Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 1
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
LIPOTI FA‟ALĒTAUSAGA
30 IUNI 2014
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 2
VA‟AIGA TAULA‟I ALE PULEGA O UAFU MA TAULAGA
“FA’ATINOINA O AUAUNAGA SAOGᾹLEMŪ MA LE LELEI
MO LE MALU PUIPUIA O UAFU MA TAULAGA INA IA AUSIA
TULAGA MAUᾹLULUGA FA’AVĀ-O-MĀLŌ.”
SINI AUTŪ ALE PULEGA O UAFU MA TAULAGA
“IA ATINA‟E MA FA‟ALELEIA ATILI TULAGA TAU UAFU
A LE ATUNU‟U, INA IA AUSIA MANA‟OGA O LE TAMĀOᾹIGA
LAUTELE; FA‟APEA LE FA‟ATINOINA O AUAUNAGA SAOGALEMŪ,
MALU MA LE LELEI ATOATOA, MA IA MAUA
AI NI TUPE FA‟ASILI.”
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 3
MATᾹ‟UPU AOFIA ITULAU
1. Fa‟amatalaga Tusitusia a le Minisitā o Galuega, Fela‟ua‟iga ma Atina‟e
Ese‟ese i le Palemene 4
- Lipoti a le Pule Sili i le Afioga i le Minisita 5
2. Komiti Fa‟atonu ale Pulega o Uafu ma Taulaga 6
3. Lipoti a le Ta‟ita‟ifono 7 - 8
4. Lipoti a le Pule Sili o le Pulega o Uafu ma Taulaga 9 - 10
5. Lipoti a le Komiti Fa‟atonu 11
6. Fa‟atulagaina o le Pulega o Uafu ma Taulaga 12
7. Fa‟amatalaga o Tala o Tupe 13 – 30
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 4
MĀLŌ O SAMOA
OFISA OLE MINISITĀ A LE MATĀGALUEGA O GALUEGA, FELA‟UAIGA MA ATINA‟E ESE‟ESE
FA‟ALAPOTOPOTOGA MALOSI FA‟AELETISE, PULEGA O FELA‟UA‟IGA ILE LAUELE‟ELE, PULEGA O
MALAE VA‟ALELE, PULEGA O UAFU MA TAULAGA, FA‟ALAPOTOPOTOGA O VA‟A A SAMOA, PULEGA
OLE SUAVAI A SAMOA MA LE VAEGA O FALE
Afioga La‟aulialemalietoa Lēuatea Polāta‟ivao Schmidt
Fofoga ole Maota Fono
Ofisa o le Fono Aoao Faitulāfono
MULINU‟U
Lau Afioga i le Fofoga Fetalai,
E tusa ai ma le Vaega 35 o le Tulafono Fa‟avae a le Pulega o Uafu ma Taulaga 1998, ua ou
tu‟uina atu ai i le Fono Aoao Faitūlāfono lenei Lipoti Fa‟alētausaga a le Pulega o Uafu ma
Taulaga, mo le tausaga fa‟alētupe fa‟ai‟uina i le aso 30 Iuni 2014.
Ou te fiafia e fa‟ailoa atu galuega fa‟atino a le Pulega o Uafu ma Taulaga i lona
sefululima(15) lenei o tausaga fa‟alētupe, amata mai le aso 01 Iulai 2013 fa‟ai‟uina i le aso 30
Iuni 2014.
O le aofa‟iga o tupe maua i le tausaga fa‟alētupe e $16,049,939 ae o tupe fa‟aalu e tusa lea
ma le $12,354,222 ina ua mae‟a ona tōesea le fa‟aitiitia o le aogā o meatotino tūmau e
$4,240,719
O le Fa‟asiliga o Tupe Fa‟aalu i lō Tupe Maua e $545,002 ina ua tōesea le fa‟aitiitia o le aogā o
meatotino tūmau. E $221,209,896 le aofaiga o meatotino tumau/āseta i le fa‟aiuga o le
tausaga.
O lo‟o au‟ili‟ili atu i lalo nisi o galuega ma atina‟e na fa‟atinoina e le Pulega o Uafu ma
Taulaga i totonu o le sefululima (15) lenei o tausaga talu ona fa‟avae mai:
Galuega fa‟aleleia o le fale vaai mo le Vaega a le Gataifale (Maritime) fa‟apea le fale
fa‟atali vaa a le Lady Naomi a‟o sauniuni atu mo taligāmalō mo le fonotaga a Atunu‟u
Laiti Tauātiā‟e a le lalolagi (UNSIDS).
Faatauina o nisi o aseta tetele mo le faaleleia o auaunaga i luga o le uafu autū (main
wharf):-
- Fa‟apipi‟iina o taliuafu fou (fenders) mo le malu puipuia o va‟a ma meli pe a
tu‟utaula i le uafu;
- Fa‟apipi‟iina o le afi moli fou fa‟aleoleo ma le fausiaina o le fale savali (walkway)
fa‟a-Samoa; faapea le fa‟apipi‟iina o le tane vai fou lapo‟a (1,000 megatons) lea
sa fa‟atupeina e le Malo o Niu Sila, mo tapenapenaga mo le fonotaga a Atunu‟u
Laiti Tauatia‟e (UNSIDS); ma le
Fa‟alauteleina ma le fa‟aleleia atili o le nofoaga e teu ai pusa la‟u oloa (containers).
E avea lenei avanoa e momoli atu ai la‟u fa‟amalō ma le fa‟afetai tele i le Komiti Fa‟atonu i lo
latou sao tāua fa‟apea le Pulega ma le Aufaigaluega atoa, i le sefululima (15) ai lenei o
tausaga o auaunaga.
Hon. Manu‟alēsāgālala Enokati Posala MINISITA O GALUEGA, FELA‟UAIGA MA ATINA‟E TETELE
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 5
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
27Me 2015
Afioga Manu‟alēsāgālala Enokati Posala
Minisitā o Galuega, Fela‟uaiga ma Atina‟e Tetele
APIA
Lau Afioga i le Minisitā,
Mataupu: LIPOTI FA‟ALĒTAUSAGA - 2014
Ou te tu‟uina atu ma le agaga fa‟aaloalo tele le Lipoti Fa‟alētausaga lenei a le Pulega o
Uafu ma Taulaga mo le tausaga fa‟ai‟uina aso 30 Iuni 2014. O lo‟o aofia i le lipoti le:
(a) Lipoti a le Ta‟ita‟ifono
(e) Lipoti a le Komiti Fa‟atonu
(i) Lipoti a le Pule Sili
(o) Fa‟amatalaga o tulaga tau Tupe a le Pulega o Uafu ma Taulaga ua mae‟a ona
su‟eina fa‟a-Su‟etusi, ma le Lipoti a le Ofisa Su‟etusi e tusa ai ma nei Fa‟amatalaga
tau Tupe.
(u) Lipoti o le aotelega o Galuega Fa‟atino a le Pulega.
Ma lo‟u fa‟aaloalo lava.
Tufuga To‟oalo Fagaloa Tufuga
PULE SILI
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 6
SUI OLE KOMITI FA‟ATONU 2013/2014
Aiono Tile Gafa - Ta‟ita‟ifono
Rev. Elisaia Fiu Kolia (FS) - Fa‟atonu
Toailoa Vaosā Toailoa - Fa‟atonu
Lei‟a Tu‟ulima Aima‟asu - Fa‟atonu
Shane Wulf - Fa‟atonu
Tauā Paul Phillips - Fa‟atonu
Laina i tua: Tauā Paul Phillips, Tufuga To‟oalo Fagaloa Tufuga, Tuātagaloa Shane Wulf
Laina i luma: Luafau Lei‟a Tu‟ulima Aima‟asu, Rev. Elisaia Fiu Kolia (FS), Aiono Tile Gafa
(Ta‟ita‟ifono), Toailoa Vaosā Toailoa.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 7
LIPOTI ALE TA‟ITA‟IFONO
I le sefulu lima tausaga o auaunaga a le Pulega o Uafu ma
Taulaga, sa lu‟itauina le Pulega ina ia fa‟aleleia atili ana tulaga tau
tupe nai lo le tausaga ua tuana‟i. E ui la ina si‟itia tupe fa‟aalu ona
o tapenapenaga mo le fonotaga a Atunu‟u Laiti Tau Atia‟e a le
lalolagi (UNSIDS) lea na talimalo ai si o tatou atunuu, sa taumafai
pea le Komiti Fa‟atonu, le Pulega ma le aufaigaluega e fa‟atinoina
a latou matafaioi ma auaunaga ini tulaga lelei ma le atoatoa,
fa‟apea le fa‟asoasoaina lelei lea o tupe fa‟aalu ina ia ausia ni
tulaga e sili atu i lo tausaga e lua ua tuana‟i. Sa iai fo‟i se
talitonuga e fa‟apea; so‟o se taunu‟uga lelei lava e ausia, e tatau lava ona iai ni suiga
talafeagai ma le lelei e fa‟atinoina .
O nisi nei o auaunaga sa fa‟atinoina i totonu o le tausaga fa‟aletupe 2013/2014:
Silasila toto‟a lea i le saogālemū, atoatoa ma le fa‟atuatuaina o auaunaga tau
uafu ma taulaga; ma le talafeagai o tau o lo‟o fa‟atino ai nei auaunaga pe a fua i
lō latou tāua i le ausiaina o tulaga tauāloa mo le fa‟atuputupula‟ia ma le alualu i
luma o le tamaoaiga o le atunu‟u;
Silasila toto‟a lea i atina‟e tetele sa faatinoina i totonu o le tausaga faaletupe e pei
ona talanoaina nei, faapea tausaga ua tuana‟i, i tulaga tau fale ma uafu fa‟apea
vaega eseese uma mo le fa‟afoeina ma le fa‟aleleia o auaunaga tau va‟a;
Tali atu lea i le lu‟itau o le tau sa‟iliaoni tau talafeagai mo auaunaga tau uafu ma
taulaga ma le tau o lo‟o fa‟atino ai nei auaunaga, ina ia maua se tupe fa‟asili mo
le Fa‟alapotopotoga; ma le
Silasila toto‟a lea i le fa‟aaogāina o fanua a le Pulega o Uafu ma Taulaga mo
atina‟e i le lumana‟i.
I le fa‟agāoioiga ma le fa‟atupeina o auaunaga a le Pulega o Uafu ma Taulaga i le
sefululima o tausaga o ana auaunaga, sa va‟aia ai ni tulaga faigatā pe a fa‟atusatusa i
le tausaga ua tuana‟i. O ia tulaga na tula‟i mai ona o le fa‟alētonu i tamaoāiga o le
lalolagi lea na a‟afia ai ma auaunaga tau uafu ma taulaga. O Tupe Fa‟asili na ausia e le
Fa‟alapotopotoga mai ana auaunaga masani ae le‟i to‟esea le fa‟aitiitia o le aogā o
aseta fa‟apea meatotino tūmau na vavaee‟seina mai fa‟amaumauga, e $6.414 miliona.
Na utiuti ni avanoa e fa‟atuputupula‟ia ai tupe maua i totonu o le piliota ua
fa‟atalanoaina nei.
Ua maē‟a le fa‟atulagana o tau o auaunaga a le Pulega o Uafu ma Taulaga, peita‟i o
lo‟o feagai pea ma le si‟isi‟i i luga o le tau o le soifuaga faapea le fa‟atinoga o
auaunaga. Sa maitauina ni faafitauli i le tau fa‟asoasoaina o tupe fa‟aalu a le Pulega i le
tausaga 2014 a‟o taumafai e totogi‟ina aitalafu mai le 5 tausgaga ua tuana‟i.
Ua si‟itia Tupe Fa‟avae mai le $32.073 miliona i le tausaga 2013 i le $140.899 miliona i le
tausaga 2014. O le aofa‟iga o aseta (po‟o meatotino tūmau) i le tausaga 2014 e $218.398
miliona pe a fa‟atusatusa i le $114.694 miliona i le tausaga 2013; o lona mafua‟aga ona o
aseta na faatauina mai mo tapenapenaga mo le fonotaga a Atunu‟u Laiti Tauatia‟e
(UNSIDS) fa‟apea le toe fetu‟una‟iga o tau o fanua ina ua mae‟a ona toe fuaina.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 8
I lona aotelega, sa maitauina le faigatā ona ausia fuafuaga fa‟ata‟atitia a le Pulega o
Uafu ma Taulaga i le tausaga 2014, ona o le tele o tupe fa‟aalu i le fa‟aleleia o aseta e lē
o maua mai ai ni tupe maua faapea tapenapenaga mo le fonotaga a Atunu‟u Laiti Tau
Atia‟e a le lalolagi (UNSIDS), lea na talimālō ai si o tatou atunu‟u.
E ui i ia tulaga, na tumau pea le talitonuga i le Komiti Fa‟atonu fa‟apea le Pulega, o le ā
solosolo lelei pea folauga o le sā a le Pulega o Uafu ma Taulaga aga‟i atu i le lumana‟i.
I lo‟u tulaga fa‟a-Ta‟ita‟ifono, e faamauina ai le agaga faafetai i sui o le Komiti Fa‟atonu
mo lō latou sao i le tau fa‟atonutonuina o le sa o le Pulega o Uafu ma Taulaga; o lo‟o auai
mai foi i le momoli‟ina faatasi atu lea o lā matou fa‟afetai i le Pulega ma le aufaigaluega
mo galuega fa‟atino, i le sefulu lima ai lenei o tausaga o auaunaga a le Pulega o Uafu
ma Taulaga.
Aiono Tile Gafa
TA‟ITA‟IFONO
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 9
LIPOTI ALE PULE SILI
Va‟aiga Lautele
O le fa‟atinoina ai o auaunaga autū a le Pulega o Uafu ma Taulaga,
o lana matāfaioi lea i lalo o le Tulafono Fa‟avae a le Pulega o Uafu
ma Taulaga 1998.
O lo‟o poloa‟ia mai fo‟i i lalo o isi Tulafono a le Malo le tatau lea ona
fa‟atinoina o ia auaunaga ini tulaga fa‟apisinisi ina ia maua se tupe
fa‟asili a le Fa‟alapotopotoga; e fa‟atupeina ai lava e ia ana
auaunaga ma ia fa‟amalieina ai fo‟i mana‟oga tau uafu ma taulaga
fa‟apea le gataifale o le atunuu, ini tulaga lelei ma le atoatoa
fa‟apea le talafeagai ma le vave fa‟atinoina.
O le tausaga fa‟alētupe pei ona fa‟ai‟uina i le aso 30 Iuni 2014, o le sefululima ai lea o
tausaga o auaunaga a le Pulega o Uafu ma Taulaga. I totonu o lenei piliota, na
maitauina ai le si‟itia o tupe maua ile 39.10% ona o fesoasoani tau seleni mai le Malo
fa‟apea le si‟itia o tupe maua mai auaunaga masani. E $3.02 miliona na fa‟amatu‟u mai
e le Malo i le Pulega o Uafu ma Taulaga e fesoasoani ai i lana tala i le tupe ma le
fa‟atinoina o ana auaunaga.
Na siitia tupe maua a le Pulega mai ana auaunaga masani i le 3.74% ona o le siitia o va‟a
la‟u oloa na āfea le atunu‟u i totonu o le piliota o lo‟o talanoaina nei. Na fa‟apea fo‟i ona
si‟itia oloa na la‟uina atu i fafo i le 40.6%
E ui ina tūmau le fa‟aletonu i tamāoāiga o le lalolagi ma tuputupu ai pea se
fa‟alēmautonu ona o ia tulaga, e le‟i maitauina ai se suiga tele i tulaga o feoā‟iga a meli
la‟u pasese. E 12 meli la‟u pasese na āfea le atunu‟u i le tausaga 2014; pe a fa‟atusatusa i
le 13 i le tausaga 2013. E iai le talitonuga i e Pulega, o le a lē i lalo ifo ma le 20 meli la‟u
pasese o le a āfea le atunu‟u i le tausaga 2015.
Ua fa‟alauiloaina ma fa‟atāuaina e le Pulega o Uafu ma Taulaga le fa‟aaogāina o
nofoaga e tu‟utaula ai va‟a i gātaifale o nofoaga ma mata‟aga matagofie i totonu o
Upolu ma Savaii. Ua avea lea ma tulaga ua si‟itia ai pea le māta‟itūina ma le fia āfea lea
e le tele o meli la‟upasese o le Faletalimalō a le Sinalei i Siumu, fa‟apea Lē Lāgoto i
Fagamalo, Savai‟i.
O lo‟o fa‟aauauina pea saili‟iliga i le Uafu i Asau, ma ua toe nei ose aga ona taunu‟u lea
ise taimi e fa‟aleleia ai fa‟ailoilo o le ālava‟a ma fa‟aaogāina ai loa; ma fa‟alauiloa
aloa‟ia ai fo‟i itulā fa‟atapula‟a e fa‟aaogāina ai i taimi o le aso, fa‟apea fuafuaga mo le
fa‟alauteleina o le āva mai le 28 mita i le 58 mita le lautele.
„Au‟aunaga Masani
Na fa‟aitiititia le numera o va‟a na āfea le taulaga i Apia mai le 381 i le tausaga 2013 i le
343 i le 2014; tusa lea ma le 9.97% ua fa‟aitiititia ai.
Na si‟itia le fuainumera o tagata faimalaga mai fa‟apea ēna faimalaga atu mo Amerika
Samoa mai le 7,555 i le tausaga 2013 i le 9,072 i le 2014. Na maitauina fo‟i le si‟itia i le
numera o oloa feavea‟i mai le 537 tone i le 2013, i le 547 i le 2014.
I femālaga‟inai le va o To‟elau ma Apia, sa va‟aia ai le si‟itia o le fuainumera o tagata
femālaga‟i mai le 2,936 ile 3,592. Sa fa‟apea fo‟i ona si‟itia le fuainumera o oloa feavea‟i
mai le 2,427 tone i le tausaga 2013, i le 3,460 i le 2014.
I femālaga‟ina tau le lotōifale i le va o Mulifanua ma Salelologa, na maitauina ai le
fa‟aititia o pasese femālaga‟i i le va o ia uafu e lua mai le 546,634 i le tausaga 2013 i le
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 10
531,681 i le 2014; ae na si‟itia le numera o ta‟avale mai le 56,130 i le 2013 i le 57,050 i le
tausaga 2014.
Tulaga tautupe
I le tausaga fa‟alētupe 2014, na fa‟amauina ai le sili atu lea o Tupe Fa‟aalu nai lō Tupe
Maua a le Pulega o Uafu ma Taulaga (po‟o se gau) e $545,002, ina ua ma‟ea ona tōēsea
le tau o aseta na vavae‟eseina mai fa‟amaumauga e $2.718 miliona ma le tau aofa‟i na
fa‟aiti‟itia ai le aogā o aseta e pei ona iai i tausaga ta‟itasi, e $4.240 miliona.
Polokalame oAtina‟e
Ua faata‟atitia nei mo se vaitaimi atina‟e tetele tau uafu ma taulaga, ona o tulaga tau
tupe a le Pulega o lo‟o iai i le taimi nei.
Atina‟eina o Va‟a ma Va‟a tosova‟a
O lo‟o tau sa‟ili pea e le Pulega o Uafu ma Taulaga se fesoasoani mo se va‟a tosova‟a e
sui ai le va‟a tosova‟a o le “TAFOLĀ”.
Tulaga tau tagata faigaluega
O lo‟o fa‟atāuaina pea ma una‟ia e le Pulega o Uafu ma Taulaga le a‟otauina o lana
aufaigaluega, ina ia ausia sini o le mauaina o se aufaigaluega a‟oa‟oina lelei, lava
tāpena ma fa‟atuatuaina, e fa‟alagolago iai le Pulega ma ono fa‟asolo ane e tauave
tiute maualuluga.
Atina‟e mo le tausaga olo‟o lumana‟i.
(i) Fa‟aauauina lea o le fa‟alolotoina o uafu i Mulifanua ma Salelologa ma vaega
e feliua‟i ai va‟a.
(ii) Toe fa‟aleleia o le vaega pito i tai (pier „A‟) o le Nofoaga o Va‟afailā (Marina).
(iii) Fa‟alauteleina o le āva i Asau mai le 28 mita ile 58 mita.
(iv) Fa‟alolotoina lea o gātaifale o Manono-tai/Manono-uta mo femālaga‟ina a ia
afioaga faapea nofoaga lata ane ai.
(v) Mata‟ituina lea o nisi nofoaga po‟o mata‟aga matagofie e ono āfea e meli
la‟u pasese, mo le atina‟eina o nofoaga e tu‟utaula ai vaa i ō latou gātaifale.
Fa‟atofāla‟iga
E fiafia lava le Pulega o Uafu ma Taulaga e fa‟alauiloa atu ma le agaga fa‟afetai le
fesoasoani ma le lagolagosua mai pea lea a le Mālō ma ana Matagaluega i ana
taumafaiga. E fa‟amauina fo‟i ma le agaga fa‟afetai le lagolago mai pea lea o pa‟aga
a le Pulega o Uafu ma Taulaga fa‟apea le mamalu o le atunu‟u o lo‟o fa‟aaogāina ana
auaunaga ma ana taumafaiga,i le atina‟eina ma le fa‟aleleia atili lea o auaunaga ma
tulaga tau uafu ma taulaga.
E ui ina tele lu‟itau sa fetaia‟i ma taumafaiga i totonu o le tausaga faaletupe 2014, e fia
fa‟amauina pea le agaga fa‟afetai a le Pulega i le mamalu o le aufaigaluega,i le onosa‟i
ma le lava papale i tiute faifaipea, faapea galuega uma sa fa‟atinoina i le tau atina‟eina
o le Pulega o Uafu ma Taulaga.
Tufuga To‟oalo Fagaloa Tufuga
PULE SILI
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 11
LIPOTI ALE KOMITI FA‟ATONU
Ua tu‟uina atu lenei lipoti a le Komiti Fa‟atonu fa‟apea ma Tala o Tupe mo le tausaga
fa‟aletupe fa‟ai‟uina i le aso 30 Iuni 2014 fa‟atasi ma le Lipoti ale Ofisa Su‟etusi.
Komiti Fa‟atonu
O sui nei o le Komiti Fa‟atonu a le Pulega o Uafu ma Taulaga mo le tausaga fa‟alētupe
fa‟ai‟uina i le aso 30 Iuni 2014:
1. Aiono Tile Gafa - Ta‟ita‟ifono
2. Rev. Elisaia Fiu Kolia (FS) - Faatonu
3. To‟ailoa Vaosā To‟ailoa - Faatonu
4. Luafau Lei‟a Tu‟ulima Aima‟asu - Faatonu
5. Tuātagaloa Shane Wulf - Faatonu
6. Tauā Paul Phillips - Faatonu
Tulaga o Galuega fai
I finagalo ma le silafia a le Komiti Fa‟atonu, o faamaumauga ma fa‟amatalaga o tupe
fa‟avae, meatotino ma noataga, o lo‟o tuuina mai ai se va‟aiga e moni ma talafeagai i
tulaga o fuafuaga a le Pulega mo le tausaga fa‟aletupe pei ona fa‟ai‟uina i le aso 30 Iuni
2014; ma o fa‟amatalaga fo‟i o tupe maua ma tupe fa‟aalu faapea tupe fetafea‟i, o lo‟o
tuuina mai ai fo‟i ni va‟aiga moni ma talafeagai o le taunu‟uga o galuega fa‟apea tupe
fetafea‟i a le Pulega mo le tausaga fa‟aletupe pei ona fa‟ai‟uina i lea aso.
Taunu‟uga o galuega
O le fa‟asiliga o tupe fa‟aalu i lō tupe maua mo le tausaga na fa‟ai‟uina i le Aso 30 Iuni
2014 e $545,002 ina ua to‟esea le fa‟aiti‟itia o le aogā o meatōtino tūmau (aseta) fa‟apea
meatotino tūmau na vavae‟eseina mai fa‟amaumauga e $6.959 miliona.
Sainia mo le Komiti Fa‟atonu.
Afioga Aiono Tile Gafa Tufuga To‟oalo Fagaloa Tufuga
TA‟ITA‟IFONO PULE SILI
27 Me 2015
Apia, SAMOA
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 12
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 13
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
FA‟AMATALAGA O TALA O TUPE
MO LE TAUSAGA FA‟AI‟UINA 30 IUNI 2014
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 14
MATᾹ‟UPU AOFIA
ITULAU
Lipoti a le Ofisa Su'etusi
15
Fa'amaoniga mai le Komiti Fa'atonu
16
Fa'amatalaga o Tupe Fa'avae, Meatotino ma Noataga
17
Fa'amatalaga o Tupe Maua ma Tupe Fa'aalu
18
Fa'amatalaga o Fesuia‟iga o Tulaga tau Fa'aputugatupe
19
Fa'agasologa o Tupe
20
Auili'iliga o Fa'amatalaga tau Tupe:
1. Aotelega 21
2. Fa‟amatalaga o faiga fa‟avae mo le tausiaina o tusi 21-23
3. Tinoitupe 24
4. Aitalafu e le‟i aoina mai 24
5. Lafoga fuafua e toe maua mai 24
6. Tupe fa‟aagaga/fa‟aleoleo 24
7. Toe fuafuaina o tau o fanua 24
8. Aitalafu totogi atu ma isi 24
9. Auili‟ili‟ina o meatotino tūmau, fanua, fale, masini ma meafaigaluega 25
10. Fa‟amanuiaga mo le aufaigaluega 26
11. Isi fa‟aagaga 26
12. Nonogatupe fa‟avaitaimi & fa‟atupeina ole lisi ole ta‟avale 26
13. Tupe maua faiti‟itia i tausaga oi luma 26
14. Lāfoga mo oloa ma galuega 27
15. Fa‟aagaga mo aitalafu e ono le totogi‟ina 27
16. Tupe mai galuega fa‟atino 27
17. Isi ālāgātupe maua 27
18. Tupe fa‟aalu ile fa‟agaoioi‟ina ole Ofisa 27
19. Fa‟atupeina 27
20. Fa‟ailoaina o Fa‟amatalaga 28
21. Lafoga Taofia 28
22. Tau Taofia (fa‟aleoleo) mai galuega fa‟akonekarate 28
23. Mea faigaluega fa‟a-tausitusi 29
24. Tupe alu ua ioeina 29
25. Aitalafu e le‟i mautinoa 29-30
26. Meatutupu I le maea ai o le tausaga fa‟aletupe 30
27. Fa‟amaoniga/Taliaina o Tala o Tupe 30
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 15
LIPOTI A LE KOMITI FA’ATONU PULEGA O UAFU MA TAULAGA TAUSAGA FA’AI’UINA ASO 30 IUNI 2014
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 16
LIPOTI A LE KOMITI FA‟ATONU
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
TAUSAGA FA‟AI‟UINA ASO 30 IUNI 2014
Ua matou fa'amaonia fa'amatalaga o Tupe a le Pulega o Uafu ma Taulaga e pei ona
faapipiiina atu, e aofia ai Fa'amatalaga o Meatotino ma Aitalafu, Fa'amatalaga o Tupe
Maua ma Tupe Fa'aaogā, Fa'amatalaga o le fa'agasologa o tupe faapea Tupe Fetāfea‟i; ma
fa'amatalaga fa'aopo'opo o tala o tupemo le tausaga fa‟aletupe e pei ona fa‟ai‟uina i le
aso 30 Iuni 2014:
a) Ua atagia ai se va'aiga talafeagai ma le tonu i fa'amatalaga o mataupu o lo‟o
faatatau i ai; ma
e) Sa saunia e tusa ma ālāfua ma ta‟iala faataatitia mo le saunia o lipoti Fa'avā-o-
Malō (IFRS); ma
i)
ii) I) Ua fa'amalieina ai fo‟i aiaiga ma tulafono mo le Puleaina o Tupe a le Malo 2001,
iii) aiaiga ma Tulafono o Kamupani 2001(teuteuina 2006), e tusa ai ma lona
faataatiaga ma faamaumauga tau tupe o lo‟o tuuina mai ai ma saunia i lalo o
aiaiga ma ta‟iala o Tulafono a Fa'alapotopotoga Tumaoti (Fa'atinoga o Galuega
ma le Mafai ona Tali atu) 2001 ma le Tulafono Fa‟avae a le Pulega o Uafu ma
Taulaga 1998.
E leai so matou iloa ini mataupu e lapelapea ai fa'amatalaga pe atagia ai le sēsē pe
taufa'asēsē o fa'amatalaga ua tusia.
Ua mā taliaina le lipoti o Tala o Tupe pei ona tu'uina atu i le aso 18 Mati 2015 mo le Pulega o
Uafu ma Taulaga e fai ma sui o le Komiti Fa'atonu.
Aiono Tile Gafa Rev. Elisaia Fiu Kolia (FS)
TA'ITAIFONO FA‟ATONU
18/03/2015
Apia, SAMOA
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 17
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
FA'AMATALAGA O TUPE FA'AVAE, MEATOTINO MA NOATAGA
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
2014
2013
Fa'amatalaga $ $
ĀSETA
Āseta vave fa'aliliu-tupeina
Tinoitupe 3(a) 1,436,067
10,284
Tupe maua(Aitalafu) e le'i totogia mai 4 928,924
1,470,629
Lafoga fuafua e toe maua mai 5 446,878
446,878
Aofa‟i o āseta vave fa'aliliu-tupeina
2,811,869
1,927,791
Āseta e lē vave fa‟aliliu-tupeina
Fanua, fale, masini ma meafaigaluega 9 218,398,027
114,693,630
Aofa‟i o āseta e lē vave fa‟aliliu-tupeina
218,398,027
114,693,630
AOFA‟IGA ATOA O ĀSETA
221,209,896
116,621,421
TUPE FAAVAE, TUPE FA‟APUTUPUTU MA AITĀLAFU
Tupe Fa‟avae ma Tupe Fa'aputuputu
Tupe Fa‟avae
Toe fetu‟una‟iga (fuaina) o tau o fanua
35,570,307
109,371,011
35,570,307
-
Tupe fa'aagaga fa‟aleoleo 6 15,750
15,750
Tupe mama/gau fa'aputuputu
(4,057,734)
(3,512,732)
Aofa‟i o TupeFa‟avae maTupe fa'aputuputu
140,899,334
32,073,325
Aitālafu vave totogiina
Noataga i le faletupe 3(b) -
1,295,514
Aitalafu ma isi noataga 7 975,238
704,773
Fa‟aagaga mo fa'amanuiaga a le aufaigaluega 10(a) 232,452
440,176
Isi fa‟aagaga 11 92,654
120,564
Tupe nōnō ma le fa‟atupeina o le lisi o le ta‟avale -
paleni e totogi‟ina i totonu o le 12 masina 12 747,566
18,291,008
Fa‟aliliuina fa‟a-Tupe maua o aseta fa‟amealofa -
paleni e maua i totonu o le 12 masina
Lafoga Taofia (mai galuega fa‟atino)
Tau taofia (fa‟aleoleo) mai galuega fa‟akonekarate
1,841,035
74,973
108,009
1,911,447
-
-
Lafoga o oloa 14 2,745,896
1,974,285
Aofa‟iga o aitālafu vave totogiina
6,817,823
24,737,767
Aitālafu e lē vave totogi‟ina
Tupe nōnō ma le fa‟atupeina o le lisi o le ta‟avale -
paleni e totogi‟ina i tua o le 12 masina 12 15,796,503
37,615
Tupemaua - tu'ua (mai aseta fa‟amealofa). 13(b) 56,739,776 58,510,399
Aitālafu ua umi e lē totogia 15 956,460
1,262,315
Aofa‟i o aitālafu e lē vave totogi‟ina
73,492,739
59,810,329
Aofa‟iga o aitālafu
80,310,562
84,548,096
AOFA‟IGA O TUPE FA‟AVAE, TUPE FA‟APUTUPUTU MA
AITĀLAFU
221,209,896
116,621,421
O fa'amatalaga o Meatotino ma Aitalafu, e faitauina fa'atasi ma fa'amatalaga olo'o auili'ili'ina atu i le
itulau e 21 i le 30.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 18
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
FA'AMATALAGA O TUPE MAUA MA TUPE FA'AALU
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
2014
2013
Fa'amatalaga $ $
Tupe Maua
Tupe maua - tu'ua (fa'ata'atia)
Fesoasoani tau seleni mai le Malo
Tupe maua mai le inisiua - nofoaga o va‟a failā
13(a)
1,841,035
3,016,440
1,129,165
1,911,447
-
-
Ovataimi toe maua mai ma isi
1,422,059
1,256,216
Tupe maua mai lisi
319,796
223,275
Tului maua
4,947
-
Tupe maua mai galuega fa'atino 16 8,016,218
7,727,290
Tupe maua mai le fa'atauina o oneone
10,050
93,086
Tupe maua mai le toe fa‟aolāga o va'a po‟o
latou uta
-
600
Nofoaga tosova'a
800
52,055
Tupe maua mai le nofoaga o va'a failā (Apia
Marina)
87,178
90,981
Isi ālagātupe maua 17 202,251
183,389
Aofa‟i o tupe maua
16,049,939
11,538,339
Tupe Fa'aalu
Totogi o su'etusi
86,700
47,000
Tau fa'aiti'itia o aseta 9 4,240,719 4,878,413
Totogi o le aufaigaluega
3,908,159
3,832,225
Fa'amanuiaga mo le aufaigaluega 10(b) 58,209
395,200
Ponesi a le aufaigaluega
-
66,698
Tupe fa‟aalu mo le fa'agaoioina o le Ofisa 18 3,241,903 2,667,565
Tului o nōnōgātupe ma totogi o le faletupe 19 2,160,452 2,141,594
Tupe fa‟aalu i le Komiti Fa'atonu 20(i) 110,727 149,843
Totogi o isi galuega fa‟apitoa
66,203
97,309
Tupe ua lē maua i le ave‟esea o meatotino
tūmau
2,718,380
2,018,363
Tupe ua lē maua i le fesuia'iga o tupe mai fafo 3,488
- 7,175
Aofa‟i o tupe fa'aalu
16,594,941
16,294,210
Tupe gau/Fa'asiliga o tupe fa'aalu na i lō tupe maua (545,002) (4,755,871) (,975)
Tupe gau e ave‟esea mai Fa‟matalaga o
Fesuia‟iga o Tulaga Tau Fa‟aputugatupe
(545,002)
(4,755,871)
O fa'amatalaga o Tupe Maua ma Tupe Fa'alau e faitauina fa'atasi ma fa'amatalaga olo'o auili'ili'ina
atu i le itulau e 21 i le 30.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 19
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
FA'AMATALAGA O FESUIA‟IGA O TULAGA TAU FA'APUTUGATUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
Fa'avasegaina
Tupe
Fa'avae Tupe Māmā
o Tupe Fa'avae Fa'aleoleo Fa'aputuputu Aofa'i
SAT$ SAT$ SAT$ SAT$
Paleni o Tupe 30 Iuni 2012 35,570,307
15,750 1,243,139 36,829,196
Tupe gau 30 Iuni 2013 - - (4,755,871) (4,755,871)
Paleni o Tupe 30 Iuni 2013
Toe fuafuaina o tau o fanua
35,570,307
109,371,011
15,750
-
(3,512,732)
-
32,073,325
109,371,011
Tupe gau 30 Iuni 2014
- - (545,002) (545,002)
Paleni o Tupe 30 Iuni 2014
144,941,318 15,750 (4,057,734) 140,899,334
O fa'amatalaga o Suiga o Tupe Fa'avae e faitauina fa'atasi ma fa'amatalaga o lo'o auili'ili'ina atu i le
itulau e 21 i le 30.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 20
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
FA'AGASOLOGA O TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
2014
2013
Fa'amatalaga $ $
Tupe Fetafea‟i mai Auaunaga Masani
Tupe maua mai galuega fa'atino
14,735,579 11,572,462
Tupe totogi mo galuega fai ma totogi ole aufaigaluega
(8,952,272) (8,634,095)
Tupe Mamā mai galuega masani
5,783,307 2,938,367
Tupe Fetafea‟i mai galuega fa'aolaola
Fa'atauina mai o aseta
(1,292,485) (142,616)
Tupe maua mai le fa'ataueseina o meatotino
15,030 43,679
Tupe Fa‟aitiitia mai galuega fa'aolaola
(1,277,455) (98,937)
Tupe Fetafea‟i i Nōnōgātupe
Totogi'ina o le nōnōgātupe
(1,784,554) (2,907,953)
Tupe Fa'aiti'itia mai Nōnōgātupe
(1,784,554) (2,907,953)
Fa'asiliga/(Fa'aiti'itia) o tupe totoe mai le tausaga
2,721,297
(68,523)
Paleni o tupe ma isi tulaga tau tupe i le amataga o le
tausaga
(1,285,230)
(1,216,707)
Paleni o Tupe ma isi tulaga tau tupe i le fa'aiuga o le
tausaga fa'aletupe 3(c) 1,436,067
(1,285,230)
Auili'iliga:
Tinoitupe o lo‟o i le Ofisa Autū
1,400 1,400
Paleni o tupe i le faletupe (ANZ)
1,376,956 (1,295,514)
Paleni o tupe i le faletupe (ANZ) mo mea tau inisiua
57,711 8,884
Aofaiga o Tupe i le Ofisa ma le Faletupe 3(c) 1,436,067 (1,285,230)
O fa'amatalaga o le Fa'agasologa o Tupe e faitauina fa'atasi ma fa'amatalaga o lo'o auili'ili'ina atu i le
itulau e 21 i le 30.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 21
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
1. Aotelega
Na fa'avaeina le Pulega o Uafu ma Taulaga ile aso 01 o Iulai 1999, i lalo o le Tulafono a le Pulega o
UafumaTaulaga 1998. O mātāfaioi autū ma malosiaga a le Pulega, o lo'o fa'ama‟oti mai lea ilalo o le
Vaega 8 o lea Tulafono. O le Pulega o Uafu ma Taulaga o lo'o resitaraina i lalo ole Tulafono a Kamupanī
i totonu o Samoa. O matāfaioi pātino a le Pulega, o le pūleaina ma le vaaia lelei lea o uafu, faapea
nofoaga o lo‟o fela'uā‟i ai oloa ma uta i le va o Upolu ma Savaii. O le Pulega o Uafu ma Taulaga, o se
Faalapotopotoga Tuma‟oti lea a le Malō o Samoa, ma o lona ofisa autū o lo'o i Matautu-tai.
2. Fa'amatalaga Taūa o faiga fa'avae mo le tausia o tusi
O lo'o fa'amatala auili'ili atu i lalo faiga fa'avae mo le tausiaina o tusi a le Pulega o Uafu ma Taulaga mo
le saunia o fa'amatalaga tau tupe.
(a) Fa'amatalaga o mulimulita‟iga fa'a-le-tulafono
O nei fa'amatalaga tau tupe ua saunia e tusa ai ma Tulafono fa‟a-va-o-Mālō mo le lipoti‟ina o tupe i
ona tulaga talafeagai (IFRS); ma na tu‟u fa‟atasia e tusa ai ma tulaga o le tausiga o tusi fa‟a-va-o-Mālō
na tapenaina e le Komiti Fa‟atonu o tulaga fa‟a-Tausitusi fa‟a-va-o-Mālō (IASB).
E tusa ai ma le Vaega 91 o le Tulafono o Pulega o Tupe 2001, o le Pulega o Uafu ma Taulaga ua
fa'atulagaina o se fa'alapotopotoga a le Malō, ma ua alagātatau ona tausisia le faia o lipoti e tusa ai
ma le Tulafono a Fa'alapotopotoga Tumaoti (Fa'atinoga o Galuega ma le Mafai ona Tali atu) 2001.
b) Faiga fa'avae
O tala ma fa'amatalaga tau tupe o lo‟o fa'aaogaina ai le metotia o tau fa'avae. O le lipoti'ina o
fa'amatalaga tau tupe e tatau ona tausisia tulafono fa'avā-o-Malō mo lelipoti'ina o tupe (IFRS) e
mana'omia ai le Pulega ina ia faia ni tau fuafua ma fa‟ata‟atitia ni ālafua e iai ni ō latou a‟afiaga i le
lipoti'ina o aseta,aitalafu e le'i aoina mai, tupe maua ma tupe fa'aalu. E ono tula‟i mai fo‟i ni ese'esega i
tau fuafua ma tausa'o o le ā fa'aalia i lipoti. O nei tau fuafua ma ālafua, e fa'aauau pea ona iloiloina
mai lea taimi i lea taimi; ma o le toeiloiloina o tau fuafua e fa'atino i le piliota o lo'o fuafua iai ia tau,
aemaise pe afai o ia tau fuafua o lo'o a'afia ai lea piliota ma le taimi o lumana'i.
(c) Fa'atusatusaina o fa'amatalaga
Ua fa'aogaina Fa‟amatalaga Fa‟atusatusa ina ia fa'aauau le laugātasia o fa'amatalaga o lo'o fa'ailoa i
tala otupe o lenei tausaga ma le tausaga ua tuana'i.
(d) Itūaiga tupe olo'o fa'aaogaina
O fa'amatalaga tau tupe, o lo'o fa'amauina ma fa'ailoa i le tālā Samoa (SAT$) ma o itū‟aiga tupe fo'i
nei o lo'o fa'aaogaina e le Pulega mo ana fa'amaumauga.
(e) Fesuiaiga o tupe mai fafo
O le fesuia'iga o tupe mai fafo ua fa'aliliuina i le tālā Samoa i le tau o lo'o iai le tau o fesuia'iga o tupe i
lea aso. O tupe totogi e le'i tu'uina mai ma aitalafu e le'i totogi'ina atu i fafo, ua fa'aliliuina i le tau o
fesuia'iga o tupe i le aso na faia ai le tala o tupe. O se ese'esega e maua mai i le fesuia'iga o tupe, o le
a fa'amauina i fa'amatalaga o tupe maua ma tupe fa'aalu.
(f) Aitalafu lē mautinoa ma tupe e le'i tu'uina mai
O tupe ua lē mafai ona tu'uina mai, o le ā maitauina lona taimi fa'atulagaina. O le ā tūsia fo'i se tau
fa'aagaga mo nei tupe ua lē mafai ona totogi'ina mai, e fua i le aofa'iga o lo'o iai i le fa'aiuga o le
tausaga fa'alētupe. A iai ni aitalafu ua fa'amaonia le lē mafai ona totogiina mai, o le ā fa'alēaogāina
loa ma tō‟esea mai itupe fa‟aagaga.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 22
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
(g) Fa'amauina o Tupe Maua
O tupe maua mai galuega fa'atino ese'ese ua fa'amauina i totonu o Fa'amatalaga o Tupe
Maua ma Tupe Fa'aalu peā fa‟atinoina. O tupe maua mai le fa'atauina atu o oloa ua
fa'amauina i totonu o Fa'amatalaga o Tupe Maua pe afai ua mae'a ona tu'uina i tagata
a'afiaga ma fa'amanuiaga o le ūmiaina. E leai se tupe maua e fa'amauina pe afai e iai ni
tulaga lē mautinoa e fa'atatau i le aoina mai o ia tupe maua po‟o luga fo‟i o se avanoa oni
oloa e ono toe fa'afo‟i mai i totonu.
(h) Fa'amauina o Tupe Fa'aalu
O tupe fa'aalu o lo'o fa'amauina i Fa'amatalaga o Tupe Maua ma Tupe Fa'aalu o lo'o aofia ai
Tupe totogi mo le fa'atauina, fa'alauiloaina, fa'agaoioi'ina o galuega, lisi ma isi tupe alu.
(i) Tinoitupe
O tinoitupe o lo'o fa'amauina i Fa'amatalaga o Tupe Fa'avae, Meatotino ma Noataga, e
aofia ai tupe o lo'o fa'aaoga ma tupe o lo'o teuina fa'a-vaitaimi i Faletupe e lē silia atu ma le
tolu masina lona umi.
(j) Tupe Maua e le'i totogi'ina mai ma isi
Tupe maua e le'i fa'ao'oina mai, o lo'o fa'amauina i lona tau talafeagai ina ua uma ona fuafua se
tauaofa‟i mo tupe o le ā lē mafai ona aoina mai. I le fa'aiuga o so'o se tausaga fa'alētupe, e iloilo
ai po‟o iai ni tupe maua e lē o mafai ona aoina mai, e fua iai se aofa‟i e fa‟amauina o le a lē
mafai ona toe aoina. Afai ae iai se vaega tupe ua fa'amaonia le Iē mafai ona toe maua, o le ā
lipotia loa o se tupe gau i lalo o fa'amaumauga o fa'amatalaga o Tupe Maua ma Tupe Fa'aalu.
(k) Fa'aagaga
E fa'amauina i Fa'amatalaga o Tupe Fa'avae, Meatotino ma Noataga se vaega tupe
fa'aagaga, pe afai o lo‟o iai ni a'afiaga o le Pulega ini mataupu tau le tulafono po'o ni mea na
tutupu i le tuana'i e ono tatau ona totogiina.
(l) Tupe totogi e le'i totogi'ina ma isi
O tupe totogi e le'i totogi'ina o lo'o fa'amauina i lona tau na tu'uina mai ai ma o nei tupe e
le'i totogi'ina, o oloa ma ni auaunaga sa faia mo le Pulega ae le'i mae'a le tausaga
fa'alētupe, o le mafua'aga lea ua fa'amauina ai o tupe totogi e le'i totogi'ina ma e tatau i le
Pulega ona totogi'ina nei oloa ma auaunaga i se taimi i le lumana'i.
(m) Fanua, Fale ma Masini
O meatotino tumau, fale ma masini, o lo'o fua i ō latou tau na fa'atauina ai, toese tau
fa'aputuputu e fa'aiti'itia ai i tausaga ta‟itasi faapea ni tau na faaleagaina ai. O le metotia o lo'o
fa'aaoga mo faiga o tau fa'aputuputu, o lo'o fa'aaogaina le metotia e leai ai ni aogā o tau o
meatotino tumau/aseta e totoe pe ā mavae taimi fuafua e aogā ai.
O tausaga fuafua nei ua fa‟aaogaina mo le fa'aiti'itia o le aoga o aseta:-
Uafu 30 – 60 tausaga Mea faigāluega ile Ofisa 7 tausaga
Fanua - Meāfale ile Ofisa 4 – 10 tausaga
Fale 10 – 30 tausaga Meafale, mea faigaluega ma isi mo Uafu 3 – 5 tausaga
Taligalu 60 tausaga Masini 5 – 20 tausaga
Va'a tosova'a 10 - 30 tausaga Galuega o lo‟o fa‟agāsolo -
Ta‟avale 3 – 5 tausaga
(n) Lafoga fa'aopo'opo i tau o oloa ma auaunaga
O tau uma lava o oloa o lo'o tu'uina mai e aunoa ma se lafoga fa'aopo'opo, se'i vaganā ai
aitalafau e le‟i aoina mai i totonu faapea vaega tupe e le‟i totogiina o lo'o aofia ai i totonu ia
lafoga, pe a talafeagai.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 23
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI‟ILIGA O FA‟AMATALAGA TAU TUPE
FA‟AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
(o) Lafoga totogi mo Tupe Maua
O tupe maua a le Pulega e tu'usaunoa mai le totogi'ina ai oni lafoga.
(p) Tufatufaga
O tufatufaga, o lo'o fa'amauina o se noataga i taimi e tatau ona totogi'ina ai e pei ona aiāia i
lalo o le tulafono o Fa'alapotopotoga a le Malō ma le Mafai ona Tali atu 2002.
(q) O tau mo nonogatupe
O tau uma lava mo nonogatupe o lo'o fa'amauina i totonu o Fa'amatalaga o Tupe Maua ma
Tupe Fa'aalu i vaitaimi tonu na tula‟i mai ai nei tau.
(r) Fa'amanuiaga a le aufaigaluega
Totogi, aso livi ma fa'amanuiaga mo tagata faigaluega umi O fa'amanuiaga uma a le aufaigaluega, atoa ai ma ō latou totogi, aso livi ma nisi fa'amanuiaga e le'i
totogi'ina i totonu o le tausaga fa'alētupe lenei, o lo'o fa'amauina o tupe totogi e le'i totogi'ina.
O fa'amanuiaga mo nisi o le aufaigaluega e lē o fa'amoemoe e totogiina atu i totonu o le sefulu
lua masina o le tausaga fa'aletupe, o lo'o fa'amauina e tusa ai ma le fua fa'atatau e iai aofaiga e
tatau ona totogiina atu i le lumana'i.
(s) Foa'i, fesoasoani, mea'alofa ma aofaiga ole tau atoa o meatotino
Tausiga o tusi o mea o lo'o tāua i luga, o lo'o fa'amauina e tusa ai ma o latou ituaiga ma tulaga i
le taimi e maua ai; i) O mea uma ua fa'amoemoe e fesoasoani i galuega-fai a le Pulega ma tinoitupe maua o lo'o
fa‟amanino i tupe maua i le taimi e fa'arisiti ai.
ii) O meatotino tumau (po‟o aseta) uma ua maua e fa‟aitiitia lo latou tau i tausaga ta‟itasi, o lo‟o
fa'amanino i tupe maua i totonu o le tausaga e fa'arisiti ai.
iii) O mea uma na maua ona o le fa'aiti'tia o le tau o meatotino foa'i mai e tagata po‟o le Malō o
lo'o ta aofa'i i totonu o le tau atoa o aseta po‟o meatotino.
(t) Ole fa‟aauauina
O fa‟amatalaga tau tupe o lo‟o faia i le tulaga o tau fa‟aputuputu o lo‟o fa‟aaogaina ai metotia
o tau fa‟avae vagana ua fa‟ailoa mai.
O le sauniaina o tala o tupe ua faia lea ma le fa‟amoemoe e fa‟aauau pea le fa‟agaioi‟ina o le
Pulega o Uafu ma Taulaga ma le fa‟aauau ai lea ona faia o fefa‟ataua‟iga masani fa‟apea ma
le fa‟atauina o meatotino/aseta ma le totogi‟ina o aitalafu i tulaga masani fa‟apisinisi.
Ua finagalo nei le Komiti Fa‟atonu ua alagātatau ona saunia tala o tupe ma le fa‟amoemoe e
fa‟aauau pea le fa‟agaioi‟ina o le Pulega o Uafu ma Taulaga auā o lo‟o fa‟aauau pea le
lagolagosua a le Malo.
O le pasene o aseta ma aitalafu e mafai ona maua ma totogi i totonu o le sefulu lua masina ua
tula‟i mai lea i le 0.41:1 (2,811,869/6,817,) ma ua fa‟aalia ai lē lē gafatia lea e ia aseta ona
totogi ia aitalafu pe ā o‟o i le taimi ua tatau ai ona totogiina ai ma ua fa‟amauina le $4,005,954
le gau o tupe o galuega fa‟aagaga i le fa‟aiuga o le tausaga fa‟alētupe. O lea tulaga ua āgia
ai le iai lea o le tulaga e ono fesiligia ai le agava‟a o le Pulega o Uafu ma Taulaga e fa‟aauau pea.
Ae peita‟i, ua talitonu le Komiti Fa‟atonu, ua talafeagai ona saunia pea tala o tupe ma le
faamoemoe e fa‟aauau pea le Pulega o Uafu ma Taulaga. A tula‟i mai le Pulega o Uafu ma
Taulaga i se tulaga ua lē mafai ona toe maua mai le lagolago i le tulaga tau seleni mai le Malo,
ona talafeagai lea ona le toe saunia tala o tupe a le Pulega o Uafu ma Taulaga ma se
fa‟amoemoe e fa‟aauau pea.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 24
2014 2013
3. (a) Tinoitupe $ $
Tupe galue 1,300 1,300
Tupe mo sui a le talitupe 100 100
Faletupe o le ANZ 1,376,956 -
Faletupe o le ANZ mo mea tau inisiua 57,711 8,884
1,436,067 10,284
(b) Aitalafu ile Faletupe
ANZ Bank (Samoa) Limited - 1,295,514
- 1,295,514
(c) Aofa'i - (1,285,230)
4. Aitalafu e le'i aoina mai
Au'ili'iliga o aitalafu e le'i totogiina mai ma isi:
Tupe maua e le'i totogiina mai 845,393 556,382
Aitalafu ua tu'uina atu i le tulafono 16,351 16,351
Birdon Marine 32,938 32,938
Isi tupe e le'i totogi maia 862 862
Isi tupe e le'I totogi maia - UNSIDS 120,000 -
Matagaluega o Tupe (Galulolo) - 983,560
Aofa'iga o aitalafu e le'i totogiina mai 1,015,544 1,590,093
99,431- 122,954-
Aitalafu totoe e le'i totogia maia 916,113 1,467,139
Tupe vave totogi mai (mo le toe totogiina atu) 12,811 3,490
928,924 1,470,629
5. Lafoga fuafua e toe maua mai
446,878 446,878
446,878 446,878
6.
Tupe fa'aagaga mo suāu'u masa'a 15,750 15,750
15,750 15,750
7. Toe fuafuaina o tau o fanua
Matautu 105,328,685 -
Aleipata 266,317 -
Mulifanua 1,739,762 -
Salelologa 828,247 -
Asau 1,208,000 -
109,371,011 -
8. Aitalafu totogi atu ma isi
Au'ili'iliga o aitalafu totogi atu ma isi:
Aitalafu 682,827 498,917
Isi tupe totogi e le'i totogia 151,824 73,239
Isi Aitalafu 140,587 132,617
975,238 704,773
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AU'ILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
Lafoga fuafua toe maua mai i le Matagaluega o Tupe Maua
Tupe fa'aagaga/fa'aleoleo
Au'ili'iliga o tupe fa'aagaga/fa'aleoleo:
Toese: Tupe fa'aagaga mo aitalafu e ono lē totogia maia
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 25
9. Auili'ili'ina o meatotino, fanua, fale, masini & mea faigāluega
Uafu Fanua Fale Taligalu
Va'a
Tosova'a
Meāfale ile
Ofisa
āluega ile
Ofisa Ta'avale
Meāfale
ma mea
faigāluega
ile Uafu Masini Aofa'i
Tau fa'avae $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $
Paleni aso 01 Iulai 2011 99,804,608 7,054,134 15,963,012 6,585,012 24,724,044 197,269 470,476 1,413,276 254,824 10,320,887 166,787,910
Fa'aopo'opoga 60,870 - - - - 384 75,092 - 4,227 2,043 142,616
Aseta fa'atau atu - - 4,500 - -2,555,751 - 61,477 165,087 7,775 166,197 -2,960,787
Paleni aso 30 Iuni 2012 99,865,478 7,054,134 15,958,880 6,585,012 22,168,293 197,653 484,091 1,248,189 254,276 10,156,733 163,969,739
Paleni aso 01 Iulai 2012 99,865,478 7,054,134 15,958,880 6,585,012 22,168,293 197,653 484,091 1,248,189 251,276 10,156,733 163,969,739
Tau toefuafuaina - 109,371,011 - - - - - - - - 109,371,011
Fa'aopo'opoga 505,877 - 197,513 - 50,760 19,129 105,241 - 34,464 379,501 1,292,485
Aseta fa'atau atu - - - - 4,726,085 935 19,655 - - 164,227 4,910,902
Paleni aso 30 Iuni 2014 100,371,355 116,425,145 16,156,393 6,585,012 17,492,968 215,847 569,677 1,248,189 285,740 10,372,007 279,544,137
Paleni aso 01 Iulai 2012 21,934,937 - 4,065,932 2,063,596 10,621,067 90,986 83,228 614,140 -614,710 3,357,152 40,664,335
Fa'aiti'itia le aogā o aseta 1,551,993 360,113 102,865 1,142,501 5,019 214,599 279,089 820,703 155,223 4,632,105
Aseta fa'atau atu - - - - - -
Paleni aso 30 Iuni 2012 21,934,937 - 4,426,045 2,166,461 11,763,568 96,005 297,827 893,229 205,993 3,512,375 45,296,440
Paleni aso 01 Iulai 2012 21,934,937 - 4,426,045 2,166,461 11,763,568 96,005 297,827 893,229 205,993 3,512,375 45,296,440
Fa'aiti'itia le aogā o aseta 1,779,683 - 447,299 109,750 1,171,830 25,996 95,070 219,989 29,498 999,298 4,878,413
Aseta fa'atau atu - - -2,700 - -616,350 - -58,587 -165,087 -7,775 -48,245 -898,744
Paleni aso 30 Iuni 2013 23,714,620 - 4,870,644 2,276,211 12,319,048 122,001 334,310 948,131 227,716 4,463,428 49,276,109
Paleni aso 1 Iulai 2013 23,714,620 - 4,870,644 2,276,211 12,319,048 122,001 334,310 948,131 227,716 4,463,428 49,276,109
Tau faaitiaitia o aseta 1,710,929 - 510,993 109,750 899,635 25,801 105,807 198,183 10,085 669,536 4,240,719
Aseta faatau atu - - - - 2,008,075 565 19,655 - - 164,227 2,192,522
Paleni aso 30 Iuni 2014 25,425,549 - 5,381,637 2,385,961 11,210,608 147,237 420,462 1,146,314 237,801 4,968,737 55,709,350
Tau o aseta totoe
30 Iuni 2013 76,105,858 7,054,134 11,088,236 4,308,801 9,849,245 75,652 149,781 300,058 23,560 5,693,305 114,693,630
30 Iuni 2014 74,945,806 116,425,145 10,774,756 4,199,051 6,282,360 68,610 149,215 101,875 47,939 5,403,270 218,398,027
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
Tau fa'avae fa'aiti'itia fa'aputuputu
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 26
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
2014 2013
10. Fa‟amanuiaga mo le aufaigaluega $ $
(a) Fa‟aagaga
Aso livi fa‟aagaga mo e ua umi le auaunaga 216,245
262,772
Fa‟aagaga mo livi fa‟alētausaga & 30% o fa‟amanuiaga
o aso ma‟i a le aufaigaluega 16,207
177,404
232,452
440,176
(b) Fa‟amanuiaga ale aufaigaluega ile tausaga
Livi mo le auaunaga ua loa/umi -
288,831
Livi fa‟alētausga ma le 30% o livi ma‟i a le aufaigaluega 58,209
106,369
58,209
395,200
11. Isi fa‟aagaga
Auili‟iliga o isi fa‟aagaga:
Fa‟aagaga - Komiti Faufautua a le Minisita 11,796
-
Fa‟aagaga mo galuega fia fa‟aleleia 21,058
52,714
Fa‟aagaga mo le su‟eina o tusi 59,800
67,850
92,654
120,564
Fa‟aagaga mo galuega fia fa‟aleleia
Lipea ma tausia le uafu o va‟a failā 21,058
52,714
21,058
52,714
12. Nōnōgātupe fa‟avaitaimi ma le lisi o le ta‟avale
Vaega e tatau ona totogi i totonu ole 12 masina
Faletupe o le ANZ–nōnōgātupe fa‟avaitaimi 710,416
18,253,858
Faletupe o le ANZ – fa‟atupeina o le lisi o le ta‟avale 37,150
37,150
747,566
18,291,008
Vaega e tatau ona totogi i tua atu ole 12 masina
Faletupe o le ANZ – nōnōgātupe fa‟avaitaimi 15,796,038
-
Faletupe o le ANZ – fa‟atupeina o le lisi o le ta‟avale 465
37,615
15,796,503
37,615
16,544,069
18,328,623
13. Tupe maua fa‟aiti‟itia i tausaga oi luma
(a) Tupe maua fa‟aiti‟itia fuafuaina i totonu o le tausaga 1,841,035
1,911,447
1,841,035
1,911,447
(b) Tupe maua fa‟aiti‟itia i tausaga oi luma
Vaega e vave totogi 1,841,035
1,911,447
Vaega e totogi i se taimi umi 56,739,776
58,510,399
58,580,811
60,421,846
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 27
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
Taufa‟aitiitia
Meatotina foa‟iina mai le Malo Tau fa‟avae Tausaga i le tausaga
Fa‟ateleina o le Uafu - 2004 68,000,000 60 1,062,922
Atafa - 2002 13,757,872 20 687,894
Tafola - 2000 1,804,400 20 90,220
Faamauina o foa‟i mai le Malo
O lo‟o fa‟aaogaina e le Pulega aiaiga fa‟atausitusi faa-va-o-Malo (IAS 20) e fa‟amauina
ai foa‟i mai le Malo, e ala i le faamauina o nei meaalofa e avea oni tupe maua fa‟aitiitia i
tausaga oi luma i totonu o tala o Tupe Maua ma Tupe Fa‟aalu, fua i tausaga aogā o nei
meatotino tumau.
2014
2013
14. Lafoga Totogiina $ $
Lafoga 15% 2,745,896
1,974,285
2,745,896
1,974,285
15. Aitalafu tu‟ua mo se taimi umi
Auiliiliga o aitalafu mo se taimi umi:
Silva Transport -
300,000
Ofisa o le Tiute (aitalafu mai le 2006/2007) 956,460
962,315
956,460
1,262,315
16. Tupe Maua mai Galuega Fa‟atino
Uafu fa‟ava-o-Malo 7,706,587
7,441,595
Uafu o le Lotoifale 272,861
280,519
Va‟a fagota 36,770
5,176
8,016,218
7,727,290
17. Isi alagatupe maua
Talosaga mo taimi taunu‟u ma fesuiaiga o va‟a 23,681
21,553
Komisi 146
409
Fela‟ua‟iga o oloa 5,155
2,020
Aitalafu e ono le totogia mai ua toe fa‟aola mai 17,338
1,400
Isi alagatupe maua 155,931
158,007
202,251
183,389
18. Tupe Fa‟aalu i le fa‟agaoioiga o le Ofisa
Tupe fa‟aalu i le pulega ma le fa‟agaoioiga o le Ofisa 1,907,413
1,445,294
Fa‟aleleia ma le tausiga 402,009
190,651
Vai ma le eletise 800,731
906,149
Mea e fa‟atino ai galuega 83,643
69,635
Fa‟alauiloa 48,107
55,836
3,241,903
2,667,565
19. Tupe Fa‟aalu mo le fa‟atupeina o galuega
Tului mo nonogatupe 2,105,540
1,959,254
Tului i luga o tupe ova le faaaogaina 15,801
135,536
Tupe e totogi i le Faletupe/ Pili a le Faletupe 39,112
46,804
2,160,452
2,141,594
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 28
PULEGA O UAFU MA TAULAGA
AUILI'ILIGA O FA'AMATALAGA TAU TUPE
FA'AMUTAINA ILE ASO 30 IUNI 2014
20. Fa'ailoaina o Fa'amatalaga
i) Komiti Fa'atonu a le Pulega o Uafu ma Taulaga
O Sui o le Komiti Fa'atonu sa iai i lenei tausaga fa'alētupe
1. Aiono Tile Gafa (Ta'ita'ifono)
2. Rev. Elisaia Fiu Koria (Fa‟atonu)
3. Toailoa Vaosā Toailoa (Fa‟atonu)
4. Pa'u Sefo Pa'u (Fa‟atonu)
5. Lei'a Tu‟ulima Aima‟asu (Fa‟atonu)
6. Shane Wulf (Fa‟atonu)
7. Taua Paul Philips (Fa‟atonu)
2014
2013
Totogi i fonotaga ma alauni o Sui usufono $ $
Alauni fa'alētausaga 47,010
54,155
Alauni i le auai i fonotaga ma femālagaina 46,165
57,384
Totogi mo le fa'agaoioi'ina o fonotaga 17,004
17,979
Totogi mo femalagaina 548
20,325
110,727
149,843
ii) Tupe o lo'o fa'aalu i le Pulega
O fa'amanuiaga ma totogi o le Pulega ua fa'ailoa atu i lalo:
Totogi ma isi fa'amanuiaga 3,908,159
3,832,225
iii) Aiaiga ma tu'utu'uga o fa'afetaua‟iga ma isi
O mea e fa'atau atu ma fa'atau mai i isi ua fa'atinoina i se faiga fa'atūlima, ua faia lea i totonu o
tau masani ma tu‟utu‟uga masani o aiaiga fa‟alē-tausaga.
21. Lafoga Taofia
1. Siliva Transport Ltd 27,096
2. Ark Marine Engineering 155
3. FC Pen Construction Ltd 21,064
4. Pama Misilei 2,783
5. GMA Construction Ltd 18,729
6. Kimo‟s Building Construction -1,810
7. American Builders Ltd 6,956
74,973
22. Tau Taofia (fa‟aleoleo)
a) Siliva Transport 31,160
b) FC Pen Construction Ltd 24,224
c) Pama Misilei 3,200
d) GMA Construction Ltd 21,539
e) Kimo‟s Building Construction 19,886
f) American Builders Ltd 8,000
108,009
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 29
23. Mea faigaluega fa'a-tausitusi
O lenei vaega e fa'amatogi atu ai le a'afiaga o le Pulega ile fa'agaioi‟ina o tupe i se auala lē
mautinoa lelei lona fa'agasologa ma fa'amatala ai auala e fa'aaogā e le Pulega e fa'atonutonu
ai ma fa'aaogā lona agava'a e fo‟ia ai ia tulaga. O ia tulaga lē mautinoa e aofia ai aitalafu, aseta e
ono vave ona fa‟aliutupeina, tulaga o tului e iai i totonu o le maketi fa‟apea fesuiaiga i le malosi‟aga
o tupe ma fefa‟ataua‟iga ma atunu‟u i fafo.
a) Aitalafu lē totogi'ina
O le lē mafai ona toe aoina mai o aitalafu e ala i galuega ua uma ona fa'atino, e ono avea ma
popolega mo le Pulega. Ua mautū faiga fa'avae o meatotino mo'omia e fa'amau ai nei
aitalafu ina ia fa'aiti'itia ni a'afiaga ole Pulega.
e) A'afiaga ole lē lava o tupe mo fa'atinoga
E ono iai ni a'afiaga ole Pulega o Uafu ma Taulaga pe afai e lē lava ana tupe e fa'atino
ma fa'agaioi ai ana fuafuaga fai mai lea taimi i lea taimi. E ono lē mafai ona suia ma
fa'afou meatotino i taimi talafeagai pe afai ua lē lava tupe.
O le Komiti Fa'atonu a le Pulega o Uafu ma Taulaga e fitoitonu mo le fa'atautaiga o lu'itau
lē mautinoa i le saunia ma le tu'uina mai o fa'amatalaga talafeagai i a'afiaga tau tupe e
fa'atino ai ana fuafuaga fai ina ia ō gatasi ma aiaiga mo le fa'atautaiga o a'afiaga i se
taimi e lē sili atu ma le tausaga.
O nei a'afiaga tau tupe uma e mafai ona fōia e le Pulega pe afai e fa'aauauina le fa'aleleia ma
le mata'itūina le fa'aaogaina o tupe fa'avae fa'aleoleo, o tupe teu i faletupe, tu'u iti'itia o aitalafu,
aemaise le mata'itūina toto'a o tupe fetafea'i ina ia fa'aiti'itia ni a'afiaga tau tupe mo le Pulega e
tula'i mai ona o ia itū.
24. Tupe alu ua ioeina
O lo'o iai i le faletupe o le ANZ le lisi tautupe a le Pulega sa fa'atau ai le ta'avale fou a le Pule
Sili o Pulega o Uafu ma Taulaga. O lea lisi tautupe na amataina i le aso 27 Iulai 2011 i lona tului
e 8% i le tausaga ma lona totogi'ina e $3,560 i le masina. O le paleni o lo‟o iai i le faaiuga o le tausaga
faaletupe e $37,615 ma o le a maea ona totogi i le tausaga faaletupe o lo‟o loma nei.
2014 2013
$ $
Totogi i totonu o le tausaga 37,615 37,150
Totogi i tua atu o le tausaga ae le silia i le 5 tausaga - 37,615
37,615 74,765
Isi ioega
E lē o silafia e Fa'atonu o le Pulega o Uafu ma Taulaga nisi fuafuaga po'o ni vaega manino e
lē o tu'uina i totonu o fa'amatalaga o tupe.
25. Aitalafu e le'i mautinoa
a)Toleafoa Elon Betham (se tasi o Pule Sili sa iai) fa'asaga ile Pulega o Uafu ma Taulaga
O lo'o tālia pea e o'o mai i le asō e le Pulega o Uafu ma Taulaga le iuga a le Faamasinoga
Maualuga i le tagi a lē sā avea muamua ma Pule Sili e fa‟asaga i le Pulega. E tusa ma le
$53,780.53 le aofaiga o se tupe o lo'o fa'atagisia e Toleafoa Elon Betham o lo'o nofo aitalafu ai
le Pulega o Uafu ma Taulaga ia te ia fa'atasi ai ma le $15,817.68 o fa'amanuiaga o lana
konekarate ua mae'a ona fa'atino i le 3 tausaga muamua (2005 i le 2008) a‟o tula‟i mai i le tofi.
I le fa‟aiuga a le faamasinoga maualuga aso 29 Aukuso, 2013 e tusa ai ma lenei mataupu, pei
ona fofogaina e le Afioga i le Faamasino ia Lesatele Rapi Vaai, na faatonuina ai le Pulega o
Uafu ma Taulaga ina ia totogiina le $53,780.53 i le Afioga ia Toleafoa Elon Betham faapea le toe
fa‟aolaina o tupe na fa‟aalu mo le totogiina o lana loia. Sa faatonuina foi le Afioga ia Toleafoa
ina ia tuuina atu le pili a lana loia mo se faamaoniga a le Fa‟amasinoga. Peita‟i e le‟i tuuina atu
le pili a le loia a Toleafoa mo le pasiaina e le Fa‟amasinoga ae sa tu‟uina sa‟o mai le pili atoa e
$38,115.26 i le Pulega o Uafu ma Taulaga mo le totogiina.
PULEGA O UAFU MA TAULAGA Lipoti Fa’alētausaga 2013-2014
___________________________________________________________________________________ 30
E le‟i taliaina e le Pulega o Uafu ma Taulaga le Fa‟aiuga e pei ona tuuina mai e le Fa‟amasinoga
ma na faapea ona toe apiliina ai lenei Fa‟aiuga, i luga o le talitonuga a le Pulega, e le tatau ona
totogiina le tau atoa e pei ona tu‟uina mai e le Fa‟amasinoga ia Toleafoa. E le‟i faamaonia e le
Fa‟amasinoga Maualuga mataupu e pei ona tuuina atu i le apili,ma na faapea ona fa‟atonuina
ai le Pulega o Uafu ma Taulaga ina ia totogiina atu le $5,000 mo le tau o le Fa‟amasinoga. Sa
fa‟apea ona totogiina lea vaega tupe, i le aso 9 Me, 2014.
Sa talia e le Pulega o Uafu ma Taulaga se fa‟amaoniga a le Fa‟amasinoga e tusa ai ma le tau
a le Loia a Toleafoa, peita‟i e le‟i maua mai se fa‟amaoniga.
I fetu‟unaiga a le Loia a Toleafoa ma le Pulega o Uafu ma Taulaga, na taliaina ai e le ali‟i loia ia
Richard Tapeni Fa‟aiuaso le tau e $25,000 mo le totogiina o lana pili atoa,ae lē o le $38,115.26
e pei ona mua‟i talosaga mai ai. Sa fa‟apea ona totogiina lenei vaega tupe i le kamupani loia
a le Richard‟s Law Firm i le aso 30 Me, 2014
e)I le va o Onosa'i Potoi ma le Pulega o Uafu ma Taulaga ma le kamupani ta'avale a Siliva
(Silva Transport)
O lo‟o talia fo‟i e le Pulega o Uafu ma Taulaga le fa‟atōfāla‟iga a le Fa'amasinoga Maualuga
i le tagi a Onosa‟i Potoi, o se tasi sa avea ma tagata faigaluega a le Pulega e uiga i se fa‟alavelave
tau ta‟avale na a‟afia ai i le tausaga 2010. E $836,460.96 le aofa‟iga atoa o le seleni o lo‟o tagi mai ai.
26.Mataupu tula‟i mai i le maē‟a ai o le tausaga fa‟aletupe
a) I le va o Lafaele Paletasala ma le Pulega o Uafu ma Taulaga
O Lafaele Paletasala, sa faigaluega o ia i le Pulega o Uafu ma Taulaga.Sa tagi talosaga
Lafaele i le Fa‟amasinoga i le faamutaina ai o lana auaunaga, ma sa faapea ona tuuina atu
lenei mataupu i So‟oupu (mediators) na tofiaina e le Fa‟amasinoga, mo se fetu‟unaiga ma le
fa‟amalieina o itū uma e lua. Na faamutaina le auaunaga a Lafaele i le aso 21 Ianuari 2014,
ma na faapea ona ia tagi talosaga ai i le Fa‟amasinoga mo se vaega tupe e $762,158.41 mai
le Pulega o Uafu ma Taulaga.
e) I le va o Aperaama Faapale ma Pulega o Uafu ma Taulaga
Sa fa‟atoai atu se talosaga a Aperaamo Faapale i le Matagaluega o Alamanuia ma Leipa e
fa‟asaga i le Pulega o Uafu ma Taulaga e tusa ai ma le vaitaimi na fa‟amālōlō lē tumau ai ia e le
Pulega o Uafu ma Taulaga ma tu‟uina ai ia i lalo i se avanoa maualalo ma tu‟uina ai fo‟ii lalo ma
lona totogi. O lenei mataupu, sa tu‟uina atu i Malu o le Malo mo ā latou su‟esu‟ega ma na
talosagaina e le Pulega le toe tu‟uina mai tua o lenei mataupu mai le Fa‟amasinoga ona o le lē
lava o mau e fa‟amaonia ai le solitulafono a Aperaamo.O le aofaiga o lo‟o talosagaina e
Aperaamo e $74,501.70. O vaega tupe ia, e tusa ai ma fa‟amaumauga a le Matagaluega o
Alamanuia ma Leipa, sa tatau ona mauaina e Apreaamo mai lona totogi, pe ana lē fa‟amālōlō
lē tumau o ia mai le avanoa sa galue ai fa‟apea le tu‟uina i lalo o lona totogi.
27. Fa'amaoniga/Taliaina o Tala o Tupe
O nei Tala o Tupe sa fa'amaonia ma ioeina e le Komiti Fa'atonu ma ua fa'atagaina ona avatu
pe fa'asalalau i le aso 18Mati 2015.