Przegląd Morski [10] 2008.4

przeglądprzeglądprzeglądmorskiMIESIĘCZNIK | KWIECIEŃ 2008 | NR 4 (010)

ISSN 1897-8436

ROSYJSKA ŻEGLUGA ARKTYCZNA str. 4 | OBNIŻYĆ KOSZTY EKSPLOATACJI str. 45

DZIAŁANIA ASYMETRYCZNE – MODA CZY RZECZYWISTOŚĆ? str. 10

str. 24

CZYNNAOBRONAPRZECIWMINOWA

str.|18

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Rosja rozważała możliwość połączenia europejskiej części państwa z Dalekim Wschodem Północną Drogą Morską już na początku XX wieku, zwłaszcza po klęsce pod Cuszimą. Jednak

dopiero w latach 30. warunki polityczne oraz możliwości techniczne pozwoliły na urzeczywistnienie tej idei.

Rosyjska żegluga arktyczna

str.|4

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Działania asymetryczne – moda czy rzeczywistość?str.|10

ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ

Okręt hydrograficzny „Arctowski” z Dywizjonu

Zabezpieczenia Hydrograficznego Marynarki Wojennej (dZH MW) wykonał

kompleksowe badania wraku „Graf Zeppelin”. Miały

one zweryfikować wykryty obiekt podwodny oraz

określić stopień zagrożenia bezpieczeństwa żeglugi.

Badania hydrografi czne

SZKOLENIE I WYCHOWANIE

Zapewnienie możliwości obronnych państwa jest

warunkiem jego suwerenności oraz bezpieczeństwa obywateli.

Postawy poborowych a profesjonalizacja

armii

str.|51

2008/04 przegląd morski �

KWIECEŃ 2008 | NR 4 (010)

przeglądmorski

Szanowni Czytelnicy!Kolejny numer „Przeglądu Morskiego” otwiera artykuł kmdr. por. rez. dr. hab. Krzysztofa Kubiaka, poświęcony rosyj-

skiej żegludze arktycznej. Jej intensywny rozwój może nie tylko zaktywizować gospo-darczo północne, trudno dostępne rejony kraju, ale również przynieść wpływy z opłat armatorów korzystających ze szlaków ark-tycznych. Autor kolejnego artykułu dr inż. Henryk Sołkiewicz zastanawia się nad prawidłowością używania (lub naduży-wania) pojęć „asymetria” i „działania asy-metryczne”. Wskazuje na konieczność uży-wania precyzyjnych pojęć, a nie słów wytrychów, które analizowane problemy wyjaśniają zbyt powierzchownie. Natomiast kmdr ppor. Artur Grządziel pre-zentuje wyniki najnowszych badań hydro-graficznych odkrytego w ubiegłym roku wraku niemieckiego lotniskowca „Graf Zeppelin”. Komandor por. dr inż. Henryk Karwan w drugiej części opracowania o czynnej obronie przeciwminowej omawia współczesne miny morskie oraz ich efek-tywność zarówno jako broni zaczepnej, jak i obronnej, a także sposoby ich neutraliza-cji. Istotne problemy logistyki państw człon-ków sojuszu północnoatlantyckiego, a zwłaszcza zdolności ich sił zbrojnych do wykonania przydzielonych zadań są tema-tem opracowania płk. Marka Dalkowskiego oraz Grzegorza Truszkiewicza. Nowemu systemowi torpedowemu dla budowanej korwety typu Gawron jest poświecony arty-kuł kmdr. por. dr. inż. Adama Cichockiego. Państwa uwadze polecam także pozostałe, równie interesujące artykuły.

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365, 022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: [email protected],

¢ POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Rosyjska żegluga arktyczna, kmdr por. rez dr hab. Krzysztof Kubiak ...............................................4

¢ ZAGADnIenIA OGóLneDziałania asymetryczne – moda czy rzeczywistość?, dr inż. Henryk Sołkiewicz .................................................................. 10

¢ ZAbeZPIecZenIe DZIAłAńBadania hydrograficzne, kmdr ppor. Artur Grządziel .................... 18Czynna obrona przeciwminowa (cz. II), kmdr por. dr inż. Henryk Mirosław Karwan ..................................... 24

AKTUALNOŚCI ................................................................................... 33

¢ TechnIKA I UZbROjenIeObniżyć koszty eksploatacji, kmdr por. dr inż. Adam Cichocki ....................................................... 45

¢ SZKOLenIe I WYchOWAnIePostawy poborowych a profesjonalizacja armii, kmdr ppor. Dariusz Kloskowski, bosm. Monika Woźniak............... 51

¢ SIłY MORSKIe InnYch PAńSTWZ życia flot, kmdr por. Maciej Nałęcz ................................................................... 55

¢ OPRAcOWAnIA OKOLIcZnOŚcIOWeProgramy badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe (cz. I), kmdr rez. dr inż. Jan Tadeusz Dobkowski,kmdr por. rez. dr inż. Ryszard Rugała .............................................. 60

Dyrektor Redakcji Wojskowejredaktor naczelny: Artur Bartkiewicztel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503Zastępca dyrektora: ppłk Lech Mleczkotel.: CA MON 845-685,e-mail: [email protected] prowadzący: kmdr ppor. dr Mariusz Konarskitel.: CA MON 266-207; 262-413,e-mail: [email protected] merytoryczny: Paulina Glińska, dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186Skład i łamanie: Monika Klekociuk

Opracowanie stylistyczne: Renata Gromska, Katarzyna Kocoń, Aleksandra Ogłoza, Teresa WieszczeczyńskaKolportaż i reklamacje: Bellona SA (0-22) 457-04-37, 687-90-41, CA MON 879-041 Informacje o kolportażu: Elżbieta Toczek tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00Reklama: [email protected]ęcie na okładce: Marian KluczyńskiProjekt graficzny: Łukasz Kaugan, CaStudio Druk: Zespół Wydawniczy Sił Powietrznych ul. Żwirki i Wigury 1c, 00-912 Warszawa

Zespół redakcyjny

Przegląd Morski ukazuje się od grudnia 1928 r.

kmdr ppor. dr Mariusz Konarski

redaktor prowadzący

2008/044 przegląd morski

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Umożliwić rozwój

Połączenie europejskiej części Rosji z Dalekim Wschodem było jedynym sposobem na mocniejsze związanie dalekowschodnich kresów z centrum

państwa. Połączenie to, służące rozwojowi go-spodarczemu północnych regionów Rosji, mia-ło dodatkowy atut – zapewniało całkowitą nie-zależność od innych państw.

Północna Droga MorskaEkspedycja lodołamacza „Sibiriakow”

w 1932 r. udowodniła, że uprawianie żeglugi na północy jest możliwe od maja do listopa-da. Jeszcze w tym samym roku powołano Główny Zarząd Północnej Drogi Morskiej.

Na utrzymanie drożności Północnej Drogi Morskiej oraz zapewnienie jej względnego bezpieczeństwa wpłynęły liczne ekspedycje

badawcze, organizowane na przełomie lat 30. i 40. ubiegłego wieku.

W latach 60. i 70. Związek Radziecki sys-tematycznie rozwijał żeglugę arktyczną. W 1978 r. dzięki lodołamaczom, w tym jed-nostkom o napędzie atomowym, oraz wpro-wadzeniu do eksploatacji specjalnych arktycz-nych frachtowców (budowanych głównie w Finlandii) udało się zorganizować całorocz-ną linię do Dudinki – portu obsługującego kompleks przemysłowy wokół Norylska.

Dynamiczny rozwój żeglugi arktycznej w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku był konsekwencją szybkiego rozwoju gospodar-czego północnej Syberii. Droga morska nadal stanowi najważniejsze połączenie ośrodków przemysłowych nad Obem i Jenisejem z resz-tą kraju. Koleją do Dudinki, a dalej na pokła-

ARKTYCZNARosja rozważała możliwość połączenia europejskiej części państwa

z Dalekim Wschodem Północną Drogą Morską już na początku xx wieku, zwłaszcza po klęsce pod cuszimą. Jednak dopiero w latach 30. warunki

polityczne oraz możliwości techniczne pozwoliły na urzeczywistnienie tej idei.

ARKTYCZNARosyjska żegluga

KLI

PSI.c

OM

2008/04 przegląd morski 5

ARKTYCZNA

W latach 30. i 40. minionego wieku na pół-nocnym wybrzeżu Rosji zbudowano wiele

portów i przystani. Były to:

• Dikson – obecnie główny port nad Morzem Karskim oraz ważne centrum hydrometeorolo-giczne, pierwotnie – osada położona na wy-spie u ujścia rzeki Jenisej do Morza Karskiego w dawnym Tajmyrskim (Dołgańsko-Nienieckim) Okręgu Autonomicznym. W 1875 r. wyspę zba-dał Nordenskiöld. Rok później na wyspie zało-żono stację badawczą. W 1884 r. powstała osada Dikson, która później rozrosła się także na stały ląd. W 1935 r. wybudowano port mor-ski. Obecnie miasto liczy 1200 mieszkańców;

• Dudinka – port nad Jenisejem, ośrodek ad-ministracyjny dawnego Tajmyrskiego Okręgu Autonomicznego w Kraju Krasnojarskim. Miejscowość założono w 1667 r., prawa miej-skie uzyskała w roku 1951. Liczy 25 000 mieszkańców;

• Igarka – miejscowość w północnej części Kraju Krasnojarskiego, nad Jenisejem. Żyje w niej 8600 mieszkańców;

• Khatanga – osiedle na półwyspie Tajmyr w Kraju Krasnojarskim, nad rzeką Khatanga. Jedno z najbardziej na północ wysuniętych rosyjskich osiedli. Liczy 3500 mieszkańców;

• tiksi – miejscowość nad Zatoką Buor-chaja (Morze Łaptiewów), w pobliżu ujścia Leny u podnóża Gór charaułaskich. Port wolny od lodu przez trzy miesiące w roku. Miejscowość założono w 1932 r.;

• Zeleny Mys – port na zachodnim brzegu Wyspy Północnej Nowej Ziemi;

• Pevek – miejscowość na wybrzeżu chaun-skim w czukockim Obwodzie Autonomicznym. Założona w 1933 r., prawa miejskie uzyskała w 1967 r. Liczy 5200 mieszkańców;

• Mys Shmidta – osada na północnym wy-brzeżu czukotki. W pobliżu znajduje się dawna baza lotnicza dla bombowców strategicznych, z pasem startowym o długości 1100 m.

Rozwój żeglugidach statków – w dół Jeniseju i na zachód wzdłuż wybrzeża – z kopalni położonych w rejonie Norylska są wywożone nikiel i miedź. Tę samą drogę pokonuje drewno z Igarki. Większość materiałów i urządzeń dla przemysłu wydobywczego, w tym zespo-łów operujących na półwyspie Jamał, jest transportowana na pokładach frachtowców w rejon estuarium Obu, a dalej przewożona barkami w górę rzeki.

NOTATKA

Statki operujące z archangielska i Murmańska docierają aż do położonego w centralnej części północnej Syberii por-tu Tiksi (nad Morzem Łaptiewów). Szlak ten obejmuje rów-nież dolny bieg Leny wraz z leżącymi tam miejscowościami i osiedlami.

Na Dalekim Wschodzie najważniejsze szlaki Północnej Drogi Morskiej łączą Wła-dywostok i inne porty tego rejonu z Pewe-kiem leżącym na wybrzeżu Morza Wschod-niosyberyjskiego. Kluczową arterię komu-nikacyjną, zapewniającą dostęp do obsza-rów położonych w głębi lądu, stanowi rze-ka Kołyma. Umożliwia wywóz wydobywa-nych na tych obszarach minerałów, a jedno-cześnie zaopatrywanie praktycznie odcię-tych od świata miejscowości.

W ostatnich latach istnienia Związku Ra-dzieckiego Północną Drogą Morską przewie-ziono około 7 mln t różnorodnych ładunków. Po rozpadzie ZSRR żegluga północna przeży-wała trudności wywołane ogólnym kryzysem gospodarczym. W połowie lat 90. ubiegłego stulecia przewozy spadły do 1,5 mln t. Jednak na przełomie wieków Syberia odbudowała swoją gospodarkę dzięki skokowemu wzrosto-wi światowego popytu na ropę naftową i gaz ziemny. Rosja zaczęła eksploatować nowe zło-ża na północy, a w związku z tym inwestować w żeglugę polarną.

NOTATKA

W 2007 r. statki żeglujące po Morzu arktycznym przewio-zły około 10 mln t różnorodnych towarów.

Rosja liczy, że w warunkach globalnego ocieplenia uda się przyciągnąć na Północną Drogę Morską zagranicznych armatorów, eksploatujących typowe statki, a nie tylko u

2008/04� przegląd morski

te specjalnie dostosowane do żeglugi ark-tycznej. Ze względów ekonomicznych jest to interesująca oferta. Dla przykładu, szlak wzdłuż północnych wybrzeży Eurazji skra-ca drogę z Jokohamy do Hamburga o oko-ło 40%. Oczywiście trudno sobie wyobra-zić wejście jednostek na wody północne bez współpracy z Rosją i jej administracją morską (pilotaż, dostarczanie map i innych pomocy nawigacyjnych, asysta lodołama-czy). Eksperci oceniają, że rozmaite opła-ty, skalkulowane w taki sposób, by szlak północny ekonomicznie był nadal bardziej atrakcyjny niż południowy, mogłyby przy-nieść Rosji nawet kilkaset milionów dola-rów rocznie.

Rosyjska cywilna flota arktycznaBez floty lodołamaczy o napędzie ato-

mowym utrzymanie żeglugi na Północnej Drodze Morskiej wydaje się niemożliwe, a przynajmniej za mało prawdopodobne na-leży uznać utrzymanie tak intensywnego ruchu statków.

W latach 1959–1994 powstało dziewięć jed-nostek atomowych. Pierwszą z nich był „Le-nin”. Decyzję o jego budowie rząd ZSRR pod-jął 20 listopada 1953 r. Jednak budowę rozpo-częto po trzech latach ze względu na koniecz-ność dopracowania technologii. Stępkę poło-żono 24 sierpnia 1956 r., a statek wszedł do eksploatacji 5 grudnia 1959 r.

Drugą generację radzieckich lodołamaczy atomowych tworzyły zbudowane w Lenin-gradzie (dzisiejszym Sankt Petersburgu) w la-tach 1971–1992 statki: „Arktika”, „Sibir”, „Rossija”, „Sowietskij Sojuz” i „Jamał”. Ostatnim zmodyfikowanym statkiem tej se-rii był lodołamacz „50 Let Pobiedy”, ukoń-czony już w Rosji.

Trzecią generację lodołamaczy atomowych reprezentują statki „Tajmyr” i „Wajgacz”. Ka-dłuby obu jednostek zamówiono w 1985 r. w Finlandii, ale siłownie atomowe zainstalo-wano w Leningradzie. Statki te weszły do eks-ploatacji w latach 1989–1990.

O ile lodołamacze atomowe sprawdziły się w działaniu, o tyle barkowiec „Siewmorput”

o napędzie atomowym pozostał „białym kru-kiem” – innych arktycznych frachtowców z si-łownią nuklearną nie zbudowano.

W Związku Radzieckim, oprócz programu budowy lodołamaczy o napędzie atomowym, duże znaczenie przywiązywano do budowy jednostek tej klasy wyposażonych w napęd konwencjonalny. Ponieważ radzieckie stocz-nie były obciążone wojskowymi programami budownictwa okrętowego, zamówienia na lo-dołamacze składano za granicą, głównie w stoczniach fińskich (miały doświadczenie w budowie tego typu jednostek i dostęp do nowocześniejszych technologii). Obecnie Fe-deracja Rosyjska ma 35 statków tej klasy – 33 zbudowano w Finlandii, jeden w RFN i jeden w stoczni rosyjskiej. Jest to najwięk-sza flotylla lodołamaczy na świecie. Fakt ten stanowi ważny argument w dyskusji na temat podziału Arktyki.

Obecnie żeglugę na Północnej Drodze Morskiej prowadzą dwie rosyjskie kompa-nie żeglugowe – Murmańska Żegluga Mor-ska i Dalekowschodnia Żegluga Morska. Murmańska Żegluga Morska odpowiada za część zachodnią, sięgającą ujścia Leny. Eks-ploatuje ona sześć ciężkich lodołamaczy o napędzie nuklearnym, zdolnych do ciągłe-go kruszenia lodu o grubości do 2 m, które umożliwiają przeprowadzanie statków przez pola lodowe w ciągu całego roku. Z kolei dwa statki o mniejszym zanurzeniu (typu Tajmyr) zapewniają kruszenie lodu na wiel-kich syberyjskich rzekach.

Podstawową zaletą lodołamaczy o napę-dzie nuklearnym jest ich autonomiczność. Dla przykładu, ciężki lodołamacz o napędzie elektrycznym wymaga uzupełnienia paliwa mniej więcej co dwa miesiące. Jednostka

Fuzja

W konstrukcji lodołamacza zastosowano wie-le rozwiązań opracowanych na potrzeby

atomowych okrętów podwodnych. Nie wydaje się przesadne stwierdzenie, że „Lenin” jest efektem ubocznym wdrażania programów wojskowych.


u


u

NazwaWyporność

[tony]Wymiary

Liczba reaktorów/moc

[MW]

Prędkość maksymalna

[węzły]

Autonomiczność[miesiące]

Lodołamacze

„Arktika” 23 500 138 x 23 2 x 171 18 7,5

„Sibir”„Rossija”„Sowietskij Sojuz”„Jamał”

23 500 138 x 23 2 x 171 20,6 7,5

„Tajmyr” „Wajgacz”

21 000 151,8 x 29,2 1 x 171 18,5 7,5

„50 Let Pobiedy”

Barkowiec

„Siewmorput” * 33 980 260,1 x 32,2 x 12 1 x 135 20 –

* Na początku sierpnia 2007 r. opublikowano informację, że Murmańska Żegluga Morska zamierza przebudować tę jednostkę na

statek wiertniczy.

Opracowano na podstawie: Nuclear powered vessels characteristics, http://atomic.msco.ru/cgi-bin/common.cgi?lang=eng&ski-

n=menu2&fn=technic// z 10 stycznia 2008 r.; Atomowy barkowiec Siewmorput zamieni się w statek wiertniczy, http://www.por-

talmorski.pl/caly_artykul.php?ida=6671 z 10 stycznia 2008 r.

Lodołamacze atomowe Murmańskiej Żeglugi Morskiej

WW

W.S

xc.h

u


o napędzie atomowym musi wejść do portu w celu przeprowadzenia czynności obsługo-wych raz na sześć–osiem miesięcy. Podczas eksperymentalnego rejsu lodołamacz „Ark-tika” operował na morzu przez rok (4 maja 1999 – 4 maja 2000).

W barwach murmańskiego armatora pły-wają także dwa lodołamacze o napędzie kla-sycznym. „Kapitan Nikołajew” i „Kapitan Dranicyn” należą do budowanych w Finlan-dii jednostek typu Kapitan Soroki. Przy wy-porności 14 790 t mają one 132,4 m długo-ści, 26,5 m szerokości i 8,5 m zanurzenia. Są wyposażone w silniki wysokoprężne o mo-cy 22 300 KM, dzięki czemu mogą kruszyć lód o grubości do 1,4 m (tab.).

Posiadanie licznej floty lodołamaczy o na-pędzie atomowym wymaga utrzymywania grupy jednostek zabezpieczająco-serwiso-wych, przygotowanych do transportu paliwa nuklearnego oraz przyjmowania i składowa-nia stałych i płynnych odpadów promienio-twórczych. Zadania te wykonują statki: „Wo-łodarskij”, „Imandra”, „Lepse”, „Lotta”, „Ro-sta-1” i „Sieriebrianka”.

NOTATKA

Lodołamacze zapewniają utrzymanie drożności torów wodnych, konwojowanie statków oraz prowadzenie róż-nych działań interwencyjnych.

Do transportowania towarów są wykorzy-stywane specjalistyczne statki, tzw. frach-towce arktyczne. Nie mają one odpowiedni-ka pod flagami innych armatorów. Ich kon-strukcja umożliwia samodzielną żeglugę w paku lodowym, a nawet kruszenie cien-kiego lodu oraz zwiększa bezpieczeństwo pływania w składzie konwojów prowadzo-nych przez lodołamacze.

Murmańska Żegluga Morska podjęła dzia-łania w nowym sektorze rynku – organizuje turystyczne rejsy arktyczne. Do tego celu są wykorzystywane statki „Kławdija Elanskaja” (budowy jugosłowiańskiej) i „Polaris” (budo-wy duńskiej).

Drugą morską kompanią żeglugową jest Da-lekowschodnia Żegluga Morska. Operuje w części wschodniej i eksploatuje lodołama-cze o napędzie klasycznym.

• cztery statki typu SA-15: „Koła”, „Kandalaksza”, „Kapitan Danilkin”, „Jurij Arszeniewskij” – budowy fińskiej, o nośności 19 924 t;

• pięć statków typu Michał Striełakowskij: „Michał Striełakowskij”, „Paweł Wawiłow”, „Kapitan czukczyn”, „Wiktor Tkaczew”, „Kapitan Swiridow” – budowy niemieckiej, o nośności 19 252 t;

• cztery statki typu Dmitrij Donskoj: „Dmitrij Donskoj”, „Aleksander Newskij”, „Iwan Bogun”, „Iwan Susanin” – budowy niemieckiej, o nośności 19 885 t;

• sześć statków zmodernizowanego typu Dmitrij Donskoj: „Wielikij”, „Dmitrij Pożarskij”, „Admirał uszakow”, „Aleksander Suworow”, „Michał Kutuzow”, „Kuzma Minin” – budowy chińskiej, o nośności 23 169 t;

• dwa statki typu Grumant: „Grumant”, „Pomorie” – o nośności 23 645 t;

• dwa statki typu Lunni: „Warzuga”, „Indiga” – budowy niemieckiej, zmodernizowa-ne w Finlandii, o nośności 16 038 t;

• statek „Iwan Papanin” – budowy rodzimej, o nośności 10 150 t;

• statek „Pieczenga” – budowy fińskiej, o no-śności 4694 t;

• statek „Kotlas” – budowy fińskiej, o nośno-ści 2853 t;

• statek „Aleksander Sledjuk” – budowy fiń-skiej, o nośności 17 725 t;

• statek „Katanga” – budowy szwedzkiej, o nośności 23 050 t;

• statek „Natali” – budowy hiszpańskiej, o nośności 142 290 t.

Frachtowce arktyczne Murmańskiej Żeglugi Morskiej

Podział na dwie kompanie jest czysto formal-ny, w razie potrzeby bowiem atomowe lodoła-macze z zachodu kruszą lód na wschodzie.

O ile Murmańska Żegluga Morska jest przedsiębiorstwem armatorskim, dysponu-


u


a) lodołamacze:• „Admirał Makarow” – budowy fińskiej, o no-śności 7 554 t;• „FEScO Sachalin” – budowy fińskiej, o nośno-ści 14 058 t (jednostka może pełnić funkcje ser-wisowe platform wiertniczych);• „Kapitan chlebnikow” – budowy fińskiej, o no-śności 4418 t;• „Krasin” – budowy fińskiej, o nośności 7554 t;• „Magadan” – budowy fińskiej, o nośności 1909 t;b) frachtowce polarne:• „Amderma” – budowy fińskiej, o nośności 18 729 t;• „Anatolij Kolesniczenko” – budowy fińskiej, o nośności 18 545 t;• „Igarka”– budowy fińskiej, o nośności 18 729 t;• „Kapitan Mann” – budowy fińskiej, o nośności 18 545 t;• „Wasilij Burchanow” – budowy fińskiej, o no-śności 18 645 t;• „Wasilij Gołownin” – budowy rodzimej, o no-śności 8590 t (nie jest to typowy frachtowiec, jednostkę można zaliczyć do podklasy jednostek badawczych – zaopatrzeniowców stacji arktycz-nych i antarktycznych).

Flotylla Dalekowschodniej Żeglugi Morskiej:

jącym flotyllą jednostek o napędzie atomo-wym, o tyle Dalekowschodnia Żegluga Mor-ska stanowi dużą grupę kapitałową, specja-lizującą się w działalności transportowo-lo-gistycznej. Oprócz jednostek arktycznych eksploatuje ona kilkadziesiąt statków w in-nych rejonach, zawiaduje terminalami kon-tenerowymi i flotą ciężarówek. Do działań w Arktyce armator skierował dwie grupy jednostek: lodołamacze o napędzie klasycz-nym oraz frachtowce polarne.

Atut arktycznej flotyW ostatnich latach wzrosło zainteresowanie

Arktyką. Wskazuje się dwie tego przyczyny: zasobność wstępnie rozpoznanych na tym ob-szarze i spodziewanych złóż surowców natu-ralnych oraz zachodzące na świecie zmiany klimatyczne. Z opublikowanych szacunków wynika, że tylko tzw. północnoamerykańska Arktyka (obszar, do którego roszczenia zgła-szają Kanada, Stany Zjednoczone i Dania) kry-je od 100 do 200 mln baryłek ropy naftowej i około 74 mln m3 gazu ziemnego. Nierozpo-znane złoża ropy ocenia się na 50 mln bary-łek. Tylko złoża na Morzu Beauforta – ich eks-ploatacja technicznie jest już możliwa – osza-cowano na 12 mln baryłek ropy naftowej i 2,3 mln m3 gazu ziemnego.

Ziemia wchodzi w fazę ocieplenia. Po-wierzchnia arktycznej czapy lodowej może się zmniejszyć nawet o 10%, co oznacza uzyskanie dostępu do nowych złóż. Po cof-nięciu się lodów znacznie łatwiej będzie pro-wadzić działalność gospodarczą w Arktyce. Rosja, Kanada, Stany Zjednoczone, Dania i Norwegia próbują zabezpieczyć swoje in-teresy na tym obszarze. Spośród tych państw najlepiej rozwiniętą infrastrukturę arktycz-ną, ułatwiającą również wysuwanie roszczeń terytorialnych, ma Rosja. Jednym z jej ele-mentów jest nieposiadająca odpowiednika w innych państwach flota arktyczna, zabez-pieczająca nie tylko transport, ale także sta-nowiąca ważny instrument oddziaływania politycznego. ¢

kmdr por. rez dr hab. KRzysztof KubiAKAkademia Marynarki Wojennej

RoSyjSKI LoDołAMACZ „Kapitan chlebnikow” na Antarktydzie

KLI

PSI.c

OM


W publikacjach dotyczących modernizacji Sił Zbrojnych

RP nie zostały jednoznacznie określone możliwe przyszłe zagrożenia. Nie zdefiniowa-no także precyzyjnie poten-cjalnego przeciwnika, a jedy-nie wskazano charakter jego działań (ofensywne, obron-ne, symetryczne, asymetrycz-ne, w rejonach oddalonych, w swojej strefie).

Różnice pojęciowePojęcia „zagrożenie” i „po-

tencjalny przeciwnik” stano-wią podstawę do rozważań operacyjno-strategicznych podczas tworzenia możli-wych scenariuszy przyszłe-go pola walki (w różnych perspektywach czasowych). W tezach zawartych w Wizji Sił Zbrojnych RP – 2030 również bliżej nie określono

zagrożeń i zróżnicowanego potencjalnego przeciwnika. Departament Transformacji MON wskazał tylko, że prze-ciwnik ten będzie stosował działania asymetryczne1.

Autorzy Wizji Sił Zbrojnych RP – 2030 podkreślili, że pol-skie siły zbrojne powinny być zdolne do reagowania na za-grożenia asymetryczne, czyli do wczesnego wykrywania i rozpoznania tych zagrożeń oraz ich neutralizowania (pkt 43). Natomiast nowo tworzony rodzaj sił zbrojnych – Wojska Specjalne – będzie prowadził działania specjalne na lądzie, morzu, w powie-trzu, cyberprzestrzeni oraz w sferze psychologicznej pod-czas zwalczania przeciwnika stosującego działania asyme-tryczne (pkt 57).

Nasuwa się pytanie, czy au-torzy dokumentu, przeciwsta-wiając działaniom asyme-

trycznym działania regularne sił zbrojnych państwa (siły re-gularne), postąpili logicznie. Wiadomo, że regularne SZ prowadzą działania symetrycz-ne, wyróżniające się m.in.:

• walką zwartych forma-cji;

• podziałem pola walki na strefę starcia i zaplecza;

• prowadzeniem walki zgodnie z powszechnie przy-jętymi zasadami, regułami i kanonami;

• walką co najmniej dwóch podmiotów prawa międzyna-rodowego2.

Wydaje się, że założenia Wizji Sił Zbrojnych RP – 2030 są niewłaściwe. Ich au-

1 Wizja Sił Zbrojnych RP – 2030.

Projekt. Departament Transformacji

MON, Warszawa 2007.2 K. Rokiciński: Zagrożenia asymetrycz-

ne w regionie bałtyckim. BEL Studio,

Warszawa 2006.

Siły Zbrojne RP nadal będą restrukturyzowane. Planuje się zmniejszenie stanów osobowych,

uzawodowienie armii oraz dostosowanie zdolności bojowych (operacyjnych) sił zbrojnych do współczesnych zagrożeń. Czy przyszłościowe siły zbrojne będą skuteczne

w zwalczaniu działań asymetrycznych?

Działania asymetryczne –

moda czy rzeczywistość?

ZAGADnIenIA OGóLne Polemika


torzy przyjęli za podstawę dotychczasowy ład i porzą-dek dwubiegunowego świa-ta3, natomiast nie uwzględni-li końcowego efektu globali-zacji, jakim ma być nowy nie-porządek świata4.

Wielu autorów uważa, że wprowadzanie nowego ładu światowego (nowego niepo-rządku świata) oraz kreowa-nie wizji świata bez terrory-

zmu jest problemem cywili-zacji i nie powinno absorbo-wać armii, wojsk specjalnych czy policji. W sprzeczności z tymi poglądami pozostają założenia doktrynalne De-partamentu Transformacji MON. W części dotyczącej przyszłych działań Sił Zbroj-nych RP przewiduje się zwal-czanie przeciwnika stosują-cego działania asymetryczne oraz neutralizowanie (znisz-czenie) zagrożeń asyme-trycznych. Wydaje się, że za-łożenia te sformułowano na podstawie niezbyt wnikliwej analizy problemu. Liczne są bowiem niejasności związa-ne z przyszłym funkcjonowa-niem polskich sił zbrojnych.

Wielu publicystów mało precyzyjnie rozpatruje pro-blematykę działań asyme-trycznych w sferze militar-nej. Przenosi do niej treści z sektora cywilnego, a także

NOTATKA

Wielu autorów uważa, że wprowa-dzenie nowego ładu światowego (no-wego nieporządku świata) oraz kre-owanie wizji świata bez terroryzmu jest problemem cywilizacji i nie po-winno być zadaniem armii, wojsk specjalnych czy policji5. Ani wojsko, ani policja, ani żadne „prywatne” ar-mie i specoddziały nie dają bowiem gwarancji bezpieczeństwa w sytuacji zagrożeń asymetrycznych (działań terrorystycznych). Jak twierdzi C. Rutkowski, w najbliższej przyszłości nie rozwiążą problemu terroryzmu najlepsze nawet GROM-y, superpoli-cje i supertechnika6.

Potrzeba precyzji

We współczesnym pi-śmiennictwie wojskowym

– zarówno jawnym, jak i nie-jawnym – są szeroko stosowa-ne i dowolnie interpretowane następujące terminy: „asyme-tria”, „asymetryczność”, „dzia-łania asymetryczne”, „podej-ście asymetryczne”, „zagroże-nia asymetryczne”7.

NOTATKA

Pojęcia „asymetria” i „asymetrycz-ność” określają różnorodne formy dysproporcji, zróżnicowania i dyshar-monii dwóch stron. Mogą dotyczyć sfery materialnej (gospodarczej, eko-nomicznej, naukowej, technicznej, in-formacyjnej, militarnej) i sfery ducho-wej (kultury, religii, etyki itp.)8.

3 c. Rutkowski: Nowa cywilizacja. Stare

organizacje. „Myśl Wojskowa” 2005

nr 3/4; S. huntington: Zderzenie cywili-

zacji i nowy kształt ładu światowego.

Muza S.A., Warszawa 2000. 4 Z. Bauman: Globalizacja. I co z tego

dla ludzi wynika. PIW, Warszawa 2000.5 S. huntington, op. cit.; c. Rutkowski:

Terroryzm na zimno. „Myśl Wojskowa”

2004 nr 7.6 c. Rutkowski, op. cit.7 P. Gawliczek, J. Pawłowski: Zagrożenia

asymetryczne. AON, Warszawa 2003;

S. Skorupka: Mały słownik języka pol-

skiego. PWN, Warszawa 1969.8 P. Gawliczek, J. Pawłowski, op. cit.;

K. Rokiciński, op. cit.

dowolnie stosuje aparat po-jęciowy. Dopasowuje treść do tez stawianych w pracach. Takie pojęcia, jak „asyme-tria”, „asymetryczność”, „działania asymetryczne”, „podejście asymetryczne” czy „zagrożenia asymetrycz-ne” to słowa wytrychy. Są szeroko stosowane na co dzień, jednak nie zawsze u

uS

NAv

y


zgodnie z ich znaczeniem. W wyniku czego opisywane za ich pomocą zjawiska są wyjaśniane powierzchow-nie, bez głębszej meryto-rycznej analizy.

Czy są to kolejne modne pojęcia? Wystarczy przypo-mnieć popularność takich określeń, jak uniwersalny, kompatybilny, wielozadanio-wy czy interoperacyjny.

Jak interpretowaćPowszechność i dowolność

stosowania wymienionych terminów skłania do określe-nia zakresu ich użycia zarów-no na płaszczyźnie cywilnej, jak i wojskowej. O ile w za-stosowaniach cywilnych można przyjąć pewną swo-bodę ich objaśniania, o tyle w zastosowaniach wojsko-wych wymaga się precyzyj-nych definicji, zapewniają-cych jednoznaczną interpre-tację w sytuacji ryzyka i nie-pewności9. W odniesieniu do działań bojowych (militar-nych) mówi się o ryzyku wy-muszonym, kiedy część da-nych dotyczących sytuacji ma charakter losowy (o zna-nym rozkładzie prawdopo-dobieństwa), reszta danych zaś – zdeterminowany. Jesz-cze bardziej nieprzewidy-walne są sytuacje niepewno-ści, dominujące na polu wal-ki i wymuszające stosowanie precyzyjnego słownictwa.

Pojęcia „asymetria” i „asy-metryczność” mogą doty-czyć sfery materialnej i sfe-ry duchowej. W pierwszej z nich zjawisko asymetrycz-ności prowadzi do konflik-

tów i bezpośrednich kon-frontacji. Konflikty mogą mieć formę walki zbrojnej, wojny gospodarczej (ekono-micznej), walki informacyj-nej lub konfrontacji (nauko-wej, technicznej). Natomiast w sferze duchowej asyme-tryczność może ujawniać się w zmaganiach dotyczących tożsamości cywilizacyjnej (historia, język, kultura, tra-dycja), religijnej (wojny reli-gijne) czy w konfrontacji etycznej (narzucanie obcych stylów i wzorców życia)10.

Asymetryczność zantago-nizowanych stron można wyrazić czynnikami ilościo-wymi i jakościowymi. Uwa-runkowania ilościowe w do-tychczasowych naukach wojskowych, zwłaszcza w sztuce operacyjnej i stra-tegii, zawsze charakteryzo-wano pojęciami: „panowa-nie”, „przewaga ilościowa” i „stosunek sił” (na danym kierunku działań)11. Zależ-ności te także próbowano określać czynnikami jako-ściowymi (np. potencjałem bojowym), jednak nie znala-zły one większego praktycz-nego zastosowania.

W przypadku stosowania dokładnie określonych ter-minów nie jest konieczne wprowadzanie pojęcia „asy-metria ilościowa” (w odnie-sieniu do liczebności wojsk, posiadanych nosicieli uzbro-jenia, liczby środków raże-nia itp.). Problem pojawia się w przypadku określania wpływu uwarunkowań jako-ściowych, będących rezulta-tem ciągłego postępu (tech-

nicznego, technologiczne-go) i rozwoju cywilizacyjne-go. Wówczas jest uzasadnio-ne użycie pojęcia asyme-tryczności jakościowej. Oznacza ono, że przy zbli-żonych i porównywalnych potencjałach ilościowych, jedna ze stron – mająca tech-nologiczną (jakościową) przewagę – może szybciej odnieść zwycięstwo w kon-frontacji zbrojnej.

Asymetryczność jakościo-wa, czyli wykorzystywanie nowoczesnych technologii, procedur i technik, pozwala siłom militarnym operować w przestrzeni cybernetycz-nej. Ta nowa jakość wiąże się z niespotykanymi dotąd zja-

„Asymetryczność jako-ściowa” w technice wojsko-wej polega na użyciu nowo-czesnych technologii (np. stealth), procedur i tech-nik, pozwalających siłom mi-litarnym wkroczyć w prze-strzeń cybernetyczną. Dzięki zastosowaniu „manewru cy-bernetycznego” siły militarne mogą wyjść poza czterowy-miarową przestrzeń i bez-piecznie operować w no-wym, piątym wymiarze – cybernetycznym.

Znaczenie

9 Terroryzm. Anatomia zjawiska.

Red. K. Liedel. Wyd. Naukowe SchOLAR,

Warszawa 2006; W. Findeisen: Analiza

systemowa – podstawy i metodologia.

PWN, Warszawa 1985. 10 P. Gawliczek, J. Pawłowski, op. cit.11 M. Zieliński: Sztuka operacyjna. Cz. I.

Operacje morskie. AMW 2007.

u


2008/04 przegląd morski 1�

wiskami – „kompresją prze-strzeni czasowej” i „elimina-cją czasu”. Dla przykładu, moment rażenia celu działa laserowego praktycznie jest równy momentowi generacji wiązki („wystrzału”) ze względu na faktyczną pręd-kość skondensowanej wiązki promieni świetlnych. Można więc mówić o praktycznej „eliminacji czasu”, niedają-cej jakichkolwiek szans na reakcję obronną.

Wspomina o tym Michał Fiszer w opracowaniu Mili-tarne aspekty terroryzmu12. Rozpatruje on „asymetrię” ja-ko metodę uzyskania przewa-gi nad przeciwnikiem dzięki wykorzystaniu różnic (asy-metrii) istniejących między stronami. Porównywanie po-tencjałów militarnych stron (znacznie różniących się ilo-ściowo, jakościowo i techno-logicznie) autor traktuje jako działania symetryczne (po-nieważ porównuje ten sam czynnik obu stron). Jego zda-niem asymetria polega na wy-korzystaniu tych charaktery-stycznych dla strony elemen-tów, których nie da się wyróż-nić u przeciwnika.

Takie pojmowanie asyme-trii jest uzasadniane jako brak odpowiedniości14. Ów brak odpowiedniości stron kon-fliktu stanowi istotę asyme-trii w znaczeniu militarnym i bezpieczeństwa narodowe-go. Badacze amerykańscy twierdzą, że asymetria to działanie, organizowanie i myślenie odmienne niż prze-ciwnika [...], polega na wy-korzystaniu innych metod,

technologii, posługiwaniu się innym systemem wartości, lub inną logiką15.

Asymetryczne podejścieAmerykanie już w 1999 r.,

analizując zjawisko terrory-zmu jako jednej z wielu moż-liwych form konfliktu asy-metrycznego, użyli pojęcia „podejście asymetryczne”. Rozumieli przez nie specy-ficzny rodzaj myślenia, pole-gający na usiłowaniu obej-ścia lub zniwelowania sil-nych stron, potencjału mili-tarnego przeciwnika, przy jednoczesnym wykorzystaniu jego słabych stron. Zauważy-li, że podejście asymetryczne często wykorzystuje nietrady-cyjną taktykę, nietypową broń i technologię16.

Uwzględniając przyjęte założenia, konflikt prowa-dzony zgodnie z podejściem asymetrycznym zaczęto de-finiować jako „konflikt asy-metryczny”.

Amerykanie, analizując znaczenie pojęcia asyme-tryczności, zgłosili trzy istot-ne zastrzeżenia. Po pierwsze, w języku angielskim pojęcie to ma wiele znaczeń – niesy-metryczny; skrajnie odmien-

ny; niedający się porównać; niemający odpowiednika. Może to skutkować różno-rodnością interpretacji w ofi-cjalnych dokumentach. Po drugie, tłumaczenie terminu „asymetryczny” na języki państw sojuszniczych może zniekształcić jego właściwe znaczenie. I po trzecie – moż-na zauważyć tendencję do traktowania wszystkich zi-dentyfikowanych różnic (między potencjałami, dok-trynami, metodami itp.) jako asymetrię. Stąd już blisko do wniosku, że praktycznie każ-dy konflikt może być uznany za asymetryczny.

Kryteria

Za niepodważalne wyróżniki (kryteria) asymetryczności w sferze mi-litarnej uznano:

- brak odpowiedniości (np. w rodzaju działań, uzbrojeniu, technologii);- odmienność (działania, organizowania);- inność (w zastosowaniu metod, technologii, systemów wartości, logiki itp.);- specyficzny rodzaj myślenia;- nietradycyjną taktykę;- nietypową broń i technologię.

NOTATKA

Pojęcie asymetrii w aspekcie mili-tarnym odnosi się do najbardziej istotnych różnic. Powodują one, że metoda (sposób) prowadzenia wojny przez jedną stronę z różnych wzglę-dów nie będzie wykorzystana przez drugą i do konfrontacji stron dojdzie na różnych płaszczyznach17.

12 Terroryzm. Anatomia..., op. cit.13 P. Gawliczek, J. Pawłowski, op. cit.;

Terroryzm. Anatomia..., op. cit.14 Terroryzm. Anatomia..., op. cit.; S.

Skorupka, op. cit.15 P. Gawliczek, J. Pawłowski, op. cit.;

Terroryzm. Anatomia..., op. cit.16 Tamże.17 Terroryzm. Anatomia..., op. cit.

u


Konflikt, wojna czy dzia-łanie asymetryczne muszą być ulokowane przestrzennie na minimum dwóch różnych płaszczyznach. Każda z nich określa typowe możliwości prowadzenia działań przez jedną ze stron. Podstawowym warunkiem asymetryczności w działaniach militarnych jest więc wymuszona wielo-płaszczyznowość prowadzo-nych działań przez strony konfliktu.

Aby właściwie zrozumieć rozpatrywane zagadnienie, należy wyjaśnić różnicę mię-dzy „zagrożeniami syme-trycznymi” a „zagrożeniami asymetrycznymi”. W wielu przypadkach asymetryczne podejście implikuje „zagro-żenie symetryczne”, czyli po-równywanie tego samego czynnika u obu stron konflik-tu. Przeanalizujemy przykład z dziedziny gospodarki.

Rosja, blokując dostawy ropy naftowej czy gazu ziem-nego do Polski, może wywo-łać głęboki kryzys ekono-miczny w naszym kraju. Pol-ska nie ma możliwości pro-wadzenia działań odweto-wych na tej samej płaszczyź-nie – nie zagrozi rosyjskiej gospodarce przez blokadę dostaw tych surowców z na-szego kraju. Jak widać, kon-flikt jest wielopłaszczyzno-wy, czyli ma cechy „konflik-

tu asymetrycznego”, nato-miast samo „zagrożenie” ma charakter symetryczny. Jego istota dotyczy bowiem eko-nomicznego (gospodarcze-go) oddziaływania na ekono-mię (gospodarkę) strony przeciwnej.

Działania asymetryczne Współcześnie i z historii

można podać wiele przykła-dów asymetrycznych działań bojowych (konfliktów asy-metrycznych). Za klasyczny przykład należy uznać dzia-łania partyzanckie prowadzo-ne w czasie II wojny świato-wej oraz w Wietnamie. Dzia-łania te cechowały: specy-ficzny rodzaj myślenia, nie-tradycyjna taktyka oraz nie-typowe sposoby i środki wal-ki. Wymienione czynniki wprowadziły i przeciwstawi-ły regularnym siłom zbroj-nym: inność, odmienność i brak odpowiedniości. Jak wiadomo, działania niejed-nokrotnie kończyły się suk-cesem słabszej strony18.

Konfliktem asymetrycz-nym była radziecka operacja pod kryptonimem „Anadyr”, polegająca na rozmieszcze-niu pocisków rakietowych średniego zasięgu na Kubie we wrześniu 1962 r. Pociski mogły być wykorzystane do zaskakujących uderzeń ra-kietowych na obiekty strate-giczne położone na teryto-rium USA. Ze względu na minimalny czas dolotu rakiet do celu niemożliwe były od-powiednia reakcja i przeciw-działanie uderzeniu. Amery-kanie, choć dysponowali po-

dobną bronią, nie mogli jej wykorzystać dla stworzenia podobnego zagrożenia na te-rytorium ZSRR. Po prostu nie było rejonów bazowania położonych w takiej odle-głości, żeby amerykańskie rakiety średniego zasięgu mogły razić ważne radziec-kie cele strategiczne. Specja-liści wojskowi USA musieli podjąć działania na innej płaszczyźnie – przystąpili do morskiej blokady Kuby19. Zgodnie z założeniami sztuki wojennej taktyka ta miała cechy blokady całko-witej (absolutnej) – była prowadzona w powietrzu, na lądzie i morzu. Tym sa-mym zapewniała określoną „szczelność działań bloka-dowych”, prowadzącą do osiągnięcia celu strategicz-nego, jakim było wycofanie rozmieszczonego na Kubie uzbrojenia rakietowego na terytorium ZSRR.

Determinacja i rozwaga administracji amerykańskiej oraz rządu radzieckiego uda-remniły eskalację tego kon-fliktu do rozmiarów wojny nuklearnej.

Konfliktem asymetrycz-nym były również lotnicze uderzenia na Jugosławię w 1999 r. Polegały one na przeprowadzaniu licznych operacji powietrznych (o różnej skali), prowadzą-cych do całkowitej „domi-

18 c. Dyrcz: Terroryzm początku XXI

wieku jako zagrożenie bezpieczeństwa

międzynarodowego i narodowego. DMW,

Gdynia 2005; S. huntington, op. cit.19 Terroryzm. Anatomia..., op. cit.

NOTATKA

„Zagrożenia asymetryczne” wynika-ją bezpośrednio z zastosowania po-dejścia asymetrycznego przez jedną ze stron konfliktu, z wykorzystaniem jednego kryterium lub jednocześnie kilku kryteriów (odpowiedniości, od-mienności, inności itp.).

u



nacji z powietrza” jednej ze stron. Szeroko wykorzysty-wano nietradycyjne taktykę i technologię (folie alumi-niowe, grafit, prowadzenie działań w celu sparaliżowa-nia ekonomii kraju, a nie w celu zadania maksymal-nych strat ludności cywilnej, ograniczenie działań bojo-wych do niszczenia obiek-tów wojskowych). Strona ju-gosłowiańska nie mogła za-reagować odpowiednio do zagrożenia i ograniczała się do usuwania skutków ata-ków powietrznych (minima-lizowania ich dolegliwości dla ludności cywilnej i, nie-kiedy, do epizodycznych działań systemu obrony po-wietrznej).

Myślenie asymetryczneW publicystyce wojskowej

są stosowane także inne po-

jęcia uściślające zagadnienia związane z terroryzmem, do-tyczące jego asymetryczne-go charakteru np. „myślenie asymetryczne”. Dotychcza-sowe tradycyjne i fundamen-talne poglądy na temat ładu, struktury, formalizacji na-szych wspólnot i organizacji, uporządkowania utrwalo-nych mechanizmów i proce-sów naszych działań, wzo-rów, reguł i szablonów – sta-nowiły i stanowią nasze sła-be strony. Skrzętnie wyko-rzystuje to asymetryczny przeciwnik – terrorysta. Dla-tego myślenie klasyczne, sy-metryczne, należy zastąpić myśleniem i działaniem trak-tującymi asymetrię jako klu-czowy czynnik sukcesu.

Uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że podstawo-wym warunkiem przetrwania i zwycięstwa w walce z ter-

roryzmem jest jakościowo nowy proces myślowy doty-czący systematycznego po-szukiwania, tworzenia i wy-korzystania zjawiska asyme-trii we współczesnym świe-cie, pozbawionym bieguno-wości i starego, od wieków utrwalonego porządku20.

Liczni autorzy rozpatrują asymetrię jako zbiór wielu wymiarów i płaszczyzn jej stosowania. Najczęściej od-nosi się to do pojęć: „asy-metrii pozytywnej” i „asy-metrii negatywnej”. O „asy-metrii pozytywnej” można mówić wówczas, gdy jedna ze stron konfliktu wykorzy-stuje określone elementy asymetrii, aby uzyskać prze-wagę nad przeciwnikiem. Osiąga ją dzięki:

20 c. Rutkowski, op. cit.; S. huntington,

op. cit.

u

uS

DO

D

DZIAłANIA ASyMetRyCZNe w Iraku


Słabe i silne strony

W dotychczasowej teorii i praktyce nauk wojskowych (strategii, sztuce operacyjnej i taktyce) zawsze rozpatrywano zagadnienia

silnych i słabych stron przeciwnika i sił własnych na tle konkretnych uwarunkowań terenu (akwenu), zwiększających lub zmniejszających szanse powodzenia w walce21. Mimo że jest to klasyczny sposób my-ślenia o prowadzeniu działań (zgodnie z regułami, zasadami, kanona-mi), to – ze względu na swoje znaczenie – jest ono również odnoszone do asymetrii, zwłaszcza asymetrii negatywnej.

to świat cywilizowany odrzu-ca terrorystyczne metody wal-ki i nie godzi się na wykorzy-stanie zamierzonych celowych uderzeń przeciwko ludności (i celom cywilnym) zamiesz-kującej terytorium wykorzy-stywane przez terrorystów (lub państw wspierających działania terrorystyczne).

Zastosowanie uniwersalnej zasady sztuki wojennej, po-legającej na celowym wyko-rzystaniu swoich silnych stron (zalet) i ukierunkowa-niu ich na słabe strony (wa-dy) przeciwnika, mimo zmie-niających się uwarunkowań, pozostaje niezmienne i znaj-duje swoje odzwierciedlenie w przyszłych działaniach asymetrycznych.

Zagrożenia asymetryczne (konflikty, walka, działania

asymetryczne) są dość niezro-zumiałe. Są skomplikowane również dla specjalistów woj-skowych, dla których zastoso-wanie nieregularnych i niety-powych metod (sposobów) walki nie wpisuje się w zasa-dy i prawa normujące tradycyj-ne działania (konflikty) zbroj-ne. Stąd trudności z określe-niem, co w danym konflikcie jest dozwolone (prawne), a co zabronione (jako bezprawne) – zarówno dla strony broniącej się, jak i atakującej.

Z tego powodu tworzone zawczasu plany przeciwdzia-łania zagrożeniom asyme-trycznym (sytuacjom kryzy-sowym) są błędne. Na atak terrorystyczny (asymetrycz-ny) trudno jest właściwie za-

• aktywnemu wykorzysty-waniu istniejących różnic do zdobycia przewagi;

• traktowaniu swoich sil-nych stron jako punktu wyj-ścia w myśleniu i organizo-waniu działań;

• celowym oddziaływaniu na przeciwnika w celu zwięk-szenia istniejących dyspro-porcji.

Asymetrię pozytywną mo-gą zilustrować współczesne siły zbrojne USA i ich poten-cjał bojowy. Stany Zjedno-czone dysponują wieloma środkami walki, na które przeciwnik nie potrafi zare-agować czy przed którymi nie potrafi się obronić (np. bombowce strategiczne z technologią stealth).

Asymetria negatywna po-lega na oddziaływaniu na sła-be strony przeciwnika w ce-lu uzyskania przewagi. Za-kłada ona, z jednej strony, ak-tywność, efektywne działa-nie i odmienną płaszczyznę działań przeciwnika (charak-terystyczną dla naszych sła-bych stron), z drugiej zaś – słabość, wrażliwość i podat-ność wobec form, czasu i miejsca działań narzuco-nych przez przeciwnika (brak odpowiedniości, odmien-ność, inność, nietypowa broń i taktyka itp.). Przykładem takiej asymetrii mogą być działania terrorystyczne. Z reguły są one prowadzone przez organizacje pozbawio-ne terytorium, obywateli i znaczącego majątku trwałe-go. Nie można oddziaływać więc na te elementy, ponie-waż one nie istnieją. Ponad- 21 M. Zieliński, op. cit.

u

uS

NAv

y



reagować, proporcjonalnie do poniesionych strat. Jesz-cze trudniej takie ataki prze-widzieć, określić ich czas, obiekty i charakter zagroże-nia, a tym samym precyzyj-nie ująć w planie symetrycz-nych, regularnych działań wydzielanych (lub posiada-nych) sił.

zaskoczeniePrzeciwnik działający

w sposób asymetryczny od początku uzyskuje nad dru-gą stroną przewagę. Wyraża się ona poziomem zaskocze-nia. To ten, kto skrycie ata-kuje, wybiera kierunek, ro-dzaj, czas i obiekty oddzia-ływania. Tym samym wyka-zuje inicjatywę. Określa skalę i zakres efektów swo-jego działania, destabilizu-jącego i paraliżującego ży-cie społeczne, wyrażone w niedogodnościach dla ludności i nakręcającej się spirali strachu.

Charakterystyczną cechą konfliktu asymetrycznego jest uzyskanie pełnego za-skoczenia w wyniku dzia-łania z nieoczekiwanego kierunku, nieuwzględnia-nego przez przeciwnika i nieobjętego systematycz-nym śledzeniem.

KonkluzjeZjawisko asymetryczności

jest – niestety – obiektywną rzeczywistością, również w dziedzinie militarnej. Per-spektywiczne siły, mające zwalczać zagrożenia asyme-tryczne, powinny być tworzo-ne w wyniku „myślenia asy-

metrycznego”, odrzucające-go dotychczasowy dwubie-gunowy porządek (ład) świa-ta, tradycyjne przywiązanie do zasad, reguł i szablonów działania, a także dotychcza-sowe metody i sposoby pro-wadzenia działań bojowych (wojny) przez regularne siły zbrojne państwa.

Jeśliby obecnie rozpatry-wać perspektywiczne prze-ciwstawienie sił zbrojnych państwa przeciwnikowi asy-metrycznemu, należałoby je uznać za nieracjonalne. Obie strony funkcjonują bowiem w różnych przestrzeniach operacyjnych i podejmują od-mienne działania:

• siły zbrojne – działania symetryczne (walka zwar-tych formacji, podział pola walki na strefę starcia i zaple-cza, prowadzenie walki zgod-nie z przyjętymi zasadami);

• przeciwnik asymetrycz-ny – działania asymetryczne, preferujące brak odpowied-niości, odmienność, inność, specyficzny rodzaj myślenia, nietradycyjną taktykę, niety-pową broń i technologię.

Przeciwstawianie działań symetrycznych perspekty-wicznym działaniom asyme-trycznym wydaje się więc nieporozumieniem.

Warunkiem skuteczności w działaniach asymetrycz-nych jest posiadanie pew-nych cech asymetryczności (zdolności), jakich nigdy nie będą miały regularne siły zbrojne państwa.

Muszą to być wydzielone siły, wszechstronnie monito-rujące zagrożenia, wyposa-

żone w nowoczesne uzbroje-nie, środki łączności i trans-portu, stosujące odmienne metody prowadzenia działań bojowych, zwłaszcza zaś od-separowane od regularnych sił zbrojnych państwa i bez-pośrednio podporządkowane najwyższemu organowi de-cydenckiemu w państwie (prezydentowi, organowi bezpieczeństwa państwa).

Wyprowadzenie nowo two-rzonych sił z dotychczaso-wych tzw. resortów siłowych jest warunkiem skutecznego przeciwdziałania zagroże-niom i konfliktom asyme-trycznym.

O asymetrii w aspekcie militarnym można mówić wówczas, gdy jedna ze stron konfliktu stosuje takie meto-dy (sposoby) prowadzenia walki, jakich nie ma druga strona i gdy nie ma możli-wości porównania potencja-łów obu stron na wspólnej płaszczyźnie.

W artykule zwracam uwa-gę specjalistów wojskowych na pewne niuanse użycia modnych wojskowych termi-nów. Wskazuję na koniecz-ność precyzji wypowiedzi i używania określeń zgodnie z ich znaczeniem. Tylko ta-kie podejście gwarantuje do-wódcom i kadrze zawodowej jednoznaczność interpreta-cji zdarzeń, a tym samym uniknięcie strat na przy-szłym polu walki. ¢

dr inż. HenRyK sołKiewiczAkademia Marynarki Wojennej

22 W.I. Slipczenko: Wojny szestogo poko-

lenija. „Wiecze”, Moskwa 2002.


Statek badawczy „St. Barbara”, wchodzący w skład floty spółki Pe-trobaltic SA, wyszedł

w morze 11 lipca 2006 r., aby wykonać rutynowe pomiary ba-tymetryczne. Miał określić kształt i głębokość dna morskie-go w rejonie platformy eksplo-atacyjnej „Baltic Beta”. Podczas jednego z nawrotów statku w po-bliżu Morskiej Kopalni Ropy Naftowej na złożu B3 wykryto obiekt podwodny o długości 257 m i szerokości 30 m, wysta-jący nad dnem na wysokość 27 m. Był to wrak niemieckiego lotniskowca „Graf Zeppelin”.

Rozpoczęcie pracW czasie prac prowadzonych

przez ORP „Arctowski” w 2006 r.

wykorzystano hydrograficzny sprzęt pomiarowy znajdujący się w wyposażeniu okrętu: echoson-dę wielowiązkową, sondy piono-we, sonary burtowy oraz holowa-ny, a także zdalny pojazd pod-wodny ROV (Remotely Operated Vehicle) z Zakładu Technologii Nurkowania i Prac Podwodnych (ZTNiPP) Akademii Marynarki Wojennej. Pomiary wykonywano bez przerwy przez 32 godziny, w tym przez prawie 5 godzin wy-korzystywano ROV1.

Efektem prac pomiarowych są liczne zdjęcia sonarowe oraz mo-dele cyfrowe dna opracowane na podstawie danych batymetrycz-nych (rys. 1). Do badań wraku, le-żącego na głębokości 87 m z prze-chyłem 34° na prawą burtę, uży-to także kamery telewizyjnej, za-montowanej na pojeździe pod-wodnym Super Achille.

W październiku 2007 r. z po-kładu okrętu ratowniczego „Lech”, wchodzącego w skład dywizjonu okrętów wsparcia (dOW), wykonano pierwsze nurkowanie na wraku niemiec-kiego lotniskowca.

1 D. Beczek, A. Grządziel,

M. Banaszak, A. Kłosiński,

A. Olejnik: Badanie wraku lot-

niskowca „Graf Zeppelin” przy

użyciu współczesnych hydro-

akustycznych i wizyjnych

środków hydrograficznych.

Materiały konferencyjne „The

Role of Navigation in Suport

of Human Activity on the

Sea”. AMW, Gdynia 2006.

Okręt hydrograficzny „Arctowski” z Dywizjonu Zabezpieczenia hydrograficznego Marynarki Wojennej (dZh MW) wykonał kompleksowe badania wraku „Graf Zeppelin”. Miały one zweryfikować wykryty obiekt podwodny oraz określić stopień zagrożenia bezpieczeństwa żeglugi.

kmdr ppor. ARtuR GRząDziel

Dywizjon zabezpieczenia Hydrograficznego Mw

Zabezpieczenie hydrograficzne podwodnej inspekcji wraku „Graf Zeppelin”

ZAbeZPIecZenIe DZIAłAń bezpieczeństwo żeglugi

uczestnicy

W pracach inspekcyjnych, oprócz etatowej załogi okrętu, uczestniczyli przedstawiciele Zakładu Technologii

Nurkowania i Prac Podwodnych AMW oraz specjaliści z dZh MW. Podwodną inspekcję wraku przeprowadzili nurkowie z dOW, AMW oraz Ośrodka Szkolenia Nurków i Płetwonurków Wojska Polskiego (OSNiP WP).

Badania hydrograficzne


Prace inspekcyjne miały na celu zbadanie zewnętrznej czę-ści kadłuba i dna wokół wraku. Sprawdzano, czy w tych miej-scach nie zalega amunicja i uzbrojenie. Pobrano próbki osadów dennych oraz wykonano dokumentację filmową2.

sprawdzania czystości dna, poszu-kiwania ofiar utonięć i inspekcji podwodnych konstrukcji hydro-technicznych.

technika pomiarówDo prac przystąpiono, wyko-

rzystując wyniki pomiarów hy-drograficznych wykonanych

Rys. 1. Obraz wraku lotniskowca „Graf Zeppelin” opracowany na podstawie danych batymetrycznych z echosondy wielowiązkowej

Rys. 2. Konfiguracja mobilnego zestawu sonarowego obserwacji dookólnej

2 A. Olejnik A. Grządziel,

R. Szymaniuk: Sprawozdanie

z inspekcji wraku „Graf

Zeppelin”. AMW–ZTNiPP

2007, s. 5.3 Hydrographic Dictionary.

Part I. Volume I. Special

Publication No. 32. IhO,

Monaco 1994, s. 196.

Maszynownia

„Wyspa”

Dziób

Otwór windy lotniczej

Otwór windy lotniczej

Bąbel przeciwtorpedowy

NOTATKA

Rozpoznanie hydrograficzne (hydrogra-phic reconnaissance) to zbieranie infor-macji o warunkach środowiskowych akwe-nu metodą fizycznego pomiaru lub obser-wacji. Pomiary mają na celu określenie batymetrii akwenu, rodzaju dna i jego ukształtowania, warunków pogodowych, wykrycie sztucznych i naturalnych prze-szkód podwodnych, zlokalizowanie pły-cizn, a także określenie rozkładu prędko-ści dźwięku w wodzie oraz temperatury3.

Ważne dla tego przedsięwzię-cia było zabezpieczenie hydro-graficzne. Odpowiadał za nie zespół specjalistów z dZH MW. Mieli oni przeprowadzić rozpo-znanie sonarowe rejonu prac, sprawdzić czystość dna, wykryć i zwymiarować przeszkody pod-wodne oraz określić położenie podestu nurkowego względem badanego wraku.

Rozpoznanie sonaroweDo rozpoznania rejonu prac wy-

korzystano mobilny system sona-rowy. W jego skład wchodzą: gło-wica sonarowa wersji 1071 Kongs-berg Simrad Mesotech, kabel o długości 150 m, moduł zasilania oraz komputer sterujący z opro-gramowaniem MS-1000, służący do rejestrowania i przetwarzania danych (rys. 2). Sonar ten charak-teryzuje się wysoką rozróżnialno-ścią. Dzięki odpowiednim para-metrom technicznym wykrywa i lokalizuje nawet centymetrowe obiekty leżące na dnie. Urządze-nie głównie jest przeznaczone do

Przetwornik 675 kHz(wiązka 0,9º x 30º)

Kablolina 150 m230 V

Moduł zasilania i komunikacji

Głowica sonarowa serii 1071

Oprogramowanie MS 1000

Komputer sterujący

OPR

AcO

WAN

IE W

ŁAS

NE

(2)


przez ORP „Arctowski” w lipcu 2006 r. oraz dokładne plany i trój-wymiarowe rysunki lotniskowca. Okręt ratowniczy „Lech” stanął na czterech kotwicach. Wykorzy-stując liny kotwiczne, każda o długości 500 m, zmieniał swo-ją pozycję względem wraku zgodnie z zaleceniami kierowni-ka prac nurkowych (rys. 3). Aby uzyskać wysoką rozdzielczość obrazu dna, należało zapewnić stabilne warunki pracy głowicy

sonarowej. Jeśli głowica pracuje w układzie stacjonarnym (nieru-chomym), zdjęcia sonarowe są pozbawione zakłóceń powodo-wanych ruchem jednostki pomia-rowej w trzech płaszczyznach4.

Podczas inspekcji podwodnej „Grafa Zeppelina”, leżącego na względnie dużej głębokości, uda-ło się spełnić zalecane przez pro-ducenta wymogi. Po pierwsze, okręt ratowniczy „Lech”, stojąc nad wrakiem, spełniał takie wa-

4 Sonar for harbour surveil-

lance and intruder detection.

Kongsberg Mesotech Ltd,

Port coquitlam,

B.c. canada, s. 7.

Rys. 3. Pozycje zakotwiczenia ORP „Lech” nad wrakiemŹródło: S. Breyer: Encyklopedia okrętów wojennych (nr 42), Graf Zeppelin. AJ-Press Gdańsk 2004.

Fot. 1. MoNtAŻ GłoWICy SoNARoWej przed opuszczeniem podestu nurkowego

Sonar 5

Sonar 1Sonar 2

Sonar 4

Sonar 3

Miejsce zakotwiczenia w dniu 5.10.2007

piątek, godz. 15.00

Miejsce zakotwiczenia w dniu 5.10.2007 piątek, godz. 8.00

Miejsce zakotwiczenia w dniu 2.10.2007 wtorek, godz. 8.00

Miejsce zakotwiczenia w dniu 3.10.2007 środa, godz. 8.00

Miejsce zakotwiczenia w dniu 4.10.2007

czwartek, godz. 9.40

Miejsce zakotwiczenia w dniu 3.10.2007 środa, godz. 18.00

– podest dzwonu nurkowego

059,3º

331º

331º

140º

140º148º138º

10 m19 m

Sonar 6

Stelaż aluminiowy

KratownicaGłowica sonarowa

OPR

AcO

WAN

IE W

ŁAS

NE

(2)


u


runki, jakby stał na doku, slipie czy był zacumowany do nabrzeża. Po drugie, głowicę sonarową umiesz-czono w specjalnym aluminiowym stelażu, ten zaś był przymocowa-ny do kratownicy stanowiącej część podestu nurkowego (fot. 1).

Głowica sonarowa była nie-mal nieruchoma. Bezpośrednio wpływało to na jakość zapisy-wanych sonogramów – rejestro-wane dane były czytelne i łatwe do zinterpretowania.

Najpierw na dno opuszczono dwie kotwice, a następnie po-dest z podczepionym sonarem (fot. 2). Na wybranych głęboko-ściach (50 m, 60 m, 75 m) wy-konywano kontrolne pomiary, sprawdzano wysokość nad dnem oraz zarejestrować dane sonaro-we o obiekcie. Operator z dZH MW opuszczał kablolinę łączą-cą sonar z komputerem sterują-cym. W końcowej fazie inspek-cji sonarowej podest opuszczo-no na wysokość 1–2 m nad dnem lub pokładem wraku. Na tym etapie użyto pojazdu pod-wodnego. Zapewniał on stały obraz wizyjny podczas osiąga-nia głębokości krytycznej. Wy-korzystanie ROV do monitorin-gu pozwalało bezpiecznie ope-rować kosztownym sprzętem pomiarowym.

wyniki rozpoznaniaPodczas prac zebrano dane

z sześciu punktów pomiaro-wych. Zarejestrowano obrazy sonarowe dna i fragmentów ka-dłuba jednostki. Obrazy te pod-dano obróbce cyfrowej.

Po opuszczeniu podestu z so-narem na dno najpierw określo-no, w jakiej odległości od wraku znajduje się podest. Następnie

sprawdzono czystość dna wokół sonaru w promieniu działania wiązki hydroakustycznej. Wykry-te i zlokalizowane obiekty zwy-miarowano, zwłaszcza te, które mogły być przeszkodą dla nurka (rys. 4). Wybrane echa sonarowe zostały sprawdzone za pomocą zdalnego pojazdu podwodnego, wykorzystywanego do rozpozna-wania i identyfikowania obiektów leżących na dnie.

Możliwość podglądu sytuacji podwodnej miała duże znacze-nie dla nurka. Przed zejściem na głębokość 87 m mógł on bowiem obejrzeć wrak i otaczające go przeszkody podwodne. Poznanie rejonu nurkowania przed opusz-czeniem dzwonu zwiększało bezpieczeństwo operacji. Prze-szukanie sonarowe na mniej-szych głębokościach pozwoliło na zebranie zdjęć elementów konstrukcyjnych burty wraku oraz jego pokładu lotniczego.

W pozycji SONAR 1 zespół za-bezpieczenia hydrograficznego zarejestrował kilka ujęć dna wo-kół obiektu oraz elementów sa-mego wraku (rys. 5 i 6). Na rys. 5

Fot. 2. PoDeSt NuRKoWy Z SoNAReM nad dnem na głębokości 87 m. Obraz wizyjny z kamery telewizyjnej zamontowanej na pojeździe ROv

Nurek

Podest nurkowy

Sonar dookólny

u


widać fragment wraku z niszami o długości 12 m znajdującymi się na lewej burcie lotniskowca. W nich miały być umieszczone łodzie ratunkowe. Na obrazie so-narowym widać także konstruk-cję burtową, przeznaczoną dla podwójnych lawet dział artylerii głównej kalibru 150 mm. W dzio-bowej części wraku znajduje się ośmiokątny otwór windy lotni-czej z linami i sieciami wchodzą-cymi do środka (rys. 6). Obok, na prawej burcie, jest widoczna nad-

budówka – częściowo zniszczo-na. Dziura w pokładzie, o śred-nicy 1,5–2 m, prawdopodobnie jest pozostałością po próbach użycia rosyjskiego uzbrojenia w 1947 roku.

W pozycji SONAR 4 podest nurkowy znajdował się 19 m od rufy lotniskowca. Zarejestrowano m.in. obraz rufy z nawisem po-kładu lotniczego. Na sonogramie widać wsporniki podtrzymujące pokład startowy (rys. 7).

PodsumowanieZespół zabezpieczenia hydro-

graficznego wykonał zadanie. Każdorazowo przed opuszcze-niem dzwonu z nurkami sonar ob-serwacji okrężnej rejestrował wy-sokiej rozdzielczości obraz dna (wraku), dzięki czemu wszystkie przeszkody, nawet bardzo małe, były widoczne na ekranie. Kie-rownik prac i nurkowie znali więc sytuację podwodną w rejonie wy-konywania zadania. Rozpoznanie sonarowe wsparte obrazem z po-jazdu podwodnego ROV w dużej mierze pozwalało na zwiększenie bezpieczeństwa pracy zespołu nurków. Mając na ekranie stałe zobrazowanie dna, kierownik prac nurkowych decydował o wy-

Rys. 5. Nisze usytuowane na lewej burcie. Pomiary w pozycji SONAR 1

Rys. 4. Zobrazowanie sonarowe dna z pozycji SONAR 1 (głębokość 87 m)

Wykryte obiekty Wymiarowanie

Odległość do wraku: 11,7 m

Liny

Sieci z pływakami

Wrak „Graf Zeppelin”Lewa burta

Obiekt nr 1:wysokość – 43 cmdługość – 159 cm

Obiekt nr 2:wysokość – 37 cmdługość – 191 cm

Głowica sonarowa 1,47 m nad dnem

Nisze burtowe na LB

11,9 m

4 m


u


borze punktu, w którym miał być opuszczony dzwon z nurkami. Je-śli wybrane miejsce było niebez-pieczne, podejmował decyzję o przesunięciu okrętu (tak jak w przypadku pomiarów w pozy-cji SONAR 2 – pierwotnie podest został opuszczony nad rufowym ośmiokątnym otworem windy lot-niczej). Ponadto dokładna znajo-mość odległości od wraku pozwa-lała ocenić możliwości zbadania kadłuba lotniskowca przez nurka, jego działanie było ograniczone bowiem długością wiązki kabla.

Celowe byłoby wyposażenie za-łóg okrętów ratowniczych w prze-nośny sonar dookólny, pracujący w trybie stacjonarnym. Tego ro-dzaju sprzęt zapewnia wysoką roz-różnialność obiektów, jest mobil-ny, łatwy w obsłudze i stosunko-wo szybko można przygotować go do pracy. Urządzenie byłoby przy-datne w operacjach ratowania OP. Podczas inspekcji obiektów pod-wodnych, budowli hydrotechnicz-nych i wraków z wykorzystaniem nurków powinny być stosowane, oprócz tradycyjnych metod, syste-my sonarowe. W czasie inspekcji „Grafa Zeppelina” ustalono, że ka-dłub jednostki stanowi całość i jest dość dobrze zachowany. Pokład

Rys. 6. Zobrazowanie sonarowe dziobowej części wraku. Pomiary w pozycji SONAR 6

Rys. 7. Fragment rufy lotniskowca. Pomiary w pozycji SONAR 4

startowy z drewna tekowego w kil-ku miejscach ma dziury, wgniece-nia i powyginane blachy. Uszko-dzenia te najprawdopodobniej po-wstały w wyniku testowania róż-nego typu uzbrojenia.

Do inspekcji podwodnej nie-mieckiego lotniskowca wyko-rzystano zespół nurków. Kom-pletna inwentaryzacja 260-me-trowego wraku oraz sprawdze-nie jego otoczenia przypuszczal-nie będą wymagały jeszcze kil-ku wyjść w morze. ¢

Podest nurkowy z sonarem

Nadbudówka

Dziura w pokładzie

Liny i sieci

Dziobowy otwór windy lotniczej

Torowisko katapulty LB

Wsporniki rufowego pokładu lotniczego

OPR

AcO

WAN

IE W

ŁAS

NE

(4)


W przyszłych konfliktach zbroj-nych na morzu, zwłaszcza w atakach terrorystycznych, będą wykorzystywane miny

morskie – zarówno w celach obronnych, jak i zaczepnych. Działania przeciwminowe pro-wadzone z użyciem nowoczesnych min, wie-lokanałowych i quasi-inteligentnych, pokazu-ją słabość nie tylko polskich sił i środków prze-ciwminowych. Wprowadzenie dennych min niekontaktowych skutkowało wdrożeniem tra-łów generujących odpowiednie pola fizyczne (magnetyczne, akustyczne, elektryczne). Udo-skonalenie zapalników niekontaktowych tych min spowodowało zaś konieczność odtworze-nia pola fizycznego o ściśle określonych cha-rakterystykach w celu ich pobudzenia, co za-początkowało budowę trałów niekontaktowych o regulowanych rozkładach pola.

Zaczęto opracowywać systemy przeciwmi-nowe oparte na środkach hydrolokacyjnych i optoelektronicznych, przystosowane do pra-cy w zmiennych warunkach środowiskowych oraz skuteczne w działaniu.

Metody wybuchowe Do niszczenia min niekontaktowych w Zato-

ce Newskiej w 1943 r. Rosjanie użyli m.in. bomb głębinowych – zdetonowali kilka niemieckich min magnetycznych. Do sforsowania narewsko--hoglandzkiej pozycji minowo-artyleryjskiej wykorzystali lotnictwo1. Bomby zrzucane z sa-molotów spowodowały detonację postawionych

min. Wybuchową metodę2 niszczenia min sto-sowały także radzieckie trałowce używające te-lewizyjnych systemów ich wykrywania. Leżą-cą na dnie i oznakowaną pławą minę niszczyli płetwonurkowie minerzy lub – po dodatkowym oznakowaniu rejonu wiechami3 – zrzucane bom-by głębinowe.

Zadania takie do niedawna wykonywały tra-łowce typu 207. Po wykryciu przez stację hy-drolokacyjną obiektu minopodobnego i za-kwalifikowaniu go jako miny grupa trałowa niszczyła go, używając bomb głębinowych (BG) typu B-1 i B-24. Taki sposób niszczenia pojedynczej miny był nieefektywny i niebez-pieczny. Trałowce musiały przejść nad nią oraz utrzymywać bardzo małe odległości trawerso-we w szyku czołowym – rzędu 10–15 m (od-

Z analizy użycia min morskich w wojnach światowych, konfliktach lokalnych (Korea, Wietnam, Bliski Wschód, Falklandy, Zatoka Perska) oraz ćwiczeniach

wynika, że jest to broń bardzo efektywna.

Czynna obrona przeciwminowa (cz. II)

Choć słowo nie kamień, może być budulcem.

Autor

ZAbeZPIecZenIe DZIAłAń Morze wolne od min

1 E. Kosiarz: Druga wojna światowa na Bałtyku. Wydawnictwo

Morskie, Gdańsk 1988, s. 415–454.2 Środki wybuchowe są przeznaczone do niszczenia min den-

nych i przydennych przez wywołanie ich detonacji lub zniszcze-

nie zapalników niekontaktowych.3 Taktyczne zasady użycia trałowców państw-stron UW.

Tłumaczenie z rosyjskiego. Mar. Woj. 929/85, Gdynia 1985,

s. 165–166.4 Bomba głębinowa B-1: wysokość – 712 mm, średnica –

430 mm, masa ładunku materiału wybuchowego – 135 kg,

masa kadłuba bomby – 125 kg, całkowita masa – 165 kg, pro-

mień działania niszczącego bomby przy wybuchu – 23–25 m,

najmniejsza bezpieczna odległość od miejsca wybuchu bomby

do okrętu rzucającego (mierząc po powierzchni wody – 75 m).

Zob.: Przepisy broni podwodnej. Opis i obchodzenie się z bom-

bą głębinową wzoru B-1 z przyrządem zapalającym wzoru K-3

(PBP nr 51-D). MON, MW Gdynia 1955, s. 5–6.


ległości te odpowiadają wielkości promienia zniszczenia miny przez BG na danej głęboko-ści przy określonym rodzaju dna). Po zrzuce-niu BG okręty odchodziły z maksymalną pręd-kością na bezpieczną odległość – dla Morza Bałtyckiego przy piaszczystym dnie wynosi ona powyżej 75 m5. Do zniszczenia pojedyn-czej miny potrzeba od 4 do 64 sztuk BG6 (tra-łowiec typu 207 jednorazowo zabierał 24 bom-by głębinowe). Duża ilość BG potrzebna do niszczenia min zmusiła specjalistów do poszu-kiwania nowych rozwiązań rozminowania wy-buchowego. Bardziej skuteczne i efektywne okazały się ładunki wydłużone7.

Prawdopodobieństwo zniszczenia miny w kole rażenia o promieniu R=20 m dla bomby głębinowej B-1 wynosi zaledwie 0,128 ze zużyciem 0,107 kg/m2 trotylu, na-tomiast dla ładunku wydłużonego w tym sa-mym obszarze jest większe – 0,23, ze zuży-ciem 0,48 kg/m2 materiału wybuchowego.

Przy prawdopodobieństwie zniszczenia równym 0,43 zużycie trotylu dla B-18 wy-nosi 0,53 kg/m2, a dla ładunku wydłużone-go – 0,97 kg/m2. Przy detonacji dwóch ła-dunków wydłużonych położonych równole-gle w odległości 10 m prawdopodobieństwo zniszczenia znajdujących się w tym pasie min znacznie wzrasta.

Z tabeli 1. wynika, że wartość prawdopo-dobieństwa równa 0,7 będzie odnosiła się do pasa o szerokości B=20 m. Zużycie trotylu wyniesie 1,01 kg/m2. Aby zniszczyć ładun-kami wydłużonymi 70% min w pasie o sze-rokości 20 m, trzeba zużyć 0,77 kg/m2 troty-lu. Jest to mniej niż w przypadku użycia BG, które należy rzucać co 8,8 m. Jeśli uwzględ-nić bezpieczny promień, wynoszący 25 m, niemożliwe będzie uzyskanie tak wysokiego prawdopodobieństwa rozminowania w przy-padku zastosowania BG9.

Do niszczenia ZM najczęściej używano ku-trów rozpoznawczych o zanurzeniu 0,3–0,4 m. Rozpoznawały one tory wodne, które miały być trałowane. Po wykryciu min kutry stopo-wały maszyny, a do działania przystępowali minerzy. Do pułapki mocowali długą linę, od-chodzili na bezpieczną odległość i powodowa-

li wybuch miny. Jeśli znajdowała się ona na głębokości od 1,5 m do 2 m, to jeden z mine-rów nurkował, zawieszał na czopie detonator i powracał na kuter. Po zapaleniu lontu kuter odchodził10.

Działania nurków minerówWe wszystkich marynarkach wojennych

działają nurkowie minerzy. Identyfikują oni wykryte z użyciem stacji hydrolokacyjnej obiekty minopodobne i następnie niszczą je. Działanie człowieka pozwala na skuteczne

Kierunki zmian

Wdrożenie w minach kanału hydrodynamicz-nego, trudności z odwzorowaniem za pomo-

cą trału programowalnych parametrów pobudzenia miny, możliwość zagłębiania się min w osadach dna morskiego, możliwość czasowego wyłączania zapalnika miny – to czynniki, które wymusiły zmia-ny w sposobach poszukiwania, klasyfikowania, identyfikowania i zwalczania min.

5 N. Klatka: Niektóre aspekty wybuchowego rozminowania

podwodnego za pomocą bomb głębinowych B-1 i B-2 przez po-

jedynczy trałowiec. „Przegląd Morski” 1988 nr 2, s. 28.6 Taktyczne zasady użycia..., s. 169.7 Ładunek wydłużony duży ŁWD 100/5000: długość – 120 m,

długość części wybuchowej ładunku – 100,5 m, masa materiału

wybuchowego na 1 m ładunku – 1 kg, całkowita masa ładun-

ku – około 920 kg. Zob.: Wyrzutnia ładunków wydłużonych du-

żych WŁWD. Opis i użytkowanie. MON, Warszawa 1992, s. 13.8 N. Klatka: Niektóre zagadnienia użycia ładunków wydłużonych

do niszczenia min dennych. „Przegląd Morski” 1988 nr 3, s. 20.9 Tamże, s. 21.10 J. Ładinski: Trałowanie bojowe Floty Bałtyckiej w latach 1943-

-1944. „Wojenno-Istoriczeskij Żurnał” 1973 nr 5, s. 24–30.

tabela 1. Prawdopodobieństwo zniszczenia min w pasie o szerokości B.

Źródło: N. Klatka: Niektóre zagadnienia użycia ładunków wy-

dłużonych do niszczenia min dennych. „Przegląd Morski” 1988

nr 3, s. 21.

b [m] 10,0 12,3 14,0 20,0 24,0P(b) [%] 73,0 78,0 73,0 70,0 63,0

u


zniszczenie miny oraz uznanie przeszukane-go rejonu za oczyszczony.

Sprawdzianem dla nurków minerów było rozminowanie Kanału Sueskiego prowadzo-ne od maja do listopada 1974 r. Do rozpo-znawczego poszukiwania min wykorzysta-no stacje hydrolokacyjne (NiM), a do ich identyfikowania i niszczenia – płetwonur-ków minerów. Nad wykryty przez stację hy-drolokacyjną obiekt minopodobny podpły-wali nurkowie pontonem z opuszczonym na linie ciężarkiem. Kiedy odległość od obiek-tu i odległość pontonu od burty okrętu były równe, na dno po linie schodził nurek. Teo-retycznie powinien on znajdować się nad prawdopodobną miną. Prowadził poszuki-wanie metodą dotyku, przy ograniczonej wi-dzialności. Po zidentyfikowaniu miny zakła-dał ładunek i powracał na ponton. Następ-nie odpalał ładunek, niszcząc w ten sposób wykrytą minę11.

Tę metodę identyfikowania i niszczenia min udoskonalono na NiM typu Tripartite. Okręt zajmuje bezpieczną pozycję w odległości 150 m od obiektu minopodobnego i utrzymuje wykry-ty obiekt przed dziobem. Nurek na pontonie, z podwieszonym na linie odbijaczem kątowym, przemieszcza się w kierunku odwrotnym do „nabieżnika” specjalnie utworzonego na nad-budówkach okrętu. Dokładne zgranie elemen-tów „nabieżnika” oznacza, że ponton znajduje się w odległości 150 m od okrętu i nad wykry-tym obiektem. Dodatkową koordynację prze-prowadza drogą radiową obserwator na SHL, zgrywający echo odbijacza opuszczonego z pontonu z echem wykrytego obiektu. Dalsze czynności obejmują zejście nurka pod wodę w celu zidentyfikowania obiektu, założenie ła-dunków, wyjście na powierzchnię i zdetonowa-nie materiału wybuchowego.

Podobną metodę identyfikowania obiektów minopodobnych wykrytych przez okrętowe SHL stosują grupy nurków minerów (GPM) z dywizjonów trałowców MW.

Do zadań nurków minerów, oprócz współ-pracy z trałowcami typu 207, należą:

a) przeciwdziałanie siłom dywersji podwodnej:

• przeszukiwanie toni wodnej w nakazanych punktach basenów i kanałów portowych za po-mocą hydrolokatorów w układzie szumonamie-rzania i określonych pasmach częstotliwości;

• niszczenie sił dywersji podwodnej granata-mi ze środków pływających (np. pontonów z silnikiem);

b) kontrolne sprawdzenie podwodnych części kadłuba i miejsc postoju okrętów w miejscach stałej dyslokacji i w rejonach alarmowych;

c) samodzielne poszukiwanie min w base-nach i kanałach portowych oraz wyznaczo-nych i dokładnie oznakowanych rejonach. Samodzielne poszukiwanie min GPM prowa-dzi na akwenach dokładnie oznakowanych (owiechowanych, z odstępem między wiecha-mi do 100 m) lub zamkniętych.

Nurkowie minerzy

11 N. Klatka: Rozminowanie Kanału Sueskiego. „Przegląd

Morski” 1975 nr 3; W. Grządkowski: Rozminowanie i oczysz-

czanie Kanału Sueskiego. „Przegląd Morski” 1977 nr 7–8.

historia

Zagrody minowe (ZM) stawiane przez Niemców w rejonie Zatoki Fińskiej zwykle składały się z kil-

ku rzędów min, postawionych na różnych głęboko-ściach (uwzględniono jednostki o różnym zanurze-niu). W pierwszych rzędach, na granicy zagrody mi-nowej, najczęściej stawiano tzw. miny pułapki. Były to zwykle kotwiczne miny uderzeniowo-galwaniczne, przy czym do ołowianych czopów mocowano stalo-we linki o średnicy około 5 mm i długości 18–20 m. Lina rozciągała się tuż pod powierzchnią wody, na głębokości 10–15 cm, a utrzymywały ją rozmiesz-czone co 3 m puste, szczelnie zakorkowane butelki i niewielkie pływaki korkowe. Wszystkie te elementy były pomalowane na kolor wody morskiej, aby utrud-nić ich wykrycie. Zaczepienie śrubą lub sterem o ta-ką linę powodowało wybuch miny. Za minami pułap-kami stawiano miny zanurzone pod powierzchnią wody na głębokość od 0,2–0,3 m do 1,5–2 m. Rozmieszczano je w różnych odstępach, zwykle co 20–40 m, oraz na różnych minlinach (często na gru-bych łańcuchach). Każdą zagrodę zabezpieczały ochraniacze pola minowego.


u


Obiektów minopodobnych poszukuje się metodami:

- halsów równoległych, wzrokowo z wyko-rzystaniem nurków;

- halsów równoległych, z wykorzystaniem trału hydrograficznego i nurków do kontroli pracy trału;

- okrężną;- punktową, z użyciem hydrolokatora.Do lokalizowania i identyfikowania obiek-

tów wykorzystuje się:- trał hydrograficzny i nurków;- ciągnik podwodny do holowania nurka lub

płata nośnego;- metodę okrężną;- metodę naprowadzania drużyny nurków

według wskazań SHL;- przy użyciu ładunków wybuchowych

niszczy się także niewypały, niewybuchy i materiały niebezpieczne oraz podwodne przeszkody nawigacyjne pod wodą, na wo-dzie i plaży.

Możliwość wykorzystania człowieka do identyfikowania i niszczenia wykrytych min zależy m.in. od posiadania odpowiedniego wyposażenia. Konieczne są: sprzęt amagne-tyczny o obiegu zamkniętym do nurkowania głębinowego, przenośny sprzęt do wykrywa-nia podwodnego (hydrolokatory, wykrywa-cze magnetyczne), sprzęt łączności podwod-nej, sprzęt do holowania nurka pod wodą oraz komora dekompresyjna na okręcie zabezpie-czającym. Istotne znaczenie mają także wy-szkolenie nurków i warunki pracy. Uwzględ-nia się zwłaszcza:

- głębokość rejonu (teoretycznie płetwonur-kowie schodzą do 60 m, w praktyce na głębo-kościach większych niż 35 m wykorzystuje się pojazdy podwodne);

- prądy powierzchniowe i denne (do 1 w);- stan morza (poniżej 2 stopni Beauforta);- zamulenie dna, ograniczoną widzialność;- dyspozycyjność (zmęczenia nurków)12.

Pojazdy podwodne W warunkach zagrożenia życia i zdrowia

człowieka do identyfikowania i niszczenia wy-krytych min będą wykorzystywane pojazdy

podwodne (fot. 1) wielokrotnego użycia (no-siciele systemów poszukiwania min, nosicie-le systemów niszczenia min).

Wyróżniono sześć typów zdalnie sterowa-nych bezzałogowych pojazdów podwodnych do poszukiwania, identyfikowania i niszcze-nia min (tab. 2):

- z własnym napędem;- z własnym napędem, połączone przewo-

dem z okrętem;- holowane bezzałogowe pojazdy pod-

wodne;- z własnym napędem, połączone z pławą;- z własnym napędem i z układem łączno-

ści na niskich częstotliwościach; - z własnym napędem i z układem łączno-

ści na wysokich częstotliwościach. Wymienione pojazdy ocenia się, przyjmu-

jąc za kryterium prędkość poszukiwania min, efektywność ich niszczenia, zagrożenie okrę-tów OPM oraz koszty i możliwości eksploata-cji technicznej.

Pojazdy jednorazowego użycia działają na zasadzie „torpedy przeciwminowej” – detonu-ją wraz z niszczoną miną. Pojazdy bezzałogo-we zaczęły rozwijać się w latach 90. ubiegłe-go wieku. Wciąż są udoskonalane ze względu na możliwość ich użycia przez okręty nawod-ne, podwodne i śmigłowce, co znacznie skra-ca czas niszczenia wykrytych min13.

systemy lotnicze Lotniczy system neutralizowania min AN/

ASQ-232 (Airborne Mine Neutralization System – AMNS) jest przeznaczony do zwal-czania kotwicznych oraz niezagłębiających się min dennych (fot. 2). System, zintegro-wany ze śmigłowcami MH-53E i MH-60S, wykorzystuje sensory sonaru i wideo pojaz-du podwodnego SeaFox-C14 (fot. 3). SeaFox ma kształt torpedy i jest zdalnie sterowanym u

12 Materiały college Interarmees Defense de Specifique

Marine, Dossier Guerre des Mines – Francja, 1997.13 Materiały z conference Proceedings, 24–26 February

1998 r., Sydney convention centre, Australia.14 S. Nitschke: MCM from the air - mine detection and clearan-

ce, „Naval Forces” 2003 nr 6, s. 8–16.



Fot. 1. WIeLoRAZoWe PojAZDy PoDWoDNe Do IDeNtyFIKoWANIA I NISZCZeNIA MIN: 1 – PAP 104 Mk 5; 2 – Pinguin B3; 3 – Min Mk 2; 4 – SLQ-48; 5 – Double Eagle

Źródło: Materiały reklamowe.

1

2

3

5

4

pojazdem podwodnym jednorazowego użyt-ku. Wyposażono go w system napędowy, kontrolny oraz sensory niezbędne do nawią-zania ponownego kontaktu z wcześniej wy-krytym obiektem (sonar), a także w sensory do identyfikowania wykrytych obiektów mi-nopodobnych (wideokamera). Sterowany światłowodem pojazd uzbrojono w ładunek wybuchowy (Hexogen – masa 1,5 kg), po-zwalający na neutralizowanie oraz niszcze-nie wykrytych i zidentyfikowanych min ko-twicznych i dennych.

Stosunkowo nieduży rozmiar i mała masa urządzenia (długość 1,3 m, średnica 0,4 m, masa 40 kg) pozwalają jednocześnie prze-

nosić na pokładzie śmigłowca kilka tego ty-pu pojazdów. Informacje o lokalizacji wy-krytych obiektów minopodobnych, pocho-dzące z systemów przeciwminowych AN/AQS-20 lub AN/AES-1, mogą być wprowa-dzane do systemu AMNS przed startem, a także podczas lotu do rejonu działań prze-ciwminowych.

Po dotarciu do rejonu śmigłowiec wyko-nuje zawis na wysokości około 2 m nad po-wierzchnią akwenu, w bezpiecznej odległo-ści od wskazanego obiektu (maksymalny za-sięg – 900 m, głębokość działania – 300 m). Następnie operatorzy opuszczają pojazd, na głębokość co najmniej 2 m, i naprowadzają

u


typ

po

jazd

uK

raj

Wym

iary

[d

ł., s

zer.,

w

ys.]

Mas

a[k

g]

Głę

boko

śćop

erac

yjna

[m

]

Pręd

kość

[w]

Mas

a ła

dunk

u

mat

eria

łu

wyb

ucho

weg

o[k

g]

Dłu

gość

ka

bla

łą

cząc

ego

[m]

Auto

nom

iczn

ość

Licz

bapę

dnik

ów

PAP

104

Mk

4Fr

ancj

a2,

70

1,20

1,

3070

030

05

126,

510

0010

0 m

in5

x 20

2

PAP

104

Mk

5Fr

ancj

a3,

00

1,20

1,

3085

030

06

126,

52,

8 m

m —

1000

1,

5 m

m —

2000

nieo

gran

iczo

na3

Min

Mk

2W

łoch

y3,

600,

9411

5035

06

110

1000

<1 g

odz.

2

Ping

uin

B3

Nie

mcy

3,50

0,

70

1,50

1350

200

627

560

01–

2 go

dz.

2

Plut

oW

łoch

y1,

68

0,60

0,

6513

030

0po

ziom

o –

4pi

onow

o –

115

lub

403

mm

—20

006

mm

—50

0 8

mm

—50

01–

6 go

dz.

5

Plut

o Pl

usW

łoch

y2,

10

0,60

0,61

315

400

715

lub

4020

006–

10 g

odz.

5

ukw

iał

Pols

ka1,

50

0,75

0,

7518

020

0po

ziom

o –

4pi

onow

o –

210

lub

5045

0 –

stan

dard

1000

– m

axni

eogr

anic

zona

6

Sea

Eagl

eSz

wec

ja1,

240,

750,

7585

350

pozi

omo

– 3

pion

owo

– 1

wst

ecz

– 1,

512

6,5

1000

nieo

gran

iczo

na7

Dou

ble

Eagl

eSz

wec

ja1,

901,

300,

8040

050

0po

ziom

o –

6pi

onow

o –

0,6

wst

ecz

– 2

126,

5 lu

b 80

1000

nieo

gran

iczo

na8

Tabe

la 2

. Par

amet

ry te

chni

czne

wyb

rany

ch p

ojaz

dów

prz

eciw

min

owyc

h

Opr

acow

ano

na p

odst

awie

mat

eria

łów

rekl

amow

ych.

2008/04�0 przegląd morski

go w kierunku wcześniej wykrytego obiek-tu. Rozpoczyna się ponowne poszukiwanie. Dane o głębokości, pozycji oraz obrazy so-narowe i wideo są transmitowane w czasie rzeczywistym na pokład śmigłowca – do operatora systemu. Umożliwia to światło-wód, wykorzystywany również do sterowa-nia i kontrolowania pojazdu podwodnego. Po ponownym zlokalizowaniu i zidentyfi-kowaniu obiektu minopodobnego jako mi-ny SeaFox jest umieszczany tak, aby deto-nacja jego ładunku nastąpiła w miejscu szczególnie podatnym na uszkodzenie mi-ny15. Zneutralizowanie miny polega na zniszczeniu mechanizmów jej zapalnika al-bo oddzieleniu przyrządu zapalającego od głównego ładunku materiału wybuchowe-go. Po detonacji ładunku wybuchowego mi-na zostaje zniszczona.

Ze względów bezpieczeństwa nie jest moż-liwe zabranie pojazdu na pokład śmigłowca po rozpoczęciu fazy poszukiwania. Proces uzbrajania głowicy bojowej jest nieodwracal-ny. Jeśli obiekt minopodobny nie został po-

nownie zlokalizowany lub jeśli zadanie zosta-ło przerwane, następuje samozniszczenie po-jazdu. Zastosowanie torpedy o odpowiednim kształcie oraz pędników zapewniło hydrody-namiczną stabilność urządzenia, jego wysoką manewrowość oraz maksymalną prędkość 3 m/s (6 w). Czas działań przeciwminowych wynosi od 0,2 do 0,3 godziny. Pozwala to osią-gnąć dużą wydajność, a tym samym wysoką efektywność działań przeciwminowych.

Obecnie trwają prace naukowo-badawcze nad nową wersją lotniczego systemu neutrali-zowania min – AN/ASQ-235 oraz próby po-jazdu podwodnego, który ma stanowić wypo-sażenie tego systemu16.

ssaki morskie Poszukiwania i niszczenia wykrytych min

(zakładania ładunków materiału wybuchowe-go) są uczone ssaki morskie. Nauka polega na


15 S. Nitschke: MCM from the air..., op. cit., s. 8–16; J. Szady,

M. Jankiewicz: Zwalczanie min morskich z powietrza..., op. cit.16 J. Szady, M. Jankiewicz, op. cit.

Fot. 2. FAZy MISjI PRZeCIWMINoWej lotniczego system neutralizacji min AN/ASQ–232 AMNS

Źródło: http://www.globalsecurity.org/military/library/policy/navy/ntsp/amns–a_2001.pdf/.

J. Szady, M. Jankiewicz: Zwalczanie min morskich z powietrza, lotnicze systemy trałowe. NiT nr 1/2006.

Faza wodowania (5 min)

Faza poszukiwania (4 min)

Faza klasyfikacji sonarowej (2 min)

Naprowadzanie hydroakustyczne

Faza identyfikacji video (1 min)

światłowód

pojazd jednorazowy

mina

u

2008/04 przegląd morski �1

zabawie człowieka ze zwierzęciem – nagra-dzaniu ssaków i ich zniechęcaniu. Znaczne za-angażowanie sił i środków w ten program oraz wykorzystanie ssaków morskich podczas dzia-łań w Zatoce Perskiej i w międzynarodowych ćwiczeniach17 na Bałtyku – „Baltic Challen-ge ’98”, a także w innych ćwiczeniach pozwa-la przypuszczać, że program ten jest kontynu-owany i rozwijany jako element uzupełniają-cy działanie sił OPM.

Amerykański zespół Mk 4 został wyspe-cjalizowany w niszczeniu min kotwicznych. Tworzące go cztery delfiny potrafią szybko przejść do działania i rozwinąć się w linię, a także przeprowadzić jednostki bezpiecz-nym torem wodnym oraz zasygnalizować, że rejon jest wolny od min. W skład zespo-łu Mk 5 wchodzą lwy morskie (uchatki ka-

lifornijskie). Poszukują one min ćwiczeb-nych i innych obiektów położonych na dnie. Zwierzęta są uczone lokalizowania testowa-nych obiektów, wysyłających sygnały aku-styczne w postaci tzw. pingów. Po odszuka-niu obiektów ssaki doczepiają do nich cho-rągiewki. Dalsze działania prowadzą jed-nostki nawodne, wyspecjalizowane w nisz-czeniu min. Z kolei osiem delfinów z pro-gramu Mk 7 wyćwiczono w wykrywaniu, oznakowywaniu oraz niszczeniu (przez za-łożenie ładunków materiału wybuchowego) min dennych zagłębionych w dnie.

17 Autor nie dysponuje danymi o wynikach prowadzonego ćwi-

czenia, odnotowuje jedynie fakt doświadczeń z ssakami mor-

skimi prowadzonych na Morzu Bałtyckim.

u

Fot. 3. WIDoK oRAZ oGóLNA BuDoWA pojazdu podwodnego SeaFox-c

Źródło: http://www.globalsecurity.org/military/library/policy/navy/ntsp/amns–a_2001.pdf/.

J. Szady, M. Jankiewicz: Zwalczanie min morskich z powietrza, lotnicze systemy trałowe. „Nauka i Technika” 2006 nr 1.

pędnik

szpula ze światłowodem

silnik

silnik transponder pędnik pionowyzawór

bezpieczeństwamiernik ciśnienia kamera/

reflektor

kompas

antena sonaruładunek

wybuchowyzespół inicjująco- -zabezpieczającyechosondatunel pędnika

pionowegoprzedział

elektroniki


współczesne sposobyObecnie dąży się do obniżenia kosztów

i czasu prowadzenia działań przeciwmino-wych, a także do zwiększenia skuteczności i wydajności zastosowanych systemów. No-we są bardziej złożone i niebezpieczne niż te dotychczas wykorzystywane. Jest to skut-kiem pojawienia się nowych jakościowo min oraz wyposażenia starych min w czujniki i mikroprocesory wykonane w nowej tech-nologii. Aby usystematyzować działania sił obrony przeciwminowej, sklasyfikowano je w zależności od głębokości działania. Wy-różniono siły i środki działające:

- na wodach głębokich – do izobaty 61 m;- na wodach płytkich – od 61 m do 12 m;- na wodach bardzo płytkich – od 12 m

do 3 m;- i w strefie przybrzeżnej – od izobaty 3 m

do plaży18. Wyróżnia się dwa rodzaje min morskich,

przeciwko którym stosuje się systemy trało-we, SHL i wybuchowe. Są to miny w toni wodnej i miny na dnie.

W toni wodnej są wykorzystywane głów-nie miny kotwiczne o sferycznych lub cy-lindrycznych kształtach. Na wodach głębo-kich lub głębszych wodach płytkich są sta-wiane bardziej skomplikowane obiekty. Mo-gą być one postawione bliżej powierzchni, bliżej dna lub między dnem a powierzch-nią. Natomiast stare, ale ciągle efektywne miny kontaktowe mogą być stawiane na wo-dach od bardzo płytkich do głębokich. Mi-ny denne, przeważnie kształtu cylindrycz-nego, stawia się na bardzo płytkich i płyt-kich wodach (im głębiej, tym ich efektyw-

ność jest mniejsza – dotyczy to jedynie min stacjonarnych). Trudno znaleźć je hydrolo-kacyjnie, zwłaszcza gdy są zagłębione w dnie morskim. Zwykle zagłębiają się mi-ny stawiane na dnie mulistym, piaszczy-stym, w rejonach o intensywnym falowaniu w czasie sztormów. Oprócz wykrywania min, systemy obrony przeciwminowej mu-szą być zdolne do wykrywania i niszczenia min dryfujących oraz zapór inżynieryjnych na wodach bardzo płytkich.

Do kontrolnego rozpoznawczego poszu-kiwania min na dużych akwenach morskich będą wykorzystywane zaawansowane tech-nologicznie systemy trałów kontaktowych i niekontaktowych. Aby zwiększyć bezpie-czeństwo załóg i okrętów, będą rozwijane zdalnie sterowane systemy do niszczenia lub forsowania wykrytych ZM. Problem bezpieczeństwa trałowca, czyli holownika uzbrojenia, można rozwiązać, stosując do obrony przeciwminowej – wzorem Amery-kanów – śmigłowce.

siły i środki obrony przeciwminowej w Mw

Do zadań obrony przeciwminowej Marynar-ka Wojenna wykorzystuje dwa dywizjony tra-łowców typu 207 i 207M, o kadłubach zbudo-wanych z laminatów poliestrowo-szklanych i stali amagnetycznej. W wyposażeniu tych jednostek znajdują się:

- trały elektromagnetyczne: TEM-PE-1M i TEM-PE-1M2 (wariant pętlowy i elektro-dowy);

- trały akustyczne: MTA i MTA-2;- trały kontaktowe: MMTK-1 i MTK-2M;- stacje hydrolokacyjne: MG-79, MG-89

i SHL-100, SHL-200.W składzie każdego z dywizjonów jest pięć

drużyn nurków minerów. Standardowe wypo-sażenie drużyny płetwonurków stanowi:

- pięć aparatów nurkowych typu PR-27/APN8/UAN;


u

Właściwości

Na złożoność środowiska, w którym zostały po-stawione miny, wpływają różne czynniki: głę-

bokość, przezroczystość wody, stan morza, życie biologiczne, szumy środowiska, liczne wzory min i przeszkody osiągalne przez przeciwnika, typ dna, naturalne i spowodowane przez człowieka zanie-czyszczenia (groty) oraz możliwość użycia pułapek.

18 ch. horne: Whot It Takes To Go „Anytime, Anywhere”.

Proceedings, January 1998, s. 83.

u

2008/04 przegląd morski ��przegląd morski ��przegląd morski ��

12.02. Wystawa poświęcona jubileuszowi MW – „Polska Marynarka Wojenna 1918--2008” została otwarta w mu-zeum w Sosnowcu. Tą wystawą Dowództwo MW rozpoczyna cykl jubileuszowych prezentacji popularyzujących historię mor-skiego rodzaju sił zbrojnych na terenie kraju.

15.02. Na trzech okrętach 12 Dywizjonu Trałowców (OORP „Dąbie”, „Sarbsko” i „Necko”) są obec-nie testowane nowoczesne sys-temy nawigacji elektronicznej WEcDIS. Zapewniają one nawi-gatorom większy komfort pracy, a także przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi i efektywności działań prowadzonych na morzu.

17.02. Podczas v Międzynarodowego Zlotu Morsów w Mielnie załoga śmi-głowca Mi-14 PS z 29 Darłow-skiej Eskadry Lotniczej Marynarki Wojennej zaprezentowała pokaz ratow-nictwa morskiego.

25.02. W Klubie Marynarki Wojennej w Gdyni odbyło się coroczne spotkanie kobiet słu-żących w MWRP. Problemom służby wojskowej pań przysłu-chiwała się uczestnicząca w spotkaniu płk Beata Laszczak – pełnomocnik mini-stra obrony narodowej ds. woj-skowej służby kobiet, która jed-nocześnie omówiła zachodzą-ce w tej służbie zmiany. Panie w marynarskich mundurach otrzymały niezbędne informa-cje związane z ich służbą.

AKTUALnOŚcI

Działanie plutonu jako przybrzeżno-morskiego oddziału zaporowego to jeden z tematów zimowego szkolenia poligonowego pododdzia-

łów 8 Batalionu Saperów MW prowadzonego w dniach 11-22 lutego. Podczas zgrupowania żołnierze doskonalili swoje umiejętności na tere-nie garnizonowego ośrodka szkoleniowego.

SZKOLENIE SAPERSKIE

W Warszawie 23 lutego od-była się konferencja pra-

sowa ministra Bogdana Klicha, podsumowująca pierwsze sto dni pracy resortu pod jego kie-rownictwem. Szef MON wymie-nił główne wyzwania, które sta-nęły przed ministerstwem – program profesjonalizacji armii oraz udział w operacjach poko-jowych w Iraku, Afganistanie i czadzie. W związku z profe-sjonalizacją przyjęto liczeb-ność armii na poziomie 150 tys. Oprócz liczącej 120 tys. etatów służby czynnej – stałej, kontraktowej i kandy-dackiej – mają powstać Naro-dowe Siły Rezerwy. Magnesem przyciągającym do służby bę-dzie, jak stwierdził minister, prestiż armii, wynagrodzenie oraz wieloskładnikowy system

motywacyjny. Zostaną przy tym zachowane dotychczasowe re-gulacje dotyczące zasad kształ-towania wydatków na obron-ność, co oznacza środki w wy-sokości 1,95 PKB oraz utrzy-manie wydatków majątkowych na poziomie 20 % ogółu wydat-ków obronnych. Z profesjonali-zacją wiążą się także zmiany w przepisach. Do 30 czerwca mają być gotowe nowelizacje ustaw o powszechnym obo-wiązku obrony RP, o przebudo-wie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu SZRP, a tak-że o służbie wojskowej żołnie-rzy zawodowych. Zmieni się także ustawa o zakwaterowa-niu sił zbrojnych. – W sumie ca-ły pakiet legislacyjny obejmie nowelizacje około 70 ustaw – przewiduje minister Klich.

PIO

TR P

Łuc

IEN

NIK

Sto dni ministra Bogdana Klicha

AKTUALnOŚcI

25.02. 18 lat temu po raz pierwszy podniesiono bande-rę na ORP „Gniezno”. Z oka-zji uzyskania przez okręt peł-noletności podniesiono na nim wielką galę banderową. Dowódca jednostki kpt. mar. Jacek Doroś odczytał rozkaz okolicznościowy oraz przywi-tał zaproszonych gości, wśród których byli m.in.: matka chrzestna okrę-tu halina Ostrzycka, dowód-ca 8 Flotylli Obrony Wybrzeża kontradmirał Jerzy Lenda, dowódca 2 Dywizjonu Okrętów Transportowo--Minowych kmdr por. Krzysz-tof Zdonek oraz poprzedni dowódcy okrętu.

26.02. W ramach szkolenia załóg okrętów i lotnictwa morskiego śmigłowiec pokła-dowy Sh-2G przebazował się z lotniska 43 Bazy Lotniczej Marynarki Wojennej na po-kład fregaty rakietowej ORP „Gen. K. Pułaski”. Lotnicy bę-dą wykonywać zadania z po-kładu okrętu w rejonie Morza Północnego i na Atlantyku. W kwietniu wezmą udział w ćwiczeniach sił NATO „Joint Warriors ’08”.

28.02. centrum Szkolenia Marynarki Wojennej (cSzMW) uczciło pamięć żoł-nierzy, którzy zginęli w Afga-nistanie, oraz patrona cSzMW wiceadmirała Józefa unruga, współtwórcy odro-dzonej Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej.

3–7.03. Dwa śmigłowce zwalczania okrętów podwod-


Wizyta w Brunssum

Osłona strategicznego trans-portu morskiego, poszukiwa-

nie i zwalczanie okrętów podwod-nych, przeciwdziałanie terrory-zmowi na morzu – to główne za-dania, jakie stoją przed fregatą rakietową ORP „Gen. K. Pułaski” na Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym. Okręt wyszedł z bazy morskiej 26 lutego i skierował się w stronę angielskiego portu Plymouth. Do kraju powróci po dwóch miesiącach. Wraz z innymi okrętami państw NATO przećwi-czy wszystkie elementy związane z jego możliwościami bojowymi. Kulminacyjnym punktem działa-nia ORP „Gen. K. Pułaski” będzie sprawdzenie jego umiejętności podczas międzynarodowych ćwiczeń sił NATO „Joint Warriors ’08”.

Dyrektor Departamentu Kadr MON gen. bryg.

Janusz Bojarski przebywał 27 lutego z roboczą wizytą

w Dowództwie Połączonych Sił Sojuszniczych (Allied Joint Force command – JFc BS) w Brunssum (holandia). W trakcie wizyty gen. Bojarski wraz z gen. Andrzejem Kaczyńskim (polskim narodowym przedstawicielem wojskowym przy ShAPE) oraz płk. Bogusławem Jaworskim (starszym oficerem narodo-wym przy JFc BS, szefem Zarządu J6) spotkali się z szefem sztabu dowództwa Lt Gen. Jeanem-Pierem Bovym. Tematem spotkania były aktual-nie prowadzone prace nad no-wą strukturą pionu operacyjne-go NATO oraz rolą i zadaniami polskiego personelu.

Na Atlantyku

ARc

hIW

uM

JFc

BS

2008/04

nych Mi-14 PŁ z 29 Darłowskiej Eskadry Lotniczej wzięły udział w ćwicze-niach „AuT/BATT ’08”, które odbyły się w rejonie cieśnin bał-tyckich. W ćwiczeniach uczest-niczyły lotnictwo i dwa stałe ze-społy okrętów Sił Odpowiedzi NATO: SNMG 1 (Standing NATO Maritime Group 1) oraz zespół okrętów obrony przeciwminowej SNMcMG 1 (Standing NATO Mine countermeasure Group 1).

5.03. Oficerowie Dywizjonu Zabezpieczenia hydrograficznego Marynarki Wojennej zajęli pierwsze miej-sce w konkursie na najlepszy obraz sonarowy. Konkurs został przeprowadzony w ramach odbywających się w dniach 4–5 marca Warsztatów hydrograficznych 2008.

6.03. Pierwsze po wyborach posiedzenie Zgromadzenia Mężów Zaufania jednostek Marynarki Wojennej odbyło się w Gdyni. Obradom przewodni-czył nowo wybrany Dziekan Korpusu Żołnierzy Zawodowych Marynarki Wojennej kmdr ppor. Andrzej Kleba.

7.03. Premier Donald Tusk mianował Zenona Kosiniaka--Kamysza na stanowisko pod-sekretarza stanu do spraw uzbrojenia i modernizacji technicznej w Ministerstwie Obrony Narodowej.

8.03. Minęło siedemnaście lat służby ORP „Poznań” pod bia-ło-czerwoną banderą. W tym

przegląd morski �5

AKTUALnOŚcI

Podsekretarz stanu w MON ds. polityki obronnej Stanisław

Jerzy Komorowski spotkał się 28 lutego z akredytowanymi w Polsce ambasadorami: Austrii – Alfredem Laengle, Kanady – Davidem Prestonem, Nowej Zelandii – Philipem Griffiths, Republiki Południowej Afryki – panią Fébé Potgieter-Gqubule, Szwajcarii – Bénédictem de cerjat oraz zastępcą ambasadora Królestwa Niderlandów Joep Damoiseaux. Do spotkania doszło z inicjatywy dyplomatów, a tema-

tem była możliwość ratyfikowania przez Polskę konwencji o zakazie użycia, składowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu, tzw. konwen-cji ottawskiej. W spotkaniu uczest-niczyli również dyrektor Departamentu Polityki Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON cezary Lusiński, główny specjalista w DPBM płk Waldemar Ratajczak oraz szef Oddziału Polityki Nieproliferacji i Rozbrojenia DPBM płk Zbigniew ciołek.

Spotkanie z ambasadorami

MAR

IAN

KLu

cZy

ŃS

KI

GR

ZEG

OR

Z PR

EDEL

2008/04

AKTUALnOŚcI

czasie przebył on około 38 tys. mil morskich, był po-nad 620 dni w morzu, brał udział w największych ćwi-czeniach NATO i Marynarki Wojennej. Siedemnaste uro-dziny okrętu załoga uczciła uroczystą zbiórką. Wzięli w niej udział: matka chrzestna okrętu Maria Łbik, dowódca 8 Flotylli Obrony Wybrzeża kontradmirał Jerzy Lenda, szef Sztabu 2 Dywizjonu Okrętów Transportowo-Minowych kmdr por. Grzegorz Okuljar, przedstawiciele urzędu mia-sta Poznania, byli dowódcy okrętu oraz dyrekcja Szkoły Podstawowej nr 45 z Poznania, której okręt jest patronem.

11.03. Stanowiąca trzon sił uderzeniowych Marynarki Wojennej 3 Flotylla Okrętów im. kmdr. Bolesława Romanowskiego w Gdyni ob-chodziła 37. rocznicę po-wstania. Z tej okazji okręty bazujące w gdyńskiej bazie morskiej podniosły wielką ga-lę banderową. W najbliższym czasie siły 3 FO wezmą udział m.in. w ćwiczeniach „Northern coast”, „Neptun Warrior” i „Loyal Mariner”, których głównym celem bę-dzie doskonalenie elemen-tów działania w sytuacjach kryzysowych oraz podczas in-terwencji międzynarodowych sił pokojowych. część sił flo-tylli weźmie udział w ćwicze-niach NATO w ratowaniu okrętów podwodnych „Bold Monarch”.

�� przegląd morski

W Pradze 1 marca odbyło się spotkanie najwyższych do-

wódców sił zbrojnych czterech państw Grupy Wyszehradzkiej. Szefowie sztabów za niezwykle ważną uznali wymianę doświad-czeń z udziału w misjach zagra-nicznych. Zaakcentowali koniecz-ność jak najszybszego dokona-nia zmian w szkoleniu wojsk oraz sformułowania oczekiwań wobec przemysłu zbrojeniowego. W cza-sie obrad szefowie sztabów v4 wystąpili także z inicjatywą po-wołania grupy roboczej, która bę-dzie kontynuować prace związa-ne z opracowaniem wspólnego katalogu potrzeb szkoleniowych sił zbrojnych poszczególnych państw Grupy Wyszehradzkiej. Szef sztabu generalnego sił zbrojnych Republiki czeskiej

gen. por. vlastimil Picek w czasie konferencji prasowej poinformo-wał, że podczas praskiego spo-tkania nie dokonano istotnych ustaleń w sprawie powołania Wyszehradzkiej Grupy Bojowej. Wynika to m.in. ze stosunkowo odległej perspektywy czasowej re-alizacji tego przedsięwzięcia. Wyszehradzka Grupa Bojowa ma osiągnąć gotowość operacyjną w 2015 r. Decyzję o jej utworzeniu podjęto w styczniu 2007 r. pod-czas spotkania głów państw v4, a w kwietniu potwierdzili ten za-mysł ministrowie obrony. Do udziału w grupie zaproszono ukrainę. Problematyka utworzenia grupy bojowej będzie jednym z za-sadniczych tematów kolejnego spotkania szefów sztabów v4, które odbędzie się w Polsce.

PoŻeGNANIe Z MuNDuReM. Marynarka Wojenna to druga, oczywi-ście po małżonce, miłość i tak pozostanie nadal – powiedział 28 lute-go adm. Marek Brągoszewski, który po ponadczterdziestoletniej służ-bie pożegnał się z mundurem. Admirała Brągoszewskiego żegnał do-wódca Marynarki Wojennej wiceadm. Andrzej Karweta w obecności kierowniczej kadry MW.

NOWE INICJATYWY

MAR

IAN

KLu

cZy

ŃS

KI

2008/04 przegląd morski ��

- sprzęt osobisty (skafander, płetwy, pas, nóż, fajka, maska);

- aparaty tlenowe o obiegu otwartym (do 40 m).

Aby zmniejszyć ryzyko poderwania się okrętów i transportowców na minie, jednostki te utrzymują swoje pola fizyczne w nakaza-nych normach. Celem pomiarów pól fizycz-nych okrętów jest określenie bieżącego pozio-mu wartości charakteryzujących pola fizycz-ne jednostki pływającej w określonych warun-kach oraz ich porównanie z dopuszczalnymi wartościami. Informacji o polach fizycznych okrętów dostarczają badania doświadczalne wykonywane na rzeczywistych obiektach. Wy-niki tych badań są wszechstronnie wykorzy-stywane, m.in. do19:

- formułowania założeń taktyczno-technicz-nych projektowanych jednostek pływających;

- określania optymalnych parametrów regu-lacyjnych systemów minimalizowania i kształ-towania pól fizycznych okrętów;

- opracowywania wytycznych dla taktycz-nych metod obrony biernej okrętów;

- określania optymalnych parametrów tak-tycznych systemów wykrywania, lokalizo-wania i identyfikowania okrętów wykorzy-stujących charakterystyczne cechy ich pól fizycznych;

- wyznaczania parametrów środków sy-mulacji pól okrętowych (np. trałów niekon-taktowych);

- projektowania niekontaktowych układów naprowadzania i pobudzania systemów uzbrojenia morskiego;

- diagnozowania stanu technicznego niektó-rych systemów okrętowych.

Podstawowym sprzętem do pomiarów i minimalizowania pól fizycznych okrętów są stacje kontrolno-pomiarowe pola magne-tycznego okrętu oraz magnetometry. Pozwa-lają one na skontrolowanie stanu wartości parametrów indukcji pola magnetycznego okrętu oraz na sprawdzenie prawidłowości działania okrętowych urządzeń demagnety-zacyjnych. Służą także do pomiarów pola magnetycznego wytworzonego przez trały elektromagnetyczne20.

Wysoką skuteczność walki z minami za-pewnia ciągła obserwacja przeciwminowa. Jest ona prowadzona w punktach obserwa-cyjnych rozmieszczonych wzdłuż wybrze-ża – na przybrzeżnym torze wodnym, re-dach i wejściach do portów. Ich obsada prze-kazuje informacje o sytuacji minowej oraz zapewniają łączność współdziałania w tym zakresie. Wykrywa szybkie cele nawodne w odległości do 120 kbl w całej strefie obro-ny MW. Uzupełnienie stanowią siły i środ-ki techniczne z dywizjonów artylerii prze-ciwlotniczej. Ich zestawy radiolokacyjne umożliwiają wykrycie nosicieli broni mi-nowej w zasięgu 40 km (216 kbl), a urzą-dzenia telewizyjne do 12 km (65 kbl).

Załogi okrętów na liniach dozoru i trans-portowców w rejonach schronienia na re-dach, które prowadzą ciągłą obserwację wzrokowo-techniczną, powiadamiają stano-wiska dowodzenia flotylli o wykrytych no-sicielach min i określonych miejscach ich postawienia. W skład systemu obserwacji przeciwminowej wchodzą także kapitanaty i bosmanaty portów – mają możliwość ob-serwowania bezpośrednich upadków min na redach i w basenach portowych. Ostrzega-nie i powiadamianie o sytuacji powietrznej (w tym wyselekcjonowanie nosicieli broni minowej) jest zadaniem sił obrony powietrz-

19 Stacje kontrolno-pomiarowe pól fizycznych okrętów MW.

Mar. Woj. 1228/99, s. 26.20 Tamże, s. 35.

u

Reakcja

Stare trałowce typu 206F na niszczyciele min typu 206FM zaczęto przebudowywać

w 1998 r. Doposażono je w stacje hydrolokacyj-ne oraz pojazdy podwodne. Wyposażenie nisz-czycieli min stanowią:- trały elektromagnetyczne TEM-PE-2M (wariant pętlowy i elektrodowy);- trały akustyczne MTA-2;- trał kontaktowy MT-2W;- stacje hydrolokacyjne ShL-100 i ShL-200;- pojazdy podwodne typu ukwiał.

u

2008/04�� przegląd morski

nej. Informacje o zagrożeniu są przekazy-wane między stanowiskami dowodzenia ma-rynarki wojennej i sił powietrznych.

Światowe tendencje Zamiast poszukiwania za pomocą SHL po-

stawionej pojedynczej miny powrócono do oddziaływania symulowanym polem na jej powierzchnię. W 1977 r. Niemcy zapocząt-kowały program zwalczania min Trojka21. Po-legał on na zdalnym sterowaniu elektroma-gnetycznym trałem rurowym HFG z trałem akustycznym niskiej i średniej częstotliwo-ści, przebudowanym na zdalnie sterowany ku-ter typu 351. Wysłanie zdalnie sterowanego kutra w rejon zagrożony minami miało na ce-lu zwiększenie bezpieczeństwa.

System Trojka zmodernizowali specjaliści niemieccy i holenderscy. Nowy projekt ma no-woczesny podwójny zespół zobrazowania, wielofunkcyjną konsolę do sterowania cztere-ma pojazdami, system nawigacyjny GPS, a także nowoczesny system przesyłania danych radiowych22. Królewska Marynarka Wojenna Danii używa systemu dronów, czyli zdalnie sterowanych kutrów trałowych (KTTs), bazu-jącego na wielozadaniowych okrętach typu Standard Flex. Z kolei Szwedzi swoje zdalnie sterowane kutry zbudowali na kadłubie wy-pornościowym typu katamaran (fot. 4). Ru-chem kutra oraz pracą urządzeń trałowych ste-ruje się z okrętu typu Landsort. System po-zwala na jednoczesne sterowanie trzema ku-trami. Trał magnetyczny stanowią cewki na-winięte na pływaki oraz wokół platformy ka-tamaranu. Umożliwiają one generowanie skła-dowych pola magnetycznego. Źródłem pola akustycznego jest holowany generator aku-styczny. Każdy z kutrów ma osiem wiech tra-łowych, służących do oznakowania przetrało-wanego pasa. Proces trałowania jest monito-rowany przez system nawigacyjny GPS sprzę-żony z ploterem23.

Szwedzi we współpracy z innymi państwami opracowali nową wersję systemu SAM-3. Są to jednostki napędzane dwoma silnikami, każdy o mocy 140 kW, pozwalającymi osiągnąć pręd-kość do 12 w. System trałowy SAM-3 zapew-

nia odwzorowanie pola magnetycznego i aku-stycznego dowolnej jednostki (tab. 3).

Kutry zdalnie sterowane są przeznaczone do poszukiwania i niszczenia min na stosunkowo dużych akwenach. Wymagają jednak wyspe-cjalizowanych okrętów obrony przeciwmino-wej do kierowania (sterowania) pracami trało-wymi. Są to duże jednostki. Dla przykładu: wyporność SAM-3 wynosi 12 t, kutra typu 351 systemu Trojka – 99 t, a duńskich dronów – 32 t i 125 t24.

W 1990 r. Amerykanie rozpoczęli próby sys-temu RMS (Remote Minehunting System) (fot. 5). Założeniem konstruktorów było zbu-dowanie systemu taniego w produkcji i eksplo-atacji (istnieje prawdopodobieństwo zniszcze-nia na wykrytej minie), pozwalającego wykry-wać miny na płytkich wodach przybrzeżnych, mogącego szybko przemieszczać się do rejo-nów zagrożonych oraz łatwego do transportu, kontrolowania parametrów pracy, naprawy lub wymiany. Konstruktorzy dążyli do opracowa-

21 W. Feldes, v. hausbeck: Trojka - das neue

Minenabwehrsystem der Marine. „Soldat und Technik” 1977,

nr 11.22 Jane’s Defence Equipment Library, underwater Warfare

Systems 1998, s. 264.23 Tamże, s. 271.24 Jane’s Defence Equipment Library, underwater Warfare

Systems 1998.


Parametr SAM-1 SAM-3Długość 18,0 m 12,5 mszerokość 6,1 m 5,6 mzanurzenie 1,6 m 1,2 mMasa 26 t 12 tPrędkość maksymalna 8 w. 12 w.silnik 1x150 kW 2x140 kWzasięg 330 Mm/7 w. 300 Mm/8 w.Materiał aluminium kompozyty

tabela 3. Zestawienie danych zestawów trałowych SAM-1 i SAM-3.

Źródło: Materiały reklamowe Thyssen Krupp.

u


nia systemu, który w okresie pokoju mógłby być wykorzystywany do innych zadań, np. po-szukiwania zatopionych przedmiotów. Celem projektantów było także ograniczenie liczby personelu obsługującego system.

Inżynierowie z zakładów Lockheed Mar-tin i floty zadbali o zminimalizowanie wszystkich pól fizycznych: wizualnych, podczerwieni, odbicia radarowego, aku-stycznych, magnetycznych i ciśnieniowych. Opracowali jednostkę o odpowiednim kształcie – z pochylonym do tyłu masztem (mniejszy ślad torowy), a także zastosowa-li specjalny materiał do budowy kadłuba. RMS wyposażyli w sonary i czujniki elek-trooptyczne, pozwalające na prowadzenie rozpoznawczego poszukiwania min z wy-dajnością 4 km2/h oraz na identyfikowanie z wydajnością 2 km2/h. W przypadku nisz-czenia min wydajność działań na akwenie z minami dennymi i kotwicznymi wynosi 2 km2/h. Jeśli w skład zagrody wchodzą mi-ny denne częściowo zamulone, wydajność działań zmniejsza się do około 0,3 km2/h. W przypadku poszukiwania min w sprzyja-jących warunkach meteorologicznych i przy spokojnej wodzie system umożliwia wykry-cie leżących na dnie obiektów o średnicy od 0,5 m na głębokości do 200 m. Na 80% określa się prawdopodobieństwo wykrycia i zniszczenia min kotwicznych i dennych o średnicy powyżej 0,5 m i długości 1 m w trudnych warunkach hydrometeorolo-gicznych do głębokości 110 m. Miny o śred-nicy większej niż 0,5 m częściowo zagłę-bione w dnie są skutecznie wykrywane do głębokości 20 m25.

Autonomiczny pojazd podwodny Dolphin może poruszać się pod powierzchnią wody z prędkością od 5,5 w do 16 w. Sterowanie falami radiowymi umożliwia kontrolowanie jego ruchu w zasięgu horyzontalnym anten ze stanowiska umieszczonego na jednostce pływającej lub lądzie. Zapas energii wystar-cza do poruszania się z prędkością 12 w przez 50 godzin, a system stabilizacji po-zwala wykorzystywać pojazd przy stanie morza do 5 stopni w skali Beauforta. Stano-

25 Rockwell International brochure: Mine Cuntetermeasures,

Rockwell International Corporation, Autonetics Marine and

Aircraft Systems Division. Anaheim, california 1991.26 Tamże.

wisko kierowania pojazdem to pulpit obsłu-giwany przez jednego człowieka. Dane są transmitowane w sposób ciągły w systemie zakodowanym lub gromadzone w pamięci komputera pokładowego26.

Współczesne okręty zwalczania min łączą zalety niszczyciela min i trałowca. Mają w wy-posażeniu zarówno systemy trałów kontakto-wych i niekontaktowych, jak i hydrolokacyj-ne systemy wykrywania, klasyfikowania, iden-tyfikowania i niszczenia min.

Takie ograniczenia, jak negatywny wpływ warstwowości wód w morzach i oceanach na zasięg stacji hydrolokacyjnej oraz duże głę-bokości stawiania min dennych i kotwicznych pokonano, wyposażając sonary w opuszcza-ne anteny. Były to sonary drugiej generacji (za sonary pierwszej generacji uważa się pod-kilowe stacje hydrolokacyjne). Na współcze-śnie budowanych okrętach zwalczania min montuje się stacje trzeciej generacji, np. ty-pu DDQS-11M.

u

Wszechstronność

Pojazdem Dolphin można sterować lub może on działać autonomicznie w określonym rejonie.

Można zamontować go na dowolnym okręcie, ma-jącym zapewniać doraźną obronę przeciwminową.

NOTATKA

Sonary pierwszej i drugiej generacji nie zapewniają bez-pieczeństwa okrętom obrony przeciwminowej. Zagrożenie stanowią zwłaszcza miny denne, niewykryte przez podkilo-wą SHL, nad którymi okręt musi przejść, prowadząc rozpo-znawcze poszukiwanie min za pomocą sonaru holowanego.

Mimo specjalnej konstrukcji kadłubów okrętów obrony przeciwminowej i minimali-zowania ich pól fizycznych niebezpieczeń-stwo wciąż jest duże (często w celu ochrony ZM stawia się w nich miny przeciwko okrę-tom, a nawet śmigłowcom OPM). Aby je wy-eliminować, opracowano pojazd z sonarem poruszający się przed okrętem. Pojazdem tym


można swobodnie manewrować na dowol-nych, dopuszczalnych konstrukcyjnie głębo-kościach. Takimi systemami są niemiecki PVDS z sonarem DSQS i amerykański z po-jazdem RMS. Różnią się one sposobem trans-misji danych. PVDS jest sterowany drogą przewodową, a RMS – radiową.

Perspektywy rozwoju Nowoczesne okręty obrony przeciwminowej

są budowane z uwzględnieniem specyficznych technicznych i taktycznych wymogów prowa-dzenia walki z uzbrojeniem minowym. Liczba tego typu okrętów w poszczególnych pań-stwach zależy od przyjętej doktryny obronnej i wielkości wydatków na cele wojskowe. W wy-niku przemian politycznych zmieniły się uwa-runkowania działalności Marynarki Wojennej. Po rozpadzie Układu Warszawskiego była ona samodzielną, suwerenną siłą obronną. Obec-nie wchodzi w skład sojuszu północnoatlan-tyckiego, który środkami politycznymi i mili-tarnymi, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczo-nych, gwarantuje wolność i bezpieczeństwo wszystkim swoim członkom27. W koncepcji strategicznej sojuszu, przyjętej przez szefów państw i rządów w listopadzie 1991 r. w Rzy-mie, jest zapis o bezpieczeństwie opartym na dialogu, współpracy i utrzymaniu wspólnego potencjału obronnego. Koncepcja ta zakłada: zmniejszenie uzależnienia od broni jądrowej, zmiany w zintegrowanych siłach zbrojnych NATO, zmniejszenie liczebności wojsk, zwięk-szenie ich gotowości, mobilności i elastyczno-ści reagowania oraz szersze wykorzystywanie jednostek wielonarodowych28 (np. międzyna-rodowego zespołu obrony przeciwminowej SNMCMG1, działającego na akwenach Mo-rza Bałtyckiego i Północnego29). Nowa sytu-acja polityczno-militarna w regionie Bałtyku oraz przyjęcie polityki bezpieczeństwa i stra-tegii obronnej RP zmuszają do określenia roli i miejsca MW. Przewiduje się, wzrost liczby operacji antykryzysowych oraz ograniczenie użycia siły (wykorzystując mandat ONZ) w ce-lu utrzymania pokoju. Zapewne wpłynie to na kształt MWRP. Przyjęcie takich założeń ozna-cza użycie sił morskich nie tylko do obrony

własnego kraju, ale także do działań na rzecz sojuszu poza jego terytorium30.

Utrzymanie pokoju na akwenie południo-wego Bałtyku, podejmowanie działań bojo-wych w sytuacji kryzysu oraz wykonywanie zadań wynikających z członkostwa w sojuszu wymuszają na MW posiadanie nowoczesnych sił obrony przeciwminowej.

27 NATO. Vademecum. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa

1999, s. 23. 28 Tamże, s. 27.29 W skład zespołu McM FORNORTh wchodziły: NiM „Rhein”

i „Gromitz” (Niemcy), NiM „Grimsby” (Wielka Brytania), NiM

„Lobelia” (Belgia), NiM „Zierikzee” (holandia), NiM „Karmoey”

(Norwegia), NiM „Svaerdfisken” i dron MSF 2 (Dania).

Ćwiczenie PASSEx przeprowadzono w dniach 2–3 listopada

2000 r., a szkolenie w Świnoujściu w dniach 3–6 listopada

2000 r. Sprawozdanie z ćwiczenia i pobytu zespołu McM

FORNORTh.30 A. Makowski: Siły morskie współczesnego państwa. Impul

Plus consulting, Gdynia 2000, s. 124.


u

NOTATKA

Największe możliwości prowadzenia działań przeciwmino-wych mają RFN, Turcja i Wielka Brytania, a na akwenie Morza Bałtyckiego – Szwecja i Rosja (Flota Bałtycka).

Polska Marynarka Wojenna jest wyposażona w trałowce typu 207 i 207M – jednostki zbudo-wane w Stoczni MW w Gdyni w latach 1982––1994. Okręty te, w odróżnieniu od nowocze-snych okrętów obrony przeciwminowej innych państw, nie mają zintegrowanego uzbrojenia, kierowanego przez zautomatyzowane systemy dowodzenia. Są wyposażone w sprzęt trałowy i podkilowe stacje hydrolokacyjne, a także sta-cje holowane obserwacji bocznej. Politechnika Gdańska pracuje nad modernizacją stacji MG79 i MG89. Zostaną one wyposażone:

- MG79 w siedemnastokanałowy, a MG89 w trzydziestosześciokanałowy nadajnik z cy-frową syntezą sygnałów sondujących;

- MG79 w piętnastokanałowy, a MG89 w trzydziestosześciokanałowy odbiornik z cy-frowym przetwarzaniem sygnału w procedu-rze FFT, zapewniającej dopasowanie filtracji do sygnałów typu chip;

- w konsolę operatora w technologii cyfro-wej: dwa kolorowe monitory, na których bę-


dzie przedstawiane zobrazowanie panoramicz-ne (sektorowe) i zobrazowanie typu A i B, z możliwością rozszerzania skali typu zoom [zwiększono rozdzielczość kątową zobrazo-wania (wynosi 1°) i rozdzielczość odległości (wynosi 0,5% obecnego zakresu]. Zobrazowa-nie zapewnia określenie współrzędnych geo-graficznych celów oraz prezentację wcześniej wykrytych obiektów;

- w cyfrowy blok sterowania układem hy-draulicznym i stabilizacji położenia anteny.

Zmodernizowane stacje będą mogły reje-strować sygnały i zobrazowanie w formie pli-ków na dysku31.

Okręty typu 207, mimo zakwalifikowania ich przez MW jako bazowe, są typowymi tra-łowcami redowymi. Mają niewielką wypor-ność, ograniczoną dzielność morską i są przy-stosowane do wykonywania zadań w rejonach przybrzeżnych. Ich możliwości prowadzenia typowych dla nich działań w obszarach odda-lonych od brzegu są ograniczone32. Uwzględ-niając sojusznicze zobowiązania, okręty te mo-gą wykonywać zwłaszcza zadania trałowe. W związku z tym zaplanowano, że na jednost-kach zostaną zamontowane:

a) system przeciwminowych samobieżnych podwodnych ładunków wybuchowych Głup-tak – jednorazowy pojazd podwodny z kadłu-bem w postaci trzyczęściowego amagnetycz-nego pojemnika ciśnieniowego;

b) zdalnie odpalane ładunki wybuchowe Toczek, przeznaczone do niszczenia dennych i kotwicznych min morskich. Do ich przeno-szenia jest wykorzystywany pojazd głębino-wy typu Ukwiał (wersja A i B) lub płetwo-nurek miner (wersja C). Ładunki wybucho-we są detonowane bezprzewodowo – zakodo-wanym sygnałem hydroakustycznym, gene-rowanym do toni wodnej. Każdy zapalnik ła-dunku ma programowany numer kodowy. Za-pewnia on odpalenie tylko jednego ładunku kodem, do którego przypisany jest dany nu-mer. Ładunki w wersji treningowej są prze-znaczone do szkolenia sił przeciwminowych. Spełniają taką samą funkcję jak ich odpo-wiedniki bojowe, jednakże detonację zastę-pują wypływające pływaki i błyskające lam-py. Ładunki wybuchowe wyposażono w zu-nifikowany zapalnik, zintegrowany z odbior-nikiem hydroakustycznym, przystosowanym do współpracy z ładunkami A, B i C33;

c) stacje hydrolokacyjne SHL-101/T, prze-znaczone do:

31 J. Woźniak: Opis rozwiązań technicznych w ramach moder-

nizacji stacji hydrolokacyjnej MG79 i MG89. WE, TiI

Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2001.32 Sprawozdanie z rejsu nawigacyjno-szkoleniowego do Den

helder i ćwiczenia PASSEx z NiM KM holandii, przeprowadzo-

nego od 22 sierpnia do 3 września 1995 r.33 Ładunek wybuchowy do niszczenia min morskich stano-

wiący wyposażenie opracowywanego w ramach pracy badaw-

czo-rozwojowej „ukwiał”.

jedynymi okrętami spełniającymi współ-czesne standardy są trałowce bazowe typu 206FM, niekiedy nazywane niszczycielami min. Mimo modernizacji tych jednostek nie za-pewniono wszystkich parametrów niezbędnych do skutecznego poszukiwania i niszczenia współczesnych min. Tylko w niewielkim zakresie zmniejszono pola fizyczne okrętu – w porówna-niu z podobnymi jednostkami zachodnimi para-metr ten nadal jest wysoki. Nie jest możliwe au-tomatyczne stabilizowanie pozycji podczas współpracy z pojazdem podwodnym. Jednak ze względu na autonomiczność, zasięg pływania, dzielność morską, wyposażenie w systemy po-szukiwania i niszczenia min oraz środki łączno-ści jednostki te mogą wykonywać zadania (wy-nikające ze zobowiązań sojuszniczych) zarówno na akwenie Morza Bałtyckiego, jak i na przy-brzeżnych rejonach Morza Północnego.

Dostosowywanie

u

A jednak

Specyficzne warunki fizyczno-geograficzne na wielu odcinkach torów wodnych, na podej-

ściach do portów, baz morskich, na redach i kotwi-cowiskach, utrudniające efektywne poszukiwanie min z użyciem stacji hydrolokacyjnych, powodują, że jedynym środkiem skutecznego zwalczania po-stawionych min jest trałowanie.


- wykrywania i klasyfikowania obiektów podwodnych (leżących na dnie min dennych i częściowo zakopanych, usytuowanych w ob-jętości toni wodnej min kotwicznych i podwie-szonych, min trudno wykrywalnych o zmini-malizowanej sile celu);

- automatycznego śledzenia stacjonarnych i ruchomych obiektów podwodnych;

- współpracy z zewnętrznymi urządzeniami nawigacyjnymi oraz informatycznymi syste-mami wspomagania dowodzenia34.

d) wzbudnikowy trał akustyczno-magne-tyczny WTA-M („Promienica”35).

Aby przeciwdziałać potencjalnemu zagro-żeniu, państwa mogą uzupełniać się w techni-kach poszukiwania i niszczenia min, zwłasz-cza że europejskie kraje NATO nie mają okrę-tów tej klasy36.

34 Stacja hydrolokacyjna ShL-101/T. Materiały cTM.35 Karta katalogowa wzbudnikowego trału akustyczno-magne-

tycznego WTA-M, Promienica. Gdynia cTM.36 h. Karwan: Udział trałowców 12.dTR w ćwiczeniach „Baltic

Endeavour”, w ramach międzynarodowych ćwiczeń

Partnerstwa dla Pokoju. „Przegląd Morski” 2000 nr 4. 37 M. Schiele: Program modernizacji sił morskich sojuszu.

„Wojsko–Technika–Obronność” 1999 nr 3.39 S. Mach: Przydatność pędników cykloidalnych do napędu

niszczyciela min. „Przegląd Morski” 1985 nr 11.40 uzbrojenie NiMM typu Avenger, Jane’s Defence Equipment

Library, Fighting Ships 1998.41 h. Karwan: Sprawozdanie z ćwiczenia cooperative

TELOS 97, od 18 do 28 września 1997 r. Amerykański system

dowodzenia (transmisja danych na ląd z NiM typu Avenger,

działającego w rejonie zagrożonym: pozycja, kurs, prędkość

i pozycja zidentyfikowanych obiektów minopodobnych).


NOTATKA

W MWRP nie ma etatowych niszczycieli min. Na potrzeby obrony przeciwminowej strefy obrony MW oraz zobowiązań sojuszniczych, należy zbudować lub zakupić tego rodzaju wyspecjalizowane jednostki.

typu Tripartite – 600 t), a NiMM – do 1300 t (typu Avenger). Aby zabezpieczyć siły okrę-towe, do trałowania i poszukiwania min przy-stosowuje się również śmigłowce. Mają one zabezpieczać okręty przed minami kotwicz-nymi o małym zanurzeniu i minami niekon-taktowymi dennymi o dużej czułości.

NOTATKA

Współczesne uzbrojenie minowe rozwija się szybciej niż środki do walki z nim. W związku z tym wiele środków obro-ny przeciwminowej jest mało skutecznych.

u

W programie modernizacji floty, stanowią-cym część planu unowocześnienia polskich sił zbrojnych do 2012 r., przewidziano m.in. zbu-dowanie pięciu trałowców – niszczycieli min typu Kormoran37. Obecnie zakłada się, że no-woczesne okręty obrony przeciwminowej zo-staną wdrożone do linii po 2014 roku.

Dla współczesnych okrętów obrony prze-ciwminowej charakterystyczne są: niski po-ziom własnych pól fizycznych, dobre właści-wości morskie (dzielność morska, odporność udarowa), zunifikowanie urządzeń, zastosowa-nie dodatkowego napędu, wykorzystywanego podczas działań przeciwminowych (różnorod-ne pędniki39, stery strumieniowe). Okręty z re-guły są wyposażone w jeden–dwa sterowane przewodowo pojazdy podwodne do identyfi-kowania i niszczenia min, komorę dekompre-syjną oraz trały kontaktowe i niekontaktowe40. W składzie okrętu jest także grupa nurków mi-nerów. Jednostki te mają systemy dowodzenia i automatyczną transmisję danych do centrum dowodzenia siłami na lądzie41, przetwarzają-cego i analizującego dane. Wyporność współ-czesnych NiM wynosi od 300 do 600 t (NiM

wnioski 1. Zapewnienie bezpieczeństwa żeglugi si-

łom własnym i sojuszniczym w sytuacji za-grożenia minowego jest trudne, czasochłon-ne i wymaga podjęcia określonych działań przeciwminowych, z wykorzystaniem urzą-dzeń o pożądanej skuteczności i zastosowa-niem metod zapewniających uzyskanie zało-żonych wskaźników taktycznych.

2. Właściwa organizacja i działanie systemu obserwacji przeciwminowej (obejmującego również kontrolę sytuacji podwodnej w wy-dzielonych rejonach) oraz włączenie go w ogólny system powiadamiania o zagroże-niach – to czynniki determinujące reżim że-glugi własnych sił oraz ograniczające czas ewentualnych działań przeciwminowych.

3. Zwalczanie min z zapalnikami (kanała-mi) hydrodynamicznymi stało się problemem. Użycie przerywaczy zagród minowych jest


kosztowne, a stosowanie technik poszukiwa-nia ukierunkowanych na wykrycie, zidentyfi-kowanie i zniszczenie każdej pojedynczej mi-ny wymaga nakładów i jest czasochłonne.

4. Ochrona przeciwminowa ważnych okrę-tów i transportowców na akwenach zagrożo-nych minami specjalnie zaprogramowanymi

do niszczenia tego rodzaju jednostek może być prowadzona metodami obezwładniania min (zakłócania działania zapalników nie-kontaktowych polami trałującymi okrętów przeciwminowych). Przydatność tej metody w warunkach Morza Bałtyckiego wymaga potwierdzenia. W wyposażeniu Marynarki Wojennej są wszystkie niezbędne do przepro-wadzenia stosownych badań środki (miny MMD-P, wyposażenie trałowe okrętów typu 207, 207M i 206FM).

5. Do walki z zagrożeniem minowym i przeszkodami inżynieryjnymi na płytkich i bardzo płytkich akwenach będą używane nowoczesne środki wykrywania min, bez-załogowe pojazdy podwodne, systemy orga-niczne (Organic MCM System – Remote Mi-nehunting System) oraz lotnicze systemy wykrywania i niszczenia min (Expendable Mine Destructor – EMD), Airborne Mine Neutralization System (AMNS), Airborne Laser Mine Detection System (ALMDS), Rapid Airborne Mine Clearance System (RAMICS). Niszczenie min wykrytych w strefie przybrzeżnej (surf zone) innymi środkami można prowadzić z wykorzysta-niem robota pełzacza Foster-Miller.

6. Zauważalne są dwie tendencje rozwoju trałów niekontaktowych: tworzenie zdalnie sterowanego systemu trałowania bezzałogo-wego (Trojka – RFN, Holandia, dron – Dania, SAM – Szwecja, RMS – USA i PVDS – RFN) oraz budowanie systemu trałów odwzorowu-jących charakterystyki pól fizycznych ochra-nianych okrętów.

7. Zakładany stopień obniżenia poziomu zagrożenia minowego w wyniku prowadze-nia działań przeciwminowych ma charakter probabilistyczny i w połączeniu z czynni-kiem czasowym stanowi miarę efektywno-ści tych działań bądź miarę efektywności działania każdego z oddzielnie użytych sys-temów przeciwminowych. Miara ta jest funkcją wielu zmiennych, zwłaszcza: cha-rakteru zadania, wielkości rejonu, gęstości

38 Założenia konstrukcyjne do budowy angielskiego NiM typu

Sandown. Materiały reklamowe.

u

Na efektywność działań przeciwminowych prowadzonych przez współczesne okręty zwalczania min38 wpływają różne czynniki, m.in.: a) poszukiwanie min dennych i kotwicznych:- możliwość zmiany głębokości zanurzenia ante-ny sonaru – w celu zwiększenia efektywności wy-krywania;

- usytuowanie sonaru w oddzielnym przedziale z windą do opuszczania i podnoszenia go;

- możliwość przeszukania sonarem rejonu przed dziobem okrętu;

b) wykrywanie i klasyfikowanie:- system dowodzenia;

- zunifikowane zobrazowanie danych;

- konstrukcja nadbudówki – jak najmniej podat-na na wpływ wiatru, ułatwiająca manewrowanie;

c) utrzymanie pozycji:- system kontroli pozycji – zblokowany z syste-mem dowodzenia;

- wysokiej jakości zintegrowany system obróbki danych;

- funkcjonalność rozmieszczenia konsoli sys-temu dowodzenia i kierowania okrętem w sterówce;

- niskie napięcie elektrycznych systemów ma-newrowych;

d) użycie pojazdu podwodnego do identyfi-kowania i niszczenia min:- system kierowania pojazdem podwodnym;

- niwelowanie hałasu na rufie okrętu;

e) dokładność prowadzenia nawigacji i zapi-sywania danych z działań przeciwminowych:- zastosowane systemy nawigacyjne;

- przeszklona sterówka – ułatwienie obserwacji i sterowania okrętem.

Być skutecznym



zagrody minowej, typów min, warunków środowiskowych, charakterystyk taktyczno-technicznych środków przeciwminowych czy poziomu wyszkolenia załóg.

8. Obniżenie poziomu zagrożenia mino-wego wymaga użycia różnorodnych sił i środków przeciwminowych, uwzględnia-jących, z jednej strony, nowe rodzaje bro-ni minowej, z drugiej zaś – warunki środo-wiskowe na zagrożonych akwenach. Istot-ne są metody i sposoby wykorzystania po-siadanych sił i środków. Z powodu poja-wiania się nowych min proces ich zwalcza-nia jest coraz trudniejszy. Konieczne staje się stosowanie zmiennych technik poszu-kiwania i niszczenia oraz technik trało-wych bazujących na trałach odwzorowują-cych charakterystyki przestrzenno-czaso-we i inne pola fizyczne ochranianych okrę-tów i transportowców.

9. Użycie do poszukiwania i klasyfikowa-nia min na akwenach strefy obrony MW sys-temów wykorzystujących techniki laserową i telewizji podwodnej może okazać się ma-ło skuteczne ze względu na warunki środo-wiskowe tej części Morza Bałtyckiego. Wy-soką efektywność poszukiwania niezależnie od pory roku i pionowego rozkładu dźwię-ku można uzyskać, stosując sonary o zmien-nym zanurzeniu anteny.

ści podwodnej oraz środki do wykrywania, klasyfikowania, identyfikowania i niszcze-nia min, stanowią uzupełnienie systemów przeciwminowych. Różnorodne wyposaże-nie techniczne płetwonurków minerów po-zwala niwelować negatywny wpływ warun-ków środowiskowych na rezultaty działań przeciwminowych.

12. Poziomy pól fizycznych okrętów typu 207, 207M i 206FM oraz ich specjalistycz-ne wyposażenie (holowane systemy trałowe) pozwalają na wykonywanie podstawowych zadań przeciwminowych z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z charakterystyki technicznej sprzętu i uzbrojenia oraz warun-ków środowiskowych. Znajomość rozkładów pól fizycznych własnych okrętów może, w pewnej mierze, zwiększyć efektywność trałowania niekontaktowego.

13. Liczebność sił przeciwminowych Ma-rynarki Wojennej RP, w zasadzie wyłącznie sił trałowych, jest porównywalna z analogicz-nymi siłami takich państw, jak Holandia czy Francja. Porównanie dotyczy nowych jedno-stek, budowanych w latach 1985–1996 (typu 207, 207M). Jednak pod względem specjali-stycznego wyposażenia do walki z minami, autonomiczności i dzielności morskiej, sys-temów łączności, przetwarzania i transmisji danych, zautomatyzowanych systemów do-wodzenia, okręty MW ustępują okrętom prze-ciwminowym europejskich państw NATO. Nie zapewniają wykonywania zadań przeciw-minowych na porównywalnym jakościowo poziomie. Zmodernizowane okręty typu 206FM, przeznaczone do wykonywania za-dań w ramach zobowiązań sojuszniczych, zo-stały wprawdzie wyposażone w systemy po-szukiwania i zwalczania min, jednakże cha-rakterystyki taktyczno-techniczne tych okrę-tów nie spełniają wymogów stawianych nisz-czycielom min. ¢

kmdr por. dr inż. HenRyK MiRosłAw KARwAnDowództwo Marynarki Wojennej

42 W. Grządkowski: Poglądy na rozwój sił i środków obrony

przeciwminowej w aspekcie rozwoju broni minowej. „Przegląd

Morski” 1986 nr 4.

NOTATKA

Zakres i skuteczność użycia systemów hydroakustycz-nych do poszukiwania min w dużej mierze zależy od ukształtowania dna i rodzaju osadów dennych oraz właści-wości tłumiących i rozpraszających ośrodka wodnego.

10. Pojazdy podwodne jednorazowego użyt-ku, przeznaczone do niszczenia min dennych i kotwicznych, mają duże znaczenie w syste-mach przeciwminowych. Zasięg i skuteczność działania tych pojazdów w znacznej mierze zależą od warunków środowiskowych na akwe-nach ich użycia, głównie hydrologicznych. Można przypuszczać, że jednorazowy pojazd podwodny Głuptak będzie szeroko używany w strefie obrony MW.

11. Grupy nurków minerów, wyposażone w specjalistyczne przeciwminowe środki ochrony osobistej, środki nawigacji i łączno-

u


Marynarka Wojenna RP za pośrednic-twem firmy Meta-lexport zawarła

w 2001 r. wieloletnią umowę na dostawę systemu LWT (Light Weight Torpedo) MU 90. Kon-sorcjum EUROTORP dostarczy marynarce torpedy MU 90, okrę-towe i śmigłowcowe systemy kie-rowania strzelaniem torpedo-wym oraz linię technologiczną do obsługi torped. Ze względu na wartość kontraktu producent był zmuszony do podpisania umowy offsetowej. Realne staje się więc zastosowanie jednego typu torped ZOP na wszystkich okrętach nawodnych i śmigłow-cach ZOP w MWRP. Takie roz-wiązanie zastosowała niemiecka marynarka wojenna. W 2006 r. ograniczyła liczbę stosowanych torped do dwóch typów – torpe-dy uniwersalnej DM2A3 i torpe-dy ZOP MU 90.

współczesna korwetaDo XIX wieku korwetami

określano klasę żaglowych okrę-tów wojennych. Na początku II wojny światowej w Wielkiej Brytanii i we Włoszech nazywa-

no tak małe okręty eskortowe, służące do ochrony konwojów przed atakami okrętów podwod-nych. Standardowa wyporność korwet wynosiła 500–1000 t, a ich zasadniczym uzbrojeniem były wyrzutnie bomb głębino-wych i słabe uzbrojenie artyleryj-skie. Po zakończeniu działań wo-jennych korwety zaczęto wyko-rzystywać do patrolowania i do-zorowania wydzielonych akwe-nów morskich. Rozwój technolo-giczny umożliwił polepszenie pa-rametrów taktyczno-technicz-nych okrętów tej klasy. Nie zmie-niając tonażu, zwiększono pręd-kość do 20–30 w. Zamontowano bogatsze wyposażenie elektro-niczne oraz nowe środki wykry-wania i zwalczania okrętów pod-wodnych (OP) – wyrzutnie rakie-towych bomb głębinowych, a na niektórych jednostkach – kiero-wane i niekierowane torpedy.

systemy torpedowe na okrętach klasy korweta

Współczesne systemy torpe-dowe stanowią element auto-matycznego systemu dowodze-nia okrętu. Umożliwiają zwięk-szenie efektywności wykorzy-

Po wprowadzeniu lekkich torped typu Mu 90 do wyposażenia okrętów uzbrojenie torpedowe Marynarki Wojennej RP stało się kompatybilne z uzbrojeniem innych państw, takich jak RFN, Dania, Włochy i Francja.

nowy system torpedowy dla korwety ZOP projektu 620

kmdr por. dr inż. ADAM cicHocKi

Akademia Marynarki wojennej

TechnIKA I UZbROjenIe Zwiększenie skuteczności

u

Obniżyć koszty eksploatacji


stania uzbrojenia oraz zdalne i precyzyjne sterowanie z za-chowaniem możliwości dania strzału w wariancie awaryjnym, czyli niezależnego od systemu dowodzenia.

Co roku zwiększa się liczba państw należących do NATO. Komercyjne firmy zbrojeniowe zabiegają o nowych odbiorców, oferując im coraz lepsze uzbroje-nie. Dotyczy to również Mary-narki Wojennej RP. Swoje oferty przedstawiły takie firmy, jak: Thales, EDO, Kongsberg, STN Atlas i SAAB. Ponieważ oferują one różnorodne sensory (stacje hydrolokacyjne i radiolokacyjne, pławy hydroakustyczne i prze-tworniki hydroakustyczne) oraz coraz nowsze efektory (torpedy, rakietowe bomby głębinowe),

można sądzić, że nowe systemy torpedowe będą stanowiły kom-binację technologiczną produk-tów kilku producentów (tab.).

system torpedowy okrętu projektu 620

Okręt projektu 620 Kaszub zo-stał zbudowany w Stoczni Północ-nej w Gdańsku, a Marynarka Wo-jenna RP eksploatuje go od 1987 r. Jest to współczesny polski dozo-rowiec (korweta) – w NATO okre-ślany jako BAL-COM-6 lub Kaszub Class.

Jednostka jest wyposażona w następujące uzbrojenie i środ-ki walki do zwalczania okrętów podwodnych:

• cztery wyrzutnie torped 533 mm typu DTA-53-620 dla torped ZOP SET- 53ME;

typ okrętu – krajSystem torpedowy –typ wyrzutni

typ torpedy

Göteborg class – SzwecjaSesub – wyrzutnie wykonane w technice kontenerowej

TP 45 (400 mm – telesterowana)

visby class – SzwecjaSesub – wyrzutnie wykonane w technice kontenerowej

TP 45(400 mm – telesterowana)

De La Penne class – WłochyShipboard torpedo system t. SPS/B 515

Mk46 mod 5/Mu 90(324 mm)

hMS „Anzac” – Australia/Nowa Zelandia

Shipboard torpedo system t. SPS/Mk 32 Mod 5

Mk46 mod 5/Mu 90(324 mm)

Brandenburg class – RFNShipboard torpedo system t. SPS/Mk 32 Mod 9

Mu 90(324 mm)

Abhay class – IndieSystem torpedowy produkcji radzieckiej – WT dwururowe DTA 53

SET 65E(533 mm)

Eilat class – IzraelSystem torpedowy prod. uSA – Mk 32

Mk 46(324 mm)

Baptista de Andradrade class – Portugalia

System torpedowy prod. uSA – Mk 32

Mk 46(324 mm)

victory class – SingapurSystem torpedowy prod. włoskiej – B 515

A 244S(324 mm)

Systemy torpedowe wybranych okrętów ZOP


Komercyjne firmy zbrojeniowe

prześcigają się

w pozyskiwaniu

nowych odbiorców,

oferując im coraz

doskonalsze

uzbrojenie.

u


• dwie wyrzutnie typu RBU- -6000 dla RBG-60 (rys.1);

• stację hydroakustyczną SHL: MG-349M (opuszczaną);

• stację hydroakustyczną SHL: MG-322T (podkilową).

Na korwecie zamontowano sys-tem kierowania strzelaniem typu SU-504E, wyprodukowany w by-łym Związku Radzieckim. W je-go skład wchodzą podsystemy Drakon TB i Drakon M. Pierw-szy składa się z urządzeń przeli-czających i kierowania strzela-niem uzbrojeniem ZOP, czyli sa-monaprowadzającymi torpedami SET-53ME oraz SET-53 z wy-rzutni torpedowych (WT) DTA- -53-620 (fot. 1). Wyrzutnie te w stanie gotowości bojowej są ustawiane pod kątem 25° od płasz-czyzny symetrii okrętu. System umożliwia wykorzystywanie tor-ped 53-65KE oraz 53-56W do niszczenia celów nawodnych. Jest przeznaczony do kierowania strze-laniem rakietowymi bombami głębinowymi RGB-60 wystrzeli-wanymi z wyrzutni RBU-6000.

Podzespoły systemu Drakon TB automatycznie odbierają ze stacji hydrolokacyjnej bieżące wartości współrzędnych okrętu podwodne-go. Pozwala to na nieprzerwane i automatyczne przesyłanie da-nych do strzelania torped oraz ra-kietowych bomb głębinowych z wyrzutni RBU-6000.

Wyrzutnia rakietowych bomb głębinowych typu WRBG-6000 (fot. 2) stanowi część systemu zwalczania okrętów podwodnych. Jest przeznaczona do miotania, pojedynczo lub salwami, rakieto-wych bomb głębinowych RGB- -60, skierowanych przeciwko OP i torpedom. Jednak głównym uzbrojeniem ZOP okrętu projek-

tu 620 jest samonaprowadzająca ciężka torpeda elektryczna SET- -53ME kalibru 533 mm (zmoder-nizowana wersja torpedy SET- -53). Osiąga ona prędkość 29 w i zasięg 14 000 m. Do wykrywa-nia i lokalizowania celów pod-wodnych wykorzystuje pasywny układ samonaprowadzania (nie ma układu telesterowania). Może razić poruszające się (emitujące określony poziom szumów aku-stycznych) okręty podwodne do głębokości 200 m, wykorzystując 200-kilogramową głowicę bojową pobudzaną zapalnikiem kontakto-wym i zbliżeniowym.

Torpeda SET-53ME oraz przy-rządy kierowania strzelaniem tor-pedowym jako kompleksowy sys-tem zwalczania okrętów podwod-nych istotnie nie są zagrożeniem dla współczesnych okrętów pod-wodnych.

nowoczesny system torpedowyNowoczesny system torpedowy

zamontowano na fregacie ZOP ty-pu Oliver Hazard Perry. Pierwot-nie okręt był wyposażony w sys-tem torpedowy przeznaczony do amerykańskiej torpedy Mk 46. Jednak po analizie porównawczej

Fot. 1. Widok ogólny wyrzutni torped DTA-53-620

Właściwości

Torpeda SET-53ME należy do rodziny

radzieckich torped elektrycznych, produ-kowanych w latach 60. i 70. xx wieku. W porównaniu ze współczesnymi torpe-dami ZOP ma ograni-czone możliwości tak-tyczno-techniczne, zwłaszcza w zakresie prędkości, zasięgu, skuteczności w akwe-nach płytkowodnych oraz odporności na zakłócenia.

u

ARc

hIW

uM

Au

TOR

A


zdolności operacyjnych współcze-snych torped ZOP Marynarka Wo-jenna RP podjęła decyzję o zain-stalowaniu systemu torpedowego LWT MU 90.

Okrętowy system torpedowy STS (Shipborne Torpedo System) jest standardowym okrętowym systemem torpedowym, przezna-czonym dla lekkich torped ZOP typu MU 90, a w niektórych przy-padkach również torped Mk 46 (fot. 3). W systemy STS są wy-posażone wszystkie okręty ZOP marynarek wojennych Francji i Włoch oraz okręty projektu F 124 marynarki wojennej RFN.

Okrętowy system torpedowy składa się z następujących ele-mentów:

• systemu kierowania strzela-niem torpedowym typu SPS (Shipborne Presetting System), tzw. presetera;

• urządzeń połączeniowych ty-pu TIU (Torpedo Interface Unit);

• wyrzutni torped Mk 32 z ze-stawem modyfikującym (Modifi-cation Kit) do torpedy MU 90.

System torpedowy pracuje pod nadzorem. Odbiera infor-macje o celach podwodnych z konsoli zobrazowującej sytu-ację podwodną, znajdującej się w okrętowym bojowym centrum informacji (BCI).

System SPS, oprócz progra-mowania i wprowadzania da-nych do torped (za pomocą konsoli operatorskiej), pełni role systemu eksperckiego oraz zabezpieczającego przed nie-pożądanym wystrzeleniem tor-ped. Komunikację z operato-rem konsoli zapewnia ciekło-krystaliczny ekran dotykowy (stanowiący element interfejsu operatora, tzw. Man to Machi-ne Interface – MMI), przeka-zujący informacje również w postaci graficznej.

Wyrzutnia torped SVTT typu Mk 32 stanowi standardową plat-formę do wystrzeliwania torped ZOP kalibru 324 mm. Ponieważ pozyskane przez Marynarkę Wo-jenną RP okręty typu OHP już by-ły uzbrojone w takie wyrzutnie torpedowe, opracowano zestaw adaptacyjny (Modification Kit) pozwalający na wykorzystywanie torped MU 90 (fot. 4).

Torpeda MU 90 – podstawo-wy element okrętowego systemu torpedowego – jest zaawansowa-ną, lekką torpedą ZOP kalibru 324 mm z napędem elektrycz-nym. Charakteryzuje się dobry-mi parametrami taktyczno-tech-nicznymi, wysoką skutecznością oraz prawie całkowitą odporno-ścią na zakłócenia i przeciw-działanie przeciwnika. Może być wykorzystywana przez każ-dego typu nosiciela oraz służyć do zwalczania każdego typu okrętu podwodnego przeciwni-

Przezbrojenie korwety ZoP projektu 620 umożliwiłoby:- zastosowanie jednego typu uzbrojenia torpedowego w dywi-zjonie ZOP;- ujednolicenie procesu szkolenia załóg;- rotację załóg w ramach jednego dywizjonu bez konieczności dodatkowych szkoleń;- utrzymywanie jednostki ognia dla okrętów o niższym stop-niu gotowości bojowej bez konieczności przezbrajania torped w warsztatach brzegowych;- wyeliminowanie okresowego remontu torped w wyspecjali-zowanych zakładach komercyjnych (torpeda Mu 90 jest cał-kowicie obsługiwana w MWRP);- w przypadku wycofania z eksploatacji zmodernizowanej kor-wety 620 – przetransponowanie systemu torpedowego na jednostkę nowo budowaną lub okręt innej klasy.

Korzyści

u



ka w każdych warunkach bojo-wych i środowiskowych.

Modernizacja systemu torpedowego

Do zabezpieczenia logistyczne-go eksploatowanego uzbrojenia torpedowego są konieczne odpo-wiednie zaplecze techniczne oraz przeszkolony personel warsztato-wy. Prawidłowe funkcjonowanie systemu logistycznego wymaga olbrzymich nakładów finanso-wych na eksploatację każdego ty-pu uzbrojenia. Ten problem roz-wiązały różnie:

• Królewska Marynarka Wojen-na Norwegii – pozyskano nowy okręt podwodny, uzbrojony w tor-pedy uniwersalne DM2A4, co po-zwoliło na zlikwidowanie bazy lo-gistycznej dla torped ZOP typu Mk 37 Mod 2 oraz na zmniejsze-nie nakładów na eksploatację tor-ped uderzeniowych typu TP613N. Personel warsztatu torped DM2A4 stanowią dwie–trzy osoby, nato-miast obsada warsztatu torped Mk 37 Mod 2 i TP 613 liczy do dziesięciu osób;

• w marynarce wojennej RFN w końcu 2006 r. pojęto decyzję o ograniczeniu liczby typów torped do dwóch (MU 90 i DM2A3).

Obecnie w uzbrojeniu sił ZOP Marynarki Wojennej RP znajdują się:

• dwie fregaty rakietowe ty-pu OHP z torpedami ZOP typu MU 90;

• korweta projektu 620 z tor-pedami SET-53M;

• pięć śmigłowców Mi-14Pł przystosowywanych do torped MU 90;

• cztery śmigłowce SH2-G przystosowywane do torped MU 90;

• cztery okręty podwodne ty-pu Kobben z torpedami Mk 37 Mod 2;

• okręt podwodny ORP „Orzeł” z torpedami SET-53M i TEST 71ME.

Uwzględniając docelowy okres eksploatacji nosicieli torped oraz technologiczną podatność uzbro-jenia na modernizację, można stwierdzić, że docelową torpedą

Fot. 2. Wyrzutnia rakietowych bomb głębinowych RBu-6000

Fot. 3. Fregata ZOP typu Oliver hazard Perry

u

ARc

hIW

uM

Au

TOR

A (2

)


dla nawodnych i lotniczych sił ZOP jest torpeda MU 90 i syste-my z nią związane.

Dostosowanie okrętu projektu 620 do potrzeb systemu torpedo-wego STS wymaga przebudowy już istniejących instalacji okręto-wych. Muszą osiągnąć parametry elektryczne i mechaniczne odpo-wiadające planowanemu do zasto-sowania sprzętowi.

Konfiguracja systemu torpedo-wego, w pełni zintegrowana z sys-temem dowodzenia na okręcie, po-lega na połączeniu podstawowych elementów systemu torpedowego z systemami uzbrojenia stanowią-cego wyposażenie okrętu projek-tu 620, zwłaszcza z jego sensora-mi (stacjami hydroakustycznymi). Już zmodernizowano stację MG 349M, a trwa modernizacja stacji hydroakustycznej MG 322T.

Zastosowanie torped MU 90 ja-ko podstawowego uzbrojenia ZOP korwety projektu 620 po-zwoli na wycofanie z uzbrojenia zrzutni grawitacyjnych bomb głę-binowych oraz wyrzutni RGB- -6000, zwłaszcza że wymienio-na korweta jest jedynym nosicie-

lem tego typu uzbrojenia w Ma-rynarce Wojennej RP.

Zmiany w uzbrojeniu i wypo-sażeniu okrętu umożliwią jego przystosowanie do przewożenia dodatkowych torped. Na okręcie mogłyby być one przechowywa-ne w kontenerach przytwierdzo-nych do pokładu na burcie okrę-tu lub w specjalnych magazynach torpedowych, umieszczonych na lewej i prawej burcie.

PodsumowanieSystem torpedowy korwety

ZOP projektu 620 wymaga grun-townej modernizacji w celu przy-stosowania go do użycia lekkich torped ZOP.

Mimo wysokich kosztów in-westycyjnych przezbrojenie okrętu przyniosłoby wiele ko-rzyści, takich jak:

• ograniczenie wydatków na utrzymanie gotowości bojowej różnorodnych typów uzbrojenia;

• możliwość zintensyfikowania procesu szkoleniowego w dywi-zjonie okrętów ZOP;

• osiągnięcie jednorodnego uzbrojenia ZOP w Marynarce Wojennej RP;

• zmniejszenie kosztów zwią-zanych z zakupem technicz-nych środków materiałowych dla jednego typu uzbrojenia i środków walki;

• osiągnięcie pełnej interopera-cyjności z jednostkami NATO w zakresie systemów ZOP.

System torpedowy przystoso-wany do torpedy MU 90 jest do-stępny w różnych konfiguracjach sprzętowych. Pozwala to poten-cjalnym kupcom na dokonanie wyboru w zależności od ich za-sobów finansowych oraz zapo-trzebowania operacyjnego. ¢

Fot. 4. Wyrzutnia torped Mk 32

u

TechnIKA I UZbROjenIe Zwiększenie skutecznościAR

ch

IWu

M A

uTO

RA


System obronny Pol-ski jako państwa członkowskiego NATO musi zapew-

niać zarówno wykonywanie konstytucyjnych zadań obron-nych, jak i wywiązywanie się ze zobowiązań sojuszniczych. W związku z tym istniejący system należy usprawnić, zwłaszcza przygotować regu-lacje prawne dotyczące kom-petencji, odpowiedzialności i powinności obronnych.

ŚwiadomośćSpołeczeństwo musi mieć

świadomość, że jest jednako-wo traktowane w sytuacji wyż-szej konieczności, czyli poten-cjalnego zagrożenia militarne-go i pozamilitarnego. Dlatego za bezdyskusyjny należy uznać projekt utrzymania szkolenia

wojskowego młodych ludzi. Z drugiej strony, rozsądne wy-daje się także inne, nietypowe rozwiązanie – uzawodowienie armii. Pod względem mate-matycznym powinno ono od-zwierciedlać funkcję potęgo-wą, dla większości żołnierzy rozpoczynającą się w punkcie 0,0 (rys. 1).

Określenie „nietypowe roz-wiązanie” może budzić kontro-wersje. Zawodowstwo stanowi bowiem wyzwanie dla decy-dentów. Dla kadry i przyszłych żołnierzy oznacza całkowitą zmianę sposobu myślenia, a także przyjęcie sojuszniczych modelowych rozwiązań osobo-wych poszczególnych stano-wisk służbowych.

Działania mające na celu uzawodowienie armii utwier-dzają przedpoborowych

w przekonaniu, że ostatecz-nie zostanie rozwiązany pro-blem zasadniczej obowiąz-kowej służby wojskowej.

Postanowiono sprawdzić, ja-kie postawy prezentują młodzi ludzie, mogący w przyszłości zasilić szeregi armii zawodo-wej lub odbyć przeszkolenie podczas studiów bądź po ukoń-czeniu szkoły średniej.

badania Przeprowadzono je w po-

wiecie słupskim. Jest to re-gion o dość wysokiej stopie bezrobocia, kształtującej się na poziomie 16% w stosunku do całego kraju (w listopadzie 2007 r. – 11,3%).

Trudności ze znalezieniem pracy wpływają na postawy młodych ludzi. Po ukończeniu szkoły są oni skłonni wyjechać

Zapewnienie możliwości obronnych państwa jest warunkiem jego suwerenności oraz bezpieczeństwa obywateli.

Postawy poborowych a profesjonalizacja armii

SZKOLenIe I WYchOWAnIe Przyszłość

u

RO

BER

T B

IER

NAc

ZyK


do pracy za granicę. Osoby po-zostające w kraju mają wybór: dalsza edukacja albo wstąpie-nie w szeregi armii. Zawód żołnierza jest traktowany jako prestiżowy.

- czy rynek pracy wpływa na akceptację przez poborowe-go przyszłej roli żołnierza?- czy służba wojskowa jest traktowana przez poborowe-go jako szansa zawodowa?- Jaki jest stosunek młodzie-ży do służby wojskowej?- czy środowisko poborowe-go ma wpływ na prezento-wane przez niego postawy?

Szczegółowe pytania:

y=x2

y=x3

y=x1

y

x

Punkt zerowy rozpoczęcia profesjonalizacji przyjęty umownie dla każdego żołnierza, zakładający od-powiedni poziom psychofi-zyczny i specjalizacyjny.

Dziedzina funkcji określa-jącej stopień postępowania profesjonalizacji zależy od wy-kładnika „r>0”, który modeluje ramiona funkcji, natomiast umiejscowienie wierzchołka wy-nika ze wstępnej weryfikacji żołnie-rza, co powoduje, że każdy z nich posiada indywi-dualną postać kanoniczną.

Sektor rozwoju żołnierza (całka) będący progresem funkcji potę-gowej y=xr, gdzie przy r>0 funkcja jest rosnąca w przedziale <0;∞).

Rys. 1. Matematyczny postęp profesjonalizacji żołnierza

Służbą wojskową są zainte-resowane głównie osoby po-chodzące z rodzin wielodziet-nych, o niskim standardzie społeczno-ekonomicznym. Można spodziewać się, że ak-cje promujące wojsko prze-konają poborowych wywo-dzących się właśnie z takich kręgów społecznych. Jednak nie można wykluczyć, że pracą w armii, która już w 2009 r. ma być zawodowa, a obecnie kusi obietnicami wysokich zarobków oraz roz-dawnictwem mieszkań, będą zainteresowane również inne osoby poszukujące pracy, także kobiety i mężczyźni w różnym wieku.

Czy zatem przemiany w wojsku związane z pro-

fesjonalizacją armii wpły-ną na zmianę postaw pobo-rowych?

Na potrzeby badań posta-wiono hipotezę, że przemia-ny społeczne, rynek pracy i sytuacja gospodarcza kraju pozytywnie wpływają na po-stawy poborowych. Na tej podstawie określono nastę-pujące pytania szczegółowe:

• Czy rynek pracy wpływa w sposób bezpośredni na ak-ceptację przez poborowego przyszłej roli żołnierza?

• Czy służba wojskowa jest traktowana jako szansa zawo-dowa poborowego?

• Czy młodzież mająca po-zytywny stosunek do służby wojskowej również przyjmu-je pozytywną postawę wobec obronności?

• Czy pozytywny stosunek środowiska do obronności kraju spowoduje, że poboro-wy również przyjmuje posta-wę pozytywną?

W przeprowadzeniu badań postaw poborowych posłużo-no się sondażem diagnostycz-nym. Podstawową techniką był wywiad. Poznanie faktów, opinii i postaw zbiorowości umożliwiał kwestionariusz, zawierający 23 pytania.

Badania przeprowadzono od lutego do kwietnia 2007 r. na terenie Powiatowej Komi-sji Poborowej nr 2 w grupie 19-latków, stających po raz pierwszy do poboru. Bada-niami objęto 100 poboro-wych, pochodzących z wy-branych miejscowości po-wiatu słupskiego (64% re-spondentów pochodziło z miejscowości wiejskich,

SZKOLenIe I WYchOWAnIe PrzyszłośćO

PRAc

OW

ANIE

WŁA

SN

E (2

)

u


natomiast 36% – z miast po-wiatu słupskiego).

wynikiZ badań wynika, że miej-

sce zamieszkania młodych mężczyzn istotnie wpływa na ich postawy. Młodzież pocho-dząca z terenów wiejskich ma pozytywny stosunek do służ-by wojskowej, natomiast mło-dzież z miast – negatywny. Prawdopodobnie jest to wy-nik oddziaływania środowi-ska, w jakim młodzież się wy-chowywała oraz postaw ukształtowanych przez oto-czenie. Można przyjąć, że du-żą rolę w uświadamianiu mło-dych ludzi odgrywa wykształ-cenie rodziców.

Większość poborowych (37%) miała tylko siostrę lub brata, duża część (30%) – dwoje rodzeństwa, z ro-dzin wielodzietnych pocho-dziło 26% poborowych, po-zostali ankietowani zaś by-li jedynakami.

NOTATKA

Większość poborowych sytuację socjalną swojej rodziny oceniła ja-ko dobrą. Za bardzo dobrą sytuację tę uznało 19% ankietowanych, a za złą – 9%.

Problemem badawczym były postawy poborowych wobec obronności kraju. Dość wysoki odsetek bada-nych miał pozytywny stosu-nek zarówno do obowiązku odbywania zasadniczej służ-by wojskowej, jak i do trans-formacji związanej z uzawo-dowieniem armii.

Młodzież uznająca ko-nieczność powszechnego obowiązku obrony ogólnie

ma pozytywny stosunek do wojska, choć 30% poboro-wych miało odmienne zda-nie. Taki stan jest najpraw-dopodobniej rezultatem wy-chowania w atmosferze ne-gacji wartości patriotycznych lub powszechnie złej oceny służby w siłach zbrojnych.

Takie opinie bezpośrednio wpływają na wyniki badań dotyczących uchylania się od służby wojskowej. Jedynie 18% badanych stwierdziło, że próby uchylania się od służby nie są aprobowane w ich śro-dowisku. Co drugi ankietowa-ny taką postawę uważa za nor-malną. W co trzecim gospo-darstwie domowym, które do-świadczyło okrucieństw woj-ny i niewoli, uchylanie się od obowiązku obronności jest akceptowane. Powściągliwie o takiej postawie wyraziło się 20% ankietowanych. Przyję-cie postawy neutralnej należy

uznać za milczącą aprobatę. Na odpowiedzi ankietowa-nych także wpływała opinia otoczenia, choć w niewielkim stopniu. W środowiskach ne-gatywnie oceniających uchy-lanie się od obowiązku służ-by w wojsku przeważają po-stawy pozytywne.

Wpływa to na zaintereso-wanie młodych ludzi pracą w wojsku oraz tematyką mi-litarną, choć niekoniecznie przekłada się na chęć wstą-pienia w szeregi wojska. Do-minującą kategorią odpo-wiedzi (39% badanych) jest „mały stopień zainteresowa-nia służbą”. Tylko 29% re-spondentów oceniło swoje zainteresowanie wojskiem jako duże. Znajomość pro-blematyki obronnej ma istot-ny wpływ na postawy pobo-rowych. Komponent po-znawczy jest nie mniej istot-ny niż czynniki motywacyj- u

Rozłąka z rodziną

zbyt mało czasu na rozrywki

złe traktowanie

Dyscyplina wojskowa

utrata zdrowia

Prace fi zyczne

zajęcia poligonowe

Rys. 2. Obawy związane z przyszłą służbą wojskową


Rys. 3. Kategorie pojmowania służby wojskowej

ne i emocjonalne. Zaledwie co drugi badany uznał swo-je zainteresowanie obronno-ścią za wystarczające.

oraz spełnienie obowiązku wobec ojczyzny (rys. 3).

Na postawy poborowych istotnie wpływa środowisko. Postawy obywatelskie mło-dzieży są kształtowane głów-nie przez rodzinę, rówieśni-ków, środki masowego prze-kazu oraz szkołę. Rodzina przekazuje tradycje oraz wie-dzę o regionie i kraju, a także o faktach i zdarzeniach silnie oddziałujących na uczucia i dumę narodową. Młodzież wychowywana w rodzinie pielęgnującej tradycje narodo-we i mającej pozytywny sto-sunek do służby wojskowej przyjmuje właściwe postawy obywatelskie.

Mimo zmiany nastawienia do instytucji wojska, nadal brakuje poborowych. Często niemożliwe jest skierowanie do służby nawet jednego pro-centu z tych, którzy otrzyma-li kategorię zdrowia A. Ze względu na brak ofert na ryn-ku pracy lub niskie płace młodzi ludzie decydują się na wyjazd za granicę. Duży pro-

cent poborowych wyraża chęć dalszej nauki, głównie na uczelniach cywilnych. Tylko niewielki odsetek mło-dych ludzi z większych miast deklaruje wolę związania się z wojskiem na stałe. Taką chęć wykazywali poborowi ze wsi, w większości słabo wykształceni. Nie sposób więc nie zapytać o przyszłość polskiej zawodowej armii.

Planując uzawodowienie armii, należy uwzględnić, oprócz narzędzi ekonomicz-nych, możliwości przystoso-wawcze lokalnej społeczno-ści. Do wojska trafiają pobo-rowi w wieku około 20 lat. Ich możliwości adaptacyjne i intelektualne pozwalają na kształtowanie określonych postaw i umiejętności. Mło-dzi ludzie, wykorzystując do-świadczenie zdobyte w woj-sku, w środowisku cywilnym mogliby związać się zawodo-wo z firmami ochroniarskimi. Dlatego należy rozważyć cer-tyfikowanie uprawnień. Takie działania przyczyniłyby się do znacznego obniżenia kosz-tów ponoszonych przez urzę-dy pracy. W wyniku tego woj-skiem zaczęliby interesować się ludzie o dużym potencja-le edukacyjnym. Dopiero wówczas można byłoby spo-dziewać się wzrostu zmiennej motywacyjnej, która pod względem ekonometrycznym stanowi zmienną losową, od-powiedzialną za osobowo-ściowy model żołnierza za-wodowego.¢

kmdr ppor. DARiusz KlosKowsKi bosm. MoniKA woŹniAK

Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej

NOTATKA

Z badań wynika, że stosunek mło-dych ludzi do służby wojskowej re-latywnie się zmienia. Prawie 65% respondentów pozytywnie oceniło służbę wojskową, natomiast co trzecia osoba jej nie akceptuje. Większość młodzieży aprobuje tra-dycyjny model funkcjonowania woj-ska – uważa armię za gwaranta su-werenności i niezależności teryto-rialnej państwa. I choć młodzież jest przekonana, że bezpieczeń-stwo państwa może zapewnić silna i profesjonalna armia, to nie ma zdania na temat armii zawodowej.

Wypowiadając się na temat profesjonalizacji wojska, an-kietowani wyrażają obawy o sposób traktowania żołnie-rzy, utratę życia w przypadku zajęć poligonowych czy wy-jazdów na misje zagraniczne, a także o brak wolnego czasu dla bliskich (rys. 2).

Jednak nadal duży odsetek młodych ludzi traktuje służbę wojskową jako element kształ-towania swojego charakteru

u

SZKOLenIe I WYchOWAnIe Przyszłość

Męska przygoda

chęć sprawdzenia się

strata czasu

zło konieczne

OPR

AcO

WAN

IE W

ŁAS

NE

obowiązek wobec ojczyzny


Z życia flotkmdr por. MAcieJ nAłęczDowództwo Marynarki wojennej

FeDeRacja ROSyjSKa: ZWięKSZeNie KOSZTóW PRZeBuDOWy LOTNiSKOWca

SIłY MORSKIe InnYch PAńSTW Aktualności

W styczniu 2004 r. Rosja i Indie podpisały umowę na moderni-

zację dwudziestoletniego, częściowo zniszczonego przez pożar lotniskow-ca floty rosyjskiej „Admirał Gorsz-kow”. Wartość prac oceniono na 350–400 mln dolarów. Pożar wy-buchł w 1994 r. w wyniku eksplozji kotła parowego. Jednostkę skierowa-no do remontu – trwał ponad rok – po czym wycofano ze służby.

Na początku grudnia 2007 r. Ro-sja, dostrzegając opóźnienia w pla-nowanych pracach w stoczni w Sie-wierodwińsku, zażądała dodatko-wych 1,2 mld dolarów i przełożenia daty przekazania jednostki. Jako główną przyczynę opóźnienia Rosja-nie wskazują brak dokumentacji – rysunków technicznych i przekrojów

konstrukcyjnych (twierdzą, że wła-ścicielem dokumentacji jest stocz-nia ukraińska, w której okręt został zbudowany)1.

W kontrakcie o łącznej wartości 1,5 mld dolarów przewidziano mo-dernizację okrętu oraz dostawę 16 myśliwców MiG-29K (w tym czte-rech szkolnych) i sześciu śmigłow-ców Ka-31. Okręt miał być przeka-zany w połowie bieżącego roku, jed-nak obecnie Rosjanie mówią o prze-łomie lat 2010/20112.

Zabiegając o zwiększenie wartości kontraktu, Rosjanie chcą pokryć ewentualne straty spowodowane spadkiem wartości amerykańskiej waluty. Ten problem w najbliższym czasie może dotyczyć także innych kontraktów zbrojeniowych.

Projekt lotniskowca „Vikramaditya”

1 R. Bedi: Lost blueprints are

behind delays to

Vikramaditya refit. „Jane’s

Defence Weekly” z 12 grud-

nia 2007 r., s. 5.2 K. Bedi: Russia hikes price

of INS Vikramaditya refit.

„Jane’s Defence Weekly”

z 5 grudnia 2007 r., s. 14.

Źródło: Nevskoye Planning and Design Bureau



Informacje o dzierżawie siłom mor-skim Indii atomowego okrętu pod-

wodnego projektu 971 (typu Bars, w nomenklaturze NATO: Akula) po raz pierwszy potwierdził przez wysoki ran-gą przedstawiciel marynarki wojen-nej Indii. Jednocześnie hindusi za-mierzają kontynuować własny pro-

Akula dla Indii?

gram budowy okrętu podwodnego ATv (Advanced Technology vessel) z napędem nuklearnym.

Indie już dzierżawiły od ZSRR ato-mowy okręt podwodny typu charlie I. Przez trzy lata marynarka zdobywała doświadczenia operacyjne, wykorzy-stując ten środek walki. Podczas in-dyjskiej eksploatacji okrętu jego siłow-nię obsługiwał personel rosyjski.

Już niedługo w stoczni w Komso-molsku nad Amurem zostanie za-kończona budowa „Nierpy” – okrę-tu zaproponowanego Indiom. Za dziesięcioletnią dzierżawę Indie ma-ją zapłacić 700 mln dolarów. Okręt ma wejść do służby w końcu tego ro-ku3. Jednostkę rozpoczęto budować ponad dwie dekady temu, a zwodo-wano w 1986 roku4.

AtoMoWy oKRęt PoDWoDNy projektu 971

INTE

RN

ET

Siły morskie Francji zadecydowały o rozpoczęciu programu konwersji

trzeciej fregaty FREMM do wersji okrę-tu obrony powietrznej. Zgodnie z zało-

FRaNcja: FReMM W WeRSji OBRONy POWieTRZNej

Projekt fregaty FREMM

żeniami francuskie fregaty miały być budowane w dwóch wersjach: do zwal-czania okrętów podwodnych oraz zwal-czania celów lądowych. Rezygnacja z budowy trzeciej fregaty typu horizon wymusiła budowę nieplanowanej do-tychczas wersji FREMM.

W latach 2011–2016 co siedem miesięcy do służby będzie wchodziło osiem okrętów: sześć w wersji ZOP i dwa – „Auvergne” i „Alsace” – w wer-sji zwalczania celów lądowych. Wersja przeciwlotnicza FREMM ma być wypo-sażona w rakiety Aster 30, wystrzeli-wane z wyrzutni pionowego startu Syl-ver A70. System bojowy okrętu, w tym sensory, zostanie odpowiednio przy-stosowany i zmieniony5.

Dc

N

3 R. Bedi: India confirms

plans for nuclear submari-

nes. „Jane’s Defence Weekly”

z 12 grudnia 2007 r., s. 12.4 „Jane’s Fighting Ships

2006–2007”.5 G. cowan: France considers

anti-air variant of FREMM fri-

gate. „Jane’s Defence

Weekly” z 5 grudnia 2007 r.,

s. 10.


Królewska Marynarka Wojenna holandii ujawniła szczegóły doty-

czące nowych jednostek, określanych jako okręty patrolowe. Zastąpią one fregaty rakietowe typu Karel Door-man. Na sympozjum w Rotterdamie pokazano plany nowych jednostek. Będą one miały długość 102,4 m i wy-porność 3750 t oraz osiągały maksy-malną prędkość 22 w (wartości tych parametrów dla jednostek typu Karel Doorman wynoszą odpowiednio: 122,3 m, 3320 t i 30 w).

Konieczność wyposażenia floty w okręty patrolowe holenderskie mini-sterstwo obrony wskazało już w 2005 r. w dokumencie Marinestudie. Określi-ło w nim zmiany zagrożeń: od konflik-tu o wielkiej skali, przez zwalczanie ter-roryzmu, przemytu broni i ludzi po za-grożenia dla ludności cywilnej na ma-sową skalę.

Nowe patrolowce będą miały za-sięg 5000 mil morskich i osiągały prędkość 16 w. Zostaną wyposażo-ne w napęd hybrydowy, wykorzystu-

HOLaNDia: ODSłONięcie PLaNóW NOWeGO PaTROLOWca

jący dwa silniki wysokoprężne o łącz-nej mocy 5400 kW i dwa silniki elek-tryczne po 400 kW. Silniki wysoko-prężne będą używane podczas pły-wania z prędkością większą niż 10 w. Stosunkowo małą prędkość okrętu zrekompensują dwie duże ło-dzie inspekcyjne, osiągające pręd-kość do 40 w6.

Projekt nowego okrętu patrolowego sił morskich Holandii

RO

yAL

Sc

hEL

DE

Piątą, ostatnią z zakontraktowa-nych korwet rakietowych typu

Braunschweig K130, „Ludwigshafen am Main” uroczyście zwodowano w stoczni Lurssen w Bremie.

Znani z perfekcyjnego planowa-nia i wykonania Niemcy nie ustrze-gli się jednak opóźnień w programie wprowadzania tych okrętów do służ-by. Pierwsza z korwet, „Braun-schweig”, zwodowana w kwietniu

RFN: WODOWaNie „LuDWiGSHaFeN aM MaiN”

2006 r. przez stocznię Blohm+voss z hamburga, miała być przekazana marynarce w maju ubiegłego roku. Ze względu na problemy technicz-ne próby morskie znacznie się prze-dłużyły. Okręt wszedł do linii z pół-rocznym opóźnieniem.

Niemcy zamierzają jeszcze zamó-wić sześć okrętów tego typu. Fundu-sze na ten cel mają być ujęte w bu-dżecie obrony na rok 20097.

6 M. Steketee: RNLN reveals

heavier and slower ocean pa-

trol vessel. „Jane’s Navy

International” z listopada

2007 r., s. 57 A. Pape: Lurssen shipyard

launches Germany’s

Ludwigshafen. „Jane’s Navy

International” z listopada

2007 r., s. 8.


Projekt 6346Marynarka rozpoczęła prace nad

studium koncepcyjnym dotyczą-cym zdolności sił podwodnych po 2020 r. Studium to – nazwane Ny Ubĺt (nowy okręt podwodny) lub Projekt 6346 – ma pozwolić na określenie, ja-kie jednostki, o jakich możliwościach i w jakiej liczbie zastąpią obecnie eks-ploatowane okręty podwodne typu ula

Okręt podwodny sił morskich Norwegii „Utvaer” typu Ula

DIE

GO

Qu

EvED

O

NORWeGia: NOWe FReGaTy OGRaNicZyły DZiałaLNOść OPeRacyjNą Sił MORSKicH

Ze względu na znaczne nakłady fi-nansowe związane z wprowadza-

niem do linii nowych jednostek typu Fridtjof Nansen (pięciu fregat o wypor-ności 5290 t) i Skjold (sześciu kutrów rakietowych o wyporności 260 t) Kró-lewska Marynarka Wojenna Norwegii ograniczy w tym roku i kilku następ-nych latach działalność operacyjną. Ostatnie z fregat – „helge Instad” i „Thor heyerdahl” – mają wejść do służby do 2009 r. W tym okresie zo-staną również podniesione bandery

na trzech kutrach rakietowych. Ogra-niczenia finansowe nie są jedyną przy-czyną tej sytuacji. Okręty nie będą zdolne do wykonywania zadań zgod-nie z przeznaczeniem. Zamówione śmigłowce Nh-90 osiągną zdolność operacyjną nie wcześniej niż w latach 2011–20128. Trudności z wprowa-dzeniem śmigłowców do służby spo-wodowały, że przesunięto termin ob-jęcia przez Norwegów dowództwa sta-łej grupy okrętów NATO SNMG1 (Stan-ding NATO Maritime Group 1)9.

FReGAtA RAKIetoWA „Fridtjof Nansen”

8 T. Fish: Norwegian MoD

acknowledges reduced naval

operations ahead. „Jane’s

Navy International” z grudnia

2007 r., s. 10.9 R. Scott: Norway’s com-

mand of SNMG 1 is delayed.

„Jane’s Navy International”

z listopada 2007 r., s. 11.


MAR

yNAR

KA

WO

JEN

NA

NO

RW

EGII


D o służby wszedł „Lyme Bay” – czwarty i ostatni z planowanych

okrętów desantowych typu Bay. Na początku grudnia ubiegłego roku uczestniczył w szkoleniu na poligo-nach położonych u południowych wy-brzeży Anglii. Wejście okrętu do służ-by oznacza zakończenie programu budowy jednostek desantowych. Koszty tego programu okazały się znacznie większe niż planowano. Stępkę pod okręt desantowy „Lyme Bay”, o wyporności 16 160 t, położo-no w listopadzie 2002 r. Niespełna trzy lata później stocznia Swan hun-ter powiadomiła Royal Navy o trud-nościach z wykonaniem planu budo-wy11. „Lyme Bay” ma długość 176 m, szerokość 26,4 m i zanurzenie 5,8 m.

Rząd Republiki Włoskiej podpi-sze w tym roku kontrakt na bu-

dowę kolejnych czterech fregat ra-kietowych FREMM. Tym samym licz-ba zamówionych jednostek wzro-śnie do sześciu (dotychczas plano-wano dziesięć jednostek tego typu). Dwie pierwsze jednostki zostały za-mówione w 2005 r. w sytuacji du-

WieLKa BRyTaNia: OSTaTNi OKRęT TyPu Bay WcHODZi DO SłużBy

Osiąga prędkość 18 w. Zasięg jednost-ki płynącej z prędkością 15 w wynosi 8000 mil morskich. Załogę okrętu sta-nowi 60 marynarzy, przy czym dodat-kowo na pokład może wejść 356 żoł-nierzy. Długość linii załadowczej wyno-si 1150 m. Oznacza to, że na pokładzie można przewozić 36 czołgów challen-ger lub 150 samochodów ciężarowo- -terenowych oraz 200 t amunicji12.

WłOcHy: KOLejNe ZaMóWieNia FReGaT FReMM

„LyMe BAy” po raz pierwszy wychodzi w morze

RO

yAL

NAv

y

10 R. Scott: Norway looks into

future submarine capability.

„Jane’s Navy International”

z listopada 2007 r., s. 11.11 T. Fish: Final Bay-class LSD

enters service. „Jane’s

Defence Weekly” z 5 grudnia

2007 r., s. 30.12 „Jane’s Fighting Ships

2006–2007”. 13 T. Kington: Italy confident

it can afford 4 more FREMM

frigates. „Defense News”

z 3 grudnia 2007 r., s. 10.

żych cięć budżetowych. cena jed-nostkowa fregaty wynosi 350 mln euro.Włosko-francuski program budo-wy fregat rakietowych był zagrożony z powodu problemów budżetowych Włoch. Francuzi planują zbudowanie 17 jednostek. Pierwsze włoskie okręty mają powstać w stoczni Fincantieri na początku bieżącego roku13.

(niemiecki typ 210), zbudowane w la-tach 1989–1992 w niemieckiej stocz-ni Nordseewerke w Emden.

W połowie lat 90. ubiegłego wieku Dania, Norwegia i Szwecja uczestniczy-ły we wspólnym programie budowy skandynawskiego okrętu podwodnego typu viking. Pierwsze z programu wyco-fały się siły morskie Norwegii, decydu-

jąc się na rozwój sił nawodnych. Dania, rezygnując w 2004 r. z posiadania sił podwodnych, ostatecznie przesądziła o fiasku tego programu. Norweskie okręty podwodne typu ula pozostaną w służbie do 2020 r. Ich wyposażenie wkrótce ma być modernizowane. W pierwszej kolejności zostanie zmie-niony system hydroakustyczny10.


Początkowo w OBR CTM koncentro-wano się na projektowaniu okrętów i mechanizmów okrętowych, a także pracach badawczo-rozwojowych

i wdrożeniowych w dziedzinie obrony pasyw-nej oraz pól fizycznych okrętów (zwłaszcza pól magnetycznych, stałych i przemiennych, hydroakustycznych, elektrycznych, radioloka-cyjnych i cieplnych). Prace te wykonywano w ramach programu węzłowego CPBR 12.07, którego CTM było koordynatorem.

okrętowych. Aby polepszyć jakość usług ba-dawczych i produkcyjnych CTM, zbudowano i wyposażono specjalistyczne laboratoria ba-dawcze: kompatybilności elektromagnetycz-nej oraz wibroakustyki, odporności udarowej i pól magnetycznych.

Projektowanie okrętów Na początku swojej działalności CTM głów-

nie projektowało okręty. W latach 1982–1989 opracowano projekty wielu jednostek ujętych w planach rozwoju Marynarki Wojennej. By-ły to m.in.: średni okręt desantowy proj. 767 Brzegówka, kuter desantowy proj. 716 Droź-dzik, okręt wsparcia ogniowego proj. 768 Or-łosęp, okręt dowodzenia desantem proj. 769, dozorowiec proj. 2231 Gawron M-S, okręt roz-poznania elektronicznego proj. 866 Podróżni-czek, niszczyciel min proj. 255 Lodówka oraz okręt desantowy – stawiacz zagród minowych proj. 649 dla marynarki wojennej Bułgarii. Pro-jekty studyjne tych okrętów stanowiły podsta-wę do opracowania wymagań taktyczno-tech-nicznych (WTT) oraz do wytypowania nowych projektów mechanizmów i urządzeń.

Zmiana zadań Marynarki Wojennej RP po roku 1989 oraz ograniczenie nakładów finan-sowych na działalność projektową oraz budo-wę i modernizację okrętów wpłynęły na zmniej-szenie zarówno zakresu zadań wykonywanych przez CTM, jak i liczby specjalistów zajmują-cych się projektowaniem okrętów.

W latach 1990–2002 CTM prowadziło pra-ce analityczno-studyjne związane z projekto-waniem i modernizacją okrętów dla MWRP. Wykonało m.in. projekt koncepcyjny okrętu ZOP (dozorowca) proj. 620/II, dokumentację

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy centrum Techniki Morskiej (OBR cTM) istnieje od 25 lat. Prowadzi badania

przemysłowe, prace rozwojowe i wdrożeniowe w dziedzinie wojskowej techniki morskiej.

Programy badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe (cz. I)

NOTATKA

Zmiana systemu politycznego w Polsce i restruktury-zacja armii istotnie wpłynęły na programy badawcze prowadzone w OBR CTM. Konieczne stało się dostoso-wanie struktury organizacyjnej centrum do wymogów go-spodarki rynkowej.

Na początku lat 90. minionego wieku OBR CTM określiło podstawowe kierunki swojej działalności: systemy broni podwodnej (zwłasz-cza systemy lokacji podwodnej, zwalczania min i uzbrojenia minowego), systemy ochrony an-tyterrorystycznej portów, kotwicowisk i torów wodnych oraz innych ważnych dla gospodarki obiektów morskich, a także okrętowe i brzego-we systemy dowodzenia, w tym systemy łącz-ności MWRP i nawigacji.

Obecnie przygotowywane projekty to prace studyjne dotyczące okrętów i mechanizmów

Działalność

OBR cTM zacieśnia współpracę z zagranicą. Aktywnie włącza się w prace naukowe finan-

sowane przez uE i NATO. uczestniczy także w licz-nych konferencjach naukowych i wystawach sprzę-tu wojskowego.

OPRAcOWAnIA OKOLIcZnOŚcIOWe Działalność


warsztatową przebudowy systemu paliwowo- -balastowego ORP „Kaszub”, analizę możliwo-ści zastosowania uzbrojenia, środków obserwa-cji technicznej i systemów dowodzenia produk-cji zachodniej na okrętach rakietowych proj. 151, poszerzony projekt koncepcyjny korwety wielozadaniowej proj. 621 oraz projekt koncep-cyjny niszczyciela min proj. 257 Kormoran.

W tym okresie również zaprojektowano oraz wdrożono do produkcji urządzenia i mechani-zmy przeznaczone dla okrętów Marynarki Wo-jennej: dwururowe wyrzutnie torped DTA-53 ka1ibru 533 mm, system magazynowania i transportowania rakietowych bomb głębino-wych RBU-6000 typu SMIT-60 oraz urządze-nie podnośno-opuszczające UPO-0,25 zain-stalowane na ORP „Kaszub”.

Pola fizyczne Od czasu wprowadzenia do uzbrojenia

min morskich wyposażonych w zapalniki niekontaktowe, reagujących na pole magne-tyczne i akustyczne generowane przez okrę-

ty, wiele uwagi poświęca się polom fizycz-nym okrętów.

Oprócz magnetycznego i hydroakustycz-nego są badane, pola elektryczne, ciśnienio-we, cieplne, grawitacyjne, radiolokacyjne oraz inne zaburzenia fizyczne, chemiczne i biologiczne w środowisku morskim, spowo-dowane obecnością okrętu. Dąży się do opra-

Sukcesy

Wyniki badań prowadzonych w OBR cTM w la-tach 80. ubiegłego wieku stały się podstawą

prac w dziedzinie broni podwodnej. Badania teore-tyczne i doświadczalne nad polami fizycznymi okrętów i obroną bierną prowadzono głównie w ra-mach programu cPBR 12.07. Opracowano nowa-torskie rozwiązania, a wyniki prac opublikowano w kraju i za granicą. Badania głównie dotyczyły po-la magnetycznego i demagnetyzacji, pola hydro-akustycznego i odporności udarowej oraz pól ra-diolokacyjnego i cieplnego.

ARc

hIW

uM

Au

TOR

A

Fot. 1. Denna mina morska z elementami sztucznej inteligencji Sikora

u


cowania metod minimalizowania pól fizycz-nych okrętu, a tym samym zmniejszenia sku-teczności oddziaływania broni morskiej. No-we technologie projektowania i budowy okrę-tów (stealth technology) zapewniają jednost-kom większe możliwości obrony pasywnej. Opracowane w latach 80. ubiegłego wieku podstawy teoretyczne oraz wyniki badań pól fizycznych zostały wykorzystane zwłaszcza przy projektowaniu i budowie trałowca ma-łomagnetycznego proj. 207.

Pole magnetyczne i demagnetyzacja Wyposażanie niekontaktowych urządzeń

zapalających min morskich w coraz dosko-nalsze przetworniki magnetyczne zmusza do ciągłego poszukiwania skuteczniejszych me-tod demagnetyzacji okrętów. Wyposażenie okrętów w kadłuby niemagnetyczne (tworzy-wa sztuczne, stale austenityczne) spowodo-wało zmniejszenie ich pola magnetycznego od namagnesowania stałego i indukowane-go. Jednak z drugiej strony problemem sta-ły się pola rozproszone, magnetyczne i elek-tromagnetyczne. W badaniach nad polami magnetycznymi skoncentrowano się na trzech zagadnieniach: demagnetyzacją bez-uzwojeniową i uzwojeniową, minimalizowa-niem rozproszonych pól magnetycznych oraz systemami kontrolno-pomiarowymi pola ma-gnetycznego. Powstały prace dotyczące no-wej generacji trałowców z kadłubami nie-magnetycznymi (proj. 207) oraz automa-tycznego systemu kontroli pól magnetycz-nego, hydroakustycznego i hydrodynamicz-nego okrętów wychodzących z portu lub wchodzących do niego. System kontroli pól jest pierwszym systemem pozwalającym na ocenę stanu obrony pasywnej okrętu (z uwzględnieniem zagrożenia bronią pod-wodną) podczas wyjścia z portu.

Pole hydroakustyczne i odporność udarowa

W latach 80. opracowano i wdrożono licz-ne elementy podatne (amortyzatory), służące do izolowania drgań silników napędu główne-go, a także izolowania obciążeń udarowych

mechanizmów okrętowych, spowodowanych niekontaktowymi wybuchami podwodnymi (przez odpowiednie amortyzowanie silników napędu głównego i zespołów pomocniczych obniżono poziomy szumów podwodnych okrę-tu o ponad 10 dB). Opracowano także mate-riał o dużym współczynniku tłumienia drgań, przeznaczony do zastosowania na poszyciu ka-dłuba okrętu. Pozwoliło to skutecznie obniżyć wartość poziomu szumów hydroakustycznych. We współpracy z Instytutem Maszyn Przepły-wowych PAN opracowano niskoszumne śru-by napędowe z przesuniętymi progami kawi-tacji oraz metodykę badania zaburzeń hydro-akustycznych wywołanych pracą tych śrub w warunkach laboratoryjnych. Osiągnięciem w dziedzinie odporności udarowej okrętu by-ły m.in. amortyzatory elastomerowe oraz opro-gramowanie wspomagające projektowanie ela-stycznych posadowień dla ochrony przeciw-drganiowej i przeciwudarowej głównych i po-mocniczych mechanizmów okrętowych.

Pole elektryczne i ochrona przed korozjąRozwinięto teorię pomiaru pól elektrycznych

jednostek pływających w obszarach charakte-ryzujących się dużą zmiennością fluktuacji za-kłóceń. Dotychczas wykonywane pomiary roz-szerzono o takie parametry pola, jak gradient jego natężenia czy pochodne względem cza-su. Zastosowane rozwiązania pozwoliły na cy-frową obróbkę sygnałów, a dzięki temu na bar-dziej precyzyjny pomiar pól elektrycznych okrętów. Poszukiwano także metod minimali-zowania okrętowych pól elektrycznych.

Wykorzystując odpowiednie technologie, wykonano anody polaryzacyjne. Zostay zasto-sowane na okrętach typu 206 FM, 912 M, B 890 i NS 722, a także na OM „Błyskawica”. Najnowsze systemy ochrony katodowej umoż-liwiają kształtowanie pola elektrycznego w za-leżności od rodzaju okrętu, specjalnych zadań bojowych czy zagrożeń minowych jednostek. Systemy te mają budowę modułową i mogą być dostosowywane do każdej ilości anod po-laryzacyjnych. Istnieje także możliwość kon-trolowania każdej z anod dzięki zastosowaniu własnych par elektrod odniesienia, z przełą-


u


czającą się automatycznie kontrolą z jednej elektrody na drugą w razie awarii.

Pola radiolokacyjne i cieplneKoordynując program CPBR 12.07, CTM

prowadziło prace badawczo-rozwojowe doty-czące minimalizowania pola radiolokacyjnego i cieplnego okrętów. W przypadku technologii stealth minimalizowanie tych pól ma na celu obniżenie widzialności radiolokacyjnej i ter-malnej okrętów. Zmniejszenie skutecznej po-wierzchni odbicia (SPO) okrętu jest jedną z pod-stawowych metod zmniejszania jego widzial-ności radiolokacyjnej. Opracowano oryginalny sposób wytwarzania absorbera mikrofalowego. W celu rozszerzenia pasma pracy i zwiększe-nia tłumienia absorbera zastosowano układ dwuwarstwowy (warstwę dopasowującą i strat-ną). Rozwiązanie to zostało opatentowane.

Poszukując sposobów minimalizowania pól cieplnych okrętów, dążono do uzyskania w mia-rę „jednolitego” termicznie obiektu. Taką jed-nostkę trudno zidentyfikować, a prawdopodo-bieństwo rażenia pociskami z głowicą IR naj-bardziej żywotnych miejsc okrętu jest mniejsze. Dążono także do wyeliminowania z obrazu ter-micznego okrętu „gorących” punktów, jakimi są układy wydechu spalin, a tym samym do zwiększenia skuteczności środków obrony pa-sywnej (cele pozorne, dymy maskujące itp.).

systemy broni podwodnejZastosowanie zaawansowanych technologii

pozwoliło na wprowadzanie coraz doskonal-szych sonarów, min niekontaktowych (z mi-nami o cechach sztucznej inteligencji włącz-nie), zapalników niekontaktowych do min ko-twicznych, zdalnie odpalanych ładunków do niszczenia min, wzbudnikowego trału aku-styczno-magnetycznego umożliwiającego sy-

mulowanie pól okrętów, programowanych za-palników do bomb głębinowych oraz przeciw-torpedowych celów pozornych.

systemy obserwacji podwodnejCTM od początku swojego istnienia zajmo-

wało się budową i udoskonalaniem aktywnych systemów hydroakustycznych. W latach 90., we współpracy z Politechniką Gdańską, opra-cowało sonar do poszukiwania min mor-skich – SHL-100 AM. Jest to sonar jednoczę-stotliwościowy, rezonansowy, działający w za-kresie niskich częstotliwości, zapewniających dalekie zasięgi wykrycia min. Wyprodukowa-no kilka takich sonarów. Zostały one zamon-towane na okrętach Marynarki Wojennej.

W 2001 r. rozpoczęto program budowy sta-cji hydrolokacyjnej SHL-101/T. W kooperacji z Thales Underwater System (Francja), Poli-techniką Gdańską, Politechniką Wrocławską oraz firmami Microtech z Wrocławia, KONTR-ON z Warszawy oraz OBRUM z Gliwic, zbu-dowano prototyp podkilowego szerokopasmo-wego trójczęstotliwościowego (LF, HF, VHF) sonaru wysokiej rozdzielczości. Po zakończe-niu prób zdawczo-odbiorczych stację tę zain-stalowano na trałowcu proj. 207.

Stosując nowoczesne technologie, zbudo-wano sonar AS2 (Aktywny Sonar Stacjonar-ny). Jest on przeznaczony do wykrywania, lo-kalizowania i śledzenia obiektów w wodach płytkich: pływaków, płetwonurków i małych pojazdów podwodnych.

NOTATKA

Sonar SHL-101T może być stosowany w systemach pomia-rów hydrograficznych, zabezpieczeń platform wiertniczych, kontroli podpowierzchniowej akwenów oraz nawigacji w ograniczonych akwenach.

Efekty działalności

W latach 90. minionego wieku cTM opracowa-ło i wprowadziło do uzbrojenia MWRP trały

kontaktowe z przecinakami mechanicznymi, pętlo-we trały elektromagnetyczne oraz trały kontaktowe z przecinakami wybuchowymi.

Rozwijano także pasywne metody hydro-akustyczne. Opracowano podsystem pasyw-nych anten systemu monitoringu podejść do portów Kryl. Składa się on z pasywnych prze-tworników hydroakustycznych, zwanych hy-drofonami, współpracujących z zaawansowa-nym systemem przetwarzania sygnałów. Po-zwala na obserwowanie ruchu jednostek na-wodnych oraz okrętów podwodnych w znacz-nej odległości od chronionego obszaru. Tym u


samym umożliwia zastosowanie skutecznych metod przeciwdziałania.

systemy niszczenia min Miny morskie charakteryzują się dużą sku-

tecznością działania i relatywnie małymi kosz-tami ich budowy i użycia. Dlatego są masowo wykorzystywane w konfliktach zbrojnych. Na morzach płytkich, do których należy Bałtyk, ten system uzbrojenia jest szczególnie groźny. We współczesnych minach morskich są wy-korzystywane bowiem technologie mające utrudniać wykrywanie ich przez sonary i in-ne detektory nieakustyczne. Miny, wyposażo-ne w nowoczesne zapalniki niekontaktowe, są także odporne na systemy trałowe.

Wprowadzone w latach 90. minionego wieku trały kontaktowe okazały się mało skuteczne w zwalczaniu współczesnych min morskich. Opracowano system nowej generacji – wzbud-nikowy trał akustyczno-magnetyczny Promieni-ca. Jest on przeznaczony do zwalczania min mor-skich z niekontaktowymi zapalnikami, reagują-cymi na pola akustyczne i magnetyczne, w akwe-nach o głębokości od 5 do 40 m.

Bezpośrednie oddziaływanie na wykrytą minę umożliwiają Toczki – zdalnie odpala-ne ładunki do niszczenia min morskich. Ła-dunki te wyposażono w zapalniki inicjowa-ne kodowanym, cyfrowym sygnałem hydro-akustycznym, generowanym ze zmiennym poziomem mocy z nadajnika umieszczone-go w toni wodnej. Ładunki typu A i B są prze-noszone przez pojazd podwodny „Ukwiał”, sterowany kablem światłowodowym z okrę-tu, natomiast ładunek typu C jest przenoszo-ny przez płetwonurka. Ładunkami Toczek (wyrób chroniony patentem RP) są zaintere-sowane inne państwa NATO.

W CTM wykonano analizy naukowo-tech-niczne i ekonomiczne natowskich celów dłu-goterminowych: LTR EM 2405 dla systemu skrytego wykrywania i klasyfikowania min morskich (zwłaszcza stosowanych na bardzo płytkich akwenach) i LTR EM 2406 dla sys-temu przeciwko minom stawianym na bardzo płytkich akwenach oraz z obszaru punktowe-go oddziaływania na każdą wykrytą i ziden-

tyfikowaną minę (EM 2411 i EM 2413). Efek-tem prac jest projekt koncepcyjny oraz projekt wstępnych założeń taktyczno-technicznych bezzałogowego wielosensorowego zintegro-wanego pojazdu szybkiego rozpoznania sytu-acji podwodnej na wodach płytkich. Pojazd ta-ki, stanowiący element tzw. jednolitego za-awansowanego systemu przeciwminowego dla MWRP, odpowiadałby wymaganiom celu M 2408 – szybkiego rozpoznania sytuacji na torach wodnych.

uzbrojenie broni podwodnejCharakterystyki współczesnych systemów

minowych zależą od różnych czynników: pra-wa międzynarodowego, nowoczesnych tech-nologii czy wymagań taktycznych. W wyni-ku prac badawczo-rozwojowych prowadzo-nych w OBMW, WSMW, AMW i OBR CTM wprowadzono do uzbrojenia MW zmoderni-zowane i zupełnie nowe systemy uzbrojenia minowego. Są to m.in.: morskie miny denne MMD-1 i MMD-2, wyposażone w trójkana-łowe zapalniki niekontaktowe (w MMD-1 na-stawiane mechanicznie, a w MMD-2 – pro-gramowalne), dwukanałowy zapalnik niekon-taktowy do min kotwicznych Konik Morski, programowalny zapalnik do bomb głębino-wych Rozgwiazda oraz morska wielokanało-wa mina denna Sikora, z tzw. sztuczną inte-ligencją i o małej wartości współczynnika od-bicia wodnej fali ultradźwiękowej, co utrud-nia jej wykrycie przez sonary (może być sta-wiana zarówno z okrętów nawodnych, jak i podwodnych – fot. 1).

Adaptacyjny system Przeciwtorpedowych celów Pozornych (AsPcP)

Obecnie podstawową broń do zwalczania okrętów nawodnych i podwodnych stanowią nowoczesne lekkie i ciężkie torpedy, z za-awansowanym systemem akustycznego na-prowadzania i elementami sztucznej inteli-gencji. Tego typu broń zmusza do stosowa-nia nowych metod przeciwdziałania, np. urządzeń do zakłócania sonaru torpedy (jammer) lub generowania fałszywych sy-gnałów sprowadzających torpedę ze ścieżki


u


ataku (decoy). W CTM opracowano ASPCP mający nie tylko zabezpieczyć okręt przed atakiem torpedowym, ale także zapewnić możliwość ucieczki jednostki (fot. 2). Sys-tem spełnia swoje funkcje, wykorzystując adaptacyjne cele pozorne (zakłócające, sta-cjonarne i mobilne) oraz manewr przeciw-torpedowy okrętu. Pracuje w trybie automa-tycznym. Jest wdrażany w MWRP.

Detekcja i zwalczanie podwodnych zagrożeń terrorystycznych

W końcu XX wieku znacznie wzrosło zagro-żenie atakami terrorystycznymi skierowanymi na cywilne i wojenne porty oraz jednostki pły-wające. Przeciwdziałanie temu zagrożeniu wy-maga współdziałania struktur wojskowych z ad-ministracją cywilną. CTM już w 1999 r. rozpo-częło prace nad projektem i budową prototypu systemu monitorowania sytuacji podwodnej w wybranych akwenach. W następnych latach w ekspertyzach wykonywanych dla NATO (In-tegrated Harbour Barrier System) oraz w pro-gramach UE (Surveillance of Borders, Coastli-nes and Harbours – SOBCAH) zaczęto okre-ślać wymagania i koncepcje rozwiązań lokal-nych, narodowych i wspólnotowych w tej dzie-dzinie. CTM od 2004 r. aktywnie uczestniczy w tych programach.

Rozwój systemów ochrony portów i kotwicowisk

Kierunki rozwoju systemów antyterrory-stycznych dla okrętów, portów i kotwicowisk określono w pracach studyjnych prowadzo-nych w grupach eksperckich NIAG-SG86 i NIAG-SG110. Wskazano zarówno ogólną architekturę systemów, jak i środki technicz-ne do monitorowania zagrożenia i obrony

Ochrona portów

W MWRP opracowano i wdrożono system Kryl, przeznaczony do detekcji celów (nurków, pły-

waków, małych pojazdów podwodnych) oraz okrę-tów podwodnych i nawodnych za pomocą senso-rów hydroakustycznych (aktywnych i pasywnych), magnetycznych oraz optycznych.

przed nim w razie jego wystąpienia. System powinien umożliwiać ciągłe monitorowanie sytuacji. Wykryte, zlokalizowane i wstępnie sklasyfikowane zagrożenia powinny być zo-brazowane w czasie rzeczywistym na konsoli operatora. Praktyka wskazuje na istotne luki technologiczne w systemach monitoringu pod-wodnego. Sonary aktywne pracujące w płyt-kich akwenach podejść do portów są łatwo za-kłócane i niezdolne do wykrywania małych ce-lów płynących na powierzchni wody. Dlatego systemy obserwacji podwodnej powinny być wspomagane przez bariery magnetyczne. W celu jak najefektywniejszego wspomagania monitoringu podwodnego przez bariery ma-gnetyczne należy rozwijać ich technologię. Chodzi o uzyskanie możliwie najlepszych pa-rametrów metrologicznych (skuteczność detek-cji) oraz użytkowych (miniaturyzacja senso-rów bariery oraz innych jej składników, pozwa-lająca na łatwe przenoszenie i instalowanie).

Istnieją już aplikacje systemów przeciwdzia-łania podwodnym i nawodnym zagrożeniom terrorystycznym. Rozwój efektorów – zarów-no niszczących ludzkie życie, jak i nieniszczą-cych go – jest koniecznością. ¢

kmdr rez. dr inż. JAn tADeusz DobKowsKi,kmdr por. rez. dr inż. RyszARD RuGAłA

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej

ARc

hIW

uM

Au

TOR

AFot. 2. ADAPtACyjNy SySteM przeciwtorpedowych celów pozornych Płaskonos

Dear Readers,This issue of “Przegląd Morski” (“The Navy Review”) starts with an article by cdr Krzysztof

Kubiak on Russian Arctic navigation. It has recently significantly developed, and as such may add to economic intensification of hardly accessible northern regions as well as enable to make profit on fees collected from foreign shipowners for using the Arctic routes requiring constant maintenance. Moreover, the Russian Arctic fleet is also an important tool for political influence.

henryk Sołkiewicz ponders over the correctness of the use (or abuse) of such terms as asymmetry or asymmetrical operations. he indicates a necessity to introduce precise terms, not substitutes which clarify the problems only superficially.

Ltcdr Artur Grządziel presents new hydrographic research regarding the wreck of German aircraft carrier “Graf Zeppelin” discovered last year. The article also features the issue of hydrographic support during wreck inspection as well as discusses equipment and the results of sonar reconnaissance.

cdr henryk Karwan, in his second article on countermine defense, introduces contemporary naval mines and their effectiveness, both as offensive and defensive weapon, as well as the ways to neutralize them.

col Marek Dalkowski and Grzegorz Truszkiewicz discuss some essential problems regarding logistic issues in the NATO member states, and particularly their armed forces’ capabilities to perform assigned tasks. The efficiency of logistic systems is one of primary elements of interoperability.

Ltcdr Adam cichocki writes about new torpedo system for the “Gawron” class corvette, now in construction. Our Navy is now compatible with other NATO fleets mainly due to a new system of light torpedoes of Mu90 class, and now, depending on the needs, current equipment allows to choose the best option.

The remaining articles deal with the issues regarding a development of the Navy in other countries, and discuss any research, development and implementation programs that have been conducted throughout twenty five years of existence of the Research and Development Marine Technology centre in Gdynia.

Enjoy reading!Editorial Staff tłumaczenie: Anita Kwaterowska

WARuNKI ZAMIeSZCZANIA PRACMateriały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Morskiego” prosimy przesyłać na adres: Redakcja Wojskowa,

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, a także imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Redakcja przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ich objętość powinna zawierać ok. 13 tys. znaków (co odpowiada 4 stronom miesięcznika). Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku honoruje się oddzielnie.

Przegląd Morski (The Navy Review)

WOJSKA LĄDOWEDoświadczenia z funkcjonowania w strukturach PKW w Iraku i Afganistanie

SIŁY POWIETRZNERefl eksje obserwatora wojskowego

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJRola dowódcy batalionu w procesie szkolenia, ćwiczenia przygotowawcze

Dodatek do „Przeglądu Morskiego”

ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ

Documents

Przegląd Morski [10] 2008.4