Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Przemoc w wychowaniu – czas z tym skończyć!
Raport Rzecznika Praw Dziecka 2017
Ewa Jarosz
Społeczny Doradca Rzecznika Praw Dziecka
(Uniwersytet Śląski)
Wprowadzenie
Przemoc wobec dzieci, w tym doświadczana w relacjach wychowawczych, staje się na całym świecie coraz
bardziej nagłaśnianym zjawiskiem, widzianym jako poważny problem. Informacje na temat zjawiska płynące
z różnych publikowanych na świecie raportów uderzają poważnymi rozmiarami oraz konsekwencjami, jakie
niesie za sobą doświadczanie przemocy przez dzieci. Ostatnie publikacje tego typu alarmują, iż troje na
czworo dzieci na świecie, czyli 1,7 miliarda, doświadcza, co roku emocjonalnej, fizycznej lub seksualnej
przemocy, okrutnego traktowania lub wykorzystywania1. Te szokujące zestawienia pokazują, że ponad
połowa całej populacji dzieci wyrasta w doświadczaniu krzywdy, poniżenia, bólu, lęku, wykorzystania,
zagrożenia. Patrząc na ten obraz w kontekście wiedzy o następstwach doświadczania przemocy, o których
mówią eksperci, uzmysławiamy sobie dramatyzm sytuacji co do kondycji globalnej populacji ludzi, obecnej
jak i przyszłej. Odwołując się do poważnych rozmiarów zjawiska oraz wskazując na katastrofalne jego
znaczenie, problem przemocy wobec dzieci przedstawia Marta Santos Pais, Specjalny Reprezentant
Sekretarza Ogólnego ONZ ds. przemocy wobec dzieci, nawołując o pilne działania, o wzrost wysiłków i
nakładów na ochronę dzieci przed przemocą, o eliminację wszelkich form przemocy jakiej obecnie
doświadczają najmłodsi2.
W ostatnich latach badacze zjawiska przemocy wobec dzieci mocno akcentują szkodliwy wpływ także
tzw. łagodniejszych postaci tj. stosowania kar cielesnych w tym tzw. klapsów. Dotychczas ukazało się
zwłaszcza w ostatnim czasie sporo badań oraz meta-analiz, które pokazują negatywne skutki rozwojowe
takich doświadczeń. Destrukcyjny wpływ stosowania „lekkich” kar cielesnych, jakimi są klapsy, który
potocznie jest kontestowany w wielu społeczeństwach jako wyolbrzymianie problemu, został niedawno dość
jednoznacznie potwierdzony w naukowo-badawczym dyskursie. Poprzez badania bezpośrednie, jak i meta-
nalityczne (zestawiające wyniki wielu innych badań) wykazano wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia
szeregu negatywnych konsekwencji emocjonalnych, społecznych i zdrowotnych u dzieci doznających od
1 Know Violence in Childhood, Ending Violence in Childhood. Global Report 2017.Know Violence in Childhood. New Delhi 2017, India; Hidden in Plain sight. A statistical anaysis of violence against children, UNICEF, New York September 2014. 2 Marta Santos Pais, Wystąpienie z dnia 9.10.2017; http://srsg.violenceagainstchildren.org/story/2017-10-09_1583.
2
rodziców tzw. klapsów3. W tym względzie przytaczane badania wskazują na wysokie prawdopodobieństwo:
rozwoju niskiej samooceny oraz problemów psychicznych i zachowaniowych, wysokie prawdopodobieństwo
rozwoju postaw lękowych, skłonności do depresji a nawet autoagresji i myśli samobójczych, nadużywanie
substancji psychoaktywnych (alkoholu, leków), skłonności do narkotyzowania się. Ponadto wskazuje się na
bardzo prawdopodobne zaburzenia poznawcze na tle problemów z koncentracją uwagi oraz obniżaniem się
możliwości poznawczych wskutek wręcz niekorzystnych zmian neurologicznych w mózgu4, rozwój zaburzeń
eksternalizacyjnych i skłonności do stosowania agresji, normalizowanie przemocy i wbudowywanie jej w
arsenał środków wykorzystywanych w relacjach z innymi, w tym w kontekście późniejszych ról
rodzicielskich. Wbrew też potocznym opiniom, badacze zgodnie podkreślają, że żadne badania nie pokazują
dobroczynnego wpływu kar cielesnych i ich wychowawczej efektywności a wręcz przeciwnie, dowiedziono,
iż wpływają one na zaburzenia w zakresie etyczno-społecznej internalizacji, na rozwój zaburzenia
samoregulacji i powodują rozwój zewnątrzsterowności , czyli sprzyjają kształtowaniu osobowości
działającej na zasadzie „kija i marchewki” 5.
Zakres występowania problemu oraz dramatyzm jego konsekwencji spowodowały, że przemoc wobec
dzieci umieszczona została wśród pilnych problemów do rozwiązania w działaniach globalnych do 2030 roku,
które określone zostały w 2015 jako Cele Zrównoważonego Rozwoju. Plan do roku 2030 /Sustainable
developmental Goals . Agenda 2030/. Wśród 17 wskazanych w nich obszarów działań, w ramach celu 16.2
wprost zadeklarowana została konieczność eliminacji wszelkich form przemocy wobec dzieci6. Jednym z
istotnych działań w ramach osiągnięcia tego celu jest prowadzenie badań monitorujących występowanie
zjawiska i jego konsekwencji oraz uwarunkowań. Badania takie pozwalają bowiem analizować skuteczność
podejmowanych działań i środków zmierzających do eliminacji wszelkich form przemocy doznawanej
obecnie przez dzieci.
Ważnym kontekstem występowania problemu są tradycyjne kulturowo utrwalone przekonania na
temat dzieci oraz sposobów ich traktowania i wychowywania jakie funkcjonują w bardzo wielu
społeczeństwach na świecie. Analizy tych postaw i ich uwarunkowań stanowią istotna ścieżkę działań wobec
problemu, dlatego badania takie uważa się za ważne i prowadzi w wielu krajach. To też zasadnicza
motywacja, która od kilku lat skłania Rzecznika Praw Dziecka do systematycznych badań dotyczących postaw
wobec przemocy w wychowaniu.
Prezentowane w ramach tegorocznego raportu Przemoc w wychowaniu – czas z tym skończyć! Raport
Rzecznika Praw Dziecka 2017, wyniki badań surveyowych są efektem VII już edycji badań w ramach
3 T.O. Afifi et all, Spanking and adult mental health impairment: The case for designation of spanking as an adverse Childhood experience, „Child Abuse and Neglect” , 2017, vol 71, p. 24-31; E. Gershoff i A. Grogan-Kaylor, Spanking and Child Outcomes: Old Controversies and New Meta-Analyses, “Journal of Family Psychology” 2016 , p.1-17,. 4 M.Strauss, M.J. Paschall, Corporal Punishment by mothers and development of children’s cognitive ability: a longitudinal study of two nationally representative age cohorts, „ Journal of Agression, Maltreatment & Trauma” 2009 , 18 (5) p 459 , DOI: 10.1080/10926770903035168. 5 Affifi et all, Spanking and adult mental health impairment….. op.cit. 6 http://www.unic.un.org.pl/files/164/Agenda%202030_pl_2016_ostateczna.pdf (08.11.2017)
3
monitoringu Rzecznika Praw Dziecka na temat postaw społecznych wobec przemocy w wychowaniu,
prowadzonego systematycznie od 2011 roku7.
Badanie zrealizowane w 2017 roku ukierunkowane było na rozpoznanie stanu /poziomu społecznej
aprobaty zachowań przemocy, uznawania kar cielesnych za metody wychowawcze oraz aprobaty różnych
zachowań przemocowych w wychowaniu dzieci. Intencją badania było także ukazanie dynamiki kilku
podstawowych wskaźników przyjętych w monitoringu tj. akceptacji uderzania dziecka, bicia dziecka oraz
uznawania bicia za skuteczną metodę wychowawczą. Ponadto, w badaniu rozpoznaniu poddano wiedzę i
nastawienie Polaków na temat prawa zakazującego stosowania przemocy w wychowaniu, co ukazano także
w ujęciu dynamiki w ostatnich latach, oraz nastawienie społeczne wobec interweniowania w sytuacje
przemocy w wychowaniu w rodzinie. Kolejna część raportu prezentuje analizę relacji rodziców na temat
własnych zachowań przemocy wobec dzieci.
Metodologia badań oparta jest o serię pytań kierowanych do losowo wybranych respondentów
dobieranych w sposób zapewniający reprezentacyjność próby. Zebranie danych zostało zrealizowane przez
Kantar TNS w dniach 1-6 września 2017 roku metodą wywiadów bezpośrednich (CAPI) na próbie 1042
Polaków powyżej 15 roku życia. W tej próbie znalazła się grupa 273 rodziców posiadających dzieci do 18
roku życia, której wyniki poddano wyspecyfikowanej analizie.
Postawy wobec przemocy w wychowaniu - wyniki badań
1. Społeczna aprobata zachowań przemocowych
W obrębie zagadnienia przyjęto kilka wskaźników szczegółowych jako ilustrujących społeczny obraz
poziomu akceptacji zachowań przemocy wobec dziecka w polskim społeczeństwie. Dotyczyły one kolejno::
aprobaty uderzania dziecka, aprobaty bicia dziecka oraz na aprobaty wykorzystywania innych zachowań o
charakterze przemocy w wychowaniu. Podstawowe wskaźniki analizowano także w perspektywie dynamiki
ich wartości w minionych latach. Poniżej prezentowane są poszczególne wskaźniki w ujęciu rozkładu
ogólnego oraz wyspecyfikowane w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia.
Aprobata bicia dziecka
7 Wcześniejsze raporty dostępne sa albo w postaci publikacji dzieci: Ewa Jarosz, Przemoc w wychowaniu. Między prawnym zakazem a społeczna akceptacją, BRPD Warszawa 2015, Ewa Jarosz, Anna Nowak, Dzieci ofiary przemocy w rodzinie. Raport Rzecznika Praw Dziecka, BRPD, Warszawa 2012, Ewa Jarosz, Polacy wobec bicia dzieci. Raport z badań 2013 dostępnych na stronie RPD http://brpd.gov.pl/ksiazki-informatory-poradniki/przemoc-w-wychowaniu-miedzy-prawnym-zakazem-spoleczna-akceptacja, http://brpd.gov.pl/aktualnosci-ksiazki-informatory-poradniki/polacy-wobec-bicia-dzieci-raport-z-badan-2013 oraz http://brpd.gov.pl/ksiazki-informatory-poradniki/dzieci-ofiary-przemocy-w-rodzinie-raport-rzecznika-praw-dziecka albo jako rozdziały w seryjnych publikacjach Informacja o działalności Rzecznika Praw dziecka z kolejnych lat 2012-2016, dostępnych na stronie http://brpd.gov.pl/sprawozdania-z-dzialalnosci
4
Społeczna akceptacja zachowań przemocy wobec dzieci jest w Polsce nadal niepokojąco wysoka. Dane
tegoroczne pokazują, iż około jedna trzecia Polaków aprobuje bicie dziecka.
Wykres 1. „Tzw. lanie jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło”
Jak się okazuje bowiem, w sprawiania dziecku tzw. lania nie dostrzega nic złego niemal co trzeci badany
(27%). Zdecydowaną dezaprobatę bicia dzieci wyraża z kolei tylko jedna trzecia społeczeństwa (33%).
Zauważyć też można , że w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia aprobata bicia dzieci jest jedynie
minimalnie niższa - 23% akceptuje a 39% rodziców zdecydowanie nie akceptuje tzw. lania. Łącznie patrząc
na uzyskany rozkład danych, obraz całości należy ocenić jako zdecydowanie niepożądany i wymagający
zastanowienia co do sposobów jego zmiany.
Jednocześnie analiza porównawcza danych z ostatnich lat pokazuje pozytywne tendencje. Na
przestrzeni zestawianych lat 2008-2017 w ramach analizowaneo wskaźnika odnotowuje się korzystną
tendencję spadkową (Wykres 2 i 2a). W ciągu niemal dekady (od 2008 roku) zaznacza się spadek aprobaty
bicia o 14% przy jednoczesnym wzroście dezaprobaty o 19%. Zmiany te należy tym bardziej oceniać jako
korzystne, iż szczególnie wyraziste różnice występują w grupie osób zdecydowanie aprobujących oraz
zdecydowanie dezaprobujących sprawianie dziecku lania. To znaczy, że korzystne zmiany następują przede
wszystkim w zakresie postaw jednoznacznych.
2%
25%
40%
33%
Ogółem N=1042
zdecydowanie tak raczej tak
raczej nie zdecydowanie nie
2%
21%
38%
39%
Rodzice dzieci do 18 roku życia dla N=273
5
Wykres 2. "Lanie" jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło dane szczegółowe 2008-2017
Wykres 2 a. "Lanie" jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło dane szczegółowe 2008-2017
Widoczny w obrazie danych (wykres 2 i 2a) szczególny skok w roku 2016 w kategorii zanegowania
twierdzenia i spadek w aprobacie można najprawdopodobniej przypisać zmianie procedury zadawania
pytań, jaka nastąpiła tj. zastosowania badania CATI w miejsce dotychczasowego CAPI. Wpływ tej zmiany
sposobu kontaktu z respondentami zaowocował, jak przypuszczamy, w bezpośrednich pytaniach częstszą
tendencją badanych do udzielania odpowiedzi zgodnych z tzw. spostrzeganą oceną społeczną. Z tego powodu
w roku 2017 wrócono do pierwotnej procedury realizacji badań. Spostrzeganie tendencji na przestrzenni lat
powinno więc raczej drugoplanowo uwzględniać wysokości podstawowych wskaźników uzyskanych w 2016
roku.
11
30 28 26
59
27
34
23
89
2934
23
67
30 30
20
12
5
23
3327
126
2632
25
115
12
33
48
12
25
39
33
0
zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
tak nie trudno powiedzieć
41
54
5
36
56
8
38
57
6
37
51
12
28
60
12
32
57
1117
81
1
27
73
0
2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
6
Uderzanie dziecka – tzw., klapsy
Wyższa aprobata społeczna niż bicia dziecka dotyczy uderzania, czyli - kolokwialnie mówiąc - klapsów
stosowanych wobec dzieci. W tegoroczny pomiarze dane pokazują, iż nadal połowa Polaków uważa (52%),
że są sytuacje kiedy dziecko należy ukarać klapsem (wykres 3). I jakkolwiek można dostrzec że osób
deklarujących zdecydowaną akceptację nie jest wiele (6%) , to jednocześnie zwraca uwagę fakt, że
zdecydowani przeciwnicy takich zachowań stanowią jedynie jedną piątą społeczeństwa (21%). Można też
zaakcentować, iż wśród rodziców dzieci do 18 roku życia jedynie co czwarty z nich prezentuje zdecydowaną
dezaprobatę dla wykorzystywania tzw. klapsów. Ten obraz danych należy spostrzegać jako bardzo
niekorzystny, ukazuje bowiem bardzo wysoki poziom akceptacji zachowań, które jednoznacznie przez
ekspertów są traktowane jako zachowania przemocy, niosące za sobą negatywne skutki rozwojowe8.
Wykres 3. „Są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa”
Dynamika omawianego wskaźnika - społecznej aprobaty wykorzystywania tzw. klapsów - ma jednak wyraźny
pozytywny kierunek (Wykres 4). W ciągu zaledwie dekady ( od 2008 roku) widać aż 26% spadek aprobaty
klapsów przy jednoczesnym znaczącym 29% wzroście ich dezaprobaty. Jak można zauważyć spadek ten jest
dosyć systematyczny w ogólnym rozkładzie (wykres 4), jak i szczegółowym, który ukazuje korzystne zmiany
w grupach zdecydowanych przeciwników i zwolenników klapsów (wykres 4 a).
8 Ten wątek wraz z odwołaniami podjęto we Wprowadzeniu.
6%
46%27%
21%
Ogółem N=1042
zdecydowanie tak raczej tak
raczej nie zdecydowanie nie
5%
47%23%
25%
Rodzice dzieci do 18 roku życia N=273
7
Wykres 4. Społeczna aprobata klapsów 2008-2017, dane zagregowane
Wykres 4 a. Społeczna aprobata klapsów 2008-2017, dane szczegółowe
Ten obraz danych sugeruje, iż zmniejszanie się poziomu społecznej akceptacji uderzania dziecka – stosowania
tzw. klapsów, to stała spadkowa tendencja.
Podobnie, jak przy danych ukazujących dynamikę aprobaty bicia dzieci, także w tym wypadku widoczny,
odstający od tendencji płynnego spadku /wzrostu ocen, skok danych w roku 2016, jest najprawdopodobniej
związany z zastosowaną wówczas zmianą sposobu kontaktu z respondentami z CAPI na CATI, który mógł
wpłynąć na szczerość udzielanych odpowiedzi.
tak nie trudno powiedzieć
78
19
3
69
27
4
68
29
3
60
33
7
61
33
6
58
34
7
46
54
1
5248
0
CBOS 2008 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
28
50
118
3
18
50
18
94
18
50
19
11
3
13
47
22
127
10
51
21
12
6
12
46
22
127
12
34 32
22
1
6
46
27
21
0
2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
8
Inne zachowania przemocy wobec dziecka
Inne zachowania przemocy wobec dziecka charakteryzuje zróżnicowany poziom społecznej akceptacji
(Wykres 5). Wszystkie przedstawione badanym zachowania, poza „zabronieniem jakichś przyjemności”, są
zachowaniami określanymi przez ekspertów jako przemocowe mogące powodować negatywne konsekwencje
w tym poważne negatywe skutki emocjonalne u dziecka. W perspektywie odpowiedzi badanych, okazuje się,
ze najwyższe liczbę wskazań uzyskały krzyczenie na dziecko (66%) oraz wielogodzinna izolacja /zamkniecie
dziecka w odosobnieniu (42%) , najmniej natomiast wskazań uzyskało spoliczkowanie dziecka (7%).
Odpowiedzi w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia różniły się nieznacznie (o 1-3 punkty) od wskazań
w perspektywie ogółu badanych.
Wykres 5. Które z wymienionych sposobów postępowania z dzieckiem mogą być Pani / Pana zdaniem wykorzystywane
w wychowaniu?
Uzyskane odpowiedzi pokazują, że najwyższa aprobata społeczna dotyczy tych zachowań, które w potocznym
rozumieniu nie są traktowane - określane jako przemoc, to jest zachowań takich, jak: krzyczenie na dziecko
czy grożenie dziecku, czy też zamykanie dziecka w odosobnieniu na wiele godzin . Najniższe natomiast
wskaźniki uzyskały zachowania, które powszechnie są rozumiane jako poniżające i agresywne, takie, jak
spoliczkowanie czy zbicie dziecka przedmiotem. Do aprobaty tychże zachowań badani przyznawali się w
niewielkiej części, tu wskazania uzyskiwały poziom zaledwie kilku lub kilkunastu procent. Zauważyć przy
tym można, iż spoliczkowanie, które jest zachowanie traktowane kulturowo jako szczególnie poniżające
uzyskało zaledwie kilka procent wskazań ze strony badanych
30
17
16
7
65
35
66
15
37
42
Ś c i ś n i ę c i e ( n p . r a m i e n i a ) , u s z c z y p n i ę c i e
P o c i ą g n i ę c i e z a wł o sy , u c h o
B i c i e j a k i m ś p r z e d m i o t e m ( n p . p a s k i e m , …
S p o l i c z k o w a n i e
Z a b r o n i e n i e j a k i c h ś p r z y j e m n y c h a k t y w n o ś c i …
O b r a ż e n i e s i ę n a d z i e c k o - t r a k t o w a n i e …
N a k r z y c z e n i e n a d z i e c k o
U ż y c i e n e g a t y w n y c h p o r ó w n a ń , e p i t e t ó w ( n p . …
G r o ż e n i e „ l a n i e m ”
K i l k u g o d z i n n a i z o l a c j a ( n p . z a b r o n i e n i e …
9
2. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą
Kolejnym aspektem postaw społecznych wobec problemu przemocy w wychowaniu jest akceptacja bicia jako
skutecznej metody wychowawczej. Przy zastosowaniu bezpośredniego pytania zebrane odpowiedzi wskazują,
iż co piąty Polak spostrzega bicie w kategoriach skutecznej metody wychowawczej, a jedynie ponad jedna
trzecia (37%) jest stanowczo przeciwna takiemu stanowisku (wykres 6).
Wykres 6. „Zbicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wychowawczą”
Minimalnie rzadziej niż ogół badanych, bicie do grona metod wychowawczych włączają rodzice (17%).
Więcej też jest wśród nich zdecydowanych przeciwników takiego stanowiska (42%).
Obserwując wysokość wskaźnika w perspektywie kilku minionych lat (wykres 7), dostrzec można i w
zasadzie sytuacja pod tym względem zbytnio nie ulega poprawie, jakkolwiek zwraca uwagę to, że grupa osób,
które nie uznają bicia za skuteczną metodę wychowawczą powiększyła się minimalnie w ostatnim roku
badania. Nie zmienia to jednak póki co w miarę stabilnego obrazu (w perspektywie 6 lat), w którym między
21 a 29 % Polaków uznaje bicie za metodę wychowawczą.
Wykres 7. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą 2008-2017 , dane zagregowane
3%
18%
42%
37%
ogółem N=1042
zdecydowanie tak raczej tak
raczej nie zdecydowanie nie
3%14%
41%
42%
Rodzice dzieci do 18 roku życia N=273
tak nie trudno powiedzieć
21
71
8
25
71
5
29
63
8
27
66
8
26
65
97
92
1
21
79
0
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
10
Wykres 7 a. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą 2008-2017, dane szczegółowe
Ponownie, jak przy poprzednich wykresach ukazujących dynamikę, propozycja interpretacji
„nieprzystającego” do tendencji skoku danych w roku 2016 ( tu szczególnie widoczna w kategorii raczej tak
i raczej nie i zdecydowanie nie), najprawdopodobniej związany z zastosowaną zmianą procedury z CAPI na
CATI, która mogła wpłynąć na szczerość udzielanych odpowiedzi.
Wnikając głębiej w to zagadnienie, badanych zapytano o sytuacje, które ich zdaniem uprawniają do
zbicia dziecka. Uzyskane wskazania oraz deklaracja całkowitego negowania kar cielesnych bez względu na
okoliczności, budują obraz w którym aprobaty stosowania kar cielesnych dotyczy przede wszystkim w
sytuacji, w których zagrożone jest zdrowie lub życie dziecka lub jego pomyślność życiowa (około jedna
czwarta wskazań) (wykres 8). Zauważyć można, iż kontekstem tych zachowań jest w zasadzie lęk rodzica o
dziecko. Rzadziej choć w niewielkim stopniu, kary cielesne są aprobowane w sytuacji nieposłuszeństwa
dziecka i oszukiwania rodzica (około jedna piąta badanych) . Tu z kolei kontekstem zachowań dziecka jest w
zasadzie podważanie autorytetu rodzica. Najrzadziej aprobata stosowania kar cielesnych dotyczy
niepowodzeń szkolnych (16%). Specyfikacja danych w grupie rodziców w tym przypadku nie wykazała w
zasadzie różnic w wysokościach wskaźników co do poszczególnych rodzajów odpowiedzi.
zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
3
18
3833
84
20
3734
54
25
3528
84
23
3531
84
23
36
28
91
6
27
65
13
18
4237
0
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
11
Wykres 8. W jakich okolicznościach, Pana / Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"?
W obrazie uzyskanych odpowiedzi należy też zwrócić uwagę na grupę badanych, którzy zdeklarowali się jako
całkowicie negujący stosowanie kar cielesnych w jakichkolwiek okolicznościach (39%). Jak się wydaje to
kolejny wskaźnik potwierdzający poziom bezwzględnej dezaprobaty dla kar cielesnych jako charakteryzujący
jedynie nieco ponad jedną trzecią społeczeństwa ( jak przy pytaniu o tzw. lanie).
W badaniu 2017 zauważono ponadto w stosunku do rozkładu danych z analizowanego pytania z roku
2016 (wykres 8a) wzrost poparcia dla zastosowania kar cielesnych w większości sytuacji (nawet dwukrotny)
oraz spadek bezwzględnej dezaprobaty dla kar cielesnych (czyli w odpowiedzi, wobec dzieci nie należy
stosować żadnych kar cielesnych w żadnych okolicznościach) z poziomu 59% do poziomu 39%.
Wykres 8. W jakich okolicznościach, Pana / Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"?
Tę zmianę można by spostrzegać jako wzrost poparcia dla kar cielesnych, jaki nastąpił w ciągu roku, ale w
gruncie rzeczy to mało prawdopodobne zjawisko. Zwłaszcza wobec spadających wartości pozostałych
20
21
24
26
16
26
39
d z i e c k o j e s t u p a r c i e n i e g r z e c z n e i c z ę s t o n i e w y p e ł n i a p o l e c e ń , n i e s ł u c h a r o d z i c a
d z i e c k o k ł a m i e , o s z u k u j e
d z i e c k o z a c h o w u j e s i ę w s p o s ó b b e z p o ś r e d n i o z a g r a ż a j ą c y j e g o ż y c i u
d z i e c k o z a c h o w u j e s i ę w s p o s ó b n a r a ż a j ą c y z d r o w i e
d z i e c k o n i e c h c e s i ę u c z y ć , p r z y n o s i z ł e o c e n y , w a g a r u j e
d z i e c k o p o p e ł n i ł o j a k i e ś p o w a ż n e w y k r o c z e n i e l u b p r z e s t ę p s t w o
W o b e c d z i e c i n i e n a l e ż y s t o s o w a ć ż a d n y c h k a r f i z y c z n y c h , w ż a d n y c h o k o l i c z n o ś c i a c h
dziecko jest uparcie niegrzeczne i często nie wypełniapoleceń, nie słucha rodzica np. nie odrabia lekcji, nie…
dziecko kłamie, oszukuje
dziecko zachowuje się w sposób bezpośrednio zagrażającyjego życiu np. wybiega na ulicę, bawi się niebezpiecznymi…
dziecko zachowuje się w sposób narażający zdrowie np. palipapierosy, pije alkohol, przyjmuje dopalacze, nie chce jeść…
dziecko nie uczy się, przynosi złe oceny, wagaruje
dziecko popełniło jakieś poważne wykroczenie,przestępstwo: kradzież, pobicie kogoś
wobec dzieci nie należy stosować żadnych kar fizycznych wżadnych okolicznościach
10
11
26
20
8
22
59
12
wskaźników monitorowania aprobaty przemocy w wychowaniu. Dlatego sugerowana interpretacja tych
różnic (2017 a 2016) stawia na pierwszym planie zmianę proceduralną zbierania danych, jaką zastosowano w
roku 2016, a której znaczenie już wcześniej tu pokazano. Nota bene, samo wystąpienie takich „nietypowych”
zmian dotyczących opinii na temat przemocy w wychowaniu, ze względu na inny sposób zapytywania (
pytania pozostały te same) , może też być przedmiotem refleksji na temat metodologicznych problemów
badania zjawisk w wymiarze populacyjnym.
3. Społeczny odbiór działań wobec przemocy w wychowaniu
Analiza postaw społecznych dotyczących przemocy w wychowaniu ukierunkowana została także na
uchwycenie społecznego nastawienia do wprowadzonych regulacji prawnych w zakresie ochrony dzieci przed
przemocą. Z jednej strony analizie poddano wiedzę o wprowadzonym w 2010 roku zakazie stosowania kar
cielesnych ( który został na mocy Ustawy nowelizującej ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z
2005 roku, umieszczony został w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w postaci przepisu „Osobom
wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się
stosowania kar cielesnych” , jako art. 96.1 krio). Z drugiej strony zapytano o ocenę jego funkcjonalności.
Ponadto w obszarze analizy społecznego nastawienia do problemu przemocy w wychowaniu, starano się
rozpoznać społeczne preferencje na temat działań, jakie wobec rodziców stosujących przemoc powinny być
podejmowane.
Wiedza i nastawienie do istnieniu prawnego zakazu kar cielesnych
Zebrane dane obrazują mało satysfakcjonująca sytuację na temat społecznej wiedzy o istnieniu w polskim
prawie zakazu kar cielesnych (wykres 9)
Wykres 9. „Bicie dziecka jest niezgodne z polskim prawem”
28%
42%
19%
11%
Ogółem N=1042
35%
45%
15%5%
Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
13
Wiedzę o funkcjonowaniu w Polsce zakazu kar cielesnych ma w zasadzie jedynie co trzeci Polak ( odpowiedzi
„zdecydowanie tak”). Nieco wyższa (35% ) w porównaniu z ogółem badanych jest wiedza rodziców. Jednak
nie zmienia to ogólnej oceny poziomu ich świadomości co do istnienia prawa zakazującego kar cielesnych
jako alarmująco niskiej.
Co więcej, prześledzenie dynamiki poziomu społecznej wiedzy o istnieniu prawa zakazującego kar cielesnych
pokazuje iż wiedza ta, tak na prawdę maleje od czasu wprowadzenia zakazu (wykres 9a).
Wykres 9 a. Wiedza o zakazie kar cielesnych w latach 2011-2017
Uzyskany obraz niekorzystnych zmian co do stanu społecznej świadomości o prawnej ochronie dzieci przed
przemocą, wyraźnie skłania do refleksji nad potrzebą promowania istnienia zakazu, ale też i społecznej
edukacji na temat jego właściwego rozumienia i funkcji, którą nie jest bynajmniej kryminalizacja zachowań
ale edukacyjno-normotwórcze działanie.
Poza poziomem świadomości, zebrane dane pozwoliły określić także nastawienie do zakazu, czyli
społeczną ocenę jego funkcjonalności (wykres 10 i 10a).
Wykres 10. Czy Pana / Pani zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne,
może przynieść pozytywne skutki? Ogółem N=1042
zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
37 37
12
4
11
39 39
12
47
29
37
18
512
35
41
10
3
11
32
40
115
11
28
42
18
11
0
2011 2012 2013 2014 2015 2017
19%
36%
33%
12%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
14
Wykres 10 a. Czy Pana / Pani zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne, może przynieść pozytywne skutki - rodzice N=273
Jak widać, większość badanych (55%) pozytywnie ocenia zakaz (niezależnie od tego czy wie o jego
istnieniu), jednak zdecydowana aprobatę wyraża jedynie co piąty badany. Nieco wyższa pozytywna ocena
funkcjonalności zakazu występuję w grupie rodziców, gdzie jedna czwarta z nich zdecydowanie popiera
zakaz. Uzyskany obraz społecznego nastawienia do zakazu bicia dzieci , wydaje się wspierać dodatkowo
rekomendację dotyczącą realizacji społecznej edukacji oraz odpowiedniego przekazu rodzicom znaczenia
i sensu istnienia prawnego zakazu wszelkiej przemocy wobec dzieci.
Jako korzystną należy odnotować zaobserwowaną na przestrzeni kilku lat zwyżkową tendencję w
pozytywnej ocenie funkcjonalności zakazu (wykres 10 a).
Wykres 10 a. Pozytywna ocena zakazu w latach 2011-2017
24%
33%
34%
9%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
tak
47 47 45
55 57 55
2011 2012 2013 2014 2015 2017
15
Preferencje działań wobec problemu przemocy w wychowaniu
W ramach analizy społecznego nastawienia do działań wobec sytuacji przemocy w wychowaniu, analizie
poddano zarówno nastawienie wobec ingerowania w tego typu przypadków , jak i preferencje co do
charakteru działań, jakie powinny być zastosowane w ramach społecznej interwencji.
W pierwszym aspekcie badania ujawniły raczej duże społeczne przyzwolenie na ingerencję w
sytuacje stosowania kar cielesnych (67%). Warto jednak zwrócić uwagę, ze jedynie co czwarty badany
uważa w sposób zdecydowany, że stosowanie kar cielesnych nie jest prywatną sprawą rodziców (wykres
11).
Wykres 11. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,
jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (ogółem N=1042)
Z drugiej strony patrząc , mało korzystne jest jednak to, że aż jedna trzecia Polaków uważa sytuacje
stosowania przemocy w wychowaniu za całkowicie prywatną sprawę rodziców.
Spoglądając na wyspecyfikowane dla grupy rodziców dane w tej kwestii (wykres 11a), zauważyć
można nieco wyższe ich zdecydowane poparcie dla ingerencji w przedmiotowe sytuacje ( 30%).
Wykres 11 a. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,
jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (rodzice N=273)
4%
29%
43%
24%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
3%
28%
39%
30%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
16
Co do charakteru działań jakie należy podejmować wobec rodziców bijących dzieci, społeczne preferencje
wyraźnie nominują działania nadzorcze i pomocowe nad restrykcjami (wykres 12).
Wykres 12. Jakie działanie powinno się przede wszystkim podejmować wobec rodziców,
którzy biją swoje dzieci?
Najwyższą rangę w tych preferencjach uzyskały bowiem takie działania, jak nadzór kuratora oraz pomoc w
radzeniu sobie ze stresem oraz edukacja w zakresie pozytywnych metod oddziaływania na dziecko.
Minimalne wskazania dotyczyły natomiast pozbawiania wolności, czy odbierania dzieci. Można też
zauważyć, ze jedynie 8% badanych wykazało niechęć do jakiejkolwiek interwencji, co poniekąd wspiera
poprzednie wnioski na temat istnienia społecznego przyzwolenia na ingerowanie w sytuacje przemocy w
wychowaniu. W edukacji też i przekonywaniu rodziców, bardziej niż w straszeniu ich surowymi karami,
Polacy upatrują też szanse na eliminowanie kar cielesnych (wykres 13).
Wykres 13. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,
jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (ogółem N=1042)
8
4
7
25
9
25
22
1
żadnych działań, to ich prywatna sprawa
powinno się ich zamykać w więzieniu
powinno się im odbierać dzieci i umieszczać je w rodzinachzastępczych
powinno się ich nadzorować przez kuratora
powinno się ich przymusowo leczyć (przymusowa terapia)
powinno się im pomagać lepiej radzić sobie ze stresem i panowaćnad sobą
powinno się ich edukować w zakresie pozytywnych metodwychowania
nie wiem/ trudno powiedzieć
28
52
52
1
1
o d s t r a s z a n i e s u r o w y m i k a r a m i z a b i c i e d z i e c i ( n p . o g r a n i c z e n i e w o l n o ś c i , n a d z ó r k u r a t o r a , o d b i e r a n i e
d z i e c i n a j a k i ś c z a s )
e d u k o w a n i e o p r a w a c h i g o d n o ś c i d z i e c k a
t ł u m a c z e n i e , ż e b i c i e j e s t s z k o d l i w e i p o k a z y w a n i e j a k r a d z i ć s o b i e z d z i e c k i e m
i n n e d z i a ł a n i a
n i e w i e m / t r u d n o p o w i e d z i e ć
17
Jednym ze skutecznych sposobów edukacji i zmiany postaw akceptacji przemocy w wychowaniu oraz
eliminowania kar cielesnych są kampanie społeczne, których skuteczności dowodzą badacze w różnych
krajach. W Polsce tematyczne kampanie społeczne przeciwko przemocy wobec dzieci są realizowane od
wielu lat. Jednak, jak pokazują to uzyskane przez nas dane, kampanii związanych z problemem przemocy w
wychowani, jest albo za mało albo (oraz) są nieefektywne w formule (drodze) docierania do odbiorców
ogólnych lub wybranych. Badani zapytani o styczność z kampaniami na temat bicia dzieci w większości
zadeklarowali bowiem że z takimi się nie zetknęli (wykres 14).
Wykres 14. Czy kiedykolwiek spotkał(a) się Pan (Pani) z jakimś kampaniami dotyczącymi bicia dzieci,
kar fizycznych wobec dzieci? (ogółem N=1042)
Taki obraz społecznego „odbioru” kampanii z pewnością zmusza do re-konceptualizacji ich formy i
sposobów realizacji.
4. Przemoc w wychowaniu w deklaracjach rodziców
Przemoc stosowana przez rodziców w wychowaniu, oraz ogólniej przemoc wobec dzieci jest zjawiskiem
niezwykle trudnym pod względem trafności oszacowania zakresu jego występowania. W praktyce stosowane
są różne sposoby i wskaźniki. Z jednej strony pokazuje się wskaźniki rzeczywiste ( liczby bezwzględne)
odnotowywanych w różnych statystykach przypadków przemocy wobec dzieci ( statystyki tzw. incydentów
/incidents/). W Polsce przykładem takich statystyk są liczby małoletnich odnotowywanych w procedurze
Niebieska Karta jako ofiary przemocy domowej, czy statystyki wymiaru sprawiedliwości pokazujące liczy
postepowań sądowych lub wyroków. Inny wymiar mają oszacowania rozmiarów zjawiska oparte o badania
populacyjne (surveyowe) prowadzone w grupach rodziców, dzieci oraz jako badania retrospekcyjne
dorosłych. Obie strategie prezentowania zakresu problemu mają swoje mocne i słabe strony, dlatego obie
najczęściej są łącznie wykorzystywane jako obrazujące występowanie problemu.
73%
16%
11%
Nigdy
Raz
Kilka razy
18
Ze względu na charakter całości prezentowanego w raporcie badania, odniesienie się do kwestii
zakresu problemu przemocy w wychowaniu możliwe było w perspektywie badań populacyjnych jedynie
poprzez analizę deklaracji na temat występowania zachowań przemocy – uderzania i bicia dziecka czy innych
zachowań. Założenie względnej nawet szczerości badanych w tej mierze byłoby dość naiwnym podejściem
badawczym, dlatego uzyskane wskaźniki traktowane są nie tyle jako obrazujące faktyczne rozmiary zjawiska,
ile jako ukazujące i umożliwiające analizę skłonności rodziców do przyznawania się do stosowania
przemocy wobec dzieci jako swoistego meta wskaźnika ich postaw.
W celu eksploracji zagadnienia badanym rodzicom oraz osobom posiadającym dzieci w tym dorosłe
przedstawiono kilka pytań.
Przy bezpośrednim zapytaniu o wykorzystanie tzw. lania, niewielu rodziców przyznało się do takiego
zachowania (wykres 16)
Wykres 16. Czy zdarzyło się kiedykolwiek, że Pan (Pani) dziecko dostało tzw. „lanie”? N=273
Jeszcze mniej – dwukrotnie mniej - przyznało się do bicia dziecka w ostatnim czasie (wykres 16a), tj. w ciągu
ostatniego roku.
Wykres 16 a. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się, że dziecko dostało tzw. „lanie”?
1% 7%8%
84% dosyć często od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy
6% 3%
91%
od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy
19
Uzyskane dane pokazują, iż rodzice rzadko przyznają się do zachowań ocenianych społecznie
jednoznacznie jako przemoc wobec dzieci.
Nieco inaczej przedstawia się sytuacja dotycząca tzw. klapsów czyli uderzania dziecka. W tym
wypadku poziom ujawnień rodziców jest zdecydowanie wyższy (wykres 17). Do zastosowania klapsa
przyznało się aż 55% rodziców, w tym co czwarty do jego zastosowania od czas do czasu.
Wykres 17. Czy zdarzyło się Panu / Pani kiedykolwiek wymierzyć swojemu dziecku klapsa?
W tej kwestii również zdecydowanie rzadziej – niemal dwukrotnie rzadziej – rodzice przyznawali się do
wymierzania dziecku klapsa w ostatnim czasie (wykres 17a).
Wykres 17 a. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Panu / Pani dać dziecku klapsa?
Zarówno w przypadku bicia, jak i wymierzania klapsów można by interpretować tę znaczącą różnicę jako
wskazującą na wycofywanie się rodziców z tego rodzaju zachowań, albo jako związaną z dorastaniem dzieci
badanych rodziców, gdyż stosowanie kar cielesnych jest skorelowane z wiekiem dziecka. Albo też z mniejszą
1%
25%
29%
45%
dosyć często
od czasu do czasu
raz lub kilka razy
nigdy
1%
14%
14%
71%
dosyć często
od czasu do czasu
raz lub kilka razy
nigdy
20
skłonnością ( większym oporem) do przyznawania się do obecnych zachowań w porównaniu z przeszłymi
zachowaniami.
Porównanie obu rodzajów zachowań ( sprawiania lania i klapsów) skłania do tezy, iż rodzice chętniej
ujawniają zachowania, które w sensie obyczajowo-kulturowym nie są jednoznacznie nazywane przemocą.
Analiza dynamiki deklaracji rodziców na przestrzeni kilku lat (2014-2017) pokazuje, że między obu
zachowaniami jest wyraźna różnica w poziomie ujawnień rodziców (wykres 18).
Wykres 18. Dynamika ujawnień zachowań rodziców w latach 2014-2017
Jak widać, o ile poziom ujawnień co do zastosowania klapsów pozostaje na niezmienionym poziomie , o tyle
ujawnienia rodziców i osób posiadających dzieci co do zbicia dziecka mają zróżnicowany poziom.
Jednocześnie jest on zdecydowanie niższy niż w kategorii stosowania klapsów. Wydaje się, że ten obraz
dynamiki potwierdza wcześniejszą tezę, iż rodzice przyznają się do zachowań, których nie spostrzegają jako
niewłaściwe, jako negatywnie społecznie oceniane. Tę tezę wzmacnia analiza korelacji odpowiedzi na
pytania z wyrażanymi opiniami co do aprobaty tych zachowań. Na poziomie istotnym statystycznie do
klapsów częściej przyznawali się rodzice , którzy uważali, iż bicie dziecka nie jest niezgodne z prawem. Przy
okazji warto wskazać, iż do pozostały cech modyfikujących stosowanie klapsów przez rodziców na
poziomie istotnym statystycznie zaliczają się: własne doświadczenia przemocy w wychowaniu w
dzieciństwie, niskie wykształcenie, starszy wiek rodziców oraz pochodzenie z małych miejscowości. Warto
też zwrócić uwagę na różnicę w wysokościach wskaźników pomiędzy „aktualnymi” rodzicami a ogólną grupą
osób posiadających dzieci, która może być interpretowana jako dokonywanie się generacyjnej zmiany postaw
rodziców co do stosowania przemoc w wychowaniu.
Rodzice pytanie o inne zachowania przemocowe wobec własnych dzieci ujawniali je na różnym
poziomie (Wykres 19). Do niektórych przyznawali się niemal powszechnie, podczas gdy inne wskazywane
były przez nikły procent rodziców.
klapsy 2014 klapsy 2015 klapsy 2016 klapsy 2017 bicie 2014 bicie 2015 bicie 2016 bicie 2017
64 64 62 67
3222
1325
55 55 55 55
179 8
16
rodzice rodzice dzieci do 18
21
Wykres 19. Czy zdarzyły się Panu / Pani wobec własnego dziecka któreś z zachowań:
Ponownie w obrazie wskazań zauważyć można, iż rodzice częściej przyznają się do zachowań
nietraktowanych w wymiarze obyczajowo-kulturowym jako zachowania przemocowe, co widać we
wskazaniach na „krzyczenie na dziecko”, do którego przyznała się większość badanych rodziców – 70%,
ale też we wskazaniach na „grożenie dziecku laniem” – 39%. Z kolei zachowania uznawane kulturowo za
szczególnie poniżające (spoliczkowanie) czy niewłaściwe ( zagrożenie wyrzuceniem), czy ewidentne w
wymiarze przemocy fizycznej (bicie pasem) lub w wymiarze agresji werbalnej ( wyzwiska) wskazywane były
przez niewielki odsetek rodziców (10 lub mnie%).
Podsumowanie i rekomendacje
Przedstawiony w kilku perspektywach obraz społecznych postaw dotyczących przemocy w wychowaniu
można zdecydowanie określić jako niekorzystny. Przedstawione wskaźniki, jakkolwiek w kilku parametrach
obniżające się w perspektywie lat, uznać należy za szkodliwie wysokie. Społeczna akceptacja kar cielesnych
jest jednym z podstawowych czynników ryzyka stosowania takich sposobów wobec dzieci. To także
pokazują analizy korelacyjne w kolejnych edycjach badań własnych, w których na poziomie statystycznej
istotności widać, iż rodzice aprobujący kary cielesne, częściej faktycznie uciekają się do takich sposobów w
praktyce. Trudno stawiać tezy określające, jaki poziom przyzwolenia dla kar cielesnych byłby aprobowalny?
Właściwą odpowiedzią jest – poziom zerowy. Choć wiadomo, że osiągnięcie takiego stanu jest utopią. Nie
mniej dla podkreślenia znaczenia zminimalizowania społecznej aprobaty kar cielesnych w celu eliminowania
przemocy wobec dzieci, w globalnych narracjach dotyczących zjawiska i działań wobec niego mocno
wybrzmiewa nawoływanie „zero tolerancji dla przemocy”, jakiejkolwiek przemocy, w tym tzw. lekkich kar
10
14
3
9
10
16
70
10
7
39
55
16
k a r m i ć n a s i ł ę ( k i e d y b y ł o m a ł e )
s z a r p a ć , p o p y c h a ć l u b p o t r z ą s a ć z e …
s p o l i c z k o w a ć
p o c i ą g n ą ć z a w ł o s y l u b u s z y
„ d a ć w s k ó r ę ” p a s e m l u b i n n y m p r z e d m i o t e m
u s z c z y p n ą ć , ś c i s n ą ć z e z ł o ś c i ą r ę k ę , n o g ę l u b …
n a k r z y c z e ć
w y z y w a ć , n a z w a ć n p . c i a m a j d ą , o s ł e m i t p .
z a g r o z i ć w y r z u c e n i e m z d o m u , o d d a n i e m k o m u ś , …
g r o z i ć ż e d o s t a n i e l a n i e
w y m i e r z y ć k l a p s a
w y m i e r z y ć " l a n i e "
22
cielesnych. Badacze bowiem podkreślają związek pomiędzy stosowaniem „lekkich” kar cielesnych /klapsów/
a wystąpieniem zagrażających zdrowiu i życiu dziecka zachowań przemocy jak również związek pomiędzy
aprobatą kar cielesnych a ryzykiem wystąpienia „poważnych” form znęcania się nad dzieckiem. Uważa się
też , ze odkryte związki pomiędzy stosowaniem klapsów a poważnymi formami znęcania się nad dzieckiem
wskazują, na to że zmniejszanie akceptacji i używania klapsów może owocować zmniejszeniem się liczby
przypadków poważnego znęcania się nad dzieckiem9 .
Tego typu uwagi badaczy oraz własne konkluzje badawcze skłaniają do postawienia, jako
podstawowej rekomendacji o potrzebie działań prowadzących do zwiększenia zaangażowanie różnych
podmiotów oraz użycie możliwie szerokich i efektywnych sposobów i środków eliminujących zarówno
używanie, jak i jakąkolwiek aprobatę kar cielesnych, nawet w tzw. łagodnej” postaci – przysłowiowych
klapsów. Eksperci wskazują na szeroki wachlarz działań, jakie mogą do tego prowadzić. Wyraźnie
akcentowane wśród nich – ze względu na efektywność - są obok wprowadzenia zakazu kar cielesnych,
kampanie społeczne10, ale też i innych działań na różnych poziomach prewencji i poziomów ryzyka
stosowania przemocy w wychowaniu11.
Zdecydowanie także postulować należy wypracowanie spójnej polityki, która w różnych obszarach
społecznych takich, jak edukacja, pomoc i wsparcie rodzin, zdrowie psychiczne i ogólne, a nawet zatrudnienie,
będzie promowała rozwiązania, które minimalizują czynniki podnoszące ryzyko stosowania kar cielesnych i
innych zachowań przemocy wobec dzieci. Tu mamy już bogatą wiedzę na temat facylitatorów przemocy w
wychowaniu. Realizacji takiego podejścia służy między innymi wypracowanie krajowej strategii ochrony
dzieci przed przemocą ..... wszelką przemocą. Takie przedsięwzięcie, jakkolwiek niełatwe do wypracowania,
jest gorąco rekomendowane na poziomie międzynarodowym i wiele państw podejmuje taki wysiłek. Czas
najwyższy pójść w ich ślady.
9 T. Affifi et al., Spanking and adult mental health impairment ….. op. cit. 2017 10 J.E. Lansford, C. Cappa, D., L. Putnick, M.H. Bornstein, K. Deater-Deckard, R. H. Bradley, Change over time in parents’ beliefs about and reported use of corporal punishment in eight countries with and without legal bans, “Child Abuse & Neglect” 71 (2017) 44–55 , . 11 E.T. Gershoff,, S. J. Leeb, J.E. Durrant, Promising intervention strategies to reduce parents’ use ofphysical punishmen, “Child Abuse & Neglect” 71 (2017) 9–23,