krebulSi Semavali leqsebi.

naSromi `momavlis Zaxili~2 exeba b. pasternakis xangrZliv, TiTqmisocdaaTwlian, mimoweras qarTvel megobrebTan. statiaSi gamoyenebuliasimon Ciqovanisa da tician tabiZis Canawerebi, gaSuqebulia b. pasternakisTbilisSi cxovrebis pirveli periodi sami Tvis manZilze, aseve misisaqarTvelosadmi miZRvnili leqsebi, aRniSnulia is uTanxmoebebi, racxdeboda rusul-qarTul literaturul urTierTobebSi, ganxilulia b.pasternakis mier Targmnili qarTuli poeziis nimuSebi.

giorgi margvelaSvilis statiaSi, romelic osip mandelStamisSemoqmedebas eZRvneba3, avtors mohyavs ilia erenburgis memuarebidannawyveti, romelSic saubaria o. mandelStamis, t. tabiZis, p. iaSvilisa dai. erenburgis orkviriani Sexvedrebis Sesaxeb TbilisSi. naSromSi aseveganxilulia 1920 wels o. mandelStamis mier Tbilisisadmi miZRvnilileqsi. kritikosi maRal Sefasebas aZlevs rusi poetis mier TargmnilvaJa-fSavelas `gogoTur da afSinas~. statiaSi Sefasebulia o.mandelStami, rogorc axali qarTuli literaturis rusul enazepirveli mTargmnili.

g. margvelaSvili statiaSi `n. zabolocki da qarTuli poezia~4

poets axasiaTebs, rogorc mxatvruli Targmanis gamorCeul klasikoss.miuTiTebs, rom misi saSualebiT gaecno rusi mkiTxveli qarTul poeturklasikasa da folklors. naSromis II TavSi `Targmanis meTodi da stili~_ vaJa-fSavelas poemebis Targmanis masalaze dayrdnobiT avtoriganixilavs n. zabolockis mTargmnelobiT meTods.

ZiriTadad aseTia qarTul-rusuli literaturuli urTierTobiskvlevis istoria. masala imdenad uxvi da mravalferovania, rom vecadeTSeZlebisdagvarad warmogvedgina am kvlevaTa arsebiTi aspeqtebi.

rusul-qarTuli literaturuli urTierTobebi gagrZelda XXsaukunis 80-ian wlebamde, romelic ZiriTadad SemoifarglebodamTargmnelobiTi saqmianobiT. saqarTveloSi XX saukunis 90-ian wlebSiganviTarebulma movlenebma Tavisi negatiuri kvali daamCnia qarTul-rusul literaturul urTierTobas da misdakvalad mis kvlevasac.

1 ix. Боец ХХ века _ Николай Тихонов. iqve, gv. 505.2ix. Будущего зов (из очерка о Борисе Пастернаке), iqve, gv. 554.3 ix. Не разнять меня с жизнью... (об Осипе Мандельштаме) , iqve, gv. 676.4 ix. Подвиг Заболоцкого. 1.Н. Заболоцкий и класическая грузинская поезия, iqve, gv. 713.

Page 268: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

268

bibliografia

1. abaSiZe l., aTiDdRe: `werilebi literaturaze~, Tb., 1981.

2. abzianiZe g., n. CerniSevskis gavlena qarTul literaturaze. JurnalSi:`mnaTobi~, 1934, #11-12.

3. abzianiZe g., CerniSevskis ucnobi biografia: `literatruuli gazeTi~,#26, 1934.

4. Адеишвили И., Русская проза о Грузии, ХХ век, 1 половина. Кутаиси, 2000.

5 avaliani l., Tedore sologubisa da igor severianinis literaturuliturne saqarTveloSi. wignSi: `literaturuli werilebi~, Tbilisi,1992. gv. 159-173.

6. avaliani l., balmonti da saqarTvelo. wignSi: `literaturuliwerilebi~, Tbilisi, 1992. gv. 174-179.

7. avaliani s., ruseT-saqarTvelos kulturuli urTierTobis istoriidanXIX saukunis meore naxevarSi, Tb., 1955.

8. Азадовский М., Руставели в стихах Пушкина. JurnalSi «Звезда»,1938, №5, გვ. 230.

9. Андроникашвили Б., Страницы прошлого читая... Тбилиси, 1987.

10. andRulaZe l., rusTveliT aRdgenili siamaye, Tb., `mwerlis gazeTi~,2008.

11. andRulaZe l., balmonti da saqarTvelo, Tb., 1972.

12. Андгуладзе Л., Бальмонт и грузинская культура, Москва, 2002.

13. anTaZe m., pasternaki da qarTuli poezia. JurnalSi: `droSa~, 1965, #9,gv. 12-13.

14. anTaZe m., rusul-qarTuli literaturuli urTierTzemoqmedebis daurTierTgamdidrebis sakiTxisaTvis. krebulSi: `literaturuliurTierTobani~ #VII, Tb., 1978, gv. 5.

15. anTaZe m., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobis istoriidan.krebulSi: `literaturuli urTierTobani~, Tb., 1965, gv. 108-131.

16. anTaZe m., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobani 30-ian wlebSi(1932-1940), Tb., 1965.

17. anTaZe m., rusuli Tema qarTul sabWoTa literaturaSi, Tb.,`mecniereba~, 1988.

18. arvelaZe b., Zmobis CuqurTma, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1987.

Page 269: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

269

19. arvelaZe b., qvani kvlav RaRadeben, Tb., 2004.

20. arvelaZe s., megobrobis maradmwvane xe, Tb., 1985.

21. asaTiani g., rusi poetebi saqarTveloSi. t. II, Tb., gamomcemeli`neostudia~, 2002, gv. 532.

22. asaTiani vl., lev tolstoi da saqarTvelo, tf.: 1936.

23. Асатиани Г., Дружба, взаимообогащение: «Литературная Грузия», №8, 1960.

24. asaTiani l., qarTveli xalxis literaturuli urTierTobani moZmexalxebTan, Tbilisi, 1955.

25. asaTiani l., puSkini da qarTuli kultura, Tb., 1949.

26. asaTiani l., vladimer maiakovski saqarTveloSi, Tb., 1951.

27. asaTiani l., rCeuli nawerebi, Tb., 1958.

28. Асатиани Л., Пушкин и грузинская культура, Тбилиси, 1949.

29. Асатиани Л., Дружба братских литератур, Тбилиси, 1954.

30. Ахвердян Р., Из истории русско-грузинских литературных взаимосвязей:Художественные произведения авторов-грузин, изданные на русском языке вдореформенной России, Тбилиси, 1985.

31. Базилевич К., Внешняя политика русского централизованного государства, Втораяполовина XV века, Москва, 1952, gv. 412.

32. balaxaSvili i., griboedovi da nino WavWavaZe, (dokumenturimonografia), Tb., 1941.

33. Балуашвили В., Встречи с Грузией: К проблеме лит. взаимообогощения, Тбилиси,1978.

34. baramiZe al., narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, t. 3 Tb.,Tsu, 1952.

35. Барамидзе А., Реплика по поводу статьи проф. П. Н. Беркова, Jurnali:

„Литературная Грузия“, 1967, №2, gv. 74.

36. baramiZe g., literaturuli paralelebi, Tb., 2002.

37. baramiZe m., m. i. lermontovi qarTul literaturul kritikasa daTargmanebaSi, Tb., 1973.

38. Барамидзе М. Г., Лермонтов и классики грузинской литературы, Тб., 1972.

Page 270: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

270

39. Барамидзе Р., Материалы к вопросу типологии литературных течений, Литературныесиязи Древней Грузии: Грузинская и русская средневековые литературы, Тбилиси,1992, gv. 40.

40. baqaniZe o., g.uspenski da saqarTvelo: rusul-qarTuli literaturuliurTierTobis istoriidan, Tbilisi, 1962.

41. baqaniZe o., gleb uspenski da saqarTvelo. JurnalSi: `mnaTobi~, #9,1958. gv. 151-159.

42. baqaniZe o., lev tolstoi saqarTveloSi, Tbilisi, 1960.

43. baxtaZe b., dekabristuli literatura da qarTuli sazogadoeba:`literaturuli gazeTi~, 6/XII, 1959, gv. 3.

44. Бгажба Х., Страницы из летописи дружбы: [Очерки], Тбилиси, 1983.

45. Бебутов Г., Без срока давности: Стати и очерки, Тбилиси, 1979.

46. beli a., Canawerebi andrei belis dRiuridan. JurnalSi: `ciskari~, #5,1983, gv.105-108.

47. Белый А., Ветер с Кавказа, Москва, 1928.

48. Белокуров С., Сношения России с Кавказам, 1889.

49. beJitaZe m.,Aandrei beli da saqarTvelo: `Tsu universitetis Sromebi~,348, literaturaTmcodneoba, 2003, gv. 5-17.

50. beJitaZe m., ramdenime Strixi qarTvel da rus simbolistTaurTierTobidan. almanaxSi `literatura da sxva~, agvisto, 2005, gv. 66-73.

51. beJitaZe m., vefxistyaosnis rusi mkvlevarni. krebulSi: `qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani~, 2001.

52. Берков П., О композиции Витязя в тигровой шкуре. Jurnali: `Литературная Грузия~,#9, 1966, gv. 70.

53. bogomolovi i., diadi megobrobis furclebi, Tb., 1983.

54. bogomolovi i., qarTul-rusuli literaturuli urTierTobisistoriidan (me-19 saukunis pirveli naxevari), 1958. JurnalSi: `macne~,1969, #3. gv. 152-254.

55.Bbogomolovi i., saqarTvelo p. antokolskis SemoqmedebaSi: `diadimegobrobis furclebi~, Tb., 1983, gv. 138-159.

56.Bbogomolovi i., griboedovi saqarTveloSi: `diadi megobrobisfurclebi~, Tb., 1983, gv. 15-20.

Page 271: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

271

57. bogomolovi i., lev tolstoi vaJa-fSavelas SefasebiT: `diadimegobrobis furclebi~, Tb., 1983, gv. 72-79.

58. bogomolovi i., sergei esenini saqarTveloSi: `diadi megobrobisfurclebi~, Tb., 1983, gv. 114-138.

59.Bbogomolovi i., puSkini da qarTveli romantikosebi: `diadimegobrobis furclebi~, Tb., 1983, gv. 24-34.

60. bogomolovi i., vilhelm kiuxelbekeri da dimitri erisTavi: qarTul-rusuli literaturuli urTierTobis istoriidan (me-19 saukunispirveli naxevari), Tb., `mecniereba~, 1967, gv 20-24.

61. bogomolovi i., JamTa siaviT gayviTlebuli furclebi: `diadimegobrobis furclebi~, Tb., 1983, gv. 82-95.

62. Богомолов И., Григол Орбелиани и русская культура, Тбилиси, издательство Акад.наук ГССР, 1964.

63. Богомолов И., Александр Чавчавадзе и русская культура, Тбилиси, 1964.

64. Богомолов И., Я. П. Полонский в Грузии: «Литература да хеловнеба», Тбилиси, 1966.

65. Богомолов И., Важа Пшавела и русская действительность, Тбилиси, «Мерани», 1980.

66. Богомолов И., Из истории грузино-русских литературных взаимосвязей, (перваяполовина ХIХ века), Тбилиси, Мецниереба, 1967.

67. Богомолов И., Из истории русско-грузинских литературных взаимосвязей, (Я. П.Пщланский), Тбилиси, 1960. (Акад. наук Груз. ССР. Институт грузинской литературыим. Ш. Руставели). На правах рукаписи.

68. Богомолов И., Тропою дружбы: “Литературные очерки”, Тбилиси, «Мерани», 1984.

69. Богомолов И., Грузия стала традицией для всей руccкой поезии. (А.С. Пушкин, А.С.Грибоедов, М.Ю. Лермонтов, Я. П. Полонский, И.Г. Терентев, С.А. Есенин, П.Г.Антоколский), Тб., ТГУ, 2002.

70. Богомолов И., Грузинские связи Полонского подробно рассмотрены в кандидадскойдисертации.

71. Богомолов И., Некрасов в «Иверии»: Газ. «Вечерний Тбилиси», 22 окт., 1971.

72. bogomolovi i., miminoSvili r., diadi megobrobis furclebi. (qarTul-rusuli literaturuli urTierTobidan. gazeTSi `literaturulisaqarTvelo~, 1967, 7/VII, gv. 1.

73. Болховитинов Е., Историческое изоброжение Грузии в политическом, церковном иучебном ее состоянии, СПб., 1802.

74. boris pasternaki da saqarTvelo, (dabadebis 100 wlisTavis gamo),

Page 272: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

272

Semdg. v. nanaZe, n. riJinaSvili), Tb., 1989.

75. Бороздин К., Закавказские воспоминания, СПБ., 1885.

76. Бочаров Н., Грузинская литература и ее представители до ХVIII столетия:`Илюстрированная Газета“, №28, 1872, gv. 33-35.

77. bregaZe d., qarTveli mwerlebi ruseTSi, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~,1958.

78. bregaZe d., qarTveli poetebi da mwerlebi ruseTSi (XVII s.): al.wulukiZis sax. quTaaisis pedagogiuri institutes Sromebi, #XIV, 1955,gv. 157-181.

79. Броссе М., Сведения о грузинской царевне Тамаре в древней русской литературе:Ученые записки имр. Академии Наук по первому и третьеьу отделениям, т. I,вып. IV, СПб, 1853, gv. 478.

80. buaCiZe T., Cveni puSkini, Tb., 1980.

81. buaCiZe T., literaturuli werilebi, wigni meire, gam. `sabWoTasaqarTvelo~, Tb., 1970.

82. buaCiZe T., ormxrivi mimarTebiT (qarTul-rusuli literaturuliurTierToba): gaz. `literaturuli saqarTvelo~, 2/X, 1983, gv. 4.

83. buaCiZe T., literaturul urTierTobaTa istoriidan, Tb., 1968.

84. buaCiZe T., puSkini qarTul literaturul kritikaSi. wignSi:`literaturuli urTierTobebis istoriidan~, Tb., 1968.

85. В царстве гор (Грузия В жизни и творчестве декабристов литераторов): сборник.Сост. Вано Шадури, Тбилиси, «Мерани», 1988.

86. gabeskiria v., ra iyo saqarTvelo puSkinisa da lermontovisTvis:`literaturuli gazeTi~, 13/X, 1961.

87. gagoiZe v., i. WavWavaZis msoflmxedveloba, Tbilisi, 1962.

88. gagoiZe v., narkvevebi XIX saukunis filosofiuri da sociologiuriazris ganviTarebis istoriidan saqarTveloSi, Tbilisi, 1971.

89. gagoiZe v., n. CerniSevski da qarTveli samocianelebi, Tbilisi, 1979.

90. gamezardaSvili d., qarTuli kritikuli realizmi, Tbilisi, 1967.

91. gamezardaSvili d., qarTuli literaturisa da kritikis istoriidan,tomi II, 1974.

92. gamezardaSvili d., narkvevebi qarTuli realizmis istoriidan, Tb.,1953,

Page 273: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

273

93. gaCeCilaZe a., `literaturuli Ziebani~, Tb., 1988.

94. Гачечиладзе Г., Художественный перевод и литературные взаимосвязи, М., 1972.

95. Гвахария А., Инасаридзе М., Из истории грузинско-русских литературных связей(Барамгуландамиани), Литературные связи Древней Грузии: “Грузинская и русскаясредневековые литературы”, Тбилиси, 1992, gv.64.

96. Гвенетадзе Г., М. Горький – друг грузинской литературы. Тбилиси, «Мерани», 1972.

97. Гвенетадзе Г., Максим Горький и грузинская литературная мысль в начале ХХ века,«Заря Востока», Тбилиси, 1961.

98. Гвенетадзе Г., М. Горький и духовное единение народов: “Советский писатель”,Москва, 1977.

99. gvenetaZe g., literatura _ megobrobis gza da xidi (rusul-qarTuli,ukrainul-qarTuli literaturis da kulturis urTierTgamdidrebisfaqtebi), Tbilisi, 1988.

100. gvenetaZe g., literatura-megobrobis gza da xidi, Tb., `sabWoTasaqarTvelo~, 1988.

101. gilauri n., XX saukunis rusi mwerlebis SemoqmedebiTi kavSirisaqarTvelosTan: (v. kamenski, b. livSici, r. ivnevi): disertaciafilol. mecn. kand. 01.01.01., samecn. xelmZRvaneli dinara jinWaraZe;saq. Mmecn. Aakad. qarT. lit. instituti, Tbilisi, 2003, 144gv.

102. giorgaZe q., m. e. saltikov-SCedrini da qarTveli sazogadoeba.JurnalSi: `skola da cxovreba~, 1961, #3, gv. 84-87.

103. gogiaSvili g., da arobeliZe o., mixeil Soloxovi saqarTveloSi: gaz.`komunisti~, 23/VI, 1961.

104. Гольцев В., Шота Руставели и его поэма, Москва, 1940.

105. Гогидзе М., Грузины в Петербурге: Страницы летописи культурных связей,Тбилиси, «Мерани» 1976.

106. griboedovi aleqsandre da saqarTvelo: anot. bibliogr. saZiebeli,(revoluciamdeli periodi), Semdg. k. tuRuSi, Tb., `mecniereba~, 1987.

107. Григолашвили Л., Д. Гурамишвили и русско-украинская культура. Литературныесиязи Древней Грузии: Грузинская и русская средневековые литературы, Тбилиси,1992, gv.84.

108. griSaSvili i., werilebi da narkvevebi: Txzulebani 5 tomad, t. 4, Tb.,1985.

109. Грузинская классическая поэзия в переводах Н. Заболоцкого: т. II, Изд-во Союза

Page 274: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

274

писателей Грузии, «Заря Востока», Тб., 1958.

110. dadiani j., xalxTa megobrobis didi mexotbeni, Tb., 1983.

111. dauSvili r., grigol robaqiZe da andrei beli _ Sexvedra 23 wlisSemdeg: almanaxi `literatura da sxva~, agvisto, Tbilisi, 2005, gv. 66-73.

112. Деисадзе Л., Тбилисский период творческого развития молодого Максима Горького:Дис. канд, филол. наук, Телавск. пед. инст, Телави, 1963.

113. Дондуа К., Пушкин в грузинской литературе, 1926.

114. Джанашвили М., К материалам по истории и древности Грузии и Росии, 1912.

115. Джинчарадзе Д., К вопросу литературного взаимообогощения Грузия в русскойпоезии ХХ века (20-е 80-е годы): Дисертация докт. Филолог. наук 10.01.02. Тбилиси,АН Респ. Грузия.Инстит. грузинской литературы, 1993.

116. Джинчарадзе Д., Поетическая летопись дружбы: Грузия в русской советской поезии,Тбилиси, «Мецниереба», 1979.

117. Думбадзе Эт., Маргвелашвили Георги., Искусство слова: “Слова об исскустве”(сборник статей), Тбилиси, «Мерани», 1979.

118. eligulaSvili e., sityva megobrobaze, Tb., 1987.

119. enikolopovi i., lev tolstoi saqarTveloSi, (Targmna mananaamisulaSvilma), Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1980.

120. enikolopovi i., puSkini saqarTveloSi, Tbilisi, 1958.

121. enikolopovi i., Cexovi da saqarTvelo: `literaturuli gazeTi~, 1961.

122. Ениколопов И., Грибоедов в грузии, 1954.

123. Ениколопов И., Лермонтов на Кавказе, 1957.

124. Ениколопов И., Л. Н. Толстой в грузии, Тбилиси, «Мерани», 1979.

125. Ениколопов И., Пушкин в Грузии, Тбилиси, «Литература да хеловнеба», 1966.

126. Ениколопов И., Пушкин в Грузии и под Эрзрумом, Тбилиси, «Мерани», 1975.

127. Епископ Кирион, Культурная роль Иверии в истории Руси, Тиф., 1910.

128. Васильев В., Бестужев-Марлинский на Кавказе», Краснодар, 1939.

129. veJbicki n., Sexvedrebi eseninTan, Tb., `nakaduli~, 1979.

130. Вейденбаум Е., Кавказские этюды, 1901.

Page 275: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

275

131. Висковатов П. А., Отражение кавказских преданий в поезий Лермонова: «Кавказ»,№203, 1881.

132. zabolocki n., megobruli mimowerebi (rusul-qarTuliliteraturuli urTierTobebi). JurnalSi: `ciskari~, 1983, #10, gv.119-123.

133. zaverini m., roca poeti poets esaubreba, Tb., `merani~, 1975.

134. zandukeli m., Txzulebani, Tb., Tb. sax. un-is gam-ba., 1989.

135. zandukeli m., `belinski rogorc publicisti da misi kvali iliaWavWavaZis SemoqmedebaSi: `Tsu Sromebi~, t. 47, 1952.

136. Зимин А., И.С. Пересветов и его современники, Очерки по истории русскойобщественно- политической мысли середины XVI века, Москва, 958, gv. 102.

137. Зиссерман А., Двадцать пять лет на Кавказе, ч.1, 1879.

138. zlatkini m., roca wigni xalxebs aaxlovebs, (qarTvel mweralTaSesaxeb, rus da qarTvel SemoqmedTa urTierTkavSirze), Tbilisi, 1982.

139. Златкин М., Когда книга сближает народы: встречи, воспоминания, размышления:Вступительная статья Г. Маргвелашвили, Тбилиси, «Мерани», 1972.

140. Златкин М., Немногое о них ... Штрихи к портретам, Тбилиси, «Сабчота Сакартвело»,1983.

141. Tuxareli d., maiakovski da qarTuli literaturaTmcodneoba:`ciskari~, #7, 1963.

142. Tuxareli d., ruseT-saqarTvelos literaturuli urTierTobisistoriidan. JurnalSi `mnaTobi~, 1963, #8, gv. 182-184.

143. imedaZe v., rusi da qarTveli xalxebis megobrobis istoriulifesvebi, Tb., 1953.

144. ioviCe a., niko nikolaZe da mefis cenzura: `saistorio moambe~, #1,1945.

145. kakiaSvili gr., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobidan:`literaturuli gazeTi~, 28/IX, 1956.

146. kakiaSvili gr., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobisistoriidan. maqsim gorki saqarTveloSi. JurnalSi `mnaTobi~, #9, 1958,gv. 186-187.

147. kakiaSvili gr., zogi ram qarTuli da rusuli literaturisurTierTobidan: al. wulukiZis sax. quTaisis saxelmwifopedagogiuri institutes Sromebi, XXII, 1960, gv. 81-91.

Page 276: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

276

148. kakiaSvili gr., saqarTvelo maiakovskis poeziaSi: gaz.`literaturuli saqarTvelo~, #29, 1963, gv. 2.

149. kakiaSvili gr., maqsim gorki saqarTveloSi, Tbilisi, 1969.

150. kaSmaZe S., l. tolstoi da qarTuli sinamdvile (l. tolstoisgardacvalebis 30 wlisTavis gamo), Tbilisi, 1941.

151. kvintraZe c., nikoloz zabolocki _ qarTuli poeziis mTargmneli:dis. filol. mecn. kand., samecn. xelmZRv. ciciSvili g., saq. ssr mecn.akademia, qarT. lit. ist. institute, Tbilisi, 1973, 173 gv.

152. kiknaZe gr., gogoliseburi ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi: `metyvelebisstilis sakiTxebi~, Tbilisi, 1957.

153. kiknaZe gr., gogoliseburi qarTul literaturaSi: `metyvelebisstilis sakiTxebi~, Tbilisi, 1957, gv. 185.

154. kilaSeria m., dobrolubovi da saqarTvelo (dobrolubovisdabadebis 120 wlisTavis gamo), gazeTSi `axalgazrda komunisti~, #15,4/II, 1956, gv. 2.

155. kldiaSvili s., literaturam dagvaZmobila (mwerlebis urTierTobisSesaxeb). gazeTSi: `literaturuli saqarTvelo~, 30/IX, 1983, gv. 4.

156. kldiaSvili m., rusi mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb: (o. forSi, i.tinianovi, v. golcevi), Tbilisi, 1980.

157. Клдиашвили М., Русские писатели о Грузии: ( О. Форш, Ю. Тынянов, В. Гольцев).Тбилиси, «Мецниереба», 1980.

158. Конрад Н., Запад и Восток, Москва, 1972.

159. koSuti s., aleqsei tolstoi da saqarTvelos literaturul-kulturuli sazogadoebrioba, Tbilisi, 1978.

160. Кошут С., Алексей Толстой и литературно-культурная общественность Грузии,Тбилиси, «Мецниереба», 1978.

161. Кшондзер М., На рубеже тысячалетии: Сборник научных статей, Тбилиси, «Мерани»,2000.

162. laferaSvili v., maiakovski saqarTveloSi, Tbilisi, 1957.

163. lekiSvili s., pirveli rusuli wigni saqarTvelos kulturul-istoriul warsulze. krebulSi: `megobroba~, Tb., 1979, gv. 80.

164. Лермонтов и литература народов Советского Союза: Сборник (Ред. Колегия: К.В.Айвазиян и др.), Ереван, изд. Ереванского университета, 1974.

165. Летопись дружбы грузинского и русского народов с древних времен до наших дней,

Page 277: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

277

Художественные произведения; документы; письма; мемуары; статьи. (Ред. коллег.И.Абашидзе, Б. Жгенти и др.), Тбилиси, «Литература да хеловнеба», Тбилиси, «ЗаряВостока», 1961.

166. Летопись дружбы грузинского и русского народов с древних времен до наших дней,2-е дополнительное Издание. Художественные произведения; документы; письма;мемуары; статьи. (Ред. коллег. И.Абашидзе, Б. Жгенти и др.), Тбилиси, «Литературада хеловнеба», 1967.

167. Ломидзе Б., Методологические вопросы изучения взаимосвязи и взаимообогощениясоветских литератур, М., 1963.

168. Ломидзе Г., Проблемы творческого взаимодействия литератур народов СССР, М.,1961.

169. lorTqifaniZe T., qarTul-rusuli literaturuli urTierTobebi1900-1917 ww., Tb., 1988.

170. Лорткифанидзе О., Русские революционерныe демократы в грузинской публицистикеи критике, Тб., «Заря Востока», 1959.

171. maTiaSvili g., ilia WavWavaZis nawarmoebTa pirveli rusuliTargmanebi, Tbilisi, 1987.

172. maTiaSvili g., ilia WavWavaZis Semoqmedeba rusul Targmanebsa dasaliteraturo kritikaSi (1863-1907ww.): sakandidato disertacia,Tbilisi, 1984.

173. Маковицкий Д. П., Яснополянские записки, М., 1923.

174. mansvetaSvili i., mogonebani. naxuli da gagonili, tf., 1939.

175. Маргвелашвили Г., Когда на нас глядит поэт... Статьи: 2. Русско-грузинскиелитературные связи – История, Москва, «Советский писатель», 1990.

176. Маргвелашвили Г., Несгорающий костер: 3. Русско-грузинские литературные связи –история. (Сборник), Тбилиси, «Мерани», 1973.

177. maxaTaZe n., megobrobis furclebi: (eZRvneba 1783 wels giorgievskSidadebuli traqtatis 200 wlisTavs), Tbilisi, 1983.

178. maxaTaZe n., a. puSkinis axlobeli qarTvelebi (d. ciciSvili).JurnalSi: `mnaTobi~, #1, 1965, #1, gv. 165-170.

179. menabde d., moTxroba dinaraze, rogorc wyaro saqarTvelosRvTismSoblisadmi wilxvdomilobis Sesaxeb: I saerTaSorisosimpoziumi, literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi(masalebi), Tb., 2007, gv. 193.

180. menabde l., Zveli qarTuli kulturis kerebi (ruseT-saqarTvelossazogadoebriv- kulturuli da mecnierul-literaturuli

Page 278: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

278

urTierTobani). Jurnalშi: `skola da cxovreba~, 1985, #11, gv. 63-71.

181. menabde l., ruseT-saqarTvelos urTierTobis sakiTxebi `daviTianSi~.wignSi: `kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi~, Tb., 1966, gv. 334-343.

182. merkvilaZe i., qarTul-rusuli sazogadoebriv-kulturuliurTierTobis ogierTi sakiTxi XIX saukunis meore naxevris qarTulperiodikaSi. JurnalSi: `macne~, enisa da literaturis seria, #4, 1982,gv. 32-37.

183. meZvelia k., Tergdaleulebi da ruseTis samociani wlebisrevoluciuri moZraoba, Tbilisi, 1959.

184. meZvelia k., literaturuli narkvevebi, Tbilisi, 1967.

185. Медзвелия К., «Грузинские шестидесятники и русские революционерные деятели 60-х годов, 1960.

186. Менабде Л., Из истории грузинско-русских культурно-литературных связей. wignSi:Грузинская и русская средневековые литературы, Тб., 1992, с. 121.

187. Месхия Ш. А. и Цинцадзе Я. З., Из истории русско-грузинских взаимоотношении,Тб., 1958.

188. Микадзе Б., Русская советская литература периода Великой Отечественной войны вГрузии (1941-1945), Тб., Тб. Гос. Университет, 1981.

189. Микадзе М., М. Булгаков в литературно-общественной мысли россии и грузии (20-30-е годы): Дисертация докт. Филол. Наук 10.01.12. Тбил. Гос. Пед. Университет,Тбилиси, 2002.

190. Микеладзе В., Критический очерк влияния русской жизни на грузинское общество илитературу. Тифл., 1883.

191. Миллер В., Кавказо-русские параллели, 1892.

192. Мышковская Л., Работа Толстого над произведения создание «Хаджи-Мурата»,1928.

193. Модзилевский Л. Б. и Дондуа В. Д., Запись грузинской песни в орхиве Пушкина:«Пушкин – Временник пушкинской комисии», т.2, 1936.

194. Муравьев А., Путишествие ко святым местам в 1830 году, т. II, СПб., 1835.

195. Муравьев А., Грузия и Армения, СПб., т. III, 1848.

196. nakaSiZe n., mogonebebi, Tb., 1956.

197. nakaSiZe n., lev tolstois axlos, Tb., 1954.

198. nakaSiZe i., rogor gavicani leon tolstoi, Tb., 1928.

Page 279: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

279

199. Накашидзе Н., Несколько лет в близи Льва Толстого. (Перевод с грузинского ипредисловие С. Геладзе), Тбилиси, «Мерани», 1978.

200. Накашидзе Н., Несколько лет в близи Льва Толстого. (Перевод с грузинского ипредисловие С. Геладзе), Тбилиси, «Ганатлеба», 1988.

201. Наш Петербург: (Сборник), (Ред. кол.: Мария Филина, Сергей Богданов и др.),Тбилиси, ТГУ, Типограф. «Ганахлебули Сакартвело», 2001.

202. Натадзе В., Тургенев в грузинской литературе: автореферат канд. дисертации.

203. Некрасов и литература народов Советского Союза: Сборник статей, (Ред. кол. К.В.Айвазян и др.), Ереван, изд. Ереванского университета, 1972.

203. nikolaZe a., dobrolubovi da qarTveli mesamocianelebi:`literaturuli gazeTi~, 1/XII, 1961.

204. nikolaZe a., a. puSkini, Tb., 1950.

205. nikolaZe a., maqsim gorki da qarTuli kultura, Tb., 1952.

206. nikolaZe a., n. gogoli, Tb., 1952.

207. nikolaZe a., etiudebi rusuli literaturis istoriidan, Tb., 1954.

208. nikolaZe a., maiakovski, Tb., 1963.

209. nikolaZe a., rusi da qarTveli xalxebis literaturuliurTierTobani. gazeTSi: `saqarTvelos komunisti~, #2, 1955, gv. 39-51.

210. nikolaZe a., rusi klasikosebi da qarTuli kultura, Tbilisi, 1961.

211. nikolaZe a., rusi revolucioner-demokratebi da qarTuliliteratura, Tbilisi, 1954.

212. Николадзе А., Русско-грузинские ллитературные связи, Тбилиси, «Заря Востока»,1958.

213. Николадзе А., Русско-грузинские ллитературные связи, Тбилиси, «Литература дахеловнеба», 1965.

214. nikolaZe n., `mogonebebi~, Tb., Tb. un-tis gam-ba, 1984.

215. niniZe m., grigol robaqiZe da Teodor dostoevski. gr. robaqiZisadmimiZRvnil krebulSi: `TeTr siamayes aqandakeb Seni didebiT~,saqarTvelos mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis sax. qarTuliliteraturis instituti, Tbilisi, 2003, gv. 76.

216. Одним полетом одержимы: сборник о русско-грузинских связах, (Сост. В.Н.Муравев,Т. В. Рухадзе), Ставрополь: Кн. Изд-во, 1984.

Page 280: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

280

217. Орбели И., А, Пушкин и грузинская литература», АН СССР, 1938.

218. Паичадзе Г., Повесть о Динаре (Критический обзор истории изучения памятника):юбилейный сборник, посвященний 100-летию со дня рождения И. А.Джавахишвили, Тбилиси, 1976, gv. 260.

219. Пипин А., Очерк литературной истории старинных повестей и сказок русских.krebulSi: Ученые записки второго отделения Академии наук, t. IV, 1858, gv. 218.

220. piradovi g., lev tolstoi da qarTuli mowinave sazogadoeba(saarqivo masalis publikacia): saistorio moambe, t. 13-14, 1961, gv. 235-265.

221. Письма русских литературно-общественных деятелей к Н. Я. Николадзе., Ред. ивводная статья («Н.Я. Николадзе и его русские связи», стр. 5-42) В. Шадури,Коммент. и указатель Т. П. Мачавариани Тбилиси, «заря Востока», 1949.

222. Поезия и дружба: Сборник (сост. Ир. Гоциридзе), Тбилиси, 1963.

223. Полиевктов М., Материалы по истории грузино-русских взаимоотношений, 1937.

224. Попов В., Лермонтов на Кавказе, 1954.

225. Попов В., Русские писатели на Кавказе, Баку, 1949.

226. Попов В., А. И. Одоевский на Кавказе, 1952.

227. Пожидаев В.П., А. С. Пушкин на Кавказе, Владикавказ, 1930.

228. Прилипко Р. В., Литературная деятельность русслих писателей в Грузии в 1920-30-ыегоды, Тбилиси, 1970.

229. puSkini a. s. da saqarTvelo: meT. rekomendaciebi a. s. puSkinisgardacvalebis 150 wlisTavisadmi miZRvnili RonisZiebebisaTvis(Seadgina n. gabriCiZem), Tb., 1987.

230. Пушкин и литература народов Советского Союза: Сборник статей, ИздательствоЕреванского университета, 1975.

231. Ратиани П., Грузинские шестидесятники и российское освободительное движение:«Литературная Грузия» №1, 1962.

232. rusTveli msoflio literaturaSi, t. III, Tb., 1988.

233. Русские писатели в грузии (И. Богомолов, В. Пиродов, Р. Прилипко), Тб., 1983.

234. Русские писатели в грузии (Ред. Р. Миминошвили), АН. ГССР, Музей дружбынародов, Тб., «Мерани», 1983.

235. Русские писатели о грузии. Сдревних времен до середины Х1Х века. (Сост. ВаноШадури), Тбилиси, «Заря Востока», 1948.

Page 281: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

281

236. ruxaZe tr., qarTul-rusuli literaturuli urTierTobisistoriidan (XVI-XVIIIss.), Tbilisi, 1960.

237. ruxaZe tr., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobanimeTvramete saukuneSi da mecxrametis damdegs: tfilisisuniversitetis Sromebi, #9, 1939, gv. 99-113.

238. saakaZe S., samociani wlebis qarTveli moRvaweebisa da rusirevolucioner- demokratebis urTierTobis istoriidan. JurnalSi`mnaTobi~, #5, 1957, gv. 128.

239. Сарибекова Л., Леонид Андреев и грузинская литеатурная общественность (ЛеонидАндреев в грузинской литературной критике ХХ века): Сборник «Мегоброба»(«Дружба»), т. 1, Тб., «Мецниереба», 1979.

240. sariSvili t., narkvevebi saqarTvelo-ruseTis mecnierul-pedagogiuriurTierTobis istoriidan, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb.,1983.

241. Семенов Л. П., Пушкин на Кавказе, 1937.

242. Семёнов Л. П., Лермонтов и фольклор Кавказа, Пятигорск, 1941.

243. Сергеева В., И на снегу пишу я: “Сакартвело”, Тбилиси, 1988.

244. Сергей Есенин в Грузии Товарищи по чувствам, по перу (сост. Г.В.Бебутов),Тбилиси, 1986.

245. Серебряный век в русской литературе: сборник научных трудов, (Ред. КолегияГомартели А,. Богданов С., Поракишвили Н.), Тбилиси, 2004.

246. Сидоров Е., Мысли в дороге: Критические статьи и литературные портреты,Тбилиси, «Мерани», 1986.

247. sifraSvili vl, rusi revolucioner-demokratebisa daTergdaleulebis ideuri urTierToba, (XIX s. 60-ian wlebSi), Tb.,`sabWoTa saqarTvelo~, 1962.

248. Степанов Б., Путешествие Чехова на Кавказ: «Ставропольский альманах», №7, 1951.

249. tabiZe n., ticiani da misi megobrebi, Tbilisi, 1985.

250. taliaSvili g., a. p. Cexovi, Tb., 1960.

251. taliaSvili g., erTi megobrobis istoria (rusi dramaturgis n.ostrovskis da n. nikolaZis literaturuli urTierTobis Sesaxeb):Jurnali `droSa~, #2, 1966, gv. 5.

252. taliaSvili g., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobisSeswavlis sakiTxebi: saq. ssr. pedagogiuri institutis Sromebi, 1917-1977, Tbilisi, 1977, gv. 217.

Page 282: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

282

253. taliaSvili g., ruseT-saqarTvelos literaturuli urTierTobani(rusul enaze): Jurnali `skola da cxovreba~, #6, 1967, gv. 89-91.

254. Талиашвили Г., Русско-Грузинские литературные взаимоотношения (XVIII-XIX вв.),изд. «Ганатлева», Тб., 1967.

255. Талиашвили Г., Русско-грузинские литературные взаимоотношения, Тбилиси, 1967.

256. Талиашвили Г., Гоголь в грузинской литературе, Тбилиси, 1952.

257. Талиашвили Г., Лев толстой и Грузия, Тбилиси, 1951.

258. Татишвили В., Грузины в Москве», 1950.

259. Тынянов Ю. Н., О Путешествий В Арзрум: «Пушкин и его современники», М.,«Наука», 1969.

260. tixonovi n., orfrTa cisartyela (Targmani nunu xomerikisa),Tbilisi, 1970.

261. Ткешелашвили Г., Литературный Тбилиси (маршрут дружбы народов), Тбилиси,«Сабчота Сакартвело», 1958.

262. Торнау Ф., Восспоминания о Кавказе и Грузии: «Русский весстник», 1869.

263. transkunovi m., dimitri furmanovi saqarTveloSi (gamoCenilisabWoTa mwerali) 1891-1926): Jurnali `mnaTobi~, #12, 1963, gv. 34-139.

264. Туманов Г., М. Характеристика и воспаминания, 1907.

265. qareliSvili e., didi rusi mwerali anton Cexovi, Tb., 1954.

266. qarTveli mwerlebi ruseTis Sesaxeb, Semdgeneli vano Saduri,Tbilisi, 1962.

267. qarTuli literaturis urTierTobani sabWoTa xalxebisliteraturebTan (redaqtori g. g ciciSvili), Tbilisi, 1981.

268. RuduSauri p., a. Cexovi da qarTuli literatura, Tb., 959.

269. yiasaSvili e., rusi da qarTveli mwerlebis Tanamegobrobisistoriidan.

270. Saduri v., n. CerniSevski da Tergdaleulebi: Jurnali `mnaTobi~, #7,1978.

271. Saduri v., rusi mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb, tomi I, Tbilisi, 1949.

272. Saduri v., revoluciamdeli qarTveli mwerlebi ruseTis Sesaxeb,Tbilisi, 1983.

273. Saduri v., Tanamegobrobis sami etapi (literaturuli urTierTobani

Page 283: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

283

_ giorgievskis traqtatis roli da mniSvneloba): gaz.`literaturuli saqarTvelo~, 28/X, 1983, gv. 3.

274. Saduri v., saqarTvelo rusul literaturaSi: Jurnali `mnaTobi~, #8,1949, gv. 130-150.

275. Saduri v., saqarTvelo daviwyebuli rusi poetebis n. p. lukinisa daa.p. opoCininis SemoqmedebaSi: Tbilisis universitetis Sromebi, 83,1959, gv. 291-308.

276. Saduri v., pirveli rusuli romanebi kavkasiasa da saqarTveloze,Tbilisi, 1966, (rusul enaze).

277. Saduri v., ilia WavWavaZe da rusuli kultura, Tb., 1987.

278. Saduri v., taliaSvili g., n. v. gogoli, Tb., 1952.

279. Saduri v., griboedovi da saqarTvelo, Tb., 1954.

280. Шадури В., Выдающиеся деятели русской культуры о Грузии, Тбилиси, 1958.

281. Шадури В., Декабристская литература и грузинская общественность, Tб. «Зарявостока», 1958.

282. Шадури В., Летопись дружбы грузинского и русского народов, т.1, изд. 11, 1967.

283. Шадури В., Летопись дружбы грузинского и русского народов, в 2-х томах, Тб., 1961.

284. Шадури В.С., Письма русских литературно-общественных деятелей к Н.Я.Николадзе, Тбилиси, 1949.

285. Шадури В., Лермонтов и грузинские шестидесятники: сб. Современные проблемылитературоведения и язикознания, М., 1974.

286. Шадури В., О восприятии и использовании Пушкинского наследия Ильей Чавчавадзе:сборник “Искусство Слова”, М., 1973.

287. Шадури В., Поэтический край (Н. Г. Чернышевский и грузинская общественность),Тбилиси, 1978.

288. Шадури В., Пушкин и грузинская общественность, Тбилиси, 1966.

289. Шадури В., Первый русский роман о Кавказе. Тбилиси, «Заря Востока», 1947.

290. Шадури В., Д руг Пушкина А.А. Шишков и его роман о Грузии, Тбилиси, «ЗаряВостока», 1951.

291. Шадури В., Лермонтов и его грузинские связи: Программа спецкурса и спецсеминарадля студентов ТГУ, Тбилиси, издательство ТГУ, 1987.

292. Шадури В., Сквозь столетия, Тбилиси, 1983.

Page 284: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

284

293. SaraZe g., evgeni bolxovitinovi - pirveli qarTveli rusTvelologi,Tbilisi, 1978.

294. SaraZe g., petre dididan lev tolstoimde: ramdenime epizodisaqarTvelo-ruseTis kulturul-literaturuli urTierTobidan(XVII- XIX ss), Tbilisi, 1986.

295. Шахбазов С., Содружество, (Перевод с грузинского), Изд. «Мерани», Тб., 1974.

296. Шепелева Л. С., Культурные связи Грузии с Росией в Х-ХVII веках: Труды отделадревнерусской литературы, Изд. АН СССР, 1953, т. 1Х , стр. 297-322.

297. Чарквиани Е., Некрасов в Грузии: Научный бюлетень Ленинградского университета,№16-17, 1947.

298. Чарквиани Е. Д., Н. Николадзе и русская литература, sadoqtoro disertacia,Tb., 1970.

299. Чилачава Р., Пантелеймон Петренко – переводчик «Витязя в тигровой шкуре», Тб.,«Ганатлеба», 1984.

300. CorgolaSvili m., TiTqos aq viyo dabadebuli, Tbilisi, 1990.

301. Чубинашвили Д., Замечания на перевод «Барсовой кожи»: г. «Кавказ», №27, 1846.

302. CxeiZe a., ilia da lermontovi: ilia WavWavaZis saiubileo krebuli,Tbilisi, 1939.

303. CxeiZe a.i. i. a. krilovi qarTul literaturaSi, Tb., 1945.

304. Цагарели А., О грамматической литературе грузинского языка, СПб., 1873.

305. Церетели А., Избранное, Перевод с грузинского под редакцией В. Гольцева и с.Чиковани, Изд-во «Художественная литература», М., 1940.

306. cincaZe i., rusuli Tqmulebis dinaras sakiTxvisaTvis: Tsu Sromebi,t. X, 1939, gv. 8.

307. ciciSvili n., rusul-qarTuli literaturuli urTierToibani XXsaukunis 10-ian wlebSi (c. gorodecki, o. mandelStami), sakandidatodisertacia, Tbilisi, 1995.

308. Цховребадзе Т., Исследование творчества М.Ю. Лермонтова о Грузии, Дис. Канд.фил. наук. 10.01.02. ТГУ, Тбилиси, 2002.

309. wereTeli n., rusul-qarTuli literaturuli urTierTobebi XXsaukunis 20-30-ian wlebSi (viqtor Sklovski da qarTuliliteraturuli sinamdvile), sakandidato disertacia, Tbilisi, 1997.

310. WiWinaZe d., XIX saukunis 30-40-iani wlebis rusul-qarTuli

Page 285: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

285

kulturul-literaturuli urTierTobani. wignSi: `qarTuliliteraturis urTierTobani sabWoTa xalxebis literaturebTan~,Tbilisi, 1982, gv. 34-42.

311. WumburiZe j., belinski da CerniSevski da 60-iani wlebis qarTuliliteraturuli kritika: Tsu Sromebi, t. 41, 1950.

312. WumburiZe j., qarTuli kritikis istoria, Tbilisi, 1966, meoregamocema, 1974.

313. Хаханов А., Очерки по истории грузинской словесности, вып. 3, Москва, 1895,1897, 1902, с. 100-112.

314. Хаханов А., Первый грузинский драматург кн. Г. Д. Эристави, Москва, 1906, с. 16.

315. xeTereli T., rusi mwerlebi TbilisSi, Tbilisi, 1978.

316. xeTereli c., poetebi mzis axlos, Tbilisi, 1986.

317. Хинтибидзе Э., Гвахария А., Литературные сиязи Древней Грузии, Грузинская ирусская средневековые литературы, Тбилиси, 1979, gv. 40.

318. Хихадзе Л., Из истории восприятия русской литературы в Грузии, Тб., ИздательствоТбилисского университета, 1978.

319. xoferia i., nikoloz nekrasovi da daviT erisTavi (literaturuliurTierToba): Jurnali `ciskari~, #9, 1970, gv. 145-146.

320. xoferia n., roca giyvardi, roca giyvardi (saqarTvelosa da ruseTispoetebis urTierTobebi): gaz. `saqarTvelos respublika~, 2006, 28 oqt.

321. xundaZe s., n. g. CerniSevski, tf., 1928.

322. xundaZe s., masalebi qarTuli literaturisa da sazogadoebriviazrovnebis istoriidan, Tb., 949, gv. 15-

323. jiblaZe g., kritikuli etiudebi, Tb., 1949.

324. jiblaZe g., ilia WavWavaZe, proza da msoflmxedveloba, nawilimeore, Tb., gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1984.

325. jinWaraZe d., saqarTvelo a. furmanovis SemoqmedebaSi. krebulSi:`literaturuli urTierTobani~, 68, Tbilisi, 1965, gv. 218-228.

Page 286: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

286

qarTul-germanuli literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

qarTul-germanul literaturul urTierTobebs mravalmxriviistoria aqvs. QqarTuli realiebi da Tematika xangrZlivi istoriuliperiodis manZilze figurirebda germanel mematianeTa daJamTaaRmwerelTa, diplomatTa da mogzaurTa, mweralTa da mecnierTanaSromebSi. imTaviTve unda aRiniSnos, rom am urTierTobaTa kvlevamsistemuri xasiaTi XX saukuneSi miiRo.

naSromSi miznad visaxavT warmovadginoT qarTul-germanuliliteraturuli urTierTobebis kvlevis istoria da, upirveles yovlisa,vgulisxmobT qarTuli literaturis damuSavebas germanulenovanmkvlevarTa mier; germanel qarTvelologTa mier Setanil wvlilsqarTuli literaturis gaanalizebisa da popularizaciis saqmeSi.gamokvlevaSi naCvenebia, rogor iyenebdnen germaneli mwerlebi qarTulTematikas TavianT SemoqmedebaSi (andreas grifiusi, adam oleariusi,verner hapeli), aqvea warmodgenili cnobebi qarTvelologiis sferoSigermaneli avtorebis mier Catarebuli muSaobis Sesaxeb. gadmocemuliamaTi damokidebuleba Cveni mwerlobis problematur sakiTxebze,periodebze, mweralTa Semoqmedebaze. Mmeore mxriv, ganzogadebuliaqarTvel mecnierTa da sityvis ostatTa Sexedulebani germanulmwerlobaze, mis calkeul warmomadgenlebze; gamokvlevaSi yuradRebasvamaxvilebT qarTvel mkvlevarTa mier germanuli literaturis Sesaxebgamoqveynebuli Sromebis analizze. aqcenti umTavresad gadataniliafaqtebis aRnusxvasa da gamoTqmuli mosazrebebis anotirebaze.

Ggansaxilvel Temaze muSaobisas viyenebdiT da veyrdnobodiTdRemde qarTul_germanuli literaturuli urTierTobebis sferoSidabeWdil mecnierul Tu popularul gamokvlevebs _ S. reviSvilis, g.xavTasis, d. laSqaraZis, z. WarxalaSvilis, n. kakabaZis, o. jinorias, v.kavTiaSvilis da sxva qarTvel mkvlevarTa mier am urTierTobaTasferoSi gamoqveynebul naSromebs, monografias _ ,,qarTuli literaturaevropul mecnierebaSi” (Tb., 2003), romelSic warmodgeniliaqarTul_germanuli literaturuli urTierTobebis Seswavlis istoria,qarTuli literaturis Sesaxeb gamoqveynebuli Sromebisa da qarTuliliteraturuli Zeglebis Targmanebis bibliografia.

LqarTul_germanuli literaturuli urTierTobebis kvlevisistoria qronologiuri mimoxilvis fonzea warmodgenili.

saqarTvelo_germaniis urTierTobis Sesaxeb pirvel cnobasgvawvdis Tamar mefis istorikosi TxzulebaSi ,,istoriani da azmaniSaravandedTani~, romelSic naTqvamia: ,,sZRunobdes da sZmobdes mas mefeniberZenTani, ierusalims alamanTani da hromTani da hindoTani da Cinelnida agreTve sultanni~.

Aavtori araerTxel ixseniebs ,,hromTa mefesa~ da ,,hromTaxelmwifis Svils~, romelsac bagrationTa saxelovan asulzedaqorwineba ewada. XII saukuneSi Seqmnil dokuments pirvelad saTanadoyuradReba miaqcia givi Jordaniam, romelmac daasabuTa, rom ,,hromTamefe~ germaniis mefe fridrix pirvelia.

Asamecniero literaturaSi SeniSnulia, rom XIII saukunemdesaqarTvelo germanul literaturaSi ar ixsenieba. kavkasia pirveladvolfram fon eSenbaxma axsena saraindo romanebSi ,,parcifalsa~ da

Page 287: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

287

,,vilehalmSi~, romlebic daaxloebiT 1200-1215 wlebSi gamoqveynda.1

kavkasia moxseniebulia XIII saukunis Zvelgermanul epikur ZeglebSi:,,ortuniti~, ,,rainfrid braunSvingeli~, ,,titurel umcrosi~.

iovane presbiteris Taobaze Seqmnil germanul xalxur TqmulebaSigamoZaxili hpova XII saukunis saqarTvelos realurma movlenebma. S.badriZe Seecada daesabuTebina, rom qristiani xelmwifis Sesaxebgavrcelebuli legendis uZveles versias safuZvlad daedo isgadmocemani, romlebic XII saukunis evropaSi gavrcelda qarTvelebze _daviT aRmaSenebelsa da mis uaxloes memkvidre-TanamebrZolebze.2

iovane xucesis realur-istoriul prototipad daviT aRmaSeneblisgamocxadebis hipoTezas mxari dauWira da axali argumentebiT Seavso n.kakabaZem. Mmisi sityviT, daviT aRmaSeneblisa da ioane presbiterisigiveobis dasadastureblad arsebobs TiTqmis yvelanairi Sesabamisoba:qronologiuri, geografiuli, titulaturuli, sarwmunoebrivi.3

aRniSnuli sakiTxis garkvevas eZRvneba S. reviSvilis gamokvleva,,saqarTvelo germanul TqmulebaSi iovane presbiterze“.4 mkvlevarisaTanado masalebisa da argumentaciis moxmobiT cdilobs meti sicxadeda damajerebloba Seitanos iovanes legendis uZveles versiaSi. avtorimiiCnevs, rom saqarTvelosa da qarTvelebTan dakavSirebiT TqmulebebSimocemuli geografiuli da eTnografiuli cnobebi momdevno saukuneebSimravalgzis gaumeorebiaT da daudasturebiaT sxva germanel mwerlebsada mecnierebs.

samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom pirveli germaneli,romelic saqarTvelos estumra, XIV saukunis minezingeri poeti osvaldfon volkenStainia5. germaneli mecnieri ulrix miuleric adasturebsvolkenStainis saqarTveloSi yofnis faqts. Tavis gamokvlevaSi,,SeTxzuli“ da ,,sinamdvile“ osvald fon volkenStainis simRerebSi“6 igiigi wers: ,,ibernia“ arc ,,irlandiaa“ da arc iberiis naxevarkunZuli,aramed aris kavkasiis iberia _ saqarTvelo. xelmisawvdomi wyaroebi ariZleva imis saSualebas, visaubroT poetis mier saqarTveloSi miRebulkonkretul STabeWdilebebze.

XV saukunis II naxevarSi saqarTveloSi umogzauria bernard fonbraidenbaxs. Tavis wignSi ,,mogzauroba wminda miwaze” (1486) igisaubrobs qarTvelTa eTnografiul realiebze.

XIV-XV saukuneTa mijnaze CvenSi orjer iyo cnobili mwerali-mogzauri iohan Siltbergeri (1381-1440). saqarTveloSi yofnisSTabeWdilebebi man aRwera wignSi ,,mogzauroba evropaSi, aziasa daafrikaSi 1397 wlidan 1427 wlamde” (miunxeni, 1859). Ees iyo evropaSiyvelaze adre dabeWdili didi naSromi, romelSic saubari iyosaqarTvelos politikursa da ekonomiur mdgomareobaze.

XVI saukuneSi saqarTvelosTan dakavSirebiT cnobebs gvawvdiansebastian franki da ioaxim vadianusi, agreTve solomon Svaigeri. Aamdroidan safuZveli eyreba filologiur Ziebasac. 1608 wels solomon

1z. babunaSvili, kulturis ori taZari, Tb., 1981.2 S. badriZe, jvarosnuli Tqmuleba daviT aRmaSenebelsa da demetre pirvelze, XIIsaukunis saqarTvelos istoriis sakiTxebi, Tb., 1968, gv. 365-400.3 n. kakabaZe, vin iyo ioane xucesi, ,,literaturuli saqarTvelo”, 1970, 15 maisi, #20, gv. 4.4S. reviSvili, narkvevebi germanul-qarTul literaturul kavSirebze, Tb., 1987, gv. 53-103.5 iqve, gv. 74-78.6 Ulrich Müller, ,,Dichtung” und ,,Wahrheit” in den Liedern Oswalds von Wolkenstein. Die autobiographischenLieder von den Reisen, Göppingen, 1968, S.78.

Page 288: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

288

Svaigerma evropel mkiTxvelebs gaacno qarTuli nusxuri anbani. Yyvelazeadre qarTul enas germanel mecnierTagan yuradReba miaqciafilosofosma gotfrid vilhelm laibnicma. 1695 wels man wamoayenaTeoria, romlis Tanaxmad, qarTuli ena miekuTvneba indoevropul enaTaricxvs da enaTesaveba sakuTriv berZnuls.

saqarTvelos Tema germanul mwerlobaSi gansakuTrebiT gavrceldaXVII saukuneSi (andreas grifiusi, adam oleariusi, verner hapeli).

XVII saukunis germaneli mwerlis a. grifiusis qarTul Temazedawerili tragedia ,,qeTevan dedofali” qarTuli sazogadoebisaTvis 1904wels gaxda cnobili. germaniis qalaq fraiburgidan iv. ramiSvilis miergamogzavnil korespondenciaSi ,,qarTveli qali germanul dramatiulxelovnebaSi”1 saubaria saqarTvelos heroikul warsulze, iseT,,mousvenar da moZrav epoqaze”, rogoricaa qarTvelTa TavganwirulibrZola sparselebisa da osmalebis winaaRmdeg. avtori vrcladgadmoscems grifiusis piesis Sinaarss, warmoaCens nawarmoebis mTavarideas; misi rwmeniT, germaneli dramaturgis mier daxatuli qarTveliqalis suraTi savsebiT Seefereba istoriul sinamdviles; didiostatobiT SeTxzul dramas ki Tanamedrove mkiTxvelic siamovnebiTkiTxulobs.

iv. ramiSvilis statiis gamoqveynebamde qarTveli istorikosebisaTvisucnobi iyo qarTul Temaze dawerili grifiusis tragediis arseboba. iv.javaxiSvilma isurva, rom mxatvruli sityvis ostatebs piesagadmoeqarTulebinaT, xolo warsulis mkvlevrebs istoriuliTvalsazrisiT SeeswavlaT.

cnobilia, rom a. grifiusTan dakavSirebiT Seqmnil literaturaSidamkvidrebuli iyo Tvalsazrisi, romelic uaryofda mwerlis poeturoriginalobas da aRiarebda masze evropis literaturis didiavtoritetebis zegavlenas. mecnierebi cdilobdnen ,,qeTevan qarTvelis”pirvelsaxe daenaxaT holandieli klasikosi mwerlis iost van denvondelis cnobil dramaSi ,,asulebi”.

1923 wels germanelma mecnierma iohan libem, Tavis gamouqveynebeldisertaciaSi, pirvelma miuTiTa, rom grifiusis zemoxsenebulitragediis ZiriTad wyaros warmoadgens XVII saukunis frangi mwerlisklod malengris krebuli ,,Cveni drois tragikuli istoriebi” (parizi,1635), romelSic, dasavleT evropaSi gaxmaurebul ambebTan erTad,moTxrobilia qeTevan dedoflis cxovrebisa da wamebis istoria.

1932 wels polonelma mecnierma zdislav cigulskim miakvlia klodmalengris qronikas, rogorc ,,qeTevan qarTvelis” wyaros, SemdgomSi esmosazreba gaiziara z. avaliSvilma Tavis gamokvlevaSi ,,Teimuraz I damisi poema ,,wameba qeTevan dedoflisa” (1938).

sakiTxis Seswavlis Sedegad, avtori miiCnevs, rom klod malengrisqronika, romelic guluxvad amaragebs grifiusis tragedias ZvirfasicnobebiT, amasTan erTad, warmoadgens Zalze saintereso wyarossaqarTvelos istoriis (XVII s. Ppirveli meoTxedi) zogierTi movlenisgasaSuqeblad”.2

1951 wels a. bibiCaZem sakandidato disertaciaSi ,,andreasgrifiusi da misi tragedia ,,saqarTvelos dedofali kaTarina” grifiusis

1Ggaz. ,,cnobis furceli”, 1904, #2654.2 T. natroSvili, qeTevan qarTvelis wyaroebi, ,,literaturuli saqarTvelo”, 28 ivnisi,1985, #26, gv. 12.

Page 289: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

289

Semoqmedebis originalobis sakiTxi daayena, ris gasarkvevadac man, erTimxriv, ,,qeTevan dedofali” Seadara istoriul wyaroebs da, meore mxriv,vondelis zemoxsenebul piesas.

a. grifiusis piesis dawvrilebiTi analizis safuZvelze a. bibiCaZeim daskvnamde midis, rom tragediis masala gamoyenebulia istoriulisinamdvilis amsaxveli wyaroebidan. dramaSi daxatuli ambavi aqtualurida dramaturgiis Tanamedrove viTarebis mkveTri anareklia. maSin,rodesac zogierTi sakiTxi istoriul wyaroSi oriode sityviTaanaxsenebi, grifiusis dramaSi is gadmocemulia vrclad da sxvaviTarebasTan dakavSirebiT. grifiusi dabejiTebiT agrovebda,gulisyuriT swavlobda, arkvevda situaciis sirTules, calkeulsakiTxebTan dakavSirebiT SemuSavebul sakuTar Sexedulebebs ufardebdamocemul istoriul masalas da aseTi Rrma analizis Semdeg aZlevda maspoetur formas.

a. grifiusma ise gaaRviva evropelTa interesi saqarTvelosadmi, romqarTuli Temebidan sazRvargareTul literaturaSi, kolxi medeastragediis Semdeg, qeTevan dedoflis wameba yvelaze popularul Temadiqca.

XVII saukunis germaneli mwerlisa da mecnieris eberhard vernerhapelis (1647-1690 w.w.) Semoqmedebas maSindel evropaSi saqarTvelozeazris SemuSavebaSi TvalsaCino roli miuZRvis. 43 wlis asakSigardacvlili hapelis 21 nawarmoebma 32 mozrdili tomi Seadgina. amaTgan12 SeiZleba romanis Janrs mivakuTvnoT, danarCeni 9 ki Zalzepopularuli xasiaTis istoriuli an geografiuli naSromia. mweralisaqarTvelosa da ungreTze mogviTxrobs romanebSic da istoriul Tugeografiul naSromebSic, amJRavnebs saTanado wyaroebis codnas dakritikulad ekideba manamde gamoqveynebul bevr Sexedulebas. saTanadowyaroebSi SeniSnulia, rom hapeli arasodes yofila saqarTveloSi daamdenad, misi cnobebi araa agebuli uSualod nanaxisa da gancdilissafuZvelze, magram germaneli mwerali keTilsindisierad imarjvebsmisTvis xelmisawvdom mecnierul Tu literaturul wyaroebs evropisTiTqmis yvela umTavres enaze, maT Soris, pirvel rigSi, frangi JanSardenis, italieli pietro dela vales, germaneli adam oleariusisa dasxvaTa Sromebs.

Tavisi enciklopediuri ganaTlebiT hapeli sabolood amkvidrebsmaRalsa da dadebiT azrebs saqarTvelosa da qarTvelobasTandakavSirebiT; qmnis niadags imisaTvis, rom momdevno saukunisevropelebic simpaTiurad ganawyos am qveynisa da xalxis mimarT. hapelissasargeblod unda iTqvas, rom did ganmanaTlebelTa – monteskiesa davolteris, lesingisa da vinkelmanis, agreTve sxvaTa cnobebisaqarTvelosa da qarTvelobaze arc ufro metia da arc ufro zustihapeliseul cnobebTan SedarebiT.

saqarTvelozea saubari hapelis romanebSi ,,aziuri onogambo”da ,,evropuli Toroani”. Aam ukanasknelSi aRwerilia qarTul samefo-samTavroTa urTierToba simonisa da aleqsandres mefobidan mokidebuli,vrcladaa aRwerili maTi brZola mahmadianuri saxelmwifoebiswinaaRmdeg, aqve gadmocemulia qeTevan dedoflis wamebis ambavi.

roman ,,germanel karlSi” moqmedebis erT-erTi adgilisaqarTveloa, xolo mTavari personaJi – Tavadis qali darejani.qarTvelebi moixseniebian agreTve roman ,,otomanur baiazeTSi”.

Page 290: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

290

gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs e. hapelis mier saqarTveloze dawerilyvelaze vrcel, xuTtomian Txzulebas _ ,,ungreTis omis romani”.

1771 wlis seqtembridan momdevno wlis oqtombramde saqarTveloSiimyofeboda germaneli mecnieri iohan anton giuldenStedti.

kavkasiaSi mogzaurobis dros man Sekriba leqsikuri masala daSeadgina mTielebSi gavrcelebul enaTa SedarebiTi leqsikonebi. i.giuldenStedtis Sromas udidesi mniSvneloba hqonda, radgan misi msgavsigamokvleva ar moipoveboda manamde arsebul arc rusul da arc evropulkavkasiaTmcodneobiT literaturaSi.

1779-1783 wlebSi saqarTveloSi, mefe erekle II-is karze cxovrobdada moRvaweobda iakob rainegsi. Ees iyo fsevdonimi qristian rudolfelixisa (1743-1793), romelmac, mamiseuli saxlis datovebis Semdegfsevdonimad iakob rainegsi Seirqva; saqarTveloSi igi iakob beissaxeliT iyo cnobili. mefe ereklem swored misi TanadgomiT Targmnazonenfelsis Txzuleba. irkveva, rom franc karl alters 1798 welsvenaSi gamoqveynebul naSromze muSaobisas wyaroebad gamouyenebiaqarTuli xelnaweri (oTxTavi, qarTlis cxovreba da sxva) da beWduri(biblia da sxva) wignebi, aseve iozeb fon zonenfelsis ,,sapoliciomecnierebaTa safuZvlebi” sparsulidan qarTulad Targmnili mefeerekles mier, dabeWdili TbilisSi, samefo stambaSi 1782 wlamde”. iqve f.alteri asaxelebs iakob rainegss, romelmac i. zonenfelsis wigniTargmna germanulidan sparsulad, xolo mefe ereklem sparsulidanwigni qarTul enaze Targmna. Tavisi Targmani ereklem i. rainegssdaabeWdvina TbilisSi, TviT i. rainegsis mier ,,sakuTari xarjebiT”gamarTul stambaSi. Ff. alteris cnobiT, i. zonenfelsis wigniTaRfrTovanebul mefes i. rainegsisaTvis uboZebia Tanamdeboba da Seuqmniayovelgvari piroba, raTa saqarTveloSi daenerga zonenfelsis SromaSiwamoyenebuli ideebi.

S. reviSvilisGgamokvlevis Tanaxmad1, erekle meoris mierTargmnili germaneli ganmanaTleblis iozeb fon zonenfelsis,,sapolicio, savaWro da safinanso mecnierebis safuZvlebi”, romelsacqarTul TargmanSi ewodeba ,,policiis nawilzeda” da romelic dRemdemiukvlevelia, CvenSi calke wignad gamocemuli pirveli germanuliTxzulebaa.

mas Semdeg, rac evropaSi dagrovda aRwerilobiTi xasiaTisliteratura saqarTveloze, safuZveli Caeyara agreTve filologiurZiebasac, ramac sistematuri xasiaTi XVIII saukunis 80-ian wlebSi,gansakuTrebiT XIX saukuneSi miiRo. Aam mxriv aRsaniSnavia i. adleris,franc karl alteris, iohan qristof adelungis, fridrixbodenStedtis, berta da artur zutnerebis, artur laistis, feliqsholdakis, franc finkis, oto hanzeris, adolf diris moRvaweoba.

pirveli germaneli mwerali, romelic qarTvelologiissakiTxebiT dainteresda, iyo iakobus georgius qristianus adleri. man1782 wels romSi gamosca Sroma ,,veletris borjebis xelnawerTamuzeumi“, romelSic aRwera kardinal stefano borjias mier daarsebulisiZveleTa muzeumis koleqciebi. am koleqciaTa Soris TavmoyrilinivTebidan misi yuradReba miipyro qarTul-arabulma monetebma. romSimcxovrebi erT-erTi qarTvelis _ vinme goreli stefane avTandilis

1S. reviSvili, mefe erekle da iozef fon zonenfelsi, narkvevebi germanul-qarTulliteraturul kavSirebze, Tb., 1987, gv. 104.

Page 291: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

291

daxmarebiT, adlerma gaSifra am XII-XIII saukuneTa monetebzeamotvifruli qarTuli nawerebi da amasTan dakavSirebiT sakuTarSromaSi Seitana ramdenime cnoba saqarTvelosa da qarTuldamwerlobaze. adlerma mkiTxvelebs miawoda informacia qarTulidamwerlobis niSnebTan dakavSirebiT. irkveva, rom i. g. adleri icnobda1743 wels qarTulad gamocemul ,,biblias“, romlis erTi calimoipoveboda papi urbanis kolegiumis wignTsacavebSi. amiT adleriadasturebs qarTul enaze sasuliero literaturisa da istoriuliwyaroebis arsebobas.

sagangebo aRniSvnas imsaxurebs franc karl alteris naSromi,,qarTuli literaturis Sesaxeb“ (vena, 1798). wignSi alteri arafersambobs qarTuli saero mwerlobis aRmocenebaze, mis Tundac iseTwarmomadgenelze, rogoricaa rusTveli da ifargleba mxolod saeklesiomwerlobis calkeuli nimuSebis ganxilviT, berZnuli, rusuli dasomxuri bibliis qarTul bibliasTan SedarebiT, Zveli qarTuli enisa dadamwerlobis calkeuli sakiTxebis gaSuqebiT. naSromSi saTanado adgilieTmoba qarTuli anbanis warmoSobis sakiTxebs, asoebis dawerilobisa damaTi Taviseburebebis garkvevas.

alteris Sroma qarTul-germanuli literaturuliurTierTobebis mkvlevarTaTvis sagulisxmo masalad iqca. qarTulsamecniero literaturaSi samarTlianad miuTiTeben, rom SecdomaTamiuxedavad, qarTuli literaturis Sesaxeb alteris gamokvlevaucxoeTSi masalis Segrovebis, maTi erTian da mwyobr sistemaSimoqcevisa da Seswavlis pirveli saintereso da sayuradRebo cdaa.

iohan qristof adelungma 1806 wels f. alteris wigns,,sityvauxvi ragindara“ uwoda da SeniSna, rom masSi ,,qarTulliteraturas sul mcire adgili eTmoba“. 1906 wels franc nikolausfinkma mas ,,qarTuli mwerlobis warmoCenis arcTu mTlianadwarmatebuli cda“ uwoda. Tavad avtoric SeniSnavda mis mier mopovebulmasalaTa simwires, amitom werda: ,,CemTvis sasixarulo iqneba, Tuki meSTavagone am literaturis megobrebi, raTa maT Seasworon da SemdgomSeavson Cemi erTob SezRuduli cnobebi“.1

fridrix bodenStedti (1819-1892) weliwadze met xans imyofebodasaqarTveloSi. aq miRebuli STabeWdilebebi gamoqveynebulia misnaSromebSi: ,,aTas erTi dRe aRmosavleTSi“, ,,kavkasiis xalxebi da maTibrZola rusebis winaaRmdeg TavisuflebisaTvis“ (1848), ,,mirza SafissimRerebi“ (1851), ,,Soreuli qveynis patara ambebi“ (1872), ,,mogonebebi Cemicxovrebidan“ (2 tomad, 1888-1889).

saqarTveloSi nanaxi da gancdili aisaxa 1844-1845 wlebSidaweril wignSi: ,,aTas erTi dRe aRmosavleTSi“.

,,aTas erTi dRe“ is moxdenilad dasaTaurebuli zRapari iyo,ramac karga xniT daCrdila ,,aTas erTi Rame“, yovel SemTxvevaSi,germaniaSi, _ werda a. Ggelovani2 da iqve SeniSnavda, rom ,,bodenStedtisulac araa bumberazi. arc erTi eris literatura ar Sedgeba martobumberazebisagan, magram misi mravalferovani literaturulimemkvidreoba angariSgasawevia“.3

1 S. xotivari-iungeri, qarTuli literatura germanulenovan qveynebSi, qarTuliliteratura evropul mecnierebaSi, Tb., 2003, gv. 60.2 a. gelovani, fridrix bodenStedti, aTas erTi dRe aRmosavleTSi, Tb., 1965, gv. 7.3iqve, gv. 32.

Page 292: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

292

f. bodenStedtis rwmeniT, qarTuli literatura erTnairadmdidaria Teologiuri, istoriuli da geografiuli TxzulebebiT,mwerlobis ayvavebis xana meTerTmete saukuneSi iwyeba da mecameteSisruldeba.

avtori SeniSnavs, rom Zvel ZeglTagan ,,vefxistyaosanTan“ erTadSemorCenilia tarielis STamomavlis omainis romani, mose xonelisromani ,,amirandarejaniani“, sargis Tmogvelis romanebi ,,dilariani“ da,,visramiani“, vrceli, Teqvsmetjeradi riTmiT damSvenebuli xotba Tamarmefisa da sxva poeturi Zeglebi.

igi wers, rom misi msjavri qarTuli poeziis umTavres nimuSebzeamomwuravi ver iqneba, metadre, rom maTi mTavari Rirseba enisa daformis mSveniereba unda iyos, sxvanairad qarTvelebi arc iqnebodnenTavianTi qmnilebebiT ise aRtacebulni, rogoris mowmec me gavxdio.EEbodenStedti wmindanTa cxovrebis aRweris saukeTeso nimuSad miiCnevs,,daviTisa da konstantines martvilobas“ da mkiTxvels nawarmoebs acnobsim saxiT, rogorc igi moTxrobili aqvs mari broses.

lirikuli poezia, germaneli mecnieris rwmeniT, aRweras areqvemdebareba da igi mxolod cocxali nimuSebiT unda dafasdes,amitomac sailustraciod imowmebs d. TumaniSvilis ,,axal aRnagos“, misisityviT, am erT saukeTeso qarTul simReras, mis mierve gulmodginedTargmnils germanul enaze.

a. gelovani SeniSnavs, rom igi ,,Wkvianurad ikavebs Tavs“ da,,erideba msjavris gamotanas im xalxis mwerlobaze, romlis enac aricis wesierad. igi zereled icnobs qarTul literaturas. arc kiaxsenebs mis Tanamedrove grigol orbelians, aleqsandre WavWavaZes daTviT nikoloz baraTaSvils, romlis sicocxlis ukanaskneli wlebi,naxiCevansa da ganjas wasvlamde, swored bodenStedtis TbilisSi yofnisdros emTxveva. Tumca mas arc ainteresebs sakacobrio idealebiTgatacebuli evropuli stilis mwerloba. mas esaWiroeba groteski,hafizi, aRmosavluri surneleba, aTas erTi Ramis mozaika, sparsulipoeziis yvavilebi, rom dasavleTSi gadargas da kidec ipovna mirzaSafis simRerebis saxiT“.1

SeniSnulia, rom peterburgis qarTvelologiurma skolam impulsimisca qarTuli literaturiT dainteresebas XIX saukunis Sua wlebisgermaniaSic da amiT germanuli qarTvelologiis xelaxal gaaqtiurebas.1842 wels d. CubinaSvili ,,vefxistyaosnis” Taobaze aqveynebs vrcelmecnierul narkvevs. igi pirvelad Seecada gaecno germanulenovanisamyaros mecnierTaTvis rusTaveli da misi ,,vefxistyaosani”. rusTavelissaxeli erTbaSad Sevida germanulenovan msoflio literaturisistoriebsa da enciklopediebSi. avtori vrclad mimoixilavdarusTvelologiur problematikas, mxatvruli kuTxiT aanalizebda poemas.

1965 wels poemis Sesaxeb msjeloba wamoiwyo prof. brokhausma. igiSeexo d. CubinaSvilis mier peterburgSi gamocemuli qarTuliqrestomaTiis ortomeuls da recenziaSi yuradReba gaamaxvila SoTaspoemazec.2 brokhausma warmoadgina rusTavelis biografiuli cnobebi,poemis Sinaarsi, cnobebi arqiteqtonikasa da mxatvrul formaze. misiazriT, srulyofili formis mqone nawarmoebSi ar SeimCneva sparsuli

1 iqve, gv. 17.

2 Prof. Brockhaus, Khartuli Khrestomathia: Jurn. ,,Literarische Central-blattfür deutschland“, leipzig, 1865, N19, S.507-511.

Page 293: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

293

poeziis gavlena. dasavleTs ar SeuZlia miuTiTos,,vefxistyaosnis~@Seqmnis periodSi iseT qmnilebaze, romelicleqsTwyobis kanonzomierebisa da sariTmo xelovnebis srulyofilebismxriv metoqeobas gauwevs SoTas poemas. am ukanasknelis Sesaqmneladniadagi iyo momzadebuli saqarTveloSi, im qveyanaSi, romelmac udavoddidi roli Seasrula evropul civilizaciaSi. mTeli Sua saukuneebismanZilze saqarTvelo iyo qristianobis yvelaze uSoresi mowinave posti,sadac ,,patara xalxi mouRalavi mrisxanebiT, brZoliT icavda TavsmahmadianTa, mongolTa, TurqTa da sxva barbaros moZaladeTagan~, sadacigi inarCunebda garkveul politikur damoukideblobas, miuxedavad imisa,rom mteri bevrad Zlieri iyo. sakuTar poeziasa da mecnierebas igiaviTarebda imgvarad, rom evropels mxolod aRafrTovanebs; garda amisa,_ dasZens brokhausi, qarTvelebma Seasrules mniSvnelovani makavSirebeliroli aRmosavleTsa da dasavleTs Soris.

artur laisti jer kidev saqarTveloSi Camosvlamdedainteresebula qarTuli enis, istoriisa da literaturis SeswavliT,dakavSirebia qarTvel moRvaweebs – n. nikolaZes, d. erisTavs, i.WavWavaZes, a. wereTels, i. meunargias da ramdenime werili (maT Sorisilia WavWavaZeze) gamoqveynebulic ki hqonia germanul da polonurpresaSi, romelTa qarTuli Targmanebi ,,iveriasa“ da ,,droebaSic“ iyogadmobeWdili.

S. reviSvili artur laistisadmi miZRvnil werilSi SeniSnavs, romsaqarTvelosadmi interesi artur laists ruseT-TurqeTis 1877-1878wlebis omis dros daebada. Mmisi yuradReba miiqcia samxreTis frontidangamogzavnilma korespondenciebma, romelic evropis presaSi istambebodada romelTa avtoric iyo gamoCenili qarTveli publicisti nikonikolaZe. 1881 wels laisti Sexvda mxcovan poets f. bodenStedts. manpirad saubarSi axalgazrda Tanamokalmes urCia, saqarTvelomoenaxulebina da gaetarebina Tundac sul mcire xani.1

a. laistis naSromi ,,miviwyebuli literatura” ucxoeTSi qarTulimwerlobis propagandis pirveli seriozuli cdaa. avtori mimoixilavsuZveles qarTul literaturul Zeglebs, rusTvelis poemas, saubrobssaqarTveloSi mongolTa SemoWriT Seqmnil savalalo mdgomareobaze.

a. laistis gansjis sagania mecxramete saukunis 60-70 iani wlebisqarTvel moRvaweTa Semoqmedeba, saubrobs ilia WavWavaZis, akaki dagiorgi wereTlebis, rafiel erisTavis Taobaze.2

1884 wlis 1 ivniss, ilia WavWavaZis mowveviT, TbilisSi Camosulstumars gazeTi ,,droeba“ sagangebo weriliT miesalma: ,,am dReebSiestumra Cvens qalaqs batoni artur laisti, es is laistia, romelmacramdenime werili dabeWda evropul Jurnal-gazeTebSi saqarTvelosistoriasa da literaturaze da romelic es sami weliwadi iqneba, racdidis xalisiTa da siyvaruliT swavlobs qarTul cxovrebasa da TavisSeswavlisa da codnis nayofs uziarebs evropis mkiTxvel sazogadoebas“.3

i. WavWavaZem artur laiti stumrad miiwvia da grZnobiT aRsavsesityviT mimarTa: ,,artur laisti is kacia, romelmac Cvenda sasaxelodkisrad ido Suakacoba gagviwios Cvensa da evropas Soris, romelmacitvirTa – Cven gulSi amonagebi sityva, Cveni Wkuisa da gonebis saunje,Cveni sulieri Zal-Rone acnobos im xalxT, romelnic qveynis warmatebis

1 S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb., 1984, gv. 207.2a. laisti, miviwyebuli literatura, ,,iveria“, #1, 1883, gv. 155-162.3 Cveni stumari artur leisti TbilisSi, ,,droeba”, 1884w., #118.

Page 294: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

294

gzazed meTaurni da mesveurni arian... imedia, rom am siyvaruliTCagonebuli piruTvneli sityva batoni laistisa mohfens mTelsganaTlebul qveyanas im ambavs, rom Sors, sadRac aris erTi patarasamoTxe, romelsac saqarTvelo hqvian, da im patara samoTxeSihscxovrobs erTi patara eri, romelsac ucems didi guli kacobriobiswarmatebisa, sikeTisa da bednierebisaTvis“.1

a. laisti TbilisSi erT Tves darCa da isev samSobloSi dabrunda.am mogzaurobis Sedegad man dawera wigni ,,saqarTvelo“, romelic 1885wels daibeWda laifcigSi da polonuradac iTargmna. male (1885 wels)laisti meored estumra saqarTvelos da ramdenime wliT aq darCa.

a. laisti Tavis ,,mogonebebSi“ wers: ,,didi survili mqonda, CemiTanamemamule evropelebisaTvis sruliad ucnobi qarTuli literaturagamecno. ilia fiqrobda, rom me unda Semedgina qarTul leqsTakrebuli germanul enaze. Cven orTaveni gulmodgined SevudeqiT am saqmes.imxanad qarTul enaSi maincdamainc gawafuli ar gaxldiT. amitom iliasityvasityviT miTargmnida qarTul teqsts, rac sruliad ar amaxinjebdaarc azrsa da arc leqsis poetur silamazes. Cemi pirveli krebulisdidi nawili saguramoSi vTargmne“.2

1887 wels laipcigSi daistamba a. laistis wigni ,,qarTvelipoetebi”, romelSic 150 gverdze 11 qarTveli poetis Semoqmedebaawarmodgenili. masSi Tavmoyrilia 57 literaturuli da 32 xalxurileqsi. es iyo didi mniSvnelobis istoriuli faqti, radgan ara martodaiwera qarTuli literaturaze, aramed gamoica kidec qarTuliliteraturis nimuSebi. a. Llaists mxolod xuTi avtoris Sesaxebmoepoveboda biografiuli cnobebi. winasityvaobaSi igi SeniSnavda, romnaTargmni literaturuli nimuSebi imis mixedviT SeirCa, Tu ramdenadgadmoscemdnen xalxis yofas.

S. reviSvilis rwmeniT, ,,qarTveli poetebi” Cveni mravalsaukunovanipoeziis saukeTeso nimuSebis anTologiaa. igi pirveli wignia, romliTacgermanul enaze mkiTxvelebs SeeZloT qarTuli xalxuri poeziismargalitebTan erTad gascnobodnen grigol orbelianisa da aleqsandreWavWavaZis, nikoloz baraTaSvilisa da ilia WavWavaZis, akaki wereTlisada vaJa-fSavelas, rafiel erisTavisa da sxvaTa poeziis saukeTesonimuSebs. Aaqve Setanilia leqsebi dRes miviwyebuli, magram imJamadcnobili poetebis: grigol volskis, dominika mdivnis, nino orbelianis,simon maisaSvilis da sxvaTa.

Ppirvel gamocemas uZRvis saqarTvelosadmi miZRvnili laistisleqsi: ,,Sens zecas, mzes, ayvavebul velebs, madlian gazafxuls, zRaprultyeebs, mxiarul bulbulebs, mTebis simSvenieres, Sens warmtac asulebs _eZRvnas es wigni”.3

sami wlis Semdeg gamovida am wignis axali, Sevsebuli gamocema.masSi 21 qarTveli poetis 112 literaturuli da 39 xalxuri leqsi iyoTavmoyrili. axal gamocemaSi laistma winasityvaobac Seavso, vrcladmimoixila saqarTvelos istoria da kultura; avtori literaturis

1 T. saxokia, artur laisti, Cemi saukunis adamianebi, Tb., 1984, gv. 77-78.2 g. SaraZe, ilia WavWavaZe da qarTuli kulturis ucxoeli megobrebi, ilia WavWavaZe,cxovreba, moRvaweoba, Semoqmedeba, Tb., 1987, gv. 353.3 S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb., 1984, gv. 212.

Page 295: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

295

mimoxilvas iwyebs Sua saukuneebiTa da rusTveliT da gansakuTrebulyuradRebas amaxvilebs XIX saukunis qarTul mwerlobaze.1

1889 wels artur laisti evropaSi gaemgzavra. 1892 welssaqarTveloSi dabrunda da aq dasaxlda.

i. WavWavaZisa da i. maCablis uSualo daxmarebiT, a. laistmagermanulad Targmna ,,vefxistyaosani”. Tavdapirvelad, 1888 wels,nawyvetebi gamoaqveyna, momdevno wels ki drezdenSi gamosca Targmani. esiyo poemis pirveli poeturi Targmani evropaSi da, ra Tqma unda, mandidi roli Seasrula evropelTaTvis Cveni saunjis gacnobis saqmeSi.

Aartur laisti erTi pirvelTagania, romelmac miuTiTa poemisfabulis originalobaze da uaryo misi aRmosavluri warmoSoba. masSeuZleblad miaCnia ambis sparsulidan Targmnis an sparsuli fabulisaRiarebis Teoria. Ees Tqmuleba sparsulad ar arsebobso, amtkicebslaisti. Bbevr msgavsebas poulobs igi poemis epizodebsa da saqarTvelosistoriis faqtebs Soris, amasTanave, cdilobs, aRmoaCinos msgavsebaTxrobis TaviseburebaSi rusTavelsa da volfram fon eSenbaxs Soris.2

a. laistis mosazrebiT, rusTvelma didad gauswro winTanamedroveTa msoflmxedvelobas ara marto saqarTveloSi, aramedevropaSic. igi werda: ,,vefxistyaosani” moraluri, kulturuli dasulieri idealebiT gacilebiT maRla dgas misi drois aRmosavleTissaukeTeso poetur nawarmoebebze. misi Rirseba marto is ki ar aris, romTanamedroveebs mTeli siRrmiT asaxavs, aramed isic, rom Seunelebladmouwodebs gansrulebis maRali miznisaken. am mxriv rusTvelis ukvdavpoemas bevri msgavseba aqvs misi Tanamedrove germaneli poetis volframfon eSenbaxis ,,parcifalTan”. mxolod aqve unda aRiniSnos, rom poetiSoTa rusTaveli Seudareblad ufro Tavisufal Semoqmedad gvevlineba,vidre eSenbaxi, romelsac Tavi ver dauRwevia religiuri dogmebisa dasaeklesio swavla-moZRvrebaTa xlarTisagan.

l. menabdis TvalsazrisiT, a. laistma ver SeinarCuna dednissurneleba, sruliad ver gadmosca qarTuli poemis Rrmaazrovneba damxatvruli sidiade, amasTanave, mis TargmanSi aqa-iqSinaarsobriv_azrobrivi uzustobac SeiniSneba, magram misi Rvawli maincdidad dasafasebelia. igi xSirad zogadad msjelobda, ,,poemissiRrmiseuli Sreebis ganxilvis nacvlad, mxolod qebiT kmayofildeboda,rusTvelis filosofiur-esTetikuri mrwamsi Tu mxatvruli ostatobaramdenadme kvlevis miRma rCeboda, magram, miuxedavad amisa, misi, viTarcamTargmnelis, mkvlevrisa da popularizatoris roli evropissamecniero_literaturuli sazogadoebis mier ,,vefxistyaosnis”gacnobaSi friad sapatioa”.3

S. reviSvili a. Llaistis rusTvelologiuri naazrevis ganxilvisSedegad, daskvnis saxiT dasZenda, rom misi msjeloba yovelTvis ar iyodazRveuli umarTebulo debulebebisagan, rusTvelis poemazelaparakisas igi ver axerxebda sakiTxis farTod ganxilvas da umetesadifargleboda qaTinaurebiT didi Semoqmedis mimarT, an kmayofildebodabiografiuli da poemis siuJeturi detalebis gadmocemiT. rusTvelisfilosofiuri, esTetikuri da saerTod, msoflmxedvelobriv problemaTasamyaro laistisaTvis daxSuli darCa. man poema ver warmoidgina

1 S. xotivari-iungeri, qarTuli literatura germanulenovan qveynebSi, qarTuliliteratura evropul mecnierebaSi, Tb., 2003, gv. 65.2 S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb., 1984, gv. 213.3 l. menabde, rusTveli sazRvargareTul literaturaSi, Tb., 1990, gv. 47.

Page 296: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

296

msoflio literaturuli movlenebis fonze, SoTas Sedareba tokvardotasosTan an misi poemis weris maneris Sedareba eSenbaxis stilTan, ammxriv arsebiTad mdgomareobas ver cvlis... artur laisti cdeba,rodesac zedmetad afasebs ,,vefxistyaosnisa~ da saerTod, qarTuliliteraturisaTvis, sparsuli kazmulsityvaobis mniSvnelobas~.1

s. Turnavam a. laistis Targmans aseTi Sefaseba misca: ,,Targmani araris srulyofili, mas aklia prologi, epilogi da sxva adgilebi.Targmnilia sxvadasxva metriT, magram, miuxedavad amisa, man mainc didisaqme gaakeTa~.2 A

a.Llaisti Seecada Careuliyo ,,vefxistyaosnis“ frangulad TargmnissaqmeSic. rodesac Seityo, rom poemis Targmnas a. zutneri apirebda, manucxoeTidan baraTi gamougzavna iona meunargias, romelSic irwmuneboda:Tu zutners namdvilad ganuzraxavs xeli mohkidos am saqmes, saWiroadaarwmunoT, rom poema hegzametrebiT iTargmnos, sxvagvarad daekargebamas simSveniereo.3

a. laistma 1903 wels drezdenSi germanul enaze gamoaqveyna naSromi,,qarTveli xalxi“, romelic mraval evropul enaze iTargmna. man amwignSic Seitana ilias poetur qmnilebaTa sakuTari germanuliTargmanebi.

GgamokvlevaSi a. Llaisti sagangebod msjelobs qarTulkazmulsityvaobasa da xuroTmoZRvrebaze, musikasa da Teatrze,qarTvelTa Soris dramatuli xelovnebis udides popularobaze,yeenobasa da berikaobaze, rogorc qarTuli Teatris xalxur sawyisebze.laisti mimoixilavs mefe erekles sasaxleSi 1791 wels mowyobilTeatralur dadgmebs, im did amags, rac giorgi erisTavma dasdo qarTulTeatrs. Aa. Llaistma aRniSna qarTuli TeatrisaTvis Seqmnilioriginaluri da Targmnili repertuaris udidesi mniSvneloba, miuTiTaim rolze, romelic Cveni scenis ganviTarebaSi iqonia giorgi erisTaviskomediebma, agreTve Seqspirma da Silerma, molierma da diumam, hauptmanmada sxvebma. ,,Seqspiri da Sileri, _ aRniSnavs laisti, _ dResacwinandeburad mowonebaSi arian, rac ueWvelia, qarTvelTa gemovnebasadasturebs“.4

,,cnobis furcelis” sam nomerSi dabeWdilia anonimi avtorisrecenzia _ ,,qarTveli xalxi” dawerili artur leistisa”.5 werilisavtori SeniSnavs: ,,es dalocvili evropielebi erTs miivl-moivlianmaTTvis srulad ucnob qveyanaSi da mTeli wigni mzad aris, wigniSeTxzul Sinaarsisa da am wignis saSualebiT unda gagvicnos mTelmaevropam!

miT ufro dasafasebeli da saqebia artur leistis axali wigniqarTvel xalxze, mas araferi saerTo ara aqvs xsenebul ,,SeTxzuli”Sinaarsis wignebTan; igi nayofia sagnis sindisierad Seswavlisa da Tandidis xelovnebiT dawerili...

1 S. reviSvili, germaneli avtorebi ,,vefxistyaosnis~ Sesaxeb, SoTa rusTvels,saiubileo krebuli, Tb., 1966, gv. iqve, gv. 442.2 s. Turnava, germaneli qarTvelologebi, sazRvargareTuli qarTvelologia, Tb., 1978,gv. 193.3 S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb., 1984, gv. 212.4 S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb., 1984, gv. 219.5 gaz. ,,cnobis furceli”, 1903, ###2193, 2194, 2197.

Page 297: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

297

artur leistis wignis istoriuli nawili metad kargSTabeWdilebas axdens qarTvel mkiTxvelze Tavis kiloTi da xasiaTiT.avtori siyvaruliT da TanagrZnobiT ekideba Tavisi wignis sagans;xalxis arc dacinva, arc damcireba wignSi ar moipoveba da esCveulebrivi Rirseba ar aris evropieli avtorisaTvis, romelic TiTqmisyovelTvis ise ucqeris kulturiT CamorCenil xalxebs, gansakuTrebiTaRmosavleTelebs, TiTqos Tavis Tanaswor adamianebTan ara hqondessaqme...

winamdebare wigni aris pirveli cda qarTvelTa kulturulcxovrebis aRwerisa dasawyisidan da uaxloes dromde da radgan amasTanwigni exeba politikur istoriasac da xalxis xasiaTsa da zne-Cveulebasac, SemiZlian vsTqva, rom igi Seicavs qarTveli xalxiscxovrebis istorias”.

a. laistis wignebs Soris gansakuTrebul yuradRebas iqcevs,,saqarTvelos guli“, romelSic Sesulia ,,mogonebani ilia WavWavaZeze“.T. saxokias sityviT, am wignSi avtorma ,,Caaqsova Tavisi sakuTari dagulwrfeli siyvarulis grZnoba. es aris krebuli misTa mogonebaTasaqarTvelosa da qarTvelebis, qarTvelTa mwerlebisa da mwerlobisSesaxeb. gansakuTrebiT reliefuradaa gaSuqebuli qarTvelTa siamayis –ilia WavWavaZis pirovneba da cxovreba. mTeli wigni mkiTxvelze stovebsSTabeWdilebas SeyvarebulTa miwer-mowerisas, vaJi – artur laistia,xolo qali _ saqarTvelo“.1

a. laistis wigni ,,saqarTvelos guli“ qarTulad Targmna T.saxokiam, mas uZRvis valerian gunias mogoneba artur laistze damTargmnelis winasityvaoba. wigni gamoica or nawilad, pirveli nawilidaistamba 1923 wels, xolo meore – 1927 wels.

Sesaval werilSi T. saxokia werda: ,,artur leistis kalmis wversaego Cvenis xalxis sxva da sxva tipi: mconara, dromoWmul mebatonisaganmokidebuli ubralo glexamde. scenaze ufro reliefaT, ufro sxartaTgamoyvanilia yvelasagan daCagruli da daCrdiluli wodeba – Cveniglexoba. leistma aRmoaCina masSi utyuari SemoqmedebiTi, potencialuriZala. agviwera mravalferovani buneba Cvenis qveynisa da aRmoaCinasilamaze da sinatife iqac ki, saca Cven, am bunebis yurebas SeCveulT, essilamaze da sinatife arc ki gveguleboda... umetesad enawyliania avtori,odes mogviTxrobs cxovrebis nawyvetebsa Cvenis qveynis mSveneba_poetis –ilia WavWavaZisas, romelTanac leists gautarebia TiTqmis ganuyrelaTda SinaurulaT, rogorc guliTad megobars, 23 weliwadi. ilia WavWavaZisSemdeg gamofenilia mTeli galerea Cveni sazogado moRvaweTa“.2

a. laistis wignSi, mraval sagulisxmo mosazrebaTa Soris, CveniazriT, gansakuTrebiT sagulisxmoa n. baraTaSvilis Sesaxeb gamoTqmuliTvalsazrisi: ,,n. baraTaSvili mgosani gandegilia; igi gandegili iyomaSindel qarTul sazogadoebaSi da gandegili iyo mwerlobaSic,ganmartoebiT mdgari dacarielebul da daSorebul gzaze, XVIIIsaukuneSi Sewyvetil da XIX saukunis meore naxevarSi fexadgmul axalliteraturas Soris.

is simRera, romelic baraTaSvilma mTawmindas umRera, gandegilissimReraa, simReraa martvilisa, avadmyof mogzaurisa. misTa simReraTa xma

1 T. saxokia, artur laisti, wignSi: Cemi saukunis adamianebi, Tb., 1984, gv. 79.2 a. laisti, saqarTvelos guli, I, tf. 1923, gv. VIII.

Page 298: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

298

sustaT gaismis, mgloviareT, avadmyofurad, borotebas da mZulvarebasmoklebuli. TiTqmis cxovrebis gareSe sdgaso, adamianT iSviaTadmimarTavs da TiTqmis ganuwyvetliv emduris beds an da ebrZvis am beds...glovis poezia didebuli poeziaa, Tu Zlieri da lamazia, magram arZaluZs jan-Ronis ganaxlebisa da gamagrebis wyarod iqmnes. lenaugermanelTa da leopardi italielTa TavianTis qveynebis literaturismSvenebad darCebian, magram imaT cxovreba win ar wauweviaT.baraTaSvilzedac egeve SegviZlia vsTqvaT“.1

a.Llaisti ,,saqarTvelos gulis” meore wignSi gansakuTrebulisiyvaruliTa da mowiwebiT werda vaJa-fSavelas poeziis Taobaze. MmisisityviT, ,,diax, is hxedavda, fiqrobda da grZnobda aTasi fSavelismagivrad da misma SemoqmedebiTma Zalam daayena is msoflio poeziismwvervalze... rogorc frigiis mefe midasi Tavis SexebiT yvelafersoqrod aqcevda, iseve vaJa – yvelafers poeziad aqcevs“. vaJa-fSavelassimRerebSi siyvaruli gamoixateba ,,Seudarebeli ZlierebiTa daubraloebiT. misi lamazi, ubralo da imave dros Zlieri leqsi ,,Senmasiyvarulma damlia“, Seudarebelia! vaJa-fSavelas sasiyvarulo leqsebsaxasiaTebs zoma da sruliad bunebrivi kilo“.2

1906 wels artur laistma TbilisSi daaarsa germanuli gazeTi,,Kaukasische Post“, romelsac weliwadnaxevars redaqtorobda. igi iyopirveli leqtori, romelic Tbilisis universitetSi miiwvies germanulienis maswavleblad. 1922 wlis 22 oqtombers aqve gadauxades massaqarTveloSi moRvaweobis 40 wlis iubile. gazeT ,,komunistSi“ daibeWdalaistisadmi miZRvnili statia, romelSic naTqvamia, rom es iubilewarmoadgens did kulturul dResaswauls im internacionalurimuSakisas, romelmac Tavisi wlebi Seswira xalxTa daaxloebas da maTSoris Zmobis damyarebas.

1927 wels laisti TbilisSi gardaicvala da samudamogansasvenebeli hpova didubis miwaSi.

i. mansvetaSvilma Tavis ,,mogonebebSi“ ase Seafasa a. laistis didiamagi qarTuli kulturis ganviTrebis saqmeSi: ,,artur laisti TiTqmisSinaur kacad iyo ilias ojaxSi; laisti germaneli iyo, kargadganaTlebuli, mcodne umTavresi evropuli enebisa da literaturisa,ramdeni codna SegviZenia redaqciis TanamSromlebs imisagan. dauRalavimuSaki, medgari mSromeli, ra saqmesac daadgeboda, mtkiced adga da manammizans ar aRwevda, gzas ar gadauxvevda. sul or-sam weliwadSisafuZvlianad Seiswavla qarTuli da somxuri ena. Tavisufladlaparakobda, Tavisuflad werda. ramdeni moTxroba gadaTargmnaqarTuli da somxuri da dabeWda germanul JurnalebSi... es kacisikvdilamde CvenSi trialebda da muSaobda erTgulad, gulwrfelad“.3

a. laistis meSveobiT gaecno ilia WavWavaZes germaneli mecnier-orientalisti, asiriologi da urartologi, berlinis universitetisprofesori karl leman_haupti (1861-1938), romelic 1898 wels jerTbilisSi da Semdeg saguramoSi ewvia ilias. a. laistis gadmocemiT,,,qarTvel poetTan yofna man dawvrilebiT da sainteresod aRwera jererT germanul JurnalSi da Semdeg vrceli mogzaurobis aRweraSikavkasiidan sparseT_mesopotamiaSi. roca ilia 1900 wels berlinSi iyo,

1iqve, gv. 63-64.2 a. leisti, saqarTvelos guli, wigni meore, tf. 1927, gv. 15_16.

3 i. mansvetaSvili, mogonebebi, 1936, gv. 140.

Page 299: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

299

inaxula prof. Lleman-haupti. ilias sikvdilis Semdeg, man moaTavsaberlinis gazeTSi nekrologi didi mwerlis Taobaze.

ilia WavWavaZis poema ,,gandegilis” wyaroebze msjelobisasliteraturis kritikosebi da istorikosebi ar kmayofildebian TviTonpoetis miTiTebiT, rom nawarmoebs xalxSi gagonili legenda daedosafuZvlad. Tu mkvlevarTa erTi nawili cdilobs konkretulad imxalxuri wyaros mikvlevas, romelic poemis safuZveli unda gamxdariyo,sxvebi ufro Sors midian da, sabolood, eWvqveS ayeneben iliasmiTiTebas. isini fiqroben, rom poemas safuZvlad udevs literaturuliwyaro da rom es wyaro ucxour mwerlobaSia saZiebeli.

samecniero literaturaSi gavrcelebuli azris Tanaxamad, ilias,,gandegili” germaneli romanistis georg ebersis nawarmoebis ,,HOMOSUM” – is gavleniT aris dawerili, romelic TviT ilias ,,rame Tu kacvar”-is saTauriT aqvs naTargmni (gr. yifSiZe, sil. xundaZe, n. Citauri).

sil. xundaZe iSveliebda poema ,,gandegilis” im suraTs, sadacaRwerilia, Tu rogor moxibla mZinare qalis silamazem gandegili,romelic mis sakocnelad daixara. Aamgvarive suraTi aqvs daxatuligeorg eberssac. Aaqac axalgazrda qalis sironas mSveniereba gaaRviZebsberSi miZinebul adamianur grZnobebs.

sil. xundaZe askvnida, rom ,,gandegilis” cxovrebis sinamdvilemsZlia da ebersis gmiris ar iyos, manac Tavisi moqmedebiT warmoTqva: ,,meadamiani var da araferi adamianuri CemTvis ucxo ar ariso”.1

Aam sakiTxTan dakavSirebiT n. Citauri werda: ,,g. Eebersis romani,,HOMO SUM” H1878 wels daiwera. nawarmoebi im welsve iTargmna rusulad.Cven SesaZlebloba mogveca, gavcnobodiT am Targmans. igi gamocemuliapeterburgSi, mTargmnelis vinaoba arc am rusul TargmanSi ar arismiTiTebuli. wigns aqvs cenzuris nebarTva. romani rusulad gamoica 1878wlis ivlisis dasawyisSi (6 ivlisis Semdeg), xolo romanis qarTuli,iliaseuli Targmanis beWdva daiwyo yovelkvireuli gazeT ,,iveriis” 1878wlis 10 agvistos nomridan (# 3). rogorc am faqtobrivi monacemebidan,ise teqstebis Sedarebidan aSkaraa, rom i. WavWavaZem g. ebersis romaniTargmna aRniSnuli rusuli wyarodan”.

n. Citauri sabolood im daskvnamde midis, rom ilia WavWavaZis,,gandegils” da ebersis romans saerTo aqvT ara mxolod Tema, aramedsaerToa maTi ZiriTadi idea, calkeuli momentebi, situaciebi, epizodebi,rac ara mxolod imas amtkicebs, rom es Targmani ilias ekuTvnis, aramedimazec migvaniSnebs, rom g. Eebersis romanis qarTuli Targmani,Sesrulebuli ilias mier, SegviZlia miviCnioT i. WavWavaZis ,,gandegilis”literaturul wyarod”.2 wignSi ,,nevis napirebidan samaryandamde~,romelic 1889 wels gamovida, maqs proskovecma ruseTSi, Sua aziasa dasaqarTveloSi Tavisi mogzauroba aRwera. qarTuli literaturismimoxilva mocemulia artur laistis informaciis safuZvelze. aqveramdenime winadadebiT igi SeniSnavs, rom saqarTveloSi yvelaze metadsaxelganTqmuli poetia SoTa rusTaveli, romlis ,,vefxistyaosani~ SuasaukuneTa sakaro da samxedro cxovrebis amsaxveli qarTuli romaniao~.3

1 i. WavWavaZe qarTul literaturul kritikaSi, t. II, 1958, gv. 326-329.2 n. Citauri, ,,gandegilis” axladmikvleuli literaturuli wyaro, Jurn. ,,kritika”, 1984,#46.3 Max von Proskowerz, Vom Newastrand nach Samarkand, 1889, Wien und Olmütz, S. 207.

Page 300: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

300

Tavis wignSi ,,kavkasiis maRalmTiani adgilebidan~1 gotfridmercbaxeri werda: didi SemoqmedebiTi gaqanebis, mdidarsa da Rrmaazrebis Semcvel leqsebSi avtori xatavs im drois uaRresad sainteresosuraTs, mis Sexedulebebsa da Cvevebs. Txrobis gamogoneba da ganviTarebaauwyeben wignis avtoris araCveulebriv poetur niWs. Aavtori sinanulsgamoTqvamda imis gamo, rom im droisaTvis ar arsebobda poemissrulyofili metruli Targmani. igi werda, rom laisti Tavis patarawignSi iZleoda Sinaarsis mokle prozaul YTxrobas da calkeuladgilTa ,,mSvenier metrul Targmans~.

berta fon zutneri meuRlesTan erTad cxra weliwads (1876-1885)saqarTveloSi cxovrobda samegrelos dedofal ekaterine WavWavaZe-dadianTan, romelsac berta jer kidev parizSi yofnisas dauaxlovda.zutnerebis mier gamoqveynebul literaturul memkvidreobaSi, romelicSeicavs beletristul, publicistur, kritikul da istoriuli xasiaTisnarkvevebs, gadmocemulia XIX s. 80-iani wlebis saqarTvelos, kerZod,samegrelos cxovreba, mweralTa da moRvaweTa portretebi. qarTulmaTematikam iCina Tavi artur zutneris SemoqmedebaSic. man ramdenimeromani da moTxroba gamoaqveyna: ,,darejani“, ,,aznauri“, ,,Cerqezebi“,,,Samili“, moTxrobebis krebuli ,,kavkasiis Svilebi“ (ori wigni),romelSic XIX saukunis meore naxevris sinamdvilea asaxuli.

iona meunargia Tavis avtobiografiaSi wers: ,,bevrad adre, vidre g.qarTveliSvilis gamocema daibeWdeboda, ,,vefxistyaosani” vTargmnefrangul enaze, frangis Jiul muries da baronesa berta fon zutnerisSemweobiT da mxatvarma mixail ziCim am Targmanis wakiTxviT SeadginaTavisi cnobili ilustracia rusTavelis qmnilebisa. am Targmanisxelnaweri SemdegSi gadaveci rus mgosans k. balmonts”.

Tavad berta zutneri am sakiTxTan dakavSirebiT SeniSnavda:,,vefxistyaosnis” Cveneuli Targmani ar daibeWda, magram Cven ar gvinaniais dro, rac am samuSaoze dagvexarja. yovelive amis meSveobiT da immonaTxrobiTac, riTac gvamdidrebda Cveni qarTveli patrioti, CvenSevaRwieT qarTveli xalxisa da am momajadovebeli qveynis arssa dasulSi, mis istoriasa da literaturaSi, sadac amdeni xani davyaviT”.2

cnobilia, rom iona meunargiam col-qmari zutnerebi 1884 wlisdekemberSi sof. caisSi waiyvana, raTa erTad eTargmnaT ,,vefxistyaosani“frangul da germanul enebze.

n. kakabaZisa da n. ruxaZis naSromSi ,,kavkasia da saqarTvelogermanul literaturaSi” (Tb., 1963) SeniSnulia, rom moTxrobis _ ,,Cemimezobeli guja“ _ gmiri qarTveli inteligenti gujaa, romlis realurprototips iona meunargia warmoadgens. nawarmoebSi bevri detali aremTxveva realurad momxdars, magram moTxrobis safuZveli sinamdvileseyrdnoba.

a. zutneri Tavis gamokvlevaSi ,,ucxoelis azri ,,vefxistyaosanze”poemis gadaTargmnis gamo fransiuls enaze”3 werda: ,,Cvengan moSorebulqveyanaSi, drosa, aw didis xniT gamqrals, arsebobda akademia, romelSiacswavlobdnen ymawvilni da romlidanac uniWieresT hgzavnidnen aTinaSiganaTlebis dasamTavreblad...

miudgomloba gvaiZulebs geniosi vuwodoT rusTavels, radgan manSeadgina romani im dros, roca es Janri epikuris poeziisa jer ar

1 Gottfried von Merzbacher, Aus den Hochregionen des Kaukasus, Bd. 1. Leipzig. 1901, S. 179-180.2 berta fon zutneri, qarTvelebTan da saqarTveloSi, Tb., 1999, gv. 80.3 ,,iveria’’, 1884, @#XI_XII, gv. 68-102.

Page 301: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

301

arsebobda evropaSi... Cven unda gvixarodes, rom Cven Tvalwin poeziiserTi gmiri aRsdgeba kidev, romlis arsebobac ki ar vicodiT daromelic Rirsia daiWiros alagi msoflio didebis panTeonSi. ,,vefxis-tyaosanma” awarmova Cemze STabeWdileba maRal-xelovnuris qmnilebisa,romelic erTaderTia Tavis gvar TxzulebaTa Soris da margalitiviToboli, radgan me erT adgilsac ver Sevxvdi am poemaSi iseTsa, romelicamtkicebdes qarTveli poetis mibaZvas winandeli poetebisadmi. Tu alag-alag imas aqvs amokrefili zogierTi azrebi Zvelis filosofosebisa, esgaremoeba sruliad imas ar amtkicebs, rom poeti hbaZavda laTinTa daberZenTa mwerlebs; es hmowmobs mxolod imis gonebis SemuSavebasa dakulturasa”.

iqve avtori dasZens: ,,raica Seexeba xerxs Semoqmedebisa, grZnobaTakeTilSobilebas, aRfrTovanebas azrisasa, _ qarTvelT SeuZlianTsiamayiT warmosTqvan, rom maTi erovnuli poema ar aris mibaZva archomerosisa da arc virgiliusisa, igi pirvelidam ukanasknel kabadonamdewminda rusTveliseburia da mxolod rusTveliseburi”.

Aa. zutneris azriT, poemas Tavidan bolomde gasdevs erTi mTavariazri _ amaRlebuli, wminda da mtkice siyvaruli. romanis epizodebidaxatulia uaRresad cxadad, mkiTxveli advilad aRiqvams moqmed gmirTagonierebasa da silamazes. gmirTa gamokveTis rusTveliseburisaSualebebi zutners agonebs im xerxebs, romliTac xatavda TavispersonaJebs italieli torkvato taso.

Ggermanel mkvlevars ancvifrebs xasiaTebis rusTveliseburi xatvisunari. Ppoemis xasiaTebs igi adarebs ,,rolandze simReris“ saxeebs daupiratesobas qarTveli poetis Semoqmedebas aniWebs. igi imowmebs frangikritikosisa da literaturaTmcodnis _ pol alberis Txzulebas,,swavla poeziaze“, romelSic gamoTqmulia Tvalsazrisi, rom rolandisleqsi ar Seicavs grZnobaTa SeumCneveli ,,mimokrTobis gamoxatvas“ dapoemaSic ,,sruliad ar moipoveba Rrmaazriani adgilebi“.,,vefxistyaosani“, SeniSnavs zutneri, swored aseTi adgilebis siuxviTgamoirCeva.

Ppoemis sxvadasxva saxeTagan zutners gansakuTrebiT moswons,,Tavdadebuli dedobrivi siyvarulis ganxorcieleba“ _ asmaTi. avtorissityviT, ,,asmaTis daxatviT rusTveli pativsa scems ara marto qals,aramed mTel wodebas, kastas, kastas _ damdablebulTa, da am mxriv igibevrad gansxvavdeba Tavis evropel TanamedroveTagan, romelnic aqebenmxolod maRal wodebas da zizRiT eqcevian mdabal wreebs, mdabaliwodebis pirT, romelnic maT TxzulebebSi mxolod imitom gamodian, rombatonebs SeeZloT guli gadaayolon da dro gaataron maTi cemiT“. raimemsgavsi uxamsoba erTxelac ar ikadra rusTvelma. Mmsaxurebs man daavalakeTilSobiluri roli da amiT TiTqos scada imisi dadastureba, romadamianis suli SeiZleba didi iyos sazogadoebis yvela wresa dawodebaSi.

al. baumgartneris ,,msoflio literaturis istoriis“ pirveltomSi msjeloba exeba aRmosavleTis xalxTa Zveli qristianuliqveynebis literaturas da swored aqaa sagangebo Tavad Setanili,,qarTuli literatura“. avtori ZiriTadad eyrdnoba mari brosesa daartur laistis Sromebs, aseve iyenebs d. baqraZis ,,saqarTvelosistorias“, maqs miuleris, h. klaproTis, a. cagarelis, r. erkertisa dasxvaTa naSromebs.

Page 302: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

302

al. baumgartneri mkiTxvels sagangebod acnobs daviTisa dakonstantines martvilobis mari broseseul aRweras da mimoixilavssaeklesio poezias, saubrobs sasuliero literaturis sxva Janrebzec –himnebze, agreTve daviT aRmaSeneblisa da ioane petriwis SemoqmedebiTsaqmianobaze. avtori ,,vefxistyaosnis“ popularobas mis Rrma ideurSinaarssa da maRal mxatvrul formas miawers.

avtori gansakuTrebul Sefasebas aZlevs d. guramiSvilis,,daviTians“, romelSic, misi SeniSvniT, Caqsovilia ,,avtoris ideebi dacodna“; sxvadasxva sazomiT daweril leqsebSi mocemulia filosofiurimsjelobani da moraluri sentenciebi, locvani da bibliuriwarmodgenebi, Tanamedrove movlenaTa aRwerani da poetis piradigancdebi, mxiaruli simRerebi da Tvinieri iumori. misi SefasebiT,,,daviTiani“ enciklopediaa, romelic TvalnaTliv gviCvenebs qarTvelTaganaTlebis maRal dones.

f. finkis gamokvlevaSi ,,aRmosavluri literaturebi” (berlini,laifcigi 1906 w.) calke Tavadaa Sesuli ,,qarTuli literatura”,romelSic, f. alteris, m. broses, a. xaxanaSvilis saTanadogamokvlevebze dayrdnobiT, mimoxilulia qarTuli literatura. ZveliqarTuli literaturidan dawyebuli XIX saukunis bolomde warmodgenilanalizSi daxasiaTebulia bevri qarTveli Semoqmedi.

Cveni mwerlobis istoria f. finkma xuT periodad dayo: pirvelia –momzadebis periodi, V_XI saukuneebi; meore _ ayvavebis xana, XII saukune,mesame _ dacemis xana, XIII_XVI saukune, meoTxe _ aRmavlobis xana,XVII_XVIII saukuneebi, mexuTe _ axali literaturis periodi, dawyebulisaqarTvelos ruseTTan SeerTebiT.

periodebis mimoxilvis dawyebamde avtori axasiaTebs qarTvelixalxis awmyosa da warsuls, geografiul mdebareobasa da ricxobrivSemadgenlobas, axasiaTebs qarTuli enis sxvadasxva dialeqts.

f. finkis qarTvelologiur moRvaweobas sagangebo adgili dauTmoS. reviSvilma narkvevSi ,,qarTuli literaturis germaneli mkvlevrebi”.1

mecnieris SeniSvniT, ,,finki sakmaod scodavs qarTuli mwerlobiscalkeuli faqtebisa Tu warmomadgenelTa Semoqmedebis gaSuqebaSi.iqmneba iseTi STabeWdileba, rom avtori moqceulia empiriuli masalistyveobaSi da TviT es masalac ar gaaCnia mTlianad, ris gamocSesaZlebloba aRar rCeba literaturuli movlenebisa da mxatvruliteqstebis analiziasTvis”.2 f. finkis Sromis Crdilovan mxared S.reviSvils is faqti miaCnia, rom germaneli qarTvelologi usafuZvlodTvlis sulxan-saba orbelianis ,,wigni sibrZne-sicruisas” tiloilenSpigeliseuli Svankebis yaidis nawarmoebad, xolo n. baraTaSvilisSemoqmedebas aseve uniadagod miiCnevs baironis suliskveTebiTgamsWvalul movlenad”.3

f. finkis qarTvelologiuri moRvaweobis Sesaxeb k. kekeliZewerda, rom germaneli mecnieris Sromas bevri naklovani mxareaxasiaTebda. mdgomareoba finks imgvarad hqonda warmodgenili, TiTqosmxolod qarTuli mwerlobis pirveli periodi iyo saeklesio mwerlobisxana, xolo sxva periodebSi saeklesio mwerlobis xseneba qrebodes.garda amisa, TviT es periodic germaneli mkvlevris SromaSi xeirianad

1 S. reviSvili, germanul_qarTuli etiudebi, Tb., 1977.2 iqve, gv. 159.

3 iqve, 160.

Page 303: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

303

veraa gaSuqebuli, avtori ver asaxelebs verc erT Zegls, garda sinasmTis 864 wlis mravalTavisa, verc erT mwerals, garda eqvTime dagiorgi mTawmindelebisa, verc erT mimarTulebas, garda berZnulisa,romlebsac qarTvelebi somxebis saSualebiT iTvisebdneno.

k. kekeliZe miuTiTebs, rom egreTwodebul dacemis xanaSi (XIII-XVIs.s) finki asaxelebs iseT Sromebs, romelTa msgavsi saqarTvelosistoriam ar icis. aseTia, mag. XIV saukuneSi arsen kaTalikosissaeklesio statiebi da misive, imereTis mefeTa istoria; XV saukuneSi –ioane manglelis samcxe-saaTabagos aRweriloba; XVI saukuneSi _ domentikaTalikosis saqarTvelos mooxrebis istoria. mecnierma ar icis, Tusaidan moiZia aseTi cnobebi f. Ffinkma.1

udavod didia berlinis universitetis profesoris rixardmekelainis (1880_1948) damsaxureba. man qarTvelebisaTvis Seadginagermanuli enis, xolo germanelebisaTvis _ qarTuli enis saswavlowignebi. jer kidev 1917 wels gamoaqveyna ,,mcire Sesavali germanuli enisaqarTvelTaTvis”, ori wlis Semdeg _ ,,qarTuli gramatikuli daleqsikuri literatura“, 1922 wels – germanuli enis saxelmZRvaneloqrestomaTiiTa da leqsikoniT, 1931 wels germanuli enis saxelmZRvaneloqarTvelTaTvis, 1937 wels _ ,,germanul-qarTuli sityvaris” pirveli tomi,1943 wels – meore tomi. ,,sityvarebis Sedgenisas avtori yovelTvismiznad isaxavda warmoedgina Tanamedrove samwerlobo enis sityvaTasaunje zedmiwevniTi germanuli TargmaniT. r. Mmekelainis leqsikonebmadaasrules is lodini, romelic manamde egoden sagrZnobi iyo evropisSedarebiT enaTmecnierebaSi”.2

samecniero literaturaSi miTiTebulia, rom r. mekelainisSromaTagan mxolod erTia literaturuli xasiaTisa: 1922 wels Jurnal,,morgenlandSi” (#1) dastambuli werili: ,,fridrix bodenStedtikavkasiis xalxebis Sesaxeb”. masSi r. Mmekelaini guldasmiT ganixilavsbodenStedtis wignebis yvela im adgils, sadac laparakia sakuTrivqarTvelebze, maT zneobaze, adaT-Cvevebze. arsebobs agreTve cnoba imisTaobze, rom sicocxlis ukanasknel wlebSi r. Mmekelaini muSaobda didSromaze _ ,,qarTuli literaturis istoria“, magram, samwuxarod,naadrevi gardacvalebis gamo, xelnaweri gamouqveynebeli darCa.

Ggerhard deetersi (1892-1961) ZiriTadad qarTuli enis sferoSimuSaobda, magram gulgrili arc literaturis sakiTxebis mimarTdarCenila. QqarTuli mwerlobis sakiTxebisadmi miZRvnil mis naSromTaSoris qronologiurad uadresia 1937 wels gamoqveynebuli statia ,,SalvanucubiZe, rusTvelis msoflmxedvelobisaTvis”, romelic iyogamoxmaureba S. nucubiZis narkvevze: ,,rusTavelis azrovneba daSemoqmedeba”. qarTveli mecnieri marTebulad ayenebda rusTvelsdasavleT evropis did mweralTa da moazrovneTa, kerZod, dantealigieris gverdiT.

g. deetersma sadavod aqcia sakiTxi imis Sesaxeb, Tu raSi iyorusTvelis Rirseba, poemis Rrma ideurobaSi Tu maRalmxatvrulobaSi.igi werda, rom rusTvelis momxibvleloba umTavresad misi formiswyalobiTaa, maSin rodesac misi ideuri maragi ver Seedrebao im drois

1 k. kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, t. I, 1941, gv. 23.2 S. reviSvili, saqarTvelo_germaniis urTierTobidan, narkvevebi germanul_qarTulliteraturul kavSirebze, Tb., 1987, gv. 28.

Page 304: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

304

evropis qveynebis literaturas. mas dauSveblad miaCnda rusTvelisdayeneba dantes gverdiT.

e. xinTibiZe g. Ddeetersis rusTvelologiuri naazrevis ganxilvisasmiuTiTebda, rom germaneli mecnieri ukvirdeboda ra ,,vefxistyaosnis”msoflmxedvelobas, SeniSnavda: marTalia rusTvelis gmirebi arianmahmadianebi, maTi samyaro aris islamuri, magram isini arafers amboben,risi Tqmac ar SeuZlia qristians; poemaSi ara gvaqvs mimarTeba yuranTan,ar aris moxseniebuli islamuri winaswarmetyvelebi ise, rogorc qriste,mariami da wmindanebi.1

Aamave naSromSi qarTveli mecnieri iwonebs g. DdeetersisTvalsazriss, romelic fiqrobda, rom gansakuTrebiT saxifaToa,,vefxistyaosnis” TiToeuli taepis, yoveli calkeuli winadadebisfilosofiuri terminologiiT awon-dawona”.2

rusTvelTan da mis poemasTan dakavSirebuli Tvalsazrisi g.deetersma gaimeora ocdaaTi wlis Semdeg, 1958 wels, ,,vefxistyaosnis”hugo hupertiseuli Targmanisadmi miZRvnil recenziaSi; avtorma kvlavsadavod aqcia rusTvelis dayeneba msoflio literaturis udidesiwarmomadgenlebis gverdiT da siyvarulis rusTveliseuli TeoriisSedareba trubadurebis TeoriasTan.

ukanasknel SromaSi germanelma qarTvelologma Zireuladgadasinja ,,vefxistyaosanTan” dakavSirebiT gamoTqmuli mosazrebani.

,,qarTuli literatura” avtoris gardacvalebis Semdeg, 1963 wels,gamoqveynda. winaswar SeniSvnebSi avtori acxadebda, romorientalistebsa da filologebs umTavresad ainteresebT adre damogviano xanis Sua saukuneebis, vidre axali da uaxlesi periodisqarTuli literatura. avtors miznad dausaxavs am xarvezis gamosworeba,Tumca imasac aRniSnavs, rom mas abrkolebs bevri literaturuli wyarosxelmiuwvdomloba.

g. deetersi ar Ralatobs germanuli qarTvelologiis erTgvartradicias da qarTuli literaturis daxasiaTebas periodizaciismimoxilviT iwyebs. qarTul literaturas oTx periodad yofs: pirveliaZveli qarTuli saeklesio literatura (me-5-11 ss); meore –Suasaukuneebis poezia (me-11-13 ss); mesame – renesansi, ganmanaTlebloba,romantizmi (me-16-19 saukunis Sua periodamde) da meoTxe – axali qarTuliliteratura.

S. reviSvilis azriT, g. deetersma winamorbed kolegebs nakladCauTvala qarTuli literaturis uaxlesi periodis SedarebiT sqematurigarCeva, Tumca am naklisagan arc Tavad aRmoCnda dazRveuli. Mman metadZunwad da mSralad mimoixila Cveni kazmulsityvaobis umTavresimomentebi da gamoCenili warmomadgenlebis Semoqmedeba. imis miuxedavad,rom g. deetersis narkvevs sainformacio mizandasaxuloba hqonda, igimainc mniSvnelovani momentia germaniaSi qarTuli literaturisproblemebis kvlevis mimarTulebiT.3

avstria-sabWoTa kavSiris megobrobis sazogadoebisdamaarsebelTagani da vice-prezidenti, mTargmneli da mkvlevarirobert blaixStaineri (1891-1954) ucxoel qarTvelologTa saukeTesotradiciebis gamgrZelebeli iyo. Mman qarTul mwerlobaSi marTebulad

1 e. xinTibiZe, ,,vefxistyaosnis’ uzenaesi arseba, msoflmxedvelobiTi problemebi,,vefxistyaosanSi”, Tb., 1975, gv. 110.2 iqve, gv. 115.3 S. reviSvili, gerhard deetersi, germanul-qarTuli etiudebi, Tb., 1977.

Page 305: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

305

dainaxa msoflios uZvelesi xalxebis erTi TvalsaCino warmomadgenlisRirsSesaniSnavi mwerloba da evropel mecnierTaTvis adre naklebadcnobili, magram saintereso sakiTxebi gaaSuqa.

robert blaixStaineris gamokvlevaTagan mniSvnelovania:,,saqarTvelo guSin da dRes”, ,,axali qarTveli poetebis” bolosityvaoba,1918 wels dastambuli naSromi ,,qarTuli balada amiranis Sesaxeb”,,,niRbebi da sayveliero Cveulebani kavkasiis xalxebSi”, ,,didi qarTvelipoeti – nikoloz baraTaSvili”, ,,suramis cixisaTvis” darTuli narkvevi,,qarTvelTa literatura”.

r. blaixStaineris mier Sesrulebul d. WonqaZis ,,suramis cixis”Targmans bolosityvaobis saxiT erTvis werili ,,qarTvelTaliteratura”.1

werilSi saubaria qarTveli xalxis istoriisa da kulturis,xelovnebisa da literaturis uZveles xasiaTze. qarTuli literaturisistorias r. blaixStaineri oTx periodad yofda: pirveli – ZveliqarTuli saeklesio mwerloba, meore – SuaqarTuli feodalizmis xanissaraindo mwerloba, mesame – ruseTTan SeerTebis droidan moyolebuliaxali qarTuli mwerloba da meoTxe – sabWoTa literaturis periodi.

qarTuli literaturis istoriaSi avtori d. WonqaZes misTviskuTvnil adgils miuCens, ,,suramis cixe”, mkvlevris azriT, qarTvelTaSoris erT-erTi sayvareli sakiTxavi wignia. nawarmoebis Rirsebadmkvlevari imas miiCnevs, rom masSi aRebulia uaRresad xalxuri Tema,daculia istoriuloba da gamovlenilia didi SemarTeba batonymobisuRlidan glexebis ganTavisuflebisaTvis brZolaSi. Aavtoris rwmeniT, d.WonqaZis ,,suramis cixe” SeiZleba SevadaroT mxolod prosper merimes,,Jakerias”.

naSromSi ,,didi qarTveli poeti – nikoloz baraTaSvili”2 avtorivrclad mimoixilavs nikoloz baraTaSvilis cxovrebis gzas, exebapoetis biografiidan iseT momentebs, romelTac mniSvnelovani roliiTamaSes momavali mwerlis msoflmxedvelobis CamoyalibebaSi.mkvlevari yuradRebas amaxvilebs mSoblebis vinaobaze, mowafeobiswlebze da gansakuTrebiT, im gavlenaze, romelic masze iqonia solomondodaSvilma. avtori wers, rom poetis cxovrebis gza ar yofilabednieri, ojaxis nivTierma xelmokleobam ganaTlebis kari dauxSo,fizikurma xinjma ki xeli SeuSala samxedro karieraSi. mgznebare gulis,Tamami ideebisa da didi poeturi niWis miuxedavad, poeti iZulebuliSeiqna, muSaoba daewyo rogorc Cinovniks, gardaicvala samSoblosa daTavisianebisagan moSorebiT ocdarva wlis asakSi.

naSromSi ,,qarTuli literatura”3 r. blaihStaineri vrcladsaubrobs ,,vefxistyaosnis” Taobaze. poemas msoflio literaturisSedevrTa ricxvs miakuTvnebs. avtori wuxils gamoTqvams, rom igi dednisSesaferisad ver aris Targmnili germanul enaze.

avtori wers, rom ,,vefxistyaosani” qarTvelebis erovnuli poeturiqmnilebaa, romelmac mravalsaukunovan brZolebsa da qartexilebsgauZlo da samaradJamod Semoinaxa cxovelmyofeloba da xalxuroba.

1 r. blaixStaineri, qarTvelTa literatura, d. WonqaZis ,,suramis cixe”, vena, 1947, gv 90-93.2 r. blaixStaineri, didi qarTveli poeti – nikoloz baraTaSvili, Jurn. ,,di briuke”,#6/7.3 r. blaixStaineri, qarTuli literatura, saqarTvelo guSin da dRes, vena, 1950, gv. 46-52.

Page 306: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

306

marTalia, sasuliero wodeba zogjer win aRudgeboda xolme amnawarmoebs, radgan Rrmad religiuri xasiaTis miuxedavad, dogmaturisuliskveTebis, an romelime religiis garkveuli formis niSanwyalsac kiar avlenda, magram mainc ver SeZlo qarTveli xalxisaTvis es poeturiqmnileba gaeucxoebina, vinaidan mas xalxi odiTganve erovnuli TvisebisumaRles simRerad da poetur gardasaxvad miiCnevda.

naSromSi avtori Tanamedrove qarTvel poetTa Semoqmedebasac exeba.i. Seris wigni ,,msoflio literaturis dasuraTebuli istoria”

ramdenime ucxo enaze iTargmna da mravalgzis gamoica; pirvelgamocemebSi, romelTa saTauria ,,literaturis zogadi istoria”,qarTuli mwerloba jer ar iyo Setanili. ver moxerxda zustad dadgenaimisa, Tu romel gamocemaSi Sevida is pirvelad. wignSi qarTuliliteraturis mimoxilva Setanilia TurqeTis kazmulsityvaobisadmimiZRvnil TavSi. i. Seri qarTul da somxur mwerlobas mxolod orgverds uTmobs. qarTuli mwerlobis mimoxilva iwyeba imis aRniSvniT, romigi imTaviTve atarebda saeklesio-religiur xasiaTs da rom ayvavebisumaRlesi periodi ganicada Tamaris mefobis xanaSi, xolo dacema _mongolTa Cagvris Sedegad. Ggermaneli mkvlevari wers, rom rusTavelmaSeTxza romantikuli eposi, romelic ,,didi sazomiT ar unda iqnesgazomili.” S. reviSvili samarTlianad SeniSnavs: ,,gaugebaria, Tu ratomSeumuSavda Sers aseTi azri SoTas poemaze, maSin, rodesac misimsjeloba mTlianad agebulia am poemiT moxibluli adamianebis – maribrosesa da artur laistis gamokvlevaTa safuZvelze”.1

i. Seris rwmeniT, meTvramete saukunis mweralTagan daviTguramiSvilis poeturi memkvidreoba aRZravs ,,ufro metad istoriul,vidre poetur interess”, rom misi Semoqmedeba epikis, lirikisa dadidaqtikis nazavia. umniSvnelovanes qarTvel lirikosebad igi miiCnevsrafiel erisTavs, aleqsandre WavWavaZes, nikoloz baraTaSvilsa dagrigol orbelians, yuradsaReb dramaturgebad – giorgi erisTavs, akakiwereTelsa da avqsenti cagarels.

sagangebod unda aRiniSnos adolf diris didi damsaxureba Cvenikulturis winaSe, man germanul enaze Targmna qarTuli zRaprebi dalegendebi da 1920 wels q. ienaSi gamosca saTauriT ,,kavkasiurizRaprebi”, romelic ,,msoflio literaturis zRaprebis” seriaSi Sevida.

1953 wels Jurnal ,,noie gezelSaftis” me-11 nomerSi daibeWda,,vefxistyaosnis” nawyveti, romlis Targmani martin remanes ekuTvnis.

rainer kirSma, n. amaSukelis mier germanul enaze SesrulebulipwkarediTa da prof. Nn. kakabaZis uSualo daxmarebiT, mondomebiTa dasiyvaruliT Targmna n. baraTaSvilis Semoqmedeba, romlis leqsTaJReradoba, ZalmosilebiTa da struqturiT, holderlinisa daklopStokis poezias Seadara. Nn. baraTaSvilis dabadebis 150 wlisTavTandakavSirebiT, misi Semoqmedebis sruli germanuli Targmani poet x.berulavas winasityvaobiTa da mTargmnelis bolosityvaobiT 1968 welsdabeWda gamomcemloba ,,ganaTlebam”.2

XIX saukunis 10-iani wlebidan saqarTveloSi damkvidrebulmakolonistebma 1906 wels yovelkvireuli mravalgverdiani gazeTi,,kaukaziSe posti“ daaarses. pirveli sami wlis ganmavlobaSi mas artur

1 S. reviSvili, qarTul_germanuli etiudebi, Tb., 1977, gv. 152.2v. kaxniaSvili, qarTuli mwerloba farTo gzaze, ,,literaturuli saqarTvelo”, 1970, 6noemberi, #45, gv. 4.

Page 307: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

307

laisti redaqtorobda. 1914 wels, msoflio omis dawyebis gamo, gazeTisgamocema Sewyda. omis damTavrebis Semdeg, gazeTi kidev sam welsistambeboda.

l. beregaZis sityviT, am gazeTis mesveurTa da TanamSromelTaTvisgoeTe is poeti iyo, romelic yovelgvar situaciaSi uwevda maTsamsaxurs, ,,rogorc useriozules sakiTxebze msjelobisas, asevesayoveldReo, msubuq da salaRobo Temebze weris drosac. igrZnoba, romaq, am Soreul qveyanaSi, Suaguli evropidan gadmoxvewil, ucxoxalxebiT, ucxo enebiT, ucxo kulturebiT garemoculi amadamianebisTvis goeTe erovnuli identurobis (TviTmyofadobis)SenarCunebis erT-erTi umTavresi imedia“.1

XX saukunis dasawyisidan qarTvelologiuri moRvaweobis axaliaRmavloba evropaSi ganapiroba berlinis universitetis reqtoris,Teologiis cnobili profesoris a. harnakis interesma Zveli qarTulisasuliero mwerlobisadmi. a. harnakma, iv. javaxiSvilTan erTad,berlinSi, 1901 wels gamoaqveyna ,,evstaTi mcxeTelis martvilobis”germanuli Targmani saTanado gamokvleviT. amas male mohyva ,,aboTbilelis martvilobis” k. Sulcis mier Sesrulebuli Targmani(laipcigi, 1905).

a. harnakis winadadebiT, iv. javaxiSvilma mTlianad gadaTargmna VIsaukunis Txzuleba ,,evstaTi mcxeTelis martviloba”. QqarTvelmamecnierma, kvlevis Sedegad, ZeglSi arakanonikuri adgilebi moiZia dadaaskvna, rom nawarmoebis Tavdapirveli dedani Tanamedrovis mier undaiyos Sedgenili, magram Semdeg, VI-VII saukuneebSi, masSi sxvadasxvacvlileba SeutaniaT.

a. harnakma Zeglis iv. javaxiSviliseuli germanuli TargmanidabeWda prusiis mecnierebaTa samefo akademiis ,,sxdomaTa uwyebebSi”(1901, XXXVIII). martvilobis winasityvaoba ekuTvnis a. harnaks. TargmansdarTuli aqvs ivane javaxiSvilis ganmarteba _ sqolioebi; wignisboloSi dastambulia a. harnakisa da iv. javaxiSvilis mier dawerilinarkvevi evstaTi mcxeTelis martvilobis Taobaze.

a. harnakis azriT, am naSromiT mTeli etapi iwyeboda ,,saqristianoaRmosavleTis” SeswavlaSi. winasityvaobaSi igi werda:

,,samwuxarod, am ZvelisZvel, mdidari kulturis mqone qveyanas _saqarTvelos da mis eklesias srulebiT ar vicnobT evropaSi. misixelnawerebi mTels aRmosavleTSia mofenili, dawyebuli sinas mTiT dagaTavebuli peterburgiT. metad mniSvnelovani aRmoCnda ,,evstaTimcxeTelis martviloba”, romlis bibliuri citatebi sagrZnobTavisuflebas iCenen, da amitom gadavwyvite es Zegli xelmisawvdomigavxado saeklesio istoriis specialistebisaTvis. sruli komentarismicema am ZeglisaTvis me ar SemiZlia, magram iv. javaxiSvilisdaxmarebiT, romelic, yvelafris garda, sparsul enaSic Zlieria, imedimaqvs mniSvnelovan adgilebs ganvmartav da mTels Zeglsac Tavisistoriul adgils mivuCenT”.2

1 l. bregaZe, goeTe ,,kaukaziSe postis“ furclebze, goeTe – 250, qarTuli literaturisinstitutis samecniero konferenciis masalebi, Tb., 2001, gv. 122.

2 s. jorbenaZe, berlinis universitetSi, cxovreba da Rvawli ivane javaxiSvilisa, Tb.,1984, gv. 56.

Page 308: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

308

iv. javaxiSvilis berlinSi yofnas qarTuli kulturisaTvis ismohyva Sedegad, rom misi xelmZRvanelobiTa da daxmarebiT, k. SulcmaqarTulidan germanulad Targmna ,,abo tfilelis wameba”, romelic 1905wels gamoqveynda.

XX saukunis dasawyisSi Zveli qarTuli mwerlobis kvlevisasmiTiTebul iqna ipolite romaelis Zvel qarTul Targmanebze. 1902, 1904da 1907 wlebSi isini ganixila g. bonveCma. am saqmis iniciatori a. harnakiiyo.

ioseb moliTori (1903-1978) filosofiisa da Teologiis doqtori,bonis universitetis profesori samoRvaweo asparezze 20-iani wlebisdasasruls gamoCnda. 1951 wels daicva da momdevno wels wignad gamoscasadoqtoro disertacia: ,,xanmetis fragmenti, Zveli qarTuli bibliisteqstis istoriis narkvevi”. igi qarTuli sasuliero mwerlobisSemswavleli bevri samecniero sazogadoebis Tu saredaqcio kolegiiswevri iyo, iTvleboda bibliis Zveli qarTuli, somxuri da siriuliTargmanebis udides specialistad. amitom misi gamokvlevebis erTi jgufimieZRvna Zveli qarTuli enisa da mwerlobis umniSvnelovanes Zegls _adiSis oTxTavs, TariRian oTxTavTa Soris yvelaze uZveless, sakuTriv,897 wels Sedgenil nusxas; mieZRvna xelnawers, romelic redaqciuladgankerZoebiT dgas danarCeni oTxTavebisagan. i. moliTori iziarebs azrs,romlis Tanaxmad, qarTuli biblia msoflioSi erTi uZvelesTagania, risgamoc SedarebiT axali drois TargmanebisaTvis igi erTgvarad dednisfunqcias asrulebs; Tavisi gamokvlevebiT i. moliTorma evropaSigazarda da gaaZliera interesi qarTuli Zveli da axali aRTqmisadmi.Sedegebis meti efeqturobisaTvis axali aRTqma qarTulidan laTinuradise Targmna, rom SeinarCuna Zveli versiis sintaqsuri da morfologiuriTaviseburebani. Mmkvlevars ainteresebda Zveli da axali aRTqmis jerurTierTmimarTeba da Semdeg maTi mimarTeba siriul TargmanTan.

i. moliToris naSromTa Soris aRsaniSnavia: adiSis oTxTavi,axlad Targmnili da Sedarebuli Zvel qarTul paralelur teqstebTan(1953), Zveli qarTuli ,,pavlenis” axali Tbilisuri gamocema da misiteqstobrivi Tavisebureba (1976), oTxTavis Zveli qarTuli Targmani,rogorc siriuli tradiciebis damcveli (1967), galatelTa da efeselTamimarT epistoleTa Zveli qarTuli versia, laTinuri TargmaniTa dasinonimebis gamokvleviT (1975), kaTolike epistoleTa Zveli qarTuliversiebi laTinurad (1965), bibliis ZvelqarTuli xanmeti da haemetifragmenti (1954), Zveli qarTuli bibliis mniSvneloba axali aRTqmisteqstis kritikisaTvis (1960), ZvelqarTuli adiSis oTxTavis Taviseburebada mniSvneloba (1958), saqarTvelo da misi biblia (1953), bibliis qarTuliTargmani (1953), axali aRTqma qarTul enaze (1972), qarTuli Zveli aRTqmiswignebis teqstis istoriisaTvis (1959), Tbilisuri ,,pavlenis” oTxgzisiredaqcia (1977) da sxva.

1934-1939 wlebSi i. Kkarstma xuT wignad gamoaqveyna vaxtang VIsamarTlis wignTa krebulSi Sesuli zogierTi Zeglis franguliTargmani d komentari, xolo 1934 wels parizSi _ ,,qarTuli qristianuliliteratura“, romelSic sasulierosTan erTad, saero literaturacmimoixila, maT Soris ,,vefxistyaosani”.

iulius asfalgi miunxenis universitetis profesori,aRmosavluri enebisa da aRmosavlur-qristianuli mwerlobis cnobilimkvlevaria. igi interesiT ikvlevda qarTvelologis problemebs,sakuTriv qarTul saeklesio literaturas. Aasfalgis SromaTagan

Page 309: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

309

aRsaniSnavia: ,,qarTuli saeklesio literatura” (1957), ,,germaniaSisaqarTvelos Seswavlis Sesaxeb” (1965), ,,qarTuli xelnawerebi” (1963),,,aRmosavleTis qristianuli literatura” (1964), ,,qristianuliaRmosavleTis mcire leqsikoni” (1975). Mmisi didi damsaxurebaa agreTve k.kekeliZis ,,qarTuli literaturis istoriis” germanul enaze gadakeTeba-gadaTargmna, romlis pirveli tomi man gadaamuSava mixeilTarxniSvilTan erTad da saTauriT ,,qarTuli saeklesio literaturisistoria” gamoaqveyna 1955 wels. i. asfalgis sxva SromaTagan yuradRebasimsaxurebs ,,mixeil TarxniSvili” (1959), ,,saeklesio wlisa da qarTulieklesiis uaxlesi istoriis Sesaxeb” (1960), ,,kita Cxenkeli” (1964),,,iaromir iedliCka” (1966). Mman rene cvolanekTan erTad gamosca ,,ZveliqarTuli gramatikis mokle kursi” (1976).

1937 wels, SoTa rusTvelis iubiles dReebSi daibeWda sikarisSroma ,,rusTaveli da Tanamedroveoba”1, romelSic avtori warmoaCensrusTvelis humanur ideebsa da politikur Sexedulebebs da maTTanamedroveobis konteqstSi ganixilavs. Aaqvea dastambuli veltmanisstatia ,,SoTa rusTaveli da misi ,,vefxistyaosani”.2

mTargmnelma da literaturaTmcodnem vladimer kopicinma werilSi,,vefxistyaosani” _ adreuli renesansis qarTuli poeturi Txzuleba”,romelic 1947 wels berlinSi gamoqveynda, garkveuli paralelebi gaavlodantes, petrarkasa da rusTvelis Semoqmedebas Soris. igi miiCnevs, romdantesa da petrarkas Txzulebani sinaTlis idealisadmi swrafviTaaaRsavse, orives erTi amosavali Tvalsazrisi hqonda _ neoplatonur _mistikuri idea. dante Tavisi idealis srulyofas zebunebriv samyaroSixedavda, petrarkac zeciuri sinaTlis tyve iyo, rusTveli ki, misirwmeniT, dedamiwaze darCa; man uaryo platonuri siyvaruli da ugalobaamqveyniur, miwier, adamianur siyvaruls. rusTvelis gansakuTrebulidamsaxureba isaa, rom mas sinaTle miwaze moaqvs da amqveyniurcxovrebaSi ibrZvis sikeTisa da sinaTlis triumfisaTvis.

v. kopicini Tavis rusTvelologiur SexedulebebTan erTad,mkiTxvelebs acnobs ,,vefxistyaosnis” mokle Sinaarss. TxrobaSi urTavspoeturi Targmanis nawyvetebs, romelic ekuTvnoda martin remares.

1961 wels Sveicariis Jurnal ,,atlantisSi” (#10) daibeWdamwerlisa da eseistis kurt hohofis werili ,,saqarTvelos literatura”,romelic eZRvneba qarTul xuroTmoZRvrebas, musikas, qoreografiulxelovnebas, enasa da qarTul mwerlobas. naSromSi avtori saubrobseklesiis rolze mwerlobis ganviTarebaSi. SeniSnulia, rom sworedsaqarTveloze gamovliT miaRwia evropamde bevrma aRmosavlurma Zeglma_ Seferilma da gadamuSavebulma qarTul yaidaze. mTavari adgilistatiaSi uWiravs msjelobas SoTa rusTvelis poemis, XIX saukunisa damomdevno periodis kazmulsityvaobis Sesaxeb.

alfred kurela (1895-1975) mravalgzis estumra saqarTvelos,imogzaura svaneTsa da xevsureTSi. misi wigni ,,mSvenieri kavkasia”germanel mkiTxvelebs Tvalwin warmoudgens kavkasiis mimzidvel bunebas.xevsureTSi mogzaurobisas alfred kurelas meuRles – elpides _ cxenidaufrTxa da gardaicvala. mweralma sakuTari xeliT gauTxara samare daiqve dakrZala. guram rCeuliSvilma ,,sikvdili mTebSi” am namdvil ambavs

1 E. Sikar, Rustaweli und Gegenwart, ,,Deutsche Zentralzeitung”, 1937, N 294, 26, XII, S. 3.2 S. Weltmann, Schota Rustaweli und sein ,,Recke im Tigerfell“, ,,Deutsche Zentralzeitung”, 1937, N 294, 26, XII.

Page 310: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

310

miuZRvna, romlis personaJebadac germaneli mecnieri da misi meuRlegamoiyvana.

werilSi ,,didi mniSvnelobis Sexvedra” alfred kurela werda: ,,150wlis winaT, didma germanelma poetma, fridrix holderlinma, leqsSi,romelsac ,,mogzauroba” hqvia, gamoTqva azri, romelic arc manamde daarc Semdgom germanul literaturaSi aravis gamouTqvams. es leqsiCvenTvis dRes Rrmad winaswarmetyveluria.

leqsSi moTxrobilia, rom Zvelad germaneli mSoblebi TavianTiSvilebiTurT gahyvnen dunais talRebs da Cavidnen mzis SvilebTan –kavkasiaSi. erTmaneTs jer undoblad Sexvdnen, mere siyvaruliT xeliCamoarTves, iaraRi gacvales da daZmobildnen. bolos vkiTxulobT: sadcxovrobT, Zvirfaso naTesavebo, kvlav rom davZmobildeT da Cveniwinaprebi movigonoT?

ar SeiZleba ufro mSvenieri poeturi gamoTqma moinaxos, rasacdRes xalxTa megobrobas veZaxiT, ase iSviaTad rom umRerdnen germanulpoeziaSi. Cveni qveynis mmarTvelebs saukuneebis manZilze ufro metadizidavda is leqsebi, romlebic xotbas asxamdnen maT moCvenebiTupiratesobas sxva xalxebTan. da gana sakvirveli ar aris, sworedgermanelebma da qarTvelebma rom gacvales iaraRi da daZmobildnen?isic unda iTqvas, rom germanul literaturaSi romantikos fridrixholderlins iseTive mniSvnelovani adgili uWiravs, rogorc qarTulSinikoloz baraTaSvils”.

aqve avtori erTi saintereso faqtis Sesaxeb gviambobs: SoTarusTavelis 800 wlis iubiles dasavleTgermaneli poeti da publicistihans magnus encensbergeric eswreboda. likanSi, mweralTa erT-erTsimpoziumze, mas uTqvams: Tanamedrove poeti or ukiduresobas Soriscxovrobs – es gaxlavT mTeli msoflio, romliskenac is miiswrafvis dapatara mSobliuri mxare, sadac Tavisi Tavis ukeT SecnobisSesaZlebloba aqvs. maSin alfred kurelas upasuxia: es poetebisdamaxasiaTebeli Tviseba ki ara, tipuri germanuli avadmyofobaa –msoflios dapyrobis survilia, magram roca saqme cudad wauvaT, TavianTpatara qalaqSi an provinciaSi brundebian... germanelebi vera da vergaerkvnen, Tu ra aris eri! eris sazianod saqarTvelos feodalebsachqondaT mudmivi SuRli, magram TviT qveyanas arasodes hqoniadampyrobluri omi. humanuri ideebis dasacavad qarTveloba gareSemtrebis winaaRmdeg yovelTvis erTiandeboda. ase Camoyalibda qarTvelieri.

saqarTveloSi yofnis dasasruls alfred kurelas h. m.encensbergerisaTvis ukiTxavs, yvelaze Zlier STabeWdilebad ramogyvebao, mas ki uTqvams: ,,aba qveyanac es yofilao”.1

alfred kurela erT_erT werilSi, romelic saqarTveloseZRvneboda, werda: ,,metad Znelia, rodesac saqarTveloze leqsad ar wer.misi silamaze saleqsod, samRerlad ganawyobs adamians”.

Amwerali 1976 wels 80 wlis asakSi gardaicvala. misigardacvalebis Semdeg, berlinSi gaixsna ,,qarTuli klubi”, romlissulisCamdgmeli da xelmZRvaneli iyo mwerali da eTnografi Stefankurela. Kklubis mizani qarTuli enisa da literaturis Seswavla,saqarTvelos istoriis saxelmZRvaneloebisa da ruqebis Sedgenaa.

1 a. kurela, didi mniSvnelobis Sexvedra, gaz. ,,literaturuli saqarTvelo”, 1967, N#47.

Page 311: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

311

alfred kurelas dabadebis 90 wlisTavs mieZRvna n. wereTliswerili A,,alfred kurela da saqarTvelo”.1

gamokvlevaSi ,,saqarTvelo holderlinis SemoqmedebaSi” n.adamia SeniSnavs, rom Ffridrih holderlinis (1770-1843) naSromSi,,berZnebis mSvenieri xelovnebis istoriis Sesaxeb” saubaria iazonsa daargonavtebis xomaldze. ,,kolombiidan” ki vigebT, rom poets Tavad surdayofiliyo am xomaldis erT-erTi gmiri, ocnebobs mezRvaurobaze da,,Sors wasasvlelad mimiwevs gulio”, _ dasZens.

avtoris rwmeniT, advili SesaZlebelia, rom Soreul adgiladsaqarTvelo moiazrebodes. leqsebSi ,,mogzauroba”, ,,dunais saTaveebTan”,,,kolombo” aris miniSneba kavkasiaze. Ppoeti icnobs Tqmulebebs Zvelkolxebsa da argonavtebze, moxiblulia am xalxis mamacobiTa dagaregnobiT. LleqsSi ,,mogzauroba” poeti wers: ,,kavkasiisken mimiwevsguli, radgan msmenia, aq poetebi mercxlebiviT Tavisufalni ariano”.2

qarTvelologiuri sakiTxebiT dainteresebul germanel moRvaweTaSoris aRsaniSnavia gertrud peCis moRvaweoba. igi 1929 wlidan miunxenisuniversitetSi swavlobda aRmosavlur (semitur) enebsa da qarTul enas.Eeufleboda agreTve eTnografias, literaturasa da istorias. 1937 welsdaicva disertacia _ ,,piriani zmna markozis saxarebis Zvel qarTulTargmanSi”. 1951 wels miiwvies docentad berlinis humboltis saxelobisuniversitetSi, sadac wina aziis institutSi xelmZRvanelobdakavkasiologiis, xolo indo-germanistikis institutSi _ zogadienaTmecnierebis ganyofilebebs. Mman 1951 wels daicva sadoqtorodisertacia ,,indoneziuri ena”. 1954-59 wlebSi muSaobda germaniiseTnografiis institutis direqtorad. 1960 wlidan moRvaweobda ienaSifridrix Sileris saxelobis universitetSi, sadac 1969 wlamde iyo f.hestermanis saxelobis institutis direqtori. igi saqarTvelos xSiristumari iyo. Mmisi mecnieruli muSaoba mravalmxrivia, ikvlevdaistoriis, eTnografiis, literaturisa da enaTmecnierebis sakiTxebs. Mg.peCma dastamba rusTvelologiis problemebisadmi miZRvnili ramdenimeSroma, romlebSic sxvadasxva aspeqtSi gaaSuqa rusTvelis poemasTandakavSirebuli rTuli samecniero problematika.

,,vefxistyaosnisadmi” miZRvnil werilebs Soris aRsaniSnavia misi,,humanizmis gmiruli simRera”, ,,vefxistyaosnis” avtori”, ,,Zveli simRera –axali cxovreba”, ,,SoTa rusTveli da misi epoqa”, ,,SoTa rusTveli –qarTveli poeti”, ,,RvTis xati da adamianis saxe ,,vefxistyaosanSi”,,,vefxistyaosani”, rogorc drois amsaxveli dokumenti”.

avtori vrclad msjelobda rusTvelis epoqaze, misi cxovrebisgzaze, ganaTlebasa da msoflmxedvelobaze, ideur mizandasaxulobasada mxatvrul ostatobaze.

g. peCis sityviT, ,,vefxistyaosnis” pasaJebi aRbeWdilia plastikurirealizmiT da Tanamedrove adamianis suliskveTebasa da gemovnebasexmaureba. Txzulebis momxibvlelobas qmnis is garemoeba, rom uTvalaviferiT aelvarebuli qveynis aRweraSi Caqsovilia udidesi eTikuriidealebis gamomxatveli azrebi da es humanisturi idealebi, avtorisrwmeniT, poemas maradiul Rirebulebas aniWebs.

1 Ggaz. ,,literaturuli saqarTvelo”, 1985, 20 seqtemberi, #38, gv. 15.2 Nn. Aadamia, saqarTvelo holderlinis SemoqmedebaSi, Jurn. ,,kriteriumi”, Tb., 2001, gv.101-102.

Page 312: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

312

avtorma poemis msoflmxedvelobrivi sakiTxebis gaSuqebac scada.misi sityviT, rusTveli ara marto ,,Cinebuli aRwerisa da warmtacisiuJetis ostatia”, aramed, amasTanave, didi moazrovnecaa, romelic,,poetur formas garkveuli, sistemis saxiT Camoyalibebulimsoflmxedvelobis gadmocemasTan akavSirebs”.

g. peCis werilSi ,,humanizmis gmiruli simRera” vkiTxulobT: ,,raizidavs germanel mkiTxvels rusTvelis eposSi? jer erTi,momxibvlelia misi siuJeti. ,,vefxistyaosnis” moqmedebas gadavyavarTSoreul qveynebSi, udabnoebsa da ayvavebul zRvispira qalaqebSi. poemaSivxvdebiT faTerakebsa da Tavgadasavals, romelsac nawilobriv jerkidev Sua saukuneTa saraindo romanis kvali atyvia. ,,vefxistyaosnis”sxva pasaJebi aRbeWdilia plastikuri realizmiT da Tanamedroveadamianis suliskveTebasa da gemovnebas exmaureba, magram nawarmoebisumTavres da udides momxibvlelobas qmnis is garemoeba, rom uTvalaviferiT aelvarebuli qveynis aRweraSi Caqsovilia udidesi eTikuriidealebis gamomxatveli azrebi. gmirebi Zal-Rones ar iSurebensamSoblos dacvisa da keTildReobisaTvis. kidev ufro zeaRmtaciarusTvelis mier Seqmnili qalTa saxeebi. maTi Rirseba, sulgrZeloba dasimtkice gansakuTrebiT reliefurad gamoxatulia tyve nestanis werilSitarielisadmi.

aqve avtori paralels avlebs rusTvelsa da germanel humanistulrix fon hutenTan (1488-1523). misi sityviT, germaneli humanisti gonebisdamonebis winaaRmdeg ibrZoda da adamians sakuTar moralur Zalazedayrdnobas aswavlida.

g. peCis rwmeniT, ,,vefxistyaosani” humanizmis gmiruli simReraa,romelSic aRweril brZolebsa da gamarjvebebs Cven TanaganvicdiT,radgan isini Cvens Tanadroul suliskveTebas exmaurebian.1

sagulisxmoa mis mier artur laistis Taobaze gamoTqmulimosazreba: damxmare saSualebaTa, gansakuTrebiT sruli leqsikonebisuqonlobis gamo, laistma maRal doneze ver Seasrula Targmani, Tumcaswored laistma gaacno dasavleTs literaturis aseTi Sedevrio.

g. peCma 1975 wels Targmna ,,moqcevai qarTlisai”, xolo 1969 wels k.Ggamsaxurdias romani ,,didostatis marjvena”.

s. Turnava SeniSnavs, rom ,,didostatis marjvenas“ TargmaniTmoxibluli v. Bboederi g. peCs swerda: ,,SemiZlia kargad warmovidgino,ra goliaTuri Sroma dagWirdaT, rom es nawarmoebi ase kargad, asefaqizad geTargmnaT. enobrivad igi ikiTxeba, rogorc germanuladdawerili nawarmoebi, moxaruli var, rom qarTuli literaturis aseTibrwyinvale nimuSi germaneli xalxisaTvis misawvdomi gaxadeT“.2

1970 wels berlinSi gamoica s. Ciqovanis ,,rCeuli” (leqsebiSerCeulia n. ruxaZis mier e. erbTan TanamSromlobiT). sxva germanelipoetebis TargmanebTan erTad, am wignSi Sesulia a. endleris mierTargmnili xuTi leqsi, bolosityvaoba ekuTvnis e. erbs.

1970 wlis noemberSi, Jurnali ,,zin und form” aqveynebs qarTulipoeziis calkeuli nimuSebis Targmanebs, Sesrulebuls a. endlerisa dar. KkirSis mier. Aaqvea a. endleris vrceli gamokvleva _ ,,qarTulipoeziis daxasiaTebis cda”.

1 g. peCi, humanizmis gmiruli simRera, ,,komunisti“, 1966, #215.2 s. Turnava, germaneli qarTvelologebi, sazRvargareTuli qarTvelologia, Tb., 1978,gv. 206.

Page 313: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

313

Aamave wlis oqtomberSi, a. Eendlerma da e. Eerbma, lauzicisraionuli centris q. Bbaucenis klubSi (,,serbuli saxli”) moawyesqarTuli poeziis saRamo. programaSi iyo qarTuli leqsebis TargmanebiskiTxva da qarTuli xalxuri musikis koncerti (Canawerebi). saRamozewakiTxuli iqna (serbi msaxiobis lorencis mier) d. guramiSvilis, g.tabiZis, i. WavWavaZisa da ak. wereTlis endleriseuli Targmanebi, agreTver. kirSis mier Targmnili ,,merani”, ,,gogCa” da sxva.

1970 wlis noemberSi berlinis inteligenciis klubSi ,,iohanes r.Bbexeri” a. Eendlerma da e. Eerbma gamomcemlobis (,,folk und velt”)monawileobiT gamarTes qarTuli poeziis saRamo-saubari. maT waikiTxesleqsebi gamosacemad momzadebuli qarTuli poeziis anTologiidan.

anTologiaze muSaobis procesSi a. Eendleri, sxvaTa Soris,gaitaca i. griSaSvilis Semoqmedebam. Ee. erbma gamomcemlobisaTvis,,kultura da progresi” dawera recenzia qarTveli mwerlis wignze,,Zveli Tbilisis literaturuli bohema”.

1970 wlis seqtemberSi e. Eerbma gamomcemlobas gadasca gamokvleva,,daviT guramiSvilis ,,daviTiani” (1954 w. TbilisSi gamocemuli rusuliTargmanis mixedviT). Ees erTdroulad aprobaciac iyo da proeqticqarTveli poetis nawarmoebTa germanul enaze gamosacemad.

n. xuciSvili a. Eendleris Semoqmedebis Sefasebisas wers, romqarTul-germanuli literaturuli urTierTobebis ganviTarebis saerToprocesSi misi moRvaweoba mniSvnelovani movlenaa ara marto kulturuligacvla-gamocvlis an mTargmnelobiTi praqtikis, aramed sakuTrivSemoqmedebiT planSic”.1

a. endleris wigni ,,ori monaTxrobi saqarTveloze“ (1976) orinawilisagan Sedgeba: ,,monaTxrobi saqarTveloze“ da ,,TbilisuriCanawerebi“. avtorma zogadad mimoixila Cveni mwerloba rusTvelisepoqidan dRemde. mis mier gamoTqmuli mosazrebani ubralo kompilacia kiar aris, aramed germanulenovan mogzaurTa, mweralTa da mecnierTanawerebis gaTvaliswinebiTa da sakuTari kvlevis Sedegad miRebuliSTabeWdilebebis gaziarebaa.

qarTul poeziasTan ucxoeli mwerlis damokidebulebaSi ikveTebaniWieri da obieqturi Semoqmedis dakvirvebuli Tvali. gansakuTrebiTsainteresoa d. guramiSvilis Semoqmedebis miseuli analizi. germanelikritikosi d. guramiSvilis Semoqmedebas XV saukunis cnobili frangipoetis fransua viionisa da XVIII saukunis germaneli lirikosis iohankristian giunTeris Semoqmedebas adarebs.

avtori sagangebod ganixilavs rogorc klasikosTa, aseveTanamedrove qarTvel poetTa _ g. tabiZis, g. leoniZis, i. griSaSvilis, t.tabiZis, p. iaSvilis, s. Ciqovanisa da a. kalandaZis nawarmoebebs, riTacucxoel mkvlevrebs erTgvar warmodgenas uqmnis maT Semoqmedebaze.

a. endleris mosazrebiT, Tu germanelma xalxma TiTqmis aRar icissaxelebi hartman fon auesa da volfram fon eSenbaxisa, romlebicrusTvelis dros cxovrobdnen da am avtorebis Suazemogermanuli dRescota vinmesTvisaa xelmisawvdomi, rusTvelis ena TiTqmis ukleblivyvela qarTvelisaTvis gasagebia.

sagangebo aRniSvnas imsaxurebs 1979 wels vinfrid boederismier gamoqveynebuli gamokvleva ,,Zveli qarTuli anbanis analizisaTvis“,

1n. xuciSvili, saqarTvelo _ germaneli mwerlis STagonebis wyaro, ,,literaturulisaqarTvelo”, 1972, 22 seqtemberi, #38, gv. 4.

Page 314: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

314

romelSic avtorma damajereblad daamtkica, rom berZnuli damwerlobismsgavsad, qarTuli anbani Seqmnilia geometriuli principebisgamoyenebiT, Tumca detalebSi igi berZnulisagan gansxvavdeba.

Hhainc fenrixis mier aTeuli wlebis ganmavlobaSi CatarebulikvleviTi saqmianobis Sedegma Tavi moiyara 1981 wels gamocemul ,,qarTulliteraturaSi“. wignis mizania mokle mimoxilvis saxiT mkiTxvelsgaacnos qarTuli mwerlobis mravalsaukunovani istoria, warmoaCinosqarTuli mwerlobis Seqmnisa da ganviTrebis xangrZlivi procesi,farTod da safuZvlianad mimoixilos Tanamedrove literatura.

laipcigis bibliografiis institutma 1977-80-ian wlebSigamosca ,,ucxoenovan mweralTa leqsikonis” samtomeuli, romelicsamiaTaswliani literaturis istorias moicavs da 100-ze metiliteraturaTmcodnisa da specialistis mieraa dawerili (daaxloebiT 7aTasi statia). wignis redaqtor-gamomcemlebi arin gerhard Staineri,herbert grainer-mai da volfgang lemani.

Lleqsikoni sagangebod Seiwavla v. kaxniaSvilma, romelmac,Catarebuli kvlevis Sedegad, gamoitana daskvna, rom samtomeulSiwarmodgenili ,,qarTuli monakveTi” maRal profesiul donezeaSesrulebuli da es arc aris gasakviri, radgan ,,ucxoenovan leqsikonSi”Sesul 52 qarTvel mweralze dawerili statiebis avtoria germaneliqarTvelologi, profesori hainc Ffenrixi. v. KkaxniaSvilis mtkicebiT,samtomeulSi 52 qarTvel mweralze gamoqveynebul statiebSi TiTqmis araris gamotovebuli ama Tu im mwerlis mniSvnelovani nawarmoebi,saTaurebi Targmnilia zustad, SesaZleblobis farglebSi miTiTebuliamwerlis Sesaxeb arsebuli literatura (qarTul da rusul enebze);rogorc mweralTa, ise nawarmoebis gmirTa sakuTari saxelebi,geografiuli adgilebis saxelwodebani leqsikonis ,,qarTul masalaSi”uSecdomod, ulafsusod, TiTqmis unaklodaa warmodgenili.1

germaneli qarTvelologi mTargmnelobiT muSaobasac eweoda.juman Targmna da gamoaqveyna sulxan-saba orbelianis ,,sibrZne sicruisa“(1973), giorgi keWaymaZis ,,patara Crdilebi“ (1974), grigol abaSiZis,,laSarela“ (1975) da ,,didi Rame“ (1978), mixeil Ciqovanis mierdamuSavebuli ,,Tqmuleba amiranze“ (1978), ,,qarTuli zRaprebis“ krebuli(1980), manve Targmna galaktion tabiZis ,,mTawmindis mTvare~ da ,,droSebiCqara~. es ori leqsi daibeWda franguli Jurnalis ,,reviu deqarTveloloJis~ 1972wlis 29-30-e tomebSi.

Ggermanelma avtorma Targmans statia waumZRvara, romelSicmokled mimoixila galaktion tabiZis cxovreba da Semoqmedeba. avtorissityviT, ,,iSviaTia poeti, romelsac daewera iseTi STamagonebelileqsebi, rogoric dawera galaktion tabiZem. misi lirika arisganuyofeli nawili da gamoxatuleba uZvelesi qarTuli kulturis didixelovnebisa da msoflio literaturaSi saukeTesoa. is, rac galaktiontabiZis winaprebma: nikoloz baraTaSvilma, ilia WavWavaZem, akakiwereTelma da vaJa-fSavelam ver ixiles, wilad xvda galaktions, manixila mefis ruseTis tiraniisagan gaTavisuflebuli saqarTvelo. misilirika msoflio mniSvnelobisaa. riTmisa da ritmis iSviaT ostats TavisleqsebSi Caqsovili aqvs Rrma azrebi, msoflio SegrZneba. qarTulma

1v. kaxniaSvili, ucxoenovan mweralTa leqsikoni, ,,literaturuli saqarTvelo“, 1981,#10, gv. 14.

Page 315: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

315

lirikam galaktion tabiZis SemoqmedebaSi Tavisi momxiblavibrwyinvalebiT kulminaciur wertils miaRwia“.

s. Turnavam h. fenrixis Targmanebis originalTan Sedarebisasdaaskvna: ,,saqme gvaqvs TargmniTi xelovnebis did ostatTan, rogorcprozis, ise poeziis dargSi. mas zustad aqvs gadmocemuli qarTvelipoetis striqonebi, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT zogierT umniSvnelodarRvevas“.1

imisaTvis, rom germanul enaze eTargmna ,,laSarela“, avtorssagangebod Seuswavlia saqarTvelos istoria, geografia, originalSiwaukiTxavs ,,qarTlis cxovreba“, qarTvel mecnierTa naSromebi (i.javaxiSvili, n. berZeniSvili, s. janaSia). s. Turnavas sityviT, ,,rodesacTargmans vkiTxulobT, maSinve vamCnevT, rom igi Targmani ki ara,germaneli mwerlis mier dawerili romania qarTul enaze“.2

Targmans erTvis bolosityva, romelSic h. fenrixi gadmogvcemsgr. abaSiZis avtobiografias, msjelobs mwerlis Semoqmedebaze, rogorcpoetsa da romanistze. avtori gansakuTrebiT Cerdeba gr. abaSiZis oriveromanis _ ,,laSarelasa“ da ,,didi Ramis“ siuJetur qargaze da aRniSnavs,rom gr. abaSiZe niWieri romanistia.

evropuli qarTvelologiis ganviTarebaSi mniSvnelovani wvliliSeitana ienis fridrix Silerisa da Tbilisis saxelmwifouniversitetebis erToblivma samecniero germanulenovanma Jurnalma,,georgika”. Jurnalis damaarsebeli (1978 w.) da ucvleli redaqtoriahainc fenrixi. Jurnalis daarsebas win uZRoda h. fenrixis iniciativiTgamocemuli sami nomeri fr. Sileris universitetis Sromebisa saTauriT,,saqarTvelo” (1973, 1975, 1977ww.). 1990 wlidan Jurnali gamodioda q.konstancaSi da igi iyo oTxi universitetis – ienis, Tbilisis,saarbriukenisa da konstancis universitetebis erToblivi organo.

1996 wlidan amave saxelwodebiT _ ,,georgika”samecniero_popularuli Jurnali gamodis holandiaSi.

,,vefxistyaosnis“ germanuli Targmanis Svidi varianti arsebobs (a.laisti _ 1889w., h. huperti – 1955w., m. wereTeli – 1957w., h. budenzigi –1976w., v. rulk-fronci – 1977w., m. Ppritvici _ 1936-1948 w.w., ruT noikomi_ 1974 w.).

,,vefxistyaosani” _ ,,qarTulad Targmnili da germaneliaxalgazrdobisaTvis mokled moTxrobili feliqs peCinas mier” sul 32gverds Seadgens da 1931 wels aris gamocemuli berlinSi, maswavlebelTaasociaciis mier.

v. kuprava wers, rom es aris ostaturi sisxartiT gadmocemuliambavi didi nawarmoebisa. Ffeliqs peCinam SeZlo ,,vefxistyaosnis”mravalplaniani Txroba xuT TavSi moeqcia, romlebic aseadasaTaurebuli: araCveulebrivi Wabukis naxva arabTa mefis mier;avTandili eZebs vefxistyaosan vaJkacs; tarieli gviyveba Tavis tragikulambavs; avTandili miakvlevs nestan_darejanis samyofels; qajeTis cixisaReba.

,,marTalia, ,,vefxistyaosnis” Sinaarsis gadmocemisas feliqs peCinaxandaxan zedmet Tavisuflebas iCens da iseT detalebs CarTavs xolmeTxrobis qsovilSi, rac rusTavels ar gaaCnia, magram xazgasmiT unda

1 s. Turnava, germaneli qarTvelologebi, sazRvargareTuli qarTvelologia, Tb., 1978,gv. 198.2 iqve.

Page 316: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

316

aRiniSnos, rom amas araviTari ziani ar moaqvs, radgan mTargmneliskeTili ganzraxviT aris nakarnaxevi da martooden im mizanseqvemdebareba, rom SeZlebisamebr mimzidvelad da gasagebad warmoaCinosnawarmoebis SekumSuli Sinaarsi”.1

jer kidev 1945 wels avstriaSi safuZveli Caeyara mix. kveselavasada avstrieli poetisa da mTargmnelis hugo hupertis megobrobas.Ppirvelad aq SesTavaza man huperts eTargmna ,,vefxistyaosani~. hugohuperti 1950 wels Camovida TbilisSi da ,,vefxistyaosnis” Targmnadaiwyo. 1954 wlis martSi, 28 Tvis muyaiTi Sromis Semdeg, poema leqsadaametyvela germanul enaze.

,,vefxistyaosnis” poeturi Targmani Tavdapirvelad (1952-1955w.w.)nawyvetebis saxiT daibeWda, xolo 1955 wels calke wignad gamoqveyndaberlinSi. amis Semdeg es Targmani kidev samgzis gamoica berlinSi (1970,1980, 1982w.w).

Ggermaneli mecnieris ,,vefxistyaosnis” Taobaze gamoqveynebulnaSromebs Soris aRsaniSnavia: ,,Cemi wvlili” (1955w.), ,,rusTveli da misipoema” (1955w.), ,,rusTveli reportioris TvaliT” (1965w.).

h. hupertis rwmeniT, ,,vefxistyaosani”' iseTi renesansuli momentia,razedac im drois dasavleTs xeli ar miuwvdeboda da mxolod ramdenimeTaobis Semdeg Seudga mis ganxorcielebas. ,,vefxistyaosani” aris axalidrois adrindeli humanisturi nawarmoebi, eposi adamianis bed-iRblisSesaxeb, bednierebisa da RirsebisaTvis, Tavisuflebisa damSvidobisaTvis, adamianuri daniSnulebis SesrulebisaTvis brZolisSesaxeb. misma Rirsebam, azrobrivma sisavsem, adamianTa saxeebisdiferencirebam, xatovanebis Zalam da keTilxmovanebam SesZines masmaradiuli klasikuri mniSvneloba.2

axal Targmans gamouCndnen rogorc mexotbeni, ise gamkicxvelnic.1956 w. bruno brai werda: ,,h. hupertma germanul enaze SesaniSnavadaametyvela qarTveli xalxis erovnuli eposio”. gertrud peCma aseSeafasa hugo hupertis Targmani: ,,rusTavelis mier gamoyenebuli saxeebi,romelTa meSveobiT igi qalTa simSvenieresa da gmirTa ZalovanebasaRwers, germanul TargmanSi gamsWvalulia romantikul_subieqturigrZnobiT. saWiroa gulmodgine stilisturi Sejereba-Sedareba, raTaWeSmarit adekvaturobas mivaRwioT”.3

hugo hupertma Tavisi Sromis yvelaze ufro sapatio aRiareba –hainrix haines premia miiRo swored ,,vefxistyaosnis“ TargmanisaTvis 1964wels.

Ggermanel da qarTvel mecnierTa, berlinis humboltis saxelobisuniversitetisa da i. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifouniversitetis TanamSromelTa mravalwliani erToblivi muSaobisSedegad, 2005 wels daibeWda maria pritvicis mier Sesrulebuli,,vefxistyaosnis” germanuli Targmani (Stefi xotivari-iungerisa daelguja xinTibiZis redaqciiT).

Targmanze darTul winasityvaobaSi Stefi xotivari-iungerimiuTiTebs, rom maria pritvicma Tavisi Targmani 1941-dan 1947 wlamde

1 v. kuprava, vin aris feliqs peCina, ,,literaturuli saqarTvelo”, 29 noemberi, 1985, #48,iqve, gv. 16.2l. menabde, rusTveli sazRvargareTul literaturaSi', Tb., 1990, gv. 69.3 g. peCi, humanizmis gmiruli simRera, wignSi; v. kaxniaSvili, kolx medeadan TanamedrovesaqarTvelomde, Tb., 1984, gv. 171.

Page 317: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

317

Seasrula. savaraudod, TariRi, romelic xelnawerzea, misi dasrulebisTariRia (xelnaweri dasrulebulia 13.11.1947). xelnaweri iSviaTad SeicavsSesworebebsa da variantebs. isini Setanilia Sesabamis adgilebSi.SesaZloa, zogi Sesworeba TviT pritvics ekuTvnis, sxvebi ki(met_naklebad xarisxiani Tu uxarisxo) ucnobi koreqtorebis mier iqnaSetanili.

irkveva, rom Tavdapirvelad, prologis Targmnisas, is petrenkosrusuli TargmaniT sargeblobda, mogvianebiT ki nucubiZis TargmaniTada petrenkos Targmanis gaTvaliswinebiT.1

filologiur mecnierebaTa doqtorma ruT noikomma qarTuli enisSeswavla 1949 wels daiwyo da ise daeufla, rom Targmna da 1957 welsgamosca ,,visramiani”, romelic kritikam dadebiTad Seafasa. 1970 welscalke wignad daistamba ,,Tanamedrove qarTveli mwerlebi” winaTqmiTa dabolosityvaobiT. 1974 wels SveicariaSi gamoica ruT noikomis mierSesrulebuli ,,vefxistyaosnis” prozauli germanuli Targmani. wignserTvis mis mier dawerili istoriul-literaturuli narkvevi poemisa damisi epoqis Sesaxeb.

gamokvlevaSi ,,vefxistyaosnis” noikomiseuli Targmanis gamo”,2 al.baramiZe wers, rom qarTuli enis Cinebuli mcodne r. noikomi gamocdilimTargmnelia. 1957 wels man gadaTargmna ,,visramiani” (k. CxenkelTan)erTad, xolo 1970 wels man gamoaqveyna m. javaxiSvilis, n.lorTqifaniZis, k. gamsaxurdias, l. goTuas moTxrobebi.

,,vefxistyaosnis” noikomiseuli Targmani prozaulia, racgamouwvevia mTargmnelis survils, germanuli teqsti maqsimaluradmieaxlovebina qarTuli dednisaTvis, magram ruT noikoms sanimuSodTavisufali leqsiT gadmouRia poemis mTeli prologi da igi gadautaniaTxzulebis bolos. Targmanis dednad aRebulia a. SaniZisa da al.baramiZis variantebiani gamocema 1966 wlisa.

al. baramiZis sityviT, wigni araCveulebrivi sifaqiziT arisdabeWdili ciurixSi. patara formatisaa, amkobs XVII saukunis qarTvelimxatvrisa da kaligrafis mamuka TavaqalaSvilis miniaturebi (maT Soris12 miniatura feradia), ,,vefxistyaosnis” germanuli Targmanis teqstsaxlavs mTargmnelis mier dawerili istoriul-literaturuli xasiaTisnarkvevi SoTa rusTvelsa da mis poemaze.

S. reviSvilis daskvniT: ,,Targmani prozaulia da amdenad masSidakargulia poemis versifikatoruli mxare, misi riTmuli da ritmulisimdidre, agreve ganumeorebeli musikaloba, magram, samagierod,SerCenili aqvs poeturi saxeebi, azrTa da emociaTa logikuri mxare,warmatebiTaa Targmnili agreTve aforizmebi”.3

gamoCenili germaneli poeti, mTargmneli da literaturis istoriismkvlevari, filosofosi, sociologi, publicisti herman budenzigi 1971-1972 wlebSi orjer iyo Camosuli TbilisSi rusTavelis ,,vefxistyaosnis“germanul enaze Targmnis sakiTxebTan dakavSirebiT. mix. wereTlisTargmani safuZvlad daedo mis mier 1970-ian wlebSi Sesrulebul,,vefxistyaosnis” axal poetur germanul Targmans.

1 S. rusTaveli, germanuli Targmani maria pritvicisa, Tb., 2005, gv. LVI.2 al baramiZe, axlo warsulidan, Tb., 1993.3 S. reviSvili, saqarTvelo_germaniis urTierTobidan, wignSi: narkvevebi germanul _qarTul literaturul kavSirebze, Tb., 1987, gv. 38.

Page 318: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

318

SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis institutSiSeqmnil teqstolog-rusTvelologTa da germanistTa specialur komisiasdaevala wereTliseuli Targmanis Semowmeba da masSi saWirocvlilebebis Setana rusTvelologiis Tanamedrove moTxovnilebaTaSesabamisad. komisia TandaTanobiT awvdida budenzigs Semowmebulsa danawilobriv Sesworebul ,,pwkareds”. 1970 wlis dasawyisSi komisiammuSaoba daamTavra da budenzigs Caabara teqstis bolo nawilic.

1975 wels parizSi gamoica ,,vefxistyaosnis” mixel wereTlis mierSesrulebuli prozauli germanuli Targmani, gamocema ganaxorcielanino saliam.

Tavad h. budenzigi ase axasiaTebda teqstze gaweul muSaobas:,,profesor mixeil wereTlis pwkaredi axali rusTvelologiurimonapovrebis mixedviT gadaamuSaves neli amaSukelma da naTelaxuciSvilma. maTTan erTad me vasworebdi yovel, Tundac umniSvnelo,Sinaarsobriv da azrobriv lafsuss, e. i. es iyo muSaoba teqstismaqsimaluri sizustis misaRwevad”.1

1976 wels gamomcemloba ,,sabWoTa saqarTvelom” dastamba,,vefxistyaosnis” budenzigiseuli Targmani, Targmans uZRvis ,,winaTqma”,romelSic Camoyalibebulia mecnieris Tvalsazrisi poemis Taobaze. masSiavtori aRniSnavs, rom ,,rusTavelis eposSi ara marto samyaros mRelvareda mravalferovani suraTia warmosaxuli, aramed, amave dros, igiadamianTa swori warmarTvis sibrZnis wignia... igi saero bibliad iqca daTu seriozulad aRviqvamT, davrwmundebiT, rom ufro meticaa, rakiRamasSi adamianTa momavali cxovrebaa gansazRvruli. poemaSi gamoCenilpirovnebas, gmirs, mijnurs fesvebi xalxSi Rrmad aqvs gamdgari. amitomarcaa gasakviri, qarTvelebi amnairad rom afaseben rusTavelis eposs,romelic Zveli qarTuliTaa dawerili, magram yvelasTvis erTnairadgasagebia, ara marto egreT wodebuli ganaTlebuli qarTvelebisaTvis,aramed uklebliv xalxisaTvis... Zvel samoselSi gaxveul am erovnuleposSi qarTveli xalxi dResac Tavis Tavs xedavs”.

Mmisi mosazrebiT, ,,qarTuli erovnuli eposi SeTxzuliaTeqvsmetmarcvlovani dabali da maRali SairiT, oTxtaepiani strofebiT.leqsis aseTi forma germanul poeziaSi ar gvxvdeba. ,,simReranibelungebze“ SedarebiT axloa ,,vefxistyaosanTan“, mis poetikasTan“.

amasTan dakavSirebiT mTargmneli moixseniebs qarTvel poetskonstantine WiWinaZes, romelmac qarTul enaze Targmna germanulisagmiro eposi ,,simRera nibelungebze“ Sesaferisi mSobliuri leqsTazomiT – Teqvsmetmarcvlovani SairiT. mTargmneli aqve SeniSnavs, romman ,,vefxistyaosani“ Targmna daqtiluri hegzametriT, radgan germanulileqsi moiTxovs grZel, aleqsandriul hegzametrul sazomso. amissailustraciod moaqvs magaliTebi goetes, klopStokis, helderlinisada gerhard hauptmanis mier antikuri poeziidan Sesrulebuli germanuliTargmanebidan. ,,hegzametri, _ wers herman budenzigi, _ genialurileqssazomia, hegzametrs SeuZlia TargmanSi gadmosces yovelgvaripoeturi xma, asonansebi, aliteraciebi... Cveni azriT, qarTuli enis

1 v. kaxniaSvili, herman budenzigi saqarTveloSi, wignSi: ,,kolx medeadan TanamedrovesaqarTvelomde”, Tb., 1984, gv. 114.

Page 319: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

319

mcodneebi, rusTavelis poemis mkvlevarebi da kritikosebi dadebiTadSexvdebian Targmans“.1

o. jinoria miuTiTebda, rom leqsad Targmnis umwvaves problemadbudenzigs versifikaciuli formis SerCeva miaCnda. Mmisi rwmeniT,rusTveluri Sairis germanulSi gadatana marto imdenad ki araaumarTebulo, rom igi ,,vefxistyaosnis” Sinaarsis gadmocemas arTulebs,aramed gacilebiT metad imiTaa saziano, rom Sairi erTianad eucxoebagermanuli enis ritmikas da mTel poemas xelovnurad, araesTetikurad,budenzigis TqmiT, komikurad aJRerebs germanelis yurSi. Aamitomac,,vefxistyaosnis” gadasagermanuleblad martooden an Zvelgermanulisagmiro leqsi anda klasikur-germanuli (klopStok-goeTeseuli)hegzametri Tu gamodgeboda, magram ramdenadac budenzings,,vefxistyaosnis” ara ,,akademiuri”, aramed swored TanamedrovemkiTxvelisaTvis daniSnuli Targmanis Seqmna swadda, man am oriSesaZleblobidan uyoymanod meore airCia, e.i. ara nibelungTa strofi,romelsac, moZvelebulobis garda, germanuli riTmis odindelisiRaribis beWedi azis, aramed germanuli hegzametri, romelsac goeTesgeniam zedrouli sicocxle mianiWa.2

h. budenzigma Targmani miuZRvna qarTvel xalxs warweriT:,,vuZRvni rusTavelis gamCen qarTvel xalxs, romelic dResac misierTgulia“.

h. budenzigi 1976 wlis 12 dekembers gardaicvala, dasaflavebuliaq. haidelbergSi. igi ver moeswro Tavisi Targmanis xilvas. 1977 wlis 3ivniss, misi dabadebis dRes, misma meuRlem – ilze budenzigmasaqarTvelodan miiRo s. Turnavas mier gagzavnili ,,vefxistyaosnis“Targmanis 20 egzemplari. es iyo misi ukanaskneli naSromi.

Tanamedrove qarTul specialur literaturaSi bevri ram daiwera,,vefxistyaosnis“ germanuli Targmanebis av-kargze. i. mosiZem naSromSi,,,sivrcobriv semantikur segmentTa modelebi da maTi Sesatyvisobani,,vefxistyaosnis“ germanul TargmanebSi”, ganixila h. hupertisa da h.budenzigis poeturi Targmanebi, agreTve m. wereTlis germanulipwkaredi.

avtoris msjelobis sagania ,,vefxistyaosnis“ ZiriTadisivrcobrivi kategoria _ ,,sofeli“ _ da misi interpretaciebi,,vefxistyaosnis“ germanul TargmanebSi.

avtoris sityviT, ,,rogorc cnebiT, aseve lingvistur kategoriebSiasaxuli logikuroba zusti SesatyvisebiT gadmoicema ,,vefxistyaosnis“ m.wereTlis bwakredebis mixedviT Sesrulebul TargmanSi“ /h. budenzigi/.

i. MmosiZis daskvniT, h. huperti ZiriTadad ,,vefxistyaosnis“rusul Targmans eyrdnoba, ,,lokalurobis momenti daculi ar aris, andaaRweriT planSia mocemuli, umetes SemTxvevaSi ki mTargmneli gverdsuvlis ama Tu im lokaluri cnebis Tu movlenis Targmans, an iZlevaTavisufal variants“.3

Ggermanel qarTvelologTa Soris aRsaniSnavia Stefi xotivari-iungeris (daib. 1952 w.) moRvaweoba. 1979 wels berlinis universitetSi man

1 s. Turnava, germaneli qarTvelogebi, wignSi: ,,sazRvargareTuli qarTvelologia~, Tb.,1978, gv. 228.2 o. jinoria, budenzigi rusTavelis qveyanaSi, ,,literaturuli saqarTvelo”, 1972, 9ivnisi, #23, gv. 3.3 i. mosiZe, sivrcobriv semantikur segmentTa modelebi da maTi Sesatyvisobani,,vefxistyaosnis“ germanul TargmanebSi, 1986. gv. 30.

Page 320: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

320

warmatebiT daicva sakandidato disertacia _ ,,konstantine gamsaxurdiada misi Semoqmedebis adrindeli periodis romanebi (1912_1935w.w.)".

Mmis naSromebSi ganxilulia qarTuli xelovnebisa da mwerlobismniSvnelovani sakiTxebi, gamoqveynebuli aqvs statiebi qarTvelmxatvrebze, recenziebi qarTul wignebze. igi gansakuTrebuli interesiTswavlobda k. Ggamsaxurdias Semoqmedebas. berlinisa da sxva qalaqebisarqivebSi gulmodgine Ziebis Sedegad gamoavlina k. Ggamsaxurdias ucnobileqsebis germanuli Targmanebi, agreTve mwerlis mier germaniaSidabeWdili ori broSura ,,saqarTvelo msoflio omSi” (vaimari, 1916w.) da,,penelopes saqmro aRmosavleTSi”, moiZia erTaderTi egzemplaribroSurisa ,,saqarTvelo msoflio omSi”. Ees masala Suqs hfens adreburusiT mocul bevr sakiTxs, axleburad aSuqebs 1917_1918 wlebSieqspresionizmisadmi k. Ggamsaxurdias damokidebulebas. mecnieri agreTveikvlevs tradiciebisa da novatorobis sakiTxs qarTul sabWoTaistoriul romanSi.

naSromSi ,,qarTvelebi berlinSi“ (Tb., 2001) ganxiluliagermanul_qarTuli urTierTobebis istoria. avtori mimoixilavs iseTsakiTxebs, rogoricaa pirveli kontaqtebi, qarTveli studentebiberlinSi (1874_1918w), qarTveli mwerali konstantine gamsaxurdiaberlinSi (1916_1918ww.), qarTuli kvlevebi berlinis fridrix vilhelmissaxelobis universitetSi, sulxan-saba orbelianis wignis _ ,,sibrZnesicruisa” _ gamocema berlinSi 1933 wels.

naSromSi saubaria im qarTvel studentTa da mecnierTa Sesaxeb,romlebic 1919 wlidan saqmianobdnen berlinis universitetSi, vrcladaris mimoxiluli berlinis umaRles saswavlebelSi moRvawe qarTvelmecnierTa Taoba, agreTve qarTveli mwerlis _ grigol robaqiZis _berlinSi cxovrebisa da moRvaweobis periodi (1913_1945).

germaneli qarTvelologi mis mier germaniaSi mikvleul saarqivomasalebsa da sayuradRebo faqtebs eyrdnoba da amis safuZvelzewarmoaCens grigol robaqiZis cxovrebisa da moRvaweobis germanuliperiodis Tanmimdevrul suraTs.1

Stefi xotivari-iungeris gamokvlevaSi erT-erT yvelazemniSvnelovan momentad miCneulia grigol robaqiZis pirveli romanis,,gvelis perangis” gamocema ienis oigen diderixsis gamomcemlobaSi 1928wels. naSromis avtori am gamocemasTan dakavSirebuli zogierTigaremoebis dadgenas cdilobs masSi uSualod monawile calkeulpirovnebaTa cnobebis safuZvelze.

GgermaniaSi grigol robaqiZis pirveli wignis dabeWdvidanramdenime wlis Semdeg, 1932 wels, germanul enaze erTdroulad gamodismisi ori wigni _ ,,kavkasiuri novelebi” da ,,megi, qarTveli qaliSvili”.

1928 wels Diederichs-Verlag-Si gamosuli romanisagan gansxvavebiT,momdevno wlebSi miTiTebulia novelebisa da romanebis mTargmnelTavinaoba. ,,kavkasiuri novelebi” Targmnes kete rozenbergma da rihardmekelainma, romani ,,megi” ki rainhold Cakertma da TviT avtorma,mekelainis, margarete gardunisa da elizabet votcelis monawileobiT.

romani ,,Cakluli suli” jer 1933 wels, Semdeg ki 1937 welsgamovida 4000-iani tiraJiT. Oorive gamocemas uZRoda gr. robaqiZiserTgverdiani winasityvaoba.

1 S. xotivari-iungeri, grigol robaqiZe da Ggermania, nawili pirveli, mesamesaerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1999.

Page 321: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

321

robaqiZis romanTa wakiTxviT miRebul STabeWdilebas zombartiSemdegnairad aRwerda: ,,nawarmoebebSi... avtori misTvis Cveuli,damajerebeli, grZnobieri, msuye eniT, romlis gamoyenebasac verc erTigermaneli mwerali ver gabedavda, ramdenadac igi ucilobladugemovnobaSi gadaeSveboda – aRwerda adamianis sastik ngrevas...romlebSic gansakuTrebulad Serwymoda urTierTs dasavluriracionaluroba da adamianuri bunebis cxovelur-atavisturi sawyisi”.1

gamokvlevaSi aRniSnulia, rom momdevno romani ,,qalRmerTisZaxili” pirvelad 1934 wels gamoica, xolo meored _ 1944 wels. ,,magiurisuraTebis seria” uwodes 1935 wels dabeWdil nawarmoebs ,,demoni damiTosi”.

germaniaSi gamoica gr. robaqiZis romani ,,graalis mcvelni”: 1937wels igi 4000-iani tiraJiT daistamba, 1943 wels ki kidev 6000egzemplarad. 1939 da 1943 wlebSi 112 aTasiani tiraJiT gamodis robaqiZismomdevno nawarmoebi ,,adolf hitleri, ucxo mwerlis TvaliT danaxuli”.

1941 wels ibeWdeba grigol robaqiZis wigni musolinze, romlispirveli gamocemis saTauri iyo ,,mzecxebuli musolini”, meorisa ki, 1942wels _ ,,musolini, zmanebani kaprize”.

Oomis bolos mwerali bodenzees midamoebSi saswaulebrivaddauZvra saokupacio xelisuflebas, ris Semdegac gardacvalebamdeJenevaSi cxovrobda.

Ggr. robaqiZis Semoqmedebis Sexebis wertilebi da Taviseburebanihainrix fon klaistis SemoqmedebasTan naCvenebia l. TeTruaSvilisstatiaSi ,,dekadenturisa da romantikulis gagebisaTvis grigolrobaqiZis ,,falestrasa” da hainrix fon klaistis ,,penTezileas”mixedviT”.2

qarTul_germanuli literaturuli urTierTobebis kvlevissaqmeSi mravalferovan muSaobas eweodnen Sveicariuli qarTvelologiisskolis mesveurebi: iolanda marSevi (daib. 1920), ruT noikomi (daib. 1920)da lea fluri (daib. 1916), romelTac bolomde miiyvanes samtomiani,,qarTul-germanuli leqsikonis” Sedgenisa da gamocemis saqme.

aRsaniSnavia, rom JurnalSi ,,bedi qarTlisa” (parizi, #6-7) hainrixrorbaxerma gamoaqveyna soliduri bibliografia 875 naSromisdasaxelebiT. masSi aRnusxuli iyo qarTul-germanuli kulturul-literaturuli urTierTobebis mecnieruli kvlevis Sedegebi. 1981 welsman calke wignad gamosca bonSi ,,masalebi qarTulibibliografiisaTvis”, romelSic Setanilia 2086 dasaxelebis naSromi:monografia, statia, recenzia Tu mxatvruli Zegli, yvelaferi, rac kidawerila germanulad sxvadasxva eris SvilTa mier saqarTveloze, misxalxze, kulturaze, enasa da mwerlobaze.

naSromi ,,saqarTvelo germanulenovan wyaroebSi”3 sacnobaroxasiaTisaa, masSi Tavmoyrilia rvaasamde bibliografiuli erTeulisazogadoebrivi mecnierebis sxvadasxva dargidan, dalagebulia anbanismixedviT. yoveli wignis Tu statiis germanul dasaxelebas mosdevsqarTuli Targmani. bibliografia mdidar masalas Seicavs saqarTvelos

1 iqve, gv. 218.2 l. TeTruaSvili, ,,dekadenturisa da romantikulis gagebisaTvis grigol robaqiZis,,falestrasa” da hainrix fon klaistis ,,penTezileas” mixedviT”, ,,literaturuliZiebani”, XIX, Tb., 1998, gv. 357-367.3 saqarTvelo germanulenovan wyaroebSi, (bibliografia), Semdgeneli m. gaCeCilaZe,Tb., 1991.

Page 322: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

322

istoriis, qarTuli enisa da literaturis, xelovnebisa dasazogadoebriv mecnierebaTa sxvadasxva sakiTxebze. amTlianebs wyaroebsuZvelesi droidan 1976 wlamde.

germanuli literaturis qarTulad Targmnis saqmem, romelsacsafuZveli Caeyara XVIII saukunis dasawyisSi, gardamaval xanaSi farToxasiaTi miiRo. iTargmneboda mecnierul-filosofiuri da mxatvruliliteratura. Targmnidnen iseTi ganmanaTleblebi, rogorebic iyvnenvaxuSti batoniSvili, anton kaTalikosi, daviT da ioane batoniSvilebi,miriani da sxva.

XVIII saukuneSi farTo paeqroba yofila gaSlili TargmanisTeoriis sakiTxebzec. erTmaneTs upirispirdeboda sulxan-sabaorbelianisa da vaxuSti batoniSvilis mosazrebebi, romlebic SemdegSiliteraturul skolebad Camoyalibda.

gardamaval xanaSi ZiriTadad iTargmneboda sentimentalurinawarmoebebi. am mxriv srulyofilia reinbekis moTxroba ,,konstanciakontarini“. am periodSi Targmanebi sruldeboda ZiriTadad rusulidan.1

mecxramete saukunis dasawyisidan qarTulad Targmnil TugadmokeTebul mxatvrul literaturaSi germanulenovan literaturassakmaod mniSvnelovani adgili uWiravs. swored am periodSi iTargmnaerazm roterdamelis, klapStokis, lesingis, herderis, goeTes, Sileris,riukertis, Zmebi grimebis, haines, zudermanis, biornis da sxvaTaSemoqmedebis nimuSebi, romlebsac 1852 wlamde, pirveli qarTuliJurnalis _ ,,ciskris“ _ daarsebamde, qarTuli sazogadoeba xelnawerebSiecnoboda. Aam xelnawerebidan zogs Cvenamde ar mouRwevia (mag. NnikolozbaraTaSvili wers Tavis biZas grigol orbelians, rom mas moswonebia dauTargmnia rusul JurnalSi ,,biblioTakaSi“ moTavsebuli ,,iuliustarenteli“ iohan laizevicisa, magram es Targmani dRemde miukvlevelia),nawili xelnawerebis saxiTaa daculi arqivebSi, umTavresad saq.mecnierebaTa akademiis xelnawerTa institutSi da literaturuli daTeatraluri muzeumebis fondebSi), mcire nawili calke wignebad arisgamoqveynebuli, xolo ramdenime maTgani mogvianebiTaa dabeWdiliperiodul gamocemebSi an originalur nawarmoebebTan erTad SesuliamTargmnelTa TxzulebaTa krebulebSi.

sagulisxmoa giorgi wereTlis mimarTeba sazRvargareTuliliteraturis calkeuli warmomadgenlebisadmi. XVIII saukunismwerlobidan yvelaze xSirad igi axsenebs germanel ganmanaTlebels _lesings, gansazRvravs mis adgils germanuli filosofiuri daesTetikuri azrovnebis istoriaSi, mimoixilavs ganmanaTlebelTa epoqismTavar moZRvrebebs. Mmisi rwmeniT, lesingma ,,Semoitana axalifilosofiuri azri xelovnebis viTarebis Sesaxeb da amiT SexsnadaZvelebuli sibrZnis borkili axals kacobriobis Wkua-gonebas.SesaniSnavia, rom kaci, romelsac kisrad unda eRo es didi mociquloba,daibada da aRizarda germaniis filosofiuri kvlevis niadagze, maniwinaswarmetyvela axali Suqi ganaTlebisa da Seiqmna mecnierebisa daaxali moqalaqeobis meTaurad germaniaSi, xolo misma esteturma Teoriamki mTels evropis erovnebas mohfina axali naTeli“.2

1 v. kavTiaSvili, germanuli literaturis qarTul enaze Targmnis saTaveebTan,literaturuli Ziebani, SromaTa krebuli, Tb., 1989, gv. 397-409.2 G ,,kvali”, 1893, #50.

Page 323: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

323

g. wereTeli dawvrilebiT saubrobs esTetikuri azrovnebisa dasakuTriv mSobliuri literaturis winaSe ,,laokoonis“ avtorisdamsaxurebaze, goeTesa da Sileris moRvaweobisaTvis vargisi ideuriniadagis Semzadebaze, magram, amasTanave, aRiarebs imasac, rom didigermaneli ganmanaTleblis naazrevi da namoRvawari TavisTavad vergamoiRebda Sedegad goeTesa da Sileris memkvidreobas. qarTvelimecnieris sityviT, dramatuli Txzulebebis Sesaqmnelad sakmarisi araamxolod ,,xelovnuri niWis qoneba“, am niWs sWirdeba TaviseburiganviTareba, scenis codna da TviT dramatul TxzulebaTa Seqmniskanonebis codna. ,,es kanonebi pirvelaT moigones Zvel saberZneTSi daSemdeg igi ganviTarda Seqspiris mier, xolo umwvervales ganviTarebamdismiaRwia lesingis wyalobiT meTvramete da mecxramete saukuneSi, evropiscxovrebis niadagze“.1

g. wereTeli gansakuTrebuli gulmodginebiT ikvlevda hermanzudermanis Semoqmedebas. 1895 wlis Jurnal ,,kvalis“ meSvide nomerSimazakvalis fsevdonimiT ibeWdeba g. wereTlis statia ,,Cveni saxioba“,romelic eZRvneba germaneli mwerlis piesas ,,samSoblo“.

qarTveli sazogadoebis gansakuTrebuli yuradReba wilad xvdaiohan qristof fridrix Silers. ilia WavWavaZe jer kidev 1862 welssaubrobda ,,did Silerze”, literaturaSi ,,romantikuli mimarTulebis”warmomadgenelze.

Mmisi sityviT, ,,literaturis istoriaSi Zvirad SevxvdebiT iseTdidebul adamians, romelSic buneba da niWi ise SesaferisaT yofiliyonerTimeoresTan SeTanxmebuli: Sileri SorsmWvretel, spetak, Rrmafilosofiursa da mxolod adamianisa da sazogadoebis bednierebismotrfiale niWs agvirgvinebda da TiTqo Zalasa da mimzidvelobashmatebda poetis nazi, mSvidi da uwyinari buneba, yvelasadmi siyvaruliTda TanagrZnobiT aRsavse”.

iv. gomarTelis saxels ukavSirdeba cda, moenaxa msgavsebaSilerisa da vaJa-fSavelas msoflmxedvelobebs Soris. igi werda:,,gvelis mWamelSi” vaJa-fSavela marto poeti ki ar aris, is aris poeti-filosofosi da Tavisi filosofiuri xelovnebiT uaxlovdeba Silers.vaJa-fSavela swored imgvarive panTeistia poeziaSi, rogorc Sileri”.

pirveli nawarmoebi, romelsac farTo aRiareba xvda wilad damtkiced damkvidrda Cvens literaturaSi aris fr. Sileris ,,ganyofasoflisa“, romelic 1842 wels uTargmnia cnobil sazogado moRvawes,dramaturgsa da poets giorgi erisTavs da gamoqveynebula 1852 wels mismierve daarsebul ,,ciskris“ mexuTe nomerSi. g. erisTavma 1836 welsTargmna Sileris balada ,,xelTaTmani“. aRsaniSnavia i. WavWavaZis mier1858 wels Targmnili ,,cremlTa Sina nugeSi“.

germaniis udidesi dramaturgis, saxelganTqmuli poetisa damoazrovnis fridrix Sileris popularoba saqarTveloSi dakavSirebuliiyo umTavresad mis dramebTan. Ppirveli piesa, romliTac qarTvelimkiTxveli mSobliur enaze gaecno Silers, rogorc dramaturgs, aris,,vilhel teli“, romlis nawili, Targmnili sazogado moRvawisa damTargmnelis nikoloz avaliSvilis mier, daibeWda 1867 wels ,,ciskris“or nomerSi.

,,yaCaRebis“ garda (romelic n. avaliSvilis mier Targmnili, 1876wlis ,,mnaTobSi“ daibeWda, xolo calke wignad 1912 wels gamoqveynda),

1 ,,kvali”, 1897, #47.

Page 324: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

324

iTargmna ,,fieskos SeTqmuleba genuaSi“, ,,veragoba da siyvaruli“, ,,donkarlosi“, ,,mariam stiuarti‘ da ,,orleaneli qalwuli“. es piesebi, garda,,fieskos SeTqmulebisa“ da ,,orleaneli qalwulisa“, Tumca am periodSiar gamoqveynebula, magram metnaklebi warmatebiT idgmeboda qarTulTeatrebSi.

Sileris literaturuli memkvidreobidan qarTvel germanistTamier SedarebiT ukeTesad aris Seswavlili misi dramebi da leqsebi.germaneli mwerlis cxovreba da Semoqmedeba ganxilulia gr. xavTasisnaSromis _ ,,narkvevebi germanuli literaturis istoriidan“ pirvelwignSi (Tb., 1952) da misive 1955 wels gamoqveynebul sajaro leqciisstenogramaSi. Oorive gamokvlevaSi avtori cdilobda daesabuTebina, romSemoqmedebis meore periodSi arsebul sinamdvilesTan SerigebulmaSilerma xeli aiRo pirvel periodSi dasaxul ideaTaganxorcielebisaTvis brZolaze. Ggansxvaveuli mosazrebaaCamoyalibebuli d. laSqaraZis monografiaSi ,,fridrix Sileri“ (1955 w.).avtori im mosazrebas aviTarebs, rom ,,kacobriobis tribuni“ sicocxlisbolomde erTguli darCa Sturmeruli periodis maRali idealebisa,magram jer kidev ,,yaCaRebSi“ mankieri sinamdvilis individualurimeamboxeobis gziT mospobis SesaZleblobaSi daeWvebuli, cvlis brZolisgzas da ,,vaimaruli klasicizmis“ periodSi feodaluri germaniis mZlavrkritikasTan erTad, ,,mSvenieri kacobriobis“, pirovnebisa dasazogadoebis mTlianobze damyarebul ,,mSvenieri kacobriobis“ ideasaviTarebs, sadac adamianis srulyofas Tavisufali Sroma daagvirgvinebs.

Silerze gamoqveynebuli sxva Sromebidan aRsaniSnavia S.reviSvilis ,,fridrix Sileri da qarTuli sazogadoebrioba“, o.jinorias ,,fridrix Sileri“, ,,Sileris lirika“ (winasityvaoba fridrixSileris lirikisa da baladebis krebulisa) da ,,fridrix SilerisesTetikuri mrwamsi“, z. WarxalaSvilis ,,xelovnebis daniSnulebissakiTxi Sileris esTetikaSi“ da leila TeTruaSvilis ,,Sileris,,naivuri“ da ,,sentimentaluri“ da ,,pirvelsawyisi“.

naSromSi ,,fridrix Sileri da qarTveli sazogadoebrioba“1 S.reviSvili mimoixilavs Sileris TxzulebaTa qarTul enaze Targmnisistorias. miuTiTebs Targmanis paralelurad warmoebul nawarmoebTakomentirebasa da kritikul aTvisebaze. SeniSnavs, rom kritikosebiaanalizebdnen mis nawarmoebebSi gaSuqebul politikur da filosofiurideebs, miuTiTebdnen mwerlis rolze mSobliuri literaturisa da,saerTod, kacobriobis winaSe.

d. laSqaraZem kvlevis sagnad aqcia Sileris nawarmoebebi(,,yaCaRebi~, ,,fieskos SeTqmuleba genuaSi~, ,,veragoba da siyvaruli~, ,,donkarlosi~, ,,mariam stiuarti~, ,,valenStainis banaki~, ,,orleaneliqalwuli~, ,,vilhelm teli~, ,,mesinas sarZlo~), Seafasa misimsoflmxedvelobisa da SemoqmedebiTi ganviTarebis gza, istoriul-esTetikuri Ziebani.

mkvlevarma Sileris Semoqmedeba Rrma humanuri ideebiTgamsWvalul erT diad, paTetikur simfoniad miiCnia, ,,romlis mTavarimotivi Tavisuflebaa, romlis gmiric tiraniis borkilebisaganganTavisuflebuli, harmoniulad ganviTarebuli adamiania da romelic

1 S. reviSvili, fridrix Sileri da qarTveli sazogadoebrioba, gaz. ,,komunisti“, Tb.,1959.

Page 325: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

325

umReris axali sazogadoebis Seqmnas, sadac ar iqneba antagonizmi daadamiani ar Seuracxyofs adamianis Rirsebas.1

avtoris sityviT, Sileris ,,keTilSobili, energiuli damomxibvleli grZnobebi“, mTeli misi msoflmxedvelobawinaaRmdegobrivia, misi TavisTavad maRali da mimzidveli, ,,meocnebe,mxolod momavlisaken mimarTuli xedva“ metismetad abstraqtulia, xolois gzebi, is meTodebi, romlebsac igi Tavisi arsebiTad revoluciur-humanisturi idealis gansaxorcieleblad saxavs, umweo da utopiuria,magram progresuli kacobriobis mowinave azri winaaRmdegobebiTgabzarul Sileris SemoqmedebaSi afasebs am jansaR, humanisturisuliskveTebiT gamsWvalul maRal ideebs, kacobriobis Tavisuflebis imgulwrfel himns, romlebic Sileris Semoqmedebis wamyvan tendencias,mTavar ZarRvsa da dedaazrs warmoadgens.2

Ggermanuli literaturis uaRresad originaluri da koloritulifigura hainrix haine gasuli saukunidanve iqcevda qarTvelisazogadoebis yuradRebas. jer kidev samocian wlebSi ibeWdeboda hainesleqsebi qarTul Jurnal-gazeTebSi. Mmisi poeziis pirveli SemomtanebisaqarTveloSi samocianelebi iyvnen. qarTveli mkiTxveli i. WavWavaZis, a.wereTlis, anton furcelaZis, vaJa-fSavelas, Sio mRvimelisa da sxvaTamier Targmnili leqsebiT gaecno haines poetur Semoqmedebas. Hhaines 32leqsi Targmna i. baqraZemac.

aRsaniSnavia, rom haines SemoqmedebiT yofila gatacebuli WolalomTaTiZe, romelsac sevastopolis cixeSi yofnisas uTargmnia misiTiTqmis yvela leqsi. Targmnili leqsebi Jandarmerias waurTmevia dadauwvavs, Wolas aralegalurad kvlav uTargmnia sul 173 leqsi da esleqsebi W.olias fsevdonimiT 1913 wels gamouqveynebia. MmaswamZRvarebuli aqvs mTargmnelis werili ,,megobar mkiTxvels” da hainesmokle biografia.

hainesa da ilias Semoqmedebas Soris naTesauri kavSiri jer kideval. cagarelma SeniSna. 1870 wels miunxenidan gamogzavnilliteraturul-kritikul mimoxilvaSi ,,Cveni ubeduri mwignobroba amsaukuneSi~3 ganixilavs ilias ramdenime nawarmoebs, maT Soris,,gazafxuls~ da wers: ,,es leqsi Tavisi martivi gamoTqmiT, grZnobiTa dahazris siRrmiT, agreTve riTmis keTili xmovanebiT namdvili saxalxo-nacionaluri leqsis magaliTia da umaRlesis TvisebiT es leqsi Rirsiahaines kalmisa~. al. cagareli werda, rom visac gulisyuriT waukiTxavshaines ,,simRerebi~ da Semdeg ilias samociani wlebis lirikuli leqsebi(,,gaxsovs turfav~, ,,xma gulisa~ da sxva), formiT, JReradobiT, asaxulisaxeebiTa da gancdiT maT Soris naTesaobas advilad aRmoaCenda.

am naTesaobis Sesaxeb miuTiTebda g. jiblaZec. igi werda, rom,,grZnobierebiTac ilias poezia gansxvavdeba baraTaSvilis leqsebisagan,es gansxvaveba iliasi baraTaSvilisagan iseTia, rogorc hainesa dabaironis poezias Soriso.4

swored ilia WavWavaZe iyo pirveli qarTvelTa Soris, vinc hainesleqsebi qarTulad Targmna, iliam pirvelma gaacno qarTveli mkiTxveli

1 d. laSqaraZe, literaturuli narkvevebi, Tb., 1972, iqve, gv. 5.2 d. laSqaraZe, fridrix Sileri, wignSi: literaturuli narkvevebi, , Tb., 1972, gv. 14-153.3 al. cagareli, Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi, gaz. ,,droeba~, 1870,N###2, 3,4, 6, 7.4 g. jiblaZe, ilia WavWavaZe, Tb., 1966, gv. 151.

Page 326: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

326

haines lirikas. man 1858 wels ,,simReraTa wignidan“ Targmna 2 nimuSi:,,roca Sevyureb me Sens Tvalebsa“ da ,,loyiT moepyar Cemsa loyasa“.ilias haines mibaZviT dauweria sami leqsi: ,,meca mqonia kargi mamuli”,,,sixaruli hgavs” da ,,vixile satrfo”.

pirveli mecnieruli naSromi, romelic hainrix haines SemoqmedebasmieZRvna, iyo gr. xavTasis sadoqtoro disertacia ,,hainrix hainesxelovnebis Teoria”, romelic man 1949 wels daicva da 1956 welsgamoaqveyna. v. kavTiaSvili Tavis naSromSi aRniSnavs, rom 1971 wlamde,vilfrid maieris disertaciis (,,narkvevi haines xelovnebis TeoriisSesaxeb”) gamoqveynebamde, haines xelovnebis Teoriis mcirericxovanmkvlevarTa Soris gr. xavTasi iyo erTaderTi, vinc haines esTetikur-Teoriuli Sexedulebebis misive mxatvrul praqtikaSi gamovlenisCvenebis gziT daadastura haines xelovnebis Teoriis sistematizaciisSesaZlebloba.

Ggr. xavTasis rwmeniT, xelovnebisa da sazogadoebis urTierTobissakiTxi hainesTan istoriul sibrtyezea gadatanili. adamianTa istoriisganviTarebasTan erTad, icvleba adamianis sazogadoebasTandamokidebulebis formebi. hainesTan ori ZiriTadi formaa xelovnebisada sazogadoebrivi cxovrebis urTierTobis gagebaSi. pirveli, rocaxelovnebasa da sazogadoebas Soris aris harmonia da meore –disharmonia. pirvel SemTxvevas haine miiCnevs xelovnebisganviTarebisaTvis xelSemwyob faqtorad da sargeblobis momtanad TviTsazogadoebisaTvis, meore SemTxvevas ki _ xelovnebis ganviTarebisSemferxebel mivlenad.

avtoris daskvniT, ,,xelovnebisa da literaturis ZiriTad sakiTxTagagebis dargSi haine dgas realuri qveynis miRebis, misi SemecnebisSesaZleblobebis aRiarebis Tvalsazrisze.

xelovnebis bunebis, mxatvruli geniisa da niWis Taobazemsjelobisas, haines naazrevSi realisturi sawyisebis gaswvriv SeiniSnebaidealisturi esTetikis momentebic. es momentebi ar axasiaTebs mwerlisganviTarebis erT romelime safexurs, aramed meti Tu naklebi siZlieriT,SeiniSneba misi SemoqmedebiTi ganviTarebis mTel manZilze.

haines rwmeniT, realistur safuZvelze dgoma kidev aruzrunvelyofs maRal da WeSmaritad mxatvruli nimuSebis Seqmnas. ammiznis gansaxorcieleblad mwerali saWirod scnobs, rom xelovani armoeqces yalbi obieqtivizmis tyveobaSi, gviCvenos Tavisi mimarTebagadmosacemi masalisadmi, ganimsWvalos SemoqmedebiTi enTuziazmiT.

gr. xavTasis azriT, ,,mkelebSi” swored is principebia daculi,rasac haine WeSmarit xelovnebas uyenebs. saxeldobr, is, rom ,,mkelebSi”mxatvars saxeebi sinamdvilidan aqvs aRebuli, xolo Semdeg safexurzeisini gadamuSavebuli aqvs xelovnebad. sinamdvilis xelovnebadgardaqmnis procesi haines sinamdvilis Tavisebur gansawmedelSigatarebad miaCnia.

haines cxovreba da SemoqmedebiTi gza SedarebiT vrclad arisganxiluli d. laSqaraZis monografiaSi ,,hainrix haine”.

naSromis avtori saguldagulod Seiswavlis hainrix hainesSemoqmedebas. saubaria mxatvrul-publicistur narkvevze ,,mogzaurobissuraTebi“, romelic 4 nawilisagan Sedgeba (,,mogzauroba harcze“,,,ideebi“, ,,italia“ da ,,inglisuri fragmentebi“). d. laSqaraZis daskvniT,,,am erTi SexedviT, mkacr logikur pricips moklebul nawarmoebSi haineklasikuri prozis mSvid tons da mdore, garemos dawvrilebiT aRweras

Page 327: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

327

da movlenebis yovelmxriv axsnas cvlis Rrma lirizmiT dadinamiurobiT, garemodan aRebul mxolod ramdenime detalze yuradRebisgamaxvilebiT da emociurobiT, rac impresionistuli maneriT Seqmnil amnawarmoebs poeziasTan aaxloebs“.1 A

avtoris msjelobis sagania ocdaaTiani wlebis meore naxevarSidawerili haines ori mTavari Txzuleba ,,ludvig berne“ da ,,ata troli“.avtori wers: ,,sulis siRrmemde Camwvdomi lirikuli leqsebis mSvenebamaqcia haine xalxis sayvarel poetad; misi satiris mamxilebelma Zalamgaxada igi reaqciis risxvad; misi prozis Rrma ideurobam damxatvrulma Rirsebam Caayena poeti udides prozaikosTa Soris da rocahaines mtrebi misi saxelis aRgvas fiqrobdnen, poetis SemoqmedebasgatacebiT kiTxulobda xalxi, visi samsaxuric gaixada poetma Tavisicxovrebis diad miznad“.2

,,qarTvel hainologebs” garkveuli wvlili aqvT Setanili agreTvehaines ,,simRerebis wignis” romantizmTan mimarTebis sakiTxisgarkvevaSic, kerZod, i. metalovTan erTad, gr. xavTasma, d. laSqaraZem daSemdeg z. WarxalaSvilma uaryves manamde hainologiaSi damkvidrebuliSexeduleba haines ,,simRerebis wignis” tipur ,,romantikul Zeglad”miCnevis Sesaxeb. z. WarxalaSvilis naSromis ,,hainrix haines ,,simReraTawigni“ da germanuli romantizmi“3 mizania ,,simReraTa wignis“ detalurikritikuli analiziT warmoadginos damatebiTi masalebi haines adreuliSemoqmedebis mecnieruli SeswavlisaTvis, ganixilos leqsTa es krebuliromantikuli literaturisadmi mimarTebis aspeqtSi.

z. WarxalaSvilis sityviT, ,,simReraTa wignis“ SeqmnaSigadamwyveti roli iTamaSa avtoris Tanamedrove germaniis socialurmaviTarebam, ,,simReraTa wignSi“ gamoCnda me-19 saukunis 20-iani wlebisgermania, romelic kargad gaicno hainem milioneri biZis finansurdawesebulebaSi da varnhagenis literaturul salonSi, bonis,gotingenisa da berlinis universitetebSi.

,,simReraTa wigni“ araa SemTxveviT Tavmoyrili leqsebis krebuli.oTxive nawilze erTi ZiriTadi ideuri xazi gadis – esaa romantikulitradiciebisagan TandaTanobiTi gaTavisufleba, - aseTia avtoris daskvna.

avtori wers, rom haines ,,simReraTa wigni“ ar aris germanuliromantizmis literaturuli Zegli. yovelgvar safuZvels moklebulia amnawarmoebis ,,wminda lirikis“ iseT nimuSad miCneva, romelSic uiRblosiyvarulis gamotirebaa mocemuli. leqsTa am krebulis SinaganiwinaaaRmdegobani da stilis Tavisebureba, rac realisturi daromantikuli tendenciebis urTierTobaSi gamoixateba, pirobadadebuliame-19 saukunis 20-iani wlebis germaniis socialur-politikurimovlenebiT. gasaTvaliswinebelia avtoris pirovnebac – biografiulimomentebic, romlebic Taviseburad airekla ,,simReraTa wignSi“. aqvegamoCnda haines stilis ZiriTadi Tavisebureba, satira, romelsacsocialuri funqcia ekisreba. poeti axerxebs pirovnuli interesis

1 d. laSqaraZe, hainrix haine, wignSi: hainrix haine, rCeuli Txzulebani , Tb., 1970, gv. 16.2 d. laSqaraZe, , hainrix haine, wignSi: hainrix haine, rCeuli Txzulebani, Tb., 1970, gv.47.3 z. WarxalaSvili, ,,hainrix haines ,,simReraTa wigni“ da germanuli romantizmi, wignSi:germanuli literaturis istoriisa da literaturis Teoriis sakiTxebi, Tb., 1981, gv.262-282.

Page 328: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

328

sferodan amaRlebas, sazogadoebrivi cxovrebis poeziis sagnadgamocxadebas.1

v. kavTiaSvilis monografia ,,hainrix haine qarTul literaturaSi”(Tb., 1978) ,,qarTuli haineanas” monografiuli Seswavlis warmatebulimcdelobaa. sagangebo aRniSvnas imsaxurebs misi gamokvleva ,,etiudebigermanul-qarTuli literaturuli urTierTobidan” (Tb., 1991), romelSicsainteresodaa warmodgenili hainrix haines Semoqmedebis mimoxilva-Sefaseba qarTul literaturaTmcodneobaSi, misi Semoqmedebis,msoflmxedvelobisa Tu literaturuli gemovnebis Sesaxeb gamoTqmulimosazrebani. avtori SeniSnavs, rom XIX saukunis qarTveli literaturismoRvaweni haines Semoqmedebidan, arsebiTad, epoqis moTxovnilebisSesabamisad, irCevdnen saTargmn masalas. am mxriv gamoirCeoda n.avaliSvilis, k. lorTqifaniZisa da i. baqraZis Targmanebi.

avtoris rwmeniT, haines prozis sferoSi Targmnis arsebul xarvezsnawilobriv avsebs k. da g. jorjanelebis mier brwyinvaled Targmnili,,mogzaurobis suraTebi”.

naSromSi ,,germanuli literaturul-esTetikuri recefciebigalaktion tabiZis SemoqmedebaSi“ (Tb., 2006) v. kavTiaSvili cdilobsgaarkvios, Tu ra adgili ukavia germanul kulturas galaktionisSemoqmedebaSi. naSromSi warmodgenilia filosofiur-esTetikuri azrisganviTarebis is xazi, romelic safuZvlad daedo modernistulxelovnebas zogadad da galaktionis Semoqmedebas konkretulad.yuradReba eqceva tradiciul nakadsac, im mZlavr fundaments,romelzedac aSenebda galaktion tabiZe yovelgvar siaxlesliteraturaSi.

avtoris fiqriT, ,,haine is poetia, romelic qarTvel winaparmwerlebTan erTad da maT kvalad yvelaze adre SeiWra galaktionissulier cxovrebaSi, Camouyaliba Semoqmedebis mizani da azri, rackargad gamoikveTa ara marto mis lirikaSi, aramed praqtikulcxovrebaSic. amisi cxadi magaliTia Tundac misi damokidebulebacisferyanwelebTan, rac poeturi gancdisa da tradiciisadmidamokidebulebis mTel xazze vlindeba. garda amisa, galaktionismgrZnobiare suls SesamCnevi kvali daamCnia haines unapiro sevdam,martoobam, usamSoblobis gancdam. zRvisa da qaris Tema, ,,Savi mzis“simbolika, "Soreuli qalis“ saxec, Cans, haines Semoqmedebidan iRebssaTaves“.2

haineze daweril gamokvlevaTagan yuradRebas iqcevs arsenbibiCaZis ,,hainrix haines ori mnaTobi”.

goeTe werda: ,,me gulmodgined vecnobi sxva erebis monapovarsda sxvasac vurCev ase moiqces. dRes erovnuli literatura bevrsverafers ambobs, dRis wesrigSi dgeba msoflio literatura da yvelasvalia, daaCqaros am literaturis meufebis epoqa, magram ucxouriliteraturis aseTi maRali Sefasebis drosac unda veridoT mowonebulnimuSebSi CarCenas da ar unda miviRoT is erTaderT nimuSad... isini iseunda ganvixiloT, rogorc istoriuli da gadmoviRoT ukeTesi ram, risgadmoRebasac vamjobinebT“.3

1 iqve, gv. 281.2 iqve, gv. 58.3 goeTes saubrebi ekermanTan, baTumi, 1988, gv. 125.

Page 329: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

329

qarTuli sazogadoeba gvian gaecno goeTes mxatvruliSemoqmedebis nimuSebs. arsebobs cnoba, TiTqos goeTes ramdenime leqsieTargmnos aleqsandre WavWavaZes, magram am Targmanebs Cvenamde armouRwevia. amitom goeTes pirvel mTargmnelad iTvleba gr. orbeliani,romlis mier 1842 wels lermontovis Targmanis mixedviT Sesrulebuli,,mgzavris Ramis simRera“ mxolod 1865 wels gamoqveynda Jurn.,,ciskarSi“. goeTes meore Targmnil nawarmoebad dasaxelebulia,,egmontis“ m. xudadovisa da g. wereTlis mier Sesrulebuli Targmanebi.

1900 wels Jurnal ,,moambeSi“ saTauriT ,,verTeri“ gamoqveynda ivaneaxalSeniSvilis mier germanulidan Targmnili ,,axalgazrda verTerisvnebani“.

1908 wels calke wignad gamoqveynda ,,faustis“ orive nawilissruli Targmani (mTargmneli petre mirianaSvili). igi azrobriviuzustobisa da dabali mxatvruli donis gamo mkacrad iqnagakritikebuli.

Ggermanulenovani literaturis warmomadgenelTagan goeTe iyopirveli, visi Semoqmedebac qarTvel germanistTa mecnieruli kvlevissagnad iqca.

me-19 saukunis qarTul literaturaSi goeTes SesaxebmonografiaTa simcires a. Ggawerelia im garemoebiT xsnida, romevropuli mwerlobis istoriis specialistebi maSin iSviaTadmoiZebnebodnen. zerele mimoxilvebi da kompilaciuri werilebi ki iliassamarTlian ironias iwvevda. igi dacinviT SeniSnavda, rom CvenSi hegelisesTetikaze, lesingis ,,filosofiaze“, goetesa da baironze ,,uzarmazarwignebs dasweren, magram erT patara leqss romelime Cveni poetisas ki,,ver gauZRvebiano“.

goeTes cxovreba da Semoqmedeba qarTvel mkiTxvels arsebiTadpirvelad gaacno k. Ggamsaxurdiam.

cnobilia, rom k. Ggamsaxurdias azrovnebasa da SemoqmedebaSisaqarTvelos Semdeg umTavresi iyo Ggermania da germanuli kultura. Mmanadreve aRiara kantisa da goeTes qveyana ,,evropis inteleqtualurdiriJorad”.

,,landebTan lacicSi” naTqvamia: ,,nicSeTi gatacebam momca pirvelibiZgi germanuli enis Seswavlis saqmeSi”. Aamas mwerali werda 60-ianwlebSi. samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom simarTles ar undaSeeferebodes mwerlis cnoba: ,,me ukve quTaTur qarTul gimnaziaSi isekargad vicodi es ena, ,,egre ityoda zaratustras” pirveli Tavebi imxanebSi vTargmne”. sarwmunod miCneulia 1913 wels mwerlis mier naTqvami:,,im dros umZinarevze ki ara, fxizels miWirda germanuli gamoTqma.swored am mizniT ver gamigo megazeTem Tu ra iyo, jer gaCumda, mere kierTi Semagina uSverad da miyvira: ,,germaniaSi rom Camosulxar,germanuli ver iswavle?”1

k. gamsaxurdias male ise kargad auTvisebia germanuli, rom araTuleqciebs ismenda da Targmnida, 1913 wels dawera recenzia p.mirianaSvilis mier Targmnil goeTes ,,faustze”, romelSic sworedenobriv sizustes eqceva yuradReba.

goeTes ,,fausti“ 1927 wels iTargmna qarTulad d. oniaSvilis mier(es iyo nawarmoebis Targmnis meore cda) k. gamsaxurdias naSromi

1 s. sigua, Ggermania _ maradiul RmerTTan morkine iakobi, wignSi: k. Ggamsaxurdia,goeTes cxovrebis romani, t. III, Tb., 1993, gv. 265.

Page 330: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

330

,,goetes ,,fausti“ (germanuliT Targmnili d. oniaSvilis mier)“1 daiwera1928 wels.

k. gamsaxurdia darwmunebulia, rom goetes ,,faustis“ mTargmneli,uwinares yovlisa, kargi poeti unda iyos, leqsis teqnikaSi uaRresivirtuozi. amave dros didi mcodne rogorc germanuli, ise qarTulienisa. naSromis Tanaxmad, d. oniaSvilis TargmanSi sityvebi ki ara, mTelimonologebi, dialogebi, usaTuTesi liriuli adgilebi iRupeba. k.gamsaxurdias TvalsazrisiT, gvarianadaa Targmnili faustis monologi,saxeldobr, wyevla. danarCeni mTeli tragedia ise ulazaTodgadauqarTulebia, rom amgvar Targmans ezopes zRaprebic ver aitanda.2

k. gamsaxurdiam oc-ocdaTian wlebSi gamoaqveyna ramdenime werili,vrceli esse, romelic Semdeg gadamuSavebuli saxiT bevrjer daistamba.,,goete, napoleoni, nicSe”3 iyo k. gamsaxurdias germaniidan samSobloSidabrunebis Semdeg goeTes Sesaxeb gamoqveynebuli pirveli werili.werilSi avtori goeTes (iseve rogorc napoleonsa da nicSes),,adamianuri gmirobisa da inteleqtualuri aristokratobis... sulierheroldad“ warmoadgens, gamoxatavs aRtacebas goeTes pirovnebissidiadesTan dakavSirebiT da wers: goeTes ,,gmiroba amtanobaSi iyo. misiamtanoba iyo ufro Zlieri, vidre moTmena, misi TavSekavebuleba ufromaRali rangis morali – vidre marTlismoqadagis zneoba, misi codnaufro Rrma da misnuri, vidre profesionaluri mecnierisa damkvlevrisa... misi dakvirveba ufro civi, vidre Tanamedrove skeptikosisa.misi Semecneba ar iyo logikis saSualebiT, wvalebiT gamonaxuliWeSmariteba, aramed mTlianad SegrZneba da mistika“.

1922 wels, roca iwereboda esse ,,goeTe Tu mistikosi“4, mwerlisamocana iyo ara goeTes mxatvruli samyaros gamokvleva, aramed _Tanamedrove TvaliT wakiTxva, raTa maSi epovna dRevandelobissasicocxlo ideebi, am ideaTa pirvelmonaxazi.5

werilSi SeniSnulia, rom ,,qristianuli mistika gaxlavT ZiriTaditoni ara marto goetesi, aramed yvela didi evropeli poetisSemoqmedebisa“. masSi gatarebuli TvalTaxedvis mixedviT, ,,faustis”saxiT evropul literaturaSi pirvelad iqna warmodgenili nicSeseburizekaci, romelic adamianuri Zalebis zeviT, adamianuri SesaZleblobebismiRma miiswrafvis.

Aavtoris saboloo daskvniT, goeTe miCneulia civilizaciispirvel poetad, romlisganac pirdapiri gzaa verharnisaken, xolo emilverharni, rogorc cnobilia, erT-erTi winamorbedia avangardizmisa,romlis pirveli niSnebi qarTul poeziasa da azrovnebaSi,,cisferyanwelebTan” erTad gamoavlina k. Ggamsaxurdiam (leqsebi ,,XXsaukune”, ,,did qalaqSi”).

k. gamsaxurdias ,,goete”6 warmoadgens 1920-30-ian wlebSi Seqmnilsolidur naSroms, romelSic farTodaa gaSuqebuli goeTes cxovreba daSemoqmedeba. avtori darwmunebiT wers, rom visac goeTes fenomenis

1 k. gamsaxurdia, Txzulebani, t. VII, Tb., 1983, gv. 483-488.2 iqve, gv. 488.3 k. gamsaxurdia, goete, napoleoni, nicSe, gaz. ,,socialist-federalisti“, 1921, 23/VII.4 k. gamsaxurdia, goeTe Tu mistikosi, Jurn. ,,ilioni“, 1922, #1.5 s. sigua, Ggermania _ maradiul RmerTTan morkine iakobi, wignSi: k. Ggamsaxurdia,goeTes cxovrebis romani, t. III, Tb., 1993, gv. 280.6 k. gamsaxurdia, rCeuli Txzulebani, t. VI, Tb., 1963.

Page 331: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

331

Secnoba unda, man is unda ganicados, rogorc harmoniuli, organulimTlianoba. ,,goetes mkvlevarTa analizi gviCvenebs, _ wers k. gamsaxurdia,_ rom fsiqologebi, sistematikosebi da patentiani kritikosebi amaodiwuxeben Tavs TavianTi kvleviT, traqtatebiT, hipoTezebiT dadausrulebeli kamaTiT. Ggeniosis Sesacnobad erTaderTi gzaakongeniali SegrZnobisa, xolo ucilo iaraRi geniosis SesagrZnobad –ara tendenciuri kritika da diletanturi Cxirkedelaoba, aramedTavmdabluri mokrZaleba, mimReoba~.1

k. gamsaxurdias azriT, goeTes warmodgena SeiZleba sferuliburTis wreSewerili, dasrulebuli xveulebis saxiT, romelsac arsadnaprali, arsad disharmonia, arsad gadatexa, arsad uecari gadasvla dagadaxtoma ar etyoba.

k. gamsaxurdia darwmunebiT acxadebda, rom Tu ,,axalgazrdaverteris vnebani“ germanuli romanis Tavkiduri Seiqmna, ,,berlixingeligoci“ safuZvlad daedo germanul nacionalur dramas, romlis Seqmnaewada jer kidev klopStoks. da swored is xalxuri suli, romlissiyvarulic Caunerga herderma Wabuk goeTes, lanqeriviT gadmoinTxascenaze am dramaSi. dramis masalad gamoiyena goeTem raindis goc fonberlixingenis biografia.2

k. gamsaxurdia miiCnevs, rom goeTe erTaderTi germanelia,SeiZleba erTaderTi warmomadgenelic evropeli adamianisa, romelmacabsolutur, harmoniul srulyofas miaRwia, amitomac ganuyrelia misiqmnileba da misi pirovneba.

goeTeze wera yovelTvis SeiZleba, radgan sakmaod aravisulaparakia masze. yoveli Taoba, yoveli kulturuli wre axal da axalsaunjeebs xedavs da aRmoaCens xolme mis SemoqmedebaSi. yoveli Taobaaxal WeSmaritebas swavlobs misgan.

sagangebo aRniSvnas imsaxurebs goeTes avtobiografiuli xasiaTisnaSromebze dayrdnobiT Seqmnili romani ,,goetes cxovrebis romani”,romelSic STambeWdavad aisaxa goetes cxovrebis rTuli gza. romanidaiwera 1932-34 wlebSi da mieZRvna goeTes gardacvalebidan 100 wlisTavs.Ees iyo qarTul enaze biografiuli romanis Seqmnis pirveli cda.Aavtors guldasmiT Seuswavlia misi ,,poezia da sinamdvile” – ocivewigni, samive tomi ekermanis ,,goetesTan saubrisa”, goeTes ,,safrangeTsgalaSqreba”, ,,mogzauroba italiaSi”, megobrebisa da axloblebisaTvismiwerili da maTgan miRebuli kerZo baraTebi, goetes ,,bunebismetyvelurinawerebi”, gadauTvalierebia misi lirikac. Aam muSaobisas avtorsgamouyenebia 1912-19 wlebis manZilze laipcigsa, miunxensa da berlinSigaweuli muSaobis Sedegebi da piradi STabeWdilebani frankfurtsa,vaimarsa da italiaSi mogzaurobis dros 1919-20 wlebSi miRebuli.

Aavtoris winaSe erTi didi siZnele idga: ,,CvenSi araviTariliteratura ar arsebobda Cvenamdis goetesa da saerTod dasavleTevropis XVIII saukunis Sesaxeb”.

k. gamsaxurdias naSromi ,,iohan volfgang goete“ mwerlisdabadebidan 200 wlisTavis gamo daiwera, 1949 wels. avtoris gancxadebiT,,,saTqmels Tu enis bunebas iseT alegoriulobis tevrSi Seutyuebiaavtori, rom ,,faustis“ gansakuTrebulad meore nawilis sxva enaze

1 iqve, gv. 388.2 k. gamsaxurdia, goete, wignSi: k. gamsaxurdia, Txzulebani, tomi IX, , Tb., 1985, gv. 315.

Page 332: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

332

gaxmianeba iseve SeuZlebelia, rogorc vaJa-fSavelas zog-zogi leqsisada zogierTi strofis Targmna“.1

,,faustis“ avtoris Semoqmedebis Sefasebis TvalsazrisiT didimniSvneloba hqonda gr. xavTasis wigns ,,goeteE da safrangeTisburJuaziuli revolucia“ (Tb., 1959). Tanamedrove goeTeologiismiRwevaTa gaTvaliswinebiT Seqmnil Rrmad sayuradRebo naSromswarmoadgens o. jinorias ,,goeTes SemoqmedebiTi gza“ (Tb., 1966)

a. gawerelias naSromi ,,goete qarTul literaturaSi”2 cxadyofssaqarTveloSi TaobaTa nafiqrs goeTes pirovnebisa da Semoqmedebisirgvliv. avtoris azriT, myinvaris zviadoba gapirovnebulia goetessaxiT da aseTi paraleli daibada biografiis ukanaskneli periodisgaTvaliswinebiT.

,,bevri dawerila im mefuri garemos Sesaxeb, romelSic goeteatarebda Tavisi moxucebulobis wlebs, igi TiTqos auRelvebladucqeroda epoqis socialur da politikur Zvrebs, uaryofiTad SexvdasafrangeTis did revolucias da Cafluli iyo samefo karis ,,wvrilmaninteresebSi“. am periodis goete ukve aRar aris ,,verterisa“ da ,,goecfon berlixingenis“ avtori... meamboxe suli biurokratiuli germaniisa.is garegnulad damSvidebulia, ,,ganze gamdgari“, ,,didebuli“, viTarcazviadi myinvari, romelsac ,,kacT Jriamuli ver Seswvdenia“.

,,simSvidisa da miukareblobisaTvis ar uyvars ilias myinvari da,maSasadame, arapirdapir is ,,did getes simSvidesac uaryofs. ,,iqve iyomeore paralelic: goete da baironi, - gansxvavebuli polusebiadamianuri vnebisa da temperamentisa“.3

m. kveselavas ,,fausturi paradigmebi“ (Tb., 1962) fausturi Temiskompleqsuri Seswavlis pirveli cdaa. masSi ganxilulia msoflioliteraturaSi faustis Temaze Seqmnili bevri cnobili nawarmoebi,magram centraluri adgili goeTes ,,fausts“ ukavia. ,,paradigmebis“ orivewignSi vrcladaa warmodgenili xalxuri Tqmulebebi da xalxuri wignifaustze, marlous drama ,,doqtor faustis tragikuli istoria“, Tomasmanis ,,doqtori fausti“, lesingisa da haines fausturi fragmentebi dasxva. Sromis avtorma SeZlo faustze TqmulebaTa kritikuli Seswavla damaTi xalxuri safuZvlebis gamokvleva. man uaryo Tvalsazrisi, romlismixedviTac, faustur TqmulebaTa Zirebi Sua saukuneebis Teologiurda magiur TqmulebaTa ciklSi unda veZioT. Teologiuri da magiurisaburveli faustis Temas goeTemde germanul literaturaSi lesingma,miulerma, klingerma, lencma, fosma da sxvebma Camoaciles. sakuTarcodnasa da gonebis ZalaSi darwmunebuli fausti maradiuli progresisada ganaxlebis simbolod iqca. cxovrebis arsis dausrulebeli Zieba,adamianuri sikeTe da qvelmoqmedeba, bunebasa da sazogadoebrivcxovrebaSi mSvenierebis amocnoba, ukeTesi mermisisaTvis brZola –aseTia zogierTi arsebiTi niSani fausturi ideisa, romelic goeTemTvisobrivad axal simaRlemde aiyvana. konkretuli masalis analizissafuZvelze, wignis avtori gviCvenebs am ideis aRmaval ganviTarebasgoeTes Semdegi periodis progresul mwerlobaSi da fausturi ideiskriziss Tanamedrove dekadentur literaturaSi.

1 k. gamsaxurdia, Txzulebani, tomi IX, Tb., 1985, gv. 204.2 a. gawerelia, goete qarTul literaturaSi, literaturuli narkvevebi, , Tb., 1948, gv.251-260.3 iqve, gv. 256.

Page 333: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

333

sagangebo aRniSvnas imsaxurebs d. laSqaraZis naSromi ,,goeTeqarTul literaturaSi” (Tb., 1983). gamokvlevaSi gaanalizebulia goeTesnawarmoebTa qarTuli Targmanebi me-19 saukunidan Tanamedrove epoqamde.naCvenebia misi Semoqmedebis gamoZaxili qarTul mwerlobaSi daganxilulia goeTes Semoqmedebis Seswavlis mdgomareoba qarTulliteraturaTmcodneobaSi. avtori uyuradRebod ar tovebs goeTesnawarmoebTa Targmanebs da ,,faustis“ avtorze qarTuli literaturismkvlevarTa mier gamoTqmul Sexedulebebs.

sayuradReboa l. TeTruaSvilis gamokvleva ,,vaJa-fSavelasa dagoeTes ideur-msoflmxedvelobrivi urTierTobisaTvis“ (Tb., 1982). wignSiwarmodgenilia ori Semoqmedis msoflmxedvelobrivi problematikisZiriTadi nawili. avtori goeTesa da vaJas aristoteles esTetikurimrwamsis SemoqmedebiT memkvidreebad warmogvidgens.

,,orive Semoqmedis poeturi samyarodan uzarmazari sasicocxloenergia iRvreba, _ wers avtori, _ am vitalur potencias amozrdiagasaocari poeturi xilvebi, romelic mikrokosmosis ,,sulis“ uRrmesSreebs gvaziareben... orive geniosisTvis samyaroSi moqmedebs da mis,,momwesrigeblad“ vlindeba maradiuli ngreva-Seneba, ,,TeTri da Savisaqme“, ,,dapirispireba da zeaRsvla“, ,,qmna-gardaqmnis“ dausazRvravipotencia, rac safuZvlad edeba kosmiuri ,,mTelis“ ukvdavebas, misTavbrudamxvev feradovnebasa da cxovelmyofel siWreles, ,,uTvalavferad“ samyaros gamovlenas“.1

uaRresad sainteresoa goeTes Seswavlis TvalsazrisiT v.kavTiaSvilis ,,fausturi problematika galaktion tabiZis SemoqmedebaSi”,n. kakauriZis ,,goeTes sityva ,,Seqspiris dRisadmi“ da ,,goec fonberlihingeni“, i. SiSinaSvilis ,,dramatuli forma goeTes ,,goec fonberlihingenSi”, k. kapanelis, ,,hamleti da fausti“, individualizmistragedia, d. laSqaraZis ,,goeTes ,,raineke mela“, misive ,,germanuliklasikuri literatura ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi“.

2006 wels dastambul gamokvlevaSi ,,germanuli literaturul-esTetikuri recefciebi galaktion tabiZis SemoqmedebaSi“ v. kavTiaSviliasabuTebs, rom galaktionis poema ,,mwyemsi“, romelic 1911 wels arisdawerili, mTlianad goeTes saazrovno sferoTi da XIX-XX saukuneebismijnis suliskveTebiTaa daRdasmuli. avtoris rwmeniT, galaktiontabiZem, romelic esoden didad iyo dajildoebuli emociuri aRqmisa dainteleqtualuri wvdomis unariT, movlenaTa uarsebiTes mizezebSiCaxedvisa da maT cocxal dinamikasTan ziarebis SemZleblobiT, saocarisiRrmiT gaiTavisa goeTes Semoqmedeba, gansakuTrebiT misi ,,fausturixedva“ yofierebaSi adamianis daniSnulebis – brZolisa da srulqmnisakenltolvis Sesaxeb da mTeli Tavisi Semoqmedebis laitmotivad aqcia igi.

Llesingis cxovreba da Semoqmedeba ganxilulia gr. xavTasis,,narkvevebis“ pirvel wignSi, akaki gelovani avtoria narkvevisa ,,lesingida misi laokooni“, romelic wamZRvarebuli aqvs mis mierve Targmnil,,laokoons“. lesingis esTetikuri da eTikur-filosofiuri xasiaTisSromebi mis mxatvrul praqtikasTan mWidro kavSirSi Rrmad aqvsgaanalizebuli oTar jinorias narkvevSi ,,mebrZoli humanisti“, romeliwamZRvarebuli aqvs lesingis dramebis erTtomeuls. narkvevSi lesingisudides damsaxurebad miCneulia is, rom man ganaxlebuli germanuliliteratura aqcia sazogadoebrivi cxovrebis gamococxlebisa da

1 iqve, gv. 3.

Page 334: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

334

aRorZinebis iaraRad. lesingis, goeTes, Sileris, haines SemoqmedebasTanerTad qarTveli germanistebi ikvlevdnen rogorc warsuli, iseTanamedrove germanulenovani literaturis warmomadgenlebs daproblemebs.

Ggermanul-qarTul literaturul urTierTobebs Suasaukuneebidan moyolebuli Tanamedroveobamde nayofierad ikvlevda n.kakabaZe. igi germanuli prozisa da poeziis saukeTeso nimuSebisTargmanebsac awvdida mkiTxvels, magram misi kvlevis centrSi yovelTvisidga Tomas mani. wignSi ,,Tomas manis romanis poetika“ avtori adgensmwerlis romanis morfologiur, struqturul, poetologiurTaviseburebebs mis msoflmxedvelobasTan organul kavSirSi, xolonaSromSi ,,Tomas manis Semoqmedebis waxnagebi“ ganxilulia Tomas manismimarTeba goeTesTan, nicSesTan, dostoevskisTan. wignSi ,,Tomas mani,adreuli Semoqmedeba (1893-1900)”, (Tb., 1987) avtorma daaxasiaTadasrulebuli, srulqmnili Tomas mani – mxatvari da moazrovne; zogadxazebSi Seexo Tomas manis poeziis kavSirsa da mimarTebas saerTodgermanul epikur tradiciasTan da SeZlebisdagvarad gaadevna Tvalimwerlis msoflmxedvelobriv-SemoqmedebiT ganviTarebas. amgvarad ariswarmodgenili Tomas manis srulqmna-momwifebis TandaTanobiTi procesisdinamikuri suraTi. avtorma qronologiuri TanmimdevrobiT gaarCiamwerlis adreuli nawarmoebebi. wignSi n. kakabaZe saubrobs T. manisa da h.heses SemoqmedebiTi naTesaobis Sesaxeb. saerTo Sexvedris wertilebseZebs Tomas manis adreul Semoqmedebasa da jeims joisis adreulnawarmoebebs Soris. werilSi ,,Tomas mani da franc kafka“1 n. kakabaZemaTi msoflmxedvelobrivi mimarTebis garkvevis Sedegad ayalibebsdaskvnas, rom Tomas mani da franc kafka urTierTsapirispiro gzebiTmidian: Tomas mani sagnidan, sagnobriobidan midis sulier-inteleqtualur koliziamde; da mis SemoqmedebaSi sulieri,inteleqtualuri konfliqti ZiriTadad obieqturi sinamdvilis,,gamoZaxilia“, xolo kafka, piriqiT, sulieri moZraobidan midis sagnamde,sinamdvilemde da isic ara realur, empiriul, aramed fiqtiursamyaromde, rac gamoyenebulia sulieri procesis gasagnobriveba-obieqtivirebisaTvis“.2

n. kakabaZis sxva naSromTagan aRsaniSnavia ,,gerhart hauptmanisportreti“, ,,ervin Stritmateri“, ,,Tanamedrove dasavluri romani da misipoetika“, ,,saqarTvelos Tema germanul literaturaSi“, ,,XIX saukunisgermanuli novela”.

Tomas manTan dakavSirebiT aRsaniSnavia k. Ggamsaxurdias 1948 welsdawerili gamokvleva ,,Tomas mann“.3 naSromis Tanaxmad, germanuliprozauli xelovneba Tomas manis saxiT aRwevs ganviTarebis zenits.mwerlis Semoqmedebaze orma filosofosma moaxdina zegavlena:Sopenhauerma da nicSem. rihard vagneris musikisa da Sopenhauerisfilosofiis tragizmi sacnauri xdeba Tomas manis gmirebis xasiaTSi.gansakuTrebiT novelaSi ,,tristan“ da romanSi ,,buddenbrooks“.

T. manis moRvaweobis ganxilvas eZRvneba d. fanjikiZis werilebi,gaerTianebuli wignSi ,,werilebi Tomas mansa da maqs friSis

1 n. kakabaZe, Tomas mani da franc kafka, wignSi: portretebi da siluetebi, Tb., 1971, gv.91-104.2 iqve, gv. 100.3 k. gamsaxurdia, Txzulebani, tomi IX, Tb., 1985, gv. 150-165.

Page 335: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

335

Semoqmedebaze“. werilSi ,,Tomas mani da misi romani ,,jadosnuri mTa“1 d.fanjikiZe ganixilavs germanuli yofiT, germanuli klasikuriliteraturiT, germanuli filosofiiT nasazrdoebi Tomas maniscxovrebasa da moRvaweobas.

avtoris sagangebo msjelobis sagania ,,jadosnuri mTa“, romani,romlsac filosofiuri siRrme, daxvewili, musikalurobamde amaRlebuliena, mimzidveli siuJeti, monumenturi forma msoflio literaturissaukeTeso qmnilebaTa rigSi ayenebs. swored am nawarmoebSi gamoikveTadasrulebuli saxiT meoce saukunis evropuli romanis axali forma,romelsac TviT Tomas manma ,,inteleqtualuri romani“ uwoda.

T. manis cxovreba da Semoqmedeba ganxilulia a. xuxuas naSromSi,,Sinagani monologis~ funqcia Tomas manis romanSi ,,lote vaimarSi~, o.jinorias werilSi ,,modernizmis arsi da Rirebuleba Tomas manis,,doqtor faustis“ mixedviT, z. WarxalaSvilis gamokvlevaSi ,,cxovrebada sinamdvile“, n. kakauriZis naSromSi ,,doqtor faustis musikaluriarqiteqtonika“ da a.S.

Tomas manis vaJma Kklaus manma 1935 wels gamoaqveyna romani,,paTetikuri simfonia”, romelic ,,ganmartoebul” da ,,usamSoblo” ruskompozitors piotr Caikovskis cxovrebas miuZRvna. Mmkvlevari ammravalmxriv saintereso nawarmoebis erT viwro aspeqts exeba, kerZod,klaus manis TvaliT danaxul XIX saukunis Tbiliss.2

iohanes bexeris moRvaweobas mieZRvna z. WarxalaSvilis naSromi,,iohanes bexeris SemoqmedebiTi gza”. mniSvnelovania misi wigni,,germanuli literaturis istoriisa da Teoriis zogierTi sakiTxi“,naSromi ,,eqspresionzmi XX saukunis pirveli meoTxedis germanulliteraturaSi“.

sagangebo aRniSvnas imsaxurebs S. reviSvilis mier qarTul-germanuli urTierTobis sakiTxebisadmi miZRvnili gamokvlevebi. wignSi:,,narkvevebi germanul-qarTul literaturul kavSirebze“ (Tb., 1987)warmodgenilia germanul-qarTuli literaturuli urTierToba; erTimxriv, naCvenebia, ra roli Seasrula qarTulma Temam, istoriulmamasalam, saxeebma da reliebma germanuli mwerlobis ganviTarebisprocesSi, meore mxriv, gamokvleulia calkeuli germanelimwerlebisadmi qarTvelebis mimarTebis suraTi, ideaTa samyaro, romelsacecnoboda qarTveloba germanel mweralTa qmnilebebis meoxebiT;gaanalizebulia germanelTa da qarTvelTa Soris mxatvruli saxeebismeSveobiT damyarebuli ideuri kavSirebi, maT wiaRSi gavrcelebuli,,moxetiale” siuJetebi, yuradRebis areSia moqceuli orive qveynismweralTa SemoqmedebaSi gamovlenili ideebisa da siuJetebisanalogiuroba. S. reviSvilis ,,germanul-qarTuli etiudebi“ (Tb., 1977)erTgvari megzuria ori qveynis literaturul urTierTobaTa samyarosgasacnobad.

naSromSi ,,germaneli mwerlebi da qarTveloba”3 avtorisinteresis sagnad qceula ideaTa is samyaro, romelTac ecnobodaqarTveloba germanel mweralTa nawarmoebebis meSveobiT; ideebisa dasiuJetebis is analogiuroba, romlebic Tavs iCenda germaneli da

1 T. mani, jadosnuri mTa, Tb., 1978,, gv. 5-23.2 n. kakabaZe, paTetikuri gamosalmeba (klaus manis TvaliT danaxuli XIX saukunis 80-iani wlebis Tbilisi), ,,literaturuli saqarTvelo”, 1999, 23-30 aprili, #17, gv. 7.3 S. reviSvili, germanul-qarTuli etiudebi, Tb., 1977.

Page 336: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

336

qarTveli mwerlebis SemoqmedebaSi; Sedareba da Sepirispireba orisxvadasxva qveynis, gansxvavebuli istoriuli epoqebis mweralTanawerebisa, xasiaTi im socialuri, filosofiuri da esTetikuri ideebisa,romlebic amdidrebdnen qarTvelTa sulieri da ideuri cxovrebissferos. G germanuli realizmis istoriaa ganxiluli S. reviSvilisnaSromSi ,,germanuli realizmi”.1

herman heses pirveli mniSvnelovani nawarmoebi ,,moxilva dilisqveynisa” qarTulad 1979 wels iTargmna. igi germanulidan rezoyaralaSvilma da rusudan qebulaZem Targmnes. Ll. BbregaZe wers, romTargmans erTvis r. yaralaSvilis werili ,,herman heses mogzaurobaxatebisa da ambebis miRma”, romelic saqmis codniT, RrmaprofesionalizmiT Sesrulebuli naSromia. ,,misive SeniSvnebi dakomentarebi sanimuSod unda CaiTvalos lakonurobisa damaRalinformaciulobis gamo; bevri maTgani mcire zomis gamokvlevaa dagarda imisa, rom srulyofil warmodgenas gviqmnis moTxrobaSi naxsenebiucxouri realiebis Sesaxeb, mwerlis Semoqmedebis TaviseburebebsacwarmoaCens da am mxrivac Zalian sayuradReboa”.2

sagangebod unda aRiniSnos r. yaralaSvilis naSromi ,,herman hesesSemoqmedebis problemebi”, romelSic avtori aanalizebs mwerlisSemoqmedebis mimarTebas rogorc calkeul filosofiur sistemebTan, isegermanul literaturul tradiciasTan. Aaqve gaSuqebulia hesesnawarmoebTa xatovaneba, stili, Txrobis xasiaTi.

r. yaralaSvilis naSromSi ,,herman heses romanis samyaro”Seswavlis sagania heses romanis struqtura. aRsaniSnavia agreTve r.yaralaSvilis narkvevebi Tomas Mmanis, franc kafkas, hainrix biolis,ervin Stritmateris Semoqmedebis calkeul sakiTxebze da werilebiromanis poetikaze da goetes Semoqmedebaze.

1981 wels Jurnal ,,vaimarer baitreges” #6 nomerSi gamoqveyndahans-ioxen zanderis recenzia krebulze ,,epikuri samyaro”, romelicwarmoadgens Tbilisisa da ienis literaturaTmcodneTa erToblivkrebuls, igi Seicavs gamokvlevebs XX saukunis prozis Taobaze. Eeskrebuli pirvelad 1978 wels gamoica (,,aufbau-ferlag”, berlini davaimari, gamomcemlebi helmut brandti da nodar kakabaZe). erToblivkrebulSi 14 avtoris 15 gamokvlevaa gamoqveynebuli.

recenzentis sityviT: ,,Tavis gamokvlevas krebulis qarTvelmagamomcemelma nodar kakabaZem daarqva ,,Tomas manis romanebis ZiriTadiTaviseburebani”. igi ikvlevs T. Mmanis individualuri mxatvruli stilisganviTarebas tradiciasa da eqsperiments Soris, rogorc TandaTanobiTmzard Semobrunebas misi adrindeli SemoqmedebisaTvis damaxasiaTebelimimeturi asaxvidan antimimeturi gamosaxvisaken. Nn. kakabaZis gamokvlevaukve moaswavebs imis mecnierul dadasturebas, Tu raoden sasargebloa amprofiliT sabWoTa literaturaTmcodneebTan TanamSromloba.

r. yaralaSvili krebulSi ori gamokvleviT aris warmodgenili:,,mkiTxveli, rogorc epikuri samyaros struqturuli elementi h. HhesesromanebSi” da ,,msoflaRqma da samyaros konstruireba EervinStritmateris romanSi ,,saswaulmoqmedi”. Ees gamokvlevebi, recenzentisTqmiT, krebulSi gamoyenebuli meTodebis mravalferovnebis dasturia.

1 S. reviSvili, sazRvargareTuli literaturis istoria, Tb., 1985, gv. 440-560.2 iqve, gv.7.

Page 337: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

337

g. margvelaSvilis naSromi ,,siuJeturi samyaros mTavarikategoriebi da maTi SeukavSirebloba Tanamedrove romanisstruqturebSi” exeba siuJeturi sivrcis, droisa da materiisdakavSirebis problemas.1

ernst maisteri (1911-1979) XX saukunis erT-erTi yvelaze ufrorTuli, magram inteleqtualur wreebSi erT-erTi yvelaze cnobiligermaneli poeti, im literaturuli tradiciis warmomadgenelia, romlisdasaxasiaTeblad kritikosebi xSirad mouxmoben gansazRvrebebs _,,bneli”, ,,abstraqtuli”, ,,daSifruli”, ,,mistikuri”.

e. maisteris saxelobis premia, romelic 1981 wlidan arsebobs,swored poeturi enis ganviTarebaSi miRweuli gansakuTrebuliSedegebisaTvis gadaecemaT or weliwadSi erTxel germanulenovanavtorebs.

poetis qarTulad mTargmneli d. baqarZe miiCnevs, rom ,,50-ianiwlebidan moyolebuli, maisteris mTavar amocanad warmodga leqsissxeulis ise mowesrigeba, rom SesaZlebeli gamxdariyo, erTi mxriv,dumilis fenomenis _ rogorc leqsis Sinagani makonstruirebeli birTvis_ SenarCuneba, meore mxriv ki TxrobiTi elementebis minimumamde dayvana.aRniSnuli mimarTulebiT warmarTulma sapoetiko samuSaoebma avtori 70-ian wlebSi leqsis minimalizebis TiTqmis zRvrul xarisxamde miiyvana”.avtoris sityviT, maisteri formis iSviaTi ostati da Cveni droisesTetikuri Ziebis erT-erTi winamorbedia”.2

Aamrigad, zemoT warmodgenili naSromi ganmazogadebelixasiaTisaa. erTi mxriv, masSi warmoCenilia qarTul-germanuliliteraturuli urTierTobebis mravalsaukunovani procesi,warmodgenilia am kvlevis ZiriTadi aspeqtebi, qarTul-germanuliliteraturuli urTierTobebis mkvlevarTa moRvaweoba, meore mxriv,moZiebuli masalis safuZelze SevecadeT Segveqmna qarTul-germanuliliteraturuli kavSirebis istoriis ganzogadebuli suraTi,warmogvedgina, ra saxis kontaqtebi aqvs am or literaturas.

1 n. xuciSvili, epikuri samyaro, ,,literaturuli saqarTvelo”, 1982, 15 ianvari, #3, gv. 16.

2 Jurn. ,,arCevani”, Tb., 2007, #4.

Page 338: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

338

bibliografia

1. Nn. Aadamia, saqarTvelo holderlinis SemoqmedebaSi, Jurn.,,kriteriumi”, Tb., 2001.

2. l. Aavaliani, germanuli novelebi qarTulad, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1976, #30.

3. Nn. amaSukeli, goeTes romanis ,,Die Wahlverwandtschaften” qarTulisaTauri, ,,literaturuli saqarTvelo“, 1999, #37.

4. n. Aaraxamia, ilia WavWavaZis poema ,,gandegilis” wyaroebis sakiTxiliteraturaTmcodneobaSi, ,,literaturuli saqarTvelo“, 1998, #8,gv. 124-126.

5. z. babunaSvili, kulturis ori taZari, ,,sabWoTa saqarTvelo”. Tb.,1981.

6. a. baramiZe, qarTuli literaturis istoria germanul enaze,,,literaturuli saqarTvelo“, #15, 1965.

7. a. baramiZe, ,,vefxistyaosnis” noikomiseuli Targmanis gamo, wignSi:,,axlo warsulidan”, ,,Tbilisis universitetis gamomcemloba”, Tb.,1993, gv. 89-95.

8. a, bibiCaZe, hainrix haines ori mnaTobi, quTaisis ped. institutisSromebi, # XVII, 1957, gv. 405-430.

9. f. bodenStedti, aTas erTi dRe aRmosavleTSi, ,,sabWoTasaqarTvelo”. Tb., 1965.

10. l. bregaZe, sityva Zveli, sityva axali (literaturuli werilebi),,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1988.

11. l. bregaZe, ,,goeTe ,,kaukaziSe postis” furclebze, goeTe – 250,qarTuli literaturis institutis samecniero konferenciismasalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv. 121-124.

12. Ll. bregaZe, herman hese qarTulad, ,,literaturuli saqarTvelo“,1981, #17.

13. g. buxnikaSvili, germanuli dramaturgia qarTul scenaze, ,,sabWoTaxelovneba“, 1969, #10, gv. 26.

14. j. gagniZe, germanuli literaturis qarTuli Targmanebi me-19saukunis pirvel naxevarSi, Tb., 1986.

15. k. gamsaxurdia, Tomas mann, wignSi: ,,Txzulebani~, tomi IX, ,,sabWoTasaqarTvelo~, Tb., 1985, gv. 150-165.

Page 339: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

339

16. k. gamsaxurdia, iohan volfgang goete (dabadebidan 200 wlisTavisgamo), wignSi: ,,Txzulebani~, tomi IX, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb.,1985, gv. 187-205.

17. k. gamsaxurdia, goete, wignSi: ,,Txzulebani~, tomi IX, ,,sabWoTasaqarTvelo~, Tb., 1985, gv. 294-362.

18. k. gamsaxurdia, rainer maria rilke, wignSi: ,,Txzulebani~, tomi IX,,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1985, gv. 363-367.

19. k. gamsaxurdia, goetes ,,fausti~ (germanuliT Targmnili d.oniaSvilis mier), wignSi: ,,Txzulebani~, tomi VII, ,,sabWoTasaqarTvelo~, Tb., 1983, gv. 483-488.

20. k. gamsaxurdia, didostatis marjvena (alfred kurelasbolosityvaobiT), berlini, 1969.

21. k. gamsaxurdia, goete, napoleoni, nicSe, gaz. ,,socialist-federalisti~, 1921, 23/VII.

22. k. gamsaxurdia, goete Tu mistikosi, Jurn. ,ilioni~, 1922, #1.

23. k. gamsaxurdia, goete, wignSi: ,,rCeuli Txzulebani~, ,,sabWoTasaqarTvelo~, 1963, t. VI.

24. a. gawerelia, goete qarTul literaturaSi, wignSi: ,,literaturuli narkvevebi”, ,,saxelgami”, Tb., 1848, gv. 251-260.

25. n. gelaSvili, novalisi, Jurn. ,,saunje”, 1987, N5, gv. 289-304.

26. a. gelovani, fridrix bodenStedti, wignSi: ,,fridrix bodenStedti,,,aTas erTi dREe aRmosavleTSi”, ,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1965.

27. a. gelovani, nibelungebis gasaWiri da germanuli poeziis dideba,wignSi: ,,simRera nibelungebze”, ,,mecniereba”, Tb., 1982, gv. 5-30.

28. a. Ggelovani, ,,goeTes saubrebi ekermanTan~, wignSi: ,,goeTessaubrebi ekermanTan~, rCeuli fragmentebi, literatura, xelovneba,mecniereba, germanulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebidaurTo a. Ggelovanma, ,,sabWoTa aWara~, baTumi, 1988, gv. 5-12.

29. goeTe – 250, qarTuli literaturis institutis samecnierokonferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001.

30. m. dRvilava, saqarTvelo-germaniis urTierTobaTa istoriidan, iv.javaxiSvilis sax. istoriisa da eTnografiis instituti”, Tb., 1996.

31. a. endleri, mogiTxrobT saqarTveloze, ,,saunje”, #3, 1976, gv. 230-238.

Page 340: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

340

32. a. zutneri, ucxoelis azri ,,vefxistyaosanze“,,,iveria“, #XI-XII, 1884,gv. 68-102.

33. b. zutneri, qarTvelebTan da saqarTveloSi, ,,kavkasiissaerTaSoriso kulturuli programebis biuro“, Tb., 1999.

34. m. TevdoraZe, sakuTar TavTan, samyarosa da RmerTTan morkinalni(fr. nicSe k. gamsaxurdias publicistikaSi), ,,Tbilisis saxelmwifouniversitetis gamomcemloba”, Tb., 1998.

35. l. TeTruaSvili, vaJa-fSavelasa da iohan volfgang goeTes ideur-msoflmxedvelobrivi urTierTobisaTvis, ,,mecniereba”, Tb., 1982.

36. l. TeTruaSvili, ,,dekadenturisa da romantikulis gagebisaTvisgrigol robaqiZis ,,falestrasa” da hainrix fon klaistis,,penTezileas” mixedviT”, ,,literaturuli Ziebani”, XIX, Tb., 1998.

37. s. Turnava, sazRvargareTuli qarTvelologia, ,,sabWoTasaqarTvelo”, Tb., 1978.

38. v. imnaiSvili, uZvelesi qarTuli xelnawerebi avstriaSi, ,,triada”,Tb., 2004.

39. v. imnaiSvili, sinas mTidan gracamdis, Tb., 2001.

40. v. kavTiaSvili, etiudebi germanul-qarTuli literaturuliurTierTobidan, ,,mecniereba”, Tb., 1991.

41. v. kavTiaSvili, hainrix haine qarTul literaturaSi, ,,mecniereba”,Tb., 1978.

42. v. kavTiaSvili, germanuli literaturul-esTetikuri recefciebigalaktion tabiZis SemoqmedebaSi, ,,universali”, Tb., 2006.

43. v. kavTiaSvili, fausturi problematika galaktion tabiZisSemoqmedebaSi, goeTe – 250, qarTuli literaturis institutissamecniero konferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv. 125-135.

44. v. kavTiaSvili, germanuli literaturis qrTul enaze TargmnissaTaveebTan, literaturuli Ziebani, SromaTa krebuli 3,,,mecniereba~, Tbilisi, 1989, gv. 397-409.

45. n. kakabaZe, saqarTvelos Tema germanul literaturaSi,,,literaturuli saqarTvelo“, 1969, #6.

46. n. kakabaZe, saqarTvelosa da qarTuli literaturis uaxlesirecefcia germaniis demokratiul respublikaSi, ,,ciskari“, #7, 1978,gv. 130-138.

47. n. kakabaZe, SoTa rusTveli da volfram fon eSenbaxi, Tb., 1980.

Page 341: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

341

48. n. kakabaZe, goeTes ,,faustis” Targmanis gamo, Jurn. ,,mnaTobi”, 1963,#8.

49. n. kakabaZe, Tomas mani, adreuli Semoqmedeba (1893-1900), Tbilisisuniversitetis gamomcemloba”, Tb., 1987.

50. n. kakabaZe, oskar maria grafi igonebs saqarTvelos, ,,ganTiadi”, #6,1976, gv. 122-125.

51. n. kakabaZe, n. ruxaZe, kavkasia da saqarTvelo germanulliteraturaSi, ,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1963.

52. n. kakabaZe, XIX saukunis germanuli novela, wignSi: ,,germanulimoTxroba”, ,,ganaTleba”, Tb., 1984.

53. n. KkakabaZe, gerhart hauptmanis portreti, wignSi: ,,portretebi dasiluetebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1971, gv. 3-28.

54. n. kakabaZe, ervin Stritmateri, wignSi: ,,portretebi da siluetebi~,,,ganaTleba~, Tb., 1971, gv. 42-47.

55. n. kakabaZe, Tomas mani da franc kafka (Tomas manisa da franckafkas mxatvruli meTodikis SepirispirebiTi daxasiaTeba), wignSi:,,portretebi da siluetebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1971, gv. 91-104.

56. n. kakabaZe, Tanamedrove dasavluri romani da misi poetika, wignSi:,,portretebi da siluetebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1971, gv. 104-124.

57. n. kakabaZe, saqarTvelos Tema germanul literaturaSi, wignSi:,,portretebi da siluetebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1971, gv. 166-176.

58. Nn. kakabaZe, vin iyo ioane xucesi, ,,literaturuli saqarTvelo“,1970, #4.

59. Nn. kakabaZe, paTetikuri gamosalmeba (klaus manis TvaliT danaxuliXIX saukunis 80-iani wlebis Tbilisi), ,,literaturulisaqarTvelo“, 1999, #17.

60. n. kakauriZe, goeTes sityva ,,Seqspiris dRisadmi” da ,,goec fonberlihingeni”, goeTe – 250, qarTuli literaturis institutissamecniero konferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv. 135-142.

61. d. kandelaki, masalebi saqarTvelo-ruseTis urTierTobis Sesaxebgermanul periodul gamocemebSi (XIX saukunis pirveli naxevari),,,Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba”, Tb., 2001.

62. k. Kkapaneli, hamleti da fausti, individualizmis tragedia, Jurn.,,qarTuli mwerloba~, 1927, N6-7.

63. v. kaxniaSvili, kolx medeadan Tanamedrove saqarTvelomde, Tb., 1984.

Page 342: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

342

64. v. kaxniaSvili, ucxoenovan mweralTa leqsikoni, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1981, #10.

65. v. kaxniaSvili, qarTuli mwerloba farTo gzaze, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1970, #45.

66. i. kenWoSvili, galaktion tabiZe da evropuli literatura, Tb., 1974.

67. m. Kkveselava, fausturi paradigmebi, Tb., 1962.

68. m. kveselava, poeturi integralebi, Tb., 1977.

69. fr. kresenStaini, Cemi misia kavkasiaSi, ,,mowameTa”, quT., 2002.

70. v. kuprava, vin aris feliqs peCina, ,,literaturuli saqarTvelo“,1985, #48.

71. a. laisti, saqarTvelos guli, ,,saxelmwifo gamomcemloba”, wigni I,tf. 1923: wigni II, tf. 1927.

72. a. laisti, miviwyebuli literatura, ,,iveria“, #1, 1883, gv. 155-162.

73. a. laisti, qarTuli literatura, ,,iveria“, #V-VI, 1884, gv. 91-126.3

74. a. laisti, kolxidaSi, ,,iveria“, #IV-V, 1885, gv. 164-211.

75. a. laisti, varipaniZianT nino, ,,moambe”, 1895, N#2, gv.1-44; N#3, gv. 18-66; N#4, gv. 29-62.

76. d. laSqaraZe, germanuli klasikuri literatura ilia WavWavaZisSemoqmedebaSi, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1981.

77. d. laSqaraZe, goeTe qarTul literaturaSi, ,,sabWoTa saqarTvelo~,Tb., 1983.

78. d. laSqaraZe, hainrix haine, wignSi: ,,hainrix haine~, rCeuliTxzulebani, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1970, gv. 5-46.

79. d. laSqaraZe, haines leqsebi, gaz. ,,literatura da xelovneba~, 1952,26. XII. d. laSqaraZe, literaturuli narkvevebi, ,,sabWoTasaqarTvelo”, Tb., 1972.

80. d. laSqaraZe, fridrix Sileri, wignSi: ,,rCeuli Txzulebani~, t. I,,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb.,1961.

81. d. laSqaraZe, literaturuli narkvevebi, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb.,1972.

82. d. laSqaraZe, germanulenovani literatura saqarTveloSi, Jurn.,,saunje”, 1987, N5, gv. 304-313.

Page 343: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

343

83. d. laSqaraZe, hainrix haine, wignSi: literaturuli narkvevebi,,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1972, gv. 157-335.

84. d. laSqaraZe, goeTes ,,raineke mela~, wignSi: ,,goeTe, ,,raineke mela~,,,nakaduli~, gv. 3-12.

85. g. lomiZe, mamis wiaRSi dabrunebis goeTeseuli koncefcia darobaqiZis ,,gvelis perangi”, goeTe – 250, qarTuli literaturisinstitutis samecniero konferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv.145-152.

86. m. mamulaSvili, icoda Tu ara laistma qarTuli, ,,Tbilisi”, 1962, 14maisi.

87. i. mansvetaSvili, mogonebebi, 1936.

88. g. margvelaSvili, literaturuli werilebi, Tb., 1972.

89. l. menabde, rusTveli sazRvargareTul literaturaSi, Tb., 1990.

90. r. miler-budnickaia, vaJa-fSavela da evropuli xalxuri eposi,,,literaturuli saqarTvelo“, #34, 1958.

91. i. mosiZe, sivrcobriv-semantikur segmentTa modelebi da maTiSesatyvisobani ,,vefxistyaosnis” germanul TargmanebSi, ,,Tbilisissaxelmwifo universitetis gamomcemloba”,Tb.,1986.

92. n. naTaZe, obieqturi mecniereba da sxvisi klasikosebis Sefaseba,,,ciskari“, ##8, 12, 1963.

93. T. natroSvili, ,,qeTevan qarTvelis wyaroebi”, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1985, #26.

94. S. nucubiZe, ,,vefxistyaosnis“ axali germanuli Targmanis irgvliv,,,literaturuli gazeTi“, #34, 1958.

95. S. nucubiZe, kritikuli narkvevebi, 1966, gv. 287-294.

96. S. papuaSvili, Tomas manis romani ,,lote vaimarSi~, wognSi: Tomasmani, ,,lote vaimarSi~, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1986, gv. 364-367.

97. g. peCi, humanizmis gmiruli simRera, ,,komunisti“, #215, seqtemberi,1966.

98. g. peCi, kavkasiuri STabeWdilebebi, ,,mnaTobi”, #5, 1959, gv. 71-77.

99. Gg. Jordania, vin iyvnen ,,mefeni hromTani”, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1976, #24.

100. a. rainhardi, vnaxeT, ganvicadeT, aRvwereT, berlini, 1955, gv. 23-54.

Page 344: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

344

101. S. reviSvili, saqarTvelos Tema evropul literaturaSi”, I,,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1967.

102. S. reviSvili, qarTul-germanuli literaturuli urTierTobidan,,,Tbilisis sax. universitetis gamomcemloba”, Tb., 1969.

103. S. reviSvili, gertrud peCi, ,,axalgazrda komunisti“, #136, 1968.

104. S. reviSvili, artur laisti da qarTuli wigni, mwignobari 83, Tb.,1984.

105. S. reviSvili, gertrud peCi, ,,samSoblo“, #18, 1970.

106. S. reviSvili, hugo huperti, ,,samSoblo“, #6, 1971.

107. S. reviSvili, Cveni gulRia xalxis megobari, ,,Tbilisi“, #21, 1971.

108. S. reviSvili, XVII saukunis germaneli mwerali qarTvelebisSesaxeb, ,,ciskari“, #12, 1971.

109. S. reviSvili, hainc fenrixi, ,,samSoblo“, #23, 1971.

110. S. reviSvili, konstantine gamsaxurdia da germanuli kritika,,,literaturuli saqarTvelo“, #50, 1970.

111. S. reviSvili, qarTveli meomris uZvelesi germanuli suraTi,,,macne“ (istoriis, arqeologiis, eTnografiis da xelovnebisistoriis seria), #3, 1975, gv. 135-143.

112. S. reviSvili, germanul-qarTuli etiudebi, Tb., 1977.

113. S. reviSvili, fridrix Sileri da qarTveli sazogadoebrioba,,,komunisti”, Tb., 1959.

114. S. reviSvili, narkvevebi germanul-qarTul literaturulkavSirebze, ,,Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba~,Tb., 1987.

115. S. reviSvili, saqarTvelo - germaniis urTierTobidan, wignSi:narkvevebi germanul-qarTul literaturul kavSirebze, ,,Tbilisissaxelmwifo universitetis gamomcemloba~, Tb., 1987, gv. 10-40.

116. S. reviSvili, saqarTvelo germanul TqmulebaSi iovanepresbiterze (XI-XVI ss.), wignSi: narkvevebi germanul-qarTulliteraturul kavSirebze, ,,Tbilisis saxelmwifo universitetisgamomcemloba~, Tb., 1987, gv. 53-103.

117. S. reviSvili, mefe erekle da iozef fon zonenfelsi, narkvevebigermanul-qarTul literaturul kavSirebze, ,,Tbilisis saxelmwifouniversitetis gamomcemloba~, Tb., 1987, gv. 103-111.

Page 345: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

345

118. S. reviSvili, germanuli realizmi, wignSi: ,,sazRvargareTuliliteraturis istoria”, ,,ganaTleba”, Tb., 1985, gv. 440-560.

119. S. reviSvili, germaneli avtorebi ,,vefxistyaosnis” Sesaxeb, SoTarusTvels, saiubileo krebuli, Tbilisis universitetisgamomcemloba, Tb., 1966, gv. 436-456.

120. S. rusTveli, vefxistyaosani (herman budenzigis ,,winaTqma”), Tb.,1976, gv. 7-13.

121. S. rusTaveli, germanuli Targmani maria pritvicisa, Tb., 2005.

122. n. ruxaZe, mSvenieri kavkasia, ,,droSa”, #7, 1957.

123. n. saginaSvili, mixeil wereTeli – rusTvelologi, wignSi: ,,ZveliqarTuli mwerlobis mkvlevarni da ,,vefxistyaosnis” sakiTxebi,,,Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba”, Tb., 2003, gv.150-175.

124. saqarTvelo germanulenovan wyaroebSi, bibliografia, Semdgenelim. gaCeCilaZe, ,,mecniereba”, Tb., 1991.

125. saqarTvelos Sesaxeb germanul, inglisur da frangul enebzegamocemuli literaturis bibliografia, ,,mecniereba”, Tb., 1974.

126. T. saxokia, artur laisti, wignSi: ,,Cemi saukunis adamianebi”,,,sabWoTa saqarTvelo”, Tb., 1984, gv. 75-79.

127. s. sigua, Ggermania - ,,maradiul RmerTTan morkine iakobi”, wignSi:k. Ggamsaxurdia, goeTes cxovrebis romani, t. III, gamomcemloba,,didostati”, Tb., 1993, gv. 261-316.

128. a. sonRulaSvili, germanelebi saqarTveloSi, ,,mecniereba”, Tb.,1995.

129. t. tabiZe, werilebi, narkvevebi, Tb., 1957.

130. l. tardi, verner hapeli da saqarTvelos Tema, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1972, #21, gv. 2-4.

131. d. fanjikiZe, Tomas mani da misi romani ,,jadosnuri mTa~, wignSi:T. mani, ,,jadosnuri mTa~, ,,sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1978, gv. 5-23.

132. d. fanjikiZe, ,,saunje” – 1984, germanulenovani mxatvruliTargmanis mimoxilva, ,,literaturuli saqarTvelo“, 1985, #39.

133. h. fenrixi, kavkasiologia fridrix Sileris saxelobis ienisuniversitetSi, ,,bedi qarTlisa”, XXXII, parizi, 1974, gv. 219-222.

134. ,,qarTveli xalxi” dawerili artur leistisa, ,,cnobisfurceli”, 1903, #2193, #2194, #2197.

Page 346: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

346

135. k. qecbaia, fridrix nicSe da konstantine gamsaxurdia, ,,zani”, Tb.,2007.

136. T. RuduSauri, XIX saukunis meore naxevris germanuli wyaroebiqarTveli xalxis sulieri kulturis Sesaxeb, ,,Tbilisissaxelmwifo universitetis gamomcemloba”, Tb., 2005.

137. r. yaralaSvili, oriode sityva ana zegersze ( dabadebis 85wlisTavis gamo), ,,literaturuli saqarTvelo“, 1985, #47.

138. g. SaraZe, ilia WavWavaZe da qarTuli kulturis ucxoelimegobrebi, wignSi: ilia WavWavaZe, cxovreba, moRvaweoba, Semoqmedeba,,,xelovneba~, Tb., 1987, gv. 344-371.

139. i. SiSinaSvili, dramatuli forma goeTes ,,goec fonberlihingenSi”, goeTe – 250, qarTuli literaturis institutissamecniero konferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv. 161-165.

140. g. Staini, me vicnob saqarTvelos, berlini, 1981.

141. e. Stritmateri, mTvaris Tovli (n. kakabaZis winasityvaoba), Tb.,1980.

142. n. Citauri ,,gandegilis” axladmikvleuli literaturuli wyaro,Jurn. ,,kritika”, 1984, #46.

143. m. CorgolaSvili, ,,...TiTqos aq viyo dabadebuli”, ,,nakaduli', Tb.,1990.

144. o. cabeli, yirimi da kavkasia literaturaSi, berlini, 1907, gv. 225-265.

145. mix. wereTeli, ,,mimcemi” da ,,mimRebi” jurn., ,,bedi qarTlisa”, 1952,#11; 1953, #15; 1954, #17; 1955, #19, #20; 1956, #21.

146. n. wereTeli, alfred kurela da saqarTvelo, ,,literaturulisaqarTvelo“, 1985, #38.

147. z. WarxalaSvili, hainrix haines ,,simReraTa wigni” da germanuliromantizmi, Tbilisis sax. universitetis SromaTa krebuli, 1962, t.101, gv. 163-182.

148. z. WarxalaSvili, iohanes bexeris SemoqmedebiTi gza, wignSi:,,germanuli literaturis istoriisa da literaturis TeoriissakiTxebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1981, gv. 199-220.

149. z. WarxalaSvili, hainrix haines ,,simReraTa wigni~ da germanuliromantizmi, wignSi: ,,germanuli literaturis istoriisa daliteraturis Teoriis sakiTxebi~, ,,ganaTleba~, Tb., 1981, gv. 262-282.

Page 347: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

347

150. gr. xavTasi, naSromi germanul-qarTuli literaturuliurTierTobis Sesaxeb, ,,mnaTobi“, #2, 1972.

151. gr. xavTasi, hainrix haines xelovnebis Teoria, ,,Tbilisissaxelmwifo universitetis gamomcemloba”, Tb., 1956.

152. g. xavTasi, germanuli romantizmi, wignSi: ,,sazRvargareTuliliteraturis istoria”, ,,ganaTleba”, Tb., 1985, gv. 88-183.

153.a. xaxua, ,,Sinagani monologis” funqcia Tomas manis romanSi ,,lotevaimarSi”, goeTe-250, qarTuli literaturis institutis samecnierokinferenciis masalebi, ,,merani”, Tb., 2001, gv. 125-135.

154. e. xinTibiZe, sazRvargareTuli qarTveologia, Jurn.,,,qarTvelologi”, 2003, N#10.

155. S. xotivari-iungeri, qarTuli literatura germanulenovanqveynebSi, wignSi: qarTuli literatura evropul mecnierebaSi, Tb.,2003, gv. 60-89.

156. S. xotivari-iungeri, germanuli literaturis qarTuli TargmanebiXX saukunis 50-ian wlebSi, literaturis institutis Sromebi, Tb.,1979.

157. S. xotivari-iungeri, qarTvelebi berlinSi, Tb., 2001.

158. S. xotivari-iungeri, grigol robaqiZe da germania, nawilipirveli, mesame saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumismasalebi, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb., 1999.

159. Nn. xuciSvili, saqarTvelo – germaneli mwerlis STagonebiswyaro, ,,literaturuli saqarTvelo“, 1972, #38.

160. Nn. xuciSvili, epikuri samyaro, ,,literaturuli saqarTvelo“,1982, #3.

161. b.javaxia, saqarTvelo da qarTvelebi adam oleariusismogzaurobis wignSi, ,,universali”, Tb., 2005.

162. o. jinoria, goeTes SemoqmedebiTi gza, Tb., 1966.

163. o. jinoria, budenzigi rusTavelis qveyanaSi, ,,literaturulisaqarTvelo”, 1972, #23.

164. s. jorbenaZe, berlinis universitetSi, wignSi: ,,cxovreba daRvawli ivane javaxiSvilisa”,,,Tbilisis saxelmwifo universitetisgamomcemloba”, Tb., 1984, gv. 52-58.

165. l. haupti, ilia WavWavaZe da karl leman-haupti, ,,droSa“, #10, 1967,gv. 9.

Page 348: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

348

166. T. Hhoizerman, Amor fati; bedisweris siyvaruli (londa – kardu –malStremi – lamara), fondi ,,Tanamedroveoba da memkvidreoba”, Tb.,2006

167. ADLER, J.G., Museum cuficum Borgianum Velitris. Roma 1782.

168. ALTER, F., Über die georgianische Literatur. Wien 1798.

169. ADELUNG, J, Ch., Mithridates oder allgemeine Sprachkunde. Bd.1. Berlin 1806.

170. BAUMGARTNER, A., Geschichte der Weltliteratur. Bd.1. Freiburg 1897. S. 256-268.

171. BAUMSTARK, A., Die georgische Literatur. In: Die christlichen Literaturen desOrients. Bd. 2. Berlin 1911. S.99-110.

172. BAUMSTARK, A., Zum georgischen Evangelientext. In: Oriens Christianus. 3-4(1928-1929). S.117-124.

173. BARAMIDZE, A., Chota Rustaveli et ses Contemporains. A propos d′un article duProfesseur G. Deeters. In: Revue de Kartvélologie. Paris 19-20 (1965). S. 30-39.

174. BARTELS, A., Einführung in die Weltliteratur. Bd.3. München 1913.

175. BIELMEIER, R., Märchen aus dem Kaukasus. In: Bedi Kartlisa. 37 (1979). S. 368-373.

176. BIRDSALL. J. N., Evangelienbezüge im georgischen Martyrium der hl. Schuschaniki.In: Georgica. 4.Jena-Tbilisi 1981. S.20-23.

177. BECHER, J, R., Dichtung. Dritter Teil. Berlin 1952.

178. BLEICHSTEINER, R., Georgien gestern und heute. Wien 1950. S.46-52.

179. BLEICHSTEINER, R., Neue georgische Dichter. Wien 1946.S. 75-81.

180. BLEICHSTEINER, R., Der Mann im Pantherfell. Ein georgischer Minnegesang ausdem 12. Jahrhundert. In: Asienberichte. 5 (1940). S.16-25.

181. BLEICHSTEINER, R., Eine georgische Ballade von Amirani. In: Berichte desForschungsinstitutes für Osten und Orient. 2 (1918). S. 148-172.

182. BLEICHSTEINER, R., Die Literatur der Georgier. In: Die Burg von Surami vonDaniel Tschonkadse. Wien 1947. S. 90-93.

183. BLEICHSTEINER, R., Tariel oder ,,Der Mann im Pantherfell“, in derVolksüberlieferung“. In: Archiv Für Völkerunde. Wien, Stuttgart 1956. Bd. XI. S. 1-14.

184. BLEICHSTEINER, R., Der grosse georgische Dichter-Nikolos Barataschwili. In: DieBrücke. 6-7 (1945). S. 56-59.

185. BLEICHSTEINER, R., Neue georgische Dichter. Nachwort. Wien 1946.

Page 349: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

349

186. BLEICHSTEINER, R., Das Volk der Georgier. In: Die Brücke. Nr. 4. Wien 1949, S.13-15.

187. BLEICHSTEINER, R., Nachwort. In: Neue georgische Dichter. Wien 1946. S. 75-81.

188. BODENSTEDT, F., Vorwort. In: Tausend und Ein Tag im Orient. Bd. 2. Berlin 1891.S. IX-XVIII.

189. BONWETSCH, G. N., Die unter Hippolytus Namen überlieferte Schrift über denGlauben. Nach einer Übersetzung der in einer Schatberder Handschrift vorliegendengeorgischen Version. In: Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchrislichenLiteratur. R. 3. 1 (1907) 2, S. 1-36.

190. BORK. F., Das georgische Volk. Leipzig 1915.

191. BUDDENSIEG, H., Rustaweli. In: Mickiewicz-Blätter. 17 (1972). S. 149-157.

192. CHOTIWARI-JÜNGER, S., Micheil Dshawachischwilis ,,Die Geächteten vonMarabda“ von M. Dshawachischwili. In: Humboldt Universität. 5 (1987). S.8.

193. CHOTIWARI-JÜNGER, S., Die Gestaltung tragischer Schicksale in K. GamsachurdiasRoman ,,Die Entführung des Mondes“. In: Georgica. Heft 5. Jena-Tbilissi 1982. S. 49-54.

194. CHOTIWARI-JÜNGER, S., K. Gamsachurdia und die Anfänge der sowjetischenProsa/ Der Roman ,,Das Lächeln des Dionysos“ 1925. In: Zeitschrift für Slawistik. Bd.25. 1980. Heft 5. S. 675-701.

195. CHOTIWARI-JÜNGER, S., Moralischer Verfall. Otar Tschiladses ,,Das EiserneTheater“. In: Sonntag. Nr. 12. 1989. S. 12.

196. CHOTIWARI-JÜNGER, S., Der Weg K. Gamsachurdias zum KünstlerischenChronisten des geeinten Georgiens. In: Georgica. Heft 11. 1988. S. 45-50.

197. CHOTIWARI-JÜNGER, S., Sozialphilosophische Aussage und künstlerischeBesonderheiten in N Dumbadses ,,Das Gesetz der Ewigkeit“. In Georgica. Heft 6. Jena-Tbilissi 1983. S.33-37.

198. DEETERS, G., Rusthaweli Schota, Der Recke im Tigerfell, AltgeorgischesPoem. Deutsche Nachdiehtung von Hugo Huppert. Berlin, Rütten und Leuning 1955. In:Orientalische Literaturzeitung 1958. N ½. S. 57-60.

199. DEETERS, G., Georgische Literatur. Handbuch der Orientalistik, erste Abteilung, DerNahe und der Mittlere Osten, siebenter Band, Leiden-Köln, 1963. S. 129-155.

200. DEETERS, G., Nuzubidse, Sch. Rustwelis msoplmhedwelobisatvis. In: OrientalischeLiteraturzeitung 1937. N 8/9. S. 544-548.

201. DEETERS, G., Orbeliani, Sulchan-Saba. Die Weisheit der Lüge, übersetzt von Prof.Tsereteli. Berlin 1933. In: Orientalische Literaturzeitung 1934. N 8/9. S. 548-551.

202. DEETERS, G., Das Alter der georgischen Schrift. In: Oriens Christianus. 39, 1955, S.56-65.

Page 350: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

350

203. ENDLER, A., Versuch über die georgische Poesie. In: Georgische Poesie aus achtJahrhunderten. Berlin 1971. S. 5-56.

204. ERB, E., Dichters Lande /Grischaschwili/; Aufenthalt im fremden Land Georgien. In:Erb, E. Gutachten. Poesie und Prosa. Berlin 1975. S. 131-143. S. 116-127.

205. ERB, E., Nachwort. In: Orbeliani, S. S. ,,Die Weisheit der Lüge“. Berlin 1973, sieheauch. In: Erb, E. Gutachten. Poesie und Prosa. Berlin 1975. S. 131-143.

206. ERB.E., Nachwort. In: Tschikowani, S. In: Ornament der Platanen. Berlin 1970. S. 77-85.

207. ERB. E., Georgische Lyrik aus drei Jahrhunderten. In: MethodischeBuchbesprechungen. Nr. 23 (1970). S. 3-11.

208. FÄHNRICH, H., Georgische Literatur. In: Sinn und Form 22 (1979).

209. FÄHNRICH, H., Die georgische Literatur und wir. In: Wissenschaftliche Zeitschriftder FSU. Jena 26 (1977). S. 17-20.

210. FÄHNRICH, H., Georgische Schriftsteller (Iaschwili, Ioseliani, Kakabadse,Kalandadze, Kiatscheli, D. Kldiaschwili, Leonidse, K. Lortkipanidse, N. Lortkipanidse,Mertschule, Ninoschwili, Noneschwili, G. Orbeliani, S.S Orbeliani) In: Lexikonfremdsprachiger Schriftsteller, Bd. 2. Leipzig 1979.

211. FÄHNRICH, H., Georgische Schriftsteller (Washa-Pschawela, Qasbegi, G.Rtscheulischwili, Rustaweli, Saakadse, Sabanisdse, Schatberaschwili, Schawteli,Schengelaia, Sulakauri, G. Tabidse, T. Tabidze, Teimuras I., Wachtang VI., MoseChoneli). In: Lexikon fremdspraching Schriftsteller, Bd. 3, Leipzig 1979.

212. FÄHNRICH, H., Kritik an der deutschen Fassung von N. Dumbadses Roman ,,Ich sehedie Sonne“. In: Wissenschaftliche Zeitschrift der FSU. Jena 19 (1970). S. 747-756.

213. FINK, N. F., Die georgische literatur. In: Kultur der Gegenwart. T.1, Abt. 7: Dieorientalischen Literaturen. Leipzig 1906. S. 299-311.

214. GIRNUS, W., Gespräch mit Akaki Gazerelia. In: Sinn und Form 22 (1970). S. 1444-1449.

215. Georgien. Beiträge zur georgischen Literatur, - Wissenschaftliche Zeitschrift der Fr. -Schiller – Universitat. Jena, 26. Jahrgang. H. 1, 1977 (Gesellschafts – und Sprachwissen– schaftliche Reihe).

216. Georgien – das Land Rustaweli. Kooperation der F. Schiller – Univ. Jena und derGeorgischen Univ. Tbilisi, Jena 1973. S. 331-508 (Wiss. Zeitschr. 22, H. 3., 1973).

217. HAHN, G. Auffindung grusinischer Handschriften und Altertümer in Palästina, - In:Beilage zur Allgemeinen Zeitung. 1903.

218. HARNACK, A., Forshungen auf dem Gebiete der alten grusinischen und armenischenLiteratur. In: Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaft. Berlin 1903. S. 831-840.

219. HOHOFF, C., Die literatur Georgiens. In: Atlantis. 33 (1961). S. 555-560.

Page 351: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

351

220. HOLLDACK, F., Von der Sage und dem Reich der grusinischen Königin Tamara.Leipzig 1906.

221. HOLLDACK, F., Zwei Grundsteine zu einer grusinischen Staatsund Rechtsgeschichte.Leipzig 1907.

222. HUPPERT, H., Ein Monat und ein Tag in der UDSSR. In: Die Weltbühne. 1966. N. 50.S. 1584-1589. Nr. 51. S. 1612-1616.

223. HUPPERT, H., Nachwort. In: Georgischer Wanderstab. Berlin 1954. S. 217-225.

224. HUPPERT, H., Reporterblick auf Rusthaweli. In: Die Weltbühne. (1956). Nr. 47. S.1498-1503.

225. HUPPERT, H., Rusthaweli und sein Poem. In: Schotha Rusthaweli. Der Recke imTigerfell. Altgeorgisches Poem. Berlin 1955. S. 5-35; 1970.

226. HUPPERT, H., Schach dem Doppelgänger. Halle-Leipzig 1979. S. 533-603.

227. JUNKER, H. Das Awestaalphabet und der Urschprung der armenischen undgeorgischen Schrift. Leipzig, 1927. -In: Caucasica. Fasc. 2-3.

228. KANN, W., Ein georgischer Roman. In: Die Tat. 10 (1928), S. 657-659.

229. KIRSCH, R., Realismus in der Poesie Wascha Pschawelas. In: Sinn und Form 22(1970). S. 1472-1480.

230. KLUGE, TH., Studien auf dem Gebiete des georgischen Bibeltextes. In: OriensChristianus. 4(1915). S. 120-122.

231. KNOBLOCH, J., Georgische Literatur. In: Die Weltliteratur. Bd. 1. Wien 1951. S. 579-584.

232. KOPIZYN, W., Eine georgische Dichtung der Frührenaissance. In: Berliner Mittag.1947. Nr. 92, 93, 116.

233. LELEIST, A.., Georgien, Natur und Bewohner. Leipzig 1885.

234. L LEIST, A.., Vorwort. In: Georgische Dichter. Dresden, Leipzig 1900.

235. LELEIST, A.., Das georgische Volk. Dresden 1903.

236. LLEIST, A.., Eine vergessene Literatur. In: Das Magazin für die Literatur des In – undAuslandes. 20.1. 1883.

237. LELEIST, A.., Zur neuesten georgischen Literatur. In: das Magazin für die Literaturdes In – und Auslandes. Leipzig 51 (1888). S. 746.

238. MOLITOR, J., Eigenart und Bedeutung des altgeorgischen Hadischi –Tetraevangeliums. In: Bedi Kartlisa, 30-31, 1958, S. 55-63.

Page 352: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

352

239. MOLITOR, J., Evangelienzitate in einem altgeorgischen Väterfragment. In: OriensChristianus. 40. 1956. S. 16-22.

240. NEUKOMM, R., Die Literatur Georgiens. In: Neue Zürcher Zeitung. 295 (1981).

241. NEUKOMM, R., Nachwort. In: Georgische Erzähler der neueren Zeit. Zürich 1970. S.397-419.

242. PÄTSCH, G., Die Bekehrung Georgiens. Vorbemerkung. In: Bedi Kartlisa 33 (1975).S.288-290.

243. PÄTSCH, G., Altes Lied – Neues Loben. In: Sozialistische Universität. Jena 23. XI(1966).

244. PÄTSCH, G., Schota Rustaweli - Dichter der georgischen Nation. In: Volkswacht.Jena-Stadt 15(1966). Nr. 286. beil. S. 5.

245. PÄTSCH, G., Schota Rustaweli und seine Zeit. In: Mettei – Iungen des Instituts fürOrientforschung. Berlin 12 (1966). S. 1-16.

246. PÄTSCH, G., Gottesvorstellung und Menschenbild bei Rustaweli. In: Mitteilungendes Instituts für Orientforschung. Berlin 14 (1968). S. 68-84.

247. PÄTSCH, G., Dichter des Recken im Pantherfell. Zum 800. Geburtstag desgeorgischen Dichters Sch. Rustaweli. In: Nationalzeitung. Berlin 19 (1966).

248. ROBAKIDSE, G., Rusthaweli. In: Lexikon der Weltliteratur. Bd. 1, Stuttgart 1989.

249. Rohrbacher, H., Materialen zur georgishen Bibliographie, Bonn 1981.

250. Sikar, E. Rustaweli und Gegenwart, ,,Deutsche Zentralzeitung”, 1937, N 294, 26, XII.

251. SUTTNER, B., Memoiren. Wien 1909. S. 188-194.

252. SUTTNER, B., Lebenserinnerungen. Berlin 1970. S. 163-189.

253. Weltmann, S., Schota Rustaweli und sein ,,Recke im Tigerfell“, ,,DeutscheZentralzeitung”, 1937, N 294, 26, XII.

Page 353: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

353

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebisis kvlevis istoria

qarTul-britanuli kulturuli da literaturuliurTierTobis istoria Soreuli warsulidan iwyeba. Tavdapirvelad esurTierToba stiqiurad viTardeboda, xolo XIX saukunis meorenaxevridan ufro mowesrigebuli da sistemuri xasiaTi miiRo.daaxloebiT amave periods ganekuTvneba am urTierTobebis kvlevisdasawyisic. ase rom, am droidan mokidebuli, erTi mxrivmravalferovan xasiaTs iZens qarTul-britanuli literaturuli dakulturuli urTierTobis faqtebi, xolo meore mxriv, myar safuZvelzedgeba maTi mecnieruli Seswavla.

qarTul-britanuli literaturuli urTierTobis kvlevisamsaxveli masala araerT naSromSi aris gamovlenili damonografiulad Seswavlili. maT Soris mniSvnelovani gamokvlevebia- g. SaraZe, “bednierebisa da saTnoebis saunje”, l. TaqTaqiSvili-uruSaZe, “marjori uordropi”, d. bareti, “bodlis biblioTekisuordropTa koleqciis qarTul wignTa da xelnawerTa katalogi”(inglisur enaze), d. m. lengi, “qarTvelologiuri kvleva-ZiebaoqsfordSi” (inglisur enaze), m. polievqtovi, XIII-XVIII saukuneebisevropeli mogzaurebi kavkasiaSi (rusul enaze), n. orlovskaia,“saqarTvelo XVII-XVIII saukuneebis dasavleT evropis literaturaSi”(rusul enaze), “saqarTvelosa da dasavleTis literaturaTaurTierTobis sakiTxebi” (rusul enaze), d. laSqaraZe, “evropeizmisproblema qarTul literaturaSi”, q. viviani, “sufizmis kvali qarTulliteraturaSi” (inglisur enaze), n. yiasaSvili, “skilasa da qaribdasSoris”, “qarTuli literatura evropul mecnierebaSi”, e. xinTibiZisredaqciiT, d. karanaZe, qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobaXX saukunis 20-ian wlebSi (rusul enaze), m. oZeli, “qarTul-inglisuriliteraturuli urTierTobis istoriisaTvis”...

sazogadod, kulturuli da literaturuli kontaqtebisa darecefciebis Casaxvasa da mis intensiobas ganapirobebs qveynebisgeografiuli siaxlove, politikuri an kulturul-samecniero interesida ekonomikuri kavSiri.1 qarTul-britanuli kulturul-literaturuli urTierTobis istoriis Seswavlisas gamoikveTa, romqarTul-britanul urTierTobas intensiuri xasiaTi ar hqonia da verceqneboda imis gamo, rom es ori qveyana geografiulad sakmaoddaSorebulia erTmaneTs da msoflios dayofis Tanamedrovepoziciidan rom vimsjeloT, britaneTi evropis ukidures Crdilo-dasavleTSi, xolo saqarTvelo evropis ukidures samxreT-aRmosavleTSi mdebareobs; saqarTvelosa da britaneTs Soris uSualoekonomikuri kavSiri arasdros yofila; XIX-XX saukuneebis mijnazeikveTeba britaneTis politikuri interesi saqarTvelos mimarT, rasacbunebrivad Tan sdevda kulturuli kontaqtebi; xolo saqarTvelosdaintereseba britaneTiT umTavresad kulturul-samecniero xasiaTsatarebda. amgvarad, qarTul-britanuli kontaqtebisa da recefciebis

1 m. oZeli, literaturaTmcodneobiTi kompetenciebi, Tb., 2008, gv. 56.

Page 354: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

354

safuZvels ZiriTadad politikur-kulturuli da samecniero interesiwarmoadgens.

qarTul da britanul kulturasa da literaturas Sorisormxrivi kavSiri arsebobs, romelSic monawileobas iReben rogorcqarTveli, aseve britaneli mwerlebi, mTargmnelebi, literaturaT-mcodneni, Teatraluri moRvaweebi.

qarTul-britanuli kulturuli da literaturuli urTierTobiskvleva, iseve rogorc TviT am urTierTobis amsaxveli faqtebi,ramdenime Tematur mimarTulebad SeiZleba daiyos. Cven ammimarTulebebs qronologiuri da Tematuri principiT ganvixilavT dagamovyofT im mecnierTa Rvawls, romlebmac ikvliesliteraturaTmcodneobis es sfero da xeli Seuwyes mis samecnierodargad da saswavlo disciplinad Camoyalibebas.

adreuli periodis dokumenturi masala, romelSic asaxuliaqarTveli da ingliseli xalxis erTmaneTiT dainteresebis, erTmaneTiscodnisa da urTierTobis done Sua saukuneebSi, moZiebuli daSeswavlili aqvT mixeil TamaraSvils, korneli kekeliZes, guramkutalias, valentina matuzovas, vaJa kiknaZes, guram SaraZes, marikaoZels.1

pirveli werilobiTi dokumentebi britaneTsa da britanelebzesaqarTveloSi da qarTvelur mosaxleobaze britaneTSi Suasaukuneebidan arsebobs. qvemoT Cven SevexebiT am dokumentebis kvlevisamsaxvel masalas.

korneli kekeliZe aRniSnavs, rom meaTe saukunis qarTulmwerlobaSi moxseniebulia britaneTis kunZuli da iq dasaxlebulitomebi. eqvTime aTonels uTargmnia maqsime aRmsareblis Txzuleba”netarisa Talases mimarT”. masSi moxseniebuli arian ingliseli eriswinaprebi - keltebi, iberebi, britanelebi da am tomebiT dasaxlebulididi britaneTis kunZuli.

britanul wyaroebSi saqarTveloze pirveli cnobebis Sesaxebsakmaod mwir, magram sagulisxmo masalas iZleva mecamete saukunisingliseli qronistebis - barTlome ingliselis, rojer bekonisa damaTe parizelis Txzulebani.

franciskelTa ordenis beris barTlome ingliselis (daaxl.1190-1250 ww.) Txzulebis ”saganTa Tvisebebis Sesaxeb” geografiulnawilSi vxvdebiT mcire informacias, romelSic aRniSnulia, romiberia aris olqi aziaSi, pontos axlos, somxeTis mezoblad, sadac

1 m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, Tb., 1902; k. kekeliZe,xalxTa klasifikaciisa da geografiuli ganrigebis sakiTxebi Zvels qarTulmwerlobaSi, wignSi: k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,t. I, Tb., 1956, gv. 168-182; g. kutalia, XIII saukunis ingliseli qristianebis zogierTi

cnoba saqarTvelos Sesaxeb, macne (istoriis seria), 1981, №2, gv. 86-93; valentina

matuzova, Англииские Средневековые источники IX-XIII вв., М., 1979; v. kiknaZe,saqarTvelo XIV saukuneSi, Tb., 1989; g. SaraZe, bednierebisa da saTnoebis saunje, Tb.,1984; m. oZeli, qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobis istoriisaTvis, Tb.,1998.

Page 355: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

355

izrdeba nayenebisaTvis sasargeblo balaxeuli. avtori TviTonvemiuTiTebs, rom mas usargeblia adreuli Suasaukuneebis avtorisisidore sevilielis monacemebiT. amasTanave cnobilia, rom antikuriperiodidan moyolebuli berZeni da romaeli avtorebi araerTxelaxseneben kolxeTsa da iberiaSi gavrcelebul samkurnalo mcenareebs.Suasaukuneebis qronistebis TxzulebaTa saqarTvelosTandakavSirebuli nawilebis ganxilvisas guram kutalia wers, rombarTlome ingliseli exeba aseve kavkasiis mTas da misi saxelwodebisetimologiasac.

barTlome ingliselis cnobas saqarTvelos samkurnalobalaxeulis Sesaxeb erTgvarad avsebs rojer bekoni (daaxl. 1214-1292),romelic Tavis ”did TxzulebaSi” aRwers monRolebis mier dapyrobilxalxebs da ambobs, rom am TaTruli mxaris samxreTiT, pontos zRvisgadaRma, cxovroben iberebi da georgianebi. sataxto qalaqs tefelisiewodeba da iq Zma-mqadageblebs aqvT taZari. g. kutalia miuTiTebs, romiberebisa da qarTvelebis sxvadasxva xalxad xsenebisas bekoniimeorebs plano karpinis mier daSvebul Secdomas. rojer bekonisTxzuleba pirvelia inglisur wyaroebSi, sadac moxseniebulia iberTada georgianTa saxelmwifo da misi sataxto qalaqi. garda amisa,erTgvari miniSnebaa qarTvelebis qristianobazec.

qristianuli eklesiisa da misi ”mtrebis” Sesaxeb farTod arissaubari benediqturi monastris beris maTe parizelis (daaxl. 1200 -1259) ”did qronikaSi”, romelmac Semogvinaxa konstantinopolispatriarqis germane meoris (1222 – 1259) mier romis pap grigol IX-sTan1232 wels gagzavnili mimarTva. amasTan dakavSirebiT valentinamatuzova miuTiTebs, rom berZnuli teqsti araa gamocemuli. ”didqronikaSi” Sesulia mimarTvis laTinuri Targmani. mimarTvaSiqarTvelebi moxseniebuli arian ”mraval did xalxTa” da ”ZlierTa”Soris. konstantinopolis patriarqi igonebs im dros, rodesacberZnebi da laTinebi erTi rwmeniT iyvnen gaerTianebuli da erTadgamodiodnen ”eklesiis mtrebis” winaaRmdeg, roca romi ifarebdaaRmosavleTidan devnil qristianebs, roca aRmosavleTis qristianebiTavisuflebas ubrunebdnen barbarosebisgan dapyrobil roms dasurvils gamoTqvams, rom berZnul da laTinur eklesiebs SorisaRmarTuli kedeli kvlavac moispos da gaerTianebuli ZaliTSeebrZolon ”eklesiis mtrebs”. amasTanave patriarqi paps arwmunebda,berZnebis msgavsi rwmenis xalxebi aRmosavleTSic arian da maT didisikeTis motana SeuZliaT mTeli saqristianosTviso. igi aRmosavleTis”mraval da did xalxTa” Soris pirvel rigSi asaxelebs axloaRmosavleTSi mcxovrebT - eTiopebs, sirielebs, xolo ”kidev ufromniSvnelovnad da Zlierad” moixseniebs iberebs, lazebs, alanebs,goTebs, xazarebs, rusebs, bulgarelebs. valentina matuzova SeniSnavs,rom am xalxis CamoTvlaSi maTe parizels laTinur TargmanSigamorCenia berZnul teqstSi moxseniebuli afxazebi ”avsgi”, xologuram kutalia miuTiTebs, rom franguli gamocema, romelicoriginalidan Sesrulda, daculia am uzustobisagan, magram masSiamovardnilia lazebi. g. kutalia ganixilavs XIII saukunis dasawyisisistoriul viTarebas, ris Sedegadac gamoaqvs daskvna, rom teqstSimoxseniebuli ”eklesiis mtrebi” im konkretul SemTxvevaSi da

Page 356: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

356

konkretul droSi iyvnen is muslimanebi, romlebmac safrTxe Seuqmnesnikeis imperias da aseve monRolebic, romlebmac araerTxelgailaSqres qristianul qveynebze.

1330 wels sebastopolisis kaTolikeTa episkoposis petregeraldis mier kenterberis arqiepiskoposTan da inglisis sxvaepiskoposebTan gagzavnil werilTan dakavSirebiT mixeil TamaraSvilinaSromSi ”istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris” wers, rom XIVsaukunis 20-30-ian wlebSi mefe giorgi mexuTesa da romis paps ioaneXXII-s Soris sayuradRebo mimowera warmoebda. aRsaniSnavia, rom 1329wels romis papma smirnis (izmiris) kaTolikuri saepiskoposo kaTedraTbilisSi gadmoitana. am faqtis Sesaxeb vaJa kiknaZe gamoTqvamsvarauds, rom romis papis yuramdec iqneboda miRweuli giorgi mexuTismonRolTa winaaRmdeg brZolis eqo. kaTedris TbilisSi gadmotanismizezad v. kiknaZe Tvlis imas, rom im droisaTvis saqarTvelodamoukidebel politikur erTeuls warmoadgenda. werilSigamoTqmulia azri kaTolikobis miRebasa da sarwmunoebis erTianobazeimisaTvis, rom erTad eomaT mahmadianTa winaaRmdeg.

XVI saukunidan inglisur mwerlobaSi Tavi iCina qarTulmaTemam. uSualo qarTul-inglisuri literaturuli kontaqtebiupirvelesad literaturul urTierTobaTa am formiT (ucxoerovnuliTematika konkretul erovnul literaturaSi) gamovlinda.

qarTuli Tematika inglisur mwerlobaSi Seswavlili aqvTnatalia orlovskaias, inesa merabiSvils, duda gawerelias, akakigawerelias, irakli kenWoSvils, elguja xinTibiZes.1

aRorZinebis xanisa da romantizmis periodis mwerlobisaTvisdamaxasiaTebelia moqmedebis gadatana sxva geografiul garemoSi.filip sidnis romanSi arkadia moqmedeba XVI saukunis dasasrulisaRmosavleTis ramdenime qveyanaSi viTardeba. masSi iberiis TemaSeswavlili aqvs n. orlovskaias. naSromSi damuSavebulia filipsidnis romani, romelSic iberiuli siuJeturi xazis mTavar personaJadgamoyenebulia iberiis mefis vaJi - flangusi. avtori miuTiTebs,rom arkadiis iberiul xazs araferi aqvs saerTo istoriulsinamdvilesTan da calkeul gmirTa saxeebi filip sidnimheliodores eTiopikidan isesxa da Tavisi Txzulebis iberiuli xazisganviTarebisaTvis gamoiyena.

1 Орловская Н. К.: Тема Иберии в романе Филипа Сидни «Аркадия“; Грузия в поэме Томаса Мура”Лалла Рук“, в кн.: Орловская, Н.К., Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.

Грузинская тематика в «Восточных эклогах“ Вильяма Коллинса; Пьеса Бомонта и Флетчера об Иберии,в кн.: Орловская, Н. К., Грузия в литературах Западной Европы XVII-XVIII веков, Тб., 1965.

n. orlovskaia, iberiis Tema aRorZinebis epoqis inglisur literaturaSi,«literaturaTmcodneoba II“, respublikuri samecniero konfereciis Tezisebi, Tb.,

1987. i. merabiSvili, baironi da saqarTvelo, literaturuli saqarTvelo, 1991, №2.d. gawerelia, qarTuli Tema baironis SemoqmedebaSi, literaturuli saqarTvelo,

1973, №46. a. gawerelia, ucnobi ”werili” qeTevan dedofalze, wignSi a. gawerelia,literaturuli werilebi, Tb., 1954. i. kenWoSvili, inglisuri wigni weTevan

dedofalze, mnaTobi, 1961, №1. e. xinTibiZe, vefxistyaosani Seqspiris epoqis inglisSi,Tb., 2008.

Page 357: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

357

uiliam kolinsis aRmosavlur eklogebSi moTxrobilia Sah-abasisgamijnurebis ambavi qarTvel mwyems gogonaze. ikvlevs ra qarTulTematikas zemoaRniSnul nawarmoebSi, n. orlovskaia aRwers imgeografiul garemos, sadac viTardeba siuJeti da varaudobs, romkolinss xelT hqonda pietro dela vales ”informacia saqarTvelosSesaxeb” da eyrdnoboda am cnobebs.

n. orlovskaias aseve Seswavlili aqvs qarTuli Tema Tomas murispoemaSi lala ruq. naSromSi miTiTebaa imis Sesaxeb, rom Tomas mursgamouyenebia arabi mogzaurisa da geografis ibn-hauklis cnobebi dasxva istoriuli masala aRmosavleTis qveynebis Sesaxeb.

iberiis Sesaxeb saintereso masalas iZleva bomontisa dafletCeris piesa mefe da ara mefe. n. orlovskaia xazs usvams imgaremoebas, rom piesis avtorebs moqmedeba aRmosavleTis qveynebSigadaaqvT, magram masSi wamoWrili sakiTxebi inglisis istorias asaxavs.mas piesaSi moZiebuli aqvs iberiuli Temebi da varaudobs, romavtorebi icnobdnen plutarqes paralelur biografiebs datacitusis analebs da isargebles maTi cnobebiT.

e. xinTibiZis uaxlesi mosazrebis Tanaxmad, bomontisa dafletCeris mier or piesaSi - mefe da ara mefe da filasteri_ gamoyenebulia SoTa rusTvelis vefxistyaosnis Tematika. me-17saukunis dasawyisis inglisur literaturaSi uiliam SeqspirisTanamedrove da uSualo memkvidre dramaturgebis - bomontisa dafletCeris piesebis siRrmiseuli SedarebiTi kvlevis Sedegad mecnieriasabuTebs, rom zemoaRniSnuli piesebis siuJetebi nestanisa datarielis siyvarulis ambis gadamuSavebiTaa Seqmnili. es sruliadaxali mignebaa ara mxolod qarTul da inglisur, aramed msoflioliteraturaTmcodneobaSi.

me-17 saukunis 30-ian wlebSi qarTuli Tema sxva kuTxiTacwarmoCnda inglisur mxatvrul literaturaSi. 1633 wels, oqsfordSi

inglisur enaze daibeWda wigni qeTevan dedoflis wamebaze - A LetterRelating the Martyrdom of Keteban, Mother of Teimurases Prince of the Georgians, withall a Notable Imposture of the Iesuites Upon that Occasion. Sent From Gregorius Monkeand Priest, Agent for the Patriarke of Antioch into the Most Holy and Learned AbbotSophronius. Written first in Greeke and now done in English, Oxford. Printed by JohnLichield, An. D. 1633. qarTul-inglisuri kulturuli da literaturuliurTierTobis am metad mniSvnelovan faqtze yuradReba gaamaxvilaa. gawereliam. xolo Semdeg i. kenWoSvilma inglisuridn Targmna esteqsti da daurTo Sesavali werili da SeniSvnebi.

qarTul literaturaTmcodneobaSi Seswavlilia asevesaqarTvelos Tema jorj gordon baironis SemoqmedebaSi. rogorc misiTxzulebebidan Cans, bairons garkveuli warmodgena hqondasaqarTvelosa da qarTvelebze. saqarTvelos Tema gaielvebs misnawarmoebebSi: sardanapali, don-Juani, giauri. d. gawerelia miuTiTebs,rom baironis codna saqarTveloze garkveuli sakiTxebiT ifargleba -igi icnobda sxvadasxva istoriul Tu literaturul wyaros

Page 358: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

358

saqarTvelos Sesaxeb, icoda saqarTvelos bunebis silamaze, qarTveliqalis garegnuli mSveniereba da es codna moxdenilad gamoiyena TavisSemoqmedebaSi. baironis Semoqmedebis gamowvlilviTi Seswavlisasi. merabiSvilma yuradReba miaqcia don-Juanis originalis striqonebs,sadac qalis samoselSi gamowyobili Juanas garegnobis aRwerisaspoeti ambobs, rom is iseTi lamazi iyo, qarTvel qalsac kiSeedrebodao. rusul TargmanSi dakargulia es Sedareba da amdenad,igi yuradRebis gareSe rCeboda. mkvlevari mihyva siuJetis ganviTarebasda daadgina, rom nawarmoebis ori personaJi - katinka da dudu _qarTvelia. baironis werilebze dayrdnobiT i. merabiSvilma gamoTqvamosazreba, rom poets moswonda kolxi medeas xasiaTi da cxovrebaSieZiebda mas. rodesac baironi Sexvda veneciel margarita konis, igiwerda, “medea vipoveo”.

inglisur samecniero literaturaSi aRwerilia 13 wlis qarTveligogonas ambavi, romelic moitaces da saberZneTSi Caiyvanes, sadac igiSexvda lord bairons, romelmac gogona gamoisyida da scada misidabruneba samSobloSi, magram misi bedi ukuRma datrialda. gogona arCaiyvanes daniSnulebis adgilas. Mmisi mZime istoria weliwadnaxevarigrZeldeboda da bolos igi gardaicvala. Ggogona daumarxavT kretazeda bairons misTvis Zegli daudgams. Ees faqtebi moZiebuli aqvs i.merabiSvils da baironis SemoqmedebiTi memkvidreobis siRrmiseuliSeswavlis Sedegad mikvleuli aqvs baironis liriuli gmiris –Tirzasadmi miZRvnili poeturi striqonebi, romlebic qarTveligogonas ambavs exmianeba da gamoxatavs baironis interess saqarTvelosmimarT.1

amgvarad gamoiyureba qarTuli Tema inglisur literaturaSi damisi Seswavla qarTuli literaturaTmcodneobis mier.

qarTul-inglisuri literaturuli kontaqtebi samogzauro JanrisliteraturaSic aisaxa.

aRmosavleTis qveynebisaken zRviTa Tu xmeleTiT mimavalibritaneli mogzaurebi Cerdebodnen saqarTveloSi da agrovebdnenmaTTvis saintereso cnobebs. me-16 saukunidan ukve vxvdebiT ingliselmogzaurTa ramdenime Canawers saqarTvelos Sesaxeb. me-19 saukunidan kibevrma ingliselma mogzaurma aRwera Tavisi STabeWdilebebisaqarTveloze. saqarTvelos Sesaxeb inglisuri samogzauro Janrisliteraturis araerTi aRwerilobaa Sedgenili. maT Sorisaa oliveruordropisa da daglas freSfildis naSromebze darTulibibliografiuli saZieblebi, d. baretis katalogi, m. polievktoviscnobari, n. orlovskaias gamokvleva.2

1 Innes Merabishvili, Lord Byron’s Thyrza, A Scholarly Version, Tbilisi, 2007.2 J. Chardin, The Travels of Sir John Chardin into Persia, London, 1686; O. Wardrop, The Kingdom ofGeorgia, Travel in Land of Women, Wine and Song, London, 1888; D. Freshfield, The Exploration ofCaucasus, London, 1902; D. Barrett, Catalogue of the Wardrop Collection and of other Georgian Books andManuscripts in the Bodleian Library, Oxford, 1973; М. Полиевктов, Европейские путешественники XIII-

XVIII вв. по Кавказу, Тифлис, 1935 (т. I), 1946 (т. II); Н. Орловская, Английские путешественники начала

Page 359: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

359

qarTul da rusul istoriografiaSi araerTgzis aris miTiTebasaqarTveloSi ingliseli mogzaurebisa da maTi Canawerebis Sesaxeb.maTSi ZiriTadad is azria gatarebuli, rom inglisel mogzaurTaSoris iyvnen mzveravebi, romlebic agrovebdnen masalebs saqarTveloSiruseTis mmarTvelobis Sedegad Seqmnili viTarebis, qarTvelimosaxleobis ganwyobilebis, ruseTis samxedro Zalebis raodenobis,axlo aRmosavleTis strategiuli, politikuri, socialur-ekonomikuriTu kulturuli viTarebis Sesaxeb. amitom ruseTis mTavroba kavkasiismmarTvelebs avalebda im ingliselebis Tvalyuris devnebas, romlebicmogzaurobdnen saqarTvelos gavliT sparseTsa an TurqeTSi. amnaSromebis umetesoba sabWoTa periodSia Seqmnili da erTgvaradtendenciurad, rusuli politikuri orientaciis gavleniT aSuqebszemoaRweril viTarebas. am sakiTxebs Seexnen Semdegi avtorebi: m.surgulaZe, a. CxeiZe, v. markovi, e. burWulaZe.1

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobis kvlevisistoriaSi Zalze mniSvnelovani da mravlismTqmeli naSromia devidmarSal lengis ”qarTvelologiuri kvleva-Zieba oqsfordSi”, romelic

daibeWda 1955 wels inglisis samecniero JurnalSi ”Oxford Slavonic Papers”vol.VI, 1955. igi qarTulad Targmna aleqsandre gamyreliZem.2

lengis gamokvlevaSi gamoTqmulia mosazreba did britaneTSiqarTvelologiuri kvlevis dasawyisis Taobaze da ganxilulia amkvlevis ganviTarebis procesi.

lengi wers, rom marTalia, qarTvelologia Tanamedrove gagebiTmxolod saukuneze cota meti xnisaa, kavkasiis xalxTa zne-Cveulebebi,miTebi da Zeglebi antikur xanaSive iqcevdnen dasavlel swavlulTa damogzaurTa yuradRebas. SemTxveviTi ar aris, rom oqros sawmisisa dapromeTes Tqmulebebis geografiuli adgili kavkasiaa. herodotesTxzulebaSi dawvrilebiTi cnobebia mocemuli qarTvelTa politikurimdgomareobis Sesaxeb. qsenofontes Txzuleba ki uamrav cnobas iZlevaZveli qarTveli tomebis cxovrebis SeswavlisaTvis. strabonma, romlisbiZa kolxeTis gamgebeli iyo, Zveli saqarTvelos politikuri dasocialuri struqturis suraTi daxata. lengi wers, rom bevriantikuri mwerali gvevlineba zogierTi Tanamedrove mkvlevriswinamorbedad iberielTa wyvdiadiT moculi warmomavlobisa daucnobi enis axsnis ZiebaSi, roca gamoTqvamen mosazrebas, rom isinipreistoriul xanaSi gadmosaxldnen xmelTaSua zRvis SoreulkidesTan mdebare iberiis naxevarkunZulidan. straboni da arianosimiuTiTeben ucnaur enaTa araCveulebriv raodenobas kavkasiaSi.

XIX века о Грузии, в кн.: Орловская, Н.К. Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.с. 168-180.

1 m. surgulaZe, inglisuri cnobebi saqarTvelos Sesaxeb XII saukunidan XIX saukunisSua wlebamde, Tsu Sromebi, t. 184, Tb., 1977, gv. 170–188; a. CxeiZe, inglisis politika

kavkasiaSi, Tb., 1973; В. Марков, Россия, Закавказье и международные отношения вXVIII веке, М., 1966; e. burWulaZe, saqarTvelos dayofisa da damonebis inglisel-TurqdampyrobTa gegmebis CaSla, Tb., 1953.2 d. m. lengi, qarTvelologiuri kvleva-Zieba oqsfordSi, ciskari, 1957, №4, gv. 139-151.

Page 360: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

360

naSromis avtori wers, rom mogviano xanebamde qarTvelologiadasavleTSi dafuZnebuli iyo mxolod antikuri mwerlebis aseTcnobebze.

gamokvlevaSi devid lengi aRniSnavs, rom qarTuli mwerlobadasavleT evropas pirvelad mari brosem (1802 - 1880) gaacno werilebisseriiT, romlis gamoqveynebac man 1830 wels daiwyo safrangeTSi.zogierTi maTganis Targmani ki imave periodidan ibeWdeboda

britaneTis Asiatic Journal-is furclebze. lengis miTiTebisamebr, sworedbroses droidan iwyeba qarTvelologiuri saqmianoba inglisSi.

marika oZelis 1998 wels gamoqveynebul naSromSi ”qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobis istoriisaTvis” saTanadodaris Sefasebuli devid lengis qarTvelologiuri kvleva - misiRvawli rogorc uSualod qarTuli literaturis aseve qarTul-britanuli literaturuli urTierTobis kvlevis istoriaSi. masSiTanmimdevrulad aris Seswavlili yvela im britaneli mecnierisnaRvawi, romelic exeba aRniSnul problematikas. saxeldobr, pirvelioqsfordeli mecnieri, edinburgis universitetis sapatio doqtorisolomon sizar malani (1812–1894) dainteresebuli yofila saqarTvelosda somxeTis eklesiebiT. 1866 wels man gamosca platon ioselianis”saqarTvelos eklesiis istoriis” inglisuri Targmani da lengisaRniSvnisamebr, daurTo imdeni sasargeblo SniSvna, rom igi dRemderCeba Zvirfas sacnobaro wignad. 1870 wlis gazeT ”droebaSi”vkiTxulobT: ”am ukanasknel Jams angliaSi da amerikaSi gamoCndnenimisTana samRvdelo pirebi, rom SesaZloTa xedaven da daiwyes kidecmecadineoba SeerTebisaTvis ori ekklesiisa aRmosavleTis daanglikanisa. es pirni acnoben aRmosavleTis ekklesiis mdgomareobas dasafuZvels angliel da amerikel RvTisnier xalxs. sxvaTa SorisqarTuli ekklesiis Sesaxeb angliurad aris naTargmni platonioselianis ”istoria qarTvelT ekklesiisa”. meore wigni aris gabrielepiskopozis 15 qadagebebis Targmani angliurad qarTulidam dadabeWdili londonSi 1867 w. es orive wigni gadaTargmnilia angliis

ekklesiis mRvdlisagan solomon malanisagan” (”droeba”, 1870, №2).

mas Semdeg, rac malanma Targmna gabriel episkoposis”qadagebani”, gadawyvita piradad gaecno misi avtori. Mm. oZelisTxovniT, bodlis biblioTekis mecnier-konsultantma devid baretmagadasca mas amonabeWdi s. s. malanis Svilis artur noel malaniswignidan, sadac aRwerilia misi mamis saqarTveloSi mogzauroba dagabriel episkoposTan Sexvedra.1 solomon sizar malanis moRvaweobaaraerT naSromSia ganxiluli.2

kidev erTi oqsfordeli mecnieri, romelmac seriozuli wvliliSeitana inglisuri qarTvelologiis ganviTarebaSi, aris profesoriuiliam riCard morfili (1834 – 1909). lengis TqmiT, igi iqneb iseTi

1 A. N. Malan, Solomon Caesar Malan, D.D.: memorials of his life and writings, London, 1897, gv. 273-277.2g.SaraZe, ”bednierebisa da saTnoebis saunje”, Tb., 1984, gv. 20-22; l. TaqTaqiSvili-

uruSaZe, ”marjori uordropi”, Tb., 1965, gv. 20; m. surgulaZe, ”qarTulisazogadoebrivi azri inglisis Sesaxeb /XIX-XX ss. revoluciamdeli periodi/,

”ciskari”, 1976, №12, gv. 131-144...

Page 361: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

361

universaluri lingvisti ar iyo, rogorc malani, magram ueWvelia,uTanabrdeboda mas im xalxTa siyvarulsa da sulis SecnobaSi,romelTa enebsac igi swavlobda. morfili slavisti iyo. aleqsandrecagarelis naSromebis gacnobis Semdeg ki Seiswavla qarTuli ena,imogzaura saqarTveloSi, piradi kontaqtebi daamyara da mimowerahqonda gamoCenil qarTvel moRvaweebTan. inglisel mecnierTagan igipirveli iyo, romelic Seexo qarTuli enis sakiTxebs da zogadadmimoixila qarTuli literaturis ganviTarebis istoria werilSi”saqarTvelos ena da literatura”. man aseve gamoaqveyna rigirecenziebi o. uordropis, al. cagarelis, m. janaSvilis,al. xaxanaSvilis naSromebsa da m. uordropisa da a. laistisTargmanebze. am recenziebSi igi iZleoda qarTuli kulturisa daliteraturis Zeglebis da maT Sesaxeb Seqmnil naSromTa Tu TargmanTamecnierul analizs. morfilis Sesaxeb saqarTveloSi gamoqveynebuliamogonebebi, saintereso cnobebi da samecniero naSromi.1

inglisuri qarTvelologiis ganviTarebas, inglisurenovansamyaroSi qarTuli kulturisa da mwerlobis gacnobas,popularizaciasa da qarTul-inglisuri kulturul-literaturulurTierTobaTa gaRrmavebas udidesi amagi dasdes da-Zma marjori (1869-1909) da oliver (1864-1948) uordropebma. maTi moRvaweoba sakmaodkargad aris Seswavlili da Sefasebuli rogorc qarTvel, aseveinglisel mecnierTa mier. uordropebis SemoqmedebiTi memkvidreobisanalizi mogvca devid lengma zemoaRniSnul werilSi; daiweramonografia marjori uordropze (l. TaqTaqiSvili-uruSaZe, ”marjoriuordropi”, Tb., 1965); Seiqmna msxviltaniani gamokvleva (g.SaraZe,”bednierebisa da saTnoebis saunje”, Tb., 1984), romelSic aRweriliauordropebis urTierToba saqarTvelosa da qarTul kulturasTan.naSromis avtors g. SaraZes inglisis wignTsacavebSi mikvleuli aqvssaxelovani da-Zmis manamde ucnobi faqtebi, dawvrilebiT aqvsgaanalizebuli maTi Semoqmedeba, dokumenturad aqvs Seswavlili maTidamokidebuleba qarTvel moRvaweebTan, moZiebuli aqvs saarqivomasalebi, romlebic naTels hfenen XIX-XX saukuneebis qarTvelmweralTa manamde ucnob mxareebs. wigns axlavs mdidaribibliografiuli masala.

1991 wels fineTSi Catarda rusTvelologiuri simpoziumi.oliver uordropis qaliSvilma ninom im droisaTvis dawera narkveviTavisi mamisa da mamidis Sesaxeb da devid baretis xeliT gagzavnafineTSi. baretma es werili gadasca elguja xinTibiZes, romelicmonawileobda aRniSnuli simpoziumis muSaobaSi. SemdgomSi marikaoZelis mier damuSavda da qarTulad iTargmna nino uordropis esmogoneba.2 masSi mxatvrulad aris aRwerili uordropebis ojaxurigaremo da da-Zmis sazogadoebrivi Tu SemoqmedebiTi saqmianoba. ninouordrops Tavis monaTxrobSi gamoyenebuli aqvs TavianTi ojaxis

1i. mansvetaSvili, ”mogonebebi”, Tb., 1985, S. gozaliSvili, ”ilia WavWavaZe da qarTuli

kulturis sazRvargareTeli megobrebi”, Tb., 1973. n. orlovskaia ”morfilis naSromebi qarTuli

filologiis dargSi”, ciskari, 1964, №6, gv. 139-140.2

m. oZeli, dasax. naSromi, gv. 63-64.

Page 362: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

362

epistolaruli urTierToba da da-Zmis SemoqmedebiTi memkvidreobisdevid lengiseuli Sefaseba. marjorisa da oliveris mimoweridanmoCans maTi mudmivi survili qarTvel xalxTan da qarTulkulturasTan mWidro kavSirisa, marjoris gancdebi qarTuli enisSeswavlisa da ama Tu im nawarmoebis Targmnisas, misi Targmnis stili,misi xedva Targmanis sakiTxebze, saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSimogzauroba, Sexvedrebi, sazogadod samecniero da mTargmnelobiTimuSaobis procesi, oliveris samsaxurebrivi saqmianobis mimarTuleba...es narkvevi warmoaCens uordropebis cxovrebisa da moRvaweobiszogierT manamde ucnob faqts.

oliver uordrops megobroba da samecniero kontaqtebi hqondainglisel armenologTan frederik kornuel konibirsa (1856-1924) dajeimz bedelisTan (1854-1940). konibiri ikvlevda qarTul sasulieromwerlobas da Tavisi samecniero muSaobis sworad warmarTvisaTvisSeiswavla Zveli qarTuli ena. uordropebisa da konibirisTanamSromlobis Sedegad araerTi naSromi Seiqmna. qarTvelologiurimecnierebisaTvis mniSvnelovania bedelis werilebi oliveruordropTan.2 devid lengis werilSi ganxilulia aseve ingliseliistorikosisa da filologis uiliam eduard devid alenis (1901-1973)naSromebi. ruseT-saqarTvelos da TurqeT-saqarTvelos istoriisproblemebze gamoqveynebuli naSromebis garda, man erTi narkvevimiuZRvna qarTuli literaturis istoriis sakiTxebs wignSi ”qarTvelixalxis istoria”. alenis naSromi qarTuli literaturis Sesaxeb mor-filis naSromis Semdeg meorea inglisur literaturaTmcodneobaSi,sadac Tanmimdevrulad, ufro detalurad da farTod aris ganxiluliqarTuli literaturuli procesi. garda amisa, sagulisxmoa alenissaqmianoba qarTul-inglisuri kulturuli urTierTobis sferoSi, racgamoixata mis mier andro guguSvilTan TanamSromlobiTqarTvelologiuri da kavkasiologiuri Jurnalis ”georgikas”daarsebasa da gamocemaSi. londonSi 1935-37 wlebSi gamoica Jurnalissami tomi. masSi qveyndeboda rogorc ucxoeli mecnierebis, aseveqarTveli emigrantebis da saqarTveloSi moRvawe qarTveli mwerlebisada swavlulebis werilebi. 1937 wels ”vefxistyaosnis” iubiles mieZRvna”georgikas” TiTqmis mTeli nomeri. alenis Rvawli qarTuliliteraturis kvlevisa da kulturul-literaturuli kontaqtebisgaRrmavebis sferoSi gaanalizebulia naSromSi ”qarTul-inglisuriliteraturuli urTierTobis istoriisaTvis”.

naSromSi “qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis” Seswavlilia ingliseli literaturaTmcodnisa daistorikosis, kavkasiaTmcodneobis profesoris, ivane javaxiSvilissaxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis sapatio doqtorisdevid marSal lengis (1924 – 1991) is seriozuli Rvawli, romelic manSeitana qarTul-inglisuri kulturuli kontaqtebis gaRrmavebasa dabritaneTSi qarTuli mwerlobis aRqmis saqmeSi. lengma araerTifundamenturi gamokvleva Seqmna, romlebSic kvalificirebuli aqvsqarTuli literaturis ganviTarebis etapebi, sakuTari mosazrebebi aqvsCamoyalibebuli literaturaTmcodneobis sadao sakiTxebze, ganxiluliaqvs Tu rogor viTardeboda qarTvelologiuri kvleva inglisSi, rac

Page 363: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

363

Cven zemoT araerTgzis davimowmeT. devid lengma aseve mniSvnelovaniTargmanebiT Seavso inglisuri mwerloba.

devid lengis literaturaTmcodneobiTi naazrevidangansakuTrebiT sayuradReboa misi msjeloba Suasaukuneebis romanis”varlaam da ioasafis” efTvime aTonelis avtorobis Sesaxeb.e. xinTibiZes aRniSnuli aqvs, rom Tanamedrove bizantinistikaSi”varlaam da ioasafis” avtorad upiratesad ioane damaskelia miCneuli,maSin roca qarTul samecniero literaturaSi efTvime aTonelisavtoroba eWvs ar iwvevs. mis avtorobas icavs rusi mkvlevarii. goleniSCev-kutuzovi, amerikelebi r. l. vulfi da r. p. bleiki,belgieli f. alkeni, italieli h. muzurilo, berZeni v. laurdasi dasxvani1. 1953 wels germanelma mecnierma franc delgerma daicva ioanedamaskelis avtorobis Tezisi. delgeris gamokvlevis pasuxad vrcelinaSromi gamoaqveyna devid lengma ”efTvime qarTveli da ”varlaamisa daioasafis” romani”, romelSic igi dabejiTebiT uWrda mxars efTvimeaTonelis avtorobas. 1957 wels gamoqveynebul werilSi ”balavarianis”axladaRmoCenili vrceli qarTuli redaqciis Taobaze d. lengi werda,rom es redaqcia, romelic IX saukuniT unda TariRdebodes, arisarabuli araqristianuli teqstis qarTulad gadaqristianeba, xolo amukanasknelis Semoklebaa Tbilisuri redaqcia - ”sibrZne balavarisa”,romelic imave IX saukuneSi unda damuSavebuliyo. 1957 wels lengmaTviTon Targmna inglisurad ”balavarianis” mokle redaqcia, xolo 1966wels - vrceli redaqcia.

meoce saukunis ormocdaaTiani wlebis qarTvel mecnierTakvlevis Sedegebis gaTvaliswinebiT d. lengma Sesavali werilidaurTo g. vuduardisa da h. metinglis mier inglisurad Targmnili”varlaam da ioasafis” 1967 wlis gamocemas, sadac igi iziarebs imdebulebebs, rom ”balavarianis” vrceli redaqcia, romelic arabuliaraqristianuli versiidan momdinareobs, am Txzulebis pirvelqristianul damuSavebas warmoadgens. igi qarTulidan berZnuladTargmna efTvime aTonelma XI saukunis pirvel meoTxedSi. CvenamdemoRweuli ”varlaam da ioasafis” berZnuli versia efTvime aTonelisTargmanis gametafrastebas warmoadgens, romelic SesaZloa TviTonsvimon loRoTetis an misi romelime mowafis namoRvawari iyos.”balavarianis” aRmosavlur redaqciebsa da gadamuSavebebs d. lengiganixilavs 1971 wels gamoqveynebul gamokvlevaSi ”aRmosavlurimasalebi qarTul balavarianze”. amdenad, devid lengis safuZvlianiargumentaciiT Sesrulebulma naSromebma sabolood daamkvidrasayovelTao mecnieruli Tvalsazrisi ”varlaam da ioasafis” sadavosakiTxebis garSemo.

devid lengma axal safexurze aiyvana konibiris mier dawyebuliqarTuli sasuliero mwerlobis mecnieruli Seswavla. man inglisurenaze gamosca qarTveli wmindanebis cxovrebaTa da wamebaTa krebuli.masSi Tavebis mixedviT aris warmodgenili Zveli qarTuli mwerlobis

1 e. xinTibiZe, qarTul-bizantiuri literaturuli urTierTobis istoriisaTvis, Tb., 1982,gv. 267, 273-274

Page 364: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

364

aTi nimuSi. TiToeul Tavs wamZRvarebuli aqvs mTargmneliseuligamokvleva.

1962 wels gamoqveynebul naSromSi ”saqarTvelos axali istoria”lengi msjelobs qarTuli anbanis warmoSobis sakiTxze daliteraturisa da xelovnebis sxvadasxva problemaze, ZvelsaqarTveloSi ekonomikis aRmavlobasTan erTad literaturulikontaqtebis gaRrmavebasa da literaturul da Teatralur cxovrebaze,ufro detalurad Cerdeba ilia WavWavaZisa da akaki wereTlisSemoqmedebaze, ganixilavs meoce saukunis dasawyisis kulturulcxovrebas. mogvianebiT lengma gamoaqveyna naSromi ”qarTuliliteraturis ganviTarebis etapebi”, romelic uSualod qarTulliteraturul procesebs exeba. masSi Tanmimdevruladaa gaSuqebuliqarTuli literaturis ganviTareba periodebis mixedviT. lengmaspecialuri gamokvleva miuZRvna ioane batoniSvilis ”kalmasobas”. masgamocemuli aqvs britaneTis muzeumSi daculi qarTuli da sxvakavkasiuri nabeWdi wignebis katalogi.

qarTvelma mecnierebma devid marSal lengis RvawliRirseulad Safases. m. oZelis naSromSi ”qarTul-inglisuriliteraturuli urTierTobis istoriisaTvis” yuradRebaagamaxvilebuli qarTul samecniero wreebSi naklebad cnobilemigrantul Jurnal ”krebulis” furclebze gamoqveynebul werilze ”d.m. lengi da misi kvleva-Ziebani saqarTvelos istoriaSi” (”krebuli”,niu-iorki, 1957). werilis avtori g. maxvilaZe (givi kobaxiZisfsevdonimi) aRwers jer kidev axalgazrda lengis moRvaweobas,samecniero interesebis sferos, mis zogierT istoriul daliteraturaTmcodneobiT naSroms da maRal Sefasebas aZlevs maT. igikmayofilebiT aRniSnavs, rom qarTveli mecnierebi kargad icnoben dasaTanadod afaseben lengis Sromebs da mouwodebs qarTul emigracias,xeli Seuwyon mecniers qarTvelologiur muSaobaSi.

m. oZelis zemoxsenebul naSromSi aseve Seswavliliaingliseli mwerlis, mecnierisa da mTargmnelis qeTrin vivianisqarTvelologiuri moRvaweoba. qeTrin vivianma (1917-2010)qarTvelologiuri seminarebi profesor devid marSal lengisxelmZRvanelobiT gaiara londonis universitetis orientalistikisada afrikaTmcodneobis institutSi. meore msoflio omis SemdegganagrZo franguli da inglisuri literaturisa da filosofiisSeswavla; Targmnida franguli enidan da werda leqsebs, moTxrobebsada piesebs; qarTuli kulturiT dainteresda moris bauras naSromis”STagoneba da poezia” gacnobis Semdeg. naTargmni aqvs qarTulisaistorio Zeglebi (k. salias ”qarTveli eris istoria” da laSagiorgis periodi ”qarTlis cxovrebis” s. yauxCiSviliseuligamocemidan). qarTuli literaturis Zeglebidan Targmna”vefxistyaosani” (1977 w.), ”wigni sibrZne-sicruisa” (1982); atarebdaleqciebs qarTuli kulturisa da literaturis Sesaxeb inglisissamecniero centrebSi (”saqarTvelo musikisa da slaidebis TanxlebiT”prestinis qalTa institutSi 1976 wels, ”vefxistyaosnis gavlenaqarTul kulturaze” - birmingemis universitetis bizantinistikiscentrSi 1981 wels...) qeTrin viviani xSirad monawileobda

Page 365: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

365

saerTaSoriso simpoziumebis muSaobaSi: ”aRmosavluri da dasavlurikulturis elementebi vefxistyaosanSi”, italia, bari, 1980 w., statiissaxiT daibeWda JurnalSi ”bedi qarTlisa”, ”Targmnis ostatoba”,Tbilisi, 1983 w., ”vefxistyaosnis metri”, Tbilisi, 1988 w., ”SoTarusTaveli da qarTuli tradicia”, fineTi, turku, 1991 w.

naSromSi ”qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis” Seswavlilia qeTrin vivianis 1982 wels gamoqveynebuliwigni ”sufizmis kvali qarTul literaturaSi”. wignSi qeTrin vivianiganixilavs ”sufizmis”, rogorc terminis, sxvadasxva avtoris miersxvadasxva gagebiT xmarebis magaliTebs. TviTon mkvlevari masSi mTelim saazrovno sistemas gulisxmobs, romelic Serwymulia aRmosavlurcivilizaciasTan da romlis garkveuli anarekli dasavlur mxatvrulliteraturaSic SeiZleba daiZebnos. mecnieri msjelobs erTianliteraturul procesze, miiCnevs ra mas mTlian, zogad movlenad.avtoris azriT, qarTuli mwerlobis ganxilvisas Tanabari yuradRebaunda daeTmos rogorc aRmosavlur, aseve dasavlur literaturul-filosofiuri tradiciis kvals. monografiaSi gansakuTrebiTxazgasmulia, rom aRmosavluri tradiciis gavlena uZvelesi xanidangasdevs qarTul kulturas. amis gamomwvev mizezad ki dasaxelebuliamZlavri aRmosavluri saxelmwifoebis mravalsaukunovani batonobasaqarTveloSi da qarTveli monarqebis mier aRmosavluri kulturispopularizacia TavianT qveyanaSi. qeTrin viviani aRniSnavs, romsufizmis kvali martooden Suasaukuneebis qarTul literaturas rodigasdevs. amis dadasturebaa aRorZinebis xanis qarTuli mwerlobisZeglebi (sulxan-saba orbelianis ”sibrZne-sicruisa” Tu vaxtangmeeqvsis mier Targmnili ”qilila da damana” da sxva). garda amisa, masmiaCnia, rom aRmosavluri samyarodan momdinareobs is siuJetebi damotivebi, romlebmac qarTul folklorSi SeaRwies da misi organulinawili gaxdnen, Semdeg ki transformirebuli saxiT gadavidnenqarTuli literaturis ZeglebSi. mkvlevars Seswavlili aqvs sworedaRmosavluri kulturis elementebisa da maT qarTul erovnul quraSigadamuSavebisa da garkveulwilad Serwymis procesi da am aspeqtiTwarmoaCens qarTuli literaturuli azris ganviTarebas.

A aqvea ganxiluli qeTrin vivianis gamouqveynebeli narkvevi”tradicia saqarTveloSi”. igi daiwera 1992 wels. masSi saqarTvelossazogadoebrivi cxovrebis sxvadasxva tradiciebi avtors ganxiluliaqvs istoriisa da Tanamedroveobis fonze. mecniers originalurimosazreba aqvs Camoyalibebuli imis Sesaxeb, Tu rogor realizdebaqarTuli tradiciis elementebi qarTulsave literaturasa damusikalur kulturaSi, qarTul frazeologiasa da yofiT cxovrebaSi,arqiteqturasa da cekvebSi. amasTanave aRniSnavs bizantiuri daorientaluri tradiciebis gavlenasac.

zemoxsenebul wignSi aseve Seswavlilia robert stivensonis,donald reifildis, devid baretis Rvawli qarTvelologiis sferoSi.

Suasaukuneebis qarTuli kulturis Seswavlisa da TargmnissaqmeSi mniSvnelovani wvlili Seaqvs literaturaTmcodnesa damTargmnels, profesor robert stivensons. mas Zalze seriozuli

Page 366: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

366

gamokvlevebi aqvs „vefxistyaosnisa“ da misi Targmnis Sesaxeb,„omanianis“, „didmouravianis“, „amirandarejanianis“ irgvliv;qarTulidan naTargmni aqvs: „amirandarejaniani“ da „vefxistyaosani“.„amirandarejanianis“ stivensoniseuli Targmanis gamoqveynebasmecnieruli polemika mohyva (d. m. lengi, g. m. merediT-ouensi, S.nucubiZe, al. baramiZe, s. serebriakovi, m. Ciqovani). d. lengisa damerediT-ouensis recenziaSi1 wamotivtivda „amirandarejanianis“sparsuli warmoSobis Teoria. maT „yisai hamzasa“ da„amirandarejanianis“ teqstebis Sedarebisas SesaZleblad miiCniessparsuli nawarmoebis gavlena qarTulze. recenzentebi asevesayvedurobdnen mTargmnels, rom man originalad aiRo z. WiWinaZisgamocema. robert stivensoni emyareboda al. baramiZis, m. Ciqovanis,S. nucubiZis da sxvaTa mosazrebebs da ar gaiziara n. maris Teoria„amirandarejanianis“ sparsul warmoSobaze, romelsac k. kekeliZemdauWira mxari da mas „mar-kekeliZis Teoria“ uwoda (arc stivensoni daarc leng–merediT-ouensi arafers amboben imis Sesaxeb, rom n. marmacda k. kekeliZemac TavianTi adrindeli mosazrebebi gadasinjes, marmauaryo am romanis sparsuli warmoSobis Teoria, kekeliZem ki daasabuTanawarmoebis originaloba). „amirandarejanianis“ inglisuri Targmanisstivensoniseuli winasityvaoba mniSvnelovan gamokvlevas warmoadgens,romelSic ganxilulia am nawarmoebis irgvliv arsebuli naSromebi,gamokveTilia avtoriseuli pozicia, gakritikebulia z. WiWinaZiseuligamocema da aRniSnulia, rom samwuxarod Targmans swored igi daedosafuZvlad radgan sxva gamocema misTvis miuwvdomeli aRmoCnda.robert stivensonis qarTvelologiuri Ziebani, misi Targmanebi damecnieruli paeqroba maT garSemo dawvrilebiT aqvs ganxilulin. andronikaSvils.2

nayofier mTargmnelobiT da literaturul-kritikulmoRvaweobas eweva ingliseli literaturaTmcodne, profesori donaldreifildi. mas Targmnili da gamocemuli aqvs galaktion tabiZisleqsebi, vaJa-fSavelas poemebi – „stumar-maspinZeli“, „aludaqeTelauri“, „gvelismWameli“. wigns wamZRvarebuli aqvsmTargmneliseuli gamokvleva vaJas Semoqmedebis Sesaxeb. aqve undaaRvniSnoT, rom vaJa-fSavelas moTxrobebi Targmna ingliselma

enaTmecnierma brain jorj hჲuitma. garda amisa mas kidev ramdenimeTargmani aqvs Sesrulebuli qarTuli mwerlobidan, rac mimoxiluliiyo qarTul presaSi.3 donald reifilds naTargmni aqvs iliaWavWavaZis poema „mefe dimitri Tavdadebuli“ da akaki wereTlis„Cemi Tavgadasavali“. igi aqveynebs werilebs qarTul literaturazerogorc saqarTveloSi, aseve sazRvargareT. mas dabeWdili aqvs weriligalaktionisa da ticianis poeziaze; gaanalizebuli aqvs i. WavWavaZis,gr. robaqiZis, vaJa-fSavelas, p. iaSvilis Semoqmedeba. Seswavlili aqvscisferyanwelTa moRvaweoba da SepirispirebiT aspeqtSi hyavs

1 D.M. Lang, G. M. Meredith-Owens, Amirandarejaniani, A Georgian Romance and its English Rendering,BSOAS, London, 1959, vol. XXII gv. 454 – 490.2 n. andronikaSvili, robert stivensonis qarTvelologiuri Ziebani, Tb., 1988.3r. Turnava, jorj hiuiti da misi Targmanebi, literaturuli saqarTvelo, 1987, #51.

Page 367: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

367

warmoCenili pasternaki, rilke da qarTveli poetebi. d. reifildiqarTuli xalxuri poeziiTac dainteresda. man moiZia da Seiswavlaxalxuri poeziis Zirebi vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi dacisferyanwelTa ganviTarebaSi. Ddonald reifildma maRali Sefasebamisca n. yiasaSvilis mier Sesrulebul „ulises“ qarTul Targmans.mecnieri xSirad gamodis BBC-is radioarxiT da mihyavs saubrebiqarTuli kulturis, literaturis, saqarTvelos Tanamedrove yofisSesaxeb. donald reifildi saqarTvelos xSiri stumaria, safuZvlianadicnobs qarTul kulturas. man mecnierulad daamuSva qarTulixelnawerebi, saarqivo Tu gamoqveynebuli masalebi da Seqmnafundamenturi naSromi „qarTuli literatura (istoria)“, romelicoqsfordSi gamoica 1994 wels. Cveni azriT, reifildis es Zalzesaintereso sqeltaniani gamokvleva logikuri gagrZeleba dagaRrmavebaa im xazisa, romelic daiwyo 1888 wels Jurnal „eqedemi“-Sigamoqveynebuli u. morfilis weriliT „qarTuli ena da literatura“,Semdeg gagrZelda oliver da marjori uordropebis, f. konibiris,j. bedelis, u. alenis SromebSi, sruliad axal safexurze avidad. lengis gamokvlevebSi da Tanamedrove JReradoba SeiZina q. vivienis,d. baretis, r. stivensonis nawerebSi.

mkvlevari ixilavs qarTul saliteraturo cxovrebas Vsaukunidan Cvens Tanamedroveobamde. garda literaturuli procesebiskritikuli Sefasebisa, reifilds Tavis wignSi Setanili aqvs zogierTiTxzulebis miseuli Targmani. naSromSi vxvdebiT sagulisxmoparalelebsa da SedarebiT analizs (mag., Seqspiriseuli da vaJaseulibunebis doqtrina; mixeil javaxiSvilis Txrobis stilisa damxatvruli xerxebis Sedareba stendalTan, mopasansa da zolasTan daa.S.). cxadia, naTargmni literatura originaluri mwerlobis nawilia.aqedan gamomdinare, Cans d. reifildma saWirod miiCnia Sexebodaucxouri literaturis qarTul Targmanebsac. TanamedroveTargmanebidan igi gansakuTrebiT Cerdeba daviT weredianis fransuaviionisa da niko yiasaSvilis joisis Targmanebze da maRal SefasebasaZlevs maT. mkvlevaris azriT, Cveni saukunis 60-iani wlebidan daiwyo„literaturuli cxovrebis gazafxuli“, radgan qarTulmaliteraturam SeiZina is gabeduleba, rac mas ocian wlebSi hqonda.mniSvnelovani faqtia, rom qarTvelma mwerlebma da mecnierebmayuradReba miaqcies am gamokvlevas da gansxvavebuli damokidebulebagamoxates. Cveni azriT, angariSgasawevia samecniero-kritikulimosazrebebi,1 da ara empiriuli STabeWdilebebi da emociurigamonaTqvamebi.

oqsfordis bodlis biblioTekaSi moRvaweobda Suasaukuneebisliteraturis mkvlevari, mTargmneli, qarTuli kulturisa daliteraturis damfasebeli da moamage, swavluli devid bareti. wlebismanZilze igi xelmZRvanelobda biblioTekis orientalistikisganyofilebas. mis mieraa Sedgenili uordropebis koleqciisa dabodlis biblioTekaSi daculi sxva qarTuli wignebisa daxelnawerebis katalogi. devid barets didi wvlili miuZRvis„vefxistyaosnis“ finur enaze ametyvelebis saqmeSi. Tavisi naazrevi

1 E. Khintibidze, General Features of Georgian Literature in the Eyes of Foreign Kartvelologist, ჟ. “Kartvelologist”,#5, 1998, გვ. 6-12.

Page 368: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

368

poemis prologis garSemo _ Vepkhistqaosani: trying to make sense of the Prologue _man waikiTxa 1990 wels londonSi mowyobil qarTvelologiis dReze.1991 wels devid bareti rusTvelologiur simpoziumze fineTSigamovida moxsenebiT „rusTaveli da araqarTveli mkiTxveli“, racSemdeg daibeWda simpoziumis masalebSi. mas dasrulebuli hqondamuSaoba akaki SaniZis „qarTuli enis gramatikis“ inglisur Targmanze,romelic man ucxoel studentTaTvis moamzada da daurTo komentarebida ganmartebani.1

sagulisxmoa ingliseli enaTmecnieris jeimz nevil berZolisRvawli qarTuli sasuliero mwerlobis Seswavlis saqmeSi. metadfaseulia misi mosazrebani Zveli qarTuli Targmanebis warmomavlobisaTu qarTuli sasuliero mwerlobis sxva mniSvnelovan sakiTxebze.miseuli kvlevis erTi magaliTia ioanes „gamocxadebis“ teqstisa damisi andria kriteliseuli komentaris efTvime aTonelis qarTuliTargmani. bibliuri teqstebis filologiuri kvlevis Sedegad mangamoTqva azri, rom qarTuli versia unda warmoadgendes amJamaddakarguli berZnuli xelnaweris Targmans. mecnierma uaryoSexeduleba, rom qarTuli Targmani uSualod berZnulidan armomdinareobs da atyvia siriuli da somxuri versiebis gavlena.2

inglisuri literaturaTmcodneobis mier zogadad qarTulimwerlobis kvlevis istoria Seswavlilia qarTul mecnierebaSi.3

qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobisa da misikvlevis istoriaSi mdidar masalas vxvdebiT inglisurirusTvelologiisa da qarTuli Seqspirologiis Seswavlisas.

inglisuri rusTvelologia sakmaod mravalferovania. poemisoTxi inglisuri erTmaneTisgan gansxvavebuli Targmani, ingliselmkvlevarTa naazrevi da poemis Tematikis SemoqmedebiTad aTvisebawarmoadgens sakiTxTa im wres, romelic erTiandeba erTi didiproblemis qveS – SoTa rusTveli inglisur literaturaSi.

britaneTSi sxvadasxva dros, sxvadasxva avtoris mierSesrulebul gamokvlevebs rusTvelisa da misi poemis irgvliv aSkaradatyvia maTi Tanadrouli rusTvelologiuri literaturisgaTvaliswineba. magaliTad, roca oliver uordropi cdilobs poemiszogierTi problema evropul literaturasTan mimarTebaSi ganixilos,vfiqrobT, igi agrZelebs v. SiSmariovis gamokvlevaSi warmoCenilproblematikas, romelSic gamovlenilia calkeuli analogiebi„vefxistyaosnisa“ dasavlur literaturasTan. migvaCnia, rom morisbauras gaTvaliswinebuli aqvs Salva nucubiZis Tvalsazrisi daupiratesad mis azrs emyareba, rodesac gansakuTrebiT Cerdeba SoTa

1m. oZeli, dasax. naSromi, gv. 74

2 j. n. berZoli, ”gamocxadebis” eqvTime aTonelis Targmani, Tsu Sromebi,

literaturaTmcodneoba, №261, Tb., 1986, gv. 60–66. m. oZelis dasax. naSromi, gv. 74-75.3 M. Odzeli, Georgian Literature in English Literary Criticism, wignSi: Georgian Literature in EuropeanScholarship, Amsterdam, 2001, gv. 106-122.

Page 369: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

369

rusTvelis msoflmxedvelobis neoplatonur safuZvelsa daarakonfesiur qristianizmze.

inglisuri gamokvlevebis zogierTi nakli Tu Secdoma isev imperiodis rusTvelologiur wreebSi miRebuli azridan momdinareobs.magaliTad, roca uiliam alenis mosazrebebSi xedaven poemis siuJetissparsul mwerlobasTan dakavSirebas (l. menabde), albaT misi axsnacSeiZleba SoTa ruTvelis poemis niko maris SexedulebiT. oliveruordropi, rogorc zemoT aRvniSneT, poemis xelnawerebze saubrisasimeorebs mis Tanamedrove qarTul samecniero wreebSi gavrcelebulzogierT dausabuTebel mosazrebas.

ingliseli mkvlevrebi erTgvari novatorebi arian„vefxistyaosnis“ msoflio literaturul procesTan mimarTebaSiSefasebis TvalsazrisiT. miuxedavad ufro adreuli calkeulicdebisa, maT farTod daayenes es problema (oliver uordropi, morisbaura, robert stivensoni, piter dronke, devid lengi, qeTrin vivieni).es ki qarTvelologiuri kvleva-Ziebis Tanamedrove donea. sworeddRevandeli rusTvelologiuri problematikis erTi ZiriTadi sakiTxiarusTvelis adgilis gansazRvra Suasaukuneebis literaturisistoriaSi.

inglisur rusTvelologiur naazrevSi Cans poemis Tanamedroveliteraturul gemovnebasTan SexamebiTi interpretirebis cda(q. vivieni, d. bareti). am mimarTulebam upiratesad TargmanSi iCina Tavi(q. vivieni).

ingliselma mkvlevrebma da mTargmnelebma erTi mxrivinglisurenovan samyaros gaacnes „vefxistyaosani“, xolo meore mxriverTgvari Suamavlebi aRmoCndnen poemis sxva enebze gacnobis saqmeSi.

”vefxistyaosnis” inglisuri Targmanebi da inglisel mecnierTarusTvelologiuri naazrevi Seswavlilia n. andronikaSvilis,z. gamsaxurdias, s. gogiberiZis, m. oZelis mier.1

XIX saukunis meore naxevridan, inglisel klasikosTagan, CvenSiyvelaze metad SeqspiriTa da baironiT interesdebodnen. am periodidangansakuTrebiT igrZnoba daintereseba zogadsakacobrio problemebiTada sazogadod dasavluri literaturiT. baironis popularobasaqarTveloSi SeiZleba aixsnas ara marto misi geniiT, aramed xalxTaerovnul-ganmaTavisuflebeli brZolisadmi misi didi mxardaWeriT, racesoden exmianeboda imdroindeli saqarTvelos politikur viTarebas.

uiliam Seqspiris SemoqmedebiTi memkvidreobis recefciasaqarTveloSi sxvadasxva formiT xdeba da mas xangrZlivi istoriaaqvs. Seqspiris piesebi iTargmneba qarTulad, idgmeba scenaze (dramis,operis, baletis saxiT), Seqspiris samyaro Taviseburad moiazreba

1n. andronikaSvili, ”vefxistyaosnis” inglisuri Targmanebi, Tb., 1984; z. gamsaxurdia,

”vefxistyaosani” inglisur enaze, Tb., 1984, s. gogiberiZe, Georgian Literature in EuropeanTranslations. wignSi: Georgian Literature in European Scholarship, Amsterdam, 2001. m. oZeli,dasax. naSromi.

Page 370: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

370

qarTul mxatvrobaSi, qarTul mwerlobaSi, xdeba misi piesebisa dasonetebis filologiuri Seswavla, qarTul TargmanTa Sefaseba,qarTuli kulturis sxvadasxva dargSi gardasaxuli Seqspirulidramebis mecnieruli kvleva, gamodis Seqspiris calkeul nawarmoebTaZveli da axali qarTuli Targmanebi, krebulebi, tomeulebi, ivsebaqarTuli Seqspirianas bibliografia. qarTveli mecnierebi swavlobenSeqspiris gmirTa xasiaTebs, metyvelebas, ikvleven ama Tu im piesiscalkeul motivebs, an mTlian nawarmoebs sxvadasxva aspeqtSi – iqnebaes istoriul-literaturaTmcodneobiTi, stilisturi, lingvisturi,SedarebiT literaturaTmcodneobiTi, zogadkulturuli prizmidandanaxuli, Tu bibliografiuli... warmoaCenen Seqspiris SemoqmedebisqarTul samyarosTan urTierTobas, mwerlis memkvidreobas gaiazrebenmsoflio klasikuri literaturis Suqze, ikvleven tradiciisa danovatorulis mimarTebis sakiTxs Seqspiris SemoqmedebaSi, ukvirdebianTanamedrove anglo-amerikuli literaturis damokidebulebasSeqspiris SemoqmedebasTan. qarTveli mkvlevrebi SeqspirisSemoqmedebas, an Semoqmedebis garkveul etaps arasodeslokalizebulad ar swavloben. dramaturgis Semoqmedeba ZiriTadadyovelTvis gaazrebuli aqvT epoqasTan, renesansul kulturasTan,literaturul da Teatralur tradiciebTan da garkveulad mis piradcxovrebasTan mimarTebaSi. amgvari kvlevis istoria saqarTveloSigaanalizebuli da erTgvarad Sejamebulia araerT naSromsa TukrebulSi. am naSromebSi Cans Seqspiris kvlevis done da xarisxidrois garkveul monakveTSi, Seqsiris SedarebiTi kvlevis Sedegebi dasaerTod, qarTuli samyaros mimarTeba SeqspirTan.1

saukunenaxevris istoria aqvs jorj gordon baironismemkvidreobis SemoqmdebiT aTvisebasa da akademiurad kvlevas.iTargmneba poetis nawarmoebebi, xdeba maTi filologiuri Seswavla daSemoqmedebiTad gaazreba. baironi aris erTi im mweralTagani, romlispoeziis Targmani sakmaod intensiurad daiwyo. „Cven wreSi Znelad TuSevxvdebiT adamians, romelic ar icnobdes lord bairons“, – werda1859 wels niko berZniSvili da barTaSvilis sevdas lermontovisa dabaironis sxva mimdevrebs udarebda: „mis niWs (n. baraTaSvilis, m. o.) imukmayofilebisa da imedgacruebis, im melanqoliis beWedi hqondadasmuli, rac ase sagrZnobia lermontovTan da baironis skolis sxvamimdevrebTan“.2 qarTveli kritikosebi paralels avlebdnen jorjbaironsa da nikoloz baraTaSvils Soris. a. furcelaZe baraTaSvils„Cvens bairons“ uwodebda.3 al. cagarelma wamoayena azri imis Sesaxeb,rom baraTaSvilis poeziaSi SeiZleba vipovoT igive sakiTxebi, racbaironisa da lermontovis nawarmoebebSia dasmuli da gaxsnili

manfredis, lჲuciferis, kaenis mwirisa da demonis xasiaTebSi.4

1 N. Kiasashvili, Shakespeare in Georgia, Anglo-Soviet Journal, London, vol. XXI, 1960, #4; xuTtomeuli”qarTuli Seqspiriana”, n. yiasaSvilis redaqciiT, Tb., 1959-1978; i. griSaSvili, qarTuliSeqspiriana da ivane maCabeli. wignSi: i. griSaSvili, literaturuli narkvevebi, Tb., 1952;m. oZeli, dasax. naSromi.

2 Н. Бердзнов, Грузинская литература. Кавказ, 1859, №3, 42.3 А. Пурцеладзе, Литературный листок, 1864б №34al. cagareli, Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi, droeba, 1870, №2, 3, 5, 6, 7.

Page 371: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

371

qarTuli romantikuli demonizmis Tavisebureba isaa, rom demoni,boroti suli – evropuli romantizmis erT-erTi mTavari personaJi, ar

aris personificirebuli. Tu baironis kaeni lჲucifers mihyvebaSeZaxiliT – „movdivar, sulo!“, „meranis“ lirikuli gmiri, es usaxelotragikuli „me“, rogorc g. qiqoZe ityoda, Tavad amxnevebs sakuTarTavs. am poetur simboloebs Soris ilia WavWavaZem aseTi paraleligaavlo: „aSkaraa, sazRvar-dadebuli sigrZe-sigane adamianisazrianobisa Cvenis poetis „sulis kveTebas“ ver itevs. mas swyurs essazRvari bedisa gaarRvios da niavs misces Tavisi „Savad mRelvarefiqri“, rom dausrulebeli sivrce cisa da qveynisa moiaros. baironiskainma amisTvis luciferi aiCina, getes faustma – mefistofeli daCvenma poetma – Tavisi „merani“, ese igi Tavisis sulis qrola“.1

baironisa da baraTaSvilis poezias bevri ram aaxloebs. iona meunargiamiuTiTebda – „kargad rom Targmnos kacma baraTaSvilis leqsebi: „Cemsmerans“ da „sulo boroto“ da baironis „don-JuanSi“ CaurTos, an„Caild haroldSi“, ara mgonia, didebuli poetis qmnilebis erTobadairRves, ise mwared da sworad aris gamoTqmuli am qmnilebebSikacobriobis sayveduri boroti xvedris winaaRmdeg.2 igive azrsaviTarebs aleqsandre cagareli, rom zemoaRniSnul or leqssa dabaironis TxzulebebSi bevri Tanxvedraa, metadre ukmayofilebisgamoxatvisas.3 baironisa da baraTaSvilis suliT oblobaze,TanamoazreTa gareSe yofnaze da imavdroulad maT did siyvarulzeqveynisa da moZmeTa mimarT saubrobs m. veziriSvili.4 iv. kereseliZe kij. baironsa da gr. orbelianTan bunebis romantikul aRweras udarebserTmaneTs da garkveul SemTxvevaSi „ciskarman aRmosavleTiT vardisaferad SehReba, cas sixaruli mohfina da qveyanasa Sveneba“ –upiratesobas am ukanasknels aniWebs.5 m. veziriSvils ki miaCnia, rommuxTal soflisagan motyuebulT – baironsa da baraTaSvils bunebaSisurT moipovon sulis malamo, mimarTaven bunebas, raTa pirispirSexvdnen pirvelad mSvenierebas. vaJa-fSavela ayalibebda ra azrsbaironsa da mis poeziaze, dasZenda, rom baironi – poeti-individualisti miiltvoda Tavisufali cxovrebisaken da Svebas eZebdasazogadoebis gareSe. misi megobari iyo buneba da misi samSoblo kiamayi da usazRvro okeane.6 baironis SedarebiTi kvlevis istoriaaSeswavlili da axali paralelebia warmodgenili m. kuWuxiZismonografiaSi, romelSic avtori ganixilavs baironis qarTulTargmanebs, baironis Semoqmedebis gaazrebas qarTuli saliteraturokritikis mier, eZebs baironiseul motivebs da poeturiganwyobilebebis, saleqso formis, kompoziciis, Tematur-Sinaarsobriviparalelebis moxmobis safuZvelze cdilobs daadginos sulierinaTesaoba j. baironisa da al. WavWavaZis, gr. orbelianis,v. orbelianis, n. baraTaSvilis poezias Soris.7

1i. WavWavaZe, werilebi qarTul literaturaze. wignSi: i. WavWavaZe, rCeuli nawarmoebebi

xuT tomad, t.III, Tb., 1986, gv. 193.2 i. meunargia, qarTveli mwerlebi, t. I, 1954, gv. 277.3 al. cagareli, dasax. naSromi.4 m. veziriSvili, nikoloz baraTaSvili da misi poezia, iveria, 1889, №247, 251.5iv. kereseliZe, ciskari, 1871 № 2, gv. 129

6 vaJa-fSavela literaturisa da xelovnebis Sesaxeb, Tb., 19677m. kuWuxiZe, baironi da XIX saukunis qarTuli mwerloba, Tb., 1992.

Page 372: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

372

XX saukunis dasawyisSi d. oniaSvilma gamosca naSromi„baironizmi da msoflio mwuxareba“; baironis dabadebis 150 wlisTavsmiuZRvna g. gaCeCilaZem poetis Semoqmedebis mimoxilva (1938 w.); 1947wels daicva T. zandukelma sadisertacio naSromi „nikolozbaraTaSvili da jorj gordon baironi“. sayuradReboa, rom qarTulmxatvrul literaturaSi jorj gordon baironisa da misiromantikuli samyaros SemoqmedebiTi recefcia moxda. „myinvari didgetes magonebs da Tergi ki mrisxane da Seupovars baironsa“, – werdailia WavWavaZe „mgzavris werilebSi“; baironis gardacvalebis 100wlisTavze daiwera konstantine gamsaxurdias esse „bairon“; oTarCxeiZem mxatvrulad aRwera baironis cxovrebisa da Semoqmedebis erTiZalze saintereso periodi wignSi „italiuri dRiurebi baironisa“ (1976w.); ioseb noneSvilma ki berZeni xalxis TavisuflebisaTvis baironisTavganwirvas 1978 wels uZRvna leqsi „aTenSi, baironis ZeglTan“;baironis pirovnebas da misi poeziis reminiscenciebsgansakuTrebuli adgili uWiravs galaktion tabiZis SemoqmedebaSi.es sakiTxebi gamTlianebuladaa Seswavlili m. oZelis dasaxelebulnaSromSi.

inglisuri romantizmi sxvadasxva aspeqtSi iqna gaazrebuliqarTuli literaturaTmcodneobis mier.

inglisuri da qarTuli romantizmis tipologiuri kvlevisas T.nucubiZe ganixilavs u. uordzuorTis, j. qiTsis, p. b. Selis, j. g.baironis Semoqmedebis sxvadasxva mxares da atarebs tipologiurZiebas qarTul romantikul poeziasTan.1 c. benaSvili ikvlevsinglisuri romantikuli poeziis reminiscenciebs XX saukunis qarTulpoeziaSi, upiratesad galaktion tabiZis SemoqmedebaSi. masSepirispirebuli aqvs sxvadasxva motivis mxatvruli interpretaciagalaktionsa da baironTan; Seiswavlis baironis, Selis, qiTsis,uordzuorTis, kolrijis, sauTis Semoqmedebis anarekls qarTulpoeziaSi.2 meri Selis moRvaweobis Seswavlisas n. kopaleiSviliaRwers XIX saukunis pirveli naxevris inglisis literaturulgaremos – baironisa da Selis megobrobas, uiliam goduinisa da meriuolsTon kraftis ojaxs, meri Selis urTierTobas semiuel teilorkolrijTan, li hantTan, Tomas murTan, irvin uoSingtonTan.3 semiuelteilor kolrijis SemoqmedebiTi meTodis Taviseburebani Seswavliliaqvs m. gelaSvils.4 inglisuri romantizmis recefcia saqarTveloSida misi kvleva Seswavlilia wignSi ”qarTul-inglisuriliteraturuli urTierTobis istoriisaTvis”.

rac Seexeba XIX saukunis inglisuri realizmis kvlevas, igimecxramete saukuneSive daiwyo saqarTveloSi da am kvlevis dasawyisi

1T. nucubiZe, qarTuli romantizmis tipologiis sakiTxebi, Tb., 1981.

2 c. benaSvili, inglisuri romantikuli poezia da XX saukunis qarTuli literatura.sadisertacio macne, Tb., 1994.3 n. kopaleiSvili, meri Seli da filosofiur-fantastikuri romanis problema, Tb.,1980.4m. gelaSvili, s. t. kolrijis SemoqmedebiTi meTodis Taviseburebani, avtoreferati,

Tb., 1983.

Page 373: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

373

ukavSirdeba niko nikolaZis saxels.1 im periodis qarTveli mwerlebida sazogado moRvaweebi Targmnidnen mcire zomis Txzulebebs, annawyvetebs inglisuri mwerlobidan da aqveynebdnen TavianTmosazrebebs XIX saukunis inglisur literaturaze da zogjerSedarebiT aspeqtSic ganixilavdnen mas qarTul literaturasTanmimarTebaSi.

XX saukuneSi inglisuri realizmis kvleva qarTulliteraturasTan mimarTebaSi gagrZelda.2 am kvlevis SedegebiSeswavlili da Sejamebulia m. oZelis zemoxsenebul naSromSi.

G inglisuri realiebi qarTul poeziaSic aisaxa. AaraerTi leqsiuZRvna galaktion tabiZem “dikensis gmiriviT cecxlTan Cafiqrebas”,hamletur ganwyobilebas, liris simartoves, baironisa Tu Selispoetur aRmafrenas3...

Aamgvarad gamoiyureba qarTul-inglisuri literaturuliurTierTobis kvlevis mamarTulebebi (pirveli cnobebi saqarTvelozedid britaneTSi da saqarTveloSi did britaneTze da maTi kvleva;inglisuri mwerlobis qarTuli Targmanebisa da qarTuliliteraturis Zeglebis inglisuri Targmanebis Seswavla, qarTuli dainglisuri literaturuli azris ganviTarebis paraleluri kvleva,inglisuri qarTvelologiisa da qarTuli anglistikis kvleva,iberiuli Temis Seswavla inglisur literaturaSi, inglisurimxatvruli literaturis mier qarTul literaturul gmirTa saxeebisgamoyenebis kvleva, inglisuri samogzauro Janris literaturiskvleva) da im samecniero naSromebis aRweriloba, romlebSic aisaxa amkvlevis istoria.

1 n. nikolaZe, dikkensi da tekkere, droeba, 1870, № 25; iulian Smidtis XIX saukunisinglisuri literaturia mimoxilva, wignSi: n. nikolaZe, Txzulebani, t. I, Tb., 1982,gv. 216-224...2

n. ubilava, inglisuri literaturis qarTuli Targmanebi XIX saukunis meorenaxevarSi, wignSi: evropuli literaturis qarTuli Targmanebi XIX saukunis meorenaxevarSi, Tb., 1979; n. ubilava-andronikaSvili, inglisuri literaturis qarTuliTargmanebi (1920-1980). wignSi: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobanisabWoTa periodSi, Tb., 1981. a. gamyreliZe, Tekerei da misi „amaoebis bazari“, wignSi:al. gamyreliZe, werilebi, Tb., 1982. e. maRraZe, Sarlota bronte, wignSi: e. maRraZe,guliTa marTliTa, Tb., 1979. m. oZeli, Carlz dikensi da uiliam Tekerei qarTul

literaturaSi, Tb., 1989. M. Odzeli, The Artistic World of Charles Dickens in Georgian Literature, Tb.,1991. Н. Орловская, Исторический роман Теккерея, Тб., 1964.3m. oZeli, dasax. naSromi.

Page 374: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

374

bibliografia

1. andronikaSvili, n. «vefxistyaosnis“ inglisuri Targmanebi, Tb.,1984.

2. andronikaSvili, n. robert stivensonis qarTvelologiuri Ziebani,Tb., 1988.

3. asaTiani, l. inglisi da saqarTvelo, wignSi: l. asaTiani,literaturuli werilebi, narkvevebi, Tb., 1974, gv. 64–70.

4. asaTiani, g. rogor uyvardaT saqarTveloSi, wignSi: g. asaTiani,Tanamdevi sulebi, Tb., 1983.

5. A Letter Relating the Martyrdom of Keteban, Mother of Teimurases Prince of theGeorgians, with all a Notable Imposture of the Iesuites Upon that Occasion. SentFrom Gregorius Monke and Priest, Agent for the Patriarke of Antioch Into the MostHoly and Learned Abbot Sophronius. Written first in Greeke and now done inEnglish, Oxford. Printed by Johh Lichield, An. D. 1633.

6. benaSvili, c. ingliseli romantikosi poetebi qarTul poeziaSi,respublikuri samecniero konferenciis „literaturaTmcodneoba“III, Tezisebi, Tb., 1989.

7. benaSvili, c. inglisuri romantikuli poezia da XX saukunisqarTuli literatura, sadisertacio macne filologiismecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mosapovebladwarmodgenili naSromisa, Tb., 1994.

8. Bowra, M. Inspiration and Poetry, London, 1952, pp. 45-67.

9. gamsaxurdia, z. «vefxistyaosnis“ stivensoniseuli Targmani, macne,els, 1982, #2, #4.

10. gamsaxurdia, z. «vefxistyaosani“ inglisur enaze, Tb., 1984.

11. gamyreliZe, a. Tekerei da misi „amaoebis bazari“, wignSi: al.gamyreliZe, werilebi, Tb., 1982.

12. gamyreliZe, u. Tekereis „amaoebis bazris“ qarTuli Targmanisbolosityvaoba, w. II, Tb.,1964.

13. gawerelia, a. ucnobi „werili“ qeTevan dedofalze, wignSi:gawerelia, a. literaturuli werilebi, Tb., 1954.

14. gawerelia, d. qarTuli Tema baironis SemoqmedebaSi,literaturuli saqarTvelo, 1973, #46.

Page 375: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

375

15. gokieli, f. aritoteles „kaTarzisi“ da hamletis tragedia,wignSi: qarTuli Seqspiriana, t. III, Tb., 1972.

16. griSaSvili, i. qarTuli Seqspiriana da ivane maCabeli, wignSi: i.griSaSvili, i. literaturuli narkvevebi, Tb., 1952.

17. gugunava, l. Seqspiri saqarTveloSi, wignSi: qarTuli Seqspiriana,t. II, Tb., 1064.

18. gugunava, l. Seqspiri saqarTveloSi, wignSi: qarTuli Seqspiriana,t. III, Tb., 1872.

19. Vivian, K. Vephkhistqaosani: Elements from Eastern and Western Cultures, BediKartlisa, vol. XXXIX, Paris, 1981, p. 216-221.

20. Vivian, K. Sufic Traces in Georgian Literature, Kent, 1982, inaxeba Cems piradarqivSi.

21. TaqTaqiSvili-uruSaZe, l. marjori uordropi, Tb., 1965.

22. TofuriZe, c. dikensis „pikvikis klubis Canawerebi“ qarTul enaze,mnaTobi, 1960, # 4.

23. Топуридзе, Э. О макбетовском заглавии романа Фолкнера „Шум и ярость“, вкн.: Груинская Шекспириана, т. IV, Тб., 1975.

24. Turnava, r. jorj hiuiti da misi Targmanebi, literaturulisaqarTvelo, 1987, #51

25. Каранадзе, Д. Англо-грузинские литературные взаимосвязи в 20-е годы XXвека. Автореферат дисертации саискание ученой степени кандидатафилологических наук, Тб., 1990

26. kenWoSvili, i, inglisuri wigni qeTevan dedofalze, mnaTobi, 1961,#1.

27. kiknaZe, g. qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebisistoriisaTvis, Tb., 1972.

28. kobaxiZe, T. Seqspiri da tomas eliotis literaturuli tradicia,wignSi: qarTuli Seqspiriana, t. V. Tb., 1978.

29. kuWuxiZe, m. baironi da XIX saukunis qarTuli mwerloba, Tb., 1992.

30. kopaleiSvili, n. meri Seli da filosofiur-fantastikuri romanisproblema, Tb., 1980.

Page 376: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

376

31. Lang, D. M. Georgian Studies in Oxford, Oxford Stavonic Papers, vol. VI, 1955. ix.agreTve d. m. lengi, qarTvelologiuri kvleva-Zieba oqsfordSi,ciskari, 1957, #4, gv.139–151.

32. D. M. Lang, Popular and Courtly Elements in the Georgian Epic, Bedi Kartlisa, vol.XXVII, Paris,1970, p.143-160.

33. laSqaraZe, d. evropeizmis problema qarTul literaturaSi,wignSi: d. laSqaraZe, literaturuli meridianebi, Tb., 1988

34. maRraZe, e. kargi Targmani, mnaTobi, 1955, # 3.

35. maRraZe, e. S. brontes „jein earis“ qarTuli Targmaniswinasityvaoba, Tb., 1964.

36. maRraZe, e. Sarlota bronte, wignSi: e. maRraZe, guliTa marTliTa,Tb., 1979.

37. menabde, l. rusTveli sazRvargareTul literaturaSi, Tb., 1990.

38. merabiSvili, i. baironi da saqarTvelo, literaturulisaqarTvelo, 1991, #2.

39. Morfill, W. Das Georgische Volk, geschildert von A. Leist, The Journal of the RoyalAsiatic Society. London, 1904, p. 152-154.

40. mweralTa ucnaurobani, moambe, 1905, # 1.

41. nikolaZe, n. dikkensi da tekkere, droeba, 1870, # 25.

42. nakaSiZe, i. C. dikensis „skruji da marleis“ qarTuli Targmaniswinasityvaoba, Tb., 1910.

43. nikolaZe, n. iulian Smidtis „XIX saukunis inglisuriliteraturis mimoxilva“, wignSi: n. nikolaZe, Txzulebani, t. I, Tb.,1982, gv. 216-224.

44. nucubiZe, T. qarTuli romantizmis tipologiis sakiTxebi. Tb., 1981.

45. oTarova, a. c. genZexaZe, l. gugunava, qarTuli Seqspiriana-bibliografia. wignSi: qarTuli Seqspiriana, t. II, Tb., 1964.

46. oTarova, a. qarTuli Seqspirianas bibliografia. nawili meore,wignSi: qarTuli Seqspiriana, t. III, Tb., 1972.

47. orlovskaia, n. C. dikensis „pikvikis klubis Canawerebis“ qarTuliTargmanis winasityvaoba, Tb., 1959.

Page 377: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

377

48. orlovskaia, n. «robizon kruzos“ qarTuli Targmanebi, ciskari,1961, #1.

49. orlovskaia, n. niko nikolaZe Tekereis Sesaxeb, literaturulisaqarTvelo, 1963, # 52.

50. orlovskaia, n. dimitri yifiani – Seqspiris mTargmneli, wignSiqarTuli Seqspiriana, t. II, Tb., 1964, gv., 89–101.

51. Орловская, Грузинская тематика в «Восточных эклогах“ Вильяма Коллинса, вкн.: Орловская, Н. К., Грузии в литературах Западной Европы XVII-XVIII веков,Тб., 1965.

52. orlovskaia, n. dikensi revoluciamdel qarTul presaSi, ucxourienebi skolaSi, 1970, # 4.

53. Орловская, Н. Первый грузинский перевод Шекспира, в кн.: ГрузинскаяШекспириана, т. 4. Тб., 1975.

54. Орловская, Н. Тема Иберии в романе Филипа Сидни «Аркадия“. В кн.:Орловская Н. К., Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.

55. Орловская, Н. Пьеса Бомонта и Флетчера об Иберии, в кн.: Орловская, Н. К.Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.

56. Орловская, Н. работы У. Р. Морфилла в области грузинской Филологии, в кн.:Орловская, Н. К. Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.

57. Орловская, Н. Английские путешественники начала XIX века о Грузии, в кн.:Орловская, Н. К. Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.с.168-180.

58. Орловская, Н. Грузия в поэме Томаса Мура «Лалла Рук“, в кн.: Орловская, Н. К.Вопросы литературных связей Грузии с Западом, Тб., 1986.

59. Орловская, Н. Первые сведения о Диккенсе в грузинской прессе, в кн.:Орловская Н. К., Вопросы литературных связей Грузии с Западом. Тб., 1986.

60. orlovskaia, n. iberiis Tema aRorZinebis epoqis inglisurliteraturaSi, «literaturaTmcodneoba II“, respublikurisamecniero konfereciis Tezisebi, Tb., 1987.

61. oZeli, m. Carlz dikensis frazeologiis qarTuli ekvivalentebi,ucxouri enebi skolaSi, 1981, # 1.

62. oZeli, m. Carlz dikensi da uiliam Tekerei qarTulliteraturaSi, Tb., 1989.

Page 378: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

378

63. Odzeli, M. The Artistic World of Charles Dickens in Georgian Literature, Tb. 1991

64. Odzeli, M. Charles Dickens in Galaktion Tabidze’ s Poetry, moxseneba,wakiTxuli dikensologTa 85-e saerTaSoriso konferenciaze(liverpuli, liverpulis universiteti, 1991 w., 12–17 ivlisi).

65. Odzeli, M. Concerning Comic Narration in English and Georgian NineteenthCentury Fiction. moxseneba wakiTxuli viqtorianuli Jurnal „panCis“daarsebis 150 wlisTavisadmi miZRvnil samecniero konferenciaze(londoni, londonis universiteti, 1991 w., 10–12 ivlisi).

66. oZeli, m. qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobisistoriisaTvis, Tb., 1998

67. Полиевктов. М. Европейские путешественники XIII-XVIII вв. По Кавказу,Тифлис, 1935 (т. I), 1946 (т. II).

68. reviSvili, S. ucxoeli mwerlebi ilia WavWavaZis koncefciaSi,Tsu Sromebi, # 69, Tb., 1958.

69. reviSvili, S. narkvevebi germanul-qarTul literaturulkavSirebze, Tb., 1987.

70. Rusthaveli, Shotha, The Man in the Panther΄s Skin, A Romantic Epic, a CloseRendering from the Georgian. Attempted by Marjory Scott Wardrop, Landon, 1912.Preface by O, Wardrop. P. III-XV.

71. Rustaveli, Shota The Lord of the Panther-Skin. A Georgian Romance of Chivalry.Translated by R. H. Stevenson, New York 1977. Introduction (p. XIII-XXIX),Appendix A (p. 201-202) Appendix B (p. 203-204) by R. Stevenson. Afterword-TheLord of the Panther-Skin, A Georgian Perspective by A. Baramidze (p. 221-240).

72. surgulaZe, m. inglisuri cnobebi saqarTvelos Sesaxeb XIIsaukunidan XIX saukunis Sua wlebamde, Tsu Sromebi, t. 184, Tb.,1977, gv. 170–188.

73. ubilava, n. inglisuri literaturis qarTuli Targmanebi XIXsaukunis meore naxevarSi, wignSi: evropuli literaturis qarTuliTargmanebi XIX saukunis meore naxevarSi, Tb., 1979.

74. ubilava-andronikaSvili, n. inglisuri literaturis qarTuliTargmanebi (1920-1980). wignSi: qarTul-sazRvargareTuliliteraturuli urTierTobani sabWoTa periodSi, Tb., 1981.

75. uordropi, o. „vefxistyaosnis“ inglisuri Targmaniswinasityvaoba, krebulSi: „rusTveli msoflio literaturaSi“, Tb.,1976, gv. 334–344.

Page 379: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

379

76. qajaia, n. basili kesarielis TxzulebaTa Zveli qarTuliTargmanebi, Tb., 1992.

77. yiasaSvili, n. dikensi qarTulad, axalgazrda komunisti, 1955, #11.

78. Kiasashvili, N. Shakespeare in Georgia, Anglo-Soviet-Journal London, vol. XXI,1960.

79. yiasaSvili, n. Seqspiris biografiis Seswavlis Tanamedrove etapi,wignSi: qarTuli Seqspirana, t. II, Tb., 1964.

80. yiasaSvili, n. Seqspiris personaJTa saxelebis qarTulidaweriloba, wignSi: qarTuli Seqspiriana, t. III, Tb., 1972.

81. yiasaSvili, n. Seqspiris pirveli qarTuli Targmanis xelnaweri,wignSi n. yiasaSvili, skilasa da qaribdas Soris, Tb., 1992.

82. SaraZe, g. «haji-baba ispaanelis“ qarTuli Targmanis gamo, wignSisaiubileo krebuli al. baramiZis dabadebis 70 wlisTavze, Tb.,1974.

83. SaraZe, g. bednierebisa da saTnoebis saunje, Tb., 1984.

84. SaraZe, g. saqarTvelos mze da siyvaruli albionis kunZulze, Tb.,1986.

85. CxeiZe, a. inglisis politika kavkasiaSi, Tb., 1973.

86. WeliZe, v. C. dikensis „nikolas niklbis“ qarTuli Targmanisbolosityvaoba, Tb., 1967.

87. xinTibiZe, e. Suasaukuneobrivi da renesansuli „vefxistyaosanSi“,Tb., 1993.

88. xinTibiZe, e. vefxistyaosani Seqspiris epoqis inglisSi, Tb., 2008

Page 380: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

380

qarTul-Cexuri, qarTul-slovakuri literaturuli urTierTobebiskvlevis istoria

qarTul-Cexuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

me-19 saukunis meore naxevarSi, roca CexeTi aqtiurad Caebapolitikur brZolaSi damoukideblobis mosapoveblad, qveyanaSiCamoyalibda sazRvargareTis eTnografia, rogorc samecnierodisciplina, romlis mizani politikurTan erTad Soreuli qveynebis,gansakuTrebiT mcirericxovani erebis istoriis, kulturis, eTnografiisSeswavlac iyo. am procesTan mWidrod aris dakavSirebuli kavkasiisadmiCexebis interesic. masalaTa simwiris gamo Cexebi xSirad informaciebsiRebdnen rusuli, germanuli da franguli wyaroebidan. pirvelienciklopediuri xasiaTis naSromebi kavkasiaze praRaSi XIX saukunis 40-ian wlebSi gamovida – esenia zapis zogadi geografia da tomiCekis“kavkasia”. am naSromebSi kavkasiis mosaxleoba warmodgenilia, rogorcCamorCenili, veluri, Tumca, imavdroulad, meomari xalxi. me-19 saukunismiwuruls ukve SeimCneva Cexebis daintereseba kavkasiis mosaxleobissulieri faseulobebiTac. swored am periods ganekuTvneba aleqsandrexaxanaSvilis arqivSi daculi cnobili Cexi arqeologisa da eTnografis,praRis universitetis profesoris, mecnierebaTa akademiis wevris luborniderles mier 1897 wels gamogzavnili werili, romlidanac vigebT, romniderle jer kidev 1895 wels, moskovSi bunebaTmcodneobisa daeTnografiis moyvarulTa sazogadoebaSi muSaobisas, dainteresdasaqarTvelos istoriiTa da literaturiT da im mizniT, rom ufro axlosgascnoboda qarTul literaturas, qarTuli enis Seswavlac ki daiwyo1.

mogvianebiT, 1901 wels, praRis erovnuli akademiis prezidentis iv.raJabekis Txovnis sapasuxod da aleqsandre xaxanaSvilisa da rafielisarliSvilis meSveobiT qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebelisazogadoebis gamgeobam praRis akademiis prezidentis saxelze gagzavnasaxelmZRvaneloebi: iakob gogebaSvilis “russkoe slovo”, “deda ena”,“bunebis kari”, fSauri leqsebis krebuli da k. bagaevis qarTul-rusulileqsikoni.

saerTod, unda iTqvas, rom Cexoslovakur-qarTuli literaturuliurTierTobebi iwyeba XIX saukunis dasawyisidan, rodesac TeimurazbatoniSvilma imogzaura evropis qveynebSi da samkurnalod ewvia CexeTs.Tavis wignSi “mogzauroba Cemi evropisa da sxvaTa da sxvaTa adgilTa”man evropis sxva qveynebTan erTad aRwera CexeTis popularulikurortebi, axlandeli karlovi vari da marianske lazne (Zvelikarlsbadi da marienbadi)2. 1874 wels saqarTveloSi imogzaura mweralmasviatopulk Cexim, romelmac nanaxi da gancdili sayuradRebo werilebissaxiT gamoaqveyma Cexur Jurnal-gazeTebSi, xolo 1884 wels gamosca wigni"mogzauroba kavkasiaSi", romelSic saqarTvelos mniSvnelovani adgilidauTmo3. igive SeiZleba iTqvas mogvianebiT saqarTveloSi Camosulservac helersa da iozef vinuSzec.

1 gozaliSvili S., uWknobi megobroba, ucnobi masalebi Cexoslovakiisa da saqarTveloskulturuli urTierTobebis warsulidan: "komunisti", 7.12.1962, gv., 32 Teimuraz batoniSvili, mogzauroba Cemi evropiisa da sxvaTa da sxvaTa adgilTa,zugdidis istoriul-eTnografiuli muzeumi, Tbilisi, 1945, gv., 58-803 kakulia a., wigni saqarTveloze, Cexoslovakieli mwerlis svatopulk Cexis wignis"mogzauroba kavkasiaSi" qarTulad gamosvlis Sesaxeb: "komunisti", 3.01.1976, gv., 4

Page 381: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

381

daaxloebiT amave periods ekuTvnis Cexi mwerlis valerian Cernis(1853-1886) romani "neqtarina", romelic saqarTvelos Temas exeba.marTalia, avtoris Sesaxeb Zalze mwiri cnobebia SemorCenili, Tumcacnobilia, rom mas ruseTis armiaSi umsaxuria da saqarTveloSic yofila.aq Seuswavlia qarTveli xalxis cxovreba, misi istoriuli warsuli, racsafuZvlad daedo roman "neqtarinas" Seqmnas. cnobili arc is aris,romeli wyaroebiT isargebla avtorma. savaraudoa, rom mas xelT undahqonoda XVIII saukunis bolo aTeuli wlebis saqarTvelos istoriisamsaxveli masala. 1885 wels, avtoris sicocxleSi, gazeT "svetis"damatebaSi romani rusulad gamoqveynda. imave wels is qarTuladTargmna valerian guniam. manve es nawarmoebi gadasca ilia WavWavaZes,romelmac moiwona is da Jurnal "iveriis" furclebze dabeWda 1885 wels1.

qarTuli literaturis pirveli nimuSebi Cexurad 1884 welsgamovida. Ees iyo ilia WavWavaZis ramdenime leqsi emil faitis mierTargmnili germanuli enidan, romelic man Seitana Tavis wignSi“kavkasiis Sesaxeb”.

rac Seexeba uSualod qarTuli enidan literaturul Targmanebs,isini pirvelad Seasrula alois koedelkam (o. vetma). pirvel yovlisa,vetis Targmanebs Soris unda davasaxeloT akaki wereTlis “baSi-aCuki”,romelic 1912 wels gamoica popularul seriaSi “msoflio literatura”(gamomcemeli i. oto). o. veti iyo qarTuli literaturis pirveli CeximTargmneli da, rogorc fiqroben, qarTuli enis pirveli mcodneCexoslovakiaSi. mokle winasityvaoba, romelic man warumZRvara qarTulTargmans, gvafiqrebinebs, rom igi kargad icnobda qarTul mwerlobas.winasityvaobaSi veti saubrobs grigol orbelianze, nikolozbaraTaSvilze, vaJa-fSavelaze ufro vrclad ki akaki wereTelze. igiasaxelebs SoTa rusTavels da mis vefxistyaosans. Tu vaclav CernisverwmunebiT, es unda iyos rusTvelis saxelis pirveli moxsenieba Cexurenaze.2

CexoslovakiaSi saqarTvelosadmi interesi gaizarda Ooqtombrisrevoluciis Semdeg. or qveyanas Soris kulturuli urTierTobebisganviTarebis saqameSi Tavisi wvlili Seitana Cexma poetma iozef horam,romelmac Targmna tician tabiZisa da paolo iaSvilis leqsebi. masTanerTad unda davasaxeloT ian drda, viteslav nezvali da maria puimanova.gasuli saukunis 60-ian wlebSi Cexoslovakiis bevrma moRvawem gamoaqveynaSTabeWdilebebi saqarTveloze. cnobili Cexi poeti ian noha ramdenjermeiyo saqarTveloSi da aq miRebuli STabeWdilebebi gadmosca TavisleqsebSi “kavkasia”, “vumRer kolxidas”, “Tbilisi”, “Sav zRvasTan”,“saqarTvelos zeca”, romlebic Sevida krebulSi “siyvarulma maTqmevina”.

am periodSi Cexi mkiTxveli sazogadoebis saqarTvelosadmiinteresis gazrdis erT-erT mizezad unda davasaxeloT 1966 welsrusTvelis dabadebidan 800 wlisTavis aRsaniSnavad Catarebuli iubile,romelsac bevri ucxoeli stumari, maT Soris ara erTi Cexi mwerali,

1 sidamoniZe v., Cexuri romani saqarTveloze, valerian Cernis "neqtarina": "Tbilisi",2.07.1962, gv., 32

rogorc cnobilia, “baSi aCukSi” gvxvdeba rusTvelis oTxi aforizmi. vetis isiniuTargmnia prozaulad, magram SeniSvnebSi miuTiTebia, rom isini rusTvelis poemidanaa.akaki wereTeli Tavis moTxrobaSi, aseve, saubrobs "vefxistyaosnis" gmirebis usazRvropopularobaze me-17 saukunis saqarTveloSi. vetis es sityvebi uTargmnia, SeniSvnaSi kisagangebod gamoukveTavs “vefxistyaosnisa” da misi gmirebis popularoba saqarTveloSi.

Page 382: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

382

mTargmneli Tu kritikosi daeswro (Cexi mecnieri da mTargmneli vaclavCerni, Cexi mwerali ivan skala, mwerali irJi tauferi, slovak mweralTakavSiris Tavmjdomare voitex migaliki, misi meuRle mwerali vera hanZovada sxv). saqarTveloSi miRebuli STabeWdilebani maT rogorc zepirgamosvlebSi, ise sagazeTo Tu saJurnalo statiebSi gamoxates.

Cexma profesorma, filologiis mecnierebaTa doqtorma alenaCexovam Cexoslovakia-sabWoTa kavSiris megobrobis sazogadoebis Jurnal“svet sovetus” furclebze gamoaqveyna werili SoTa rusTavelis Sesaxeb,romelSic vrclad isaubra Zvel qarTul kulturaze, palestinaSiqarTvelTa moRvaweobaze, iqaur qarTul siZveleebze, qarTvel mecnierTasaqmianobaze. Aavtorma mkiTxvelebs gaacno ierusalimis samecnieroeqspediciis Sedegebi da miawoda jvris monasterSi mopovebuli portretirusTavelisa, romelic, misi TqmiT, ekuTvnis ara mxolod saqarTvelos,aramed mTel msoflios, radgan rusTvelis genia maradiulia. mecniermamaRali Sefaseba misca aleqsandre cagarelis, Sala amiranaSvilisa daSalva nucubiZis mecnierul gamokvlevebs, aseve, akaki SaniZis, giorgiwereTlisa da irakli abaSiZis Rvawls rusTavelis portretis aRmoCenissaqmeSi.1

Cexma mweralma ivan skalam sityva warmoTqva saqarTveloskomunisturi partiis centraluri komitetis, respublikis umaRlesisabWos prezidiumisa da ministrTa sabWos rusTvelisadmi miZRvnilsazeimo sxdomaze 1966 wlis 30 seqtembers. MTavis sityvaSi man aRniSna,rom “rusTvelis TxzulebaSi jer kidev 800 wlis winaT gamWvalavisibrZniTa da momajadoebeli silamaziT aisaxa is idealebi”, romelTacTanamedrove adamianebi dRemde mimarTaven. “vefxistyaosanSi” ZveleburTqmulebaTa safuZvelze iSleba momajadoebeli simRera did adamianurxasiaTebze, grZnobebsa da vnebebze, romlebsac sofoklesa da SeqspirisTxzulebebSi vxvdebiT”. skalas TqmiT, swored amaSia rusTvelis poeziismomajadoebeli Zala. “poetma SeZlo erT nawarmoebSi warmoeCina Tavisixalxis xasiaTis niSan-Tvisebebi. Aam nawarmoebiT man Rrmad CaixedaTavisi xalxis mravali Taobis sulSi da Zalumad imoqmeda maTierovnuli xasiaTis formirebaze”2.

samSobloSi dabrunebulma ivan skalam gamoaqveyna werili,romelSic gadmosca saqarTveloSi yofnis STabeWdileba da xotba Seasxa"vefxistyaosans".Mmisi sityviT, yovel xalxs moepoveba kulturis iseTiZegli, romelSic gansaxierebulia eris ufaqezisi arseba, misi suli misicxovreba. qarTveli xalxis aseTi Zeglia “vefxistyaosani” _ poemaWeSmariti megobrobisa, siyvarulisa da adamianTa Zmobisa. Aam poemisdidbunebovan adamianTa xasiaTebi da mwveli vnebebi iseve gvxiblaven,rogorc sofoklesa da Seqspiris Sedevrebisa. skalas dakvirvebiT,msoflioSi ar unda arsebobdes sxva eri, romelic ase did pativs scemsTavis poets. Aamis mizezi ki qarTvelTa Sinagan silamazeSi da RrmaemociurobaSia sagulvebeli. qarTveli xalxi saukuneTa manZilze

1 Čechová A., Z Gruzie do Jerusaléma: “Svět sovétů”, N4,1962, s.9 (alena Cexova, saqarTvelodanierusalimamde). ix.aseve: kakulia a., saqarTvelodan ierusalimamde, Cexi profesorisalena Cexovas wigni SoTa rusTavelze: "axalgazrda komunisti", 6.03.1962, gv., 3.2 skala, i., sityva saqarTvelos komunisturi partiis centraluri komitetis,respublikis umaRlesi sabWos prezidiumisa da ministrTa sabWos rusTvelisadmimiZRvnil sazeimo sxdomaze 1966 wlis 30 seqtembers, rusTaveli msoflioliteraturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 207-208

Page 383: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

383

ibrZoda damoukideblobis SenarCunebisaTvis da Znelbedobis JamsrusTvelis poemaSi xedavda “yvelaze wmindas, Cauqrobels, qeduxrels”1.

rusTvelis saiubileo dReebSi mweralTa borjomis saerTaSorisoforumze sityvebiT gamovidnen mwerlebi irJi tauferi, voitex migaliki,vera hanZova2; rusTvelis iubiles sagangebo werilebi uZRvnes vaclavCernim (“rusTaveli da Cexebi”, romelic qarTulad gamoqveyndasaxelwodebiT “ukvdavi wigni”) da ivo vaculinma ("legendaruli poetiskulti").

rodesac qarTul-Cexur literaturul urTierTobebze vsaubrobT,gansakuTrebiT unda aRvniSnoT is Rvawli, romelic qarTuli kulturisada mwerlobis popularizaciis saqmeSi miuZRvis ramdenime CexqarTvelologs. esenia: iaromir iedliCka, vaclav Cerni da ivo vaculini.

qarTveli xalxis didi megobari, iaromir iedliCka (1901-1965)dauRalavad emsaxureboda qarTuli enisa da literaturis Seswavlasa dapopularizacias evropaSi. igi meore msoflio omis dawyebamde, 1933wlidan, Seudga Zveli da axali qarTuli enis Seswavlas da ramdenimewlis Seunelebeli muSaobis Semdeg TiTqmis sruliad aiTvisa sasaubroqarTuli da Caswvda qarTuli enis gramatikis Taviseburebebs(CexoslovakiaSi swored mis saxelTan aris dakavSirebuliqarTvelologiuri kvleva enaTmecieruli aspeqtiT). enaTmecnieruliproblemebis paralelurad iedliCka dainteresda qarTuliliteraturiT3, daukavSirda qarTvel mecnierebs, romlebic masperiodulad awvdidnen saTanado masalebs misTvis saintereso sakiTxebze(gansakuTrebiT didi daxmareba mas gauwies korneli kekeliZem da akakiSaniZem). qarTuli enisa da literaturis popularizaciis mizniTiedliCkam xeli mihyo praqtikul saqmianobas: qarTul enas aswavlida jerpraRis savaWro akademiaSi (1939-1945), Semdeg ki aRmosavleTmcodneobisinstitutSi (1946-1948). erTxans igi praRis erovnul biblioTekaSimsaxurobda, magram 1953 wlidan kvlav daubrunda Tavis sayvarel saqmes_ moRvaweoba daiwyo praRis karlosis universitetis filologiisfakultetze, rogorc qarTuli da somxuri enis profesorma. igiikvlevda Zvelsa da axal qarTul enas, eweoda qarTuli kulturispropagandas msoflio masStabiT germanul, frangul, Cexur, inglisur,rusul, slovakur, ungrul, espanur da sxva enebze. iedliCka erT-erTipirvelTagani iyo evropaSi, visi TaosnobiTac 1947 wels praRis karlosisuniversitetSi kavkasiiologiis kaTedra Camoyalibda, sadac iaromiriedliCka kiTxulobda leqciebis kurss qarTul enaSi. mas gamoqveynebuliaqvs mravali sayuradRebo naSromi: "gamokvleva Zvel qarTulzmnisarTebze", "Zveli qarTuli enis struqturis sakiTxisaTvis",

1 Skála I., Na skok v Gruzii, “Kulturní tvorba”, N 49, 1966, s.16 (i. skala, mcire xniT saqarTveloSi),ix. aseve: rusTaveli msoflio literaturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv.,2082

vera hanZovam CexeTSi dabrunebis Semdgom gamoaqveyna saiubileo dReebis erTgvari

angariSi saxelwodebiT “poezia amsxvrevs kerpebs” (Handzová V., Poézia rúca nodly: “Kultúrníživot”. N 43, 21.10.1966, s.6; N 44, 28.10.1966, , s.8).3 qarTuli eniT iedliCkas daintereseba gamowveuli yofla iakob gogebaSvilis "dedaeniT". swored am wigniT SeugrZnia mas pirvelad qarTuli enis melodiuroba, xolorodesac pirvelad mousmenia, Tu rogor JRerda rusTvelis ukvdavi poema, mis Tvalwinsul sxva samyaro gadaSlila.

Page 384: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

384

"sityvawarmoeba da bruneba Zvel qarTulSi", "afxazurisa da qarTulienis urTierTobis Sesaxeb", "qarTuli etimologia da Sedarebani",“qarTvel moRvaweTa enciklopedia”, “mosazrebani qarTuli da somxurisimReris Sesaxeb”, “brunvis sufiqsebis niSnebi qarTul enaSi”, “ZveliqarTuli enis swavleba saqarTveloSi”, “kompozitebi “vefxistyaosanSi”,“qarTuli xalxuri zRaprebi”, “ilia WavWavaZis moTxrobaTa gmirebi” dasxva; gamocemuli aqvs Zveli qarTuli teqstebi da maTi aRwerilobani. amTvalsazrisiT sayuradReboa iakobis Jamiswirvis xelnaweris kvlevisistoria. Ees xelnaweri amJamadac daculia praRis erovnuli mwerlobisZeglTa muzeumis biblioTekaSi. Zveli qarTuli teqsti liturgikuliSinaarsisaa. iedliCkam miunxeneli qarTvelologis doqtor iuliusasfalgis daxmarebiT am furclebis teqsti Seadara korneli kekeliZismier gamoqveynebul teqsts da gamoarkvia, rom praRis xelnawerisnawyveti Seicavda Jamiswirvis dasawyiss da rom es xelnaweri, romelicgracis xelnaweris nawilia, warmoadgens iakobis Jamiswirvis uZvelesqarTul redaqcias.1

Cexur-qarTuli kulturuli urTierTobis TvalsazrisiT faseulia,agreTve, iedliCkas mier elene erisTavTan erTad qarTvelTaTvisSedgenili saxelmZRvanelo "Cexuri ena" (daibeWda 1972 wels Tbilisissaxelmwifo universitetis gamomcemlobaSi giorgi axvledianisredaqciiT). wignis ZiriTadi nawili Seicavs 30 leqcias, romelsacaxlavs Cexur-qarTuli da qarTul-Cexuri leqsikoni.

iedliCka iyo evropel qarTvelologTa Soris pirvelTagani,romelmac ucxo enebze Targmna iseTi fundamenturi naSromebi,rogorebicaa korneli kekeliZis “ Zveli qarTuli literaturis istoria”(Cexurad da germanulad), “qarTuli xalxuri poeziis anTologia”, akakiSaniZis “qarTuli enis gramatika”, arnold Ciqobavas, varlam Tofurias,qeTevan lomTaTiZis, giorgi Citaiasa da sxvaTa naSromebi. msoflioliteraturis leqsikonisTvis, romelic 1965 wels germanul enazedaibeWda, iedliCkam moamzada oTxmoci statia qarTuli literaturisSesaxeb ("aluda qeTelauri", "amirandarejaniani", "arsenas leqsi","arCiliani", "arsena marabdeli", "bedi qarTlisa", "baxtrioni", "daviTaRmaSenebeli", "didostatis marjvena", "jayos xiznebi", "elguja","eTeriani" da sxv).

saqarTveloSi iaromir iedliCka pirvelad 1957 wels Camovida,piradad inaxula qarTveli mkvlevarebi, romlebmac saTanadokonsultaciebi gauwies. saqarTveloSi yofnis dros man dabeWda werilebi“ciskarsa”2 da “literaturnaia gruziaSi”3, romlebSic gadmosca TavisiSTabeWdilebebi da momavlis gegmebi. safiqrebelia, rom sworedsaqarTveloSi stumrobis Semdeg gadawyvita man mSobliur enazeaemetyvelebina qarTvel klasikos mweralTa Txzulebebi.

iaromir iedliCkas mier Targmnili qarTuli literaturisZeglebidan, upirveles yovlisa, unda aRiniSnos rusTvelis“vefxistyaosnis” prozauli da poeturi Targmani, romelic didi tiraJiTgamoica praRaSi 1958 wels4. iaromir iedliCkas winasityvaoba, romelic

1 kvlevis Sedegebi aisaxa 1961 wels Jurnal “mnaTobSi” dabeWdil iedliCkas werilSi“iakobis Jamiswirvis xelnaweri praRaSi”.2 i. iedliCka, mozRvavebuli STabeWdilebani, "ciskari", #2, 1957, gv., 104-1073 i. iedliCka, “megobroba amcirebs manZils”, 1957, # 2.4 Rustaveli Šota, Muž v tygří kůži, Přeložil J.Jedlička, Praha, 1958

Page 385: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

385

darTuli aqvs teqstis Cexur Targmans, faqtiurad, pirveli mozrdilinarkvevia rusTavelsa da mis poemaze Cexur enaze1.

iedliCka werilis dasawyisSive amaxvilebs yuradRebas“vefxistyaosnis” ideur-SemecnebiTsa da mxatvrul-literaturulmniSvnelobaze da warmoaCens poemis Sinagan siRrme-sidiades, romelmacmas msoflio aRiareba moutana. igi vrclad Cerdeba avtoris vinaobaze,imowmebs aRorZinebis xanis qarTveli mwerlebis cnobebs, agreTvexalxuri gadmocemebs rusTavelze, sagangebod Cerdeba "vefxistyaosnis"siuJetze da akritikebs misi sparsulidan warmomavlobis momxreTaTvalsazriss.

sagangebo yuradRebis Rirsia iedliCkas mosazreba poemisqronologiis sakiTxze. werilidan Cans, rom Cexi mecnieri ar uaryofsrusTvelis poemis Tamaris xaniT daTariRebis SesaZleblobas. Mman isickargad icis, rom es Tvalsazrisi, rogorc tradicia, emyareba prolog-epilogis im strofebs, romlebSic daviTze da Tamarzea saubari. misiazriT, es strofebi ara mxolod poemis daweris dros gvirkveven, aramedwarmoadgenen safuZvels da zust wyaros legendisa, romelic gvamcnobsrusTvelis siyvaruls Tamarisadmi. Mmisi TqmiT, Tu SeyvarebulisrusTveliseuli tipi Seqmnilia nizamis “leilisa da majnunis” gavleniT,maSin zeda zRvari, romelis miRmac poema ar SeiZleboda daweriliyo,aris 1190 weli. Mmeore mxriv, tarielis ambavSi dasaxelebuli 4wevrisagan Seqmnili saTaTbiro mosalodnelia XIII saukunis dasawyisissaqarTveloSi. Aaqedan irkveva II zRvaric _ 1212 weli, rodesac essaTaTbiro Seicvala. iedliCka imowmebs nucubiZis TvalsazrissacpoemaSi rumis saxelmwifos moxseniebis Sesaxeb da SesawynarebladmiaCnia msjeloba poemis 1204 wlis Semdeg Camoyalibebaze. Mmisi azriT,daqveiTebis xanaSi SeuZlebeli iqneboda Seqmniliyo aseTi maRali donisnawarmoebi2.

im mizaniT, rom ufro damajerebeli gaxados “vefxistyaosnis”Tamaris droiT daTariReba, iedliCka mimoixilavs rusTvelis xanissaqarTvelos saxelmwifoebriv-politikuri mdgomareobas da kulturul-literaturul viTarebas.

interess iwvevs iedliCkas msjeloba “vefxistyaosnis” kompoziciaze.mTargmneli gamohyofs oTx damoukidebel ambavs, romlebicwarmodgenilia epikur mTlianobaSi (arabeTis mefis mier ucxo moymisnaxva, tarielis naambobi, fatmanis naambobi, nestan-darejanisgaTavisufleba), yuradRebas amaxvilebs moqmedebis mTavari RerZebisdamakavSirebel rgolebze (avTandilis gamgzavreba ucxo moymissaZebrad), dramatul CanarTze (rostevanis Sexvedra tarielTan), epikur-dramatul CanarTze (laSqroba xataelTa winaaRmdeg), iumoristul-dramatul CanarTze (veziris audiencia rostevanTan). Mmisi dakvirvebiTsimetria, romelic nawarmoebSi gavlebulia, pirvel yovlisa, rogorcwmida formaluri elementi, poeturi formis SerCevisas Tavs iCens

1 Jedlička J., Předmula, “Rustaveli Šota, Muž v tygří kůži”, Přeložil J.Jedlička, Praha. 1958. ix. aseve: i.iedliCka, “vefxistyaosnis” Cexuri Targmanis winasityvaoba, rusTaveli msoflioliteraturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 170-2002 iedliCka, i., “vefxistyaosnis” Cexuri Targmanis winasityvaoba, rusTaveli msoflioliteraturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 176-177

Page 386: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

386

mTavari personaJebis dajgufebaSic (tarieli da avTandili, mijnurqalTa wyvili, rostevani da farsadani)1.

iedliCka did adgils uTmobs mTavari gmirebis daxasiaTebas,dawvrilebiT warmoaCens tarielis, avTandilisa da sxvaTa individualurda zogadadamianur niSan-Tvisebebs, mkiTxvelebs acnobs rusTveliseulimegobrobisa da mijnurobis koncefcias, poemis socialur garemos,filosofiur msoflmxedvelobas da religiuri aRmsareblobas. MmisidaskvniT, rusTvelis religiuri da filosofiuri Tvalsazrisi arTavsdeba romelime sistemaSi. Ppoeti Tavis Tavs aZlevs uflebas dairCevs mxolod imas, rac akmayofilebs mis mxatvrul fantazias.

mkvlevari vrclad Cerdeba sxva sakiTxebzec _ poemis mxatvrulformasa da aforistikaze, gagrZelebebsa da CanarTebze, gamocemebsa daTargmanebze, xolo dasasruls mkiTxvels warudgens Targmanze muSaobiserTgvar angariSs. Mmiuxedavad im didi muSaobisa, romelic man Caatara"vefxistyaosnis" Cexurad asametyveleblad, Tavis Targmans igisrulyofilad ar miiCnevs da samuSaos dasrulebulad ar Tvlis.

Zveli qarTuli teqstebidan iedliCkam poet iaroslav saifertTanerTad Targmna guramiSvilis “mxiaruli zafxuli” (daibeWda praRaSi 1963wels2) da daurTo sakmaod vrceli bolosityvaoba, romliTac CexmkiTxvels gaacno guramiSvilis epoqis saqarTvelos istoriuliviTareba, poetis biografia da misi poeziis Taviseburebani3. iedliCkadawvrilebiT Seexo guramiSvilis poeziis folklorul wyaroebs,mxatvrul saxeTa sistemas da, rac mTavaria, poeturi enis specifikas –riTmisa da ritmis sakiTxebs, raTa ukeT gamoekveTa miseuli TargmanisTaviseburebani. iedliCkam "mxiaruli zafxulis" Cexur enazeasametyveleblad gamoiyena daqtilis e.w. swrafi forma, romelic kargadmoergo saTargmn masalas da avtors saSualeba misca SeenarCunebina aramarto originalis Sinaarsi, aramed riTmaTa ganlagebac.

rac Seexeba Txzulebis ideur-mxatvrul mxares, iedliCkas azriT,"daviTianSi" tradiciuli formiTaa gadamuSavebuli maradiuli motivi _adamianis dapirispireba bedTan da sikvdilTan. am TvalsazrisiT,guramiSvils igi miiCnevs SoTa rusTavelis yvelaze Rirseul memkvidred,Tumca, imavdroulad, SeniSnavs, rom guramiSvilma "sakuTari gziTmoindoma svla da Tavi daaRwia rusTvelis monur mimbaZvelobas"4.

1iedliCka, i., “vefxistyaosnis” Cexuri Targmanis winasityvaoba, rusTaveli msoflioliteraturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 183-1842 Guramishvili David, Veselá Vesna, Přel. Jaroslav Seifert, Il. Antonin Strnadel, Praha, Svét sovétú, 19633 Jedlička J., O Veselé vesnĕ a jejím autorovi (),Guramishvili David, Veselá Vesna, Přel. Jaroslav Seifert, Il.Antonin Strnadel, Praha, Svét sovétú, 1963.4 "mxiaruli zafxulis" iadliCkaseuli Targmani dawvrilebiT mimoixila qarTul-Cexuriliteraturuli urTierTobebis mkvlevarma giuli leJavam wignSi “qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani” (Tbilisi, 1986, gv., 90-107). werilSimecnieri Seexo rogorc guramiSvilis leqsis, ise misi Cexuri Targmanis riTmisa daritmis sakiTxebs, dedniseuli mxatvruli saxeebis Cexur enaze gadatanisTaviseburebebsa da niuansebs. daskvis saxiT giuli leJavam aRniSna, rom "mxiarulizafxulis" Cexuri Targmani Sesrulebulia imave sazomiTa da riTmaTa iseTiveganlagebiT, rogorc originalSia, masSi, SeZlebisdagvarad, daculia “daviTianis”intonacia da tempi, Tumca calkeul SemTxvevebSi aRiniSneba dedanTan adekvaturobisdarRveva da tendencia dednis Sinagani dramatizmi da dinamiuroba TargmanSi daZleuliqnas eqspresiuli leqsikiTa da frazis gaSliT, rac zog SemTxvevaSi mizans veraRwevs."

Page 387: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

387

iaromir iedliCkas daintereseba qarTuli literaturiT mxolodZveli mwerlobiT ar amowurula. man Cexurad Targmna da 1958 welscalke krebulad (“saqarTvelos qviani gzebi”. qarTvel klasikosTamoTxrobebi) gamosca ilia WavWavaZis “sarCobelazed” da “kacia,adamiani?!”, daniel WonqaZis “suramis cixe” da aleqsandre yazbegis“xevisberi goCa”1; aseve, ilia WavWavaZis "glaxis naambobi", akakiwereTlis “baSi-aCuki”, leo qiaCelis “gvadi bigva”, konstantinegamsaxurdias “didostatis marjvena”, demna Sengelaias, giorginatroSvilis, konstantine lorTqifaniZis nawarmoebebi, irakli dagrigol abaSiZeebis poezia, giorgi leoniZis lirikuli leqsebis cikli“qarTlis baRi” (ivan aldasTan erTad)2. am ukanasknels safuZvlad daedogiorgi leoniZis “erTtomeuli”, romelSic Sesulia 1926 wlidan 1946wlamde Seqmnili leqsebi. mTargmnelma vrceli werili miuZRvna giorgileoniZis Semoqmedebas, romlis SesavalSic zogadad mimoixilamravalsaukunovani qarTuli literaturis ganviTarebis etapebi,gamokveTa ramdenime tendencia: 1. rusTvelis sidiade da mis mniSvnelobaSemdgomi periodis qarTuli literaturisaTvis; 2. qarTul mwerlobaSiprozisa da poeziis urTierTkavSiri; 3. oficialuri damwerlobiTipoeziis miRma mdidari zepirsityvieri xalxuri poeziis arseboba; 4.qarTuli poeziis _ Zvelisa da axlis _ gamdidreba romantikulielementebiT da, amave dros, qarTuli romantizmis dasaxva araklasicizmis winaaRmdeg mebrZol mimdinareobad, aramed ucxouri,mahmadianuri aRmosavleTis gavlenisadmi mebrZol idealad; 5. qarTvelimwerlebisa da poetebis qarTuli enisadmi mowiweba da mis gamdidrebaaxali formebiTa da gamoTqmebiT. rogorc Tavad statiis avtoriaRniSnavs, mas qarTuli literaturis mokle mimoxilva imisTvisdasWirda, rom saTanadod gamoekveTa giorgi leoniZis kavSiritradiciul qarTul poeziasTan.

werilSi avtorma yuradReba gaamaxvila giorgi leoniZis poeziisarsebiT niSnebze: 1. warsulisa da awmyos urTierTmimarTebaze(gatanjuli da pirquSi warsuli – bednieri awmyo); 2. peizaJebis xatovnadasaxvaze (kaxeTi – Tbilisi); 3. poetis damokidebulebaze xalxurpoeziasTan (es ar aris ubralo stilizacia, aramed folklorulisaxeebis ganfena poetur metyvelebaSi, enobriv TaviseburebebSi,morfologiaSi, sintaqsSi, leqsis Txrobis ritmsa da ritmSi); 4. sityvissamagaliTo Zalis dauRalav Ziebasa da aRmoCenaze. man, aseve, mimoixilagiorgi leoniZis literaturul-istoriul Sromebsa (“Ziebani qarTuliliteraturis istoriidan”, gamokvlevebi sulxan saba orbelianze,saiaTnovaze) da mis saredaqtoro muSaobaze (“didmouraviani”,“Sahnavaziani”). werilis bolos iedliCka Seexo im sirTuleebs,

1krebulis gamosvlas gazeT "literaturuli gazeTis" 1959 wlis 13 martis nomerSi

gamoexmaura Salva gvinCiZe. man aRniSna, rom iaromir iedliCka saqarTveloSi yofnisdros gaecno qarTveli xalxis cxovrebis mraval Taviseburebas, ramac saSualeba misca,Rrmad Caswvdomoda qarTuli nawarmoebebis Sinaarss da maT nacionalur formas,intonaciur wyobas da avtoris stils. aRsaniSnavia, rom mTargmnelma kargad icodaqarTuli ena da pwkarediT ar usargeblia. "kacia, adamianSi", Salva gvinCiZis azriT,iedliCkam moxdenilad moimarjva andazebi, epiTetebi, idiomebi, xatovani Tqmani, raTaSeenarCunebina iliaseuli stili. statiis avtori mTargmnelis marTebulgadawyvetilebad miiCnevs im faqts, rom man ar Targmna CexurisTvis iseTi ucxosityvebi, rogorebicaa: xurjini, CurCxela, artala, fanduri, sxv. da maTi ganmartebaniSeniSvnebSi gadaitana.2 Leonidze Giorgi, Zahrada Gruzie, Přel. Jan Alda a Jaromir Jedlička, Praha, Československý Spisovatel, 1955

Page 388: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

388

romlebsac giorgi leoniZis leqsebis Targmnis procesSi waawyda (1950wlis Semodgomaze leoniZis praRaSi stumrobis Semdeg Caeyara safuZvelimisi nawarmoebebis Cexur enaze Targmnis saqmes)1.

sagangebo aRniSvnis Rirsia iaromir iedliCkas dainteresebaqarTuli folkloriT2, gansakuTrebiT ki qarTuli zRaprebiT. 1957 welsmTargmnelma da mecnierma werili gamougzavna saqarTvelos radios3,romelSic aRniSna, rom pirveli wigni, romliTac man SeigrZno qarTuliliteraturis, rogorc msoflio kulturis udidesi saganZurismniSvneloba, qarTuli zRaprebi iyo, amitom man miznad daisaxa CeximkiTxvelisTvis gaecno isini. mTargmnels xelT hqonda 1938 wels mixeilCiqovanis redaqciiT gamosuli qarTuli zRaprebis krebuli, kerZod, amkrebulis pirveli tomi, amitom is Semoifargla cxovelTa eposiTa dajadosnuri zRaprebiT. zRaprebis Cexur Targmans man daurTowinasityvaoba, romelSic sakmaod vrclad mimoixila saqarTvelosgmiruli istoria da mravalsaukunovani literatura, STambeWdavadaRwera saqarTvelos buneba, romlis silamazem, misi TqmiT, asaxva hpovaqarTuli kulturisa da literaturis Zeglebze. qarTul zRaprebs,romlebic qarTuli zepirsityvierebis umdidres nawils Seadgens,iedliCkas dakvirvebiT, sxva qveynis zRaprebTan SedarebiT garkveuliTaviseburebani axasiaTebs: 1. mTxrobeli flobs didZal damravalferovan Temebs, rac mis maRal kulturaze metyvelebs; 2. amzRaprebisTvis damaxasiaTebelia sxvadasxva motivis erTmaneTSigadanaskva; 3. qarTul elfers atarebs zRaprebis zustad da mkacraddadgenili formulebi: "iyo da ara iyo ra...", "Wiri iqa, lxini aqa" dasxv4.

sicocxlis bolo wlebSi iedliCka muSaobda korneli kekeliZis"Zveli qarTuli literaturis istoriis” meore tomis Targmanze,romelic i. asfalgis TanaavtorobiT germanul enaze unda gamosuliyo,

1Ggiorgi leoniZis leqsebis iadliCkaseul Targmans kritikuli weriliT gamoexmaura

giuli leJava. Targmanebis dawvrilebiTi analizis Sedegad qarTveli mkvlevari mividaim daskvnamde, rom “TargmanTa didi nawili kargad aris Sesrulebuli, daculiaazrobrivi lafsusebisagan, SeZlebisdagvarad gadatanilia rTuli metaforuli saxeebida iSviaTi Sedarebebi, magram xSir SemTxvevaSi TargmanSi dakargulia is TavawyvetilisiSmage da boboqroba, romelic giorgi leoniZis mTel poezias Tan sdevs. ZneladveemorCileba Targmans misi, ase vTqvaT, “gamogonili” sityvebic, romlebic saocradtevadia, emociuri da damaxasiaTebel stilistur elfers aniWebs mis poezias” (g.leJava, qarTuli poeziis nimuSebi Cexurad, qarTul-sazRvargareTuli literaturuliurTierTobani, Tb., 1986, gv., 102-107).2 iaromir iedliCkam Cexurad Targmna da gamoaqveyna qarTuli miTologiuri poema“amirani”, romelic Salva nucubiZis mier restavrirebuli iyo qarTulad da mis mierveTargmnili rusulad. am faqtis Sesaxeb gazeT "komunistSi" (31.01.51) gamoqveyndasainformacio werili “amirani Cexur enaze”, romelsac mogvianebiT gamoexmauraaleqsandre baramiZe statiiT "amiranis Cexuri Targmanis gamo". mecnierma warmoaCinaSalva nucubiZis mier restavrirebuli teqstis naklovanebebi da xarvezebi da aRniSna,rom am teqsts Zalian Soreuli kavSiri aqvs qarTul miTologiur TqmulebasTan da isarsebiTad warmoadgens Salva nucubiZis individualuri poeturi Semoqmedebis nayofs.Sesabamisad, "Salva nucubiZis mier restavrirebuli teqstis saSualebiT Cexi mkiTxvelisazogadoeba ver gaecnoba "qarTuli adrindeli kulturis Zegls".3 daibeWda gazeT "komunistSi" 1957 wlis 7 aprils (# 83) saTauriT "Cexi profesoriqarTuli literaturis Sesaxeb".4 iedliCka i., qarTuli zRaprebis krebulis winasityvaoba, "literaturuli gazeTi", #23,7.06.1957, gv 1-2.

Page 389: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

389

magram mas ar dascalda am samuSaos Sesruleba. igi 1965 welsgardaicvala.

iaromir iedliCka araerTxel swvevia saqarTvelos. Mman leqciebisdidi kursi waikiTxa mecnierebaTa akademiaSi, Tbilisis saxelmwifouniversitetSi, ucxo enaTa pedagogiur universitetSi, sazRvargareTisqveynebTan megobrobisa da kulturuli urTierTobis saqarTvelossazogadoebaSi, mraval saerTaSoriso da sakavSiro simpoziumsa Tusesiaze. igi wlebis ganmavlobaSi TanamSromlobda JurnalSi "bediqarTlisa", vrceli recenziebiT exmaureboda ucxoeTSi gamosulqarTvelologiur naSromebs1. iaromir iedliCkas damsaxurebaa is, romswored man Cauyara safuZveli CexeTSi qarTvelologias. Mmanve aRzardabrwyinvale qarTvelologebi, romlebic momavalSic popularizaciasuwevdnen qarTul literaturas evropaSi: vaclav Cerni da ivo vaculini.

gansakuTrebulia vaclav Cernis damsaxureba qarTuliliteraturisa Tu kulturis popularizaciis saqmeSi. vrcelia imTargmanTa, samecniero Tu popularul statiaTa sia, romlebic masekuTvnis.

vaclav Cerni praRis gimnaziaSi swavlobda iaromir iedliCkasvaJiSvilTan erTad da swored iedliCkebis saojaxo biblioTekaSi naxapirvelad qarTuli wignebi, moewona qarTuli asoebi da gadawyvitakavkasiuri enebis Seswavla: “qarTul kulturasTan mimiyvanaromantikulobam... 15 wlisam daviwye qarTuli enis Seswavla. Cemi pirvelimaswavlebeli iyo iaromir iedliCka... Cemi pirveli qarTuli wigni _ SoTarusTavelis "vefxistyaosani", romelmac, etyoba, ise momxibla, romlaparaki Zveli qarTuli eniT daviwye”, _ igonebda is mogvianebiT.2

gimnaziis damTavrebis Semdeg vaclav Cerni Cairicxa praRisuniversitetSi axlad gaxsnil qarTuli enis ganyofilebaze. igiiedliCkas xelmZRvanelobiT gulmodgined swavlobda sxva kavkasiurenebsac (adiReurs, somxurs, afxazurs, Cerqezuls, xunZurs).universitetis damTavrebis Semdeg Cernim moRvaweoba daiwyo praRisaRmosavleTmcodneobis institutSi, Tumca 1968 wlidan Tavi daanebaoficialur samsaxurs da gaxda Tavisufali mTargmneli (mogvianebiT iskvlav daubrunda akademiur moRvaweobas da praRisaRmosavleTmcodneobis institutis filosofiis fakultetze wlebismanZilze aswavlida qarTul enas).

vaclav Cerni saqarTvelos xSiri stumari iyo, moinaxula Cveniqveynis TiTqmis yvela kuTxe, safuZvlianad Seiswavla qarTuliliteratura _ rogorc klasikuri, ise Tanamedrove. swored saqarTvelossiyvarulma STaagona vaclav Cernis ucxoeTSi popularizacia gaewia

1 giuli leJavam iedliCkas arqivze muSaobisas aRmoaCina grigol robaqiZis sami werili,romelTagan ori 1937 wliT, xolo mesame 1943 wliT TariRdeba. werilebidan irkveva,rom Cexi qarTvelologi dainteresebuli yofila grigol robaqiZis pirovnebiT,romelsac, Tavis mxriv, daukmayofilebia misi cnobismoyvareoba, gaucvnia misTvis Tavisimokle biografia da CamouTvlia is Jurnalebi, romlebSic mis Sesaxeb iyo daweriliwerilebi da recenziebi. grigol robaqiZe, aseve, upasuxia iedliCkas kiTxvebzeqarTuli literaturis zogierTi Zeglis germanulenovani Targmanebisa Tu rusTvelissaleqso formisa da qarTuli leqsis tipis Sesaxeb. vfiqrobT, qarTveli emigrantimwerlisa da Cexi qarTvelologis es mimowera qarTul-Cexuri literaturuliurTierTobebis istoriis kidev erTi saintereso furcelia.2feiqriSvili J., qarTvelologiuri kvleva ucxoeTSi, Tbilisi, 1996, gv., 65

Page 390: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

390

qarTuli enisa da literaturisTvis da mSobliur enaze aemetyvelebinaqarTvel mweralTa nawarmoebebi.

mravalmxrivi iyo vaclav Ceris moRvaweobis sferoqarTvelologiaSi. 1976 wels praRaSi gamovida mis mier Sedgenili“zavladi gruzinSTaini” _ "qarTuli enis safuZvlebi" _ romelicTanamedrove qarTuli enis pirveli saxelmZRvaneloa Cexur enaze dagankuTvnilia maTTvis, vinc CexoslovakiaSi qarTuli enisadmi interessamJRavnebs da qarTuli enis Seswavlas iwyebs. wigni Sedgeba 30gakveTilisagan. TiToeul maTganSi Setanilia mcire leqsikuri masala daZalze gasagebi eniT aris gadmocemuli qarTuli gramatikis sakiTxebi.saxelmZRvanelos boloSi mocemulia teqstebi qarTul enaze, agreTvemokle Cexur-qarTuli leqsikoni. Uufro mogvianebiT Cernim axalgazrdaqarTvelologTaTvis (Tavisi mowafeebisTvis) Seadgina da gamoscasaxelmZRvanelo “qarTuli enis TviTmaswavlebeli”.

vaclav Cerni werda statiebs qarTuli literaturis Sesaxebiugoslaviis literaturuli enciklopediisaTvis, Cexuri literaturulileqsikonisaTvis. misi ocneba iyo, Cexur enaze xelaxla eTargmna"vefxistyaosani", radgan iedliCkas TargmanSi, misi azriT, ufronawarmoebis Sinaarsi iyo gadmocemuli, vidre Rrma filosofiuri azri,mas ki surda, Cexi mkiTxvelisTvis rusTveli waredgina rogorc didimoazrovne da filosofosi. mogvianebiT, ia merkvilaZesTan interviuSi1

man ganacxada, rom Tuki gadawyvetda "vefxistyaosnis" Cexur enazeTargmnas, is uciloblad daicavda poemis ritms da riTmas, kerZod,maRal da dabal Sairs da, rac mTavaria, zustad gadmoitanda Cexurenaze rusTvelis metaforebs. misi TqmiT, rusTvelis mxatvruli samyaroszedmiwevniT zustad gadmosacemad aucilebeli iyo poetis miergamoyenebuli tropis saxeebis mniSvnelobaTa codna.

marTalia, mTargmnelma Tavisi Canafiqri ver ganaxorciela, magramrusTvelis saiubileo wels gamoaqveyna werili “rusTaveli da Cexebi”2,romelSic mimoixila rusTvelis poemis Cexurad Targmnisa daCexoslovakiaSi gavrcelebis istoria, kerZod, warmoaCina o. vetismTargmnelobiTi saqmianoba da iedliCkas mecnierul-literaturulmoRvaweoba. man gansakuTrebiT gausva xazi qarTvelTaTvis"vefxistyaosnis" mniSvnelobas da daaskvna, rom qarTvelobam SeinarCunais Tvisebebi, romlebic genialurma fsiqologma, rusTvelma, SeniSnaTavis xalxSi da asaxa Tavis nawarmoebSi. misi TqmiT, rusTveliwinaaRmdegobaTa dialeqtikasac Caswvda. naTqvamis sailustraciod mandaimowma avTandilisa da fatmanis urTierToba da WaSnagiris mokvlisepizodi da daaskvna, rom es ar iyo arc Ralati, arc tragedia, aramederTgvari gza miznis misaRwevad. Mmisi TqmiT, "vefxistyaosani"RirebulebaTa sazomia. rusTveli TviT qmnis am sazoms da misgadasxvaferebasac axdens. igi msoflios sTavazobs sarkes, romelSicadamianebs sxvadasxva kuTxidan SeuZliaT dainaxon TavianTi Rirsebani danaklovanebani3.

1960 wels praRaSi, gamomcemloba “svet sovetum” dabeWda iliaWavWavaZis poeziis krebuli “oqros akvani” (mTargmnelebi: miroslav

1 "Cveni mwerloba" 15-22 Tebervali, 2002 weli.2v. Cerni, rusTaveli da Cexebi, rusTaveli msoflio literaturaSi, II, Tbilisi, Tsu

gamomcemloba, 1978, gv., 200-206; werili, aseve, daibeWda gazeT “komunistSi” _ 4.09.1966,#201, saTauriT “ukvdavi wigni”.3 iqve, gv. 205-206

Page 391: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

391

Cervenka da vaclav Cerni), romelSic Sesulia leqsebi: “bazaleTis tba”,“elegia”, “1871 weli”, “mesmis, mesmis”, “gazafxuli”, “pasuxi SvilTa” dapoemebi: “kako yaCaRi” da “gandegili”)1. Ggamocemas darTuli aqvs vaclavCernis boloTqma “qarTuli erovnuli aRorZineba da ilia WavWavaZe",romelSic avtori dawvrilebiT acnobs Cex mkiTxvels ilia WavWavaZisbiografias da mis moRvaweobas rogorc samwerlo, ise sazogadoebrivasparezze2.

1982 wels gamomcemloba "odeonSi" daistamba vaJa-fSavelas poemebiskrebuli saxelwodebiT "gvelismWameli" (krebulSi Sevida vaJas samipoema _ "stumar-maspinZeli", "aluda qeTelauri" da "gvelismWameli")3.bolosityvaobaSi "gandegili arwivis budidan", romelic mTargmnels,vaclav Cernis, ekuTvnis, poetis biografiasTan erTad mimoxilulia vaJa-fSavelas Semoqmedeba, kerZod ki, zemoT dasaxelebuli sami nawarmoebisfilosofiur-eTikuri mxare. Cerni aRniSnavs, rom vaJas samive poemamTavrdeba kiTxviT, romelsac avtori ar upasuxebs: dauwereli kanonebiTwarsulTan mijaWvuli sazogadoeba Tu Zlieri pirovneba, romelsacsakuTari humanuroba aniWebs Sors xedvis, riskis gawevisa da, Tundac,tragikuli xvedris arCevis unars. vaJa-fSavelas epikis arsi sworedamgvari azrovnebis dilemaSia sagulvebeli. aq mimdinareobs mudmivibrZola mTis mkvidrTa Seuryevel Sexedulebebs, maT zneobrivCamorCenilobasa da Tavisuflebisaken adamianis daucxromel swrafvasSoris. vaJas epikis yvela gmiri, mTargmnelis azriT, integraluripirovnebaa, romelic upirispirdeba sazogadoebas. antikuri tragediebismsgavsad, isini midian krizisamde, radgan Zlier, monoliTurpirovnebebad gvevlinebian.

mTargmneli vaJa-fSavelas poeziis azrobriv struqturaSi umTavresfunqcias bunebas aniWebs. buneba, misi azriT, nawarmoebis qsovilSiaCawnuli da gmirTan erTad erT mTlianobas warmoadgens. yvela amTaviseburebaTa gacnobierebis Semdeg, _ askvnis Cerni, _ cxadi xdeba, romadvili ar aris vaJa-fSavelas nawarmoebTa interpretacia. vaJa yvelamkiTxvels Taviseburad elaparakeba, Sesabamisad, yoveli mkiTxveliTaviseburad ukavSirdeba mis poezias, rac am poeziis sidiadismaCvenebelia4.

1 Čavčavadze Ilia, Zlatá kolèbka, Přel. Miroslav Červenka a Váslav A. Černý, Praha, Svét sovétú, 19602 Černý, V. A., Gruzίnské národnί obzorenί a Ilia Čavčavadze, Čavčavadze Ilia, Zlatá kolèbka, Přel. MiroslavČervenka a Váslav A. Černý, Praha, Svét sovétú, 1960, s. 88-1043 Pšavela Važa, Pojídač hadů (básnĕ), Praha, Odeon, 19824 aRniSnul gamocemas kritikuli weriliT gamoexmaura giuli leJava. mkvlevarma xazigausva im garemoebas, rom vaJa-fSavelas poezia, romelic xalxur Semoqmedebaseyrdnoba, xalxis mier saukuneebis manZilze dagrovil dauSretel sibrZnes Seicavs. AamsibrZnis ganzogadeba da mxatvrulad gadamuSaveba vaJas poeziaSi xSir SemTxvevaSisentenciur saxes iRebs. Mgiuli leJava am sentenciebs poemaTa “daskvniT momentebs”uwodebs, vinaidan maTSi yvelaze ukeT mJRavndeba vaJas filosofiur-eTikuri mrwamsi.Sesabamisad, mkvlevars miaCnia, rom swored am sentenciaTa sworad gageba da TargmnaerTgvarad ganapirobebs poemis mTlianobaSi sworad gagebas. werilSi swored amsentenciaTa (“cudas rad unda mteroba”... “miT vaqeb vaJkacobasa, ar iyideba fulada”…daa.S) Cexuri Targmanis dedanTan adekvatur Sesatyvisobazea gakeTebuli aqcenti dagamotanilia daskvna, rom mTargmneli, romelsac Rrmad Seuswavlia vaJa-fSavelasSemoqmedebis Sesaxeb arsebuli uaxlesi kritikuli literatura, daumuSavebia vaJasleqsikoni, sworad afasebs qarTveli poetis msoflgancdas da cdilobs maqsimaluradzustad gadmoitanos vaJaseuli mxatvruli saxeebi, SeinarCunos misi enis feradovnebada intonacia. rac mTavaria, Targmani Sesrulebulia imave saleqso sazomiT, romliTacdedani, qore-daqtiluri terfiT, rac, giuli leJavas azriT, mTargmnelis ostatobaze

Page 392: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

392

vaclav Cernis araerTxel aRuniSnavs, rom is qarTul wignebsTargmnida ara marto imitom, rom Zalian uyvarda saqarTvelo da misibuneba, qarTvelebi Tu maTi yofa, aramed misi saqmianobis warmmarTveliiyo Cexi da qarTveli xalxis literaturuli interesebis siaxlove. CeximkiTxveli qarTul literaturaSi xedavda raRac sxvagvars, amaRlebulsda, amasTan erTad, eZebda pasuxs misTvis saintereso aqtualurproblemebze.

Cexi mkiTxvelisaTvis qarTuli literaturis ukeT gacnobis mizniTvaclav Cernim dawera mimoxilviTi xasiaTis naSromi “qarTuliliteratura, misi tradiciebi da Tanamedroveoba”, romelic calkegamoica meToduri macnes damatebad1. wignSi mimoxilulia qarTuliliteraturis istoria dasabamidan me-20 saukunis 60-iani wlebis CaTvliT.wigni Sedgeba ramdenime Tavisgan: 1. saqarTvelo, ena, damwerloba,mwerlobis dasawyisi (“SuSanikis martviloba”, “evstaTi mcxeTelismartviloba”, “abos martviloba”, “gobronis martviloba”, “serapionzarzmelis cxovreba”, “grigol xanZTelis cxovreba”; qebai da didebaiqarTulisa enisai”); 2. literaturis ganviTareba erTiani da ZlieriqarTuli samefos Seqmnis Semdeg. Ooqros xanis literatura (“visramiani”,“amirandarejaniani”, “abdulmesiani”, “Tamariani” “vefxistyaosani”); 3.monRolTa batonobis xanis literatura (JamTaaRmwerlis matiane); 4.aRorZinebis xanis literatura (Teimuraz I; arCili; sulxan-sabaorbeliani; daviT guramiSvili; saiaTnova; besiki); 5. qarTuli romantizmi(aleqsandre WavWavaZe; grigol orbeliani; nikoloz baraTaSvili); 6.qarTuli erovnuli aRorZineba. TergdaleulTa Taoba (ilia WavWavaZe;akaki wereTeli; iakob gogebaSvili; giorgi wereTeli); 7. XIX saukunis 80-iani wlebi. Nneoromantizmi (ekaterine gabaSvili; aleqsandre yazbegi;vaJa-fSavela); 8. kritikuli realizmi (egnate ninoSvili; vasil barnovi;daviT kldiaSvili; Sio aragvispireli); 9. qarTuli sabWoTa literatura(valerian gafrindaSvili; paolo iaSvili; tician tabiZe; galaktiontabiZe; giorgi leoniZe; niko lorTqifaniZe; mixeil javaxiSvili;konstantine gamsaxurdia; leo qiaCeli; demna Sengelaia; giorgiSatberaSvili; ioseb griSaSvili; simon Ciqovani; alio mircxulava;irakli abaSiZe); 10. qarTuli sabWoTa literatura omisSemdgom periodSi(otia ioseliani; nodar dumbaZe; Tamaz da oTar WilaZeebi).

am mimoxilvidan, iseve rogorc Cernis TargmanTa CamonaTvlidannaTlad Cans, rom gansakuTrebuli iyo misi daintereseba me-20 saukunismeore naxevris qarTuli literaturiT. vaclav Cernim mSobliur enazeaametyvela ana kalandaZis, muxran maWavarianis, jansuR Carkvianis, besikxaranaulisa da tariel Wanturias poezia, revaz inaniSvilis, nodardumbaZis, oTar da Tamaz WilaZeebis, Wabua amirejibis, rezo WeiSvilis,Tamaz bibiluris, jemal qarCxaZis, otia ioselianisa da sxva qarTvelmweralTa Txzulebebi. vaclav Cernis azriT, Tanamedrove qarTulmwerlobaSi Taviseburi gagrZeleba hpova uZvelesi qarTuliliteraturis tradiciebma, ramac ganapiroba qarTuli moTxrobis,qarTuli romanis metad maRali done. Sesabamisad, mTargmneli miiCnevda,rom qarTuli literaturis nimuSebis Targmna sasurveli iyo yovelixalxis enaze. Tavisi damokidebuleba qarTuli mwerlobis mimarT vaclav

metyvelebs (“qarTuli poeziis nimuSebi Cexurad”, qarTul-sazRvargareTuliliteraturuli urTierTobani, Tbilisi, 1986, gv., 95-102).1 Černý, V. A., Gruzínská literatura, její tradiece a současnost: Metodico-informativní studie #3, Praha, 1972

Page 393: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

393

Cernim gamoxata ara erT werilSi, rolebic winasityvaobisa Tubolosityvaobis saxiT daurTo Tavis Targmanebs.

Cernis statiaSi “sikeTisa da samarTlianobis angelozi”, romelicerTvis Wabua amirejibis “daTa TuTaSxias” miseul Targmans,mimoxilulia is diskusia, romelic mohyva romanis saqarTveloSigamoqveynebas. sakiTxi idga amgvarad: ra saxis romani iyo "daTaTuTaSxia" _ istoriuli, yofiTi Tu filosofiuri, an xom ar iyo Wabuaamirejibis nawarmoebi realobis miTologizirebuli xedva. CernismiaCnia, rom mwerlis ostatoba, rogorc daxvewili mTxrobelisa,saSualebas iZleva, mTeli nawarmoebi gagebul iqnes zemoTdasaxelebulioTxive ganzomilebiT. daTa TuTaSxias pirovneba iyo miTosi da darCamiTosad, Sesabamisad, konkretuli personaJi simbolos saxes iRebs,romelic gadakveTs istoriasac da Tanamedroveobasac. Cerni Wabuaamirejibis romans adarebs oTar WilaZis or Txzulebas: “gzaze erTikaci midioda” da "yovelman Cemman mpovnelman”, samive maTganis paralelski poulobs sabWoTa literaturaSi Cingiz aitmatovis, msoflioliteraturaSi ki 60-70-iani wlebis laTinur amerikul prozasTan(markesi, karpentieri, liosa)1.

1973 wels praRis gamomcemloba "odeonma" gamosca oTar WilaZisromani "gzaze erTi kaci midioda" (saTauriT "gavyvebi Cems mrisxanebas")2.unda iTqvas, rom es romani manamde arc erT ucxo enaze ar iyoTargmnili. gamocemas darTuli aqvs mTargmnelis, vaclav Cernis,bolosityvaoba "poetis filosofiuri proza"3, romelSic Rrmad arisgaanalizebuli romanis filosofiur-fsiqologiuri Tu mxatvrul-esTetikuri mxare.

werilSi, romelic qarTuli prozis istoriis mimoxilviT iwyeba,aRniSnulia, rom qarTul mwerlobaSi poezia yovelTvis dominirebdaprozaze da rom qarTuli prozis aRmavlobis xanad XIX saukunisSuaxanebi, kerZod, literaturul asparezze TergdaleulTa gamoCenaunda miviCnioT. swored qarTvel mweralTa axalma Taobam, romelicaRzrdili iyo, pirvel yovlisa, rusul da, imavdroulad, dasavleTevropis literaturis nimuSebze, Cernis azriT, daiwyo Tvisebrivad axaliqarTuli prozis Seqmna. XIX saukunisTvis proza ukve wamyvan adgilsikavebs qarTul literaturaSi, Tumca, unda iTqvas, rom ara erTmaqarTvelma prozaikosma Tavisi SemoqmedebiTi gza rogorc poetma (daarcTu ise umniSvnelom) daiwyo. asea dRemde, _ aRniSnavs Cerni, _ oTarWilaZe, iseve rogorc misi ufrosi Zma, Tamazi, zemoTqmulis metyvelimagaliTia.

werilSi oTar WilaZis cxovrebiseuli da SemoqmedebiTi gzismimoxilvis Semdgom mTargmneli dawvrilebiT aanalizebs romans "gzazeerTi kaci midioda" da ZiriTad aqcents Txzulebis istoriul,fsiqologiur da sociologiur ganzomilebebze akeTebs. Cerni aRniSnavs,rom romani gamoirCeva azrobrivi siRrmiT da simboloTa rTulistruqturuli sistemiT, misi gansakuTrebuloba ki, upirveles yovlisa,

1 Černý, V. A., Andél dobra a spravedlivosti, Amiredzibi Čabua, Syn Luny, Klub Čtenářů, Praha, Odeon, 19822Čiladze Otar, Půjdu za svým hněvem, Přel. Váslav A. Černý, Praha, Odeon, 1973.3 Černý, V. A., Filosofická próza básnikova , Čiladze Otar, Půjdu za svým hněvem, Přel. Váslav A. Černý, Praha,Odeon, 1973, s. 479-488. oTar WilaZis aRniSnuli romani 1985 wels bratislavaSic gamoicasaTauriT "saiT midixar, kaco" (mTargmneli pavel branko) da am gamocemasac Cernisdasaxelebuli bolosityvaoba erTvis.

Page 394: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

394

mis poeturobaSia sagulvebeli, raSic, pirvel yovlisa, mwerlismxatvruli enis metaforuloba igulisxmeba1.

mogvianebiT "Cveni mwerlobis" korespondentTan saubrisasvaclav Cernim aRniSna, rom mas yvelaze metad gauWirda oTar WilaZisnawarmoebTa Targmna, vinaidan mwerals bevri iseTi sityva hqondagamoyenebuli, romelTa mniSvneloba man ar icoda (misTvis gacilebiTioli iyo met-naklebad stilizebuli enis mqone avtorTa Targmna,magaliTad, konstantine gamsaxurdiasi an oTar CxeiZisa)2. saerTod,yoveli axali nawarmoebis Targmnis dawyeba misTvis did saqmesTanSeWidebis tolfasi iyo. is zedmiwevniT swavlobda nawarmoebisstilistikas, cdilobda, Caswvdomoda originalis im mxareebs, romlebicTargmans Znelad emorCileboda da romlis SenarCunebac didi ZiebisSemdeg mainc SesaZlebeli iyo; swavlobda im epoqas, romelsac esnawarmoebi asaxavda. Targmani misTvis imgvarive SemoqmedebiT SromasniSnavda, rogorsac originalis Seqmna3.

vaclav Cerni qarTul enasa da literaturas popularizaciasuwevda ara marto TargmanebiT, samecniero moRvaweobiT, aramed TavisiyoveldRiuri cxovrebiTac. mas gamowerili hqonda yvela qarTuliliteraturuli gazeTi Tu Jurnali, raTa sruli da amomwuraviinformacia mieRo saqarTvelos literaturuli Tu kulturulicxovrebis Sesaxeb. rodesac 1990 wels TbilisSi Seiqmna "masarik-robaqiZis" CexeT-saqarTvelos sazogadoeba, misi Cexuri nawilisTavmjdomared erTxmad airCies vaclav Cerni. mogvianebiT, 1993 wels, masmieniWa ivane maCablis premia qarTuli literaturis Cexur enazeTargmnis saqmeSi didi damsaxurebisa da qarTul-Cexuri kulturuli daliteraturuli urTierTobebis ganviTarebaSi umniSvnelovanesiRvawlisaTvis.

mwerals, mTargmnelsa da Jurnalists, ivo vaculins (igi, rogorczemoT aRvniSneT, cnobili qarTvelologis ieromir iedliCkas mowafea)didi wvlili miuZRvis qarTuli mwerlobis popularizaciis saqmeSisazRvargareT.

rogorc "Cveni mwerlobis" korespondentTan saubarSi Tavadganacxada ("Cveni mwerloba" 15-22 Tebervali, 2002 weli), man 1953 welsgadawyvita qarTuli enis Seswavla, mas Semdeg, rac waikiTxa Cexur enazegamocemuli grigol robaqiZis "mtroba" da "megi-mTieli gogona", odnavmogvianebiT ki _ mixeil javaxiSvilis "TeTri sayelo". profesiiTJurnalisti, ivo vaculini oTxjer ewvia saqarTvelos da mogzaurobisSTabeWdilebani statiebisa Tu reportaJebis saxiT Cexur Jurnalebsa TugazeTebSi gamoaqveyna. mas dawerili aqvs ara erTi kritikuli weriliqarTuli literaturis Sesaxeb, naTargmni aqvs qarTuli klasikurimwerlobis nimuSebi.

pirveli qarTuli nawarmoebi, romelic ivo vaculinma Cexur enazeaametyvela, iyo sulxan-saba orbelianis "sibrZne sicruisa", romelic

1 Černý, V. A., Filosofická próza básnikova , Čiladze Otar, Půjdu za svým hněvem, Přel. Váslav A. Černý, Praha,Odeon, 1973, gv., 483-4872 "Cveni mwerloba" 15-22 Tebervali, 2002 weli.3 Tamaz bibiluri, vaclav Cernis fenomeni, "literaturuli saqarTvelo", 20 marti, 1992,#10

Page 395: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

395

didi tiraJiT gamosca praRis gamomcemloba “svet sovetum” 1962 wels1.wigni maRali ostatobiT gaaforma mxatvarma r. maltma. wignis gamocemadaemTxva sulxan-saba orbelianis dabadebis me-300 wlisTavs, romelicCexoslovakiaSic aRiniSna. ara erTma Jurnalsa Tu gazeTSi gamoaqveyndainformacia am faqtTan dakavSirebiT. rogorc Tavad ivo vaculinmawignis SesavalSi aRniSna, vidre nawarmoebis Targmnas Seudgeboda, igisafuZvlianad gaecno im istoriul periods, romelSic sulxan-sabaorbeliani moRvaweobda, mravaljer Sexvda da esaubra qarTvelmwerlebs, romlebmac muSaobaSi didi daxmareba gauwies. vaculinma jersityvasityviT gadaTargmna qarTuli igav-arakTa krebuli, Semdgom kiqarTul arqaul stils Cexuri arqauli stili miusadaga.

gamocemas didi gamoxmaureba mohyva Cexur presaSi. literaturul-mxatvrul JurnalSi “mlada tvorba” gamoqveynda mweral irJi sedlaCekiswerili “qarTveli klasikosis qmnileba Cexur enaze”, romelSic avtorisulxan-saba orbelianis "sibrZne sicruisas" msoflio literaturismSvenebas, cxovrebis matianes uwodebs, vinaidan es nawarmoebi adamianTapativiscemasa da aRzrdas, keTilgonierebasa da sulgrZelobasemsaxureba.

"sibrZne sicruisas" Cexur gamocemas saqarTveloSi gamoexmauraqarTul-Cexuri literaturuli urTierTobebis mkvlevari da mTargmnelialeqsandre kakulia. gazeTebSi "Tbilisi" (4.12.1962) da "komunisti"(28.04.1962) man ara marto gamoaqveyna informacia "sibrZne-sicruisas"Cexuri gamocemis Sesaxeb, aramed Tavisi mosazreba gamoTqva vaculinisTargmanTan dakavSirebiT. man aRniSna, rom Targmani, marTalia,SesaniSnavad aris Sesrulebuli, magram Cans, rom mTargmnelisTvis ZalzerTuli iyo sityvasityviT gadmoeca sabaseuli qarTuli. Tumca, zogierTixarvezis miuxedavad, man wigni didebul SenaZenad miiCnia Targmnililiteraturis sferoSi2.

mogvianebiT ivo voculinma Targmna konstantine gamsaxurdias“didostatis marjvena”, romelsac Zalian maRali Sefaseba miscaqarTuli enis SesaniSnavma mcodnem vaclav Cernim, romlisTvalsazrisiTac es iyo gamsaxurdias nawarmoebTa erTi brwyinvaleTargmanTagani.

1964 wels bratislavaSi, gamomcemloba “krasna literaturaSi”,daibeWda Tamar WilaZis moTxroba “gaseirneba ponis etliT” (mTargmnelielena kriSkova), romelsac erTvis ivo vaculinis bolosityvaoba3.avtori aRniSnavs, rom mas Semdeg, rac 1961 wels “gaseirneba ponisetliT” Jurnal ciskarSi” daibeWda, mas kritikis araerTgvarovanireaqcia mohyva. moTxrobis avtors kosmopolitizmSic ki dasdes brali,magram am nawarmoebma Zalian male ipova Tavisi mkiTxveli. amis mizezi ki,kritikosis SexedulebiT, nawarmoebis dedaazrSia sagulvebeli.marTalia, narativi sakmaod rTuli agebulebisaa da mravalmxriviinterpretaciis saSualebas iZleva, magram masSi wina planzea wamoweuli

1 Orbeliani Sulchan Saba, Kniha moudrosti a lži, Přel. Ivo Vaculin, Illustraval Radim Malat, Praha, Svét sovétú,19622 kakulia a., "sibrZne sicruisa" Cexur enaze: "Tbilisi", 4.12.1962, gv., 3; "komunisti",28.04.1962, gv., 43 Vaculin, I, Doslov, Čiladze Tamaz, Prechádzka na poníkovi, Přel. Elena Krišková, Bratislava, Krásna literatúrá,1964, s.105-108

Page 396: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

396

cxovrebisadmi egoisturi damokidebulebis kritika, damuSavebuli arapublicisturad, aramed literaturulad.

GwerilSi vaculini mimoixilavs stalinis pirovnebis kultisSedegebs qarTul kulturaze, kerZod, literaturaze da gavrcelebuliazris sapirispirod, TiTqos qarTvelebs ise mZafrad ar SexebiaTpirovnebis kulti, rogorc sxva erebs, aRniSnavs, rom 1937 welma bnelikvali aRbeWda zogadad qarTul kulturaze, gansakuTrebiT kimwerlobaze. amas, Tundac, tician tabiZis, paolo iaSvilisa Tu mixeiljavaxiSvilis tragikuli aRsasruli mowmobs. safiqrebelia, rom sworedam mizezis gamo 30-iani wlebis Semdgomi periodis qarTuli prozaistoriul siuJetebs efuZneboda. rac Seexeba Tanamedrove Tematikas, isiyo Zalze zerele da dumiliT uvlida gverds problemur Temebs. skkppartiis me-20 yriloba mniSvnelovani istoriuli movlena iyo qarTuliliteraturisTvis, vinaidan niSnavda dabrunebas realobisken,Tanamedroveobisken. Aara marto axalgazrda, aramed saxelganTqmuliqarTveli mwerlebic ki Seexnen Tanamedroveobas (mag. Kkonstantinegamnsaxurdia “vazis yvavilobaSi” Tu demna Sengelaia “ganZSi”), MmagramTvisobrivi gardatexa literaturaSi moaxdina axalma Taobam mwerlebisa,romlebmac daiwyes rogorc poetebma, magram Semdgom prozaze gadavidnen(arCil sulakauri, nodar dumbaZe, guram rCeuliSvili, Tamaz WilaZe).vaculinis azriT, mweralTa axalgazrda Taobam mainc nacionalurtradiciebSi ipova dasayrdeni da Tavis did winamorbedad nikolorTqifaniZe miiCnia1.

1966 wels, rusTvelis saiubileo dReebSi, ivo voculinmagamoaqveyna werili rusTavelze, saxelwodebiT "legendaruli poetiskulti"2. man mouTxro Tanamemamuleebs rusTvelis cxovreba-moRvaweobaze,mis ukvdav Txzulebaze, ierusalimis samecniero eqspediciaze darusTvelis epoqis did mniSvnelobaze qarTuli kulturis istoriaSi:“qarTvel kacs rom uTxraT, rusTaveli ar viciT, misi saxelisaTvis yuriar mogvikravso, imas niSnavs, Seuracxyofa mivayenoT mis erovnulTavmoyvareobas. zogjer es aRmafrena da udidesi siyvaruli SeiZlebaCven, evropelebs, gadaWarbebuladac mogveCvenos, magram im xalxisaTvis,romelsac mTeli istoriis manZilze arsebobisTvis ubrZolia, samSoblosyoveli mtkaveli sicocxlis fasad SeunarCunebia, sisxliT gadarCeniliZveli kulturis, misi yoveli Zeglis mniSvneloba friad bunebrivi dagasagebia”, _ aRniSnavs Tavis werilSi ivo vaculini3.

unda iTqvas, rom gasuli saukunis bolos CexeTSi gansakuTrebuliinteresi aRiZra e.w. "axali qarTveli 60-ianelebis" Semoqmedebis mimarT.ara erTma Cexma kritikosma Tu mweralma gamoaqveyna werilebi nodardumbaZis, Wabua amirejibis, Tamaz da oTar WilaZeebis, jemal qarCxaZis,guram fanjikiZis da sxv. nawarmoebTa Sesaxeb.

1 Vaculin, I, Doslov, Čiladze Tamaz, Prechádzka na poníkovi, Přel. Elena Krišková, Bratislava, Krásna literatúrá,1964, s.106-1072 Vaculin, I, Kult legendárniho básníka: “Literární noviny”, N39, 24.09.1966; ix. aseve: vaculini i.,legendaruli poetis kulti: "literaturuli saqarTvelo", # 15, 7.09.1967; rusTavelimsoflio literaturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 206-2073 vaculini i., legendaruli poetis kulti, rusTaveli msoflio literaturaSi, II,Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv.,206.

Page 397: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

397

1982 wels gamomcemloba "odeonma" didi tiraJiT gamosca Wabuaamirejibis “daTa TuTaSxias" (Cexurad “Ze mTvarisa”) vaclav CerniseuliTargmani. gamomcemloba “lidove nakladatelstvis” sareklamo Jurnalmawinaswar miawoda mkiTxvels cnobebi nawarmoebsa da mweralze, ase rom,garkveuli molodini da daintereseba amirejibis romanis mimarTimTaviTve arsebobda (amas mowmobs Tundac, is faqti, rom gasulisaukunis 80-ian wlebSi CexeTSi wignebis Cveulebrivi tiraJi oriaTasidan xuT aTasamde iyo, “daTa TuTaSxia” ki TerTmetaTasiani tiraJiTgamovida).

Jurnal “klub CtenarJus” mexuTe nomerSi (1983 w) Wabua amirejibisromanis Cexurenovan gamocemas sayuradRebo statiiT gamoexmauragamomcemloba "odeonis" imJamindeli ganyofilebis gamge kamil xrobaki.1

werilSi avtorma aRniSna, rom nawarmoebi Janrobrivad istoriul romansSeiZleba mivakuTvnoT, magram, amave dros, es Txzuleba aris dRevandelirealobis miTologizirebuli xedvis cda. romanSi dasmulia kiTxva: rasaqvs meti wona: sikeTes, romelic umetes SemTxvevaSi daucvelia, Tuborotebas, romelsac axasiaTebs mkacri organizebuloba da simtkice,rogorc muStad Sekrul xels? daTa TuTaSxia da muSni zarandia,rogorc ori sawinaaRmdego filosofiuri kategoriis _ sikeTisa daborotebis _ mxatvruli konkretizacia, mocemuli azrobrivikonstruqciis ara marto warmomadgenlebi, aramed agreTve im Zalebissimboloebia, romlebic yoveli pirovnebis sulSi aRweven da erTmaneTsgamudmebiT ebrZvian. Kxrobaki aRniSnavs, rom gansazRvrul drosa dasivrceSi miTologiuri elementebis daxmarebiT konkretuli ambisSemotana ar aris axali msoflio literaturaSi (TuTaSxa samegreloSiyvelaze didi warmarTuli RmerTis saxelia; sityva TuTaSxa niSnavsmTvaris dRes da Cexuri Targmanis saxelwodebac am faqtma ganapiroba).amgvari sinTeturi romanebia, Tundac, oTar WilaZis “gzaze erTi kacimidioda” da “yovelman Cemman mpovnelman”. Tumca qarTuli prozisSedareba “mTeli kacobriobis Tanamedrove mwerlobasTan” meqanikuri danaZaladevi iqneboda, vinaidan qarTuli proza erovnul da literaturultradiciazea amozrdili. kritikosi saubrobs, aseve, romaniskompoziciaze, romelSic TiToeuli personaJis monaTxrobi aRiqmebarogorc erTi waxnagi narativis mozaikur jaWvSi da, amave dros,rogorc sruliad damoukidebeli erTeuli. Aswored es ganapirobebs, misiTvalsazrisiT, romanis gaazrebuli polifoniuri struqturisCamoyalibebas2.

genrix mitinis mozrdil werilSi “uCinari Zalis mZlevelni”3 "daTaTuTaSxia" ganxilulia, rogorc deteqtiuri Janris teqsti. kritikossmTavari aqcenti gadatanili aqvs romanis socialur planze. igi

1 CexeTis erT-erTi udidesi gamomcemlobis, "odeonis", ganyofilebis gamge, vaclavCernis "qarTuli saxlis" aqtiuri wevri kamil xrobaki saqarTvelos pirvelad 1980wels estumra.Mman axlos gaicno qarTveli xalxi, misi ena da mdidari literatura,daumegobrda qarTvel kolegebs da mas Semdeg mis moRvaweobaSi qarTvelologiurmasaqmianobam jerovani adgili daikava. kamil xrobakma miznad daisaxa CeximkiTxvelisTvis gaecno qarTuli literaturis gamorCeuli nimuSebi. Mmisi TaosnobiTgamomcemloba "odeonma" dabeWda ramdenime qarTuli wigni, maT Soris vaJa-fSavelaspoemebis krebuli, saxelwodebiT “gvelis-mWameli” (gaformebuli xrobakis miersaqarTvelodan waRebuli fSavuri ornamentebiT) da Wabua amirejibis “daTa TuTaSxia”.2 g. leJava, Cexuri kritika Tanamedrove qarTuli prozis Sesaxeb, Jurn. “ciskari”, #9,1985, gv., 147-1533 ix. Jurnali “kritika”, #1, 1978.

Page 398: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

398

upirispirebs erTmaneTs daTasa da muSnis, rogorc “civsa” da “cxel"gonebas. pirvelma muSni CixSi moaqcia, radgan dasaRupavad ganwirulisistemis erTgul kacad aqcia igi, meore mxriv, “cxelma” gulma daTaTuTaSxia arsebuli sistemidan gaiyvana da arc imis saSualeba misca, romaxali sistemisTvis mebrZolTa rigebSi Camdgariyo.

1982 wels gamomcemloba "lidove nakladatelstvim" dabeWda nodardumbaZis romani "maradisobis kanoni" (mTargmneli vaclav Cerni)1,romelsac ara erTi Cexi kritikosi gamoexmaura.

Jurnal “svetova literaturaSi” (“msoflio literatura”) daibeWdaromanis fragmenti da Cexi kritikosis vladimir novotnis recenzia2,romelSic avtori aRniSnavs, rom “nodar dumbaZe pirovnebis abstraqtulmdgomareobas sikvdilsa da sicocxles Soris, romelSic imyofeba misidaRlili da imedgacruebuli gmiri, gamokveTs zneobrivi publicistikiT,amave dros, am wigns SeiZleba hqondes filosofiuri romanis pretenzia,Tumca, amasTan erTad, Tavisi sazogadoebrivi perspeqtiviTa dafsiqologiuri SemTxvevebiT igi warmoadgens aqtualuri publicisturiprozis umniSvnelovanes nimuSs”3.

kritikosma iaroslav sekeram Tavis recenziaSi “kargi wigni”,romelic “maradisobis kanons” eZRvneba, aRniSna, rom nodar dumbaZissityvieri enamaxviloba da siaxleni emsaxureba garkveul epoqas da,Sesabamisad, ideurad problematuria. wigni umReris gamarjvebulsicocxles da aris am cxovrebis gamoxatuleba zogadsakacobriomniSvnelobiT.DdumbaZes aqvs kidev erTi gansakuTrebuli niWi _cecxlovani mzianoba, spontanoba, mRelvare gulaxdiloba da ocnebebiTgataceba, rac damaxasiaTebelia qarTveli xalxis, misi gonebisa dakulturuli tradiciebisaTvis.

Mmiroslav zahradka statiaSi ”maradisobis kanoni” SeniSnavs, romnodar dumbaZem erT palataSi moaTavsa tradiciuli samebaaratradiciuli gmirebisa da maTi meSveobiT Seecada Caswvdomodasazogadoebriv winaaRmdegobaTa siRrmes, Cvevebs, azrebsa da momavlisimeds. "maradisobis kanonis" perspeqtiva, recenzentis azriT, es arismaradiuli kanoni urTierTdaxmarebis jaWvuri reaqciisa, keTili xalxismxardaWerisa, raTa "martoni ar davrCeT qveyanaze"4.

1 Dumbadze Nodar, Zakon věčnosti, Přel. Váslav A. Černý, Praha, Lidové nakladatelstvί, 1982. nodardumbaZis am romanisadmi interesi imdenad didi iyo, rom imave gamomcemlobam is orjerkidev gamosca: 1983 da 1988 wels.2Novotný V., Dumbadze Nodar, Zakon věčnosti, Recenze s ukázkami, Ukázky přeložil Váslav A. Černý: “Svĕtováliteratura”, N 6, 1980, s. 12-423

vladimer novotni nodar dumbaZis aRniSnuli romans gamoexmaura kidev erTirecenziiT, saTauriT “kanonTa maradisoba da premia _ romans" (Novotný V, Věčnost zákonů acena románu: “Sovĕtská literatura”, 1983, č 2, s.178-180); unda aRiniSnos, rom Tanamedrove qarTuliliteraturuli procesebiT dainteresebulma kritikosma sayuradRebo statiebi miuZRvnaoTar WilaZis romans "yovelman Cemman mpovnelman" (Novotný V., Roman o zločinech a trestech)“Svĕtová literatura”, r. 27, 1982, č 3, s. 241-242) da naira gelaSvilis romans “ambrni, umbrni daarabni”, Cexur TargmanSi “oriod wuTi samaxsovrod” (Novotný V., Verdikt nad Dantonem: SS, r.42, 22.11. 1986, s.114 Zahrádka Miroslav, Zákon věčnosti, Rude Pravo, 27.07.1982, s.5;ix, agreTve, miroslav zahradka,maradisobis kanoni, gaz. "literaturuli saqarTvelo", 7.10.1982, # 41 (2222), gv.7.

Page 399: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

399

praRis gamomcemloba “viSehradma” 1983 wels gamosca jemalqarCxaZis romani “mdgmuri”1, xolo ramdenime TviT adre Jurnal “svetovaliteraturaSi” daibeWda mwerlis “meTerTmete mcneba”2. qarCxaZis romanzegazeTSi “zemledelske novini” gamoqveynda kritikos vladimer novotnisrecenzia. igi wers: “es mcire moculobis romani poeturad aRwerscxovrebis farul, anu uaryofiT mxares. igi, erTi SexedviT, TiTqosdazurgs aqcevs yoveldRiurobas, Tumca, amavdroulad, bevrs iRebsgaremomcveli sinamdvilidan da mTlianobaSi warmogvidgeba adamianissulieri da gonebrivi procesebis SeniRbul sarked. Aamave dros issrulebiTac ar aris rTuli fsiqologiuri nawarmoebi, piriqiT, Tavidanbolomde romantikul komedias hgavs. Aam lirikul-prozaul komediaSi,romlis mTavari gmiric gaorebuli cxovrobs ocnebasa da sinamdvilesSoris, mkiTxveli filosofiuri ukana planiT erTveba ocnebebisa dafantaziebis samyaroSi, romelSic yovelTvis win aris wamoweuli goneba,anu is, rac cxovrebis aSkara da farul karebs daundoblad aRebs.3”

gansakuTrebuli iyo Cexi mkiTxveli sazogadoebisa da kritikisinteresi oTar da Tamaz WilaZeebis Semoqmedebis mimarT. 1984 welsgamomcemloba "odeonma" gamosca oTar WilaZis romani "yovelman Cemmanmpovnelman", romelsac Cexur TargmanSi "kaenis codva" ewodeba(mTargmneli vaclav Cerni)4. gazeT "rude pravoSi" romanis gamosvlasgamoexmaura mixeil odarCenko. man aRniSna, rom es filosofiuri romaniaris wigni adamianTa mexsierebaze, ufro sworad, mis dakargvaze, risSedegadac darRveulia adaminTa Soris urTierTkavSiri, romlis gareSeccxovreba uperspeqtivo da uazroa. odarCenkos SexedulebiT, ampolifoniur romanSi oTar WilaZe amodis qarTuli literaturissaukeTeso tradiciebidan da, amave dros, gamgrZelebelia dostoevskis,folkneris, markesis da sxva did mweralTa memkvidreobisa. es nawarmoebi"edaveba" literaturaSi damkvidrebul Sexedulebas adamianTa cxovrebisazris Sesaxeb, amitomac iwvevs da kvlavac gamoiwvevs diskusias, racerT-erTi maxasiaTebela maRalxarisxovani literaturisa.

Kkamil xrobaki werilSi “kaenis codva” da “abelis dabruneba”5

mimoixilavs oTar WilaZis romans "yovelman Cemman mpovnelman" da arCilsulakauris moTxrobas "abelis dabruneba", romlebmac, misi azriT,mniSvnelovanwilad gansazRvres 60-70-iani wlebis qarTuli literaturisaRmavali done.

garda am ori mwerlis Semoqmedebisa, kamil xrobaki mokled SeexoWabua amirejibis "daTa TuTaSxias" Tamaz bibiluris moTxrobas "JamikiTxulisa" da jemal qarCxaZis romans "mdgmuri" da "dRe erTi" daSeniSna, rom swored aRniSnulma nawarmoebebma ganapiroba axali

1 Kharčchadze Džemal, Podnajemńik, Přel. Váslav A. Černý, Praha, Vyšehrad, 19832 krebul "meTerTmete mcnebaSi" Sesuli erT-erTi moTxroba "kapiton managaZis boloeqsperimenti" daibeWda moTxrobebis krebulSi "Aprílové grotesky", Praha, Lidové nakladatelstvί,19833 g. leJava, Cexuri kritika Tanamedrove qarTuli prozis Sesaxeb, Jurn. “ciskari”, #9,1985, gv.,1534 Čiladze Otar, Kainovo znameni, Přel. Váslav A. Černý, Praha, Odeon, 19845 Chrobák K., Kainovo znamení a Ábelův návrat: “Svĕtová literatura”, 1981, v.26, č .3, s.238-240 (ix. agreTve:xrobaki k., “kaenis codva” da “abelis dabruneba”: “literaturuli saqarTvelo”, #33,14.08.1981, gv., 5)

Page 400: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

400

literaturul-kritikuli cnebis _ "miTologiuri realizmis" _warmoSoba.

qarTvel mecnierTagan qarTul-Cexur literaturul urTierTobebsikvlevdnen giuli leJava1, JuJuna feiqriSvili, sergo Turnava,aleqsandre kakulia2, Salva gvinCiZe, romlebic qarTul periodulgamocemebSi sistematiurad aqveynebdnen rogorc sainformacio xasiaTiswerilebs am sferoSi momxdari siaxleebis Sesaxeb, ise Cex mecnierTa TukritikosTa recenziebs ama Tu im mwerlis Semoqmedebisa Tu CexuradTargmnili qarTuli Txzulebebis Sesaxeb. qarTul-Cexur literaturulurTierTobebs mieZRvna saTanado Tavi krebulebSi: "qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani”3, “qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani sabWoTa periodSi”4

JuJuna feiqriSvilis naSromSi "qarTvelologiuri kvleva ucxoeTSi"5,sergo Turnavas wignSi "sazRvargareTuli qarTvelologia"6, levanmenabdis redaqtorobiT gamocemuli oTxtomeulis "rusTaveli msoflioliteraturaSi" meore tomSi7.

Cexuridan qarTul enaze mTargmnelTa Soris unda davasaxeloTelene erisTavi (turek svatoplukis “botistroi”, karel Capekis“mkvleloba qoxSi”, Cexuri zRaprebi); Salva gvinCiZe (ian drdas novelebi“munji barikadebi” da “wiTeli Tortiza” da iaroslav haSekis “yoCaRijariskaci Sveiki”); irodion qavJaraZe (iulius fuCikis nawarmoebebi)TinaTin javaxiSvili (ian otCenaSekis antifaSisturi nawarmoebi “romeo,julieta da wyvdiadi”); neli amaSukeli (karel Capekis novelebi); guramgogiaSvili (iozef tomanisa da miroslava tomanova istoriulbiografiuli romani “sokrate”), naTela gonaSvili (ian kozakis “wmindamixeili”) da sxvani.

CexeTsa da saqarTvelos Soris kulturul-literaturulikontaqtebi Seferxda da, SeiZleba iTqvas, Sewyda kidec sabWoTa kavSirisdaSlis Sedegad warmoqmnili rTuli saxelmwifoebriv-politikuriviTarebis gamo.

1ix. winamdebare naSromi gv., 7; 9; 10; 12; 20.2ix. winamdebare naSromi gv., 2; 16.3 "qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani”, Tbilisi, 1986, gv., 90-107.4“qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani sabWoTa periodSi”, Tbilisi,1981, gv., 69-78.5 J. feiqriSvili, "qarTvelologiuri kvleva ucxoeTSi", Tbilisi, 1966, gv., 60-70.6 S. Turnava, "sazRvargareTuli qarTvelologia", Tbilisi, 1978, gv., 250-257.7 rusTaveli msoflio literaturaSi, II, Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv.,169-209.

Page 401: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

401

Bbibliografia

qarTvel mecnierTa naSromebi qarTul-Cexur literaturulurTierTobebze

1. baramiZe, a., "amiranis" Cexuri Targmanis gamo: narkvevebi qarTuliliteraturis istoriidan, III, Tbilisi. 1952, gv., 393; Zveli qarTulimwerlobis problemebi, Tbilisi. 1980, gv., 279-285.

2. baramiZe, a., iaromir iedliCka saqarTveloSi: “literaturuligazeTi”, 28.06.1957.

3. bibiluri, T., vaclav Cernis fenomeni: “literaturulisaqarTvelo”, 20.03.1992.

4. gvinCiZe, S., literaturuli urTierTobani Cexoslovakiasa dasaqarTvelos Soris: "komunisti", 16.07.1958, gv. 4.

5. gvinCiZe, S., qarTveli klasikosebi Cexur enaze ("vefxistyaosani","suramis cixe", "sarCobelazed", "kacia, adamiani?!" "xevisberi goCa"):"literaturuli gazeTi", #11, 13.03.1959.

6. gvinCiZe, S., muJ v tigraJi kuJi: Jur. "droSa", #2, 1959, gv., 14-15

7. gozaliSvili, S., uWknobi megobroba, ucnobi masalebiCexoslovakiisa da saqarTvelos kulturuli urTierTobebiswarsulidan: "komunisti", 7.12.1962, gv., 3

8. Дружба сокращает расстояния: «Литературная Грузия», №2, 1957, стр.128-129(iaromir iedliCkas interviu).

9. vaculini, i., legendaruli poetis kulti: "literaturulisaqarTvelo", #15, 7.09.1967. ix. aseve: rusTaveli msoflioliteraturaSi, t. 2: Tbilisi. Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 206-207.

10. Вавржик, З., Издание "О мудрости вымысла" Сулхан Саба Орбелиани вЧехословакий: “Советская Аджария”, 10.07.1963.

11. "vefxistyaosani" Cexur enaze: "literaturuli gazeTi", #48,28.11.1958

12. zahadka, m., maradisobis kanoni: "literaturuli saqarTvelo", # 41,7.10.1982, gv., 7.

Page 402: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

402

13. Teimuraz batoniSvili, mogzauroba Cemi evropiisa da sxvaTa dasxvaTa adgilTa: zugdidis istoriul-eTnografiuli muzeumi,Tbilisi. 1945, gv., 58-80.

14. Turnava s., sazRvargareTuli qarTvelologia: Tbilisi. 1978, gv.,250-257.

15. iedliCka i., qarTuli zRaprebis krebulis winasityvaoba:"literaturuli gazeTi", #23, 7.06.1957, gv 1-2.

16. iedliCka i., mozRvavebuli STabeWdilebani: "ciskari", #2, 1957, gv.,104-107.

17. iedliCka i., saxelovani da gmiruli: "droSa", # 10, 1958, gv., 5.

18. i. iedliCka, “vefxistyaosnis” Cexuri Targmanis winasityvaoba,rusTaveli msoflio literaturaSi, II, Tbilisi, Tsugamomcemloba, 1978, gv., 176-177.

19. iedliCka, i., giorgi leoniZe: “ciskari”, #10, 1976, gv., 145-152.

20. iurCo, i. “aqtiuri mzis weliwadi”: “literaturuli saqarTvelo”,1.05.1985.

21. Turnava, s., sazRvargareTuli qarTvelologia: Tbilisi. 1978

22. Turnava, s., msoflios qarTvelologiuri centrebi: “droSa”, 1988,#2.

23. kakulia, a., "sibrZne sicruisa" Cexur enaze: "Tbilisi", 4.12.1962, gv.,3; "komunisti", 28.04.1962, gv., 4.

24. kakulia, a., wigni saqarTveloze, Cexoslovakieli mwerlissvatopulk Cexis wignis "mogzauroba kavkasiaSi" qarTuladgamosvlis Sesaxeb: "komunisti", 3.01.1976, gv., 4.

25. kakulia, a., saqarTvelodan ierusalimamde, Cexi profesoris alenaCexovas wigni SoTa rusTavelze: "axalgazrda komunisti", 6.03.1962,gv., 3.

26. kaxniaSvili, v., ucxoelebi qarTuli kulturis Sesaxeb: Tbilisi.1966.

27. leJava, g., qarTveli mwerlebi Cexur enaze: "literaturulisaqarTvelo", 17.07. 1981.

28. leJava, g., qarTveli mwerali Cexur kritikaSi: "literaturulisaqarTvelo", #5, 8.04.1983, gv., 5.

29. leJava, g., saqarTvelo megobris TvaliT: ‘literaturulisaqarTvelo”, 8.04.1984.

30. leJava, g., "rude pravo" qarTvel mweralze: "komunisti", 1.05.1985,gv., 4.

Page 403: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

403

31. leJava, g., Cexuri kritika Tanamedrove qarTuli prozis Sesaxeb:"ciskari", # 9, 1985, gv., 147-153

32. leJava, g., qarTuli poeziis nimuSebi Cexurad, qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobani: Tbilisi. 1986, gv.,90-107.

33. leJava, g., i. iedliCkas arqividan: "Tbilisi", 3.11.1988, gv., 4-5.

34. leJava, g., vaclav Cerni 60 wlisaa: “saqarTvelos respublika”,24.07.1991.

35. leJava, g., kavkasia zogierT Cexur wyaroSi: "literaturulisaqarTvelo", # 1, 5-12.01.1996, gv., 7.

36. megreliZe, i., Cveni sazRvargareTeli megobrebi. iaromir iedliCka:“samSoblo”, 14.08.1970.

37. megreliZe, i., Cexi qarTvelologi iaromir iedliCka da misibaraTebi: “ganTiadi”, 1991, #8.

38. megreliZe, i., uangaro megobari (i. iedliCka): “literaturulisaqarTvelo”, 20.08.1965.

39. menabde, l., rusTaveli CexoslovakiaSi: "ciskari", # 12, 1976, gv.,108-114.

40. miltneri, v., saubari vaclav CernisTan: “literaturulisaqarTvelo”, 26.07.1991.

41. nanitaSvili, v., Cveni megobari vaclav Cerni: “Tbilisi”, 19.08.1985.

42. niko lorTqifaniZis moTxrobebi Cexurad: “literaturulisaqarTvelo”, 22.08.1986.

43. novotni, v., universaluri cdunebis istoria, “literaturulisaqarTvelo", #18, 1.05.1986, gv., 10.

44. pexali, z., arCil sulakauris moTxrobebi: “literaturulisaqarTvelo", #18, gv., 10

45. rusTaveli msoflio literaturaSi, t.2: Tbilisi. Tsugamomcemloba, 1978, gv.,169-209.

46. sabWoTa periodis qarTul-sazRvargareTuli literaturuliurTierTobani: Tbilisi. 1981, gv., 69-78.

47. sidamoniZe, v., Cexuri romani saqarTveloze, valerian Cernis"neqtarina": "Tbilisi", 2.07.1962, gv., 3.

Page 404: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

404

48. skala, i., rusTavlis 800 wlisTavisaTvis, rusTaveli msoflioliteraturaSi, t.2: Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 209; ix.aseve: sayuradRebo tradicia: “literaturuli saqarTvelo”, #157.04.1967.

49. feiqriSvili, J., qarTvelologiuri kvleva ucxoeTSi: Tbilisi.1996, gv., 60-70.

50. Cexi profesori qarTuli literaturis Sesaxeb: "komunisti",7.04.1957.

51. Cerni, v., anbanTqeba: "droSa", # 5, 1966, gv., 5.

52. Cerni, v., ukvdavi wigni: "komunisti", #201, 4.09.1966.

53. Cerni, v, rusTaveli da Cexebi, rusTaveli msoflio literaturaSi,t.2: Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 200-206.

54. Cerni, v., petiJi, i., Cveni saqarTvelo: “literaturulisaqarTvelo”, 3.10.1980.

55. Cerni, v., vaculini, i., qarTuli literatura romantikulia:“literaturuli saqarTvelo”, 30.09.1983.

56. CxeiZe, n., "vefxistyaosnis" Cexuri Targmani: "Tbilisi", #292,27.12.1958.

57. WeiSvili, r., “cisferi mTebi” Cexurad: “literaturulisaqarTvelo”, 1.04.1993.

58. xrobaki, k., "kaenis codva" da "abelis dabruneba": "literaturulisaqarTvelo", 14.08.1981, gv., 5.

59. jvariZe, T., vaclav Cerni: “literaturuli saqarTvelo”, 3.10.1986.

Page 405: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

405

Cex mecnierTa naSromebi qarTul literaturaze

1. batviki, p., aprilis groteskebi: Batvik, P., Aprílové grotesky (Povídky): Praha.“Svét socialismu”, 1983 , č 48, s.23.

2. vaculini, i., Tamaz WilaZis moTxrobis "gaseirneba ponis etliT"bolosityvaoba: Vaculin, I, Doslov, Tamaz Čiladze, Prechádzka na ponίkovi, Přel.Elena Krišková: Bratislava. "Krásna literatúrá", 1964, s.106-107 .

3. vaculini, i., legenda poetze: Vaculin, I., Legenda o básníkovi: “Svét sovétú”,N 29, 1967, s.7

4. vaculini, i., legendaruli poetis kulti: "literaturulisaqarTvelo", # 15, 7.09.1967; rusTaveli msoflio literaturaSi, II,Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1978, gv., 206-207: Vaculin, I., Kult legendárnihobásníka: “Literární noviny”, N39, 24.09,1966

5. vodaki, v., momxiblavi romani Zveli istoriidan (grigol abaSiZis"dedoflis Rame", igive "didi Rame"): Vodak, V., Poutavỳ román z dávnéhistorie (Abašidze Grigol, "Královnina noc"): “Lidová demokracie”, r.10, 1976, s.5

6. zahradka, m., axali romani sabWoTa saqarTvelodan: (sandroTbileli "ori Tve soflad, anu qorwineba imerulad"): Zahrádka, M.,Noví román zé sovĕtské Gruzie (Tbileli Sandro, "Dva mĕsíce ma vsi anob sňatek poimeretinsku"): “Nová Svoboda”, 28.6. 1979, s.5

7. zahradka, m., qarTuli romani: Zahrádka, M., Gruzinskỳ román, "Rude pravo",5.3.1979, s.5

8. zahradka, m., maradisobis kanoni (ix. agreTve: miroslav zahradka,"maradisobis kanoni": “literaturuli saqarTvelo”, #41, 7.10.1982, gv.,7): Zahrádka, M., Zákon věčnosti: “Rude Pravo”, 27.07.1982, s.5

9. iedliCka, i., rusTaveli _ saxalxo poeti: Jedlička, J., Rustaveli – básníknárodní: “Nový Orient”, 1945-46, N 8-9, s. 13-17.

10. iedliCka, i., "vefxistyaosnis" Cexuri Targmanis winasityvaoba:Jedlička, J., Předmula, “Rustaveli Šota, Muž v tygří kůži”, Přeložil J.Jedlička: Praha.1958

11. iedliCka, i., gasuli saukunis sami qarTveli avtori, winasityvaobakrebulisa "saqarTvelos qviani gzebi":. Jedlička, J., Třί Gruzίnštί autořiminulého stoletί, Kamenité Cesty Gruzie: Praha. "Krásné literatura" 1958

12. iedliCka, i., mxiaruli zafxulisa da misi avtoris Sesaxeb: Jedlička,J., O Veselé Vesně a jejίm autorovi, Guramishvili, David, Veselá vesna, Přel. JaroslavSeifert, Il. Antonin Strnadel: Praha. "Svĕt sovétů", 1963

13. kaSka, p., TuTaSxias gza sikeTisaken: Kaška, P., Thuthašchiova cesta k dobru:“Tvorba”, 1983, č 8, s.11

Page 406: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

406

14. klempera, i., Seuvsebeli siyvaruli (arCil sulakauris moTxrobaTakrebulis gamosvlis gamo): Klempera, J., Nenaplnĕné lasky: “Práce”,12.07.1985, s.6

15. klempera, i., wminda siyvarulis ambavi (naira gelaSvili "ambrni,umbrni da arabni"): Klempera, J., Příbĕh čisté lasky: “Práce”, 22.08.1986, s.6

16. kostrJica, v., gamorCeuli qarTuli romani (oTar WilaZe, "gzazeerTi kaci midioda"): Kostřica, V., Vynikající gruzinskỳ román (Čiladze Otar,"Půjdu za svým hněvem"): “Lidová demokracie”, 27.02.1979, s.5

17. kostrJica, v., ori gamorCeuli Targmani (oTar WilaZe, "gzaze erTikaci midioda"): Kostřica, V., Dvĕ vỳznamná př ekladová díla: “Lidová demokracie”,11.01.1985, s.5

18. novi, p., ganadgurebis poetiseuli wyevla: (oTar WilaZe, "gzazeerTi kaci midioda"): Nový, P, Básnivé prokletí zmaru: “Zemĕdĕlské novíny”,14.03.1985, s.3

19. novotni, v., nodar dumbaZis "maradisobis kanoni": Novotný, V., DumbadzeNodar, Zakon věčnosti, Recenze s ukázkami, Ukázky přeložil Váslav A. Černý: “Svĕtováliteratura”, N 6, 1980, s. 12-42

20. novotni, v., romani danaSaulTa da sasjelTa Sesaxeb (oTar WilaZe"yovelman Cemman mpovnelman"): Novotný V., Roman o zločinech a trestech:“Svĕtová literatura”, r. 27, 1982, č 3, s. 241-242

21. novotni, v., kanonTa maradisoba da premia _ romans: Novotný, V, Věčnostzákonů a cena románu: “Sovĕtská literatura”, 1983, č 2, s.178-180

22. novotni, v., cxovrebiseuli optimizmis romani (nodar dumbaZe,"maradisobis kanoni"): Novotný, V., Román ž ivotního optimismu: “Zemĕdĕlskénovíny”, 20.08.1982, s.2

23. novotni, v., ganaCeni dantonis mimarT (naira gelaSvili, "ambrni,umbrni da arabni"): Novotný, V., Verdikt nad Dantonem (Gelashvilova Naira, "Párminut na památku": SS, r. 42, 22.11. 1986, s.11

24. pexali, z., arCil sulakauris moTxrobebi: Pechal, Z., Povídky A.Sulakauriho: Rude pravo, 21.10.1985, s.5

25. skala, i., mcire xniT saqarTveloSi: Skála, I., Na skok v Gruzii: “Kulturnítvorba”, N 49, 1966, s.16.

26. skala, i., rusTvelis rvaasi wlisTavisaTvis: Skála, I., K výročí ŠotyRustaveliho: “Rudé právo”, N 339, 9.12.1966

27. temnova, b., kaci, romlis Sesaxebac mematianeni dumdnen: Temnová, B.,Muž, o ktorom kronikári muesli mlčat: “Svét sicializmy”, N 32,1966, s. 10-11 (ix.

Page 407: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

407

agreTve: kakulia a., “adamianis msoflio genia”: “axalgazrdakomunisti”, # 139, 24.11.1966).

28. Cerni, v., “qarTuli erovnuli aRorZineba da ilia WavWavaZe", iliaWavWavaZis leqsebis krebul "oqros akvanis" boloTqma: Černý, V. A.,Gruzínské národní obzorení a Ilia Čavčavadze, Čavčavadze Ilia, Zlatá kolèbka, Přel.Miroslav Červenka a Váslav A. Černý: Praha. "Svĕt sovétů", 1960, s. 88-104

29. Cerni, v., bolosityvaoba wignze sabWoTa poezia: Černý, V. A., Doslov, in:Mladá sovětská poezie, Gruzίnštί basnίci: Praha. "Svĕt sovétů", 1967

30. Cerni, v., qarTuli literatura, misi tradiciebi da Tanamedroveoba:Černý, V. A., Gruzínská literatura, její tradiece a současnost, Metodico-informativnístudie: Praha. 1972

31. Cerni, v., poetis filosofiuri proza", oTar WilaZis romanis"gavyvebi Cems mrisxanebas" ("gzaze erTi kaci midioda") gamosvlisgamo: Černý V. A., Filosofická próza básnikova, Čiladze Otar, Půjdu za svým hněvem,Přel. Váslav A. Černý: Praha. Odeon, 1973

32. Cerni, v., gandegili arwivis budidan, vaJa fSavelas poemebis krebul"gvelismWamelis" boloTqma: Černý, V. A., Doslov, Pšavela Važa, Pojídač hadů(básnĕ): Praha. "Odeon", 1982

33. Cerni, v., sikeTisa da samarTlianobis angelozi, Wabua amirejibis"Ze mTvarisas" ("daTa TuTaSxias") gamosvlis gamo: Černý, V. A., Anděldobra a spravedlivosti, Amiredzibi Čabua, Syn Luny, Přel. Váslav A. Černý: Praha."Odeon". 1982

34. Cerni, v., poetis filosofiuri proza, oTar WilaZis romanis "saiTmidixar, kaco" ("gzaze erTi kaci midioda") gamosvlis gamo: Černý, V.A., Básnikova filosofická próza, Čiladze Otar, Kam, deš človék, Přel. Pavel Branco,Doslov. napísal Váslav A. Černý: Bratislava. "Tatran", 1985 Čechová A., Z Gruzie doJerusaléma: “Svět sovétů”, N4,1962, s.9 (alena Cexova, "saqarTvelodanierusalimamde").

35. xrobaki, k., kaenis codva da abelis dabruneba (ix. agreTve: xrobakikamil, “kaenis codva” da “abelis dabruneba”: “literaturulisaqarTvelo”, #33, 14.08.1981, gv., 5): Chrobák K., Kainovo znamení a Ábelůvnávrat: “Svĕtová literatura”, 1981, v.26, č .3, s.238-240

36. xrobaki, k., ori siaxle kavkasiidan, guram fanjikiZis "aqtiuri mzisweliwadis" gamosvlis gamo: Chrobák K., Dve novinky od kavkazu, Roman gruz.spisovatele Phandžikidze Guram "Rok Aktivnihe sluncel": “Sovĕtská literatura”, 1983, č11, s. 169-171

37. hanZova, v., poezia amsxvrevs kerpebs: Handzová, V., Poézia rúca nodly:“Kultúrní život”. N 43, 21.10.1966, s.6; N 44, 28.10.1966, s.8

38. Jidkova, i., nodar dumbaZis "maradisobis kanoni": Zídkova, I., NodarDumbadze, "Zákon věčnosti": “Mladá fronta”, 22.09.1984, s.4

Page 408: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

408

qarTuli literaturis Targmanebi Cexur enaze

1. abaSiZe, g. "mefis satrfo" ("laSarela") [Targmna dagmarslampovam]: Abašidze, Grigol, Kralova milostnice, přeložila Dagmar Šlampová:Praha. "Lidove nakladatelstvi", 1973

2. abaSiZe, g., "dedoflis Rame" ("didi Rame") [Targmna dagmarslampovam]: Abašidze, Grigol, Královnina noc, Přeložila Dagmar Šlampová: Praha."Vyšehrad", 1976

3. abaSiZe, g., "kaSxali engurze" [Targmna vladimir smetaCekma]:Abašidze, Grigol, Bor nad Enguri, Přel. Vladimir Smetaček, Kavkaz Básnukú a Báji:Praha. "Albatros", 1979

4. amirejibi, W., "Ze mTvarisa" ("daTa TuTaSxia") [Targmna vaclavCernim]: Amiredzibi, Čabua, Syn Luny, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Odeon", 1982

5. antonovskaia, a., "didi mouravi" [Targmna karel krausma]:Antonovská, Anna, Veliky Mouravi, Přel. Karel Kraus, Miroslav Capek: Praha. "Svĕtsovétů", 1953

6. axalgazrda sabWoTa poezia (muxran maWavariani, tariel Wanturia,SoTa niSnianiZe, Tamaz WilaZe, oTar WilaZe): Mladá sovětská poezie,Gruzίnštί basnίci: Praha. "Svĕt sovétů", 1967

7. berulava, x., Cveni konstitucia: Berulava, Chuta, Naše ústava, (Báseňgruzínsého autora): Praha-Moskva. 1982, č 5, s.3

8. bibiluri, T., "Jami kiTxulisa" [Targmna vaclav Cernim]: Bibiluri,Thamaz, Morová rána, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Odeon," 1987

9. gelaSvili, n., "ambrni, umbrni da arabni" [Targmna vaclav Cernim]:Gelashvilova, Naira, Pár minut na památku, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Lidovénakladatelství", 1986

10. gelaSvili, n., "mTvariT ganaTebuli baRi" [Targmna vaclav Cernim]:Gelashvilova, Naira, Mésicem ožářený park, Přel. a pozn. o autore naps. Váslav A.Černý: "Svétová literatura", 1987, č 4, s. 75-81

11. guramiSvili d., "mxiaruli zafxuli" [Targmna iaroslavseifertma]: Guramishvili, David, Veselá Vesna, Přel. Jaroslav Seifert, Il. AntoninStrnadel: Praha. "Svĕt sovétů", 1963

12. doCanaSvili, g., "kaci, romelsac literatura Zlier uyvarda"[Targmna ruJena dubravovam]: Dočanašvili, Guram, Človek, který mal velmi rádliterature, Přel.Ružena Dúbravova: "Sovětská literatura", 1986, č 1, s.53-84

13. dumbaZe, n., "vaSlis xe" ("xazarula") [Targmna lubor kazdam]:Dumbadze, Nodar, Jabloň, Přel. Lubor Kazda: "Tvorba", 1981, č 44, s. 15-16.

Page 409: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

409

14. dumbaZe, n., "maradisobis kanoni" [Targmna vaclav Cernim]: Dumbadze,Nodar, Zakon věčnosti, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Lidové nakladatelství" 1982,Praha. "Lidové nakladatelství", 1983, Praha. "Lidové nakladatelství", 1988

15. dumbaZe, n., "generaluri repeticia" [Targmna vaclav Cernim]:Dumbadze, Nodar, Generalka, Přel. Váslav A. Černý: "Dikobraz", 1987, č 46, s. 14

16. dumbaZe, n., "kukaraCa" [Targmna vaclav Cernim]: Dumbadze, Nodar,Cucaracha, Přel. Váslav A. Černý: "Sovětská literatura"

17. dumbaZe, n., "Taliko" [Targmna elena linzbotovam]: Dumbadze, Nodar,Taliko, Přel.Elena Linzbothová – Krupová: "Sovětská literatura", 1985, č 4, s.87-93

18. ebanoiZe a., "sad aris is samkvidro?" [Targmna vladimir mixnamEbanoidze, Alexander, Kde pak je ten domov, Přel. Vladimír Michna: "Sovětskáliteratura", 1983, č 1, s.85-111

19. TabukaSvili, l., "aTviniereben miminos" [Targmna vaclav Cernim]:Thabukašvili, Laša, Jak zkrotit sokola, Přel. Váslav A. Černý, Malá ŘadaSocialistických Autorů: Praha. "Dlia", 1986

20. inaniSvili, r., "Cveni saxli" [Targmna vaclav Cernim]: Inanišvili, Revaz,Náš dům ((Povidka), Přel. Váslav A. Černý: "Zemědělskè noviní", 27.11.1981, s.4.

21. ioseliani, o., "varskvlavTcvena" [Targmna vaclav Cernim]: Ioseliani,Otia, Hrézdny déšt, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Svĕt sovétů", 1965

22. ioseliani, o., "Cqari matarebeli" [Targmna vaclav Cernim]: IoselianiOtia, Vlak a černá žeka (povidka), Přel. Váslav A. Černý: "Sovětská literatura", 1986, č1. s.46-53

23. ioseliani, o., "ia" [Targmna vaclav Cernim]: Ioseliani Otia, Fialka(povidka), Přel. Váslav A. Černý: "Zemedelske Noviny", 2.12.1983, s.4-5

24. ioseliani, o., "fexburTis burTi" [Targmna vladimir mixnam]:Ioseliani, Otia, Kopací, mič (providka), Přel.Vladimír Michna: "Sovětská literatura",1986, č 5. s.84-93

25. leoniZe, g., "qarTlis baRi" [Targmnes ian aldam, iaromiriedliCkam]: Leonidze, Giorgi, Zahrada Gruzie, Přel. Jan Alda a Jaromir Jedlička:Praha. "Československý spisovatel", 1955

26. lorTqifaniZe, n., "dangreuli budeebi" [Targmna vaclav Cernim]:Lordkipanidze, Niko, Poborená hnízda, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Odeon", 1985

27. maWavariani, m., "dumili rekavs" [Targmna iaroslav kabiCekma]:Mačavariani, Muchran, Někdo zaklepá, Přel. Jaroslav Kabiček, Kavkaz Básníků a Bájí:Praha. "Albatros", 1979

Page 410: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

410

28. miSvelaZe, r., “aurzauri” [Targmna zdenka pSutkovam]: Mišveladze,Revaz, Trapas (povidka), Přel. Zdeňka Psůtková, "Literární měsíčník", 12,1983, č.9, s86-89

29. mrevliSvili, m., "yoCaRi biWi" [Targmna ivo Stukam]: Mrevlišvili, M.A,Pašak, Pašik, přel. Ivo Štuka: Tbilisi. "Nakaduli", 1973

30. niSnianiZe, S., “adreuli Semodgoma” [Targmna hana zbovam]: Nišnianidze,Šota, Časný podzim, Přel.Hana Vzbová, in: Kavkaz Básníků a Bájí: Praha. "Albatros",1979

31. noneSvili, i., "medea": .Nonešvili, Josif, Medea: Praha. 1978

32. orbeliani, s.s., "sibrZne sicruisa" [Targmna ivo vaculinma]:Orbeliani, Sulchan Saba, Kniha moudrosti a lži, Přel. Ivo Vaculin, Illustraval RadimMalat: Praha. "Svĕt sovétů", 1962

33. fanjikiZe, g., "aqtiuri mzis weliwadi" [Targmna vaclav Cernim]:Phandžikidze, Guram, Rok Aktivnihe sluncel, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Lidovénakladatelství", 1983

34. fSavela, v., "mTani maRalni" [Targmna vladimir smetaCekma]: Pšavela,Važa, Hory spi, Přel. Vladimir Smetacek, Kavkaz Básníků a Bájí: Praha. "Albatros",1979

35. fSavela, v., "gvelismWameli": Pšavela Važa, Pojídač hadů (básnĕ),"Zemĕdĕlské novíny", 8.11.1982, s.2

36. rusTaveli, S., "vefxistyaosani" [Targmna iaromir iedliCkam]::Rustaveli, Šota, Muž v tygří kůži, Přeložil J.Jedlička, Praha, SNKLHU, 1958

37. SamanaZe, S., "erTxel mxolod, isic ZilSi" [Targmna vaclav Cernim]:Šamanadz,e Šadiman, Jen jednou a to ješté ve snu, Přel. Váslav A. Černý, Malá Řadasocialistických Autorů: Praha. 1989

38. sulakauri, a., "mTvaris aRvseba" ("luka") [Targmna vaclav Cernim]:Sulakauri, Arčil, Dorustani mésice, Přel. Váslav A. Černý: Praha. Odeon, 1973; Praha."Krásnè literatura", 1984

39. sulakauri, a., erTtomeuli [Targmna vaclav Cernim]: Sulakauri, Arčil,Nenaplnĕné lasky, Přel. Váslav A. Černý, Praha. "Lidové nakladatelství", 1985; Praha.Lidové nakladatelství 1986

40. qarCxaZe, j., "kapiton managaZis bolo eqsperimenti", krebulSi"aprilis groteskebi") [Targmna vaclav Cernim]: Kharčchadze, Džemal,Poslední pokus Kapitona Managadze, Přel. Váslav A. Černý, Aprilove grotesky: Praha."Lidové nakladatelstvi", 1983

41. qarCxaZe, j., "mdgmuri" [Targmna vaclav Cernim]: Kharčchadze, Džemal,Podnajemńik, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Vyšehrad", 1983

Page 411: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

411

42. qarCxaZe, j., "qaravani" [Targmna vaclav Cernim]: Kharčchadze, Džemal,Karavana, Přel. Váslav A. Černý: Praha. "Lidové nakladatelství", 1988

43. qiaCeli, l., "mTis kaci": Kiačeli, Leo, Človék z Hor: Praha, "Melantrich", 1950

44. qiaCeli, l., "gvadi bigva": Kiačeli, Leo, Obvácení Gvadiho Bigvy, Praha, "Svĕtsovétů" , 1952

45. quTaTeli, a., "pirispir": Kutateli, Alexander, Tváři v Tvář, Praha. "Svoboda",1952

46. yazbegi, a., "xevisberi goCa" [Targmna iaromir iedliCkam]:: Kazbeg,Alexandre, Chevisberi Goča, Přeložil J.Jedlička, Kamenité Cesty Gruzie: Praha."Krásné literatura" 1958

47. Ciqovani, g., "im Soreul Rames" [Targmna frantiSek piSekma]:Čikovani, Grigol, V ty dalekè noci (Povidka), Přel. František Pišek: Rovnost, 7.7. 1976

48. wereTeli, a., "baSi-aCuki" [Targmna o. vetma]: Cereteli, Akakij, Baši-Ačuk:Historická povídka, z gruzínštiny přeložil a úvod napsal O.S., Vetti: Praha. J. Otto,1912

49. WavWavaZe, a., "kavkasia", krebulSi: "meleqseTa da leqsTa kavkasia"[Targmna iaromir iedliCkam]: Čavčavadze, Alexandre, Kavkaz, Přel. VladimirSmetäcek, Kavkaz Básníků a Bájí: Praha. "Albatros", 1979

50. WavWavaZe, i., "elegia", krebulSi: "meleqseTa da leqsTa kavkasia"[Targmna radegast parolekma]: Čavčavadze, Ilia, Elegie, Prel. RadegastParolek, Kavkaz Básníků a Bájí: Praha. "Albatros", 1979

51. WavWavaZe, i., "sarCobelazed", krebulSi: "saqarTvelos qviani gzebi"[Targmna iaromir iedliCkam]: Čavčavadze, Ilia, Pod šibenicí, Kamenité CestyGruzie, Přeložil J.Jedlička: Praha. "Krásné literatura", 1958

52. WavWavaZe, i., "kacia, adamiani?!", krebulSi: "saqarTvelos qvianigzebi" [Targmna iaromir iedliCkam]: Čavčavadze, Ilia, Tože je človék?! in:Kamenité Cesty Gruzie, Přeložil J.Jedlička: Praha. "Krásné literatura", 1958

53. WavWavaZe, i., "oqros akvani". krebulSi Sedis: "bazaleTis tba","gandegili", "kako yaCaRi", "elegia", "1871 weli", "pasuxi SvilTa","mesmis, mesmis", "tyem moisxa foToli" [Targmnes miroslavCervenkam da vaclav Cernim]: Čavčavadze, Ilia, Zlatá kolèbka, Přel. MiroslavČervenka a Váslav A. Černý, Praha, "Svĕt sovétů", 1960

54. WilaZe, o., "kaenis codva" ("gzaze erTi kaci midioda") [Targmnavaclav Cernim]: Čiladze, Otar, Kainovo znamení, Přel. Váslav A. Černý: Praha."Odeon", 1984

55. WilaZe, o., "SuaRamisas mTebSi gasrolis xma gaisma", krebulSi:"meleqseTa da leqsTa kavkasia" [Targmna voitex iestrJabma]: Čiladze,

Page 412: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

412

Otar, Po horách prostrélo se plno nachu, Přel. Vojtéch Jestřab, Kavkaz Básníků a Bájí:Praha. "Albatros", 1979

56. WilaZe, o., "gavyvebi Cems mrisxanebas" ("gzaze erTi kaci midioda")[Targmna vaclav Cernim]: Čiladze, Otar, Půjdu za svým hněvem, Přel. Váslav A.Černý: Praha. "Odeon", 1973

57. WilaZe, o., "Zveli leqsebis kremacia" [Targmna vaclav Cernim]:Čiladze, Otar, Kremace starých basni, Přel. Váslav A. Černý: "Svétová literatura",1987, č 5, s. 71.

58. WilaZe, T., "SuadRe" [Targmna vaclav Cernim]: Čiladze, Tamaz, Poledne,Přel. Váslav A. Černý, Ilustrovala Jitka Verbova: Praha. "Svĕt sovétů", 1966

59. WilaZe, T., "gaseirneba ponis etliT" [Targmna vaclav Cernim]:Čiladze, Tamaz, Projiždka v kočárki s poníkem, Přel. Váslav A. Černý, Il. ZdeněkSklenář: Praha. "Svĕt sovétů", 1964

60. WilaZe, T., "vinc cxovrobs varskvlavebze", krebulSi "jvris qali"[Targmna vaclav Cernim] : Čiladze, Tamaz, Kdo žije na hvĕzdách, Přel. VáslavA. Černý, in: Křížová dáma: Praha. "Lidové nakladatelství", 1973

61. WonqaZe, d., "suramis cixe", krebulSi: "saqarTvelos qviani gzebi"[Targmna iaromir iedliCkam]: Čonkadze, Daniel, Suramská pernost, KamenitéCesty Gruzie, Přeložil J.Jedlička: Praha. "Krásné literatura", 1958

62. xaranauli, b., "yvavilTcvena" [Targmna vaclav Cernim]: Charanauli,Besik, Kvetinové pády (Básně sov. gruzínsého autora), Přel. Váslav A. Černý:"Světová literatura", 1982, č 4, s. 9-12.

63. javaxiSvili, m., "TeTri sayelo": Džavachišvili, Micheil, Bilý límeček: Praha."Svĕt sovétů", 1968.

Page 413: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

413

qarTul-slovakuri literaturuli urTierTobebis kvlevis istoria

qarTuli literaturiT slovaki mkiTxvelis daintereseba me-20saukunis Suaxanebidan SeiniSneba. am periodSi araerTi slovaki mweraliTu poeti eweoda aqtiur mTargmnelobiT saqmianobas da qarTulimwerlobis popularizacias Tavis qveyanaSi. marTalia, CeximTargmnelebisgan gansxvavebiT, isini, ZiriTadad, rusulidan TargmnidnenqarTul literaturas, magram saTargmni masalis SerCeva Zalze faqizadxdeboda. am TvalsazrisiT gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia slovakiqarTvelologis, miloS krnos damsaxureba qarTuli literaturissazRvargareT popularizaciis saqmeSi. cnobili slovaki poeti damwerali, krno, sxvadasxva dros iyo ramdenime slovakuri gazeTisa TuJurnalis redaqtori. moRvaweobda sagareo saqmeTa saministroSi,muSaobda ssrk-Si Cexoslovakiis saelCoSi. 1959-1963 wlebSi iyoslovakeTis mweralTa kavSiris mdivani. igi avtoria moTxrobebisa daleqsebis ramdenime krebulisa. masve ekuTvnis ramdenime romani. igiTargmnida sabWoTa prozasa da poezias.

miloS krno saqarTveloSi pirvelad 1946 wels Camovida da sworedmaSin gaicno qarTveli poetebi simon Ciqovani, giorgi leoniZe,aleqsandre abaSeli, ilo mosaSvili da sxvebi. samSobloSidabrunebulma, man Seadgina da bratislavaSi gamosca qarTuli poeziisanTologia, saxelwodebiT "merani"1, romlis pirveli nawili eTmoba XIXsaukunis qarTul poezias (nikoloz baraTaSvili, aleqsandre WavWavaZe,grigol orbeliani, ilia WavWavaZe, akaki wereTeli, vaJa-fSavela), meorenawilSi ki, saxelwodebiT, "Tanamedrove poetebi" dabeWilia aleqsandreabaSelis, galaktion tabiZis, giorgi leoniZis, simon Ciqovanis, grigolabaSiZis, ilo mosaSvilis, alio maSaSvilis, ioseb griSaSvilis, xaritonvardoSvilis, viqtor gobejiSvilisa da irakli abaSiZis leqsebi.anTologias win uZRvis mTargmnelis winasityvaoba, romelSic igimokled mimoixilavs saqarTvelos istoriul warsuls, qarTul poezias(yvelaze vrclad exeba "vefxistyaosans"), romantikosebisa TuTergdaleulTa Semoqmedebas, Tanamedrove poezias, romlis ganxilvasaciwyebs cisferyanwelTa jgufis moRvaweobiT, romelzec, misi TqmiT,Zlieri gavlena moaxdina frangulma simbolizmma, da bolos saubrobsqarTul sabWoTa poeziaze.

mogvianebiT, kerZod, gasuli saukunis 70-ian wlebSi miloS krnomcalke krebulad gamosca nikoloz baraTaSvilis poezia2, slovakurenaze aametyvela ioseb noneSvilisa3 da moris focxiSvilis4 leqsebi.

ioseb noneSvilis poeziis krebuls, saxelwodebiT “medea”, krnomwarumZRvara winasityvaoba, romelSic poetis biografiisa daSemoqmedebiTi gzis mimoxilvis Semdeg aRniSna: “ioseb noneSvilisTvismaxlobelia ara marto sakuTari xalxis istoria da diadi sabWoTa

1 "Merani", Sborník Gruzinskej poézie, Sostavil a preložil Miloš Krno, Vyšlo, 19482 Baratašvili, N., Okrydlenỳ koň, Prel. Miloš Krno, Bratislava, "Tatran", 1974 (slovakurad krebulissaxelwodebaa "frTiani raSi").3 Nonešvili, J., Medea, Prel. Miloš Krno, Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1978 (ioseb noneSvili, "medea",Targmani Sesrulebulia ioseb noneSvilis leqsebis rusuli Targmanidan "Стихи, поэмы",Тбилиси "Мерани", 1969 da ioseb noneSvilisve leqsebis krebulidan _ "Избранная лирика",Москва, "Молодая Гвардия", 1971.4 Pocchišvili M., Jazdec na drevenom koni, Prel. Miloš Krno, Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1972 (morisfocxiSvili, "mxedari xis cxenze"); Pocchišvili M., Klopanie, Prel. a doslav napisal Miloš Krno,Bratislava, "Tatran", 1982

Page 414: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

414

samSoblos sxva xalxebTan misi megobrobis matiane, aramed msofliokulturis ganviTarebac. Tanamedroveoba, Serwymuli tradiciasTan, Rrmaemocia, fantaziis cxovelmyofeloba, mxatvrul saxeTa mravalferovneba_ yovelive es damaxasiaTebelia ioseb noneSvilis poeziisaTvis”.1

slovakeTSi gansakuTrebul movlenad iqca miloS krnos mier SoTarusTvelis "vefxistyaosnis" Targmna da gamocema2 (slovakur Targmanswinasityvaoba daurTo moris focxiSvilma3). 1977 wels TbilisSiyofnisas miloS krnom interviu misca gazeT "literaturulsaqarTvelos"4, romelSic sxva sakiTxebTan erTad Seexo im sirTuleebs,romlebsac Seejaxa "vefxistyaosnis" Targmanze muSaobisas. Mmas TurmegansakuTrebiT gauWirda qarTuli Sairis Sesaferisi formebis moZiebaslovakur enaSi. "Targmanze muSaobisas mWidro urTierToba mqondaqarTvel poetebTan da rusTvelologebTan, ramac erTgvarad damaZlevinaiseTi sirTuleebi, rogoricaa: Znelad saTargmni qarTuli sityvebi,ritmi, riTmi, musika", _ aRniSna mTargmnelma.

"vefxistyaosnis" slovakur enaze gamosvlam farTo gamoxmaurebahpova adgilobriv presaSi. slovakeTis gazeT "pravdaSi" daibeWda duSanslobodnikis werili, Jurnal "novoe slovoSi" gamoqveynda mixailromanis statia, slovakeTis mweralTa kavSiris organo "romboiTSi" ki _libor knezekis werili.

qarTuli kulturis popularizacias slovakeTSi wlebis manZilzeeweoda bratislavas universitetis slovakuri enisa da literaturisprofesori, pavel Jigo. man qarTuli ena Seiswavla Tbilisis saxelmwifouniversitetSi staJirebaze yofnis dros. pavel Jigos gamoqveynebuli aqvsaraerTi sagulisxmo naSromi qarTuli da slovakuri enebis mimarTebisaspeqtiT. maT Soris aRsaniSnavia: "saxelzmnebis problema qarTul daslovakur enebSi", "qarTuli da slavuri enebis sintaqsuri tipologiissakiTxebisaTvis". manve Seadgina qarTul-slovakuri da slovakur-qarTuli leqsikoni.

swored pavel Jigos ekuTvnis Targmani qarTul-slovakuri filmis"raWa _ Cemi siyvaruli" teqstisa, romelic gasuli saukunis 80-ian

1 Miloš Krno, O Josifovi Nonešvilim, Nonešvili, J., Medea, Prel. Miloš Krno, Bratislava, "Slovenský spisovatel’",1978, s.662 Rustaveli, Šota, Junák v tigrej koži, Prel. Miloš Krno: Bratislava. “Tatran”, 1980.slovaki mkiTxvelis gansakuTrebul dainteresebaze rusTvelis poemiT metyvelebs isfaqti, rom gasuli saukunis 80-ian wlebSi "vefxistyaosnis" krnoseuli Targmani samjerdaibeWda.3 “vefxistyaosani aris sicocxlis himni” _ naTqvamia bolosityvaobaSi, _ “magramsikvdilic kanonieri da gardauvali gagrZelebaa sicocxlisa. rusTaveli gvaswavlis,rom nazrax siococxles saxelovnad sikvdili sjobs. am ideiT SeiaraRebuli qarTvelixalxi TavganwirviT ebrZoda mters mTeli Tavisi xangrZlivi da rTuli istoriismanZilze. Mman SeinarCuna Tavisi erovnuloba da TviTmyofadoba am diadi da naTelipoeziis wyalobiTac. swored amitom yvela qarTveli _ vinc ar unda iyos is,Cveulebrivi adamiani Tu inteligenti _ dRemde aRmerTebs rusTvelis poemas. dResvefxistyaosani aJRerda lamaz slovakur enaze. mis mTargmnels SemTxveviT aramourCevia es wigni. 33 wlis win Cveni megobari miloS krno gaecno saqarTvelos, miskulturas, mis warsulsa da dRevandelobas, daumegobrda qarTvel mwerlebsa daxelovanT, gaecno mkiTxvelebs da mimowera gaaCaRa maTTan. Ddae, es wigni gaxdes Cvensxalxebs Soris tradiciuli megobrobisa da Zmobis kidev erTi xidi”. Pocchišvili, M.,Doslov, Rustaveli, Šota, Junák v tigrej koži : Bratislava. “Tatran”, 1980, s. 297-2984 "literaturuli saqarTvelo", 9.09.1977, # 36 (2087)

Page 415: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

415

wlebSi didi popularobiT sargeblobda rogorc qarTvel, ise slovakmayurebels Soris.

1981 wlis zafxulSi saqarTvelos ssr saavtoro uflebebisrespublikuri saagentos mowveviT Tbiliss ewvia slovakeTisliteraturuli saagento "litas" generaluri direqtori, matei andraSi.stumarma gazeT “literaturuli saqarTvelos" korespondentTan saubarSiganacxada, rom jer kidev gasuli saukunis 50-ian wlebSi bevri ramgakeTda slovakuri da qarTuli kulturebis daaxloebis mimarTulebiT.swored am periodSi slovakeTis literaturul JurnalebSi daibeWdailia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelas, niko lorTqifaniZis,mixeil javaxiSvilis, galaktion tabiZis, konstantine gamsaxurdias,irakli abaSiZis, grigol abaSiZisa da leo qiaCelis nawarmoebebi.1 1960wels slovakur enaze gamovida konstantine lorTqifaniZis "kolxeTisciskari", romelsac TargmanSi "ganTiadi" ewoda. Tumca slovakimkiTxvelis gansakuTrebuli interesi gamoiwvia qarTvel prozaikosTaaxali Taobis _ oTar da Tamaz WilaZeebis, nodar dumbaZis, Wabuaamirejibis, guram fanjikiZis _ Semoqmedebam.

CamoTvlili avtorebidan Tavdapirvelad slovaki mkiTxveli TamazWilaZis prozas gaecno. gasuli saukunis 70-ian wlebSicnobilmaGgamomcemloba “tatranma” didi tiraJiT dabeWda mwerlis oriromani: “aha, miiwura zamTari”2 da“TeTri kvamli”3. aRniSnul gamocemebsmohyva nodar dumbaZis sami romanis (“me vxedav mzes”4, “TeTri bairaRebi”5

da “maradisobis kanoni”6), oTar WilaZis romanebisa (“yovelman Cemmanmpovnelman”7, “gzaze erTi kaci midioda”8, “rkinis Teatri”9) da Wabuaamirejibis “daTa TuTaSxias”10 slovakuri Targmanebis publikacia.

1983 wels gamomcemloba “slovenski spisovatelma” gamosca oTarWilaZis romani “yovelman Cemman mpovnelman”, romelic slovakur enazeTargmna ruJena dvorJakova-Jiaranovam. Ggamocemis bolosityvaobaSimTargmneli mimoixilavs romanis problematikas, mis mxatvrul mxares,msjelobs romanis mimarTebaze oTar WilaZis poeziasTan. Aam naTesaobasis, pirvel yovlisa, xedavs romanis metaforulobaSi, simbolurobasa daalegoriulobaSi. MmTargmnels miaCnia, rom metafora mJRavndeba aramxolod formaSi, aramed narativis mowodebis specifikurobaSi. “romanismxatvrul TaviseburebaTa Sesaxeb msjelobisas ar SemiZlia uyuradReboddavtovo misi sxva damaxasiaTebeli Tvisebebic: sityvieri TamaSi,romelsac araerTgzis mimarTavs mwerali da romelic organuladerwymis nawarmoebis qveteqsts; Mmravalricxovani istoriuli miniSneba da

1 "literaturuli saqarTvelo", 15.05.1981, # 20 (2249), gv., 92 Čiladze, T., A zima sa skončila: Bratislava. "Tatran", 19713 Čiladze, T., Odviata ako dym, Prel. Elena Kriskova: Bratislava. "Tatran", 19764 Dumbadze, N., Vidim slnko, Prel. Nada Szabova: Bratislava. "Mlade leta", 19795 Dumbadze, N., Biele zástavy, Prel. Margarita Vyskocilova: Bratislava. "Slovensky spisovatel", 19806 Dumbadze, N., Žakon večnosti, Prel. Elena Linzbothová – Krupová: Bratislava. "Slovensky spisovatel",19847Čiladze, O., A kto ma stretne, Prel. a doslov napisala Ruzena Dvořakova-Ziaranová: Bratislava, "Slovenskyspisovatel", 19838Čiladze, O., Kam ideš, človek, Prel. Pavel Branko, Doslov napisal Váslav A. Černý: Bratislava. "Tatran", 19859 Čiladze, O., Železné divadlo, Prel. a vysvetlivky napisal Milan Tokár, Doslov napisal Vladimir Novotný,Bratislava, "Slovensky spisovatel", 199010 Amiredzibi, Č., Syn Luny, Prel. Ivan Slimák: Bratislava. "Smena", 1984

Page 416: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

416

paraleli, sxvadasxva bibliuri motivis gamoyeneba (romanis saTaurisworedac rom citaaa kaensa da RmerTs Soris bibliuri dialogidan),magaliTad, makabelTa wignidan, agreTve, niSandoblivia gadaZaxiligilgameSis eposTan. parodia da ironia, parafrazireba, Rrmafsiqologizmi, filosofiuroba da istoriuli konkretuloba amnawarmoebs aRbeWdavs Tanamedroveobis yvela niSniT da, amave dros,odnavadac ar amcirebs avtoriseul originalobas, romelic ueWveladdid STabeWdilebas moaxdens slovak mkiTxvelze”.1

K1990 wels “slovenski spisovatelma” gamoaqveyna oTar WilaZiskidev erTi romani “rkinis Teatri” (mTargmneli milan tokari). wignserTvis kritikos vladimir novotnis bolosityvaoba, romelSic naTqvamia:“oTar WilaZem Tavis romanSi Seqmna gamorCeuli saxe epoqisa, romelSicwlebis manZilze wydeboda da sabolood gadawyda ara mxolod misisamSoblos momavlis bedi, aramed TvalnaTliv gamomJRavnda Tanamedroveepoqis zogierTi pozitiuri Tu negatiuri tendencia. oTar WilaZis wigniunda ganvixiloT XIX-XX saukunis mijnis iseT winaswarmetyvelurwignebsa da romanebs Soris, rogorebicaa: robert muzilis “uTvisebokaci”, maqsim gorkis “klim samginis cxovreba”, rainer maria rilkes“malte laurids briges Canawerebi” da es aris mxolod ramdenimeliteraturuli freska, romelTa CamoTvlac saWirod mimaCnia”.2

gasuli saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi slovakur enazeiTargmna Wabua amirejibis romani “daTa TuTaSxia” (slovakur TargmanSi“Ze mTvarisa”), romelmac mkiTxvelisa da kritikosTa didi mowonebadaimsaxura. romanis mTargmneli, ivan slimaki gamocemis bolosityvaobaSimsjelobs nawarmoebis adgilisa da mniSvnelobis Sesaxeb qarTulliteraturaSi da, amave dros, mimoixilavs Wabua amirejibis cxovrebasada Semoqmedebas. igi cdilobs, Caswvdes romanis filosofiur damiTosur Zirebs da am WrilSi dainaxos nawarmoebis personaJebi. misiazriT, “amirejibis romanis safuZveli ara mxolod metafizikuria,aramed masSi gansaxovnebulia dialeqtikuri koncefciac sikeTisa daborotebis brZolis Sesaxeb. aSkaraa, rom romanSi manifestirebulia oricneba – sikeTe da samarTlianoba, magram maTTan dakavSirebulia agreTvemesamec, romlis Sesaxebac aSkarad araa gacxadebuli. Ees aris cnebaTavisuflebisa, _ cneba, romelic ase xSirad gamoiyeneba, TumcayovelTvis rodi emsaxureba keTil mizans. daTa ibrZvis Tavisi moraluriTavisuflebisaTvis. Mmisi Zalisxmeva gvarwmunebs, rom sakuTrivTavisuflebis Sesaxeb mxolod vinmesTan an raimesTan kavSirSi SegviZliavilaparakoT. sxvagvarad es mxolod fuWi sityva iqeba. Aadamianma undagadawyvitos _ da arasaxarbielo pirobebSi mas gansakuTrebiT farToSesaZlebloba aqvs amisaTvis – saiTken mimarTos sakuTari qmedeba”. 3

amave periodSi slovaki mkiTxveli gaecno kidev erTi TanamedroveqarTveli prozaikosis, guram fanjikiZis Semoqmedebas. viqtoriaslobodnikovam slovakur enaze Targmna mwerlis romani “Tvalipatiosani”, romelic 1981 wels didi tiraJiT gamosca gamomcemloba"obzorma". romanis winasityvaobaSi, romelic cnobil kritikos duSan

1 Ruzena Dvořakova-Ziaranová, Doslov, Čiladze, O., A kto ma stretne: Bratislava, "Slovensky spisovatel", 1983,s.4382 Vladimίr Novotný, Básnikovo teatrum mundi, Čiladze, O., Železné divadlo, Prel. a vysvetlivky napisal MilanTokár: Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1990, s.4153 Ivan Slimák, Radšej zapálit malú sviečku , Amiredzibi, Č., Syn Luny, Prel. Ivan Slimák: Bratislava. "Smena",1984, s.550

Page 417: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

417

slobodniks ekuTvnis, naTqvamia: "fanjikiZis romani mkiTxvelisaTvismimzidvelia, upirveles yovlisa, personaJebiT da moqmedebis dramatuliganviTarebiT... literatura _ risi erT-erTi dadasturebac arisaRniSnuli romani – aris deklaracia adamianis Sesaxeb konkretulsocialur, sazogadoebrivad gamijnul drosa da sivrceSi. Ees niSnavs,rom masSi asaxuli da daunjebulia ama Tu im epoqis adamianisa da,zogadad, sazogadoebis miznebi”. 1

80-iani wlebis SuaxanebSi slovak mkiTxvels saSualeba miecagascnoboda guram fanjikiZis kidev or romans: 1984 wels "slovenskispisovatelma" gamosca "aqtiuri mzis weliwadi", 1987 wels ki imavegamomcemlobaSi daistamba "reqviemi". orive nawarmoebis mTargmneliaolga baginova2. "reqviemis" slovakur Targmans erTvis kritikos ondreimaruSiakis bolosityvaoba, romelSic avtori Mmimoixilavs romanisraobas da poulobs paralelebs Cingiz aitmatovis SemoqmedebasTan.“unda iTqvas, rom fanjikiZis “reqviemSi” gamoyenebulia aracnobierisnakadi, romelic ase axlobelia antirealistebisaTvis, magram, amavedros, uaryofilia realizmis dogmaturi mimdevrebis mier" _ aRniSnavskritikosi. _ "am aracnobiers mwerali gamoxatavs cxovrebasTanmaqsimalurad miaxloebuli mxatvruli saxeebis meSveobiT. Nnawarmoebiliteraturulad adasturebs TanamedroveobisTvis niSandobliviinteresebis siRrmiseul mniSvnelobas yovelive imis mimarT, rac Seexebaadamians, xalxs da kacobriobas. romanSi aRwerilia ambavi Cveni erTiTanamedrovesi, magram, amave dros, inteleqtualuri sicxadiTa daemociuri siZlieriT gadmocemulia universaluri kavSiri Soreulsa daaxlobels, Tanamedroveobasa da momavals Soris”.3

1985 wels gamomcemloba “smenam” gamosca Tanamedrove qarTvelmweralTa moTxrobebis krebuli saxelwodebiT "Čaša plná slnka" (“mziT savseTasi”)4, romelSic Sevida cxra qarTveli avtoris Txzuleba: lalibregvaZis kentavris ukanaskneli zafxuli", goderZi Coxelis "Tamniauri",naira gelaSvilis "mivemgzavrebi madrids", gia lomaZis "kaci galavanze",guram rCeuliSvilis "alaverdoba", vladimer sixaruliZis "meaTe mowme",ana mxeiZis, "arCevani: me", nugzar SataiZis “Tedo” da maka joxaZis “erTimuWa gazafxuli”. krebuls erTvis duSan slobodnikis bolosityvaoba,romelSic naTqvamia: “qarTveli sabWoTa prozaikosebis SemoqmedebaSiasaxuli adamiani aris is, vinc aRiarebs eTikur RirebulebaTa, CvevaTada tradiciaTa mTel kompleqss, romelsac efuZneboda qarTulisazogadoebis mravalsaukunovani istoria, magram, amave dros, es arisadamiani, romelic Tavisi qmedebebiT organulad, Segnebulad dadadebiTad reagirebs im siaxleebzec, romelTac specifikurad qarTuls,erovnuls da xalxurs ver vuwodebT, vinaidan isini momdinareobssabWoTa sinamdvilidan, socialisturi cxovrebis wesidan, im axaliimpulsebidan, romlebic am cxovrebaSi cnobierebis dinamikurmaganviTarebam Seitana da sxva faqtorebTan erTad garkveulwiladgansazRvra Tanamedrove sazogadoebis saxe”.5

1Dušan Slobodnίk, Hl’adanie mravnej celistvosti, Pandžikidze, G., Tri roky života, Prel. Viktória Slobodnίková:Bratislava. "Obzor", 1981, s. 2092Pandžikidze, G., Rekviem, Prel. Olga Baginova, Dosl. napisal Ondrej Marusiak: Bratislava. " Slovenskýspisovatel’", 19873Ondrej Marusiak, Rekviem v našich myšlinkach a srdciach, Pandžikidze, G., Rekviem,: Bratislava. " Slovenskýspisovatel’", 1987, s.794 "Čaša plná slnka": Bratislava. "Smena", 19855 Dušan Slobodnίk, Hl’adanie autentického človeka, "Čaša plná slnka": Bratislava. "Smena", 1985, s.219

Page 418: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

418

unda iTqvas, rom slovakur-qarTuli literaturuli urTierTobanicalmxrivi ar yofila. 1974 wels gamomcemloba “meranma” gamosca miloSkrnos moTxrobebis krebuli “dilis niavi”, romlis winasityvaobacekuTvnis moris focxiSvils. Mmoris focxiSvilisve TargmaniT gamoicaslovakuri poeziis anTologia da slovakuri literaturis klasikosis,pavel gvezdoslavis wigni "sisxliani sonetebi".

aleko kakuliam Targmna slovakeTis gamoCenili poetis miroslavvalekis sabavSvo poezia da milan rufusis rCeuli leqsebi, aseveslovakuri poeziisa da prozis anTologia.

Page 419: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

419

bibliografia

slovak mecnierTa naSromebi qarTul literaturaze

1. gaSparikova, v., mziani saqarTvelo da misi zRaprebi: Gašparίková, V.,Slnečné gruzίnsko a jeho pozprávky, Dcéra slnca, Gruzίnske l’udové rozprávky, Prel.Viera Gašparίková: Bratislava. "Mladé letá", 1981

2. dvorJakova-Jiaranova r., bolosityvaoba oTar WilaZis romanze“yovelman Cemman mpovnelman”: Dvořaková-žiaranová, R., Doslov, Čiladze, O., Akto ma stretne, Prel. a doslov napisala Ružena Dvořaková-žiaranová: Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1983

3. krno m., ioseb noneSvilis Sesaxeb, bolosityvaoba iosebnoneSvilis leqsebis krebulze “medea”: Krno, M., O Josifovi Nonešvilim,Nonešvili, J., Medea, Prel. Miloš Krno: Bratislava. "Slovenský spisovatel’", 1978

4. krno m, bolosityvaoba grigol abaSiZis leqsebis krebulze“sami kakali”: Krno, M., Doslov, Nonešvili, J., Medea, Prel. Miloš Krno: Bratislava."Slovenský spisovatel’", 1978

5. maruSiaki o., rekviemi Cvens gonebasa da gulebSi, bolosityvaobaguram fanjikiZis romanze “rekviemi”: Marušiak, O., Rekviem v našichmyšlinkach a srdciach, Pandžikidze, G., Rok aktivnĕho slnka, Prel. a doslov napisalaOlga Baginova: Bratislava. " Slovenský spisovatel’", 1984

6. novotni n., bolosityvaoba oTar WilaZis romanze “rkinisTeatri”: Novotný, V., Básnikovo teatrum mundi, Čiladze, O., Železné divadlo, Prel. avysvetlivky napisal Milan Tokár: Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1990

7. slimaki i., jobs patara sanTeli aanTo, bolosityvaoba Wabuaamirejibis romanze “daTa TuTaSxia”: Slimák, I., Radšej zapálit malú sviečku,Amiredžibi, Č, Syn Luny, Prel. Ivan Slimák: Bratislava. "Smena", 1984

8. slobodniki d., auTenturi adamianis Zieba, bolosityvaobaqarTuli moTxrobebis krebulze “mziT savse Tasi”: Slobodnίk, D.,Hl’adanie autentického človeka, Čaša plná slnka, Bratislava. "Smena", 1985

9. slobodniki d., moraluri mTlianobis Zieba, bolosityvaobaguram fanjikiZis romanze "Tvali patiosani" (“cxovrebis samiweli”): Slobodnίk, D., Hl’adanie mravnej celistvosti, Pandžikidze, G., Tri roky života,Prel. Viktória Slobodnίková: Bratislava. "Obzor", 1981.

Page 420: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

420

qarTuli literaturis Targmanebi slovakur enaze

1. abaSeli, a., "qali sarkeSi" [Targmna eva maierovam]: Abaseli, A., Neznamav zvkadle, Prel. Eva Majerova: Bratislava. "Mlade leta", 1962

2. abaSiZe, g., sami kakali [Targmna miloS krnom]: Abašidze, G., Tri orechy,Prel. Miloš Krno: Bratislava. “Slovenský spisovatel’”, 1981

3. abulaZe, T., janeliZe, n., kveselava, r., "monanieba", filmis scenari[Targmna milan tokarma]: .Abuladze, T., Džanelidzeová N., Kveselava R.,Pokánie, Tri folmovè poviedky, Přel. Milan Tokár: Bratislava. "Obzor", 1990

4. amirejibi, Wabua., "Ze mTvarisa", ("daTa TuTaSxia") [Targmna ivanslimakma]: Amiredžibi, Č, Syn Luny, Prel. Ivan Slimák: Bratislava. "Smena", 1984

5. baraTaSvili, n., "frTiani raSi" [Targmna ivan slimakma]: Baratašvili,Okrydlenỳ koň, Prel. Miloš Krno, Bratislava, "Tatran", 1974

6. bibiluri, T., "Jami kiTxulisa" [Targmna milan tokarma]: Bibiluri, T.,Morona rana, Prel. Milan Tokár: Bratislava. "Tatran", 1985.

7. bregvaZe, l., "kentavris ukanaskneli zafxuli", qarTulimoTxrobebis krebuli "mziT savse Tasi” [Targmna viqtoriaslobodnikovam]: Bregvadze L., Posledné leto kentavra, Prel. Viktoria Slobodnikova,in: " Čaša plná slnka", Bratislava. "Smena", 1985

8. gelaSvili, n., "mivemgzavrebi madrids", qarTuli moTxrobebiskrebuli "mziT savse Tasi” [Targmna ruJena dubravovam]: Gelašviliova,N., Odchádzam do Madridu, in: "Čaša plná slnka", prel. Rušena Dúbravová: Bratislava."Smena", 1985

9. dumbaZe, n., "TeTri bairaRebi" [Targmna margita viskoCilovam]:Dumbadze, N., Biele zástavy, Prel. Margita Vyskočilova: Bratislava. "Slovenskýspisovatel’", 1980.

10. dumbaZe, n., "me vxedav mzes" [Targmna nadia sabovam]: Dumbadze, N.,Vidίm slnko, Prel. Nad’a Szabová: Bratislava. 1979

11. dumbaZe, n., "maradisobis kanoni" [Targmna elena linzboTova-krupovam]: Dumbadze, N., Zákon večnosti, Prel. Elena Linzbothová – Krupová:Bratislava. "Slovenský spisovatel’",1984

12. ebanoiZe, a., "qorwineba imerulad" [Targmna milan tokarma]: Ebanoidze,A., Sobáš po Imeretίnsky, Prel. Milan Tokár: Bratislava. "Slovenský spisovatel’",1979

13. ebanoiZe, a., “sadac saxlSi xar” [Targmna eva birCakovam]: Ebanoidze,A., Kde si doma, Prel. Eva Birčakova: Bratislava. "Obzor", 1984

Page 421: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

421

14. lomaZe, g., "kaci galavanze", qarTuli moTxrobebis krebuli "mziTsavse Tasi” [Targmna hana kostolanskam]: Lomadze, G., Muž na múre, in:"Čaša plná slnka", Prel. Hana Kostolanská: Bratislava. "Smena", 1985

15. merani, qarTuli poeziis krebuli, Seadgina da Targmna miloSkrnom: Merani, Sborník Gruzinskej poézie, "Merani", Sostavil a preložil Miloš Krno,Vyšlo, 1948

16. mzis asuli, qarTuli xalxuri zRaprebi [Targmna veragaSparikovam]: .Dcéra slnca, Gruzίnske l’udové rozprávky, Prel. Viera Gašparίková:Bratislava. "Mladé letá", 1981

17. mxeiZe, a., "arCevani: me", qarTuli moTxrobebis krebuli "mziT savseTasi” [Targmna boJena miterovam]: Mcheidzeova, A., Sama som si vybrala, in:"Čaša plná slnka", Prel. Bozena Miterova: Bratislava. "Smena", 1985

18. noneSvili, i., "medea" [Targmna miloS krnom]: Nonešvili, J., Medea, Prel.Miloš Krno: Bratislava. "Slovenský spisovatel’", 1978

19. rCeuliSvili, g., "alaverdoba", qarTuli moTxrobebis krebuli"mziT savse Tasi” [Targmna miroslav prokeSma]: Rčeulišvili, G.,Alaverdoba, in: "Čaša plná slnka", Prel. Miroslav Prokeš: Bratislava. "Smena", 1985

20. rusTaveli SoTa., "vefxistyaosani" [Targmna miloS krnom]: Rustaveli,Šota, Junák v tigrej koži, Prel. Miloš Krno: Bratislava. “Tatran”, 1980

21. sixaruliZe, v., "meaTe mowme", qarTuli moTxrobebis krebuli "mziTsavse Tasi” [Targmna elena linzboTovam]: Sicharulidze, V., Desiaty svedok,in: "Čaša plná slnka", Prel. Elena Linzbothová: Bratislava. "Smena", 1985

22. fanjikiZe, g., “Tvali patiosani” (“cxovrebis sami weli") [Targmnaviqtoria slobodnikovam]: Pandžikidze, G., Tri roky života, Prel. ViktóriaSlobodnίková: Bratislava. "Obzor", 1981

23. fanjikiZe, g., "aqtiuri mzis weliwadi" [Targmna olga baginovam]:Pandžikidze, G., Rok aktivnĕho slnka, Prel. a doslov napisala Olga Baginova: Bratislava."Slovenský spisovatel’", 1984

24. fanjikiZe, g., "rekviemi" [Targmna olga baginovam]: Pandžikidze, G.,Rekviem, Prel. Olga Baginova, Dosl. napisal Ondrej Marusiak: Bratislava. " Slovenskýspisovatel’", 1987

25. focxiSvili, m., "mxedari xis cxenze" [Targmna miloS krnom]:Pocchišvili, M., Jazdec na drevenom koni, Prel. Miloš Krno: Bratislava. " Slovenskýspisovatel’", 1972

26. focxiSvili, m., "karebze akakuneben" [Targmna miloS krnom]:Pocchišvili, M., Klopanie, Prel. a doslav napisal Miloš Krno: Bratislava. "Tatran", 1982

Page 422: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

422

27. SataiZe, n., "Tedo", qarTuli moTxrobebis krebuli "mziT savseTasi” [Targmna zuzana drabekovam]: Šataidze, N., Tedo, in: "Čaša plná slnka",Prel. Zuzana Drabekova: Bratislava. "Smena", 1985

28. Coxeli, g., "Tamniauri", qarTuli moTxrobebis krebuli "mziT savseTasi” [Targmna miroslav prokeSma]: Čocheli, G., Tamniauri, in: "Čaša plnáslnka", Prel. Miroslav Prokeš: Bratislava. "Smena", 1985

29. CxaiZe, a., “Tavisufali Tema" [Targmna maria paskovam]: Cchaidze, A.,Volna tema, Prel. Maria Paskova: Bratislava. "Lita", 1985

30. WeiSvili, a., "lelo": Čeišvili, A., Lelo: Bratislava. "Slovenský spisovatel’", 1979

31. WilaZe, o., "yovelman Cemman mpovnelman" [Targmna ruJena dvorJakova-Jiaranovam]: Čiladze, O., A kto ma stretne, Prel. a doslov napisala Ružena Dvořaková-žiaranová: Bratislava, " Slovenský spisovatel’", 1983

32. WilaZe, o., "sad midixar, kaco" ("gzaze erTi kaci midioda") [Targmnapavel brankom]: Čiladze, O., Kam ideš, človek, Prel. Pavel Branko, Doslov napisalVáslav A. Černý: Bratislava. "Tatran", 1985

33. WilaZe, o., "rkinis Teatri" [Targmna milan tokarma]: Čiladze, O., Železnédivadlo, Prel. a vysvetlivky napisal Milan Tokár, Doslov napisal Vladimίr Novotný,Bratislava, "Slovenský spisovatel’", 1990

34. WilaZe, T., “aha, miiwura zamTari”: Čiladze, T., A zima sa skončila: Bratislava."Tatran", 1971

35. WilaZe, T., “TeTri kvamli" [Targmna elena kriSkovam]: Čiladze, T.,Odviata ako dym, Prel. Elena Kriškova: Bratislava. "Tatran", 1976

36. joxaZe, m., “erTi muWa gazafxuli”, qarTuli moTxrobebis krebuli"mziT savse Tasi” [Targmna boJena miterovam]: Džochadzeová, M., Za Hrstjari, Prel. Božena Mitterova, in: "Čaša plná slnka": Bratislava. "Smena", 1985

Page 423: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

423

Page 424: qarTul-sazRvargareTuli literaturuli urTierTobebis kvlevis ...kartvelologybooks.tsu.ge/uploads/book/qartul_sazgvargaretuli_khintibidze.pdfqarTul-Turquli literaturuli urTierTobebis kvlevis

Filename: monografia_AA5691Directory: C:\Documents and Settings\lab\Local Settings\Temp\FrameworkTemplate: C:\Documents and Settings\lab\Application

Data\Microsoft\Templates\Normal.dotmTitle:Subject:Author: GeoKeywords:Comments:Creation Date: 12/22/2010 1:04:00 PMChange Number: 437Last Saved On: 3/4/2011 2:31:00 PMLast Saved By: LabTotal Editing Time: 1 655 MinutesLast Printed On: 3/4/2011 2:34:00 PMAs of Last Complete Printing

Number of Pages: 423Number of Words: 123 749Number of Characters: 922 883