Hapi i parë në shqyrtimin e pjesëmarrjes së shoqërisë civile, është përshkrimi dhe përkufizimi i saktë se kush përfshihet dhe cfarë përfshin përcaktimi shoqëri civile. Në një kuptim më të gjerë, shoqëria civile është karakterizuar si një sferë e jetës shoqërore e cial është publike, por përjashton aktivitetet e qeverisë. Por sjelljae shoqërisë civile, është si fillim sjellje njerëzore. Kur flasim për qëndrimet dhe sjelljet njerëzore, duhet të përmendim shumë faktorë që shpesh parandalojnë qëndrimet mjedisore dhe nga marrja e vendimeve për të pasur ndikimet dhe sjelljet e duhura mjedisore. Veprimi mjedisor mund të përkufizohet si çdo aktivitet qësynon të ndryshojë sjelljet e të tjerëve në mënyrë që të mbrojë mjedisin. Këto janë përfukufizimet kryesore me të cilat mund të analizojmë psikologjinë e sjelljet njerë-zore lidhur me çështjet mjedisore. Dhe mënyrën se si mund të arrijmë ti ndryshojmë apo sadopak ti ndikojmë për ti ndryshuar sjelljet jo të përgjegjshme ndajmjedisit. Arsyeja pse Shqipëria mund të jetë një rast interesant po aq sa i veçantë ka disa arsye. Në ditët e sotme ekzistojnë rreth 70 organizata mjedisore që veprojnë në të gjithë Shqipërinë dhe për fat të keq shumë pak prej tyre luajnë një rol mbikëqyrës, edhe pse ato janë organizata përgjithësisht aktive. Sektori i shoqërisëcivile mjedisore është aktivizuar në fillim të viteve 90, të nxitura nga shumë probleme mjedisore të një vendi të quajtur tashmë në zhvillim, por edhe nga interesi dhe mbështetja e institucioneve të huaja dhe organizatave joqeveritare, donatorë të ndryshëm dhe kështu me radhë. Në një studim të vitit 2015 mbi perceptimin e publikut lidhur me mjedisit, publiku shqiptar del mjaft i informuar mbi çështjet mjedisore, dhe ndikimin që kanë ato jo vetën në mjedisin ku jetojmë, por edhe mbi shëndetin, si në nivel lokal ashtu dhe ndërkombëtar. Ky punim do të bëjë një analizë të shoqërisë civile dhe pse përkundër faktit se ata kanë një vetëdije të lartëmjedisore të përgjithshme, atyre u mungon veprimi. Do përpiqemi gjithashtu të gjejmë një mënyrë, bazuardhe në raste konkrete se si mund të ndryshojnë sjelljet e shoqërisë civile perkundrejt ceshtjeve mjedisore .

Build Green Groupwww.buildgreenalbania.com

contact@buildgreenalbania.comRr. Nikolla Tupe, Përballë Njësisë Bashkiake nr. 5

+355 69 22 35 144

1.HYRJE

2.FAKTORET

4.KONKLUZIONET

3.ZGJIDHJET E MUNDSHME DHE KOMBINIMET E TYRE

Ka dëshmi se rëndësia relative e variablave psikologjikë dhe psikosocial (ndon-jëherë të quajtur personal) është specifikisht e lidhur me sjelljen. Faktorët psikologjikë siç janë vlerat, besimet dhe normat kanë fuqi më të madhe shp-jeguese, aty ku kufizimet apo shpjegimet e faktorëve të jashtëm janë të dobëta, duke e lënë sjelljen relativisht të pa kufizuar dhe të pa shpjeguar. Psikologjia mjedisore, së bashku me psikologjinë dhe teorinë sociale, plotëso-jnë së bashku kuptimin mnbi identitetuin dhe lidhjen me vendin. Identiti shqyr-tohet në një nivel individual si një parashikues i reagimeve për të vendosur përçarje, dhe jo si një rezultat kolektiv (ose ndërmjetës) i aktivizmit lokal. Ky studim tregon se ndryshimet e vogla kontekstuale ose mjedisore, të cilat për-puthen me mënyrën se si njerëzit përpunojnë informacionin dhe marrin ven-dime, mund të ndikojnë në mënyrë efikase dhe ekonomike në sjelljen e njerëzve dhe të grupeve. Mund të supozojmë në këtë mënyre, se konsolidimi i komunitetit rreth një çështjeve mjedisore, do të ketë më shumë të ngjarë të ndodhi, nëse natyra/mjedisi lidhet dukshëm në identitetin e vendit të një ko-muniteti.

Sjellja njerëzore

Në vend që të formojë një hark, me dy pika përfundimtare diskrete, sjellja përshkruhet më mirë në formën e një rrethi. Ky koncept, ndonëse mjaft interesant dhe i rëndësishëm për fushën e edukimit mjedisor, u bashkua me parimet e psikologjisë funksionale, e cila iu nënshtrua lëvizjes emergjente të sjelljes dhe u errësua si kutpim në psikologjinë në përgjithësi dhe në veçanti në psikologjinë mjedisore. Ka disa lloje kryesore të sjelljes që lidhen pikërisht me sjelljen mjedisore.

Së pari, duhet theksuar në mënyrë eksplicite se njerëzit veprojnë në mënyra që zakonisht janë në përputhje me mënyrën se si shprehin vlerat, besimet, kuptimet, kulturën, shoqërinë etj. Sjelljet nuk janë statike dhe njerëzit vazhdimisht i përshtatin sjelljet për arsye të panumërta. Në të vërtetë, madje edhe për çështjet e mjedisit, njerëzit vazh-dimisht ndërmarrin veprime dhe sillen në mënyra të caktuara - megjithëse këto mënyra nuk mund të pasqyrojnë gjithmonë zgjedhjet më të përshtatshme ose efektive mje-disore. Në trajtimin e sjelljeve mjedisore, është e rëndësishme që edukatorët e mjedisit të kuptojnë motivet dhe dallimet individuale në sjellje, në vend që të marrin një sjellje të vetme, 'të drejtë' apo edhe 'më të mirë'. Mësimi për edukimin mjedisor është se sjelljet e dëshiruara duhet të synojnë në mënyrë specifike dhe të çiftëzohen me ng-jarjet e të nxënit (të mësuarit). Për të ndryshuar sjelljet, duhet të marrim parasysh secilin nga sjelljet dhe veprimet individuale që i shtojnë sjelljes më të madhe mjedisore që inkurajojmë njerëzit të ndërmarrin këto veprime. Në ndryshimin ose modelimin e sjelljeve për ti kthyer ato në zakone apo mënyrë jetese, me anë të detyrave dhe aftësive, ekzistojnë mundësi për ndryshimin e sjelljeve më të mëdha. Sfida, pra, për të kprkuar ndryshimin e sjelljes, nuk është të ndryshimi i saj, por të ndryshosh rutinën që ekziston rreth asaj sjelljeje. Siç veprimi i konservimit, i cili është i bazuar në qasjet historike, janë sjellje të qeverisura nga sundimi i vetë këtyre sjelljeve. Kur njohuria lokale (ose e komunitetit) ballafaqohet me dykuptimësi kërcënimi, aktivizmi bazë mund të nxitet nga një mekanizëm i quajtur përçarja e së përditshmes. Rezultati automatikisht janë ank-esat që krijojnë një mobilizim të lëvizjes.Si njerëzit perceptojnë dhe ndërveprojnë me mjedisin e tyre është një pjesë thelbësore e cila na ndihmon se kur dhe si të ndërhyjmë për të nxitur ndryshimin e sistemit. Pro-dhimi i një ndërhyrjeje, e cila ka ndryshim të qëndrueshëm, kërkon zhvendosjen e sistemit në një gjendje të re të ekuilibrit, një mjedisi pro veprimit dhe një ekuilibri lidhur me veprimin. Ndërhyrjet që synojnë prodhimin e ndryshimeve të sjelljes në një pjesë të një sistemi mund të mos kenë efekt, ose të kenë efekte të paqëllimshme, sepse sjellja lidhet me pjesë të shumta të sistemit, të cilat injorohen nga ndërhyrja. Sjelljet dhe sistemet rrallë ndryshojnë për shkak të ndryshimeve në një forcë të vetme mo-tivuese. Një shumëllojshmëri dhe kombinim plotësues i ndërhyrjeve, të cilat i kundërvihen forcave të ndryshme në nivele të ndryshme në sistem, mund të shmangin efektet e padëshiruara dhe ka më shumë gjasa të krijojë ndryshime afatgjata të sistemit.Vetëm në këtë formë e ardhmja dhe e kaluara bashkohen në hapësirën e jetës, si dhe proceset brenda / dhe individuale, ndër-individuale, grupore dhe ideologjike.

• Sjellje vs Ndikim

Sjelljet nuk janë të lehta për tu ndryshuar - ngjasojnë shume me sjelljet e lid-hura me shëndetin, siç janë ato që përfshijnë një dietë të mire apo dhe pirjen e duhanit apo alkolit. Ndikimi në çdo ndryshim të sjelljes, që mund të kufizojë dëmin mjedisor mund të shprehet me ekuacionin e mëposhtëm:I = tpn ku I është impakti; t - është potencial teknik, p - është plasticiteti i sjelljes së veprimit, ose përqindja e njerëzve, familjeve ose organizatave që mund të nxiten për të ndërmarrë veprimin e synuar; dhe n - është numri i përgjith-shëm i këtyre aktorëve që ndoshta mund të ndërmarrin veprimin.

• Faktori i vendeve në zhvillim

Fokusi në shkallën lokale të ambientalizmit duhet të shoqërohet me një shqyrtim kritik të tregimit të historisë së ambientalizmit në atë vend dhe lidh-jes së komunitetit me të. Shqipëria është një vend post komunist. Komuniteti në kohën e komunizmit u detyrua të kujdeset për mjedisin. Veprimi nuk ishte vetëm individual, por edhe i detyruar në nivel komuniteti. Me fillimin e kapi-talizmit, ambienti u shkatërrua, u nënvlerësua, komuniteti nuk u kujdes për të. Ndjenja e vendit dhe e identitetit u humb.

• Pafuqia dhe ndjeshmëria e zërit në mesin e qytetarëve shqiptarë

Pabarazitë e pushtetit në të gjitha komunitetet për shkak të klasave, dalli-meve kulturore apo të tjera prodhojnë fitime dhe humbje të ndryshme mje-disore; komunitetet e synuara për rreziqet ose dëmet mjedisore zgjidhen për shkak të pafuqisë së tyre. Një "e drejtë ligjore për të vepruar" nuk është gjith-monë "fuqi për të vepruar". Çështjet e pafuqisë dhe dobësisë kanë të bëjnë jo vetëm me marrëdhëniet ndërmjet aktivistëve të komunitetit dhe forcave që kërcënojnë mjedisin. Pabarazitë e energjisë dhe forcës ekzistojnë brenda lëvizjeve mjedisore, nëpër komunitete dhe aktivistë. Një grup lokal lokal shpesh e gjen veten në një pozitë të margjinalizuar brenda një rrjeti të komu-niteteve aktiviste. Një pozitë e tillë e margjinalizuar do të thotë të mos ketë zë në strategizimin, drejtimin dhe shpenzimin e burimeve të një lëvizjeje të rrjetëzuar, gjë që mund të thotë qëllime dhe rezultate përfundimtare të lëviz-jes së paarsyeshme ose të pafavorshme.

Përgjigjet ndaj ndërhyrjeve

Bashkëveprimi efektiv dhe njohës në sjellje, le të përziejmë informacionin me praktikën!

Modele të ndryshimit të sjelljes

1. Duke perjetuar drejtpersedrejti ob-jektin e qendrimit , i cili ne rastin e eed-

ukimit mjedisor m7und t ejete prob-lematika mjedisore e

momentit.

2. Komunikime bind-ese , sic jane pro-

gramet e edukimit mjedisor ose mar-ketingu social , te projektuara per te

ndryshuar qen-drimet per ceshtje

ose sjellje speci�ke.

3.Ndryshimi i sjelljes se stimuluar , qe

perfshin ofrimin e stimujve �nanciare

ose te tjere.

Komanda dhe kontrolli

(psh.rregulloret mjedisore)

Instrumentet ekonomike

Ndryshimet ne infrastruktureMarreveshjet in-

stitucionale (psh marredheniet

publike-private

Metodat e komu-nikimitdhe difuzi-onit (psh.dhenia e

informacion-it,bindja

,reklamimi,kontak-timi i personit me

person )

4.Duhet te per-piqemi te ndertojme

me shume qen-drueshmeri sociale

ekologjike.

MODELI I KO-MUNIKIMIT

/BINDJES

PERHAPJA E INOVACIONIT

MODELI I BES-IMIT TE SHEN-

DETIT

MODELI I INTE-GRUAR I PARA-

SHIKIMIT TE SJELLJES

SJELLJE E PERGJESHME MJEDISORE

LOKUSI I KONTROLLIT

TE MESUARIT SOCIAL

MARKETINGU SOCIAL

TEORIA E VEPRIMIT TE ARSYETUAR

MODELI TRAN-STEORIK OSE

FAZA E NDRYS-HIMIT

PSIKOLOGJIA E NJE SHOQERIE CIVILE PASIVE LIDHUR ME CESHTJET MJEDISORE, RASTI I SHQIPERISE.

Ky model eshte perdorur gjeresisht ne komunikimet dhe studimet mediatike.S�dat me te medha per modelin jane te sigurpojne qe zinxhiri shkakesor te mbahet dhe mesazhi te vazhdoje .

Sipas teorise se difuzionit ,sjelljet ndikohen ne nje komunitet permes agjenteve te ndryshimit .Kater elemente qe do te ndikojne ne sjelljen e nje agjenti te ndryshimit , duke shperndare risi jane : perfshirja , mbeshtetje sociale , infor-

macioni i pergjigjes dhe kontrolli i brendshem .

Modeli i besimit shendetesor fokusohet ne dy aspekte te pikepamjeve te individit per shendetin dhe sjelljen : per-ceptimi i kercenimeve dhe vleresimi i sjelljes.Per shembull ,fushatat mediatike , semundjen e nje anetari te familjes

ose nje shoku.

Ndersa modeli i integruar ka pesuar nje sere adaptimesh , ai ne pergjithesi perfshin variabla te jashtem si dhe besim-et e sjelljes , normative dhe e�kasitet lidhur me qendrimet dhe normat shoqerore , te cilat mbeshtesin qellimet.Syni-

met ndryshohen nga aftesite dhe faktoret e mjedisit per te cuar ne sjelljen e rezultateve.

Njohuria dhe ndikimi i vetem mund te coje ne ndryshimin e sjelljes .Bazuar ne ndryshimin e sjelljes dhe ne litera-turen e edukimit mjedisor , fokusohet ne kushte shtese duke perfshire faktoret e personalitetit,njohjen e ceshtjeve

dhe zorerimin e aftesive per te ndermarre veprime.

Ndertimi psikologjik i lokusit te kontrollit parashikon se sjellja e nje individi udhehiqet nga perceptimi i tij ose saj se nje sjellje e caktuar do te coje ne nje perforcim te pritshem .Lokusi i kontrolliut bazohet ne kontrollin e brendshem

kundrejt atij te jashtem , duke iu referuar shkalles ne te cilen nje individ beson se nje rezultat i deshiruar mund te arr-ihet permes sjllejs se vet ose karakteristikave personale.

Ndertimi psikologjik i lokusit te kontrollit parashikon se sjellja e nje individi udhehiqet nga perceptimi i tij ose saj se nje sjellje e caktuar do te coje ne nje perforcim te pritshem .Lokusi i kontrolliut bazohet ne kontrollin e brendshem

kundrejt atij te jashtem , duke iu referuar shkalles ne te cilen nje individ beson se nje rezultat i deshiruar mund te arr-ihet permes sjllejs se vet ose karakteristikave personale.

Marketingu social ndjek nje proces proces te ngjashem me marketingun komercial :percaktohen audiencat e synu-ara , identi�kohen barrierat dhe programet per te arritur audiencen e synuar duke perdorur mjete speci�ke per

ndryshimin e sjelljes.

Teoria e Sjelljes se Plani�kuar , e cila u rrit nga Teoria e Veprimit te Arsyetuar , sugjeron qe sjellja njerezore eshte e ndikuar nga tre konstruksione baze te besimit :besimet per pasoja , pritjet e te tjereve dhe gjerat qe mund te

,mbeshtesin ose parandalojne sjelljen .

Modeli Transteorik i ndryshimit te sjelljes sugjeron qe ka faza ter ndryshimit dhe se ndryshimi mund te shpjegohet jo permes nje teorie te vecante ,por nepermjet teorive te shumta.Modeli me gjeresisht i cituar eshte ai ,i cili perfshin 5

faza :parameditimi,meditimi,pergatitja,veprimidhe mirembajtjae nje sjelljeje.Keto strategji perfshijne :rritjen e vetedi-jes,clirimin social,zgjerimin emocional,vete-rivleresimin,angazhimin dhe ndihmen e marredhenieve nder te tjera.

Sjellja njohese , e clia studion se si mendja e analizon informa-cionin qe e con ne sjellje,pra ses i kujtesen e con ne pergjigjet-

motorike qe jane te bazuara ne inputet mjedisore.

Kondicionimi i rendit te dyte ndosh kur nje stimul , stimulohet me nje stimul te pakushtezuar derisa te nxitet reagimi i deshiruar dhe i kushte-zuar.Ne ate moment , stimuli i dyte behet i ciftezuar me stimulin e pare .Pergjigja e pakushtezuar dobesohet ose zhduket gjate kohes nese nuk

ka perforcim te vazhdueshme te pergjigjes se kushtezuar.

Frenimi i fshehte,kur individi eshte paraekspozuar ne menyre te perseritur ndaj stimulantit te kushtezar (ne kete rast Nje mesazh mjedisor )dhe frenim i fshehte ,kur individi eshte ekspozuar ne menyre t eperseriturstim-ulantit te kushtezuaer,ka nje vonese te kondicionimit ose ngadalesimit te marrjes se mesazhit .Prandaj ,me cdo harpim te mevonshem ne mesazhet mjedisore , ne rrezikojme te desensitizojme audiencen ndaj mesazheve te ardhshme mjedisore

Informacioni

Studimet pergjithesisht zbulojne se informacio-ni mund te rrisi njohur-ite ,por ka efekt emini-male ne sjellje.

Reagimi

Motivet sociale Nderhyrjet qe perdorin motivet sociale kane perfshire perdorimin e moduleve te cilet demonstrojne sjellje te ndrys-hueshme duke perdorur mesazhe nga miqte ,gjithashtu duke perdorur teknik at emarketingut social duke i opeluar qellimeve prosociale ose normave sho-qerore.

Nxitjet �nanciare.

Psikologet dhe studiuesit e tjere kane studiuar edhe nderhyrjet qe ndryshojne stimujt �nanciare ,si shperblime afatgja-ta

Qasjet e kombinuara

Nderhurjet me efektive te sjelljes stimujt �nanciare me karakteristikat jo�nanciare .Nderhyrjet me efektive integrojne element-et e programit qe mund t ekonsiderohen si psokologjike dhe jo psikologjike.