PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ … ASPEKTY CHOROBY... · PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ. 2 ... Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego,

1

PRZYGOTOWANO W KATEDRZE ONKOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ, WROCŁAW 2008 r.

WYKONANO W RAMACH NARODOWEGO GRANTU: „MODYFIKACJA I WDROŻENIE PROGRAMU NAUCZANIA ONKOLOGII W POLSKICH UCZELNIACH MEDYCZNYCH”

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ

2

Słowo „rak” przywołuje na myśl:

śmierć bezradność poczucie beznadziejności

3

NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANAREAKCJA NA CHOROBĘZAGRAŻAJĄCĄ ŻYCIU

zaprzeczenie

4

CO 4-ty Z NAS ZACHORUJE NA NOWOTWÓR,

A CO 5-ty Z TEGO POWODU UMRZE

5

12 osób ZACHOROWUJE NA NOWOTWÓR,

9 osób Z TEGO POWODU UMIERA

(KAŻDEJ GODZINY)

6

300 osób ZACHOROWUJE NA NOWOTWÓR,

220 osób Z TEGO POWODU UMIERA

(KAŻDEGO DNIA)

7

WIEDZA PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH NA

TEMAT SWOJEJ CHOROBY

• MOJA CHOROBA JEST CIĘŻKA 76%,• MOJA CHOROBA JEST GROŹNA 78%,• MOJA CHOROBA JEST UCIĄŻLIWA 86%.

8

LĘK WOBEC CHOROBY NOWOTWOROWEJ

• wiedza na temat raka,• znajomość objawów raka,• znajomość sposobów leczenia,• opinie o przyczynach choroby,• źródła wiadomości o chorobie.

9

• kondycji psychofizycznej,• fizycznej integracji,• ról życiowych,• kontroli,• funkcji seksualnych,• kontaktów interpersonalnych,• nadziei,• integralności umysłowej.

UTRATA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

10

PRAWO CHORYCH DO INFORMACJI O CHOROBIE

I LECZENIU

11

KODEKS ETYKI LEKARSKIEJUprawnienia chorych oraz obowiązki lekarzy zawarto w Ustawieo Zakładach Opieki Zdrowotnejz 1991 roku oraz w Kodeksie EtykiLekarskiej z 1993 roku – rozdziały dotyczące poszanowania praw pacjenta oraz pomocy chorymw stanach terminalnych,

• m. in.: art. 15, 16, 17, 19, 23, 30, 31, 32.

12

Chory ma prawo do szacunku dla jego autonomii, czyli prawo do wyrażania zgody na wykonywane badania i zabiegi. Lekarz ma obowiązek wyjaśnienia choremuw sposób dla niego zrozumiały, jakie metody lecznicze i diagnostyczne można i należyu niego zastosować, a pacjent ma prawo do decydowania o sposobie leczenia.

13

Chory ma prawo poznać diagnozę choćby była ona niepomyślna; nie można odmawiać choremu informacji dopytującemu sięo rozpoznanie; informacja taka powinna być przekazana w sposób właściwy.

14

Pacjenta można nie informować o stanie zdrowia, jeśli sobie tego nie życzy. Może on wówczas wskazać osoby, które będą w jego imieniu porozumiewały się z lekarzem. Jeśli chory jest w pełnym kontakcie z lekarzem, informowanie rodziny powinno być z nim uzgadniane. Chory powinien wyrazić zgodę na informowanie najbliższych (innych osób).

15

KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ

• Art. 21. Powołaniem lekarza jest ochrona

życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu.

2. Najważniejszym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego.

16


• Art. 301. Lekarz powinien dołożyć wszelkich

starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę terminalną i godne warunki umierania. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorych w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia.

17

PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH

INFORMACJI

18

PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI

• proces rozłożony w czasie (dawkowanie stopniowe),

• ocena gotowości i możliwości przyjęcia informacji przez chorego (wola chorego, aktualny stan fizyczny i psychiczny, możliwość uzyskania wsparcia ze strony osób bliskich),

• ocena zrozumienia przekazywanych treści,

19

• nie należy okłamywać chorego,

• należy unikać bezmyślnej otwartości,

• należy dostosować ilość podawanych treści do zadawanych przez pacjenta pytań,


20

• informacje należy podawać stopniowo, powoli; trzeba obserwować reakcje chorego i odpowiednio na nie reagować,

• trzeba umieć powiedzieć „nie wiem”,

• należy zapewnić odpowiednie warunki zewnętrzne rozmowy,


21

• należy na początku poznać oczekiwania chorego, ocenić co pacjent wie na temat swojej choroby i ustalić jak wiele chciałby wiedzieć,

• należy używać określeń zrozumiałych dla pacjenta,

• na koniec rozmowy należy zaplanować dalsze postępowanie, uwzględniając sugestie chorego,


22

• pytanie „jak dużo czasu mi zostało” pozostawić należy bez odpowiedzi, wyjaśniając choremu, że nie jesteśmyw stanie tego czasu sprecyzować; jeśli chory ze względów rodzinnych powinienw przybliżeniu znać czas jaki mu pozostał można powiedzieć, że: „są to raczej miesiące niż lata lub tygodnie niż miesiące”,


23

• rozmowa zawsze powinna pozostawiać nadzieję; chory powinien mieć poczucie zapewnionego wsparcia.


24

Chory ma prawo do godnego umieraniai szacunku do ostatnich chwil jego życia. Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji(art. 30 Kodeksu Etyki Lekarskiej).W Kodeksie Karnym art. 150 mowajest o karalności osoby, która zabijaczłowieka na jego żądanie lub podwpływem współczucia. Dopuszczalność eutanazji naruszałaby podstawowe zasady postępowania lekarskiego: zasadę ochrony życia, zasadę zaufania pacjentów do lekarzy, prowadziłaby do zatarcia granicy między leczeniem a zabijaniem.

25

Lekarz ma obowiązek ochrony życia, ale teżi łagodzenia cierpienia. W końcowych stadiach nieuleczalnej choroby lekarz zobowiązany jest do zapewnienia choremu humanitarnej opieki, łagodzenia cierpień i utrzymania najlepszej jakości gasnącego życia. Uśmierzanie cierpień jest ważniejsze niż podtrzymywanie życia za wszelką cenę, gdyż może powodować to narażenie chorego na cierpienia. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku prowadzenia reanimacji ani kontynuowania uporczywej terapii.

26

KARTA PRAW PACJENTA (obowiązujące przepisy)

IV. Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia.Informacja ta winna być zrozumiale sformułowana, a w przypadku prognozy niepomyślnej informacja winna być przekazana z taktem i rozwagą.

b) Na życzenie pacjenta lekarz może mu nie udzielić pełnej informacji.c) Udzielenie informacji o stanie zdrowia pacjenta innym osobom może nastąpić tylko za jego zgodą, za wyjątkiem sytuacji, kiedy uzyskanie zgody nie jest możliwe.a) ...

VII. Pacjent ma prawo do umożliwienia mu:1. ...2. Troskliwej i aktywnej opieki w stanie terminalnym, łagodzenia do

końca objawów choroby oraz cierpienia i zapewnienia mu godnych warunków umierania.

3. ...

27

OPINIE LEKARZY I STUDENTÓW MEDYCYNY

• pacjenta należy informować,

• pacjent ma prawo do informacji,

• niekorzystne informacje należałoby najpierw uzgadniać z rodziną,

• o chorobie należy mówić tak, aby zawsze pozostawić nadzieję,

• informowanie o prognozie choroby różni się od informowania o diagnozie.

28

POGLĄDY POLAKÓW:• 36,1% preferuje przekazywanie informacji o chorobie nowotworowej,

• 32% uważa, iż lepiej chorego nie informować,

• 31,5% nie ma na ten temat konkretnej opinii.

opinia ta jest obciążona przekonaniem o nieuleczalności lub uleczalności choroby; osoby, które nie były przekonaneo uleczalności nowotworów złośliwych wyrażały opinię onieinformowaniu pacjentów o rozpoznaniu w większym stopniu niż czyniły to osoby przekonane o możliwości wyleczenia;

OPINIE SPOŁECZEŃSTWA

29

POGLĄDY OBCE:wśród lekarzy:• pacjent powinien być poinformowany o rozpoznaniu - 41%,• rozpoznanie powinno być przekazane bezpośrednio pacjentowi, ale raczej w formie dania mu do zrozumienia istoty choroby - 17,7%,• uzależnienie informowania od wykształcenia i cech psychicznych, jego stosunku do religii - 33%,• nie informują wcale pacjenta o chorobie - 6,9%,

wśród społeczeństwa:• 56% społeczeństwa chciałoby znać rozpoznanie własnej choroby,• 12% uznało, że nie należy informować pacjenta o chorobie.

OPINIE SPOŁECZEŃSTWA

30

KOMUNIKACJA Z

PACJENTEM

31

32

UZNANIE EMOCJIempatyczna = współodczuwająca

odpowiedźjest UMIEJĘTNOŚCIĄ.

Nie jest uczuciem.NIE JEST KONIECZNE, ABY LEKARZ

odczuwał te same uczucia co pacjent,zgadzał się z pacjenta zdaniem lub oceną.

33

REAKCJA EMOCJONALNA NA CHOROBĘ

• osobowość,• własne poczucie znaczenia choroby,• wiek,• płeć,• wiara,• wcześniej przebyta choroba nowotworowa,• aktualne okoliczności życiowe,• postawy kulturowe.

34

ROZMOWA Z PACJENTEM

• przeprowadzona w ciszy, spokoju, intymności, bez udziału osób postronnych;

na życzenie chorego w rozmowie może brać udział członek rodziny,

• odpowiednia ilość czasu,

• skoncentrowanie na rozmowie i rozmówcy,

• nie wolno używać żargonu medycznego i słownictwa niezrozumiałego dla chorego,

35

ROZMOWA Z PACJENTEM

• zadawanie pytań typu otwartego typu: „jak”,

• zachęcenie chorego do wyjaśnień (okazywanie choremu zainteresowania, pytanie o odczucia, obserwacja wyglądu, postawy, reakcji na podawane informacje),

• zastosowanie elementów niewerbalnych (kontakt wzrokowy, mimika, uśmiech, przyjazne gesty),

36

ROZMOWA Z PACJENTEM

• unikanie zbyt wielu informacji w krótkim czasie,

• podsumowanie rozmowy,

• przedstawienie planu działania (badania proponowane, konsultacje, plan leczenia, wyznaczenie terminu kolejnej wizyty).

37

• BYĆ WYSŁUCHANYM,

• BYĆ POTRAKTOWANYM POWAŻNIE,

• SPOTKAĆ KOMPETENTNEGO LEKARZA.

OCZEKIWANIA PACJENTA

38

• zrozumienie drugiej osoby,

• radość z obecności słuchacza,

• zainteresowanie rozmową,

• chęć nauki czegoś nowego,

• chęć pomocy, pocieszenia.

SŁUCHANIE

39

PSEUDOSŁUCHANIE

• stworzenie wrażenia słuchania drugiej osoby, po to, aby zadowolić rozmówcę,

• granie na czas w celu przygotowania swojej kolejnej wypowiedzi,

• słuchanie pobieżne,

• słuchanie w celu odkrycia słabych punktów rozmówcy.

40

• aktywne,

• empatyczne,

• otwarte,

• świadome.

SŁUCHANIE

41

• utrzymuj kontakt wzrokowy,

• nachyl się w stronę rozmówcy,

• wspieraj parafrazując i kiwając głową,

• zadawaj pytania,

• zadbaj, aby nic nie rozpraszało twojej uwagi,

• zaangażuj się w słuchanie i rozumienie.

PEŁNE SŁUCHANIE

42

CZTERY KROKI SKUTECZNEGO SŁUCHANIASłuchanie jest procesem aktywnym, wymagającym naszego udziału. Pełne rozumienie komunikacji wymaga zadawania pytań i udzielania informacji zwrotnych.

parafrazowanie: powtarzanie własnymi słowami z tego, co ktoś powiedział:

• zapobiega nieporozumieniom,

• pomaga zapamiętać treść rozmowy,

• zapobiega narastaniu złości,

• łagodzi konflikty,

• utrudnia porównywanie, osądzanie, sprzeciwianie.

43


precyzowanie: zadawanie pytań do momentu uzyskania pełnej treści, informacji; pomaga skupić uwagę słuchacza na wypowiadanych treściach.

44


informacja zwrotna: informacja o reakcjach słuchającego na to, co ktoś powiedział; pomaga mówiącemu ocenić skuteczność i znaczenie swojej wypowiedzi; informacja zwrotna powinna być:

natychmiastowa, szczera, wspierająca.

45

• agresywny i roszczeniowy,

• nieświadomy swojego stanu,

• odmawiający leczenia,

• mówiący o śmierci,

• nie pogodzony.

TRUDNY PACJENT

46

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI

• zrozumiałe,

• jednoznaczne,

• powiadamianie o skutkach ubocznych leczenia.

47

unikanie kontaktu wzrokowego, używanie ostrego głosu, krytykowanie, przekazywanie skąpych informacji, brak uśmiechu i życzliwości, brak pochwał, lekceważenie, ignorowanie uczuć, skracanie wizyt.

NEGATYWNY STOSUNEK DO PACJENTA

48

• podejście indywidualne,

• wrażliwość na potrzeby,

• waga wypowiadanych słów,

• rzetelność i wiarygodność informacji,

• ciepła, pełna bliskości rozmowa,

• wsparcie emocjonalne i duchowe,

• fachowe doradztwo,

• prognoza długości pozostałego życia.

POZYTYWNY STOSUNEK DO PACJENTA

49

WERBALNY (wypowiadane słowa), KINETYCZNY (ruchy ciała, wyraz twarzy,

postawa, gesty, „język ciała”), INTONACYJNY (ton, modulacja głosu), PARALINGWISTYCZNY (dźwięki).

TYPY KOMUNIKACJI

50

ISTOTNE ELEMENTY KOMUNIKACJI

• KONTAKT WZROKOWY: wyrażający zainteresowanie, życzliwość, chęć zrozumienia,

• RUCHY I GESTY CIAŁA: odgradzające - zakładanie nogi na nogę, rąk, odwracanie głowy,

• DOTYK I KONTAKT FIZYCZNY,

• INTONACJA: modulacja głosu, okresy milczenia przekazujące więcej niż słowa,

• ARANŻACJA PRZESTRZENI: bliskość sprzyjająca atmosferze poufności.

51

• pytania zamknięte i wielokrotne,

• pochopne udzielanie rad,

• minimalizowanie uczuć („wszyscy się boją”),

• zdawkowe uspokajanie („wszystko będzie dobrze”),

• nietaktowna i zniechęcająca zmiana tematu,

• pośpiech i brak empatii.

BŁĘDY W KOMUNIKACJI Z PACJENTEM

52

CZTERY POMOCNE ZASADY KOMUNIKACJI• zanim podasz informację - ZAPYTAJ,

• gdy pokój wypełnią silne emocje - UZNAJ, NAZWIJ JE,

• nie ma nic złego w odpowiedzi - NIE WIEM, jeśli jednocześnie pokazujesz, że popierasz chorego,

• doceń wartość zwykłego słuchania - PO PROSTU BĄDŹ, NIE STARAJ SIĘ ROBIĆ NICZEGO NA SIŁĘ.

53

postrzeganie lekarza jako osoby

współodczuwającej obniża poziom lęku

40 sekund

54

KOMUNIKACJA Z

RODZINĄ CHOREGO

55

• lęk, poczucie zagrożenia i niepewności,

• wypieranie problemu i dystansowanie się od chorego lub nadmierna opiekuńczość,

• zmęczenie, znerwicowanie, załamanie nerwowe,

• oczekiwanie na pomoc z zewnątrz, zwłaszcza w sytuacji, gdy chorym zajmuje się jedna osoba.

REAKCJE CZŁONKÓW RODZINY

56

• przebywanie z chorym, pomaganie, spełnianie życzeń chorego,

• pozyskiwanie informacji na temat choroby bliskiego – prawda o stanie zdrowia, uprzedzanie o zbliżającej się śmierci,

• potrzeba psychologicznego wsparcia, oparcie w bliskiej osobie, możliwość porozmawiania.

POTRZEBY RODZINY

57

• zrozumienie emocji i pomoc w ich wyrażaniu, przeżywaniu,

• określenie znaczenia choroby dla chorego i jego rodziny,

• rozpoznanie potrzeb członków rodziny,

• pomoc w komunikacji z chorym,

• przygotowanie na moment rozstania.

OPIEKA NAD RODZINĄ CHOREGO

58

• zaburzenia psychiczne – objawy majaczenia lub zmiany zachowania,

• objawy – bóle, duszność, bezradność, przygnębienie,

• zmęczenie psychiczne,

• kłopoty finansowe,

• myśl o zbliżającej się rozłące,

• lęk przed momentem śmierci.

REAKCJE CZŁONKÓW RODZINY FAZA TERMINALNA CHOROBY

59

JAK PRZEKAZAĆ

ZŁĄ WIADOMOŚĆ

60

61

• nie odmawiaj informacji i nie zwlekaj z ich przekazaniem,

• nie kłam,

• nie dawaj fałszywych nadziei i zapewnień, obietnic, których nie możesz spełnić,

ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI

62

• nie przeciążaj informacjami,

• nie krytykuj, nie osądzaj, nie moralizuj,

• nie dawaj gotowych (banalnych) rad na rozwiązywanie problemów psychicznych pacjentów,


63

• zapewnij spokój i prywatność (uszanuj poufny charakter rozmowy),

• dostosuj zakres i język informacji do indywidualnego poziomu intelektualnego i stanu emocjonalnego pacjenta,

• pozwól na zadawanie pytań i wyrażanie (ewentualnych) wątpliwości,


64

• bądź wrażliwy na komunikaty niewerbalne,

• pozwól na poruszanie bolesnych tematów,

• pozwól na chwilę ciszy,

• pamiętaj o życzliwości i poczuciu humoru.


65

KOMUNIKOWANIE UCZUĆ

Aby skutecznie komunikować uczucia trzeba przede wszystkim umieć odróżnić to, co ktoś mówi lub robi, od naszych własnych reakcji i sądów na dany temat.


66

KOMUNIKATY „JA” – wyrażają emocje przeżywane przez nadawcę komunikatu;Poprzez wyrażenie własnych emocji pozostawiamy rozmówcy odpowiedzialność za reakcję na naszą wypowiedź i dostosowanie do niej swojego zachowania.


67

Robimy to nie stosując gróźb i szantażu, nie czynimy wyrzutów, nie wywieramy na tą osobę nacisku. KOMUNIKAT „JA” POTENCJALNIE NIE WYWOŁUJE OPORU, ANI AGRESJI, GDYŻ SAM JEJ NIE ZAWIERA.


68

KOMUNIKATY „TY” – wyrażają ocenę odbiorcy komunikatu, ich podmiotem jest druga osoba.Zwykle odbierane jako prowokujące, krytykujące, obwiniające, grożące, moralizujące i poniżające.U osób, do których są skierowane, wywołują często zachowania obronne lub agresywne.


69

• naruszenie integralności chorego,

• lęk przed obcymi,

• lęk przed utratą miłości i uznania,

• lęk przed utratą możliwości kontrolowania potrzeb fizjologicznych,


specyfika przekazywania informacji w szpitalu

70

• lęk przed utratą części ciała,

• pojawienie się uczucia wstydu i winy,

• reakcje na dystres (wrażliwość dziecięca).


specyfika przekazywania informacji w szpitalu

71

uznanie emocji (empatyczna rozmowa !!!):

• nazwanie emocji: szok, złość, smutek,

• określenie przyczyny lub źródła emocji: niespodziewana wiadomość,

• pokazanie związku między emocjami a ich przyczyną.


72

• niepewność: to taki rodzaj choroby, że nie wiadomo z której strony zaatakuje,

• lęk: strach przed tym, co wykaże operacja,

• złość: „mam dość tej choroby”,


rozpoznawanie problemów emocjonalnych

73

• bezradność: nie mogę niczego planować, wydaje mi się jakbym już nie żył,

• depresja: straciłem chęć do życia, na raka nie ma lekarstwa,

• izolacja: z moją chorobą zostałem sam.


rozpoznawanie problemów emocjonalnych

74

„Dotychczas był Pan osobą bardzo niezależną a choroba zmusza Pana do zależności od nas, to pewnie nie łatwe uczucie”.

„Zawsze Pani opiekowała się rodziną, teraz oni opiekują się Panią. Jakie to uczucie?”.

„Pojawia się wrażenie, że ta choroba jest karą za coś złego, co Pan zrobił w przeszłości”.

„Wydaje się, że jest Pan zły na tę chorobę i wyraża Pan złość złoszcząc się na nas”.


75

76

• lękowo-unikowe nastawienie personelu medycznego,

• śmierć jako obszar wstydliwy społecznie,

• przekonanie, że umierający boją się śmierci, nie chcą znać prawdy, nie należy mówić im o złych rokowaniach,

• obawa przed załamaniem, utratą zaufania do personelu, utratą motywacji do leczenia.

ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu

77

• pacjenci w szpitalu unikają konfrontacji ze śmiercią,

• omijanie w pośpiechu przez personel medyczny umierających i wypełnianie swoich obowiązków wobec tych, w przypadku których opieka ta da dobre wyniki i satysfakcję zawodową.


78

MODEL PARTNERSKI

• szacunek,

• otwartość,

• uczciwość.


79

ŚWIADOMOŚĆ OTWARTA• jest to sytuacja, gdy lekarz, pacjent i jego rodzina

wiedzą o zbliżającej się śmierci i próbują zaakceptować proces umierania,

• czego oczekujemy?

oczekujemy umierania spokojnego, odważnego…

jednak…

przy braku odpowiedniej opieki psychologicznej często obserwujemy depresję, apatię i lęk.

80

• świadomemu umieraniu towarzyszy uczucie lęku, bezsilności, winy i żalu;

• wpływ na proces umierania mają pełnione role życiowe, relacje rodzinne i schematy kulturowe;

ŚWIADOME UMIERANIE

81

obie strony nie poruszają tematu śmierci, choć mają jej świadomość;

pacjent podejrzewa, że umiera i potrzebuje potwierdzenia swych podejrzeń, ale go nie otrzymuje;

ŚWIADOME UMIERANIE

82

ZATAJANIE PRAWDY (MODEL ZASTRZEŻONEJ

ŚWIADOMOŚCI)

• zachowanie pozorów leczenia.


83

• funkcjonuje przekonanie, że chory nie chce znać prawdy o swoim stanie zdrowia, ponieważ boi się śmierci,

jednak…

chory często czuje, że rozpoczął się proces umierania i potrzebuje rozmowy na ten temat.

ŚWIADOMOŚĆ ZASTRZEŻONA

84

Modele relacji lekarz - pacjent a psychologiczne aspekty umierania:

• model paternalistyczny - lekarz a priori decyduje, że milczenie na temat rokowania jest najlepsze dla chorego,

• model partnerski - współdecydowanie na równych prawach; lekarz jest ekspertem a pacjent właścicielem swojej psyche i somy.

PACJENT MA PRAWO DO WŁASNEGO UMIERANIA

ŚWIADOMOŚĆ ZASTRZEŻONA

85

MODEL POLSKI

• paternalizowanie chorych,

• ochrona przed informacjami.


86

• dzisiejsi lekarze są kształceni w duchu pozytywizmu i scjentyzmu; uprawiają ”medycynę somatyczną”,

• system kształcenia jest zdehumanizowany, nie ma weryfikacji predyspozycji psychicznych do mierzenia się z cierpieniem i śmiercią,

• czasem „uporczywa terapia” jest wyrazem lęku lekarza przed śmiercią chorego, także obawy przed przygotowywaniem pacjenta i jego rodziny na śmierć.

PRZYGOTOWANIE LEKARZA DO GODZENIA SIĘ NA ŚMIERĆ

CZŁOWIEKA

87

„Umieranie jest procesem, ciągiem rozstań społecznych

i kulturowych.”

„Umieramy mniej więcej tak samo, jak żyliśmy.”

88

BÓL I CIERPIENIE

89

OBJAWY W ZAAWANSOWANYCH

FAZACH CHOROBY NOWOTWOROWEJ

BÓL 55 – 58 %anoreksja 6 – 74 %znużenie 13 – 91 %nudności i wymioty 4 – 44 %bezsenność 7 – 28 %delirium 4 – 85 %utrata wagi 58 – 77 %

90

Pośród 37 objawów, 1000 chorych uznało za najważniejsze:

ból, anoreksja, znużeniew pierwszej dziesiątce: osłabienie, brak energii, suchość w ustach, zaparcia, uczucie nasycenia, duszność, utrata wagi

OBJAWY W ZAAWANSOWANYCH

FAZACH CHOROBY NOWOTWOROWEJ

91

BÓL

wrażenie zmysłowe, dostarczające informacji o stanie organizmu

i stanowiące sygnał niebezpieczeństwa.

92

CIERPIENIE

przeżycie emocjonalne takie, jak radość, lęk, nadzieja; ból szczególnie ostry i chroniczny może wywoływać cierpienie, staje się jego źródłem,bo godzi w naczelne wartości - zdrowie, bezpieczeństwo, życie; obniża poczucie wartości.

93

• lekarz musi zorientować się, w jakim stopniu chory jest świadomy zbliżającej się śmierci,

• korzystne jest w tym celu rozpoczęcie rozmowy na dowolny, neutralny temat i zwracanie uwagi na egocentryzm chorego, jego skargi i wymówki.

POROZUMIEWANIE SIĘ Z PACJENTEM

TERMINALNYM

94

• fizyczny – ból somatyczny, dolegliwości,

• psychiczny – samotność, opuszczenie, żal związany z utratą wyższych wartości, negatywne reakcje uczuciowe, zmiany w psychice, niebezpieczeństwo śmierci,

• duchowy – szukanie sensu cierpienia, życia, śmierci.

CIERPIENIE OSÓB UMIERAJĄCYCH

TRZY WYMIARY CIERPIENIA

95

• subiektywne i osobiste,

• doświadczane całościowo przez osobę,

• pojawia się z wizją destrukcyjnego wpływu,

• kończy się, gdy destrukcyjny wpływ mija,

• może przejawiać się indywidualnie w każdej sferze.

CIERPIENIE OSÓB CHORYCH

96

• psychologiczne: (strach, gniew, depresja),

• fizyczne: (zaburzenia snu, nudności, wymioty, brak apetytu, zaparcia),

• socjalne: (rola społeczna, wycofanie się z kontaktów z bliskimi, rola opiekunów),

• duchowe: (cierpienie).

NIEKORZYSTNE SKUTKI BÓLU NOWOTWOROWEGO

97

• ból jest sygnałem alarmowym, może oznaczać pogorszenie stanu zdrowia, część chorych udaje, że go nie ma (ignoruje go),

• obawa przed personelem medycznym, lęk przed gorszym traktowaniem, obawa przed urażeniem personelu, pokazaniem postawy histerycznej.

DLACZEGO CHORZY NIE MÓWIĄ O BÓLU ...

98

• unikanie przyjmowania opioidów z obawy przed uzależnieniem, objawami ubocznymi, opioid to ostateczność – śmierć jest blisko,

• cierpienie to składowa choroby lub kara za grzechy.

DLACZEGO CHORZY NIE MÓWIĄ O BÓLU ...

99

• indywidualizacja kontaktu z pacjentem,

• komunikacja nacechowana empatią,

• zainteresowanie interesami pacjenta,

• pytanie o doznania bólowe,

• przedstawienie zasad leczenia przeciwbólowego.

ROZMOWA Z PACJENTEM O CIERPIENIU

100

PACJENT A KRYZYSpomagaj wykorzystać jego doświadczenie,

obiecuj tylko to, co możesz zapewnić,nie zatrzymuj wyrażania uczuć,unikaj: „wiem co Pani czuje” lub

„wszystko będzie dobrze”,koncentruj się na realiach bardziej niż na negatywnym czy pozytywnym myśleniu.

101

• „wiem, że to trudne przez co Pani przechodzi lecz chcę aby Pani wiedziała, że jestem tutaj z Panią; niektóre rzeczy, jakie tu dzisiaj powiem mogą być trudne do zrozumienia, więc chciałabym, żeby Pani swobodnie przerwała mi, jeżeli coś co powiem jest niejasne albo się nie zgadza; jesteśmy tu razem i będziemy przez to razem przechodzić”,

• „wiem, że to trudny czas dla Pani i chcę podkreślić jeszcze raz, że jesteśmy w tym razem; będę z Panią na każdym etapie tej drogi”.

PACJENT A KRYZYS

102

ROZPOZNANIE CHOROBY NOWOTWOROWEJ

POSTĘP CHOROBY„NIE REANIMOWAĆ”

HOSPICJUM

NAWRÓT CHOROBY

UKOŃCZENIE LECZENIA

ŚMIERĆ

POCZĄTEKLECZENIA

BRAK OZNAK CHOROBY

FAZA TERMINALNA

LECZENIE PALIATYWNE

“Mogę na to

umrzeć.”

“Przeżyłem, ale czy nie będę

miał nawrotu?”

“Pewnie wkrótce umrę”

“Umieram.”

KRYZYSY EGZYSTENCJALNE W CHOROBIE

NOWOTWOROWEJ

103

OSOBOWOŚĆ CHOREGOA REAKCJA

NA CHOROBĘ

104

• ogólne obiegowe informacje o chorobie,

• wnioskowanie z przekazu werbalnego i niewerbalnego od lekarzy i rodziny,

• własne obserwacje objawów, wyobrażeniai sądy o przyczynach i rokowaniu,

• wcześniejsze kontakty z chorymi na nowotwór.

REAKCJA NA CHOROBĘreakcje poznawcze

105

• stres związany z rozpoznaniem choroby, niepewnością rokowania, dolegliwościami fizycznymi,

• brak wsparcia i dobrych kontaktów z rodziną,

• zła komunikacja z personelem medycznym,

• cechy osobowościowe: skłonność do pesymizmu, bierności, bezradności.

REAKCJA NA CHOROBĘreakcje emocjonalne

106

• lęk: poczucie zagrożenia, utrata wartości (zdrowie, życie, urody),

• wstyd: unikanie spojrzeń, rozmowy,

• wskaźniki fizjologiczne: przyspieszone tętno i oddech, wzmożone napięcie mięśni, trudności z zasypianiem, koszmary nocne,


107

• strach: reakcja na oczekiwanie, niebezpieczeństwo (podanie zastrzyku, kroplówki, zabieg operacyjny),

• gniew: pretensje, niesprawiedliwość losu, pretensje do Boga, odmowa współpracy, negatywne nastawienie, mobilizujący.


108

• przygnębienie jawne: (płacz, skargi, pesymistyczne sądy),

• przygnębienie utajone: (ogólne spowolnienie ruchowe, przygarbienie, spuszczone oczy, smutny wyraz twarzy),

• nadzieja: oczekiwanie od przyszłości pozytywnych sytuacji – wyniku leczenia, powrotu sprawności (mobilizuje do działania i stanowi ważny element przystosowania do choroby).


109

OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ

TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA

ZALEŻNY OPUSZCZONY, PORZUCONY

rosnące wymagania, złość, obwinianie

lekarza;ROSZCZENIOWY

110


UPORZĄDKOWANY UTRATA POCZUCIA KONTROLI

narastające napięcie, poszukiwanie

informacji, trudność decyzji;

KONTROLUJĄCY


111


SAMOPOŚWIĘCAJĄCY ZASŁUGUJE NA KARĘ ZA BYCIE

BEZWARTOŚCIOWYM, ZGADZA SIĘ NA

OPIEKĘ

bardziej chce opieki niż zniesienia objawów;


112


DRAMATYZUJĄCY DOTYKA MĘSKOŚCI LUB KOBIECOŚCI

strach przed utratą walorów męskości lub kobiecości (walorów

fizycznych);


113


SKONCENTROWANY NA SOBIE

DOTYKA WYOBRAŻEŃ NA

TEMAT ANATOMII LUB

PERFEKCJI

idealizuje lub dewaluuje lekarza,

intensyfikuje zachowania

wielkościowe, potrzebuje opieki

najlepszych;


114


POWŚCIĄGLIWY WTARGNIĘCIE INTRUZA

wyłączony, zaprzecza, mało pyta, potrzebuje

prywatności;SCHIZOIDALNY


115


OBRONNY ZAATAKOWANY spodziewa się najgorszego od innych

i atakuje nieadekwatnie od

sytuacji;

PARANOIDALNY


116

ETAPYW

PRZEBIEGU CHOROBY

117

ETAPY W PRZEBIEGU CHOROBY

WSTĘPNYod czasu zauważenia objawów do momentu postawienia diagnozy; dochodzi w nim do zakłócenia stanu równowagi psychicznej wynikającej z poczucia zagrożenia, lęku, niepewności i przewidywania złej diagnozy;

118


PRZEWLEKŁYczas rozwoju choroby i jej leczenia; etapten cechuje długi czas trwania, nieodwracalność zmian patologicznych oraz konieczność leczenia, co często wiąże się z niekorzystnymi i trudnymi do przyjęcia zmianami w życiu - ograniczenie lub całkowita rezygnacja z pracy zawodowej,dotychczasowych planów życiowych, itp., konieczność poddania się długiemu leczeniu;

119


TERMINALNYpoprzedzający śmierć, trwający od kilku dni do kilku tygodni; charakteryzuje go: szok, załamanie, pogłębiające się dolegliwości fizyczne, zmniejszająca się aktywność, ograniczenie kontaktów z otoczeniem, większa zależność od rodziny;

120

I faza - ROZPOZNANIE CHOROBYNOWOTWOROWEJ

• opis wydarzeń, które doprowadziły do rozpoznania poważnej choroby i skierowania do szpitala onkologicznego,

• „szok” = zaburzenie dotychczasowego systemu wartości, nagłe odejście od pełnionych ról, konflikt między potrzebą samorealizacji a nadrzędnym celem, czyli odzyskaniem zdrowia.

121

II faza - PODJĘCIE LECZENIA ONKOLOGICZNEGO

z chwilą przybycia do szpitala onkologicznego wiedza pacjentów jest bardzo mała i często nieprawdziwa,

u tych, u których zostaną zlikwidowane odczuwane wcześniej symptomy, wzrasta gwałtownie nadzieja na odzyskanie zdrowia,

długi pobyt w szpitalu wśród osób będących w podobnej sytuacji życiowej wpływa na wzrost poczucia bezpieczeństwa,

„nie jestem sam” = mogę swobodnie porozmawiać o swoich odczuciach, dolegliwościach, jestem rozumiany przez otoczenie,

obawy = „co ze mną będzie po wyjściu ze szpitala?”, „jak będą reagować inni?”, „czy poznają mój problem?”,

zmiana trybu życia, odżywiania, higieny.

122

III faza - POWRÓT DO OTOCZENIA LUDZI ZDROWYCH

pytania o skuteczność przebytego leczenia, „co się stanie, jeżeli nie zostanie uzyskana poprawa zdrowia i wyleczenie ?, „poczucie piętna choroby nowotworowej”, utrata zaufania do własnego organizmu = lęk i panika, utrata atrybutów własnej płci, przejście na rentę inwalidzką = poczucie wyłączenia z grona osób zdrowych, utrata sensu życia i celów do realizacji.

123

IV faza - POSTĘP CHOROBY POMIMO PROWADZONEGO LECZENIA

utrata nadziei na jakąkolwiek poprawę samopoczucia, posumowanie życiowych osiągnięć i porażek, lęk przed bezradnością, uzależnieniem od osób drugich i samotnością, zanik poczucia bezpieczeństwa, „czekanie na cud”.

124

dr EWA KÜBLER - ROSSewolucja postaw psychicznych u umierających; proces umierania, godzenia się ze śmiercią bliskich i godzenia się z własną śmiertelnością ma 5 etapów:

• zaprzeczenia i izolacji,• gniewu,• buntu,

• targowania się,• depresji i akceptacji.

125

dr EWA KÜBLER - ROSS

• umierający, który uświadamiają sobieswoje umieranie, chcieliby o tym mówić, gdyby wyczuli, że mają przed sobą kogoś, kto gotów jest słuchać,

• umierający wysyłają symbole niewerbalne, np. domagają się różnych usług zamiast poprosić, by ktoś z nimi pobył,

126

dr EWA KÜBLER - ROSS

• prawie wszyscy chorzy umierający pragną mówić o swojej śmierci, ale wtedy gdy wyczuwają, że mają człowieka, który zechciałby ich wydostać z duchowego osamotnienia; jeśli nie mają takiego człowieka – czują się zakneblowanii odwracają się od nas. To żywi, nie umierający boją się mówić o śmierci.

127

ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ

zaprzeczenie i izolacjazwiązany z zastosowaniem negacji jako podstawowego mechanizmu obronnego przed zagrożeniem i lękiem na wiadomośćo nieuleczalnej chorobie; negacja pozwala choremu na opanowanie się i zmobilizowanie innych metod obrony; jest to etap koniecznyi potrzebny, aby oswoić się z bolesną prawdąo chorobie;

podstawową myślą chorego jest:„nie, to nie może być prawda...”

128


gniew, bunt, agresjajest to etap szukania winnego; częstesą pytania: „dlaczego właśnie ja?”; gniew, irytacja, rozdrażnienie pacjenta są najczęściej skierowane na przypadkowe osoby, niezawsze rozumiejące przyczyny takiego stanuchorego, co może prowadzić do konfliktówzamiast wyjaśnienia i złagodzenia sytuacji;

129


targowanie sięjest to dla chorego czas szukania rozwiązania trudnej sytuacji poprzez układy i targowanie się z losem, siłą wyższą; składa przyrzeczenia: „jeśli wyzdrowieję, będę codziennie chodził do kościoła”, „jeżeli mój syn wyzdrowieje, już nigdy nie będę na niego krzyczał”; skutkiem takich zobowiązań, często mało realistycznych, bywa obawa przed karą za niedotrzymanie zobowiązań;

130


depresjadominuje uczucie straty i żalu, jaki przeżywa nieuleczalnie chory, aby przygotować się do rozstania z życiem; wyróżnia się depresję reaktywną, będącą wynikiem straty minionej, przeszłej i depresję przygotowawczą ułatwiającą akceptację strat przyszłych i ostateczne pogodzenie się z nieodwołalną rzeczywistością; pierwszy rodzaj depresji przebiega na ogół z żywą ekspresją ze strony chorego, drugiw milczeniu będąc wyrazem duchowego przygotowania się do tego, co go czeka;

131


akceptacjajest to etap równowagi i wewnętrznego spokoju; charakteryzuje się spokojnym oczekiwaniem, zmniejszonym zainteresowaniem otoczeniem, ograniczeniem ekspresji werbalnej, którym towarzyszy stan wyczerpania i osłabienia fizycznego z dominującą potrzebą snu; jest to etap bezpośrednio poprzedzający śmierć;

132

PRZEKONANIA

CIAŁO - PSYCHIKA - RAK„Musiałeś chcieć zachorować na

raka”,„Musisz myśleć pozytywnie żeby

wyzdrowieć”,„Depresja powoduje wzrost masy

guza”.

133

PRZEKONANIA

Postawy i mity nadal spotykane:

„To ja spowodowałam chorobę”,„Czuję się źle, nie ma poprawy - to

moja wina”,„Nie myślę pozytywnie, to dlatego”.

134

PRZEKONANIA

Postawy i mity nadal spotykane: Wszystkich pacjentów

onkologicznych i ich rodziny ogarnia lęk i depresja.

Gdy ktoś ma raka - terapia lęku i depresji jest nieefektywna.

135

DYSTRES

136

Dystres jest uniwersalnym problemem dla

wszystkich pacjentów z rakiem

137

Nieprzyjemne przeżycie emocjonalne o podłożu psychologicznym, społecznym i/lub

duchowym zlokalizowane w dowolnym miejscu na skali od całkowicie prawidłowego uczucia

bezbronności, smutku i strachu, do paraliżujących problemów typu:

depresja, panika, izolacja towarzyska i kryzys duchowy.

DYSTRES W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

138


lęk przed śmiercią i umieraniem,lęk przed objawami fizycznymi (ból, osłabienie),

lęk przed nawrotem,przewidywanie wyników badań,

paradoksalny wzrost w końcu terapii,nie będąc badanym często przez lekarza,

utrata wsparcia z terapii„na własną rękę”,

mniej zaufania na przyszłość.

139

CZYNNIKI BEHAWIORALNE I PSYCHOLOGICZNE A RYZYKO

ZACHOROWANIA NA RAKA • UDOWODNIONE:

styl życia, status socjoekonomiczny, więzy socjalne, dostępność opieki, stosowanie się do leczenia,

• BRAK DOWODÓW: osobowość i radzenie sobie, strata, żałoba, depresja.

140

zmęczenie

ból

depresja

lęk przed śmiercią,umieraniem,nawrotem

strach,smutek

obniżeniezdolnoścido pracy

osłabienie funkcji

społecznych

dysfunkcje seksualne

141

CIĘŻKI DYSTRES

LEKKI DYSTRES

„ZWYKŁY” DYSTRES

ZNACZNYDYSTRES

142

SKUTKI CHOROBY I LECZENIA

• fizyczne objawy (ból, osłabienie),• psychologiczne skutki (strach, lęk, smutek),• socjalne problemy (obawy o rodzinę i jej

przyszłość),• duchowe rozterki (poszukuje ukojenia w

filozoficznych, religijnych przekonaniach),• egzystencjalne problemy - w poszukiwaniu

sensu życia w konfrontacji z możliwościąśmierci.


143

• postawa aktywna - duch walki - „fighting spirit” 10% - potrzeba informacji, współdecydowanie, wybór grupy wsparcia, poszukiwanie terapii komplementarnych, zmiana stylu życia, nowe cele,

• strategia pozytywnej oceny sytuacji - daje poczucie kontroli; satysfakcja: „dobrze, że wcześnie wykryto”, choroba niesie korzystne zmiany, praca, dom,

• odwrócenie uwagi od choroby - wybiera przyjemne interesujące zajęcia,

STYLE RADZENIA SOBIE

144

• postawa pasywna – bezradność, beznadziejność, poddanie się w walce, uczucie bycia pokonanym, brak podjęcia wysiłku przystosowania, stosowanie się do zaleceń, lecz brak podejmowania inicjatywy, np. brak zgłaszania nowych symptomów zanim zapytany, rezygnuje z pracy i hobby zanim choroba zmusi do tego,

STYLE RADZENIA SOBIE

• stoicka – akceptacja (nie przejawia emocjonalnego dystresu, żyje bez zmian, nie chce mówić o chorobie, wiecznie zajęty, unikanie).

145

CIĘŻKI DYSTRES

ZNACZNY DYSTRES

LEKKI DYSTRES

WSPARCIE RODZINY

I OTOCZENIA

„ZWYKŁY” DYSTRES

WSPARCIE ZESPOŁU MEDYCZNEGO I

PROFESJONALISTÓW

WSPARCIE PSYCHOSPOŁECZNE,

BEHAWIORALNE, DUCHOWE

FARMAKOTERAPIA, PORADNICTWO

SKALA NASILENIA DYSTRESU A DYNAMIKA POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

146

Człowiek w chorobie boi się śmierci, bólu, cierpienia, zniedołężnienia, utraty pozycji życiowej, erotycznej, zawodowej, towarzyskiej, itp. Boi się też o swój prestiż, jak zachowa się w chwilach cierpienia i obliczu śmierci.

Choroba stawia go w obliczu tajemnicy swego ciała, nie wie on, co się z nim dzieje, jakie jeszcze niespodzianki ze strony własnego ciała mają go spotkać, ciało staje się nieposłuszne.

A. Kępiński

147

Chory „somatycznie” rozumuje mniej więcejw ten sposób: „czuję się źle, mam chorą wątrobę, serce, płuca itp. ...lekarz to zbada, naprawi i będę czuł się z powrotem dobrze”.W ten sposób odcina się jakby od choroby i od chorej części ciała, nie on jest chory, ale chore jest jego płuco, wątroba, jelito itd. ...

A. Kępiński

148

PSYCHOONKOLOGIA

149

cel: łagodzenie psychicznych następstw choroby i leczenia u pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin;

psychoprewencja i promocja zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem zachowań ułatwiających zapobieganie, wczesne wykrywanie i leczenie choroby nowotworowej,

działania psychoprofilaktyczne, nastawione na personel medyczny zatrudniony w placówkach onkologicznych,

włączenie problemów psychoonkologicznych do programu nauczania studentów i personelu medycznego.

PSYCHOONKOLOGIA

150

jest jedyną podspecjalizacją onkologii, która ma zastosowanie w opiece nad każdym pacjentem i w czasie każdej wizyty lekarskiej, bez względu na chorobę, czy sposób leczenia,

PSYCHOONKOLOGIA - ludzka twarz opieki onkologicznej.

PSYCHOONKOLOGIA

151

ZADANIA PSYCHOONKOLOGII

(relacja z pacjentem)

• faza diagnostyczna (od zauważenia zmian do czasu postawienia diagnozy - etap lęku, stresu, wahania),

• faza leczenia (potrzeba łagodzenia ubocznych objawów leczenia onkologicznego - zmęczenia, zaburzeń snu),

• faza wznowy procesu nowotworowego (pomoc, w łagodzeniu reakcji).

152

• faza okresu remisji (stan ustąpienia objawów choroby, kontrola onkologiczna, stres, samoobserwacja, lękowe oczekiwanie przyszłości),

• faza opieki paliatywnej (okres wsparcia psychoonkologicznego w leczeniu objawowym),

• faza stanu terminalnego (zaspokajanie potrzeb psychicznych i duchowych chorego).


(relacja z pacjentem)

153

wsparcie emocjonalne na każdym etapie choroby osoby bliskiej, działania psychoedukacyjne, indywidualne wsparcie – rozmowa, terapia całej rodziny, wsparcie dzieci, terapia w okresie żałoby.


(relacje z rodziną chorego)

154

• współpraca dla dobra chorego,• wsparcie emocjonalne,• przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu,• pogłębianie wiedzy lekarzy i pielęgniarek z zakresu psychologicznego funkcjonowania chorego,• grupy wsparcia dla personelu.


(relacje białego personelu)

155

interwencja kryzysowa, indywidualna doraźna rozmowa, psychoterapia aktywna, psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychoedukacja, zajęcia relaksacyjne, grupy wsparcia, warsztaty dla chorych i ich rodzin.

TECHNIKI WSPARCIAPSYCHOONKOLOGICZNEGO

156

LECZENIE NIEKONWENCJONALNE

W ONKOLOGII

157

158

MEDYCYNA NIEKONWENCJONALNA =

PARAMEDYCYNA =

MEDYCYNA ALTERNATYWNA =

MEDYCYNA KOMPLEMENTARNA

159


• Art. 571. Lekarzowi nie wolno posługiwać się

metodami uznanymi przez naukę za szkodliwe, bezwartościowe lub nie zweryfikowane naukowo. Nie wolno mu także współdziałać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nie posiadającymi do tego uprawnień.

160

BRAK BADAŃ

KLINICZNYCH

!!!

161

WIARACZYNICUDA

162

Medycyna niekonwencjonalna to metody leczenia wcale lub słabo akceptowane przez medycynę głównego nurtu opartą na badaniach naukowych. Zalicza się do niej zarówno metody leczenia, którew opinii większości lekarzy są bezwartościowe(np. bioenergoterapia) jak i takie, którychpewne elementy zaadoptowano do medycyny głównego nurtu (np. akwaterapia i fitoterapia). Część metod leczenia zaliczanych domedycyny niekonwencjonalnej ma swoje źródłow wielowiekowej tradycji (np. akupunktura), a inne powstały stosunkowo niedawno (np. homeopatiai bioenergoterapia).

163

Medycyna niekonwencjonalna: szacuje się, iż na początku XXI wieku z metod medycyny niekonwencjonalnej skorzystało około 40% mieszkańców Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Ogromne zainteresowanie sprawiło powołanie w 1998 roku przez Kongres Narodowego Ośrodka do spraw Medycyny Niekonwencjonalnej (ang. National Center for Complementary and Alternative Medicine, NCCAM).

164

• POLSKA: 5 000 zgonów rocznie z powodu zaniechania i opóźnienia w zgłoszeniu się do onkologa,

• co 4-ty pacjent zgłasza się za późno przeciętnie o 6 miesięcy.

MEDYCYNA NIEKONWENCJONALNA

165

LECZENIE NIEKONWENCJONALNE to terapia, na której skuteczność brak jest dowodów naukowych,a której często przypisuje się moc magiczną.

166

EFEKT PLACEBOpoprawa stanu pacjenta w wyniku terapii określonym preparatem bez udowodnionego działania medycznego lub wynik uczestniczenia w procedurze terapeutycznej bez zastosowania działań typowo medycznych.

167

METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO

„dowody na skuteczność metod niekonwencjonalnych”

• błędne zrozumienie rozpoznania(np. długie przeżycie dla nowotworówo niskim stopniu złośliwości – niektóre nowotwory u dzieci),

• błąd lekarza w ocenie rokowania,

• samoistna regresja (np. cofnięcie się przerzutu w płucu po nefrektomii z powodu raka nerki),

168


„dowody na skuteczność metod niekonwencjonalnych”

• błąd w rozpoznaniu (histopatologicznym),

• niedokładna diagnostyka (np. rozległy stan zapalny w jamie brzusznej uznany za nieoperacyjny nowotwór bez badania histopatologicznego),

• błędne przypisywanie zasług leczenia (remisja jako wynik zastosowanego leczenia onkologicznego a nie niekonwencjonalnego).

169


(potencjalni odbiorcy)

płeć żeńska,

wykształcenie wyższe,

wiek około 50 roku życia,

przewlekle chorzy.

170

• większa skuteczność,• mniejsza toksyczność

(nieszkodliwe zioła),• wygoda stosowania

(mniej objawów ubocznych),• „wiara czyni cuda”,• darmowa klasyczna medycyna może być

nieskuteczna.


(powody stosowania)

171

• przekonanie pacjentów o całkowitym bezpieczeństwie stosowanych metodi możliwości bezkrytycznego ich stosowania,

• brak możliwości skonstruowania narzędzi badawczych oraz przeprowadzenia wiarygodnych badań dla zobiektywizowania skuteczności poszczególnych metod.


(problemy)

172

• mogą być przyczyną zaniechania lub opóźnienia leczenia onkologicznego,

• nie jest znana interakcja leków onkologicznych z preparatami niekonwencjonalnymi,


(niebezpieczeństwo)

173

• nie można wykluczyć szkodliwości części tych środków (są niekiedy wytwarzane z trujących części roślin: jemioła, huba),

• świadome oszukiwanie chorych z pobudek materialnych,



174

• rozprowadzanie metod „kanałami podziemnymi” dla spotęgowania czynnika emocjonalnego i utwierdzenia w przekonaniu, że są dostępne wyłącznie dla wtajemniczonych (np. metody klubowe).



175

• akupresura: leczenie uciskiem określonych miejsc ciała,

• akupunktura: leczenie igłami wbijanymi w określone części ciała,

• apiterapia: leczenie produktami pochodzenia pszczelego,

• aromaterapia: leczenie zapachami,• bioenergoterapia: leczenie bioenergią,


176

• fitoterapia: ziołolecznictwo,• hipnoterapia: leczenie hipnozą,• homeopatia: leczenie zdynamizowanymi

roztworami wodnymi substancji pochodzenia roślinnego lub mineralnego,

• urynoterapia: leczenie moczem,


177

• dietetyka,• głodówki,• psychoterapia,• magnetoterapia,• osteopatia

(terapia manualna, uciski, masaże),• metody magiczne

(jasnowidztwo, uzdrowicielstwo).


178

irydologia, radiestezja, laserodiagnostyka, kamery termowizyjne.

METODY DIAGNOSTYKI NIEKONWENCJONALNEJ

179

• wydłużają czas do momentu rozpoczęcia leczenia onkologicznego,

• stanowią znaczne obciążenie budżetu pacjenta,

• nie wiadomo czy nie szkodzą.


180

zioła miejscowe, zioła polecanych preparatorów (mnisi), tradycyjne receptury ziołowe (od pokoleń), zioła egzotyczne (Vilcacora), mikroelementy, „bomby witaminowe”,


(przykłady)

181

• specjalne schematy dietetyczne (głodzenie raka, oczyszczanie organizmu, dokarmianie organizmu),

• produkty naturalne (mocz, nafta, huba, kapusta, torf),

• produkty odzwierzęce (smalec psi).


(przykłady)

182

• organizacja przestrzeni w otoczeniu chorego (piramida, układ przedmiotów),

• amulety,• zakaz podróżowania,• odczynianie choroby poprzez rytuały,• nakładanie na chorego magnesów, ładunków,• noszenie przy sobie i spanie z kasztanami,• namagnesowana wata lub woda do picia.


(metody magiczne)

183

• rakotwórcze preparaty ziołowe (ogórecznik, podbiał – syropy na kaszel, żywokost, żeń-szeń; zawierają alkaloidy pirolizydynowe

i u zwierząt doświadczalnych powodowały występowanie raka wątroby),

• hepatotoksyczne preparaty ziołowe (chaparral, ziele czosnkowe),


(brak skuteczności)

184

• przeciwzakrzepowe (miłorząb, złocień, lukrecja, żeń-szeń – może powodować powikłania pooperacyjne),

• interakcje poprzez blokowanie skuteczności innych leków, cytostatyków (miłorząb, dziurawiec, olej lniany).


(brak skuteczności)

185

relaksacja, wizualizacja, metody wyciszające, trening autogenny, joga, grupy wsparcia (rozmowa).

(wydłużenie czasu przeżycia całkowitego w różnych lokalizacjach nowotworowych)


(psychoterapia)

186

• diagnoza „od ręki”,• leczenie wspomagane przez siły

nadprzyrodzone,• osobista charyzma uzdrowiciela,• perspektywa leczenia bez bólu

i powikłań.


uzdrowiciel

187

• długa diagnostyka,• trudny proces leczenia onkologicznego,

obowiązkowe informowanie pacjenta o jego szansach,

• zła ocena społeczna lekarzy.


lekarz

188

wiele z preparatów sprzedawanychjest w aptekach co utrudnia chorym zrozumienie różnic pomiędzy medycyną klasyczną a działaniami paramedycznymi


lekarz

189

lekarz jako przedstawiciel medycyny klasycznej, proponujący choremu leczenie konwencjonalne powinienw rozmowie z nim dokumentować brak podstaw do stosowania preparatów niekonwencjonalnych


lekarz

190

• zapytać i przedyskutować swoją decyzję z lekarzem onkologiem prowadzącym leczenie (korzyści, znana skuteczność u innych chorych),

• zapytać uzdrowiciela o objawy uboczne oraz skuteczność u innych osób (nazwiska, adresy).


pacjent

191

na decyzję pacjenta ma wpływ przebieg choroby i jej leczenie:

• brak postępu po zastosowanym leczeniu,• pogorszenie stanu ogólnego pacjenta mimo

stosowanej terapii,• uznanie leczenia za nieskuteczne, choroby za

śmiertelną lub nieuleczalną przez lekarzy.


pacjent

192

pacjent może zainteresować się innym sposobem poprawy swojego stanu zdrowia, o którym dowiedział się z innego źródła (media, pseudonaukowe doniesienie, inne osoby):

• pacjent stosuje obie metody równoleglew porozumieniu z lekarzem prowadzącym,


pacjent

193

• pacjent kontynuuje leczenie, ale ukrywa przed lekarzem prowadzącym fakt równoległego stosowania obu metod,

• pacjent porzuca leczenie bez powiadomienia lekarza prowadzącego,

• pacjent wybiera opiekę „uzdrowiciela”.


pacjent

194

• wprowadzenie kształcenia z zakresu medycyny niekonwencjonalnej do programów nauczania onkologii,

• organizowanie ośrodków medycyny niekonwencjonalnej,

• potępienie, zakaz stosowania.


rola środowiska medycznego

195

• dostępność opieki medycznej na odpowiednim poziomie,

• relacje pomiędzy pacjentem i personelem medycznym podczas trwania terapii.


poszukiwanie rozwiązań

196

• leczenie niekonwencjonalne było i będzie stosowane w społeczeństwie,

• pacjent planujący leczenie niekonwencjonalne powinien swoją decyzję omówić z lekarzem prowadzącym,


wnioski

197

• pacjent, przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środka powinien sprawdzić informacje na jego temat,

• gabinety medycyny niekonwencjonalnej powinny być ewidencjonowane.


wnioski

198

• psychoterapia,• medytacja,• akupunktura...


(korzyści)

?

199

• ziołolecznictwo tybetańskie (mieszanka roślin leczniczych, korzeni, nasion, minerałów i kamieni szlachetnych (35 składników) na podstawie wyczuwania pulsu w 6 miejscach na tętnicy nadgarstkowej co ma odpowiadać pracy określonych narządów wewnętrznych),


(przykłady)

200

• preparat przeciwnowotworowy ESSIAC, powstrzymujący rozwój choroby,

• preparat przeciwnowotworowy NOVIT,


(przykłady)

201

• preparat torfowy profesora Tołpy o działaniu przeciwnowotworowym (wycofano rejestrację preparatu),

• preparaty Burzyńskiego – antyneoplastony, (brak potwierdzonej skuteczności),

• preparaty ziół egzotycznych Vilcacora, Iscador (brak naukowych informacji w piśmiennictwie, brak wiadomości o bezpieczeństwie ich stosowania).


(przykłady)

202202

W prezentacji wykorzystano informacje pochodzące z poniżej wymienionych źródeł:

• „Podręcznik dla studentów i lekarzy”, red. R. Kordek,

• „Kodeks Etyki Lekarskiej”,

• kurs medycyny paliatywnej (opieka paliatywna DCO Wrocław),

• elementy wykładów i szkoleń z zakresu psychoonkologii dla lekarzy onkologów (mgr M. Kosowicz, dr J. Pronobis, dr J. Jarosz, dr B. Utracka-Hutka, prof. A. Wiśniewski, dr G. Szawłowska),

• NCCN,

• WHO,

• materiały własne autora.

Documents

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ … ASPEKTY CHOROBY... · PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ. 2 ... Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego,