Przewodnik dla wolontariuszy EVS z Polski na Ukrainie

Lwów 2010

Wstęp

EVS

Ukraina

Język ukraiński czy rosyjski?

EVS na Ukrainie

Podróżowanie po UkrainieAtrakcje turystyczne (zachodniej) Ukrainy

Aneksy

3

4

6

14

19

22

30

4

Wstęp

Integrująca się Europa stwarza młodym ludziom z różnych jej krańców konkretne możli-wości wzajemnego poznania się. Jedną z nich jest program „Młodzież w działaniu”, a w jego ramach Wolontariat Europejski. Można go odbywać nie tylko w krajach członkow-skich Unii Europejskiej, ale również w jej sąsiedztwie, w tym na Ukrainie.

Ukraina jest krajem bliskim Polakom, nie tylko geograficznie, ale także historycznie i psy-chologicznie. Jest to odzwierciedlone w liczbie wolontariuszy z Polski, jacy przyjeżdżają do tego kraju – około 30 Polaków przebywało na Ukrainie w ramach Wolontariatu Euro-pejskiego w 2009 r. Jednym z nich był autor niniejszego poradnika, a organizacją goszczącą – Akademia Ukraińskiej Młodzieży z siedzibą we Lwowie. Stworzenie poradnika było jednym z najważniejszych elementów mojego projektu Lviv-Lublin EVS connection.

Poniższa książeczka ma na celu przybliżenie przyszłym polskim wolontariuszom EVS spe-cyfiki odbywania wolontariatu na Ukrainie na przykładzie moich własnych doświadczeń oraz tych przekazanych mi przez koleżanki i kolegów wolontariuszy, za co serdecznie im dziękuję. Większość z nas odbywała wolontariat we Lwowie, dlatego poradnik pisany jest z nieco zachodnioukraińskiej perspektywy. Jednak z drugiej strony, w przyszłości praw-dopodobnie nie zmieni się fakt, że większość Polaków na Ukrainie odbywać będzie swój wolontariat właśnie w tym regionie.

Gdy rodzice jednego z wolontariuszy dowiedzieli się o jego pomyśle wyjazdu na Ukrainę w ramach EVS, spotkał się z komentarzami typu a po co ty tam oraz a co ja ludziom powiem. Większość jego znajomych uznała ponadto, że zwariował. Sam, już po przekroczeniu gra-nicy, pomyślał Boże!!! Co ja tutaj robię? Dobra, wytrzymam dwa tygodnie i wrócę. Poniższy po-radnik będzie przydatną lekturą dla rodziny i znajomych wolontariusza, aby przekonali się, że Ukraina to nie koniec świata.

Sam pochodzę z Kielc, miasta raczej oddalonego od polsko-ukraińskiego pogranicza. Przed wyjazdem na wolontariat nie byłem nigdy na Ukrainie. Mam nadzieję, że poradnik pomoże wam trochę szybciej odnaleźć się w nowym, innym od polskiego, ukraińskim środowisku. Ukraina to wspaniały kraj, ze wszystkimi swoimi zaletami i wadami. Odby-cie tam Wolontariatu Europejskiego to wyjątkowa przygoda. Mam nadzieję, że poniższy przewodnik upewni Was w waszym wyborze.

Powodzenia!

Paweł Hińcza

�

EVSWOLONTARIAT

EUROPEJSKI

Krótko o programie „Młodzież w działaniu” i Wolontariacie Europejskim

Program „Młodzież w działaniu” – to program Unii Europejskiej, który stwarza młodym ludziom możliwość rozwoju poprzez nauczanie nieformalne i dialog międzykulturo-wy w ramach projektów wewnątrzkrajowych oraz międzynarodowych. W ramach tego programu młodzi Polacy mogą uczestniczyć razem z innymi młodymi Europejczykami m.in. w wymianach młodzieżowych, wolontariacie, szkoleniach. Główne cele programu to: sprzyjanie powstawaniu tożsamości europejskiej wśród młodych ludzi, wspieranie ich aktywności, rozwój solidarności, tolerancji, wzajemnego zrozumienia między nimi, two-rzenie systemów wsparcia działań młodzieży oraz rozszerzanie europejskiej współpracy międzynarodowej w kwestiach młodzieżowych. Priorytetami są obecnie: obywatelstwo europejskie, aktywizacja młodzieży oraz kulturalna różnorodność. Jedną z akcji progra-mu „Młodzież w działaniu” jest właśnie Wolontariat Europejski, na który wybierasz się zapewne właśnie teraz.

Czym jest Wolontariat Europejski?Jest to tzw. Akcja 2 programu. Wolontariat Europejski finansuje projekty opracowane dla pełnoletnich młodych ludzi przez organizacje i instytucje z krajów uczestniczących w Pro-gramie. W praktyce oznacza to tyle, że polscy wolontariusze wyjeżdżają do innych krajów europejskich, a wolontariusze z Europy przyjeżdżają do organizacji polskich, by przez kilka miesięcy pracować społecznie w polskich organizacjach i instytucjach.

Przede wszystkim pamiętaj, że jako wolontariusz nie będziesz za wykonywane przez Cie-bie czynności dostawał wynagrodzenia. Będziesz miał za to zagwarantowane wyżywie-nie, zakwaterowanie, indywidualną opiekę oraz drobne kieszonkowe. Program pokryje również koszty niezbędnych szkoleń (w tym podstawowego kursu językowego), podróży i ubezpieczenia.

Co wolontariusz ma zapewnione?1. Szkolenia:• szkolenie przygotowawcze (pre-departure, przed wyjazdem za granicę)• szkolenie wprowadzające (on-arrival, wkrótce po przyjeździe do kraju goszczącego)• spotkanie pośrednie (mid-term, ewaluacyjne w połowie trwania projektu)• spotkanie ewaluacyjne po zakończeniu projektu• kursy i szkolenia przed i w czasie trwania projektu (kurs językowy, kursy praktyczne)

6

2. Pokrycie wszystkich kosztów pobytu, w tym ubezpieczenia, kosztów podróży, wyży-wienie i zakwaterowanie oraz kieszonkowe.3. Inne:• pomoc merytoryczną i wsparcie ze strony przydzielonego opiekuna (tzw. mentora)• możliwości kontynuacji działań o charakterze międzynarodowym (np. wymiany)• certyfikat z Komisji Europejskiej zaświadczający o udziale w Programie Wspólnoto-wym „Młodzież w działaniu” – Wolontariat Europejski EVS.

Na stronach www.mlodziez.org.pl znajdziesz szczegółowe informacje o wszystkich za-sadach Wolontariatu Europejskiego. Dowiesz się, jak zostać wolontariuszem, co zrobić, by zostać organizacją goszcząca lub wysyłającą wolontariuszy. Jeśli po zapoznaniu się z zasadami Wolontariatu będziesz chciał zasięgnąć dodatkowych informacji, zgłoś się do jednego z Ośrodków Regionalnych (adresy na stronie). Ich pracownicy są po to, by pomóc Wam uzupełnić wiedzę o Programie i udzielić praktycznych wskazówek.

Dodatkowo, każdy Polak jadący na Wolontariat Europejski powinien otrzymać w cza-sie szkolenia przedwyjazdowego broszurę „Kieszonkowy przewodnik Wolontariusza Europejskiego” wydaną przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji oraz polską Naro-dową Agencję Programu „Młodzież w Działaniu” (dostępny też na stronie: http://www.mlodziez.org.pl/index.php/ida/868?p=2). Tam znajdują się wszelkie niezbędne informacje potrzebne przyszłym wolontariuszom, także o ubezpieczeniu AXA. Dlatego poniższy przewodnik nie będzie powielał znajdujących się tam informacji, a jedynie skupi się na specyfice odbywania wolontariatu właśnie na Ukrainie.

Dlaczego Ukraina?Mimo, że Ukraina nie jest członkiem Unii Europejskiej, młodzież z tego kraju może brać udział w Wolontariacie Europejskim w jednym z krajów UE, a obywatele UE, w tym Pola-cy, mogą odbyć swój wolontariat na Ukrainie. Kraj ten należy bowiem do tzw. sąsiedzkich krajów partnerskich:

Europa Południowo-Wschodnia

Europa Wschodnia i Kaukaz

Kraje Basenu Morza Śródziemnego

AlbaniaBośnia i HercegowinaByła Jugosłowiańska Republika Macedonii

ChorwacjaCzarnogóra

Serbia

ArmeniaAzerbejdżan

BiałoruśFederacja Rosyjska

GruzjaRepublika Mołdowy

Ukraina

AlgieriaAutonomia Palestyńska

EgiptIzrael

JordaniaLiban

MarokoSyria

TunezjaIstnieją także inne kraje partnerskie poza Europą. Procedura ubiegania się o projekt w tych krajach odbiega jednak od procedury wyjazdu do najbliższego sąsiedztwa UE.

�

UkrainaУкраїна

Podział administracyjnySkłada się z 24 obwodów (ukr. oблacть), 2 miast wydzielonych oraz Autonomicznej Republiki KrymObwody dzielą się na 492 rejony (ukr. pайон)

Największe miasta:Kijów (Київ) — (2,740,233 mieszkańców)Charków (Харків) — (1,457,786)Dniepropietrowsk (Дніпропетровськ) — (1,014,340)Odessa (Одеса) — (1,005,676)Donieck (Донецьк) — (980,862)Zaporoże (Запоріжжя) — (785,128)Lwów (Львів) — (735,114)Krzywy Róg (Кривий Ріг) — (681,334)Mikołajów (Миколаїв) – (506,381)Mariupol (Маріуполь) — (474,715)Ługańsk (Луганськ) — (441,846)

�

Informacja statystyczna Powierzchnia: 603 700 km² Ludność: 46 143 tys. Język urzędowy: ukraiński Stolica: Kijów Ustrój państwa: republika Główne wyznania: prawosławni, grekokatolicy, katolicyPismo: cyrylicaRuch uliczny: prawostronny Numer kierunkowy: +380Napięcie w sieci: 220 wolt (gniazdko elektryczne identyczne jak w Polsce) CzasRóżnica w stosunku do czasu w Polsce: +1 godzina Różnica w stosunku do czasu GMT: + 2 godziny Przejście na czas letni: ostatnia niedziela marcaPrzejście na czas zimowy: ostatnia niedziela października

WalutaNazwa waluty: Ukraińska Hrywna ( UAH ) Jednostka podziału: KopiejkaKurs: od 2,67 do 3,00 UAH za 1 zł (2010 r.)

Numery alarmoweStraż pożarna (pożeżna bryhada): 101Policja (milicja): 102 Pogotowie ratunkowe (szwydka medyczna dopomoha): 103Pogotowie gazowe: 104

Sieć telefonów komórkowychNa Ukrainie rozwinięta jest sieć telefonii komórkowej. Zasięg ogólnokrajowy mają prawie wszyscy operatorzy, m.in.: Life – najtańsze rozmowy zagranicę, przy odpowiednio wybranej taryfie minuta do Polski kosztuje 1,2 UAH.Kyivstar – popularny na zachodzie i w centrum.MTC – najbardziej popularny na wschodzie kraju.Do sieci komórkowej można podłączyć się po zawarciu umowy abonenckiej z operatorem lub kupując kartę pre-paid. Karty do uzupełnienia rachunku można kupić praktycznie w każdym kiosku i w sklepach firmowych.

Sieć pocztowaNa Ukrainie nazywa się Ukrposzta (odpowiednik Poczty Polskiej). Rodzaje listów:- zvyczajnyj (ros. obycznyj, pl. zwykły)- na zamovlennja (ros. zakaznoje, pl. polecony)- avia (przewóz samolotem)- żeleznodorożnyj (przewóz pociągiem)

9

Prawdopodobnie nie ma większej różnicy pomiędzy dwoma ostatnimi rodzajami Ceny znaczków zbliżone do polskich.

InternetWe wszystkich dużych miastach istnieją kawiarnie internetowe oferujące szybkie łącza. W centrach miast w wielu kawiarniach i restauracjach jest dostęp „wi-fi”.

Godziny pracy urzędów i placówek handlowychUrzędy – od godziny 09.00 do godz. 18.00, przerwa obiadowa z reguły od godz. 13.00 do 14.00 (mogą trwać także od godz. 14.00 do 15.00).Sklepy spożywcze – z reguły od godz. 08.00 lub 09.00 do godz. 19.00 lub 20.00. Niektóre, głównie supermarkety, czynne są do godz. 24.00, mniejszość całodobowo.

Święta i dni wolne od pracyData Nazwa polska Oficjalna nazwa ukraińska1 stycznia Nowy Rok Новий рік7 stycznia Boże Narodzenie Різдво Христове

8 marca Międzynarodowy Dzień Kobiet Міжнародний жіночий день

święto ruchome Wielkanoc Пасха (Великдень)

1 maja Międzynarodowy Dzień Pracy

День міжнародної солідарності трудящих

9 maja Dzień Zwycięstwa День Перемогиświęto ruchome Dzień Świętej Trójcy Трійця28 czerwca Dzień Konstytucji День Конституції України24 sierpnia Dzień Niepodległości День незалежності України

Uwaga: jeśli święto przypada na sobotę lub niedzielę, dzień wolny od pracy z tytułu świę-ta przenoszony jest na dzień następny po dniu nieroboczym.Inne święta: 14 stycznia – Nowy Rok Starego Kalendarza, święto rodzinne22 stycznia – Dzień Ukraińskiej Jedności (Deń Sobornosti) 1 kwietnia – Dzień śmiechuTrzeci weekend maja – Dzień Europy 1 czerwca – Dzień dziecka 24 czerwca – Dzień młodzieży1 września – Dzień wiedzy, Dzień otwartych drzwi, początek roku szkolnego19 grudnia – Dzień Św. Mikołaja

10

Historia

Ще не вмерла України і слава, і воля,Ще нам, браття молодії, усміхнеться доля.Згинуть наші воріженьки, як роса на сонці.

Запануєм і ми, браття, у своїй сторонці.(Jeszcze Ukraina nie umarła… – pierwsza zwrotka hymnu Ukrainy)

Historia ziem ukraińskich jest co najmniej równie długa jak histo-ria ziem polskich. Pierwsza pisana wzmianka o obecnej stolicy Ukrainy, Kijowie, pochodzi z VIII w. Dniepr, nad którym to miasto zostało założone, stanowił w IX w. część ważnego szlaku handlowego od Waregów do Greków. W roku 988 władca Rusi Kijowskiej – Włodzi-mierz Wielki przyjął chrześcijaństwo w obrządku bizantyjskim.

W XII w. Ruś – tak jak Polska – uległa podziałom dzielnicowym. W XIII w., pod naporem najazdu mongolskiego, większość księstw ruskich straciła niezależność polityczną. Jed-nym z nich, które najdłużej opierało się zależności od obcej władzy było księstwo halicko-włodzimierskie. W XIV w. księstwa ruskie stały się obiektem zainteresowania sąsiadów. Węgrzy zajęli tereny obecnej Rusi Zakarpackiej, Polacy przejęli ziemię halicko-włodzi-mierską, a Litwini ogromne obszary od Połocka po Dolny Dniepr. Reszta ziem ruskich powoli wydobywała się z zależności mongolskiej.

Ziemie nad Dolnym Dnieprem, pomiędzy Dnieprem a Dniestrem oraz Wołyń zostały na mocy unii lubelskiej z 1569 r. przejęte od Litwy przez Królestwo Polskie. Na części tego obszaru istniały tzw. Dzikie Pola, rozległe i bogate w zwierzynę stepy położone w dolnym biegu Dniepru na jego lewym brzegu, gdzie sprawowanie jakiejkolwiek władzy admini-stracyjnej nie było w tamtych czasach łatwe. Ludność osiedlającą się tam zaczęto nazywać Kozaczyzną. Rozpoczęła ona w XVII w. walkę o samodzielność polityczną. Wbrew na-dziejom kozackim, ich walka doprowadziła jedynie do zmiany przynależności części ich ziem z polskiej na rosyjską. Ich wystąpienie pozwoliło jednak na wzbogacenie rusińskiej tożsamości.

Ziemie ukraińskie, z wyjątkiem Galicji, znalazły się w granicach Rosji pod koniec XVIII w., głównie w efekcie rozbiorów Rzeczypospolitej. W 1783 r. Chanat Krymski został anekto-wany przez Rosję i zamieniony w prowincję Nowa Rosja. Nowo zdobyte stepy nad Mo-rzem Czarnym zaczęto kolonizować m.in. przy pomocy ukraińskich chłopów. Powstały na tym terenie nowe miasta jak Chersoń (1778), Mikołajów (1789) czy Odessa (1793/1794). Szybka urbanizacja tych terenów w stuleciach XIX i XX diametralnie zmieniła wcześniej-szą geografię zaludnienia ziem Ukrainy, z jej tradycyjnym środkowozachodnim centrum i południowo-wschodnimi peryferiami.

Ukraińskie procesy narodowotwórcze toczyć się miały w warunkach braku własnego państwa. W 1720 r. Piotr I zakazał drukowania na Ukrainie jakichkolwiek książek poza literaturą religijną. Parę dekad później rozpoczęła się na tych terenach intensywna rusyfi-kacja szkolnictwa. Dekret Wałujewa z 1863 r. zabraniał publikowania w języku ukraińskim utworów nienależących do literatury pięknej. Wydany 18 maja 1876 r. przez cara Alek-sandra II ukaz emski zakazywał nie tylko drukowania ukraińskich książek w imperium

11

rosyjskim i przywożenia ich z zagranicy, ale również posługiwania się językiem ukraiń-skim w życiu publicznym. Stosunkowo łatwiej rozwijać się było ukraińskiemu ruchowi narodowemu na terenie wschodniej Galicji od końca lat 60. XIX w.

Klęska zarówno carskiej Rosji jak i Austro-Węgier w czasie I wojny światowej doprowa-dziła do powstania Ukraińskiej Republiki Ludowej ze stolicą w Kijowie (listopad 1917 r.) oraz Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej ze stolicą we Lwowie (listopad 1918 r.). Obie przegrały wojnę o przetrwanie, ta pierwsza z bolszewickimi i białymi wojskami ro-syjskimi, ta druga z Polakami. W ich miejsce powstała Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka (USRR). Było to suwerenne państwo jedynie w teorii, współzałożyciel Związku Radzieckiego w 1922 r.

Na terytorium USRR doszło do jednej z największych tragedii okresu stalinowskiego w ZSRR – tzw. Hołodomoru. W latach 1932-1933 władze radzieckie doprowadziły w sposób sztuczny do niedoborów żywności na terytorium Ukrainy – bezwzględnie egzekwowały nieodpłatne kontyngenty dostaw produktów rolnych w wymiarze przekraczającym moż-liwości produkcyjne wsi. W wyniku tej polityki umarło z głodu kilka milionów mieszkań-ców radzieckiej Ukrainy.

W wyniku drugiej wojny światowej terytorium USRR powiększyło się o byłą wschodnią Galicję, zachodni Wołyń, północną Bukowinę (Czerniowce), południową Besarabię (Bia-łogród Dniestrowski) oraz Ruś Podkarpacką (Użhorod).

Kryzys ekonomiczny i polityczny państwa radzieckiego drugiej połowy lat 80. doprowa-dził na Ukrainie do nasilenia nastrojów niepodległościowych, również wśród jej władz. Deklaracja o suwerenności Ukrainy uchwalona została przez Radę Najwyższą Ukrainy 16 lipca 1990 r., a 24 sierpnia 1991 r. Rada uchwaliła Akt niepodległości. Ludność potwierdziła ten fakt w referendum 1 grudnia 1991 r.

W latach 90. kraj dotknął kryzys polityczny i ekonomiczny. Od 2000 r. nastąpiła poprawa w gospodarce, a w 2004 r. pomarańczowa rewolucja przeciwdziałała sfałszowaniu wyborów prezydenckich. Od 2007 r. Ukraina negocjuje układ o stowarzyszeniu z Unią Europejską.

12

Słynni Ukraińcy

Z grona postaci historycznych, najpopularniejszym władcą w ca-łym kraju jest z pewnością Włodzimierz Wielki, który ochrzcił Ruś Kijowską w 988 r. Jest świętym prawosławnym i greckokatolickim. Jednakże na obszarze Ukrainy zachodniej, gdzie trafia większość polskich wolontariuszy, postacią szczególnie pamiętaną jest Dany-lo (Daniel) Halicki. Rządził on państwem halicko-włodzimierskim w połowie XIII w. i zapisał się jako ambitny władca. Zreformował on swoją kancelarię na wzór zachodni Dążąc do wyzwolenia się od zależności mongolskiej zawarł nawet sojusz z papieżem, w zamian za co otrzymał koronę królewską i w ten sposób został jedynym w historii królem na ziemiach ruskich, gdzie z reguły rządzili albo knia-ziowie albo carowie. Był też budowniczym – założył takie grody jak Lwów (nazwany na cześć syna Lwa) oraz Chełm, dokąd przeniósł stolicę z grodu Halicz. Dokonał też licznych, choć krótkotrwałych podbojów, uzależniając od swojej władzy nawet Kijów. Jego pomniki ozdabiają m.in. Lwów i Halicz.

Wiele wybitnych postaci z ukraińskiego panteonu historycznego znanych jest również w Polsce. Dotyczy to zwłaszcza siedemna-stowiecznych wodzów kozackich, a szczególnie Bohdana Chmiel-nickiego, wodza największego w dziejach powstania kozackiego. Upamiętniony został on m.in. dużym pomnikiem na placu przed Soborem Św. Zofii w Kijowie. Poza nim wymienić należy Iwana Mazepę, hetmana z czasów wojny północnej z początku XVIII w., który opowiedział się po stronie Szwecji przeciw Rosji. Poza epi-zodem wojennym, był on wcześniej wielkim mecenasem sztuki. Inni warci wspomnienia hetmani to m.in. Piotr Konaszewicz-Sa-hajdaczny, sojusznik Polski z czasów bitwy chocimskiej 1621 r., Iwan Wyhowski, który zabiegał o unię z Polską w czasach po-wstania Chmielnickiego i rozgromił armię rosyjską w bitwie pod

Konotopem oraz Piotr Doroszenko, który sprzymierzył się z Turcją przeciw Rosji i Rzeczy-pospolitej. Ich nazwiska upamiętnione są często w nazwach ulic.

Z okresem ukraińskiego odrodzenia narodowego związany jest nierozerwalnie Taras Szewczenko (1814-1861), z pochodzenia chłop pańszczyźniany (żył w poddaństwie do 24 roku życia) , utalento-wany malarz i poeta (warto przywołać m.in. zbiór poezji Kobzar czy poemat Hajdamacy). Był również członkiem tajnego Bractwa Cyryla i Metodego, założonego w Kijowie w latach 1845/1846, ale szybko zdekonspirowanego. Była to studencka organizacja, która postulo-wała utworzenie ukraińskiego członu w ramach słowiańskiej fede-racji. Podstawowym ich dokumentem programowym były Księgi bytu narodu ukraińskiego. Za działalność w tej organizacji spędził 10 lat na Syberii. Innym wielkim Ukraińcem był Iwan Franko (1856-

13

1916), działacz społeczny, galicyjski socjalista, pisarz i poeta. W 1890 r. współzałożył Ukra-ińsko-Ruską Partię Radykalną, pierwsze w Galicji ukraińskie ugrupowanie polityczne o ideologii socjalistycznej. Współpracował z lwowskim Towarzystwem Naukowym im. Szewczenki. Jego imię nosi m.in. Uniwersytet Państwowy we Lwowie. W 1962 r. prze-mianowano na jego cześć miasto Stanisławów na Iwano-Frankowsk. Kolejną zasłużoną postacią dla kultury ukraińskiej jest Lesia Ukrainka (Larysa Kosacz-Kwitka, 1871-1913), poetka, pisarka i krytyk literacki. Opublikowała wiele wierszy i dramatów, m.in. dramat poetycki Lisowa Pisnia (Pieśń Leśna).

Utalentowanym i znanym historykiem i politykiem ukraińskim był Mychajlo Hruszewski (1866-1934). Był szefem katedry historii ukraińskiej na Uniwersytecie Lwowskim. Jego monumentalne, 10 tomowe dzieło Historia Ukrainy-Rusi, oprócz dostarczenia wiedzy w duchu patriotycznym, spowodowało również ostateczne odej-ście od pojęcia Ruś na rzecz używania pojęcia Ukraina. Zyskany dzięki jego działalności naukowej autorytet zaowocował przyzna-niem mu stanowiska przewodniczącego Ukraińskiej Centralnej Rady, narodowej administracji sprawującej władzę na Ukrainie po upadku caratu w lutym 1917 r. Następnie objął stanowisko prezy-denta Ukraińskiej Republiki Ludowej. Po przegranej przez Ukrainę

wojnie o niepodległość przebywał krótko na emigracji. W 1924 r. wrócił jednak do Kijowa, będącego już wtedy pod władzą radziecką. Oskarżony tam o nacjonalizm, został pod ko-niec życia odsunięty od badań.

Wielce kontrowersyjną postacią, zarówno na samej Ukrainie jak i w Polsce jest Stepan Bandera (1909-1959). Był on ukraińskim działaczem niepodległościowym, jednym z przy-wódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) oraz współtwórcą Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). Kierownik OUN na obszarze Polski od 1933 r. W związku z nasileniem przemocy dokonywanej przez jego organizację w latach 30., został aresztowa-ny w 1934 r. Odzyskał wolność we wrześniu 1939 r. Współtworzył ukraińskie formacje wojskowe, które weszły do Lwowa w 1941 r. (w związku z atakiem Niemiec na ZSRR). Dnia 30 czerwca 1941 r. proklamował Akt odnowienia Państwa Ukraińskiego. Dokonał tego bez wiedzy i poparcia Niemców, za co został uwięziony. Zwolniony w 1944 r. Przez część ludności Ukrainy wschodniej i Rosję oskarżany jest o kolaborację z Niemcami, przez Polaków o odpowiedzialność za masowe zabójstwa ludności Polskiej dokonane przez UPA na Wołyniu w 1943 r., dla mieszkańców Ukrainy zachodniej bohater walki z okupacją radziecką.

14

Religia, tradycje

Ukraina jest krajem zróżnicowanym religijnie. Brak jest wiarygodnych statystyk dotyczą-cych dokładnej liczby wiernych. Skalę różnorodności można jednak zobrazować podając statystykę wspólnot parafialnych:- Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego – ok. 12 tys. parafii,- Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego – ok. 4,5 tys. parafii,- Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny – ok. 1,2 tys. parafii,- Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka – ok. 3,7 tys. parafii,- Kościół rzymskokatolicki – ok. 1 tys. parafii.

Jednak liczba wiernych nie jest proporcjonalna do sieci parafii – prawdopodobnie około połowa wierzących Ukraińców to wierni UKP Patriarchatu Kijowskiego.Na Ukrainie żyją również przedstawiciele innych religii: Protestantyzm – 2,2% ludności, Judaizm – 0,6%, inne (głównie muzułmanie) – 3,2%.

Święta religijne na Ukrainie mają z reguły swe odpowiedniki w świętach polskich, z tą różnicą, że są zwykle przesunięte w stosunku do tych w Polsce o tydzień lub dwa. Jest to spowodowane używaniem przez cerkiew kalendarza juliańskiego, zniesionego już całko-wicie na zachodzie. Dla przykładu Boże Narodzenie przypada 7 stycznia, a znane z Polski święto Piotra i Pawła przypadające na 29 czerwca, na Ukrainie przypada 12 lipca.

Podobne, a jednocześnie różne w szczegółach od zwyczajów w Polsce są zwyczaje zwią-zane z ukraińską Wielkanocą (Welykdeń – Wielki dzień) uważaną również na Ukrainie za największe święto wiosenne, święto Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jego najważ-niejsze elementy to: Werbna Niedziela (wierzbowa niedziela) – Niedziela Palmowa, Stras-ny Tyżdeń (Tydzień Męki Pańskiej) – Wielki Tydzień, Welykdeń/Paska -Wielkanoc i Switly Tyżdeń (Jasny Tydzień) -Tydzień Wielkanocny.

W noc Zmartwychwstania Jezusa odprawiane są msze świąteczne, święci się paski (spe-cjalne ciasto), jajka i inne potrawy. W taki sposób cerkiew błogosławi chrześcijan na czas sytych posiłków po długotrwałym poście. Wielkanocny poniedziałek, tak jak w Polsce, nazywany jest Lanym Poniedziałkiem. W tym dniu chłopcy oblewają wodą dziewczęta, za co one mogą się im „odwdzięczyć” we wtorek.

Ciekawym jest święto Iwana Kupała – połączenie obrzędów pogańskich ze świętem Jana Chrzciciela. Główną ceremonią są skoki przez ognisko. Obchodzone 7 lipca.

W okresie świąt Ukraińcy lubią pokazywać się w wyszywankach – tradycyjnych koszulach. Częściej niż Polacy spędzają święta poza domem, szczególnie Wielkanoc. Spotykają się, spacerują, śpiewają, uczestniczą razem w zabawach aż do wieczora.

1�

Język ukraiński czy rosyjski?

Język ukraiński jest jednym z trzech największych języków słowiańskich (za językiem ro-syjskim i obok języka polskiego). Jest obecnie jedynym językiem urzędowym na Ukrainie. Nie jest on jednak używany przez ludność na całym obszarze kraju. Po pierwsze jest to spowodowane tym, że Ukraina nie jest krajem jednolitym narodowościowo (w przeciwień-stwie choćby do Polski). Około 20% jej obywateli to ludność narodowości rosyjskiej, której przodkowie osiedlali się na Ukrainie w ciągu dwustu lat rosyjskiej a następnie radzieckiej władzy. Posługują się oni na co dzień językiem rosyjskim i mieszkają przede wszystkim na Krymie, na wschodzie kraju oraz w Kijowie.

Po rosyjsku porozumiewa się także znaczna grupa obywateli uznająca się za Ukraińców. Jest to efekt polityki rusyfikacji miejscowej ludności. Według badań przeprowadzonych w Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie, trzy wielkie grupy etno-językowe tego kraju to ok. 40% Ukraińców ukraińskojęzycznych, ok. 33% Ukraińców rosyjskojęzycznych i ok. 22% Rosjan. Blisko 80% Ukraińców swobodnie włada językiem rosyjskim. Przykładowo, choć 72,4% mieszkańców Kijowa deklaruje się jako Ukraińcy, jednak tylko 64% z nich uwa-ża język ukraiński za swój język ojczysty, a posługiwać się nim swobodnie potrafi jedynie 23,6%. Rosyjskiego języka uczy się w szkołach na Ukrainie 1,5 mln uczniów.

Księgozbiór bibliotek ukraińskich składa się w 62% z książek w języku rosyjskim. Co-dzienny nakład rosyjskojęzycznych gazet jest znacznie większy niż ukraińskojęzycznych – 25 mln egzemplarzy po rosyjsku wobec 16 mln po ukraińsku. 21,8% zarejestrowanych na Ukrainie mediów drukowanych to media rosyjskojęzyczne, 37,6% - ukraińskojęzyczne, 20% - dwujęzyczne, 16,7% - wychodzi w dwóch edycjach, po jednej w każdym języku.

Stolicą ukraińskiej kultury i języka jest Lwów. Językiem ukraińskim posługuje się zdecy-dowana większość mieszkańców zachodniej oraz centralnej Ukrainy. Tym językiem po-sługiwać się muszą również urzędy państwowe, w tym deputowani do Rady Najwyższej (parlamentu) Ukrainy.

Na Ukrainie język nie jest wyznacznikiem narodowości. Większość mieszkańców tego kraju, którzy na co dzień posługują się językiem rosyjskim, czuje się Ukraińcami, tak samo jak ci posługujący się językiem ukraińskim. Podobna sytuacja występuje np. w Belgii czy Szwajcarii.

16

Stereotypy

Jednym z ważnych czynników mających znaczenie dla kształtowania się obrazu Ukraiń-ców w oczach Polaków jest częstotliwość i rodzaj kontaktów między przedstawicielami obu narodów. Jak wiadomo, dla istnienia stereotypu osobiste doświadczenia i kontakty nie są rzeczą konieczną. Żywe kontakty wpływają raczej na modyfikację stereotypów i nie pozwalają im zakorzenić się w świadomości w jakiejś uproszczonej i zeschematyzowanej wersji.

Po pierwsze, wydaje się, że Polacy często nie rozróżniają Ukraińców, Białorusinów i Ro-sjan, określając ich wspólnym, lekceważącym mianem Ruscy. Do tej samej kategorii zali-czają niekiedy nawet Kazachów czy przybyszów z innych krajów azjatyckich, należących dawniej do ZSRR. W rozumieniu stereotypu, mają być to ludzie o wątłej reputacji, prze-stępcy, członkowie mafii, prostytutki. Młodsze pokolenia kierują się na ogół przekonania-mi opartymi na współczesnych obserwacjach – Ukraińcy są dla nich często ludźmi drugiej kategorii, biedakami poszukującymi w Polsce zarobku. Są więc po prostu nieatrakcyjni.

Pamięć przeszłości i zakorzenione w historii stereotypy wpływają zaś częściej na opinie ludzi starszych. Większość tego rodzaju stereotypów wzięło się z trudnej przeszłości na polsko-ukraińskim pograniczu. Negatywny obraz Ukraińców jako zbrodniarzy umacniały następnie i rozpowszechniały w młodym pokoleniu wydane po wojnie książki, które były obowiązkową lekturą szkolną. Wszyscy Ukraińcy są w ramach tego stereotypu uznawani za zbrodniarzy, członków band UPA, mimo że tylko część brała udział w mordach, a wielu pomagało Polakom. Niestety, ciągła niezgoda między Polską a Ukrainą co do interpretacji historii (m.in. wydarzeń na Wołyniu w 1943 r.) nie pozwala na ostateczne pełne pojednanie obu narodów.

Doświadczenie wskazuje, że stereotypy najłatwiej jest wyeliminować poprzez bezpośred-ni kontakt z mieszkańcami Ukrainy i miejscową kulturą. Ważne dla ich przełamania było m.in. wsparcie Polaków udzielone Ukraińcom w 2004 r.

Ukraińcy to ludzie przyjaźni i otwarci. Pytani o drogę przez obcokrajowca, chętnie i do-kładnie mu ją wytłumaczą. Nie wszyscy Ukraińcy są złodziejami usłyszał jeden z polskich wolontariuszy, który zgubił we lwowskiej marszrutce portfel z kilkuset hrywnami oraz wieloma ważnymi dokumentami, a po paru godzinach otrzymał go z powrotem z całą zawartością od kierowcy tego mikrobusa.

W każdym narodzie, tak w polskim jak i ukraińskim, są ludzie dobrzy i źli. Stereotypy są wynikiem niewiedzy i ignorancji. Nie powinny być więc brane przez Was pod uwagę, gdy zastanawiacie się nad wyjazdem na Ukrainę.

1�

Media i kultura na Ukrainie

Telewizja i radio nadają głównie w języku ukraińskim (oryginalnie oraz z napisami bądź dubbingiem). Jednakże w programach publicystycznych wciąż popularny jest język rosyj-ski, zarówno wśród gości jak i prowadzących.

Stacje telewizyjne:Перший національний - http://www.1tv.com.ua/5 канал - http://5.ua/24 телеканал новин - http://www.24tv.com.ua/ТРК Україна - http://kanalukraina.tv/ua ІНТЕР - http://inter.ua/uk/ ICTV - http://ictv.ua/СТБ - http://www.stb.ua/main.php

Rozgłośnie radiowe:Радіо Люкс (Radio Lux) – http://www.radiolux.com/Радіо Свобода (Radio Svoboda) – http://www.radiosvoboda.org/Наше Радіо (Nasze Radio) – http://www.nasheradio.ua/MFM – http://www.mfm.ua/Gala Radio – http://www.galaradio.com/

Tygodniki:Український Тиждень (Ukrainskyj Tyzden) – http://www.ut.net.ua/Корреспондннт (Korespondent) – http://ua.korrespondent.net/Коммерсант Украина (Kommersant) – http://commersant.ua/Главред (Glavred) – http://ua.glavred.info/ Дзеркало Тижня (Dzerkalo Tyznia) – http://www.dt.ua/Фокус (Focus) – http://focus.ua/Українська правда (Ukraińska Prawda,) – http://www.pravda.com.ua/УНІАН (UNIAN), agencja informacyjna – http://unian.net/

MuzykaPierwsza i najważniejsza rzecz – Hej sokoły to nie narodowa pieśń Ukrainy, a jej śpiewa-nie przez Polaków w ukraińskich barach jest świadectwem naszej nieznajomości muzyki ukraińskiej.

Czego więc warto posłuchać na Ukrainie? Dla rozrywki na pewno charakterystycznego piosenkarza w przebraniu kobiety – Andrija Danyłkę we wcieleniu Vierki Serdiuczki. Ciekawe utwory prezentuje Ruslana, czerpiąca z tradycji ludowej Karpat, znana Polakom parę lat temu z konkursu Eurowizji. Warte polecenia są też zespoły Mandry, Haydamaky, Okean Elzy czy 5’nizza. Ciągle znana i popularna jest twórczość Wołodymyra Iwasiuka zmarłego w 1979 r. Wśród wielu tekstów i melodii jakie napisał, jednym z najbardziej po-pularnych jest utwór Czerwona ruta. Poniżej jej pełny tekst:

1�

Ти признайся мені,Звідки в тебе ті чари,Я без тебе всі дніУ полоні печалі.Може, десь у лісахТи чар-зілля шукала,Сонце-руту знайшлаІ мене зчарувала?

Ty pryznajsja meni Zwidky w tebe ti czaryJa bez tebe wsi dniU poloni pełzaliMoże des u lisachTy czar-zillja szukalaSonce rutu znajszlaI mene zczaruwala?

Червону рутуНе шукай вечорами, -Ти у мене єдина,Тільки ти, повір.Бо твоя врода -То є чистая вода,То є бистрая водаЗ синіх гір.

Czerwonu rutuNe szukaj weczoramyTy u mene jedynaTilky ty, powirBo twoja wrodaTo je czystaja wodaTo je bystraja wodaZ synich gir

KsiążkiJurij Andruchowycz oraz Serhij Żadan to jedni z najbardziej znanych współczesnych pi-sarzy ukraińskich, jednak lista ta jest o wiele dłuższa. Jeśli chodzi o nabywanie książek, to stare wydania i klasykę można kupić na ulicznych targach książki (np. we Lwowie obok pomnika Iwana Fetorowa). Do znanych księgarni zaliczyć można sieć «Є» www.book-ye.com (Lwów, Kijów, Charków, Iwano-Frankowsk) w której można kupić ukraińską i rosyjską literaturę klasyczną i współczesną, a także pojedyncze pozycje w języku angiel-skim. Plusem są także promocje książek i bezpłatne łącze WiFi w lokalu. Ksiązki można też kupować bezpośrednio w niektórych hurtowniach.

Filmy, kinoNiestety przemysł filmowy na Ukrainie nie należy do najbardziej rozwiniętych, co nie oznacza, że nie ma go w ogóle. Ceny biletów w kinach wahają się od 15 do 50 UAH. Wszystkie filmy tłumaczone są na język ukraiński, niezależnie od regionu (przeważnie dubbing). Kina grają głównie filmy amerykańskie i rosyjskie, ale można też trafić np. na tydzień kina hiszpańskiego. W Kijowie polecamy najstarsze kino w mieście – Październik (Жовтень) – www.zhovten-kino.kiev.ua/)

19

Specjały ukraińskiej kuchni

Podstawą kuchni ukraińskiej są chleb oraz potrawy z mąki i kaszy. Istotną rolę odgrywają także mięso, warzywa i ryby. Chleb, pieczony niegdyś w specjalnych piecach, pełni także funkcje obrzędowe, szczególnie tzw. korowaj.

Daniem narodowym są warenyky – potrawa z ciasta z różnymi nadzieniami: twarogiem (zwane pyrogy), ziemniakami, kaszą gryczaną, z mięsem, kapustą i grzybami, a także z wiśniami (postać słodka). Pielmieni, inny rodzaj pierogów jest również znany na Ukra-inie. W Polsce pyrogy to po prostu „pierogi ruskie”, która to nazwa wywodzi się od Rusi Czerwonej, czyli obecnie ziem zachodniej Ukrainy.

Daniem narodowym jest także barszcz ukraiński z burakami, kapustą, warzywami, sło-niną oraz znaczącą ilością śmietany. Z innych zup popularne są kapusnjak (kapuśniak), juszka, oraz rybna ucha. Z mięs jada się wołowinę, wieprzowinę, baraninę i drób. Ulu-bioną potrawą narodową jest słonina wieprzowa, występująca w każdej możliwej postaci - słonej, wędzonej, duszonej, słodkiej (desery). Słoninę jada się zwykle z chlebem i musz-tardą (tradycyjne jej gatunki to Czarcia i Kozacka) lub z ziemniakami; dodaje się (zwy-kle zasmażaną) do prawie wszystkich potraw słonych (zup i drugich dań), faszeruje się nią inne mięsa w celu otrzymania większej soczystości. Z napojów warto wymienić kwas chlebowy, czasami podawany z jagodami czy dodatkiem soku brzozowego oraz wiele gatunków win, piw, wódek.

Barszcz ukraiński jest to potrawa, w skład której wchodzą głównie warzywa, w tym oczywiście burak, a także mięso, grzyby itp. W odróżnieniu od tradycyjnie przyjętego barszczu polskiego jest to gęsta zupa z wieloma warzywami. Jak sama nawa wskazuje, barszcz ukraiński to jedno z ulubionych dań Ukraińców. Najbardziej popularny jest czer-wony barszcz podawany na gorąco, w jego skład oprócz buraków wchodzą także kapusta, ziemniaki, marchew, cebula, fasola, pietruszka, koperek itp. Jest on robiony zazwyczaj na mięsnym wywarze. By nadać odpowiedni smak potrawie, zakwasza się barszcz. Istnieje także barszcz zielony, szczawiowy albo wiosenny, przyrządzany z młodym szczawiem, ziemniakami, dodaje się do niego pokrojone, ugotowane jajko, a także śmietanę. Barszcz można również podawać na zimno. Chłodnik przyrządzany jest szczególnie podczas lata. Gotuje się tu tylko buraki i ziemniaki. Wszystkie inne składniki dodaje się surowe.

20

EVS na UkrainieЄВС в Україні

Formalności

Przed wyjazdem z Polski - wizyObywatele polscy udający się na Ukrainę mogą przekraczać granicę bez wizy, jeżeli ich pobyt będzie krótszy niż trzy miesiące (90 dni) w ciągu dowolnie wybranego okresu sześ-ciu miesięcy (180 dni). W przypadku projektów, których okres trwania przekracza trzy miesiące, wymagane jest wyrobienie wizy na okres późniejszy. Wizy wydają konsulaty Ukrainy ulokowane w kilku miastach Polski (informacja poniżej).

Procedura wyrobienia wizy trwa zwykle 3 dni robocze konsulatu. W tym celu należy przedstawić w konsulacie: -paszport oraz dowód zameldowania stałego lub czasowego na obszarze podlegającym jurysdykcji danego konsulatu, -zaproszenie od organizacji przyjmującej,-kopię wyciągu z ukraińskiego rejestru sądowego potwierdzającą podmiotowość prawną organizacji.

Istnieją różne rodzaje wiz. Wolontariuszom EVS przysługuje wiza kulturalna. Ta z ko-lei może być jedno lub wielorazowa (może pozwalać jedynie na jedno, lub wielokrotne opuszczanie terytorium Ukrainy w okresie ważności wizy). Koszt wizy kulturalnej wie-lorazowej wynosi 140 dolarów (wiosna 2009 r.), która to suma jest następnie zwracana wolontariuszowi po rozpoczęciu projektu.

Wydział konsularny Ambasady Ukrainy w RPAleja Szucha 7, 00-580 Warszawa, tel. (+48 22) 621 39-79, fax (+48 22) 629-95-76Automatyczna informacja konsularna (+48 22) 625-01-27konsulat@ukraine-emb.plGodziny przyjęć: poniedziałek, wtorek, czwartek i piątek od 8.00 do 12.00.Do okręgu konsularnego zaliczają się województwa: mazowieckie, łódzkie, wielkopolskie i lubuskie.

Konsulat Generalny Ukrainy w Krakowieul. Beliny-Prażmowskiego 4, 31-514 Kraków, tel. (+48 12) 429-60-66, fax (+48 12) 429-29-36gc_kra@mfa.gov.ua , http://www.plk.internetdsl.plDo okręgu konsularnego zaliczają się województwa: małopolskie, świętokrzyskie, śląskie, opolskie i dolnośląskie.

21

Konsulat Generalny Ukrainy w Gdańskuul. Chrzanowskiego 60 A, 80-278 Gdańsk, tel. (+48 58) 346-06-90, fax (+48 58) 346-07-07gc_plg@mfa.gov.ua , http://kgu.internetdsl.pl/Do okręgu konsularnego zaliczają się województwa: pomorskie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Konsulat Generalny Ukrainy w Lublinieul. 3 Maja 14, 20-078 Lublin, tel. (+48 81) 531 88 89, (+48 81) 531 88 01, fax (+48 81) 531 88 88gc_pll@mfa.gov.ua , http://www.ukr-konsulat.lublin.pl/Do okręgu konsularnego zaliczają się województwa: lubelskie, podlaskie i podkarpackie.

Formalności na granicy z Ukrainą - karta emigracyjnaOtrzymacie ją na granicy, w zależności od sposobu jej przekroczenia albo od obsługi po-ciągu, albo od kierowcy autobusu, albo od strażnika na przejściu pieszym. Jest to kartka formatu A5 podzielona na 2 części – jedna dla was, druga dla strażnika na granicy. Wy-pełniacie jednak obie części. Informacje, które trzeba w niej wypisać to imię i nazwisko, numer paszportu, numer i typ wizy, cel wizyty na Ukrainie (piszemy tam: kultura), adres planowanego zamieszkania na Ukrainie. Waszą część musicie zachować do czasu następ-nego opuszczenia terytorium Ukrainy, kiedy to będziecie poproszeni przez strażnika o jej zwrot. Za brak jej okazania grożą kary. Dlatego trzymajcie ją najlepiej w okładce swego paszportu. Poniżej jej wzór.

Formalności po przyjeździe na Ukrainę - rejestracjaOficjalnie obcokrajowiec zobowiązany jest do rejestracji w miejscowym Urzędzie Migra-cyjnym w ciągu 180 dni od momentu przyjazdu na terytorium Ukrainy. Jest to potencjal-nie ważne w przypadku wylegitymowania przez milicję. Jeśli obcokrajowiec przebywa na Ukrainie dłużej niż 180 dni, karą za brak rejestracji może być nie tylko mandat, ale nawet deportacja z Ukrainy. W kwestii rejestracji więcej jest jednak spekulacji niż faktów. Według jednej wersji, obcokrajowiec posiadający wizę zwolniony jest z obowiązku rejestracji w Urzędzie Migracyjnym, według innej jest zobowiązany ją dokonać. Według kolejnej, 180 dni na zarejestrowanie się liczone są od pierwszego przekroczenia ukraińskiej granicy, według następnej od ostatniego (w tym wypadku, aby uniknąć rejestracji wystarczało-by raz na pół roku wracać do Polski). Cała ta sytuacja odzwierciedla bałagan prawny na Ukrainie. Najlepiej więc, jeśli skonsultujesz się w tej sprawie z Twoją organizacją goszczą-cą. Szczególnie, że sama procedura jest skomplikowana. Trzeba przedstawić w urzędzie kilkanaście różnych dokumentów, które są przygotowywane przez organizację goszczą-cą. Wolontariusze przedstawiają ze swojej strony umowę zawarcia wolontariatu, dowód ubezpieczenia AXA, paszport oraz dwa zdjęcia. Im więcej dokumentów tym lepiej…

22

Dojazd na UkrainęPolskę i Ukrainę dzieli granica o długości ponad pół tysiąca kilometrów, wzdłuż której rozmieszczone jest kilkanaście przejść granicznych, w tym drogowe, kolejowe i piesze. Podróż autokarem lub koleją jest optymalnym rozwiązaniem dla osób, które właśnie roz-poczynają swój wolontariat i z tego powodu mają sporo bagażu do przewiezienia. Piesze przekroczenie granicy jest z kolei najtańsze i najszybsze.

KolejPołączenia kolejowe z Polski na Ukrainę realizowane są z Wrocławia (przez Katowice, Kraków, Przemyśl) oraz z Poznania (przez Warszawę i Lublin). Pociągiem można dostać się bezpośrednio m.in. do Lwowa, Odessy i Kijowa. Podróż odbywa się w przedziale sy-pialnym. Cena biletu normalnego z Krakowa do Lwowa wynosi 160 zł (podróż powrotna ze Lwowa do Krakowa kosztuje około 400 hrywien), a sama podróż trwa 9 godzin, z cze-go 2 godziny zajmuje postój w Przemyślu a dodatkową godzinę kontrola po ukraińskiej stronie granicy. W czasie postoju w Przemyślu zmieniany jest rozstaw podwozia pociągu – rozstaw torów na terenie byłego ZSRR jest większy niż torów w Unii Europejskiej). Przy okazji tej procedury, przeprowadzana jest kontrola paszportowa i celna przez polskie służ-by graniczne.

AutokaryPołączenia autokarowe z Polski na Ukrainę realizowane są z Częstochowy, Katowic, Kielc, Krakowa, Lublina, Przemyśla, Tarnowa, Warszawy, Wrocławia. Jednakże większość au-tokarów dojeżdża jedynie do Lwowa. Do Kijowa dojeżdżają autokary z Wrocławia przez Katowice i Kraków (oraz mniejsze miasta na tej trasie). Koszt podróży z Krakowa do Lwo-wa, w zależności od przewoźnika, wacha się w granicach od 60 do 90 zł (podróż powrotna około 200 hrywien), a sama podróż trwa minimum 8 godzin, z czego zwykle 2 godziny zajmuje oczekiwanie w kolejce pojazdów oraz sama kontrola paszportowa i celna na gra-nicy.

Połączenia lotniczeDla wolontariuszy odbywających swój projekt w Kijowie ciekawym rozwiązaniem może być podróż samolotem, oferowana przez jedną z tańszych linii lotniczych z lotniska Kato-wice – Pyrzowice. Loty z Warszawy do Kijowa i Lwowa oferowane są też przez polskiego narodowego przewoźnika, jednak za bardziej wygórowaną cenę.

Granica na piechotęPodróżujący z mniejszą ilością bagażu powinni wziąć pod uwagę możliwość pieszego przejścia granicy w Medyce, punktu położonego kilkanaście kilometrów od centrum Prze-myśla. Jest to opcja mniej kosztowna oraz paradoksalnie mniej czasochłonna. Po wprowa-dzeniu dla Ukraińców bardziej rygorystycznego reżimu wizowego, handel przygranicz-ny, a zatem pieszy ruch osobowy przez granicę drastycznie zmalał. Kolejki na przejściach pieszych są więc mniejsze niż kolejki samochodów na przejściach drogowych. Poza tym, procedura kontroli paszportowej i celnej osoby przekraczającej granicę pieszo trwa krócej niż osób zmotoryzowanych.

23

Aby dostać się do pieszego przejścia granicznego w Medyce, dojeżdżający do Przemyśla koleją lub autokarem mogą przesiąść się w busy kursujące na trasie dworzec kolejowy w Przemyślu – przejście graniczne Medyka-Szehini (koszt 2 zł, czas podróży około 20 minut (nie kursują one według rozkładu, ale wyjeżdżają po zapełnieniu się wszystkich miejsc, w niedzielę wieczorem mogą w ogóle nie przyjechać), Piesze przejście granicy trwa z reguły od 30 minut do półtorej godziny. Po przejściu obu punktów kontrolnych i dojściu na stronę ukraińską podróżujący mogą skorzystać z ukraińskich busów (marszrutek) kursujących na trasie Szehini – dworzec kolejowy we Lwowie. Przejazd nim (trasa o długości niecałych 80 km) kosztuje zaledwie 15 hrywien (około 5-6 zł) i trwa niecałe dwie godziny. Ostatnia od-jeżdża o 21.00. Kursują codziennie, średnio co godzinę. Z dworca kolejowego we Lwowie można się następnie dostać do większości miejsc na Ukrainie.

Pierwsza marszrutka ze Lwowa na granicę odjeżdża o 5.30 rano. Na ukraińskim punkcie kontrolnym znajdują się dwoje drzwi – zwykle po prawej dla Polaków. Na polskim punk-cie kontrolnym istnieje osobne przejście dla obywateli Unii Europejskiej (kolejka po lewej). Nie sposób jej pomylić, jest z reguły wielokrotnie krótsza od kolejki obywateli Ukrainy. Całe przejście granicy ze strony ukraińskiej do polskiej trwa z reguły nieco dłużej niż w przeciwną stronę ze względu na dokładniejszą kontrolę celną przed wkroczeniem do Pol-ski. Po polskiej stronie granicy czekają wspomniane wyżej busy do Przemyśla.

Podróżowanie po UkrainieMarszrutkiMarszrutki stanowią wyrazistą część ukraińskiego systemu transportu, ale znane są rów-nież w innych krajach poradzieckich, m.in. w Mołdawii (tam pod nazwą maxi-taxi). Marsz-rutki to po prostu kilkunastoosobowe busy lub trochę większe mini autobusy z maksymal-nie dwudziestoma paroma miejscami siedzącymi. Jednak w przeciwieństwie do Polski, nie kursują one jedynie na trasach podmiejskich, ale są często podstawowym środkiem komunikacji w ramach samych miast (m.in. we Lwowie). Podróżowanie marszrutami ma zarówno zalet i wady. Zaletą jest duża częstość połączeń, względna szybkość podróżowa-nia oraz możliwość wsiadania i wysiadania na żądanie praktycznie na całej trasie jej prze-jazdu (choć we Lwowie wprowadzono zakaz zatrzymywania się marszrutek w centrum poza wyznaczonymi przystankami). Wadą marszrutek jest częsty tłok w ich wnętrzu.

Marszrutki pozamiejskie kursują m.in. między Lwowem a Drohobyczem, Gródkiem Ja-giellońskim, Żółkwią, granicą z Polską oraz wieloma innymi miejscowościami zachodniej Ukrainy (w cenie do kilkunastu hrywien za przejazd). Marszrutki pozamiejskie kursują także z Kijowa, m.in. pomiędzy Kijowem a Czernihowem (cena 40 hrywien w jedną stro-nę). Za przejazd marszrutką płaci się bezpośrednio u kierowcy i zazwyczaj nie otrzymuje się w zamian biletu.

AutokaryW ramach Ukrainy istnieje sieć połączeń autokarowych podobna do sieci polskich peka-esów. Często są to jednak mniejsze autokary, bardzo przypominające wielkością marszrut-ki. Dlatego dłuższe podróżowanie może być mało komfortowe. Rozkład jazdy ukraińskich

24

autokarów można znaleźć w Internecie pod adresem: www.bus.com.ua. Przykładowo, po-dróż ze Lwowa do Kamieńca Podolskiego trwa nieco ponad pięć godzin i kosztuje 73 hryw-ny. Bilety kupuje się albo w kasach dworów autokarowych (awtowokzale) albo u kierowcy.

KolejPrzejazd koleją jest jednym z wygodniejszych sposobów podróżowania, zwłaszcza na długich dystansach. Podróż z zachodniego na wschodni kraniec Ukrainy, czy na Krym, trwa 24 godziny, dlatego zaletą ukraińskich pociągów są tanie wagony sypialne obecne na większości tras. Istnieją cztery ich typy:• Najwyższej klasy – tzw. „SW” (w przedziale znajdują się dwa łóżka, które mogą stać obok siebie lub jedno nad drugim),• Zwykły – tzw. „kupe” czyli przedział (w każdym przedziale są cztery łóżka),• Ekonomiczny – tzw. „plackart” (przedziały bez drzwi, w każdym po cztery łóżka przy jednym oknie i dwa łózka jedno nad drugim obok okna po przeciwnej stronie wagonu),• Tani – tzw. „obschij” (tak jak powyżej, ale pasażerowie zajmują dowolne miejsca).Na krótszych trasach kursują pociągi podmiejskie, tzw. elektryczni. Zatrzymują się one na każdej stacji oraz oferują jedynie miejsca siedzące. Wagony na Ukrainie są większe niż w Polsce, w każdym urzęduje osobny konduktor, który pełni kilka funkcji: sprawdza pasa-żerom bilety jeszcze na peronie (jako warunek wejścia do wagonu, a bilety zatrzymuje), rozdaje pasażerom pościel, zamyka toalety w czasie postojów pociągu na stacjach.

Rozkład połączeń ukraińskich pociągów można sprawdzić poprzez stronę www.uz.gov.ua oraz www.pkp.pl, wpisując po prostu nazwy ukraińskich miast. Przykładowo, podróż ze Lwowa do Iwano-Frankowska trwa 3 godziny i kosztuje 40 hrywien w jedną stronę (plackarta), ze Lwowa do Użhorodu (Zakarpackie) trwa 7 godzin i kosztuje około 60 hry-wien (plackarta), ze Lwowa do Winnicy 7 godzin za 70 hrywien (plackarta), a ze Lwowa do Sewastopola (Krym) trwa 24 godziny i kosztuje około 160 hrywien (kupe). Sprzedaż bile-tów odbywa się w kasach dworców kolejowych (wokzale) oraz czasem w innych punktach miasta. Kupując bilet można wybrać sobie miejsce leżące na dole lub u góry, czy oddalone od toalet. Zwrot biletu kolejowego obarczony jest sporą opłatą manipulacyjną, wynoszącą ponad 50% jego ceny, dlatego warto mieć to na uwadze przy planowaniu podróży. Poza tym, bilety na większość pociągów dalekobieżnych są sprzedawane na konkretne miejsce. Dlatego, często w okresie wakacyjnym, wszystkie bilety na daną trasę mogą być wyku-pione na wiele dni przed odjazdem. W przypadku pociągów jadących latem na Krym, najlepiej jest kupić bilety na kilka tygodni przed planowaną podróżą.

Połączenia lotniczeRozległość terytorium Ukrainy sprawia, że rozsądnym środkiem transportu są także sa-moloty realizujące połączenia wewnątrzkrajowe. Tanie linie lotnicze Wizzair oferują po-łączenia pomiędzy Symferopolem (Krym) i Kijowem. Główni przewoźnicy ukraińscy to: Aerosvit – www.aerosvit.com oraz Międzynarodowe Linie Lotnicze Ukrainy – www.flyuia.com. Na Ukrainie istnieje 6 lotnisk międzynarodowych: Kijów (Boryspol), Donieck, Dnie-propietrowsk, Odessa, Lwów, Żulany (Kijów). Największy z nich to Boryspol, znajduje się 30 km od Kijowa. Miedzy tym lotniskiem a głównym dworcem kolejowym w Kijowie kursują busy „Pilot” oraz marszrutki.

2�

Transport miejskiW dużych miastach transport miejski jest dobrze rozwinięty. Podstawowym środkiem transportu w miastach są marszrutki, małe, z reguły zatłoczone, ale zwinne w wąskich ulicach i godzinach szczytu oraz odporne na stan ukraińskich dróg. Za przejazd płaci się u kierowcy i z reguły nie otrzymuje się biletu. W miastach jeżdżą też autobusy. Tramwaj i trolejbus, wolniejsze i bardziej zawodne (tramwaje lwowskie regularnie się psują), ale tańsze od marszrutek (we Lwowie prawie o połowę). Bilet kupuje się albo w kiosku albo u motorniczego/kierowcy.

Dostępne też bilety studenckie. W Kijowie, Charkowie i Dniepropietrowsku funkcjonuje metro (tzw. metropolitan). Praktyczne, dobrze utrzymane. Biletami są plastikowe żetony, które nabywa się przed wejściem na stację i które wrzuca się następnie do automatycznych bramek wejściowych. Zwykle stoi tam kontroler, więc lepiej nie oszukiwać. Taksówki są niedrogie dzięki tańszej niż w Polsce benzynie. Najlepiej zaopatrzyć się w numer jednej z miejscowych agencji. Zwykle trzeba czekać 10-15 min. Gdy taksówka przyjeżdża, zama-wiający zostaje powiadomiony telefonem z dyspozytorni. Taksówki z postoju są droższe i lepiej negocjować cenę przed przejazdem.

Atrakcje turystyczne (zachodniej) UkrainyGranice Ukrainy obejmują rozległe terytoria o różnorodnej historii, kulturze, tradycji, po-zostające często przez długi czas pod władzą różnych sąsiednich państw. Dlatego podró-żując po Ukrainie mamy okazję poznać w pewnym stopniu historię Europy w miniaturze. Mamy tu bowiem do czynienia z mieszaniem się Zachodu ze Wschodem, kultury kato-lickiej i łacińskiej z prawosławną i grecką. Możemy zobaczyć ruiny starożytnej greckiej kolonii Chersonez w Sewastopolu, średniowieczną Peczerską Ławrę oraz piękny Sobór Św. Zofii w Kijowie, najdalej na wschód wysuniętą gotycką katedrę Europy w Kamieńcu Podolskim, czy renesansowe stare miasto we Lwowie. Poniższa część przewodnika ma na celu zaznaczenie miejsc wartych zwiedzenia, w szczególności mniej znanych znajdujących się na Ukrainie zachodniej.

LwówNie jest to stolica polityczna Ukrainy, jednak z pewnością jest stolicą kulturalną tego pań-stwa. Spragnieni kultury maja do wyboru ofertę teatrów, m.in. im. M. Zańkoweckiej oraz im. L. Kurbasa, a także Operę (Operny Teatr) mającą siedzibę w pięknym budynku poło-żonym w centrum miasta przy ul. Prospekt Swobody. W dawnym Pałacu Potockich przy ul. Kopernika znajduje się Lwowska Galeria Obrazów. We Lwowie działa wiele muzeów, m.in. przy rynku (Ploszcza Ry-nok) funkcjonują dwa muzea historyczne (w Kamienicy Kró-lewskiej oraz Czarnej Kamienicy). W kawiarni Dzyga przy ul. Ormiańskiej oraz Centrum Historii Miejskiej Europy Środ-kowo-Wschodniej przy ul. Akademii Bohomolca pokazy-wane są często ciekawe wystawy. W centrum miasta dzia-łają świątynie wielu wyznań, m.in: katolicka (katedra przy rynku), ormiańska (przy ul. Ormiańskiej), greckokatolicka

26

(katedra przy ul. Krakowskiej) oraz prawosławna (tzw. Cerkiew Wołoska). Dalej od centrum znajduje się Sobór Św. Jura. Jeśli chodzi o lwowskie bary i kawiarnie, informacje znajdują się w aneksie na końcu przewodnika.

Jeśli chodzi o obwód lwowski, warto wybrać się do Żółkwi (siedziba szlacheckich rodów Żółkiewskich oraz Sobieskich) oraz do Drohobycza (miasta twórczości Bruna Schulza). Na wschód od Lwowa (2 godziny drogi marszrutką) leżą Brody. Warto tam zobaczyć rui-ny synagogi znajdującej się w centrum miasta, ruiny kompleksu obronnego zamku Stani-sława Koniecpolskiego oraz największy w zachodniej Ukrainie cmentarz żydowski (3 kilo-metry od centrum miasta). Niedaleko przed Brodami (podróżując ze Lwowa) znajduje się inny zamek Koniecpolskich w Olesku oraz reprezentacyjny pałac Koniecpolskich razem z ogrodem i kościołem św. Józefa w Podhorcach. Na wschód od Brodów leży miasteczko Poczajów, gdzie podziwiać można ogromy kompleks klasztorny – Ławrę Poczajowską. Dalej na wschód, w okolicach Tarnopola, warto odwiedzić Krzemieniec (tam właśnie działało słynne Liceum Krzemienieckie) oraz Zbaraż. Na północ od Lwowa, na Wołyniu polecić można Łuck (okazały zamek, katedra św. Piotra i Pawła, Wielka Synagoga, muze-um uzbrojenia) oraz Włodzimierz Wołyński.

Iwano-Frankiwsk i okoliceMiasto w południowo-zachodniej Ukrainie na południowy-wschód od Lwowa, założone pod koniec XVII w. jako Stanisławów. Znajduje się tam ciekawe i ładnie odnowione cen-trum miasta z rynkiem, dawna kolegiata zamieniona w muzeum sztuki, kilka świątyń (w tym ormiańska), dawna synagoga, w której funkcjonują obecnie sklepy. Samo miasto moż-na zwiedzić w kilka godzin, pozostały czas warto przeznaczyć na podróż po okolicznym regionie.

Na początek warto wspomnieć o niewielkim mieście Ha-licz położonym pół godziny jazdy marszrutką na północ od Iwano-Frankowska. Miasto to jest historycznym cen-trum księstwa halicko-włodzimierskiego. Aby odwiedzić średniowieczne pozostałości tego ośrodka, należy wybrać się około 5 km na południe od obecnego centrum miasta, m.in. do wsi Krylos, gdzie znajdują się fundamenty śred-niowiecznej cerkwi oraz grób/kurhan lokalnego możno-władcy z X w. Widoczne są również pozostałości wałów ziemnych otaczających gród. Znajdował się on na pła-skowyżu, z którego do dziś roztacza się piękny widok na okolicę. To co obecnie jest Haliczem, było w średniowieczu jedynie przystanią rzeczną na Dniestrze. Jednak po przejęciu tych ziem przez Polskę zade-cydowano o przeniesieniu miasta nad rzekę. Warto zobaczyć tam ruiny zamku starostów halickich, rynek oraz cmentarz karaimski (lud turecki wyznający judaizm) położony ma-lowniczo na klifie nad Dniestrem.

Innym ciekawym miastem obwodu iwano-frankowskiego jest Kołomyja. Oprócz ładnego centrum miasto zachęca do wizyty funkcjonującym tam muzeum pisanek. Na północ od

2�

Kołomyi znajduje się wieś Obertyn, gdzie w XVI w. polskie wojska pokonały mołdaw-skich najeźdźców. Niedaleko wsi znajduje się kurhan, na którym cały czas stoi krzyż z okresu międzywojennego upamiętniający 400. rocznicę bitwy. Na południe od Kołomyi leży miasto Śniatyń. Istniało już w średniowieczu jako ważne centrum handlowe oraz punkt obrony południowo-wschodnich rubieży księstwa halicko-włodzimierskiego, a następnie Królestwa Polskiego. Osiedlili się tam Żydzi, a w XVII w. sprowadzeni zosta-li tam Ormianie. Obie grupy trudniły się handlem. W okresie międzywojennym było to najbardziej wysunięte na południowy-wschód miasto II Rzeczypospolitej. Obecnie można podziwiać tam cmentarz chrześcijański (z licznymi grobami ormiańskimi) oraz żydowski, ratusz, ciekawą regionalną architekturę tamtejszych zabudowań, a także piękny widok ze skarpy na dolinę Prutu. Warto również wybrać się nad Prut i zażyć kąpieli.

CzerniwciJadąc ze Śniatynia na południowy-wschód przekracza się przedwojenną granicę polsko-rumuńską i dociera do Czernio-wiec – stolicy północnej Bukowiny. Jedno z najlepiej odrestau-rowanych miast zachodniej Ukrainy. Zwiedzić można przede wszystkim piękny kampus uniwersytecki, zbudowany pierwot-nie jako rezydencja metropolity. Mimo, że budynki są dziewięt-nastowieczne, stylem przypominają średniowieczne uczelnie zachodnioeuropejskie. Poza tym, warto odwiedzić chrześci-jańskie świątynie różnych obrządków (w tym ormiańską za-mienioną w czasach ZSRR na sale koncertową) oraz ogromny cmentarz żydowski z zniszczoną synagogą (niestety to miejsce jako jedyne odbiega od centrum miasta pod względem postę-pów prac renowacyjnych).

Chotyn i Kamieniec PodolskiPierwsze na północno-wschodnim skraju Bukowiny, drugie na południowym skraju Po-dola, oba miasteczka rozdziela kilkanaście kilometrów drogi, w tym spokojny nurt rzeki Dniestr, wzdłuż której biegła stara granica Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz znaj-dującej się pod władzą Imperium Otomańskiego Mołdawii. W obu miejscach można obej-rzeć potężne fortyfikacje (średniowieczne zamki otoczone nowożytnymi ziemnymi wa-łami). Dodatkowo w Kamieńcu warto zwiedzić całe stare miasto otulone głęboką doliną niepozornej rzeki Smotrycz.

ZakarpacieWarto wybrać się na Zakarpackie nie tylko ze względu na piękne widoki górskie, lecz rów-nież aby zwiedzić miasta Użhorod i Mukaczewo. W obu znajdują się godne uwagi zamki. Na zamku w Użhorodzie ulokowano muzeum historyczne, gdzie dowiedzieć się można więcej na temat odmiennej od reszty Ukrainy historii Zakarpacia. W jednej z sal można też podziwiać szablę należącą do Stefana Batorego.

Inne regiony UkrainyDo grona miejsc, których nikt przybywający na Ukrainę nie powinien ominąć, należą Ki-jów, Krym oraz Odessa. W stolicy Ukrainy warto zobaczyć m.in. Sobór św. Zofii, główną

2�

ulicę miasta – Chreszczatyk oraz Ławrę Peczerską – kom-pleks świątynny z jaskiniami w jej skalnych fundamentach. Z Kijowa warto się też wybrać w dwugodzinną drogę na północ do Czernihowa. Na Krymie punktem obowiązko-wym są ruiny Chersonezu – starożytnego miasta greckie-go znajdującego się obecnie na wybrzeżu miasta Sewasto-pol, Bachczysaraj – dawna stolica Chanatu Krymskiego oraz Jałta. W Odessie warto przekonać się, że nad morzem można opalać się leżąc na… betonie. Warto zobaczyć słyn-ne schody odeskie, budynek opery oraz cerkwie. Na połu-

dnie od Odessy znajduje się Białogród Dniestrowski, gdzie zobaczyć można wspaniałą fortecę (dawny Akerman).

NoclegiNajlepszą i najtańszą bazę noclegową dla wolontariuszy EVS stanowią inni wolontariusze EVS! Dlatego nawiązujcie znajomości już w czasie szkolenia on-arrival. Dzięki temu Dro-hobycz, Lwów, Winnica, Odessa, Kijów czy Donieck staną przed Wami otworem Inną niedrogą siecią noclegową są polskie parafie katolickie rozsiane po Ukrainie (można o nie zapytać w katedrze polskiej we Lwowie). Poza tym, pozostają zawsze hotele, namiot i ka-rimata pod otwartym niebem… lub miejsce sypialne w pociągu!

Porady i obserwacje na temat UkrainyPoniżej znajdziesz krótkie porady, które być może pomogą Ci przetrwać

Porady ogólne• Każdy jest inny i inaczej myśli. Nie oceniaj ludzi od razu, ale najpierw spróbuj zrozu-

mieć• Ukraina jest podobna do Polski w niektórych kwestiach, ale jednocześnie bardzo róż-

na w innych• Przygotuj się na różne sytuacje (dobre i złe) • Twój projekt powinien zawierać czas na pracę w Twojej organizacji oraz czas na Two-

je własne pomysły, niekoniecznie z nią związane. Wszystko staraj się uzgodnić• Szanuj inną kulturę• Spróbuj pracować nawet z ludźmi, których nie lubisz• Nie bój się zadawać pytania… nikt nie będzie znał Twojej potrzeby, jeśli nie będziesz

jej umiał wyrazić • Angażuj się w działania z różnymi ludźmi • Wegetarianie powinni się przygotować na ciężkie życie – zamawiając potrawę bez-

mięsną często dostaje się potrawę rybną lub drobiową• Na Ukrainie w większości miast nie spotkasz rozkładu jazdy środków transportu

komunikacji miejskiej, ale może będzie wypisana choć trasa• Wschód Ukrainy nie jest taki zły jak go malują, można spokojnie mówić po ukraiń-

sku, a z czasem przestawiać się na rosyjski

29

Co może Ci pomóc w integracji z miejscową organizacją• Udział we wspólnych zebraniach• Szybkie włączenie wolontariusza do wspólnych działań organizacji • Zaproszenie organizacji do udziału w inicjatywach własnych wolontariusza• Otwarta komunikacja o oczekiwaniach, potrzebach

Co może pomóc w integracji na Ukrainie• Dobry mentor• Szybka nauka języka ukraińskiego/rosyjskiego • Wstępna wiedza o kulturze ukraińskiej przed przyjazdem• Nawiązanie kontaktu z organizacją jeszcze przed przyjazdem• Wykorzystanie swojego własnego hobby• Uczestniczenie w życiu kulturalnym danego miasta (wyjście do teatru, muzeum, ga-

lerii)• Podróże po Ukrainie

Co lubisz a czego nie lubisz u Ukraińców? – opinie kilku wolontariuszy• Lubię: Ukraińcy są bardzo przyjaźni i gościnni. Często zapraszają Cię na jedzenie lub

napój. Nie lubię: Nie zawsze można na nich liczyć. Z początku bardzo entuzjastycz-nie nastawieni do pomocy w przyszłym projekcie, potem tracą zapał lub wymawiają się swoimi obowiązkami.

• Lubię: zdolność dzielenia się, elastyczność, sposób świętowania ważnych momen-tów, wspaniałą muzykę. Nie lubię: poziomu higieny, braku zorganizowania, spóź-nialstwo, niedostatki odpowiedzialności.

• Lubię: gościnność, hojność, przyjazne nastawienie. Nie lubię: braku zorganizowania, spożywania salami w środkach transportu publicznego oraz nadużywania wódki.

• Lubię: przyjazne usposobienie. Nie lubię: niedotrzymywania obietnic i zbytniego spóźniania.

• Lubię: prosty sposób życia. Nie lubię: częstego zmieniania planów.• Lubię: ich podejście do obcokrajowców, zdolność przystosowawcze. Nie lubię: czy-

nienia sytuacji stresującymi, transportu publicznego, obsługi w restauracjach/klu-bach.

• Lubię: Ukraińcy (mężczyźni) są bardzo kulturalni i pomocni. Nie pozwalają by ko-bieta zbyt dużo dźwigała, podają i pomagają w ubiorze płaszczu, kurtki (choć może ja na takich właśnie trafiam).

• Lubię: zarówno kobiety i mężczyźni, kiedy pytasz o drogę, nie tylko wskażą prawid-łowy kierunek, a jeszcze zaprowadzają Cię do celu.

• Lubię: Dbają o twoją edukację, kiedy mówię po ukraińsku, poprawiają mnie, udzie-lają rad.

• Lubię: zaufanie społeczne – podając w transporcie pieniądze do kierowcy mam pew-ność, że reszta do mnie wróci.

• Lubię: spontaniczność, mobilność, zaradność. Nie lubię: momentów kiedy krzyczą, element charakterystyczny dla marszrutek i urzędów.

30

Co doradzał(a)byś przyszłym Wolontariuszom Europejskim na Ukrainie?• Pomyśl z wyprzedzeniem co chciał(a)byś robić i co sprawiałoby Ci przyjemność.

Bądź otwarty(a), oczekuj nieoczekiwanego, odkrywaj Ukrainę razem z innymi wo-lontariuszami.

• Bądź gotowy na naukę dwóch języków i na pracę w biedniejszym środowisku z mniejszą ilością nowoczesnego sprzętu.

• Uzgodnij na początku warunki finansowe (kurs walutowy przeliczania Twojej za-płaty, warunki amortyzowania skoków kursów walutowych) – rzecz na porządku dziennym na Ukrainie.

• Nie bój się podróżować marszrutką, nie poddawaj się na granicy polsko-ukraińskiej, próbuj ukraińskiego jedzenia.

• Nie przerażaj się faktem, że we Lwowie możesz nie mieć wody w mieszkaniu od północy do szóstej rano i od południa do osiemnastej… pamiętaj, nasi dziadkowie musieli chodzić po wodę do studni, doceń więc te godziny w ciągu dnia, gdy woda jest dostępna1

• Bądź otwarty(a) na kontakty z ludźmi, a odwzajemnią Ci się tym samym, bądź gotowy(a) na duże ilości jedzenia w czasie świąt, uważaj na samochody na przej-ściach.

• Nie oczekuj zbyt wiele, ucz się języka, którym mówi się w Twojej okolicy, nie trać czasu

• Spróbuj przez tydzień przed wyjazdem do Lwowa nie korzystać z rozkładu jazdy transportu miejskiego (nie patrz na zegarek), a szybciej przyzwyczaisz się do tutej-szych warunków

• Powtórz tabliczkę mnożenia i dodawanie, co pomoże Ci być czujnym w sklepach bez cen na produktach czy kas fiskalnych

• Jak nie wiesz jak dojść do konkretnego miejsca, zapytaj przechodniów, w końcu: „ko-niec języka za przewodnika”, a na pewno znajdzie się ktoś, kto doprowadzi Cię do celu. Nie bój się bariery językowej.

• Tu nie musisz kupować biletu na bagaż.• Przed wyjazdem zadbaj o swoją WIZĘ!

� WładzeLwowadeklarują,żeod�stycznia20�0r.wszystkimdzielnicomzapewnionowodęcałodobowo

31

AneksДодатки

Puby i bary we LwowieWiększość otwarta tylko do ok. 22:00/23:00. Zapewne jest to związane z kończącym się danego dnia kursem marszrutek. Poniżej zostały opisane niektóre ciekawsze lokale, do których warto zajrzeć chociażby raz, aby samemu się przekonać, czy takie miejsca nam pasują. Jak wiadomo dla każdego coś miłego.

1. „Dzyga” – ul. Wirmeńska 35, kawiarnia przypominająca galerię, sporo miejsca, w sezo-nie letnim dodatkowe stoliki na zewnątrz. Pyszna gęsta czekolada. Piwo- ceny porówny-walne do innych lokali, ok. 9 hrn. (0,5l.). Obsługa raczej miła – starają się. Lokal otwarty do ok. 22:00/23:00.

2. „Kryjówka” – Rynek 14, sporo miejsca, kilka sal, otwarta długo. Na wejściu trzeba podać hasło „Sława Ukrainie”. Jeśli nie znasz hasła, jest szansa, że wejdziesz, jednak zależy to od humoru strażnika. Na wejściu dostajesz do wypicia kieliszek wódki, potem możesz śmiało iść do stolika. Piwo najtańsze 8 hrn. (0,5l.). Obsługa średnia – zależy w jakiej sali siedzisz i jaki kelner Cię obsługuje. Wystrój wnętrza na wzór walczącego narodu Ukrainy, wszędzie karabiny i motywy partyzanckie.

3. „Hazowa lampa” – ul. Wirmeńska 20, otwarta raczej do ostatniego klienta. Obszar loka-lu mniejszy niż w kryjówce i w Dzydze. Jest jednak kilka pięter, na które trzeba wchodzić krętymi schodami i na każdym piętrze po kilka stolików. Obsługa dobra, chociaż dużo zależy od kelnera jakiego przydzielą do danego stolika. W toalecie lecą piosenki naszego KAZIKA . Piwo to koszt ok. 8 hrn. (0,5l.).

4. „Opera” – wejście znajduje się z prawej strony opery, jeśli stoimy na wprost. Bardzo przyjemny i elegancki wystrój wnętrza, obsługa bardzo przyjemna i dbająca o klienta. Lo-kal otwarty najprawdopodobniej do ostatniego klienta. Piwo w przystępnych cenach ok. 8 hrn. Jedzenie również dobre i w przystępnych cenach. Raczej spokojne miejsce, chociaż w końcowej części lokalu bywa, że tworzy się parkiet i niektóre pary pląsają w takt muzyki.

5. „U Mazocha” – ul. Serbska 7, przed wejściem stoi jedyny na świecie pomnik Mazocha, jeśli włożymy rękę do jego kieszeni, zaraz nasza mina przekształci się w jednoznaczny uśmiech . Wystrój … ciekawy, ekstrawagancki – czerwono-różowy. Na ścianach łańcu-chy, pejcze i kajdanki. Na życzenie klienta owe przedmioty mogą zostać użyte (oczywiście bezpłatnie). Lokal otwarty do ostatniego klienta. W sezonie stoliki również na zewnątrz. Obsługa dobra. Najtańsze piwo 10 hrn. W toalecie ciekawy wystrój wnętrz zarówno w męskiej jak i w damskiej.

32

6. Kabinet – ul Winniczenka 12, lokal składa się z 3 części. 1 na górze i 2 na dole. Góra wy-stylizowana jest na wzór księgarni, gabinetu, troszkę dalej jest również stół bilardowy. Na dole obok toalet są 2 sale dla palących i niepalących. Piwo od 9 hrn. Dobre desery i herbaty. Lokal otwarty do ok. 22:00/23:00. U góry obsługa Cię widzi więc szybko reaguje, na dole troszkę gorzej.

7. Kumpel – ul. Winniczenka 6, podają własne piwo białe i bursztynowe (koszt 15 hrn. – 0,5l.). Obsługa bardzo miła, szybko reaguje na zachcianki klientów dzięki guzikowi, po którego wciśnięciu kelner natychmiast się zjawia. Bardzo dobre jedzenie, chociaż drogie. Otwarte do ok. 23:00.Warto jeszcze zajrzeć do: Niebieska butelka – ul. Ruska 4, Złoty dukat – ul. Iwana Fedoro-wa 20, Złota Róża – ul. Staromiejska.

Jak stworzyć klub językowyKlub językowy stanowi grupa osób, która spotyka się raz na jaki czas w celu nauki języka obcego. Przed podjęciem decyzji o utworzeniu klubu językowego oceń własne możliwo-ści językowe jako prowadzącego. Dotyczy to zarówno języków obcych jak i języka pol-skiego. Jeśli nie posiadasz certyfikatu językowego, możliwe jest znalezienie w Internecie darmowych testów językowych, które pozwolą ci sprawdzić własne umiejętności. Będzie to przydatne przy podejmowaniu decyzji na temat poziomu klubu językowego. Przemyśl również, na ile potrafisz prowadzić zajęcia na sposób nieformalny. Spróbuj wymyślić za-bawy służące do nauki i utrwalania języka obcego.

Następnym krokiem powinna być ocena możliwości organizacji goszczącej co do zapew-nienia Ci warunków dla prowadzenia klubu językowego. Może to być jedno z pomiesz-czeń organizacji lub wynajęte przez Twoją organizację dla celów klubu. Ale mogą być to także… kawiarnia albo park, wszystko zależy od twojej wyobraźni.

Ważne jest również ustalenie przedziału wiekowego uczestników: po pierwsze czy planu-jesz klub dla dzieci czy dorosłych, po drugie dla jakiego konkretnie przedziału wiekowego w ramach każdej z tych grup. Każda z grup potrzebuje bowiem innego podejścia do nauki języka. W ramach grupy dziecięcej pomocny jest następujący podział: 6-9 lat, 9-12 lat, 12-15 lat i 15-18 lat. W ramach dorosłej: 18-25 lat, oraz 25+.Teraz potrzeba Ci dotrzeć do potencjalnych uczestników z ogłoszeniem o Twoim klubie i zaplanowaną datą i miejscem pierwszego spotkania (np. rozprowadzić je na tablicach informacyjnych w szkołach czy na uczelniach wyższych).

Przydatny link – T-kit ‘language learning’:http://www.youth-partnership.net/youth-partnership/publications/T-kits/2/Tkit_2_ENPrzygotuj wstępny plan pierwszych czterech zajęć. Stawiaj na niepamięciowe techniki na-uki: piosenki, gry, żywe dyskusje. Pytaj się uczestników, czego oczekują od klubu i dosto-sowuj go do ich potrzeb. Powodzenia!!!

33

Przydatne zwroty w języku ukraińskim (napisane dla ułatwienia łacinką) Cześć! Prywit!Jak się masz? Jak sprawy?Dobrze! Dobre!A co u Ciebie? A szczo u Tebe?Nazywam się… Mene zwaty…Bardzo mi miło… Duże pryjemno…Do widzenia! Do pobaczenia!Do jutra! Do zawtra!Pa! Pa!Przepraszam PereproszujuCzy może mi Pan/Pani Czy możete menipowiedzieć… skazaty…… jak dojść do dworca? …jak dijty na wokzal?Poproszę chleb… Chlib, bud laska…i niegazowaną wodę i wodu nehazowanuPrzepraszam (za krzywdę) Wybaczte, pereproszuju Chciałbym kupić bilet… Ja chotiw by kupyty kwytok…Otwarte Widczyneno Zamknięte Zaczyneno Sklep MahazynZakład fryzjerski PerukarniaMieszkanie KwartyraPokój KimnataDziękuję Djakuju

Niezbędnik w mikrokosmosie marszrutek

Czy jedzie Pan przez centrum? Jidetie czerez centr?Ile za przejazd? Skilky za projizd?Nie mam reszty. Ne maju reszty.Podajcie proszę dalej! Peredajte, bud laska.Proszę się zatrzymać. Zupynitsja, bud laska.Na przystanku, proszę. Na zupynci, bud laska.Proszę otworzyć drzwi. Widczynit dweri, bud laska.Proszę otworzyć tylne drzwi. Widczynit zadni dweri, bud laska.Proszę otworzyć okno. Widczynit wikno, bud laska.

34

Ukraińska cyrylica

Litera Transliteracja TranskrypcjaАа Aa aБб Bb bВв V v wГг G g hҐґ G̀g̀ gДд Dd dЕе Ee eЄє Ê ê je,ie,eЖж Žž żЗз Zz zИи2) Ii yIi Ì ì iЇї Її ji,iЙй Jj jКк Kk kЛл Ll l1),łМм Mm mНн Nn nОо Oo oПп Pp pРр Rr rСс Ss sТт Tt tУу Uu uФф F f fХх H h chЦц Cc cЧч Čč czШш Š š szЩщ Ŝŝ szczЬь ‘ ́(znakzmiękczenia)lubpomijasię1)

Юю Û û ju,iu,uЯя Â â ja,ia,a

1)Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia: зь – ź, ль – l, сь – ś, ць – ć

3�

Polskie placówki dyplomatyczne na Ukrainie

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie ul. Jarosławiw Wał 12, 01034 Kijów-34 tel: (0-038044) 230 0700, fax: 464 13 36 e-mail: ambasada@polska.com.ua strona internetowa: www.polska.com.ua Konsulat RP w Kijowie 01034 Kijów ul. B. Chmielnickiego 60; tel. (38044) 234-92-78, 234-92-36, 234-51-84, 235-69-77 fax: (380044) 234 99 89 e-mail: konsulat@polska.com.ua strona internetowa: www.polska.com.ua

Konsulat RP we Lwowie Konsul Generalny, wydział prawny i polonijny ul. Kociubynśkoho 11a/3 tel. +380322 729301, fax 2987938 e-mail: konsulat2@ mail.lviv.ua wydział wizowo-paszportowy i spraw obywatelskich ul. Iwana Franka 110 tel. 2970861, 2970864, fax: 760974 e-mail: konsulat@mail.lviv.ua www.konsulat.lviv.ua

Konsulat RP w Charkowie ul. Artioma 16, 61002 Charków tel. +03857 757 88 01, fax: +3857 757 88 04 e-mail: kgrp@kgrp.kharkov.ua

Konsulat RP w Łucku ul. Katedralna 7, 43-016 Łuck tel. +380332 77 06 10, 77-06-13, fax: 77 06 15 e-mail: konsulluck@utel.net.ua

Konsulat RP w Odessie ul. Uspienska 2/1, 65-014 Odessa tel. +380048 729 39 36, fax: 729 43 88

Konsulat Generalny RP w Winnicy21050 Winnica, ul. Kozickiego 51 - VI p.Tel: +38 (0432) 507-413e-mail: winnica.kg.sekretariat@msz.gov.plwww.winnica.polemb.net

36

Przydatne linki• Paszport młodzieżowy: http://www.youthpass.eu/en/youthpass/• SALTO – zasoby sieci (sieć wsparcia działań młodzieży): http://www.salto-youth.net • SALTO – skrzynka narzędziowa: http://www.salto-youth.net/toolbox/• SALTO – dobre praktyki: http://www.salto-youth.net/goodpractices/

• SALTO EECA (dla wschodniej Europy): http://www.salto-youth.net/eeca/• Strona sieci multiplikatorów programu „Młodzież w działaniu” na Ukrainie w języ-

ku ukraińskim: www.yia.org.ua • Stowarzyszenie Uczestników Wolontariatu Europejskiego: http://www.trampolina.

org.pl/• Strona Komisji Europejskiej dotycząca młodzieży: http://ec.europa.eu/youth• Strona programu „Młodzież w działaniu” w języku polskim: http://www.mlodziez.

org.pl/• Strona Ambasady Ukrainy w Polsce: http://www.mfa.gov.ua/poland/pl/news/top.

htm• Strona Ambasady Polski na Ukrainie: http://www.kijow.polemb.net/• Informacje o Lwowie: In Lviv – http://www.inlviv.info/• Blog francuskich wolontariuszy ze Lwowa: http://memoiresvives.over-blog.org/• Blog włoskiego wolontariusza z Doniecka: http://www.laorcaslavofila.blogspot.com/

Słowniki internetowe:• http://www.slownik.ukraincow.net/• http://www.personal.ceu.hu/students/97/Roman_Zakharii/ukrainski.htm• http://www.slovnyk.org• http://www.mtranslator.pl/translator_9_4_23_72.html

BibliografiaKonieczna J., Polacy-Ukraińcy, Polska-Ukraina. Paradoksy stosunków sąsiedzkich, http://www.batory.org.pl/doc/paradoksy.pdfKozakiewicz J., Ukraiński regionalizm i separatyzm. Z problematyki ustroju terytorialnego Ukrainy [w:] Obóz, nr 33, 1998Serczyk W., Historia Ukrainy, Wrocław 2001Szapowałowa N., Strategia penetracyjna Federacji Rosyjskiej wobec Ukrainy, Lublin 2006Taras J., Obyczaje żywe. O tradycjach i obrzędach ukraińskich, http://www.scenamysli.eu/ arty-kuly.php?s=1&lang=PL&dzial=3&id=250

Przewodnik dla wolontariuszy EVS z Polski na Ukrainie. Lwów 2010Посібник для EVS волонтерів з Польщі в Україні. Львів 2010

Autor: Paweł HińczaPomoc w pisaniu: Andrzej Babańczyk, Marta Panius, Joanna Piecyk, Joanna Szaflik, Agata Szulc oraz inni wolontariusze EVS na Ukrainie Redagowanie: Paweł Hińcza, Olena Yaremko

© Akademia Ukrainskiej Młodzieży (Lviv, Ukraine)Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza (Lublin, Polska)

e-mail: evsukraine@gmail.com, evsfkdp@gmail.com

„Ten projekt jest realizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Ta publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autora, a Komisja nie ponosi

odpowiedzialności za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.”