PRZEBIEG PROCESU WPROWADZANIA … dzia‚ania, jak: produkcja banknotŠw i monet euro, kampania in-formacyjna, zaopatrzenie w now‹ walut« przed 1 stycznia 2002 r., sprzedaý zestawŠw

PRZEBIEG PROCESU WPROWADZANIABANKNOTÓW I MONET EURO

W PA¡STWACH UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

SPIS TREÂCI

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Banknoty i monety euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Najwa˝niejsze aspekty procesu wprowadzania euro do obiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Proces wprowadzania euro do obiegu w poszczególnych paƒstwach cz∏onkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej . . . . 39

Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Belgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Finlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Grecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Hiszpania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Holandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Irlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Luksemburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Portugalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109W∏ochy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

S∏ownik najwa˝niejszych poj´ç zwiàzanych m z wprowadzeniem euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Przydatne adresy internetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

SPIS ILUSTRACJI I TABEL

Banknoty euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Zabezpieczenia banknotów euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Monety euro – wspólne awersy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Monety euro – rewersy narodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Tabela 1 – Nieodwo∏alne kursy wymiany pomi´dzy 12 walutami narodowymi paƒstw cz∏onkowskich UGW a euro . . . . . 9

Tabela 2 – Miejsca produkcji banknotów i monet euro . . . . . . . . 30Tabela 3 – Liczba banknotów i monet euro wyprodukowanych

przez paƒstwa strefy euro do 1 stycznia 2002 r. . . . . . 31Tabela 4 – Liczba banknotów i monet euro wyprodukowanych

do 1 stycznia 2002 r. wed∏ug nomina∏u . . . . . . . . . . . 32Tabela 5 – Liczba monet euro zleconych do produkcji przez

Monako, Watykan i San Marino . . . . . . . . . . . . . . . . 32Tabela 6 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa

w Austrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Tabela 7 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa

w Belgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Tabela 8 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa

w Hiszpanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Tabela 9 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa

w Luksemburgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Tabela 10 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa

w Niemczech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Euro sta∏o si´ walutà narodowà dla 300 milionów mieszkaƒców w 12paƒstwach cz∏onkowskich UE w dniu 1 stycznia 2002 r. By∏o to niewàt-pliwie wydarzenie o znaczeniu historycznym, do którego przygotowaniatrwa∏y kilka lat. Dzi´ki intensywnym dzia∏aniom podj´tym zarównoprzez instytucje Wspólnot Europejskich, jak i przez poszczególne krajestrefy euro to skomplikowane przedsi´wzićie zakoƒczy∏o si´ pe∏nymsukcesem.

Niniejsza analiza stanowi kontynuacj´ kompendium „Euro. Nowawaluta zjednoczonej Europy”, które Narodowy Bank Polski opublikowa∏w maju 2001 r. Celem tegorocznej publikacji jest zaprezentowanie za-równo dzia∏aƒ przygotowawczych podj´tych w ka˝dym paƒstwie UniiGospodarczej i Walutowej, jak i przebiegu procesu wprowadzania eurodo obiegu.

W pierwszej cz´Êci, oprócz przypomnienia najwa˝niejszych zasadzwiàzanych z procesem wprowadzania euro, podj´to prób´ zebranianajwa˝niejszych informacji dotyczàcych tej operacji. Z∏o˝y∏y si´ na niàtakie dzia∏ania, jak: produkcja banknotów i monet euro, kampania in-formacyjna, zaopatrzenie w nowà walut´ przed 1 stycznia 2002 r.,sprzeda˝ zestawów startowych monet euro, przystosowanie bankoma-tów do wyp∏acania banknotów euro oraz wymiana walut narodowychna banknoty i monety euro.

Drugà cz´Êç analizy poÊwićono 12 paƒstwom strefy euro. Zosta∏yw niej opisane szczegó∏owe dzia∏ania przygotowawcze podj´te w ka˝-dym z krajów oraz sam proces wprowadzania banknotów i monet eurodo obiegu. W publikacji znalaz∏y si´ równie˝ informacje o specyficznychdzia∏aniach podj´tych w paƒstwach cz∏onkowskich UGW, a tak˝e cieka-wostki oraz problemy, które pojawi∏y si´ podczas wprowadzania no-wych banknotów i monet.

Niniejsza publikacja powinna dostarczyç Paƒstwu wielu interesujà-cych informacji oraz pomóc w lepszym zrozumieniu zmian zachodzà-cych w paƒstwach Unii Gospodarczej i Walutowej.

Narodowy Bank Polski, 2003 r.

Z dniem 1 stycznia 2002 r. banknoty i monety euro zosta∏y wprowa-dzone w 12 z 15 paƒstw Unii Europejskiej, tj. Austrii, Belgii, Finlandii,Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburgu, Niem-czech, Portugalii i W∏oszech. W tym samym dniu euro sta∏o si´ praw-nym Êrodkiem p∏atniczym równie˝ w:

• Monako, San Marino i Watykanie,• Andorze, Czarnogórze i Kosowie,• terytoriach zamorskich i stowarzyszonych z paƒstwami cz∏onkow-

skimi strefy euro, tj. Gwadelupie, Gujanie Francuskiej, Martynice,Mayotte, Réunion, Saint Pierre i Miquelon oraz Francuskich Tery-toriach Po∏udniowych i Antarktyce.

W dniu 1 stycznia 2002 r. w obiegu znalaz∏o si´ siedem banknotów(o nomina∏ach 5, 10, 20, 50, 100, 200 i 500 EUR) oraz osiem monet(o nomina∏ach 1, 2, 5, 10, 20 i 50 centów oraz 1 i 2 EUR). Ich ostatecz-ne wizerunki wraz z zabezpieczeniami zosta∏y ujawnione przez Europej-ski Bank Centralny w dniu 30 sierpnia 2001 r. Cechà charakterystycznànowej waluty sà wspólne dla wszystkich krajów strefy euro wzory bank-notów oraz tylko jedna wspólna strona monet (awers). Druga strona mo-net (rewers) jest stronà narodowà, zaprojektowanà indywidualnie przezka˝de paƒstwo cz∏onkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej. Wszystkiemonety oraz banknoty euro, niezale˝nie od tego, gdzie zosta∏y wyemi-towane, sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w ca∏ej strefie euro i w innychpaƒstwach wymienionych powy˝ej.

Wspólna strona monet euro, którà zaprojektowa∏ Belg Luc Luycx,przedstawia 15 paƒstw cz∏onkowskich UE. Na najmniejszych nomina-∏ach (1, 2 i 5 centów) prezentujà one obraz jednoczàcej si´ Europyna mapie Êwiata. Nomina∏y 10, 20 i 50 centów pokazujà wszystkie kra-je UE w pewnym oddaleniu od siebie. Natomiast na monetach 1 i 2 EUR∏àczà si´ one w jednà wspólnà Europ´ bez granic1.

Paƒstwa cz∏onkowskie strefy euro w bardzo zró˝nicowany sposób za-projektowa∏y w∏asnà stron´ narodowà monet euro. Cz´Êç paƒstw okre-Êli∏a inne wzory dla ka˝dego nomina∏u, a cz´Êç – takie same lub podob-ne motywy dla okreÊlonych grup nomina∏ów. Narodowe rewersy moneteuro, zale˝nie od kraju, w którym zosta∏y zaprojektowane, przedstawia-jà m.in. wa˝ne postacie historyczne oraz s∏ynne budowle.

Banknoty euro zaprojektowa∏ Austriak Robert Kalina. Na poszczegól-nych nomina∏ach przedstawi∏ on ró˝ne style architektoniczne Europy: kla-syczny, romaƒski, gotycki, renesansowy, barok i rokoko, architektur´ ˝ela-za i szk∏a oraz nowoczesnà architektur´ XX wieku. Na ka˝dym z bankno-

7

1 Patrz: A. Kalinowski, Przygotowania do emisji monet euro w Unii Europejskiej i w Polsce,Wspólnoty Europejskie nr 9 (109), 2000, s. 59.

WPROWADZENIE

tów umieszczono trzy g∏ówne elementy powy˝szych stylów, tj. okna, bra-my i mosty, które majà symbolizowaç otwartoÊç i wspó∏prac´ w Europie.

Zarówno banknoty, jak i monety euro ró˝nià si´ mi´dzy sobà wzo-rem, kolorami i rozmiarem. Odpowiednie parametry techniczne umo˝-liwiajà osobom niewidomym i niedowidzàcym ∏atwe rozró˝nienie po-szczególnych nomina∏ów monet i banknotów.

Ogólne zasady wprowadzania euro uzgodni∏a Rada Europejskaw Madrycie ju˝ w grudniu 1995 r. w tzw. scenariuszu madryckim (Ma-drid scenario). Bazowa∏ on na postanowieniach Traktatu z Maastricht,który stanowi podstawowy akt prawny dla przyjćia nowej waluty.Na spotkaniu Rady Europejskiej okreÊlono harmonogram dzia∏aƒw okresie od grudnia 1995 r. do po∏owy 2002 r.2 oraz ogólnà rol´ po-szczególnych instytucji Wspólnot Europejskich w procesie wprowadza-nia euro. Uzgodniono te˝ nazw´ nowej waluty europejskiej.

Bardziej szczegó∏owe zasady procesu wprowadzania nowej walutyuregulowa∏y przyj´te póêniej wspólnotowe akty prawne dotyczàce eu-ro, takie jak: rozporzàdzenia Rady UE, zalecenia Komisji Europejskiejoraz wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (EBC).

Uregulowa∏y one m.in.:– zasad´ ciàg∏oÊci umów, zgodnie z którà wprowadzenie euro nie

mo˝e byç podstawà do jednostronnej zmiany warunków lub wypowie-dzenia umowy oraz innych instrumentów prawnych;

– metody przeliczania wartoÊci euro na inne waluty;– nieodwo∏alne kursy wymiany pomi´dzy 12 walutami narodowy-

mi a euro (patrz: tabela 1), tj. kursy, które z∏o˝one sà z szeÊciu znaczà-cych cyfr i nie mogà byç skracane ani zaokràglane. Kursy te sà kursamisztywnymi, a wić nigdy nie ulegnà zmianie;

– zasad´ podwójnego podawania cen i innych kwot pieni´˝nychw euro oraz w walutach narodowych;

– zasady zaopatrywania instytucji kredytowych i innych podmio-tów w banknoty i monety euro w strefie euro oraz poza nià przed 1stycznia 2002 r.

Niektóre za∏o˝enia wspólnotowych aktów prawnych zosta∏y uszcze-gó∏owione podczas spotkania Rady WE ds. Ekonomicznych i Finanso-wych (Rady ECOFIN) w Turku (Finlandia) w listopadzie 1999 r. Przyj´towówczas tzw. wspólnà deklaracj´ w sprawie wprowadzenia banknotówi monet euro. Ustalono w niej m.in., ˝e instytucje finansowe i inne pod-mioty (np. handlowcy detaliczni) otrzymajà banknoty i monety eurona krótko przed 1 stycznia 2002 r., natomiast w ostatnich dwóch tygo-dniach grudnia 2001 r. ograniczona liczba monet euro zostanie udost´p-niona tak˝e spo∏eczeƒstwu. Uzgodniono ponadto, ˝e okres podwójne-

8

2 Scenariusz madrycki zak∏ada∏, ˝e od 1 stycznia 2002 r. do najpóêniej koƒca czerwca2002 r. w obiegu b´dà mog∏y znajdowaç si´ zarówno waluty narodowe, jak i euro. Zasa-dy te potwierdzone zosta∏y w Rozporzàdzeniu Rady 974/98/WE z 3 maja 1998 r. w spra-wie wprowadzenia euro. Rozporzàdzenie to przewidywa∏o jednoczeÊnie mo˝liwoÊç skró-cenia powy˝szego okresu przez narodowego ustawodawc´. Wykorzystano to na spotka-niu Rady ECOFIN w 1999 r. We wspólnej deklaracji Rady ECOFIN okres ten skróconodo maksymalnie dwóch miesićy.

go obiegu walut narodowych i euro wyniesie od czterech tygodnido dwóch miesićy. Uwzgl´dniajàc postanowienia wymienionych po-wy˝ej aktów prawnych oraz wspólnà deklaracj´ Rady ECOFIN, 12paƒstw cz∏onkowskich UE opracowa∏o narodowe plany wprowadzeniaeuro3.

Pomimo ogromnej skali przedsi´wzićia, jakim by∏o wprowadzenieeuro do obiegu, proces ten przebieg∏ bardzo sprawnie. Do sukcesu tejskomplikowanej operacji przyczyni∏y si´ intensywne przygotowania, ja-kie podj´to zarówno w poszczególnych paƒstwach cz∏onkowskichUGW, jak i na szczeblu Wspólnot Europejskich.

9

Tabela 1 – Nieodwo∏alne kursy wymiany pomi´dzy 12 walutami narodowymi paƒstw cz∏onkowskich UGW a euro

èród∏o: Rozporzàdzenie Rady nr 2866/98 i 1478/2000.

40,33991,95583166,386340,7506,559570,787564

1 EUR = 1936,2740,33992,2037113,7603200,4825,94573

BEF DEM ESP GDR FRF IEP ITLLUFNLGATSPTEFIM

franków belgijskichmarek niemieckichpeset hiszpaƒskichdrachm greckichfranków francuskichfuntów irlandzkichlirów w∏oskichfuntów luksemburskichguldenów holenderskichszylingów austriackicheskudo portugalskichmarek fiƒskich

3 Szerzej na ten temat mowa jest w dalszej cz´Êci opracowania.

BANKNOTY I MONETY EURO

NAJWA˚NIEJSZE ASPEKTY PROCESU WPROWADZANIA EURO DO OBIEGU

1.1. POZIOM WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Operacja wprowadzania euro zosta∏a szczegó∏owo zaplanowanai przeprowadzona w ka˝dym z 12 paƒstw cz∏onkowskich Unii Europej-skiej, które wesz∏y w sk∏ad Unii Gospodarczej i Walutowej. Niemniejjednak ogólne ramy tego przedsi´wzićia oraz zasady, jakimi mia∏y kie-rowaç si´ powy˝sze paƒstwa w okresie funkcjonowania euro wy∏àczniew formie bezgotówkowej oraz po wprowadzeniu banknotów i moneteuro, zosta∏y uzgodnione na szczeblu wspólnotowym. Instytucje Wspól-not Europejskich (Europejski Bank Centralny i Komisja Europejska) by∏yodpowiedzialne za koordynacj´ przygotowaƒ do przyjćia nowej walu-ty oraz czuwa∏y nad jej przebiegiem.

Aby zagwarantowaç sprawny przebieg wprowadzania banknotówi monet euro do obiegu4, w marcu 2001 r. Rada Zarzàdzajàca EBC po-wo∏a∏a specjalny Komitet Koordynujàcy proces przyjmowania nowejwaluty (Eurosystem Cash Changeover Co-ordination Committee), z∏o˝o-ny z przedstawicieli Europejskiego Banku Centralnego oraz 12 bankówcentralnych paƒstw strefy euro. Komisja Europejska i Europol (Biuro Po-licji Europejskiej) otrzyma∏y status obserwatora podczas spotkaƒ Komite-tu. Do zadaƒ Komitetu nale˝a∏o:

• koordynowanie procesu wprowadzania banknotów i monet eurow okresie do koƒca lutego 2002 r. oraz wycofywania dotychczaso-wych walut narodowych 12 paƒstw strefy euro,

• czuwanie nad pracami przygotowawczymi zwiàzanymi z wcze-Êniejszym zaopatrzeniem instytucji kredytowych i innych podmio-tów w gotówk´ euro, emisjà banknotów i monet euro oraz wymia-nà starych walut na nowà walut´,

• utworzenie powszechnego systemu informacji o wymianie, obej-mujàcego okres przed i po 1 stycznia 2002 r.

1.2. POZIOM NARODOWY

Przed wprowadzeniem banknotów i monet euro do obiegu wszyst-kie paƒstwa nale˝àce do strefy euro podj´∏y intensywne przygotowaniado tej operacji. Wiàza∏y si´ one zarówno z przeprowadzeniem stosow-nych dzia∏aƒ legislacyjnych, jak równie˝ z zaplanowaniem praktycznychaspektów wymiany walut narodowych na nowà walut´. W tym celuw ka˝dym paƒstwie opracowano narodowe scenariusze wprowadza-nia euro oraz powo∏ano odpowiednie organy koordynujàce przebieg

27

4 Nowa waluta by∏a wprowadzana do obiegu za poÊrednictwem bankomatów oraz sekto-ra bankowego i detalicznego. Podmioty te jeszcze przed 1 stycznia 2002 r. zaopatrzy∏y si´w banknoty i monety euro, o czym jest mowa w dalszej cz´Êci opracowania.

1. ORGANIZACJA PROCESU WPROWADZANIA EURO

przyjmowania nowej waluty. Ka˝dy ze scenariuszy okreÊli∏, jakie dzia-∏ania nale˝y podjàç w trakcie trzech etapów wprowadzania euro:

• przygotowawczego (tj. przed 1 stycznia 2002 r.), na który sk∏ada-∏a si´ m.in. kampania informacyjna, produkcja banknotów i moneteuro oraz wczeÊniejsze zaopatrzenie okreÊlonych podmiotóww gotówk´ euro,

• podwójnego obiegu euro i walut narodowych (tj. w okresie od 1stycznia 2002 r. do maksymalnie 28 lutego 2002 r.), w trakcie któ-rego masowo wprowadzano euro do obiegu,

• koƒcowego (tj. po zakoƒczeniu okresu podwójnego obiegu, czylinajpóêniej od 1 marca 2002 r.), kiedy banknoty i monety euro sta-∏y si´ jedynym prawnym Êrodkiem p∏atniczym na terenie 12paƒstw UE 5.

We wszystkich paƒstwach strefy euro w przygotowaniach do wpro-wadzenia nowej waluty, a tak˝e w nadzorowaniu ca∏ego procesu uczest-niczy∏y zarówno urz´dy centralne (g∏ównie Ministerstwo Finansów i Mi-nisterstwo Gospodarki), jak i narodowe banki centralne. Jednak abyusprawniç proces wprowadzania euro oraz zapewniç w∏aÊciwà koordy-nacj´ poszczególnych jego etapów, wi´kszoÊç paƒstw powo∏a∏a dodat-kowe instytucje ds. euro z∏o˝one z przedstawicieli ró˝nych resortów,a czasem równie˝ z reprezentantów sektora prywatnego6.

Tak z∏o˝ony proces, jak wprowadzanie euro do obiegu, wymaga∏przygotowania i przeprowadzenia w UGW odpowiedniej kampanii in-formacyjnej. Dzia∏ania takie podj´∏y: EBC we wspó∏pracy z 12 narodo-wymi bankami centralnymi (tzw. kampania informacyjna EURO 2002),Komisja Europejska oraz instytucje rzàdowe ka˝dego z paƒstw strefyeuro.

G∏ówne elementy kampanii informacyjno-promocyjnej EuropejskiBank Centralny og∏osi∏ w dniu 1 marca 2001 r. Jej najbardziej intensyw-na faza (w mediach) rozpocz´∏a si´ w ostatnim kwartale 2001 r.,po ujawnieniu zabezpieczeƒ banknotów euro. Przekazywane informa-cje dotyczy∏y przede wszystkim: wyglàdu banknotów i monet euro, ichzabezpieczeƒ i nomina∏ów oraz zasad i harmonogramu wprowadzaniaeuro do obiegu.

Informacje w ramach kampanii przekazywane by∏y za poÊrednic-twem:

1) Programu Partnerstwa, który polega∏ na wspó∏pracy EBC i 12narodowych banków centralnych z podmiotami z sektora pu-

28

5 Poszczególne etapy narodowego scenariusza wprowadzania euro w ka˝dym paƒstwiecz∏onkowskim UGW opisano w nast´pnym rozdziale.6 Szerzej na ten temat – patrz nast´pny rozdzia∏.

2. KAMPANIA INFORMACYJNA W STREFIE EURO

blicznego i prywatnego (np. sektora handlu detalicznego, banko-wego, turystycznego, Êrodków masowego przekazu itp.) zaintere-sowanych propagowaniem informacji na temat banknotów i mo-net euro wÊród swoich klientów, dostawców i pracowników.W tym celu mogli oni wykorzystaç materia∏y EBC przygotowanew ramach kampanii informacyjno-promocyjnej oraz uzyskaç wy-jaÊnienia dotyczàce euro podczas spotkaƒ organizowanych przezEBC.

2) strony internetowej (wwwwww..eeuurroo..eeccbb..iinntt) specjalnie utworzonejdla celów kampanii informacyjno-promocyjnej w styczniu 2001 r.Informacje dost´pne sà w 11 oficjalnych j´zykach UE dla odbior-ców ze strefy euro i spoza niej. Dotyczà one m.in. banknotówi monet euro oraz zasad ich wprowadzania.

3) kampanii w Êrodkach masowego przekazu, która rozpocz´∏a si´po opublikowaniu przez EBC zabezpieczeƒ banknotów euro,a zakoƒczy∏a si´ na poczàtku 2002 r. Sk∏ada∏y si´ na nià krótkiespoty telewizyjne oraz reklamy w prasie, wykorzystujàce has∏okampanii „Euro. Nasz pieniàdz” (the EURO. OUR money). Przeka-zywa∏y one informacje nt. wyglàdu banknotów i monet euro orazich zabezpieczeƒ.

4) kontaktów z prasà i spo∏eczeƒstwem, które mia∏y zwi´kszyç po-zytywne nastawienie do nowej waluty. Na t´ cz´Êç kampaniiEURO 2002 sk∏ada∏y si´ trzy g∏ówne elementy:

• seria konferencji nt. euro organizowanych we wszystkichbankach centralnych paƒstw strefy euro,

• zestawy informacyjne dla mediów (4,5 tysiàca), które za-wiera∏y oprócz informacji nt. banknotów i monet euro rów-nie˝ najwa˝niejsze daty zwiàzane z wprowadzaniem euroi wycofywaniem starych walut,

• konkurs dla dzieci „Zostaƒ supergwiazdà euro” (Be a EuroSuperStar), który mia∏ zaznajomiç najm∏odszych obywateliz banknotami i monetami euro.

W kampanii informacyjnej uczestniczy∏a tak˝e Komisja Europejska.Z jej inicjatywy opracowano specjalny program dla osób starszych i nie-pe∏nosprawnych – „Euro – przyst´pnie” (Euro made easy). W ramachprogramu przygotowano zestawy szkoleniowe zawierajàce gry, broszuryi przewodniki napisane w przyst´pny sposób. Komisja Europejska za-opatrzy∏a szkoleniowców w atrapy banknotów euro, które specjalniew tym celu wyprodukowa∏ EBC. Wyglàd banknotów i monet eurouwzgl´dnia potrzeby osób niewidomych i niedowidzàcych, poniewa˝Komisja i EBC wspó∏pracowa∏y w tym zakresie z Europejskà Unià Niewi-domych.

Uzupe∏nieniem kampanii EURO 2002 by∏y narodowe kampanieinformacyjne. By∏y one dostosowane do specyfiki danego kraju i jegomieszkaƒców. Ich g∏ównymi adresatami byli: spo∏eczeƒstwo, sektorbankowy oraz sektor handlu detalicznego. Poszczególne paƒstwa orazEBC, podobnie jak Komisja Europejska, uwzgl´dni∏y w swoich dzia∏a-niach informacyjnych równie˝ te grupy spo∏eczne, które mog∏y mieç

29

30

najwi´ksze problemy z przystosowaniem si´ do nowej waluty (np. oso-by niewidome)7.

Dzi´ki kampaniom informacyjnym, prowadzonym zarównona szczeblu wspólnotowym, jak i narodowym, poparcie spo∏eczeƒstwapaƒstw UGW dla wprowadzenia nowej waluty wynios∏o pod koniec2001 r. 68% (61% w ca∏ej Unii Europejskiej) 8.

Produkcja banknotów i monet euro odbywa∏a si´ w centrach dru-kowania i narodowych mennicach usytuowanych w poszczególnychpaƒstwach strefy euro (z wyjàtkiem Luksemburga) – patrz: tabela 2. DlaLuksemburga nowa waluta produkowana by∏a w Niemczech (banknoty)i Holandii (banknoty i monety).

Tabela 2 – Miejsca produkcji banknotów i monet euro

èród∏o: EBC.

7 Szczegó∏owe elementy kampanii informacyjnych w poszczególnych paƒstwach strefyeuro zostanà przedstawione w nast´pnym rozdziale.8 Eurobarometer 56 (Autumn 2001).

3. PRODUKCJA BANKNOTÓW I MONET EURO

Paƒstwo Banknoty euro Monety euro

Austria Oesterreiche Banknoten- und SicherheitsdruckGmbH (Wiedeƒ) Mennica Austriacka (Wiedeƒ)

Belgia Narodowy Bank Belgii (Bruksela) Królewska Mennica Belgijska (Bruksela)

Finlandia Setec Oy (Vantaa) Mennica Finlandii (Vantaa)

Francja Bank Francji (Chamalieres) Oberthur (Chantepie) Mennica Paryska (oddzia∏ w Pessac)

Grecja Bank Grecji (Ateny) Bank Grecji (Ateny)

Hiszpania Fabrica Nacional de Moneda y Timbre (Madryt) Fabrica Nacional de Moneda y Timbre, Real Casa de la Moneda (Madryt)

Holandia Johan Enschede & Zn. (Haarlem) Mennica Holenderska (Utrecht)

Irlandia Centralny Bank Irlandii (Dublin) Centralny Bank Irlandii, Currency Center (Dublin)

NiemcyBundesdruckerei (Berlin) Giesecke & Devrient (Monachium) Giesecke & Devrient (Lipsk)

Berlin, Monachium, Stuttgart, Karlsruhe,Hamburg

Portugalia Valora (Carregado) Imprensa Nacional, Casa da Moeda (Lizbona)

W∏ochy Bank W∏och (Rzym) La Zecca (Rzym)

Produkcja monet euro rozpocz´∏a si´ w maju 1998 r., natomiastbanknotów euro – w lipcu 1999 r. Do koƒca 2001 r. wyprodukowa-no ogó∏em prawie 15 miliardów sztuk banknotów euro o wartoÊcinominalnej ok. 633 miliardów EUR oraz ponad 51 miliardów sztukmonet euro o wartoÊci prawie 16 miliardów EUR (patrz tabele 3 i 4).Poczàtkowo w obiegu znalaz∏o si´ ok. 7,8 miliarda sztuk banknotów.Pozosta∏a cz´Êç mia∏a stanowiç rezerw´ logistycznà s∏u˝àcà wyelimi-nowaniu ryzyka ewentualnych niedoborów banknotów i zwi´kszone-go popytu na niektóre nomina∏y. Do poczàtku wiosny 2002 r. liczbabanknotów euro znajdujàcych si´ w obiegu spad∏a do 7,16 miliarda,natomiast pod koniec paêdziernika 2002 r. wzros∏a do 7,42 miliarda.Na poczàtku 2002 r. narodowe banki centralne paƒstw UGW wpro-wadzi∏y do obiegu 40,4 miliarda sztuk monet euro. Jednak ju˝w styczniu ich liczba znacznie obni˝y∏a si´ do 37,8 miliarda. Pod ko-niec paêdziernika 2002 r. w obiegu znajdowa∏o si´ 38,2 miliardasztuk monet euro.

Ze wzgl´du na proces zu˝ywania si´ banknotów i koniecznoÊç zastà-pienia ich nowymi banknotami oraz mo˝liwoÊç zg∏oszenia przez paƒ-stwa trzecie zwi´kszonego zapotrzebowania na nowà walut´, od 2002 r.drukuje si´ dodatkowe banknoty euro. Produkcja zosta∏a rozdzielonapomi´dzy paƒstwa strefy euro w taki sposób, aby poszczególne bankicentralne tych krajów by∏y odpowiedzialne za produkcj´ jednego lubdwóch nomina∏ów.

31

Tabela 3 – Liczba banknotów i monet euro wyprodukowanych przez paƒstwa strefy euro do 1 stycznia 2002 r.

èród∏o: EBC.

Paƒstwo Liczba banknotów(w milionach sztuk)

Udzia∏ w ca∏kowitejprodukcji banknotów

euro (w %)

Liczba monet (w mil-ionach sztuk)

Udzia∏ w ca∏kowitejprodukcji monet euro

(w %)

Austria 550 3,7 1 800 3,5

Belgia 550 3,7 1 957 3,8

Finlandia 225 1,5 1 052 2,0

Francja 2 265 15,2 8 150 15,8

Grecja 617 4,1 1 333 2,6

Hiszpania 1 924 12,9 7 085 13,7

Holandia 659 4,4 2 800 5,4

Irlandia 294 2,0 1 078 2,1

Luksemburg 46 0,3 120 0,2

Niemcy 4 783 32,1 17 000 32,9

Portugalia 537 3,6 1 296 2,5

W∏ochy 2 440 16,4 7 940 15,4

Ogó∏em 14 890 100 51 611 100

W∏asne monety euro posiadajà równie˝ trzy paƒstwa nie nale˝àcedo Unii Europejskiej: Monako, Watykan oraz San Marino (patrz: tabela 5).

Do zadaƒ Komisji Europejskiej, w procesie przygotowaƒ do wpro-wadzenia nowej waluty, nale˝a∏a koordynacja produkcji monet euro.EBC natomiast odpowiada∏ za koordynacj´ druku banknotów euro oraznadzorowanie jakoÊci produkowanej waluty. W tym celu EuropejskiBank Centralny przeprowadza∏ inspekcje w drukarniach i mennicachoraz opiniowa∏ przedk∏adane raporty nt. jakoÊci produkowanej waluty.Kontrole mia∏y zapewniç, ˝e banknoty i monety euro b´dà identyczne

32

Tabela 4 – Liczba banknotów i monet euro wyprodukowanych do 1 stycznia 2002 r. wed∏ug nomina∏u

èród∏o: EBC.

Tabela 5 – Liczba monet euro zleconych do produkcji przez Monako, Watykan i San Marino

èród∏o: EBC

Monety Banknoty

nomina∏ liczba (w milionach sztuk)

udzia∏ w ca∏kowitejprodukcji monet

euro (w %)nomina∏ liczba

(w milionach sztuk)

udzia∏ w ca∏kowitejprodukcji ban-

knotów euro (w %)

1 cent 9 000 17,4 5 EUR 3 155 21,2

2 centy 7 260 14,1 10 EUR 3 221 21,6

5 centów 7 894 15,3 20 EUR 3 406 22,9

10 centów 8 272 16,0 50 EUR 3 283 22,0

20 centów 6 076 11,8 100 EUR 1 231 8,3

50 centów 5 657 11,0 200 EUR 223 1,5

1 EUR 4 773 9,2 500 EUR 371 2,5

2 EUR 2 681 5,2

Ogó∏em 51 613 100 Ogó∏em 14 890 100

Nomina∏Liczba sztuk

Ogó∏em 3 890 000 600 000

Monako Watykan San Marino

1 cent 330 000 75 000 120 000

2 centy 376 000 75 000 120 000

5 centów 310 000 75 000 120 000

10 centów 310 000 75 000 120 000

20 centów 369 000 75 000 302 400

50 centów 303 000 75 000 230 400

1 EUR 979 000 75 000 360 800

2 EUR 913 000 75 000 255 760

1 629 360

we wszystkich paƒstwach strefy euro oraz ˝e b´dà odpowiadaç wspól-nym parametrom technicznym. Przedsi´wzi´te Êrodki okaza∏y si´ bar-dzo skuteczne. Prawdopodobieƒstwo otrzymania wadliwego euro jestmniejsze ni˝ 1 na 250 milionów w przypadku banknotów oraz 1na 500 milionów w przypadku monet.

Kluczowe znaczenie w procesie wymiany walut narodowych na eu-ro mia∏o wczeÊniejsze zaopatrzenie instytucji kredytowych i sektora de-talicznego w nowe banknoty i monety. Dzi´ki wczeÊniejszym dostawomeuro sektor bankowy by∏ przygotowany do wprowadzenia nowychbanknotów i monet do obiegu od pierwszych dni stycznia 2002 r., na-tomiast handlowcy detaliczni dysponowali zapasem gotówki euro po-trzebnym im do wydawania reszty w nowej walucie.

Mo˝liwoÊç wczeÊniejszego (tj. przed 1 stycznia 2002 r.) zaopatrzeniainstytucji kredytowych oraz innych podmiotów w banknoty i monetyeuro przewidzia∏y wytyczne EBC z dnia 10 stycznia 2001 r. (Guidelineof the European Central Bank of 10 January 2001 adopting certain pro-visions on the 2002 cash changeover). Zgodnie z ich postanowieniamiod 1 wrzeÊnia 2001 r. narodowe banki centralne paƒstw strefy euromog∏y rozpoczàç wst´pnà dystrybucj´ banknotów i monet euro do in-stytucji kredytowych (tzw. zaopatrzenie pierwotne), a te mia∏y mo˝li-woÊç przekazania otrzymanej waluty swoim klientom instytucjonalnym,w tym handlowcom detalicznym (tzw. zaopatrzenie wtórne). Na tejpodstawie oraz na bazie indywidualnych planów narodowych wprowa-dzenia euro ka˝de z paƒstw strefy euro samodzielnie ustali∏o termi-ny dostaw oraz ich skal´9.

Ogó∏em, w ramach zaopatrzenia pierwotnego, narodowe bankicentralne dostarczy∏y instytucjom kredytowym ok. 6,4 miliarda bankno-tów euro o wartoÊci ok. 133 miliardów EUR oraz 37,6 miliarda moneteuro o wartoÊci 12,2 miliarda EUR.

Wszystkie paƒstwa strefy euro umo˝liwi∏y równie˝ swoim mieszkaƒ-com wczeÊniejsze zapoznanie si´ z nowà walutà, pozwalajàc im na za-kup w po∏owie grudnia 2001 r. niewielkiej iloÊci monet euro, w postacitzw. zestawów startowych. Zestawy takie mo˝na by∏o nabyç po ich war-toÊci nominalnej przeliczonej na walut´ narodowà (przy uwzgl´dnieniunieodwo∏alnych kursów wymiany) w bankach komercyjnych i urz´dachpocztowych, a w niektórych paƒstwach równie˝ w bankach centralnychi sektorze handlu detalicznego. Nomina∏y monet euro dost´pne w zesta-wach startowych, a w rezultacie wartoÊç nominalna zestawów, ró˝ni∏y

33

9 Szczegó∏owe zasady wczeÊniejszego zaopatrzenia instytucji kredytowych i innych pod-miotów w banknoty i monety euro przedstawiono w nast´pnym rozdziale.

4. WCZEÂNIEJSZE ZAOPATRZENIE W BANKNOTY I MONETY EURO

si´ w poszczególnych krajach10. Ogó∏em osoby fizyczne w strefie euronaby∏y ponad 150 milionów zestawów, zawierajàcych przesz∏o 4,2 mi-liarda monet o wartoÊci 1,6 miliarda EUR. Stanowi∏o to ok. 78% wszyst-kich przygotowanych zestawów.

Wytyczne EBC z 13 wrzeÊnia 2001 r. umo˝liwi∏y wczeÊniejszà dystry-bucj´ banknotów i monet euro równie˝ poza strefà euro. Zaopatrzenietakie mog∏o si´ rozpoczàç 1 grudnia 2001 r. i musia∏o bazowaç na wa-runkach ÊciÊle okreÊlonych w powy˝szych wytycznych. W ramach wcze-Êniejszego zaopatrzenia poza strefà euro narodowe banki centralnepaƒstw UGW dostarczy∏y w grudniu 2001 r. 26 bankom centralnymw Europie, Afryce oraz w obr´bie basenu Morza Âródziemnego bankno-ty o wartoÊci prawie 2,7 miliarda EUR. Natomiast instytucjom kredy-towym specjalizujàcym si´ w hurtowej dystrybucji banknotów do innychinstytucji kredytowych banknoty o wartoÊci prawie 1,4 miliarda EUR.

1 stycznia 2002 r. rozpoczà∏ si´ proces stopniowego wprowadzaniabanknotów i monet euro do obiegu. Nowa waluta znalaz∏a si´ w obie-gu przede wszystkim za poÊrednictwem bankomatów, banków komer-cyjnych i urz´dów pocztowych oraz sektora detalicznego. Przez okresmaksymalnie dwóch miesićy w obiegu funkcjonowa∏y równolegle wa-luty narodowe i euro.

5.1. TEMPO WPROWADZANIA EURO DO OBIEGU

Jak wynika z oceny Komisji Europejskiej oraz EBC, proces wprowadza-nia euro do obiegu przebieg∏ bardzo sprawnie. Do koƒca pierwszegotygodnia stycznia 2002 r. ponad 50% transakcji dokonywanych by∏o ju˝w euro, a z koƒcem drugiego – ok. 90%. Ogó∏em do koƒca lutego 2002r. wartoÊç banknotów euro znajdujàcych si´ w obiegu wynios∏a 246,5 mi-liarda EUR, natomiast monet euro – 11,5 miliarda EUR. W paêdzierniku2002 r. wartoÊç banknotów euro w obiegu kszta∏towa∏a si´ na poziomie320,9 miliarda EUR, natomiast monet euro – 11,9 miliarda EUR. PomimowczeÊniejszego zaopatrzenia mieszkaƒców paƒstw cz∏onkowskich strefyeuro w monety euro, na poczàtku stycznia 2002 r. wystàpi∏y lokalnie nie-dobory bilonu euro oraz banknotów o niskich nomina∏ach. Spowodowaneto by∏o przechowywaniem monet (na pamiàtk´) przez konsumentów orazregulowaniem niewielkich p∏atnoÊci banknotami o du˝ych nomina∏ach.

Post´p we wprowadzaniu nowej waluty do obiegu by∏ monitorowa-ny przez EBC przy wykorzystaniu specjalnego wskaênika (tzw. Euro Pro-gress Ratio – EPR). Wyra˝a∏ on stosunek wartoÊci banknotów euro wpro-wadzonych do obiegu do ogólnej wartoÊci banknotów narodowych

34

5. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU WALUT NARODOWYCH I EURO

10 Szerzej na ten temat – patrz nast´pny rozdzia∏.

i euro znajdujàcych si´ w obiegu. W ten sposób mo˝liwe by∏o zmierze-nie, w jakim tempie przebiega proces zast´powania banknotów narodo-wych banknotami euro. W dniu 11 stycznia 2002 r. wskaênik ten prze-kroczy∏ poziom 50%, co oznacza∏o, ˝e w tym dniu po raz pierwszy war-toÊç banknotów euro by∏a wy˝sza ni˝ wartoÊç banknotów narodowychznajdujàcych si´ w obiegu. W dniu 31 stycznia 2002 r. EPR wyniós∏70,6%, natomiast 28 lutego 2002 r. – 86,5%.

5.2. G¸ÓWNE KANA¸Y WPROWADZANIA EURODO OBIEGU

Banknoty i monety euro wprowadzono do obiegu za poÊrednictwemtrzech g∏ównych kana∏ów:

– bankomatów – poprzez wyp∏at´ banknotów euro,– banków komercyjnych i urz´dów pocztowych – poprzez wy-

mian´ dotychczasowych walut narodowych na euro oraz wy-p∏at´ nowej waluty z rachunków,

– sektora detalicznego – w postaci reszty otrzymywanej przy za-kupie towarów i us∏ug.

Kluczowe znaczenie dla sprawnego przebiegu wprowadzania euromia∏o dostosowanie bankomatów (w sumie ponad 200 tysićy) do nowejwaluty. Za ich poÊrednictwem do obiegu w strefie euro zwykle trafia ok.70% banknotów. Od 1 stycznia 2002 r. Êrednio 80% bankomatów mog∏orozpoczàç wyp∏at´ banknotów euro, przy czym liczba dostosowanychurzàdzeƒ ró˝ni∏a si´ w poszczególnych paƒstwach. Czynniki, które wp∏y-n´∏y na tempo ich przystosowywania, to przede wszystkim: typ i liczbabankomatów znajdujàcych si´ w danym kraju oraz ich lokalizacja. Na ogó∏wyp∏aty z bankomatów przebiega∏y bez zak∏óceƒ. W wi´kszoÊci banko-matów paƒstw strefy euro znalaz∏y si´ banknoty o stosunkowo niskich no-mina∏ach (tj. 10, 20 i 50 EUR). Zmniejszy∏o to zapotrzebowanie detalistówna du˝à liczb´ takich banknotów. Banknoty o nominale 5 EUR dostarcza-ne by∏y g∏ównie z poÊrednictwem sektora detalicznego.

Znaczàca liczba banknotów i monet euro trafi∏a do mieszkaƒcówpaƒstw UGW równie˝ za poÊrednictwem banków i urz´dów poczto-wych. Mimo ˝e w ramach kampanii narodowych wielokrotnie informo-wano o relatywnie d∏ugich terminach wymiany dotychczasowych walutna euro, wiele osób dokonywa∏o wymiany ju˝ w pierwszych dniachstycznia 2002 r. Takie podejÊcie spowodowa∏o, ˝e pomimo zwi´kszenialiczby kasjerów walutowych w bankach tworzy∏y si´ cz´sto w tym okre-sie d∏ugie kolejki (2-3-godzinne). Wiele banków musia∏o wyd∏u˝yç go-dziny pracy w styczniu 2002 r., aby sprostaç nap∏ywowi klientów. Du˝aliczba przeprowadzanych transakcji spowodowana by∏a chćià jak naj-szybszego zobaczenia nowej waluty oraz uniknićia koniecznoÊci jedno-czesnego utrzymywania dwóch walut. Po up∏ywie dwóch tygodni stycz-nia 2002 r. kolejki w bankach si´ zmniejszy∏y.

Sektor detaliczny stanowi∏, obok bankomatów i banków komercyj-nych, g∏ówny kana∏ wprowadzania euro do obiegu. Na ogó∏ punktysprzeda˝y w paƒstwach UGW stosowa∏y si´ do zaleceƒ wydanych

35

wczeÊniej przez w∏adze narodowe, aby ju˝ od poczàtku 2002 r.,w miar´ mo˝liwoÊci, w przypadku przyjmowania zarówno waluty na-rodowej, jak i euro, wydawaç reszt´ wy∏àcznie w nowej walucie. Jedy-nie niektórzy drobni detaliÊci, zw∏aszcza ci, którzy nie zaopatrzyli si´wczeÊniej w odpowiednià liczb´ monet i banknotów euro, wyp∏acalina poczàtku stycznia 2002 r. reszt´ w tej samej walucie, w której otrzy-mali zap∏at´ od klienta. Nie mia∏o to jednak znaczàcego wp∏ywuna sam przebieg procesu wprowadzania euro, tym bardziej ˝e wi´k-szoÊç z nich szybko uzupe∏ni∏a braki w bankach lub za poÊrednictwemprzewoêników gotówki.

Wraz z wprowadzeniem euro do obiegu rozpoczà∏ si´ proces wymia-ny banknotów i monet nominowanych w walutach narodowych na no-wà walut´. Wymian´ takà umo˝liwi∏y zarówno narodowe banki cen-tralne, jak i banki komercyjne paƒstw UGW, a w niektórych krajach,np. w Austrii, Belgii, Francji, W∏oszech i Luksemburgu, równie˝ urz´dypocztowe. Warunki wymiany by∏y zró˝nicowane w poszczególnychpaƒstwach. Relatywnie d∏ugie okresy wymiany zapewni∏y narodowebanki centralne, zazwyczaj d∏u˝sze – przy wymianie banknotów walutnarodowych paƒstw UGW i krótsze – przy wymianie monet. Banknotyb´dà wymieniane tam przez minimum 10 lat (do koƒca 2012 r.), a z ko-lei wymiana monet trwa∏a przez minimum 1 rok (do koƒca 2002 r.).Cztery kraje (Niemcy, Hiszpania, Austria i Irlandia) przewidzia∏y bezter-minowà wymian´ na euro zarówno banknotów, jak i monet walut naro-dowych. Wymiana wycofywanych walut w bankach centralnych paƒstwstrefy euro odbywa si´ bezp∏atnie.

Wymian´ banknotów i monet narodowych na euro oferowa∏y rów-nie˝ banki komercyjne paƒstw UGW, ale w wi´kszoÊci z nich wymianatrwa∏a do koƒca okresu podwójnego obiegu waluty narodowej i euro(zazwyczaj do 28 lutego 2002 r.). Warunki takiej wymiany, tj. terminy,op∏aty i dzienne limity, ustala∏y indywidualnie poszczególne banki.Na ogó∏ zale˝a∏y one od tego, czy osoba dokonujàca wymiany by∏aklientem banku oraz czy wymiana dotyczy∏a w∏asnej waluty narodowej,czy innych walut paƒstw strefy euro.

Proces wycofywania walut narodowych z obiegu rozpoczà∏ si´ –w ograniczonym zakresie – jeszcze przed 1 stycznia 2002 r. W∏adze na-rodowe wszystkich paƒstw strefy euro zachća∏y spo∏eczeƒstwo

36

6. WYMIANA WALUT NARODOWYCH NA BANKNOTY I MONETY EURO

7. WYCOFYWANIE WALUT NARODOWYCH Z OBIEGU

do zwrotu posiadanych zapasów banknotów i monet, m.in. poprzezulokowanie ich na rachunku w banku komercyjnym lub przeznaczenieich na cele charytatywne. Do koƒca grudnia 2001 r. wartoÊç banknotównarodowych znajdujàcych si´ w obiegu spad∏a z 380 miliardów EURdo 270 miliardów EUR, a monet z 17,9 miliarda EUR do 16,3 miliardaEUR. Z koƒcem lutego 2002 r. wartoÊç banknotów narodowych znaj-dujàcych si´ w obiegu w ramach strefy euro wynosi∏a 38,6 miliardaEUR, a monet – ponad 10 miliardów EUR.

Euro nale˝y do najlepiej zabezpieczonych walut na Êwiecie. Gwa-rantujà to specjalistyczne zabezpieczenia banknotów, które EuropejskiBank Centralny ujawni∏ w dniu 30 sierpnia 2001 r. Nale˝à do nich m.in.:znaki wzd∏u˝ brzegów wyczuwalne za pomocà dotyku, znak wodny, nit-ka zabezpieczajàca, hologram oraz specjalny tusz. Nie oznacza to jed-nak, ˝e nowa waluta nie jest nara˝ona na próby fa∏szerstw. Jak wynikaz informacji EBC, w 2002 r. wykryto i wycofano z obiegu w strefie europonad 167 tysićy sztuk fa∏szywych banknotów euro, co stanowi∏o ok.0,001% ca∏kowitej liczby wyprodukowanych banknotów euro. Europej-ski Bank Centralny zosta∏ ponadto poinformowany o istnieniu 414 fa∏-szywych banknotów poza strefà euro.

Aby zminimalizowaç próby wprowadzania fa∏szywych banknotówi monet euro do obiegu, podj´to odpowiednie dzia∏ania instytucjonal-ne, zarówno na szczeblu narodowym, jak i wspólnotowym. Na szczebluposzczególnych paƒstw cz∏onkowskich UGW powo∏ano europejskà sieçNarodowych Centrów Analiz (National Analysis Centres), natomiastw Europejskim Banku Centralnym utworzono Centrum Analiz ds. Fa∏-szerstw (Counterfeit Analysis Centre), które rozpocz´∏o swojà dzia∏al-noÊç na poczàtku 2002 r. Do zadaƒ powy˝szych oÊrodków nale˝y klasy-fikacja nowych fa∏szerstw euro. Informacje o fa∏szerstwach przekazywa-ne sà z Narodowych Centrów Analiz do Centrum w EBC, który wyposa-˝ony jest w odpowiednie urzàdzenia pozwalajàce na odró˝nienie falsy-fikatów od prawdziwych banknotów euro.

Europejski Bank Centralny oraz Komisja Europejska zacieÊni∏y po-nadto kontakty z Europolem i Interpolem (Mi´dzynarodowà Organiza-cjà Policji Kryminalnej). Wspó∏praca ma zapewniç skutecznà wymianínformacji pomi´dzy tymi instytucjami, co pomo˝e zwalczaç procederfa∏szowania nowej waluty.

37

8. ZABEZPIECZENIE BANKNOTÓW I MONET EUROPRZED FA¸SZERSTWAMI

PROCES WPROWADZANIA EURO DO OBIEGUW POSZCZEGÓLNYCH PA¡STWACH CZ¸ONKOWSKICH

UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

1.1. ORGANIZACJA PROCESU WYMIANY

Proces wymiany szylingów austriackich na euro zosta∏ zorganizowa-ny w sposób zdecentralizowany. Nie stworzono ˝adnej centralnej jed-nostki koordynujàcej ca∏y proces. Narodowy Bank Austrii, razemz drukarnià papierów wartoÊciowych oraz Geldservice Austria (g∏ów-ne przedsi´biorstwo dystrybucji gotówki, zale˝ne od banku centralne-go), by∏ odpowiedzialny za wymian´ gotówki oraz za koordynacj´ lo-gistycznà. Bardzo pomocnym forum do dyskusji i rozwiàzywania pro-blemów dotyczàcych przygotowania sektora bankowego do wymianyby∏a STUZZA – organizacja zrzeszajàca banki austriackie.

1.2. NARODOWA KAMPANIA INFORMACYJNA I AK-CEPTACJA SPO¸ECZE¡STWA DLA WPROWADZENIAEURO

Bank Austrii prowadzi∏ w∏asnà kampani´ informacyjnà jako uzu-pe∏nienie kampanii rzàdowej oraz kampanii prowadzonej przez EBC.Kampania rozpocz´∏a si´ wiosnà 2001 r., jednak jej g∏ówna cz´Êç dopie-ro jesienià 2001 r. pod tytu∏em „Mit der Nationalbank zum Euro” (z ban-kiem narodowym – tj. centralnym – do euro). Kampania by∏a skierowa-na do szerokiego spo∏eczeƒstwa i mia∏a na celu przedstawienie ludziomnowych banknotów i monet oraz stosowanych zabezpieczeƒ. W trakciekampanii Narodowy Bank Austrii wspó∏pracowa∏ z wybranymi partnera-mi – administracjà centralnà i samorzàdowà, przedsi´biorcami, instytu-cjami kredytowymi i mediami.

Jak wskazywa∏y badania opinii publicznej, pod koniec 2002 r. 75%badanych popiera∏o wspólnà walut´. Poparcie dla euro systematycznieros∏o od koƒca 2001 r., kiedy wynosi∏o 68%11.

1.3. PRODUKCJA BANKNOTÓW I MONET EURO

Do koƒca 2001 r. w Austrii wyprodukowano 550 milionów bankno-tów euro i 1,8 miliarda monet euro, co stanowi∏o nieca∏e 4% ca∏ej pro-dukcji w strefie euro (3,7% banknotów i 3,5% monet). Produkcjà bank-notów zaj´∏a si´ Drukarnia Banknotów i Papierów WartoÊciowych, na-

41

AUSTRIA

1. PRZYGOTOWANIA DO WPROWADZENIA EURO DO OBIEGU

11 Eurobarometer 56 (Autumn 2001) oraz Eurobarometer 58 (Autumn 2002).

tomiast monet – Mennica Austriacka. Najwićej (po 150 milionów) wy-drukowano banknotów o nomina∏ach 5 i 10 EUR. Nieco mniej (105 mi-lionów) banknotów o nominale 100 EUR. Najmniej wydrukowanychbanknotów mia∏o nomina∏ 20 EUR.

1.4. WCZEÂNIEJSZE ZAOPATRZENIE W BANKNOTYI MONETY EURO

ZAOPATRZENIE PIERWOTNE

Zaopatrywanie instytucji kredytowych w banknoty i monety eurorozpocz´∏o si´ na poczàtku wrzeÊnia 2001 r. Schemat zaopatrywaniapierwotnego w gotówk´ zosta∏ wypracowany przez strony zaanga˝owa-ne w proces wymiany, tj. bank centralny, banki komercyjne i firmy zaj-mujàce si´ konwojem gotówki (Cash In Transit). Narodowy Bank Austriiutworzy∏ centralnà jednostk´ organizacyjnà w celu nadzorowania i ko-ordynowania procesu wczesnego zaopatrzenia. Dzi´ki temu bank cen-tralny móg∏ na bie˝àco monitorowaç sytuacj´. Ostatecznie w ramachzaopatrzenia pierwotnego rozdysponowano banknoty euro o warto-Êci 9,7 miliarda EUR, co stanowi∏o 7,5% pierwotnego zaopatrzeniabanknotów w ca∏ej strefie euro oraz monety o wartoÊci 1,2 miliardaEUR (3,2% pierwotnego zaopatrzenia monet w ca∏ej strefie euro).

Celem wszystkich stron uczestniczàcych w procesie wymiany by∏oosiàgnićie wysokiego poziomu zaopatrzenia pierwotnego, aby dokonaçszybkiej i sprawnej wymiany gotówki na euro. Cel ten zosta∏ osiàgni´tydzi´ki dobrej organizacji i zaplanowaniu ca∏ego procesu, który sk∏ada∏si´ z 7 etapów:

1. Zbieranie danych na temat transakcji gotówkowych. Na poczàtku2000 r. zosta∏o przeprowadzone wst´pne badanie transakcji go-tówkowych w bankach. Badanie obejmowa∏o ok. 80% oddzia∏ówbanków i mia∏o na celu wst´pne oszacowanie iloÊci banknotówi monet, które b´dà potrzebne w czasie wymiany.

2. OkreÊlenie podstawowych wymagaƒ zaopatrzenia pierwotnego.OkreÊlono, ˝e niezb´dna iloÊç gotówki w bankach powinna mieçwartoÊç 7,4 miliarda EUR, co odpowiada∏oby oÊmiodniowemu za-potrzebowaniu na gotówk´ transakcyjnà (zwykle iloÊç gotówkiutrzymuje si´ na poziomie zapasów na 3–4 dni). Przy ustaleniu ta-kiego poziomu zapotrzebowania na gotówk´ wzi´to pod uwagńast´pujàce czynniki:

– rozprowadzenie zestawów startowych, – koniecznoÊç zaopatrzenia bankomatów, – koniecznoÊç wymiany zgromadzonych monet o niskich nomi-

na∏ach, – koniecznoÊç obs∏ugi obcokrajowców, – wczesne zaopatrzenie oddzia∏ów banków zagranicznych, – zwi´kszony popyt na gotówk´ o niskich nomina∏ach ze strony

detalistów.

42

3. Opracowanie modelu do wyznaczania wielkoÊci zamówieƒ na go-tówk´. Latem 2000 r. stworzono matematyczny model, który wy-znacza∏ trzy êród∏a zapotrzebowania na gotówk´ ze strony ban-ków: banknoty do bankomatów, banknoty do kas bankowychi monety dla kas bankowych. Te trzy rodzaje zamówieƒ zosta∏yprzekazane bankom.

4. Niezobowiàzujàce zamówienia banków. Pod koniec 2000 r. zwró-cono si´ do banków z proÊbà o zg∏aszanie wst´pnych zamówieƒw trzech wyodr´bnionych kategoriach. Banki z∏o˝y∏y wówczas za-mówienia na ok. 9 miliardów EUR.

5. Uaktualnione zamówienia banków. W grudniu 2000 r. orazw styczniu 2001 r. przeprowadzono drugie badanie wÊród ok. 7tysićy oddzia∏ów banków. Banki mia∏y z∏o˝yç ostateczne, wià˝à-ce zamówienia na gotówk´ do koƒca kwietnia 2001 r.

6. Ostateczne zamówienia banków. Otrzymano zamówienia na ok.10 miliardów EUR.

7. Skoordynowana dostawa gotówki. Dostaw´ gotówki zorganizo-wa∏ Narodowy Bank Austrii wspólnie z bankami komercyjnymi.Do rozwo˝enia gotówki zosta∏y wybrane dwie najwi´ksze firmydostarczajàce gotówk´, z którymi banki podpisa∏y umow´. Bazadanych z zamówieniami banków s∏u˝y∏a firmom transportowymjako podstawa planowania dostaw. Informacje dotyczàce dystry-bucji gotówki by∏y centralnie administrowane i zabezpieczoneprzez Narodowy Bank Austrii. Dane by∏y przesy∏ane do komórkioperacyjnej najpóêniej, jak to by∏o mo˝liwe, aby uniknàç wydo-stania si´ informacji do osób niepowo∏anych. Jeden z oddzia∏ówBanku Austrii zosta∏ wyznaczony do przygotowania zamówionychzestawów gotówki.

WczeÊniejsze zaopatrzenie w gotówk´ by∏o w Austrii wi´ksze ni˝w innych paƒstwach strefy euro. Zaopatrzenie pierwotne zosta∏o za-koƒczone we wrzeÊniu i paêdzierniku 2001 r., tak wić listopad i gru-dzieƒ móg∏ zostaç przeznaczony na zaopatrzenie wtórne i na wczeÊniej-sze wycofywanie szylingów z obiegu. Wczesne rozpoczćie zaopatrze-nia pierwotnego zmniejszy∏o ryzyko nieprzewidzianych trudnoÊci, któremog∏yby wyniknàç z warunków atmosferycznych. Jednak banki musia∏ysk∏adowaç du˝e iloÊci gotówki przez okres do 4 miesićy, co wiàza∏o si´z wy˝szymi kosztami zapewnienia bezpieczeƒstwa i ubezpieczenia za-pasów gotówki. Ministerstwo Spraw Wewn´trznych udost´pni∏ouzbrojone s∏u˝by do ochrony transportu gotówki oraz do ochronyposzczególnych oddzia∏ów banków, co pozwoli∏o obni˝yç koszty.Geldservice Austria, firma przewo˝àca gotówk´ zale˝na od banku cen-tralnego, transportowa∏a gotówk´ z wytwórni papierów wartoÊciowychi mennicy do siedmiu magazynów, z których dwa inne przedsi´biorstwazajmujàce si´ konwojowaniem gotówki rozwozi∏y je nast´pnie do ban-ków i wi´kszych detalistów. Dystrybucja banknotów i monet obj´∏a7200 oddzia∏ów banków. W nielicznych przypadkach, w których bankinie dysponowa∏y wystarczajàcà powierzchnià magazynowà, Narodowy

43

Bank Austrii udost´pni∏ powierzchni´ w siedmiu magazynach Geldse-rvice Austria.

ZAOPATRZENIE WTÓRNE

Zaopatrzenie handlowców detalicznych i przewoêników gotówkiw monety euro rozpocz´∏o si´ 3 wrzeÊnia 2001 r., banknoty zaÊ za-cz´to rozprowadzaç tydzieƒ póêniej, tj. 10 wrzeÊnia. Zaopatrzeniewtórne zosta∏o przeprowadzone przez banki. Banki komercyjne po-wiadamia∏y bank centralny o zapotrzebowaniu klientów na gotówkí informowa∏y o sposobie odbioru gotówki, tj. czy klient ˝yczy sobie,aby gotówka euro zosta∏a mu dostarczona (w przypadku wi´kszychdetalistów), czy te˝ chce we w∏asnym zakresie odebraç z banku ze-staw startowy (w przypadku mniejszych detalistów). Wyprodukowano700 tysićy zestawów startowych dla drobnych detalistów. Zestawyznajdowa∏y si´ w niewielkich, porćznych opakowaniach i zawiera∏ymonety o ∏àcznej wartoÊci 145,35 EUR (2000 ATS). Szacunki Narodo-wego Banku Austrii wskazywa∏y, ˝e detaliÊci mogà potrzebowaç pi´çdo szeÊciu razy wićej gotówki ni˝ zwykle. Zaopatrzenie wtórne obej-mowa∏o 12% wartoÊci ca∏ej gotówki euro przeznaczonej na wcze-Êniejsze zaopatrzenie. Poniewa˝ wi´kszoÊç zaopatrzenia wtórnego za-wiera∏a monety i banknoty o niskich nomina∏ach, pod wzgl´dem ilo-Êci monet i banknotów udzia∏ zaopatrzenia wtórnego w ca∏ym wcze-Êniejszym zaopatrzeniu by∏ jeszcze wi´kszy. Zdecydowana wi´kszoÊçzaopatrzenia wtórnego (84%) nastàpi∏a w grudniu 2001 r., kiedy naj-wićej detalistów zaopatrywa∏o si´ w gotówk´ euro. Niektóre bankipozwala∏y p∏aciç swoim klientom za banknoty i monety otrzymanew ramach zaopatrzenia wtórnego w dniu 2 stycznia 2002 r. lub nawetkilka dni póêniej. W ramach zaopatrzenia wtórnego dostarczono lud-noÊci i detalistom banknoty o wartoÊci nieco ponad 1 miliard EUR,czyli 10,4% wartoÊci przeznaczonej na wczeÊniejsze zaopatrzenie,oraz 568 milionów sztuk monet (47% przeznaczonych na wczeÊniej-sze zaopatrzenie).

ZAOPATRZENIE SPO¸ECZE¡STWA W MONETY EURO

Zestawy startowe dla ludnoÊci by∏y sprzedawane w bankach od 15grudnia 2001 r. Zawiera∏y one 33 monety o wartoÊci 14,54 EUR (200ATS), cieszy∏y si´ przy tym du˝à popularnoÊcià. Sprzeda˝ zestawów roz-pocz´∏a si´ na dworcu centralnym w Wiedniu o pó∏nocy 14 grudnia2001 r. Od wrzeÊnia 2001 r. jeêdzi∏ po Austrii specjalnie przygotowanytzw. Europociàg, który zatrzymywa∏ si´ na stacjach kolejowych i prezen-towa∏ nowe banknoty i monety euro. W dniu 14 grudnia 2001 r. Euro-pociàg przyjecha∏ na dworzec centralny Wiednia, gdzie o pó∏nocy roz-pocz´∏a si´ sprzeda˝ zestawów startowych dla ludnoÊci. Z wyproduko-wanych 6,1 miliona zestawów 5,5 miliona zosta∏o sprzedanych do koƒ-ca grudnia 2001 r.

44

Tabela 6 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa w Austrii

èród∏o: „EURO 2002. Informacja nt. wprowadzenia banknotów i monet euro”, nr 1, BankNiemiec, lipiec 2000 r.

1.5. PRZYGOTOWANIE SEKTORA BANKOWEGODO WPROWADZENIA EURO

Wprowadzenie euro w 1999 r. w formie bezgotówkowej by∏o pre-tekstem do wprowadzenia nowoczesnej platformy p∏atniczej dlatransakcji w euro. Starsza platforma, dostosowana do transakcji w szy-lingach, funkcjonowa∏a do koƒca grudnia 2001 r. Mimo ˝e niektóreprzedsi´biorstwa nie by∏y jeszcze gotowe do u˝ywania nowego formatup∏atnoÊci od stycznia 2002 r., w wi´kszoÊci przypadków banki akcepto-wa∏y instrukcje p∏atnicze w szylingach w starym formacie i zamienia∏y jerćznie na nowy format w euro.

W dniu 2 stycznia 2002 r. wystàpi∏a nag∏a awaria oprogramowania,co spowodowa∏o, ˝e centralny system komputerowy umo˝liwiajàcyfunkcjonowanie bankomatów i terminali p∏atniczych POS12 w Austriiby∏ przez pewien czas nieczynny. 31 grudnia 2001 r. i 1 stycznia 2002 r.ponad 400 tysićy kart z mikroprocesorem (smart card) zosta∏o przysto-sowanych do euro bez wi´kszego problemu. Jednak˝e 2 stycznia 2002 r.okaza∏o si´, ˝e procedura konwersji zawiera∏a b∏àd, który ujawnia∏ si´dopiero, gdy liczba transakcji przekracza∏a 1000 na minut´. Przyczynazosta∏a szybko zidentyfikowana i usuni´ta, tak ˝e po 65 minutach sys-tem znowu dzia∏a∏ sprawnie.

Banki komercyjne planowa∏y przewalutowaç wi´kszoÊç rachun-ków podczas ostatniego weekendu 2001 r. W praktyce tylko niewieluklientów korporacyjnych za˝àda∏o wczeÊniejszej konwersji rachunków.W zdecydowanej wi´kszoÊci przypadków wymiana odbywa∏a si´ bez˝adnych problemów. Najcz´Êciej sama wymiana trwa∏a krócej ni˝ jeden

45

12 Terminale p∏atnicze POS (point-of-sale terminals) s∏u˝à do realizacji transakcji dokony-wanych przy u˝yciu kart p∏atnicznych.

WartoÊç nominalna Liczba monet WartoÊç w euro

1 cent 6 0,06

2 centy 4 0,08

5 centów 4 0,20

10 centów 6 0,60

20 centów 3 0,60

50 centów 2 1,00

1 EUR 4 4,00

2 EUR 4 8,00

33 14,54

= 200,07 ATS

dzieƒ, co pozostawia∏o drugi dzieƒ weekendu na sprawdzanie funkcjo-nowania rachunków. Narodowy Bank Austrii stworzy∏ punkt kontaktowy,który by∏ do dyspozycji banków. ˚adne problemy jednak nie wystàpi∏y.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU SZYLINGAAUSTRIACKIEGO I EURO

Austriacki szyling i euro funkcjonowa∏y w obiegu równolegle w okre-sie od 1 stycznia do 28 lutego 2002 r. Wraz z koƒcem okresu podwój-nego obiegu szyling straci∏ status prawnego Êrodka p∏atniczego.

Wprowadzanie gotówki euro do obiegu odbywa∏o si´ znacznie szyb-ciej ni˝ zak∏adano. Poczàtkowo Narodowy Bank Austrii przewidywa∏, ˝e1 stycznia 2002 r. ok. 10% p∏atnoÊci gotówkowych b´dzie przeprowa-dzanych w euro. Nast´pnego dnia odsetek transakcji w euro mia∏ wzro-snàç do 20%. Tymczasem ju˝ 1 stycznia 2002 r. transakcje gotówkowew euro stanowi∏y ok. 50% wszystkich transakcji gotówkowych,a pod koniec drugiego tygodnia stycznia wymiana zosta∏a praktyczniezakoƒczona. Szybkie tempo wymiany zmniejszy∏o koszty ponoszoneprzez detalistów, obni˝ajàc czas realizacji transakcji i iloÊç gotówki europotrzebnej do wydawania reszty. Niemniej jednak nasili∏o presjńa przedsi´biorstwa przewo˝àce gotówk´ i zajmujàce si´ obs∏ugà ban-komatów.

Prawie przez ca∏y czas trwania procesu wymiany wspó∏czynnik EPR,czyli tzw. wspó∏czynnik upowszechnienia euro, by∏ w Austrii wy˝szy ni˝Êrednia w ca∏ej strefie euro. Wysokie tempo wprowadzania eurodo obiegu zosta∏o osiàgni´te dzi´ki:

– du˝ej skali wczesnego zaopatrzenia, – efektywnej kampanii na rzecz wycofania zgromadzonych mo-

net i banknotów, – wysokiego tempa wycofywania szylingów, co zosta∏o osiàgni´-

te g∏ównie przez sprawny system kodów kreskowych, – sprawnie koordynowanemu transportowi.

2.2. KANA¸Y WPROWADZANIA EURO DO OBIEGU

G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu w Austrii by∏y:bankomaty, sektor bankowy i sektor detaliczny.

BANKOMATY

W celu przystosowania bankomatów do wydawania gotówki eurozastosowano ró˝ne metody. Bankomaty znajdujàce si´ w bankach,posiadajàce zwykle cztery kasety na banknoty, zosta∏y wczeÊniej za∏a-

46

2. PRZEBIEG PROCESU WPROWADZANIA EURO DO OBIEGU

dowane banknotami euro oraz zaprogramowane w taki sposób, abyod pó∏nocy 31 grudnia 2001 r. mog∏y wydawaç euro. Wi´kszoÊç ban-komatów usytuowanych poza placówkami banków posiada tylkodwie kasety na banknoty. W dniu 31 grudnia 2001 r. zosta∏y one wy-posa˝one w euro przez APSS, przedsi´biorstwo obs∏ugujàce banko-maty, w dwóch fazach. Pierwsza grupa bankomatów zosta∏a unieru-chomiona w celu dokonania niezb´dnych zmian o godzinie 16.30,druga grupa ok. 18.00. Konwersja zaj´∏a mniej ni˝ godzin´ i jedyniew przypadku kilku bankomatów pojawi∏y si´ niewielkie problemy,które zosta∏y jednak szybko usuni´te przez obs∏ug´. Do godziny23.00 ok. 90% bankomatów wyp∏aca∏o euro, godzin´ póêniej ju˝96%, a 1 stycznia 2002 r. wszystkie bankomaty by∏y ju˝ w pe∏ni do-stosowane.

Wykorzystanie bankomatów w pierwszych dniach stycznia 2002 r.by∏o bardzo du˝e. Bankomaty umiejscowione przy oddzia∏ach ban-ków, posiadajàce cztery kasety, wydawa∏y banknoty o nomina∏ach10, 20, 50 i 100 EUR. Bankomaty wolno stojàce z dwiema kaseta-mi wydawa∏y jedynie banknoty o nomina∏ach 10 i 100 EUR. Jednak-˝e bankomaty te mia∏y odpowiednio dostosowane algorytmy (decy-dujàce o nominale wydawanych banknotów), tak ˝e ka˝de pierwsze100 EUR by∏o wydawane jako 10 banknotów po 10 EUR. Mia∏o tona celu zmniejszenie koniecznoÊci wydawania reszty w sklepach, coobcià˝y∏oby dodatkowo drobnych handlowców. JednoczeÊnie podj´-to decyzj´, aby nie wype∏niaç bankomatów banknotami o nominale5 EUR, ze wzgl´du na wià˝àcà si´ z tym koniecznoÊç cz´stego uzu-pe∏niania opró˝nionych kaset w bankomatach. Zamiast tego du˝aliczba banknotów o nominale 5 EUR zosta∏a przeznaczona do zaopa-trzenia wtórnego i by∏a wprowadzana do obiegu za poÊrednictwemsektora detalicznego.

SEKTOR BANKOWY

Liczba osób, które odwiedzi∏y banki w pierwszych dniach stycznia2002 r. w celu wymiany szylingów na euro, znacznie przekroczy∏aoczekiwania. Spowodowa∏o to d∏ugie kolejki przed kasami banków.Kolejki by∏y szczególnie d∏ugie w bankach gromadzàcych oszcz´dno-Êci ludnoÊci. Klienci posiadajàcy ksià˝eczki oszcz´dnoÊciowe domaga-li si´ dopisania rocznych odsetek oraz dokonania zmian w ksià˝ecz-kach, tak aby wszystkie wartoÊci podawane by∏y w euro, co znaczniewyd∏u˝a∏o czas transakcji. W dwóch pierwszych tygodniach stycznia2002 r. wi´kszoÊç banków wyd∏u˝y∏a o co najmniej dwie godzinyczas urz´dowania.

SEKTOR DETALICZNY

W 1999 r. Austria wprowadzi∏a ustaw´, która zobowiàza∏a przedsi´-biorstwa do prezentowania cen jednoczeÊnie w euro i szylingachw okresie mi´dzy 1 paêdziernika 2001 r. i 28 lutego 2002 r. Ustawa za-

47

kazywa∏a podnoszenia cen wy∏àcznie z powodu wprowadzenia eurooraz ustanowi∏a kary za naruszenie przepisów. W celu monitorowaniawzrostu cen w okresie obj´tym ustawà powo∏ano specjalnà komisj´.W toku swojej pracy komisja otrzyma∏a 700 zawiadomieƒ o nieuzasad-nionym podnoszeniu cen i zbada∏a przypadki, w których wzrost by∏wy˝szy ni˝ 3%. Jednak˝e trudnoÊci zwiàzane z jednoznacznym ustale-niem przyczyny wzrostu cen spowodowa∏y, ˝e w praktyce kary nie by∏ynak∏adane. Si∏y rynkowe by∏y znacznie bardziej efektywne w ogranicza-niu wzrostu cen, szczególnie gdy jedna z du˝ych sieci detalicznych og∏o-si∏a, ˝e zamierza zaokràgliç wszystkie ceny w dó∏. W rzeczywistoÊci rocz-ne wskaêniki inflacji nie wykaza∏y zmian w miesiàcach od grudnia2001 r. do lutego 2002 r.

Ustawa z 1999 r. wymaga∏a, aby wszystkie przedsi´biorstwa wyra-˝a∏y ceny swoich produktów i us∏ug w euro i szylingach. Zobowiàza-nie to dotyczy∏o ca∏ego sektora detalicznego – du˝ych supermarke-tów, ma∏ych sklepów oraz sektora us∏ugowego. Ceny musia∏y byç po-dawane w dwóch walutach zarówno na metkach, jak i na parago-nach. Dotyczy∏o to samej ceny produktu oraz innych wartoÊci, je˝eliznajdowa∏y si´ na paragonie (np. kwoty zap∏aconej przez klientai zwróconej reszty). Wszystkie obj´te ustawà przedsi´biorstwa by∏yrównie˝ zobowiàzane do wystawienia w widocznym miejscu nast´-pujàcych informacji:

– kursu wymiany szylingów na euro, – waluty, w jakiej wystawiane sà paragony,– reprodukcji wizerunków monet i banknotów euro.

Ustawa przewidywa∏a równie˝ wyjàtki od na∏o˝onych zobowià-zaƒ. Poniewa˝ obowiàzek podwójnego podawania cen móg∏by sta-nowiç nadmierne obcià˝enie w niektórych przypadkach, wybranepodmioty by∏y od niego zwolnione. Wyjàtki dotyczy∏y: stacji benzy-nowych, taksówek i ma∏ych przedsi´biorstw (tj. zatrudniajàcychdo dziewićiu pracowników, w tym co najmniej pićiu w siedzibiefirmy).

Dzi´ki szeroko zakrojonemu zaopatrzeniu wtórnemu praktyczniewszyscy detaliÊci mogli wydawaç euro ju˝ na poczàtku stycznia2002 r. Wielu detalistów posiada∏o nawet wićej gotówki euro, ni˝wskazywa∏y na to ich faktyczne potrzeby. Aby u∏atwiç wymian´ detali-stom, kampania informacyjna przeprowadzona przed wprowadzeniemeuro namawia∏a do u˝ywania elektronicznych form p∏atnoÊci. Mimo ˝ekarty p∏atnicze nie sà w Austrii specjalnie popularne, w okresie wymia-ny liczba transakcji dokonywanych za pomocà kart wzros∏a o 30%, costanowi wi´kszy wzrost w tym okresie ni˝ w wi´kszoÊci pozosta∏ychpaƒstw cz∏onkowskich UGW.

Dostosowanie automatów wrzutowych (np. serwujàcych kaw´)do potrzeb nowej waluty przebieg∏o w Austrii w miar´ p∏ynnie. W dniu24 stycznia 2002 r. ok. 80% automatów wrzutowych by∏o dostosowa-nych do przyjmowania euro. Stosunek ten wzrós∏ do 90% w drugim ty-godniu lutego, a pod koniec lutego 2002 r. wszystkie automaty by∏yju˝ w pe∏ni przystosowane.

48

2.3. WYMIANA SZYLINGÓW AUSTRIACKICHNA BANKNOTY I MONETY EURO

Wi´kszoÊç banków umo˝liwia∏a klientom wymian´ szylingów na eu-ro bezpoÊrednio w kasie banku i nie wymaga∏a wczeÊniejszej wp∏atyna rachunek. Banki wymienia∏y bezp∏atnie do 3,6 tysiàca EUR (50 ty-sićy ATS) swoim klientom, a tak˝e osobom nie b´dàcym ich klienta-mi podczas okresu podwójnego obiegu, tj. do 28 lutego 2002 r. Nie-które banki stosowa∏y op∏aty za wymian´ dla osób, które nie by∏y ich sta-∏ymi klientami od koƒca lutego 2002 r., ale wymienia∏y gotówk´ bez-p∏atnie swoim sta∏ym klientom co najmniej do koƒca czerwca 2002 r.

Szylingi austriackie, zarówno banknoty, jak i monety, które nie zosta-∏y wymienione w bankach komercyjnych, b´dà wymieniane beztermi-nowo w banku centralnym.

2.4. WYCOFYWANIE SZYLINGÓW AUSTRIACKICHZ OBIEGU

Skierowana do ludnoÊci kampania na rzecz pozbywania si´ zgroma-dzonych monet i banknotów zosta∏a przeprowadzona w maju i czerwcuoraz w paêdzierniku i listopadzie 2001 r. W czwartym kwartale 2001 r.wycofano z obiegu ok. 80 milionów banknotów o ∏àcznej wartoÊci 51miliardów ATS. W tym samym czasie wycofano 1/3 monet, które znaj-dowa∏y si´ w obiegu. Dzi´ki temu znacznie zmniejszono liczb´ moneti banknotów pozostajàcych do wycofania w okresie wymiany na euro.

W celu zmobilizowania ludnoÊci do oddawania zgromadzonychdrobnych monet zorganizowano specjalnà akcj´ w szko∏ach. Dzieci by-∏y zachćane do przekazywania na cele charytatywne bilonu b´dàcegow ich posiadaniu lub posiadaniu rodziców.

W czasie okresu wymiany banki komercyjne zwraca∏y do banku cen-tralnego monety w standardowych opakowaniach, oznaczonych kodemkreskowym, który zawiera∏ informacj´ o liczbie zwracanych moneti zwracajàcym banku komercyjnym. Dzi´ki kodom kreskowym Narodo-wy Bank Austrii wprowadza∏ dane dotyczàce monet bezpoÊredniodo systemu informatycznego. Wskutek przyj´tego rozwiàzania bankiszybko otrzymywa∏y zap∏at´ za zwrócone monety. Bank centralny utwo-rzy∏ specjalnà komórk´ w swojej centrali w Wiedniu, która zajmowa∏asi´ przyjmowaniem zwróconych monet. Poniewa˝ banki zwykle zwraca-jà monety do regionalnych oddzia∏ów banku centralnego, nowa proce-dura, która wymaga∏a przewiezienia monet do centrali banku, znaczniewyd∏u˝y∏a czas i koszty transportu. Z tego wzgl´du Narodowy Bank Au-strii zgodzi∏ si´ pokryç ok. 60% dodatkowych kosztów zwiàzanychz przewo˝eniem monet.

49


W Belgii przyj´to scentralizowany model organizacji procesu wymianyfranka belgijskiego na euro. W charakterze centralnej jednostki koordynujà-cej powo∏ano Komisj´ Generalnà do spraw euro (Commissariaat-generaalvoor de euro), na czele której sta∏ jeden z dyrektorów zarzàdzajàcych Naro-dowego Banku Belgii. W sk∏ad Komisji wchodzili przedstawiciele wszystkichministerstw rzàdu federalnego oraz przedstawiciele rzàdów regionalnych. Ko-misja dzieli∏a si´ na cztery grupy robocze, z których ka˝da zajmowa∏a si´ wy-branym sektorem gospodarki lub wybranym aspektem procesu wymiany,np.: grupa robocza ds. sektora finansowego, której przewodniczy∏ przedsta-wiciel Ministerstwa Finansów lub grupa robocza do spraw banknotów i mo-net, na czele której sta∏ przedstawiciel banku centralnego. G∏ównym zada-niem Komisji by∏o zaplanowanie i zorganizowanie ca∏ego procesu wymiany.

1.2. NARODOWA KAMPANIA INFORMACYJNA I AKCEP-TACJA SPO¸ECZE¡STWA DLA WPROWADZENIA EURO

Kampania informacyjna dotyczàca wprowadzania euro by∏a pro-wadzona przez bank centralny we wspó∏pracy z instytucjami ze-wn´trznymi. Oko∏o 130 instytucji otrzyma∏o status oficjalnego partnerabanku centralnego w czasie kampanii informacyjnej. WÊród nich znala-z∏y si´ instytucje finansowe, przedsi´biorstwa transportu publicznego,biura podró˝y, przedsi´biorstwa i izby handlowe, resorty rzàdowe(w tym Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Gospodarki), policja, deta-liÊci, zrzeszenia konsumentów, placówki edukacyjne oraz media.

Pod koniec 2001 r. badania opinii publicznej wskazywa∏y, ˝e 72%spo∏eczeƒstwa popiera wprowadzenie wspólnej waluty. Na wiosn´2002 r. poparcie dla euro w Belgii wzros∏o do 82%, a pod koniec2002 r. spad∏o nieznacznie do 81%13.


Za produkcj´ banknotów euro odpowiedzialny by∏ Narodowy BankBelgii, natomiast za wybicie monet – Królewska Mennica Belgijskaw Brukseli. Przed 1 stycznia 2002 r. w Belgii wyprodukowano 550 mi-

50

BELGIA



lionów banknotów euro i prawie 2 miliardy monet euro. SpoÊródwszystkich wyprodukowanych banknotów euro najwi´kszà cz´Êç stano-wi∏y banknoty o nominale 20 EUR (140 milionów), najmniejszà zaÊo nominale 200 EUR (10 milionów). Liczba wyprodukowanych bankno-tów i monet stanowi∏a nieca∏e 4,6% ca∏ej produkcji w strefie euro.



Wyprodukowane banknoty i monety zosta∏y rozwiezione do dwunastuoddzia∏ów Narodowego Banku Belgii. Banki komercyjne mog∏y sk∏adaçw banku centralnym zamówienia na gotówk´ do koƒca czerwca 2001 r.Zaopatrzenie pierwotne monet rozpocz´∏o si´ we wrzeÊniu 2001 r.,banknotów natomiast (g∏ównie niskich nomina∏ów) w listopadzie 2001 r.Koszty transportu banknotów i monet, zarówno euro, jak i wycofywanejwaluty narodowej, pokrywa∏ bank centralny (koszty wynios∏y 0,01 EURza jeden banknot i 0,50 EUR za kilogram monet). Banki by∏y obcià˝ane do-datkowà op∏atà za nieodebrane zamówienia gotówki euro.

Pierwotne zaopatrzenie gotówki odbywa∏o si´ przy u˝yciu standar-dowej sieci przewozowej i zwyk∏ych procedur stosowanych przy prze-wozie pieni´dzy. Jednak˝e w banku centralnym zosta∏ utworzony spe-cjalny, niewielki zespó∏ w celu nadzorowania realizacji zamówieƒ. Zde-cydowano, ˝e koordynacja prowadzona przez central´ Banku Belgii b´-dzie w tym wypadku bardziej efektywna, ni˝ nadzorowanie rozwo˝eniagotówki z oddzia∏ów terenowych banku.

Narodowy Bank Belgii ˝àda∏ zabezpieczenia za dostarczonà w ra-mach zaopatrzenia pierwotnego gotówk´. W oparciu o zamówienia z∏o-˝one do koƒca czerwca 2001 r. zabezpieczenie by∏o przyjmowanew sta∏ych transzach – siedmiu w przypadku banknotów i trzech w przy-padku monet – od wrzeÊnia do grudnia 2001 r., aby u∏atwiç zarzàdza-nie sk∏adanym zabezpieczeniem.

WielkoÊç zaopatrzenia pierwotnego w banknoty by∏a w Belgii o ok.10% do 15% wy˝sza ni˝ Êrednio w strefie euro (w przeliczeniu na jed-nego mieszkaƒca). WielkoÊç pierwotnego i wtórnego zaopatrzeniaw monety by∏a porównywalna z sytuacjà w innych paƒstwach cz∏on-kowskich UGW. Oko∏o 90% banknotów o wartoÊci 5,1 miliarda EUR,które zosta∏y dostarczone w ramach zaopatrzenia pierwotnego, by∏o za-wartych w siedmiu standardowych pakietach zaprojektowanych spe-cjalnie na t´ okazj´:

– trzy na potrzeby kas bankowych,– dwa na potrzeby bankomatów (banknoty o nomina∏ach 20 EUR

i 50 EUR),– dwa na potrzeby detalistów (banknoty o nomina∏ach 5 EUR, 10

EUR i 20 EUR), przy czym banknoty by∏y pakowane w zesta-wach po 25 banknotów, a nie standardowo po 100 banknotów.

51

W ramach pierwotnego zaopatrzenia dostarczono do instytucji kredy-towych w Belgii 1,2 miliarda sztuk monet oraz banknoty o wartoÊci ok.5 miliardów EUR. Okaza∏o si´ jednak, ̋ e wielkoÊç pierwotnego zaopatrze-nia by∏a zbyt du˝a: ok. jednej piàtej banknotów o niskich nomina∏ach ni-gdy nie wykorzystano i zwrócono do banku centralnego.


Zaopatrzenie wtórne rozpocz´∏o si´ 1 grudnia 2001 r. Kilku wi´k-szych detalistów odebra∏o banknoty i monety euro dopiero w po∏owiegrudnia 2001 r., aby obni˝yç koszty zwiàzane z ubezpieczeniem orazzapewnieniem bezpieczeƒstwa gotówki. W ramach zaopatrzenia wtór-nego rozdysponowano 260 milionów sztuk monet euro oraz bankno-ty o wartoÊci 130 milionów EUR.

Banki z zasady nie wymaga∏y zabezpieczenia od swoich klientów, po-niewa˝ by∏oby to skomplikowane i utrudnia∏o rozprowadzenie gotówki.Banki obcià˝a∏y rachunki klientów za dostarczonà walut´ euro, jednak ter-min p∏atnoÊci by∏ przesuni´ty na 2 stycznia 2002 r. lub jeszcze póêniej.

WÊród drobnych handlowców rozprowadzono 800 tysićy zesta-wów startowych (80% iloÊci zamówionej przez banki). Ka˝dy zestaw za-wiera∏ 525 monet o ∏àcznej wartoÊci 240 EUR (9682 BEF). Zestawy by-∏y rozprowadzane przez banki i poczt´ (La Poste).


Dla spo∏eczeƒstwa przeznaczono 5,5 miliona zestawów startowych.Ka˝dy zestaw zawiera∏ 29 monet o ∏àcznej wartoÊci 12,40 EUR (500BEF). Oko∏o miliona zestawów zosta∏o przekazanych przez pracodaw-ców swoim pracownikom (taki sposób by∏ promowany przez Komisj´Generalnà do spraw Euro).

Tabela 7 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa w Belgii

èród∏o: „Belgijski scenariusz przejÊcia na euro w formie gotówkowej”, Commissiariatgénéral ∫ lèuro, 22 grudnia 2000 r.

52


1 cent 2 0,02

2 centy 4 0,08

5 centów 4 0,2

10 centów 5 0,5

20 centów 3 0,6

50 centów 4 2

1 EUR 5 5

2 EUR 2 4

29 12,40

= 500 BEF


Ârodowisko bankowe w Belgii aktywnie promowa∏o wczesnài stopniowà konwersj´ na euro p∏atnoÊci bezgotówkowych i rachun-ków bankowych (w Belgii jest ich ok. 30 milionów). Systemy ra-chunkowoÊci w bankach by∏y prawie w ca∏oÊci dostosowanedo euro ju˝ 1 stycznia 2001 r., a wszystkie produkty bankowe by-∏y dost´pne w euro najpóêniej do 1 lipca 2001 r. Rachunki osobi-ste ludnoÊci zosta∏y w zdecydowanej wi´kszoÊci przeliczonena euro latem i jesienià 2001 r., chocia˝ zdarza∏y si´ pojedynczeprzypadki, ˝e klienci ˝yczyli sobie opóênienia konwersji. Po doko-naniu konwersji informacje dotyczàce rachunków by∏y przedstawia-ne w dwóch walutach, co najmniej do koƒca okresu wymiany, tj.do 28 lutego 2002 r., a w niektórych przypadkach nawet do poczàt-ku lipca 2002 r.

Banki przyjmowa∏y ró˝ny sposób konwersji rachunków przedsi´-biorstw. Niektóre banki dokona∏y konwersji rachunków przedsi´-biorstw jednorazowo, w tym samym czasie co rachunków osobistych,chyba ˝e w∏aÊciciel rachunku wnioskowa∏ o przesunićie terminukonwersji. Inne banki zachća∏y klientów, aby sami wnioskowalio wczeÊniejsze przewalutowanie rachunków. Cz´Êç banków zaÊ wy-bra∏a metod´ jednorazowej masowej konwersji rachunków przedsi´-biorstw pod koniec 2001 r.

Niektóre banki chcia∏y w okresie wymiany wprowadziç oddzielnàobs∏ug´ drobnych handlowców, którym zwykle zale˝a∏o na tym, abyszybko otrzymaç dodatkowà gotówk´ w nowej walucie oraz klientówindywidualnych, którzy nie byli zmuszeni do wymiany franków bel-gijskich na euro od razu na poczàtku stycznia 2002 r. Wi´kszoÊç ban-ków uzna∏a jednak takà oddzielnà obs∏ug´ za niemo˝liwà do wyko-nania.

W dniu 20 listopada 2001 r. Komisja ds. Bankowych i Finanso-wych na∏o˝y∏a na banki dodatkowe wymagania zabezpieczajàceprzed procederem prania brudnych pieni´dzy w okresie wymianyna euro. Z tego powodu niektóre banki niech´tnie wymienia∏y go-tówk´ osobom, które nie by∏y ich sta∏ymi klientami, chyba ˝e transak-cje dotyczy∏y niewielkich kwot.

W okresie wymiany gotówki kasy Narodowego Banku Belgii by-∏y otwarte o pó∏torej godziny d∏u˝ej ni˝ zwykle (od 8.30 do 16.30,a w czwartki do 19.00).

Dostosowanie terminali POS zosta∏o przeprowadzone doÊç póê-no. Na poczàtku grudnia 2001 r. zaledwie 20% terminali obs∏ugiwa∏op∏atnoÊci w euro. Jednak˝e ju˝ 1 stycznia 2002 r. 70% terminali zo-sta∏o odpowiednio przystosowanych do nowych potrzeb. W dniu2 stycznia 2002 r. transakcje w euro realizowa∏y ju˝ wszystkie ter-minale POS.

53

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU FRANKA BELGIJ-SKIEGO I EURO

Okres podwójnego obiegu, w którym funkcjonowa∏y dwie waluty:euro i frank belgijski, trwa∏ od 1 stycznia 2002 r. do 28 lutego 2002 r.Wraz z koƒcem lutego frank belgijski straci∏ status prawnego Êrodka p∏at-niczego w Belgii.

10 stycznia 2002 r. 80% transakcji gotówkowych realizowanych by-∏o w euro. Udzia∏ transakcji w euro wzrós∏ do 90% ju˝ 15 stycznia2002 r.


G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu w Belgii by∏y:bankomaty, sektor bankowy i sektor detaliczny.

BANKOMATY

Wykorzystanie bankomatów w pierwszym tygodniu stycznia 2002 r.by∏o wi´ksze ni˝ zwykle. Wy˝sza by∏a równie˝ przeci´tna wartoÊç wy-p∏acanej gotówki (ok. 100 EUR). W drugim tygodniu stycznia wartoÊci tewróci∏y jednak do normy. Poza jednym du˝ym bankiem, który opóêni∏dostosowanie bankomatów, praktycznie wszystkie bankomaty zosta∏ydostosowane do nowej waluty pod koniec 2 stycznia 2002 r. Wi´k-szoÊç banków zaopatrzy∏a bankomaty poczàtkowo jedynie w banknoty20 EUR, a w banknoty o nominale 50 EUR dopiero w drugim tygodniustycznia. Tylko jeden bank – posiadajàcy 20% bankomatów – zaopatrzy∏swoje bankomaty w banknoty o nominale 5 EUR.

SEKTOR BANKOWY

W pierwszym tygodniu stycznia 2002 r. wzros∏a liczba osób odwie-dzajàcych banki, jednak czas oczekiwania w kolejkach przed kasami nieprzekracza∏ godziny. IloÊç gotówki euro rozprowadzona przez kasybankowe znacznie przewy˝sza∏a iloÊç rozprowadzonà przez banko-maty.

W dniu 31 grudnia 2001 r. 64% transakcji elektronicznych by∏o prze-prowadzanych w euro. Od 1 stycznia 2002 r. transakcje bezgotówko-we we frankach belgijskich nie by∏y akceptowane. Mimo ˝e KomisjaGeneralna do spraw Euro zachća∏a do u˝ywania kart p∏atniczych,w grudniu 2001 r. oraz w pierwszych dniach stycznia 2002 r. u˝ycie kartzmala∏o. Powodem tego by∏o wyzbywanie si´ przez ludnoÊç pozosta∏ychfranków belgijskich i „testowanie” nowej waluty.

54


SEKTOR DETALICZNY

W ciàgu kilku pierwszych dni stycznia 2002 r. wi´kszoÊç p∏atno-Êci gotówkowych by∏a dokonywana jeszcze we frankach belgijskich,chocia˝ detaliÊci starali si´ wydawaç reszt´ w euro. Wielu detalistówu˝ywa∏o wówczas dwóch kas sklepowych – jednej dla transakcji wefrankach belgijskich, drugiej dla transakcji w euro. W ciàgu pierwszychdwóch tygodni 2002 r. w jednej czwartej ma∏ych sklepów zasoby eurookaza∏y si´ niewystarczajàce i ich w∏aÊciciele musieli zaopatrzyç si´w dodatkowà iloÊç gotówki. Szczególnie potrzebne by∏y banknoty o ni-skich nomina∏ach. Zdarza∏y si´ pojedyncze przypadki, gdy sprzedawcamusia∏ wydaç reszt´ we frankach belgijskich zamiast w euro. W tym sa-mym czasie niektóre banki komercyjne zwraca∏y do banku centralnegoniewykorzystane zasoby banknotów o nomina∏ach 5 i 10 EUR, co wska-zywa∏o na przypadki zbyt du˝ego wczesnego zaopatrzenia. Aby uniknàçnieprzewidzianych komplikacji w handlu detalicznym, przesuni´to tra-dycyjne poÊwiàteczne wyprzeda˝e o dwa tygodnie, do 19 stycznia2002 r. Okaza∏o si´ jednak, ˝e zabieg taki nie by∏ konieczny poniewa˝,ju˝ 15 stycznia 2002 r. 90% transakcji zawieranych by∏o w euro.

Podczas zawierania transakcji gotówkowych w sklepach zdarzali si´klienci, którzy za zakupy o niskiej wartoÊci p∏acili banknotami frankówbelgijskich o wysokich nomina∏ach i domagali si´ wydania reszty w eu-ro. W celu wykluczenia takich sytuacji drobni handlowcy zg∏osili propo-zycj´, aby banknot 10 000 BEF straci∏ status prawnego Êrodka p∏atnicze-go ju˝ od 1 stycznia 2002 r. Chocia˝ rzàd belgijski nie przychyli∏ si´do tego wniosku, niektórzy detaliÊci odmawiali przyjmowania tychbanknotów (jak równie˝ banknotów euro o wysokich nomina∏ach).Z powodu takich wydarzeƒ Komisja Generalna do spraw Euro musia∏aprzypomnieç, ˝e wszystkie banknoty powinny byç przyjmowanew punktach handlowych i us∏ugowych w okresie wymiany gotówki, jed-nak zaapelowa∏a o stosowanie tzw. zasady proporcjonalnoÊci, zgodniez którà wartoÊç banknotu u˝ytego do zap∏aty nie powinna znaczàcoprzewy˝szaç wartoÊci zakupu.

Przystosowanie automatów wrzutowych do nowej waluty nast´po-wa∏o doÊç wolno: chocia˝ wszystkie przyjmowa∏y euro, ju˝ po dwóchtygodniach stycznia 2002 r. niektóre zwraca∏y reszt´ we frankach belgij-skich. Jedna trzecia automatów zosta∏a w pe∏ni przystosowana dopie-ro w lutym 2002 r.

W pierwszych tygodniach stycznia 2002 r. na ponad 100 detalistówna∏o˝ono kary za wystawianie cen tylko we frankach belgijskich.

2.3. WYMIANA FRANKÓW BELGIJSKICH NA BANKNO-TY I MONETY EURO

Do koƒca lutego 2002 r. banki w Belgii wymienia∏y monety fran-ków belgijskich na euro bezp∏atnie i bez ograniczeƒ iloÊciowych dlasta∏ych klientów. Banki z zasady wymienia∏y od razu niewielkie iloÊcimonet franków belgijskich na euro. Wi´ksze iloÊci monet musia∏y zostaçzdeponowane na rachunku. Niektóre banki uznawa∏y rachunek klienta

55

w momencie przyjmowania monet, je˝eli by∏y one posortowane i do-starczone w standardowych opakowaniach. W przypadku dostarczeniamonet nieposortowanych, rachunek klienta uznawany by∏ dopierowówczas, gdy sprawdzona zosta∏a wartoÊç dostarczonych monet (czylido kilku tygodni póêniej). W odniesieniu do osób nie b´dàcych sta∏ymiklientami danego banku, banki stosowa∏y si´ do Zalecenia Komisji Euro-pejskiej z 11 paêdziernika 2000 r. (Commission Recommendation of 11October 2000 on measures to facilitate the preparation of economic ope-rators for the changeover to the euro). Po zakoƒczeniu okresu podwój-nego obiegu banki wymienia∏y franki belgijskie na euro jedynie sta-∏ym klientom. W tym celu nale˝a∏o z∏o˝yç depozyt we frankach belgij-skich, który by∏ nast´pnie przewalutowany na euro. Taki sposób wymia-ny franków belgijskich na euro by∏ mo˝liwy do koƒca 2002 r. Poczàwszyod 2003 r. banknoty i monety franków belgijskich mo˝na wymieniaç je-dynie w banku centralnym. Monety b´dà przyjmowane do wymianydo koƒca 2004 r., banknoty zaÊ bezterminowo.

2.4. WYCOFYWANIE FRANKÓW BELGIJSKICHZ OBIEGU

W trakcie kampanii na rzecz wycofania franków belgijskich pozosta-∏ych jeszcze w dyspozycji ludnoÊci promowano specjalne plastikoweopakowania do sortowania zwracanych monet. Opakowania by∏y do-starczane przez bank centralny do banków komercyjnych i nast´pniedo klientów. Niestety nie cieszy∏y si´ one popularnoÊcià wÊród klientówbanków i ich wykorzystanie by∏o niewielkie, znacznie mniejsze, ni˝ si´spodziewano. Pomi´dzy koƒcem 2000 r. i po∏owà 2001 r. zwrócono32% banknotów i 24% monet (wed∏ug wartoÊci). Wi´kszoÊç z nich po-chodzi∏a od detalistów i nie by∏a sortowana przed zwróceniem. Kolejne60% banknotów euro i 25% monet euro zosta∏o wycofanych do koƒcalutego 2002 r. Oczekuje si´, ˝e ok. 20–30% monet (wed∏ug wartoÊci;30–40% wed∏ug iloÊci) nie zostanie nigdy zwrócone.

Banknoty o wysokich nomina∏ach (wi´kszoÊç banknotów o nomina-le 10 000 BEF i ok. 25–30% banknotów o nomina∏ach 2000 BEF) by∏yznaczone przed transportem do banku centralnego. Banknoty by∏ydziurkowane w miejscu, w którym znajduje si´ znak wodny. Znakowa-nie mia∏o na celu zmniejszenie ryzyka kradzie˝y i tym samym obni˝eniekosztów zabezpieczenia podczas transportu. Zdaniem policji belgijskiejtaki sposób zabezpieczania banknotów by∏ skuteczny, nie zanotowanobowiem ˝adnej próby napaÊci na konwój z banknotami, chocia˝ zdarzy-∏y si´ przypadki kradzie˝y znakowanych banknotów. Do znakowaniabanknotów upowa˝nione by∏y banki i wi´ksi detaliÊci. W praktyce jed-nak detaliÊci nie wykorzystali tej mo˝liwoÊci.

Podobnie jak w wi´kszoÊci paƒstw cz∏onkowskich UGW, równie˝w Belgii iloÊç zwracanych w styczniu 2002 r. monet by∏a tak du˝a, ˝ebanki i firmy przewozowe nie nadà˝a∏y z ich sortowaniem i licze-niem. Doprowadzi∏o to do cztero-, a nawet szeÊciodniowych opóênieƒw uznawaniu rachunków klientów zwracajàcych gotówk´. W niektórych

56

przypadkach – szczególnie w przypadku firm obs∏ugujàcych automatywrzutowe, gdzie monety stanowià zdecydowanà cz´Êç gotówki – bankioferowa∏y kredyty oraz uznawa∏y rachunek klienta z datà wstecznà, kie-dy tylko wartoÊç gotówki zosta∏a zweryfikowana. Natychmiastowe uzna-nie rachunku – tylko na podstawie deklaracji klienta – zwykle nie by∏omo˝liwe, poniewa˝ systemy w niektórych bankach otrzymujà informa-cj´ drogà elektronicznà z firm przewo˝àcych gotówk´.

57


Proces wprowadzania euro do obiegu w Finlandii opiera∏ si´ na na-rodowym planie (National Plan for the Cash Changeover) opracowanymprzez Bank Finlandii, we wspó∏pracy ze Zwiàzkiem Banków Finlandiioraz na ca∏oÊciowym planie wprowadzenia euro (Plan for Adoption ofthe Euro), który zosta∏ przygotowany przez Ministerstwo Finansów. Prze-bieg procesu wprowadzania euro w Finlandii by∏ w porównaniu z in-nymi krajami UGW szybszy, ni˝ oczekiwano, a jego logistyk´ u∏atwi∏ ni-ski poziom operacji gotówkowych.

Nale˝y podkreÊliç, i˝ specyficzne po∏o˝enie geograficzne Finlandii,ma∏a liczba ludnoÊci, brak sàsiedztwa paƒstw nale˝àcych do strefy euro,du˝y udzia∏ p∏atnoÊci realizowanych przy u˝yciu kart p∏atniczych (22,9%w 1999 r., podczas gdy Êrednia dla strefy euro wynios∏a w tym okresie12,7%) oraz bardzo niski udzia∏ p∏atnoÊci czekowych w istotny sposóbzdeterminowa∏y zakres planu wprowadzania euro do obiegu.


Szeroko zakrojona kampania informacyjna w sprawie wprowadzeniaeuro w Finlandii by∏a prowadzona przez Ministerstwo Finansów, BankFinlandii oraz organizacj´ konsumenckà (Consumer Administration)przy udziale Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnegooraz wspó∏pracy z nimi. Intensywna kampania trwa∏a od wrzeÊniado grudnia 2001 r., jej cz´Êç medialna zaÊ do koƒca stycznia 2002 r. Po-parcie Finów dla nowej waluty euro wynios∏o w koƒcu 2001 r. 49% –najni˝sze w strefie euro. Na jesieni 2002 r. poparcie dla euro w Fin-landii wynios∏o 66%14.


Ca∏kowita liczba banknotów euro wyprodukowanych przez Finlan-di´ wynios∏a na koniec 2001 r. 225 milionów sztuk (co stanowi 1,5%ogólnej produkcji banknotów euro w UGW), ca∏kowita zaÊ liczba mo-

58

FINLANDIA



net euro wynios∏a 1 052 milionów sztuk (co stanowi 2% ogólnej pro-dukcji monet euro w UGW). Produkcja banknotów odbywa∏a si´ w Se-tec Oy (Vantaa), monet zaÊ – w Mennicy Finlandii (Vantaa).



Banki komercyjne oraz 21 punktów centralnych obs∏ugujàcych ban-komaty wczeÊniej zaopatrzono w banknoty i monety euro, tj. w okresieod wrzeÊnia do listopada 2001 r. (1,8 milionów sztuk banknotów i 576milionów sztuk monet euro). W Finlandii jednak kwestie dotyczàce za-opatrzenia pierwotnego oraz zaopatrzenia wtórnego mia∏y mniejszeznaczenie, ze wzgl´du na fakt, ˝e z ∏atwoÊcià mo˝na by∏o przewidzieçiloÊç marek fiƒskich b´dàcych w obiegu w pierwszych dniach stycznia2002 r.


Zaopatrzenie wtórne, które rozpocz´∏o si´ w grudniu 2001 r., by∏obardzo niskie – 1,9% banknotów euro i 9% monet euro, dostarczonychw ramach zaopatrzenia pierwotnego. Odzwierciedla∏o to niewielkiudzia∏ p∏atnoÊci gotówkowych w transakcjach dokonywanych w Finlan-dii, jak równie˝ niech´ç handlowców detalicznych do wczeÊniejszegozaopatrywania si´ w euro z powodu wymogu stosowania okreÊlonychprocedur, a tak˝e ze wzgl´du na koniecznoÊç zwi´kszania nak∏adóww∏asnych (np. zwiàzanych z zabezpieczeniami wi´kszej iloÊci gotówki).

Banki rozprowadzi∏y niewielkà liczb´ 26 tysićy standardowych ze-stawów startowych adresowanych do handlowców detalicznych. Jed-nak˝e wi´kszoÊç handlowców zamawia∏a wczeÊniej ww. zestawy indy-widualnie w swoich bankach (handlowcy mogli zaopatrywaç si´ w mo-nety i banknoty euro w grudniu 2001 r.).


Liczba zestawów startowych przygotowanych dla spo∏eczeƒstwa by-∏a mniejsza ni˝ w przypadku pozosta∏ych paƒstw UGW. Przygotowanozaledwie 500 tysićy zestawów (zawierajàcych osiem monet, po jednejz ka˝dego nomina∏u, w cenie 23 FIM = 3,88 EUR). Jeden zestaw monetprzypada∏ na 10 mieszkaƒców. Dystrybucja zestawów odbywa∏a si´ po-czàwszy od 15 grudnia 2001 r. przez sieç kiosków (banki niech´tniezajmowa∏y si´ ich sprzeda˝à).

59


W wi´kszoÊci przypadków zmiana waluty, w której prowadzone by-∏y rachunki bankowe, a tak˝e zawarte umowy, zosta∏a przeprowadzonado po∏owy grudnia 2001 r. (Merita, najwi´kszy bank komercyjny doko-na∏ konwersji na euro rachunków swoich klientów ju˝ w paêdzierniku2001 r.). Stosowna informacja dla klientów by∏a dost´pna wczeÊniej.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU MARKI FI¡SKIEJI EURO

W dniu 1 stycznia 2002 r. rozpoczà∏ si´ okres podwójnego obiegumarki fiƒskiej i euro. Do 28 lutego 2002 r. obie waluty posiada∏y sta-tus prawnego Êrodka p∏atniczego i mog∏y byç u˝ywane w transakcjachgotówkowych. Z dniem 1 marca 2002 r. banknoty i monety euro sta∏ysi´ jedynym prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Finlandii.

Proces wprowadzania euro w Finlandii przebiega∏ poczàtkowo wol-niej ni˝ w pozosta∏ych paƒstwach cz∏onkowskich UGW. W pierwszychdniach stycznia 2002 r. euro gotówkowe nie by∏o dost´pne dla szerokiejrzeszy handlowców detalicznych oraz spo∏eczeƒstwa, tak jak w przypad-ku innych paƒstw UGW. Dlatego liczba transakcji przy u˝yciu eurow formie gotówkowej by∏a mniejsza. Jednak˝e, w opinii organizatorówprocesu wprowadzania euro w Finlandii, kwestia ta nie stanowi∏a pro-blemu, ze wzgl´du na fakt, i˝ znaczna liczba transakcji pieni´˝nych by-∏a nadal dokonywana w euro w formie bezgotówkowej (przy u˝yciu kartp∏atniczych).


Na poczàtku 2002 r. banknoty i monety euro by∏y wprowadzanedo obiegu za pomocà nast´pujàcych trzech kana∏ów: bankomatów, sek-tora bankowego i sektora detalicznego.

BANKOMATY

Bankomaty w Finlandii, odmiennie ni˝ w pozosta∏ych paƒstwachUGW, nie zosta∏y zaopatrzone wczeÊniej w euro, co by∏o celowymdzia∏aniem koordynatorów ca∏ego procesu wprowadzania euro do obie-gu w Finlandii. Jednym z powodów takiej decyzji by∏a ch´ç uniknićiasytuacji, w której w bankomatach brakowa∏oby marek fiƒskich przed za-koƒczeniem 2001 r. (bankomaty w Finlandii sà bardzo intensywnie eks-ploatowane).

60


Decyzja Finlandii by∏a nawet przedmiotem krytyki ze strony KomisjiEuropejskiej. Krytyka ta by∏a jednak nieuzasadniona – ok. 50% banko-matów zosta∏o wczeÊniej zaopatrzonych w nowà walut´, tj.przed 1 stycznia 2002 r., ca∏y zaÊ proces zasilania bankomatów w eurozosta∏ z powodzeniem zakoƒczony przed 4 stycznia 2002 r. Bankomatywydawa∏y jedynie banknoty o nominale 20 EUR i 50 EUR.

Problem zaopatrzenia wszystkich bankomatów rozwiàzano w ciàgukilku pierwszych dni stycznia 2002 r. Z powodu niewielkiego udzia∏ugotówki w obiegu na terenie Finlandii proces wprowadzania euro w Fin-landii przebieg∏ szybko. Ârednio ponad szeÊç razy w roku banknotypozostajàce w obiegu wracajà do Banku Finlandii, co daje najwy˝szàÊrednià pod tym wzgl´dem w Europie. Przyk∏adowo, w Wielkiej Bryta-nii i we W∏oszech banknoty wracajà do banku centralnego raz do roku.

SEKTOR BANKOWY

Wprowadzenie euro przy wykorzystaniu fiƒskiego sektora bankowe-go zasadniczo ró˝ni∏o si´ od sytuacji, jaka wystàpi∏a w innych krajachcz∏onkowskich UGW. W szczególnoÊci ró˝nice te dotyczy∏y: wspomnia-nego wczeÊniej zaopatrzenia pierwotnego i wtórnego, zaopatrzenia spo-∏eczeƒstwa w monety i przygotowania bankomatów. Równie˝ kwestiagodzin pracy banków by∏a odmiennie uregulowana. Banki w Finlandiinie by∏y zobowiàzane do pracy w dniu 1 stycznia 2002 r. Wiele od-dzia∏ów banków w praktyce pracowa∏o jednak d∏u˝ej w pierwszym dniu2002 r. Ponadto spo∏eczeƒstwo Finlandii by∏o zachćane do realizacjip∏atnoÊci drogà elektronicznà od momentu rozpoczćia procesu wpro-wadzania euro.

SEKTOR DETALICZNY

W Finlandii znajduje si´ ponad 35 tysićy punktów sprzeda˝y deta-licznej, które wymaga∏y ponadstandardowego zaopatrzenia w monetyi banknoty euro, a tak˝e szeroka sieç us∏ugowa (ponad 75 tysićy punk-tów, takich jak hotele, restauracje, stacje benzynowe, warsztaty samo-chodowe, jednostki transportowe i inne), które równie˝ trzeba by∏o za-siliç w banknoty i monety euro. DetaliÊci fiƒscy jako reszt´ wydawalig∏ównie monety oraz banknoty o nominale 5 EUR i 10 EUR.

2.3. WYMIANA MAREK FI¡SKICH NA BANKNOTYI MONETY EURO

Po utracie statusu prawnego Êrodka p∏atniczego marka fiƒska b´dziewymieniana nieodp∏atnie przez 10 lat w Banku Finlandii (do 29 lutego2012 r.). Natomiast w przypadku banków komercyjnych wymiana by∏amo˝liwa do koƒca wrzeÊnia bàdê do koƒca grudnia 2002 r. (banki po-dejmowa∏y decyzje w tej kwestii indywidualnie). Wymiana by∏a odp∏atnai zró˝nicowana – osoby, które chcia∏y dokonaç wymiany, a nie by∏y klien-tami banku, musia∏y uiszczaç wy˝szà op∏at´ manipulacyjnà.

61

Finlandia, obok Austrii, Niemiec, Irlandii, Holandii i Luksembur-ga, nale˝a∏a do grupy paƒstw, które jako pierwsze zakoƒczy∏y proceswprowadzania euro do obiegu, tj. ju˝ w po∏owie stycznia 2002 r. war-toÊç transakcji przeprowadzanych w euro przekroczy∏a 95%.

2.4. WYCOFYWANIE MAREK FI¡SKICH Z OBIEGU

Informacje prasowe dost´pne w ca∏ej Finlandii zachća∏y spo∏eczeƒ-stwo do wycofywania nadmiernych iloÊci fiƒskich banknotów i monetjeszcze przed rozpoczćiem procesu wprowadzania euro do obiegu.IloÊç wycofanych z obiegu banknotów fiƒskich w 2001 r. by∏a rela-tywnie ma∏a – 10% wartoÊci banknotów. Jedna czwarta wszystkichbanknotów zosta∏a wycofana do 2 stycznia 2002 r. (g∏ównie przez han-dlowców detalicznych, w mniejszym stopniu przez banki). Nast´pnietempo wycofywania zdecydowanie uleg∏o os∏abieniu. W przypadku mo-net fiƒskich 22% ca∏kowitej iloÊci monet przewidzianych do wycofaniazwrócono do Banku Finlandii do koƒca jesieni 2001 r. Pod koniec 2001r. w obiegu znajdowa∏o si´ ok. 180 milionów sztuk banknotów fiƒ-skich oraz 2,5 miliarda sztuk monet fiƒskich.

Na poczàtku 2002 r. mniej ni˝ 13% banknotów fiƒskich pozostawa-∏o w obiegu, a do po∏owy lutego 2002 r. 45% monet fiƒskich pozosta-wa∏o jeszcze do wycofania.

62

1.1. ORGANIZACJA PROCESU WPROWADZANIA EURO

Proces wprowadzania euro we Francji by∏ koordynowany przez spe-cjalnie powo∏any w tym celu Narodowy Komitet ds. Euro kierowanyprzez Ministerstwo Finansów. Wymiana waluty narodowej na eurow sektorze bankowym i finansowym by∏a nadzorowana przez Grup´ Ko-ordynacyjnà ds. Wymiany na Euro, której przewodniczy∏ pierwszy Za-st´pca Gubernatora Banku Francji. Prace tej grupy by∏y wspierane przezKomitet Sterujàcy ds. Euro, kierowany wspólnie przez Bank Francji orazFrancuskie Stowarzyszenie Instytucji Kredytowych i Firm Inwestycyjnych.Bank Francji by∏ odpowiedzialny za produkcj´ oraz dystrybucj´ moneti banknotów euro. Dla niektórych banków nowe obowiàzki MinisterstwaFinansów, Mennicy czy Banku Francji nie by∏y w pe∏ni zrozumia∏e.Pod koniec 2001 r. wystàpi∏y problemy z dystrybucjà monet euro, co wy-maga∏o dodatkowego wyjaÊnienia zadaƒ odpowiednich organów.


Z poczàtkiem 2001 r. we Francji rozpocz´to kampani´ informacyj-nà, za którà odpowiedzialne by∏o g∏ównie Ministerstwo Gospodarki,Finansów i Przemys∏u. W okresie od lutego do sierpnia 2001 r. kampa-nia prowadzona by∏a przede wszystkim poprzez przekazy radiowe i og∏o-szenia w prasie bran˝owej. Wa˝nym adresatem kampanii rzàdowej by∏sektor ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, dla którego w kwietniu2001 r. wydana zosta∏a specjalna broszura informacyjna. Ponadtow kampani´ zaanga˝owany by∏ Bank Francji, który, za poÊrednictwemmediów, przekazywa∏ informacje na temat monet i banknotów euro.Bank Francji przygotowa∏ w tym celu m.in. reklamy telewizyjne, prasowe,strony internetowe poÊwićone nowej walucie, opracowa∏ broszur´„Euro. Nasz pieniàdz” (the EURO. OUR money) i zajà∏ si´ jej dystrybucjà.

We Francji poparcie spo∏eczne dla euro, na tle pozosta∏ych paƒstwcz∏onkowskich UGW, by∏o stosunkowo wysokie i w pierwszym pó∏ro-czu 2002 r. osiàgn´∏o 71%. Do koƒca 2002 r. wskaênik poparcia dlaeuro wzrós∏ do 75%15.

63

FRANCJA


15 Eurobarometer 57 (Spring 2002) oraz Eurobarometer 58 (Autumn 2002).


Wprowadzenie banknotów i monet euro wymaga∏o we Francji zastà-pienia ok. 1,4 miliarda banknotów i od 7 do 10 miliardów monet. Z tychpowodów do stycznia 2002 r. Bank Francji wyprodukowa∏ ponad 2 mi-liardy banknotów euro. Mennica Paryska (oddzia∏ w Pessac) wyprodu-kowa∏a ponad 8 miliardów monet euro. Banknoty euro stanowi∏y15,2% ca∏ej produkcji banknotów euro, natomiast monety 15,8% ca∏o-Êci wyprodukowanych monet w paƒstwach UGW.



WczeÊniejsze zaopatrywanie instytucji finansowych w euro rozpo-cz´to jesienià 2001 r. W dniu 1 wrzeÊnia 2001 r. rozpocz´to dostaw´monet, natomiast dostawy banknotów zacz´to realizowaç dopierood 1 grudnia 2001 r. Dystrybucja banknotów euro prowadzona by∏aprzy wykorzystaniu standardowych kana∏ów, tj. poprzez oddzia∏y BankuFrancji oraz firmy zajmujàce si´ konwojem gotówki (CIT – Cash In Trans-it). Od po∏owy paêdziernika 2001 r. oddzia∏y Banku Francji wyd∏u˝y∏yswoje godziny pracy, aby uporaç si´ z przyjmowaniem nap∏ywajàcejz rynku ogromnej iloÊci gotówki we frankach francuskich. Bank FrancjibezpoÊrednio monitorowa∏ proces zaopatrzenia pierwotnego zarównona szczeblu regionalnym, jak i w oddzia∏ach. Do koƒca grudnia 2001 r.zamierzony cel, jakim by∏o zaopatrzenie pierwotne, osiàgni´tow 70–80%. Pe∏nà jego realizacj´ zakoƒczono dopiero w drugiej po∏o-wie stycznia 2002 r.

Zaopatrzenie pierwotne w monety wymaga∏o odr´bnego podejÊcia.Transport monet euro odbywa∏ si´ g∏ównie pociàgami, do pićiu g∏ów-nych magazynów, usytuowanych na obszarach wojskowych, a stamtàddo 80 centrów regionalnych, zarzàdzanych przez firmy zajmujàce si´konwojem gotówki. Zadaniem tych firm by∏a dalsza dystrybucja do ban-ków komercyjnych i wi´kszych detalistów. Decyzj´ o utworzeniu po-wy˝szych centrów regionalnych podj´to w lutym 2001 r., gdy˝ niezb´d-ne by∏y zmiany proceduralne. Liczba przekazanych monet euro znacz-nie przekroczy∏a wielkoÊç zwykle obs∏ugiwanà. Szacowana na wiosn´produkcja 3,5 miliarda monet, jesienià 2001 r. wzros∏a ju˝ do 6,7 miliar-da sztuk. Spowodowa∏o to du˝e obcià˝enia dla sortowani, a tak˝e admi-nistracji i systemów firm zajmujàcych si´ konwojem gotówki.


W grudniu 2001 r. rozpocz´to zaopatrywanie sektora detaliczne-go, zgodnie z umowami zawartymi mi´dzy bankami a przedstawiciela-mi sektora detalicznego. Zaopatrzenie wtórne przebiega∏o nieco wol-niej: wielu w∏aÊcicieli ma∏ych sklepów by∏o niech´tnych przyjćiu bank-

64

notów euro przed po∏owà grudnia 2001 r. ze wzgl´du na problemy z za-bezpieczeniem, sk∏adowaniem i innymi kosztami (np. ubezpieczenie)zwiàzanymi z przechowywaniem gotówki. Cz´Êç wi´kszych detalistówju˝ na poczàtku stycznia 2002 r. stwierdzi∏a nadwy˝k´ gotówki euro,która zosta∏a zwrócona do banków. W styczniu 2002 r. dostarczanog∏ównie banknoty o wy˝szym nominale. Spowodowa∏o to, ˝e do koƒcamiesiàca zmniejszy∏a si´ w obiegu iloÊç banknotów o nominale 5 EUR.

Zarówno zaopatrzenie pierwotne, jak i wtórne przeprowadzonow zasadzie zgodnie z Narodowym Planem Wprowadzania Euro. Pojawi-∏y si´ jednak okazjonalne opóênienia czy niedobory w dostawach nie-których nomina∏ów euro. Opóênienia spowodowane by∏y uszkodze-niem kilku zestawów startowych, na skutek czego cz´Êç monet, zamiastw grudniu 2001 r., zosta∏a dostarczona dopiero w styczniu 2002 r.

W przypadku zestawów dla sektora detalicznego wi´kszoÊç z 1,5 mi-liona zosta∏a sprzedana. Banki by∏y jednak niech´tne w∏àczaniu ichdo dystrybucji zestawów startowych dla spo∏eczeƒstwa. Z tego powoduwiele banków ograniczy∏o sprzeda˝ do jednego zestawu dla klienta.Przygotowano 53 miliony zestawów (ponad 50% pierwotnej dystrybucjimonet), z których niesprzedanych zosta∏o 20–25%. Pozbycie si´ nie-sprzedanych zestawów by∏o kosztowne, gdy˝ wymaga∏o przepakowaniazawartych w zestawach monet.

Automaty wrzutowe przystosowywano o wiele szybciej, ni˝ plano-wano; poczàtkowy plan zosta∏ zweryfikowany w odpowiedzi na szybszeni˝ si´ spodziewano zaakceptowanie euro przez spo∏eczeƒstwo. Wystà-pi∏y pewne trudnoÊci z dostosowaniem parkomatów, ale obywatele niebyli zmartwieni brakiem mo˝liwoÊci zap∏acenia za postój. Do dnia17 stycznia 2002 r. dostosowano ponad 90% automatów wrzutowych,a do koƒca lutego 2002 r. 100% automatów by∏o przystosowanychdo przyjmowania gotówki euro.


Od 15 grudnia 2001 r. monety euro udost´pniane by∏y spo∏eczeƒ-stwu w postaci zestawów startowych przez instytucje kredytowe, urz´dypocztowe i Skarb Paƒstwa. Osoby prywatne za 100 FRF mog∏y dostaç 40monet o wartoÊci 15,25 EUR. Dla sektora detalicznego tzw. zestaw star-towy sk∏ada∏ si´ z dwóch paczek zawierajàcych 640 monet euro o war-toÊci 222 EUR.


RACHUNKI BANKOWE

Wi´kszoÊç banków we Francji proces konwersji rachunków prowa-dzonych w walucie narodowej na euro rozpocz´∏a ju˝ na poczàtku2001 r. Przewalutowanie bie˝àcych rachunków klientów indywidual-nych rozpocz´to w lipcu 2001 r. Tylko niewielka liczba klientów nie

65

zgodzi∏a si´ na wczeÊniejszà (przed 1 stycznia 2002 r.) konwersj´ ra-chunków. Pod koniec grudnia 2001 r., z powodu nieodpowiedniegoprzygotowania niektórych du˝ych przedsi´biorstw, wystàpi∏y pewneproblemy techniczne z konwersjà rachunków. Znaczna cz´Êç tychprzedsi´biorstw chcia∏a zaczekaç z przewalutowaniem rachunków ban-kowych do koƒca grudnia 2001 r., argumentujàc to koniecznoÊcià pe∏-nego przystosowania systemów finansowo-ksi´gowych.

Z ksià˝eczek czekowych prowadzonych we frankach francuskichmo˝na by∏o korzystaç do koƒca grudnia 2001 r., choç nie by∏y rozpro-wadzane ju˝ od koƒca lipca 2001 r. Do koƒca czerwca 2002 r., tj. up∏y-wu wa˝noÊci wydanych ksià˝eczek czekowych, salda koƒcowe podawa-no zarówno w euro, jak i we frankach.

P¸ATNOÂCI

Ju˝ w 2001 r. oficjalnie zachćano spo∏eczeƒstwo, a przedewszystkim firmy, aby dokonywaç p∏atnoÊci bankowych w euro (w for-mie bezgotówkowej). Niewielkie problemy pojawi∏y si´ w zwiàzkuz dokonywaniem polecenia zap∏aty (jest ono zwykle drukowane wcze-Êniej na wyciàgach bankowych), a tak˝e z czekami (mimo ˝e ksià˝eczkiczekowe we frankach francuskich i euro fizycznie ró˝ni∏y si´, a kod kre-skowy na czekach pozwala∏ na ich prawid∏owà identyfikacj´). Dokony-wanie p∏atnoÊci w euro za pomocà kart p∏atniczych rozpocz´to do-piero w grudniu 2001 r. Pojawi∏y si´ wtedy problemy zwiàzane z tym,˝e operatorzy systemów niekiedy zapominali, w jakiej walucie dzia∏a∏yterminale POS16. Banki musia∏y poprawiaç powsta∏e b∏´dy. Od dnia1 stycznia 2002 r. wszystkie systemy dzia∏a∏y ju˝ sprawnie w euro i licz-ba transakcji przeprowadzanych jeszcze we frankach francuskich (za-równo w przypadku czeków, jak i terminali p∏atniczych POS) gwa∏tow-nie zmala∏a. W styczniu 2002 r. wzros∏a liczba transakcji dokonywanychprzy u˝yciu kart p∏atniczych.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU FRANKA FRAN-CUSKIEGO I EURO

We Francji okres podwójnego obiegu franka francuskiego i euro,podobnie jak w przypadku Niemiec, Holandii i Irlandii, by∏ krótszy ni˝w pozosta∏ych paƒstwach cz∏onkowskich UGW. W dniu 1 stycz-nia 2002 r. euro oficjalnie zastàpi∏o franka francuskiego w transakcjach

66

16 W wyniku takiego b∏´du zdarza∏o si´, ˝e transakcje by∏y ksi´gowane w jednej walucie(g∏ównie we frankach francuskich), a rachunek klienta obcià˝ano tà samà kwotà tylko wy-ra˝onà w euro. Problem ten szybko rozwiàzano.


bezgotówkowych, a 17 lutego 2002 r. o pó∏nocy frank francuski przesta∏byç prawnym Êrodkiem p∏atniczym w tym kraju.

Wykorzystanie euro w transakcjach gotówkowych ros∏o, ale znaczniewolniej ni˝ przeci´tnie mia∏o to miejsce w paƒstwach strefy euro. Pro-ces wymiany walut by∏ w zasadzie zakoƒczony ju˝ pod koniec stycznia2002 r. – na d∏ugo przed oficjalnym zakoƒczeniem okresu wymiany,ustalonym na 17 lutego 2002 r.


Banknoty i monety euro by∏y wprowadzane do obiegu dzi´ki wyko-rzystaniu nast´pujàcych kana∏ów dystrybucji: bankomatów i automatówwrzutowych, sektora bankowego, sektora detalicznego.

BANKOMATY

W dniu 1 stycznia 2002 r. 90% bankomatów zosta∏o ju˝ przepro-gramowanych na euro. Niewielka cz´Êç, której nie przystosowano, tog∏ównie bankomaty w sklepach i centrach handlowych, zamkni´te tegodnia. Liczba wyp∏at z bankomatów by∏a we wczesnych godzinach1 stycznia 2002 r. stosunkowo du˝a, a ich przeci´tna wartoÊç wzros∏ao ok. 30%, do ponad 80 EUR. Jednak przez pierwsze dni stycznia2002 r. ogólna liczba transakcji by∏a mniejsza ni˝ zwykle, a to ze wzgl´-du na potrzeb´ wymiany gotówki we frankach. ˚adne bankomaty, za-opatrzone g∏ównie w banknoty o nominale 10 EUR, nie rozprowadza∏ybanknotów 5 EUR. Jedynym bankiem dysponujàcym banknotami o tymnominale by∏ Bank Francji.

SEKTOR BANKOWY

W pierwszych dniach stycznia 2002 r. wiele osób wymienia∏o w ban-kach niewielkie iloÊci franków (8–10 razy wićej klientów ni˝ zwykle), cospowodowa∏o ogromne kolejki, mimo ˝e banki specjalnie na okres wymia-ny zatrudni∏y na pó∏ etatu tysiàce dodatkowych pracowników i wprowadzi-∏y wyd∏u˝ony czas pracy. Federacja Bankowa wyda∏a oÊwiadczenie dla spo-∏eczeƒstwa, przypominajàc, ˝e nie ma poÊpiechu w wymianie frankówna euro. Cz´Êç banków zdecydowanie zachća∏a swoich klientów, abywp∏acali gotówk´ we frankach francuskich na rachunki bankowe (w ten spo-sób na poczàtku stycznia 2002 r. odnotowano wzrost depozytów banko-wych i zwi´kszonà sprzeda˝ produktów oszcz´dnoÊciowych). Klienci zach´-cani byli jednoczeÊnie do wyp∏acania kwot w euro z bankomatów. Mia∏o tosprzyjaç uniknićiu trudnoÊci w przeliczaniu przez kasjerów nietypowychwartoÊci w euro, co wyd∏u˝a∏o czas realizacji transakcji oraz zwi´ksza∏o iloÊçpope∏nianych b∏´dów. Niektóre banki zaniecha∏y obs∏ugi osób nie b´dàcychich klientami (przyznajàc pierwszeƒstwo swoim klientom – zw∏aszczaw okresie zwi´kszonej liczby transakcji). Na takie praktyki zareagowali Mini-ster Finansów oraz Gubernator Banku Francji, którzy przypomnieli bankomo zawartym wczeÊniejszym porozumieniu o obs∏udze wszystkich osób.

67

SEKTOR DETALICZNY

Na poczàtku 2002 r. post´powanie przedstawicieli sektora detalicz-nego i konsumentów nie by∏o ca∏kowicie zgodne z zalecanym, nie jestjednak jasne, jak dok∏adnie wp∏yn´∏o na wymian´ gotówki; mo˝liwe, ˝ejà w pewien sposób spowolni∏o.

Zgodnie z za∏o˝eniami Narodowego Planu Wprowadzania Euro de-taliÊci w transakcjach mieli przyjmowaç franki francuskie, reszt´ zaÊ wy-dawaç w euro. Dzi´ki zaopatrzeniu wtórnemu byli w zasadzie do tegoprzygotowani, choç ze wzgl´du na pewne opóênienia w dostawach,w pierwszej po∏owie stycznia 2002 r. cz´Êç detalistów nie mia∏a wystar-czajàcych zasobów gotówki w euro (ok. jednej trzeciej detalistów skar-˝y∏o si´ na brak konkretnych nomina∏ów monet czy banknotów). Ponad-to niektórzy detaliÊci, w poczàtkowych dniach stycznia 2002 r., abyuproÊciç i przyspieszyç transakcj´, wydawali reszt´ nadal we frankach.

Franki o wysokich nomina∏ach by∏y przyjmowane w ok. 15–25%sklepów (sporadycznie odmawiano przyjćia banknotów o nominale500 FRF) oraz przy dokonywaniu op∏at drogowych. Gwa∏townie wzro-s∏o zastosowanie gotówki nominowanej we frankach francuskichw sklepach (w du˝ych sklepach p∏atnoÊci gotówkowe zwi´kszy∏y si´ na-wet dwukrotnie), zw∏aszcza banknotów o wysokich nomina∏ach. Jed-noczeÊnie do banków i urz´dów pocztowych kierowano si´ cz´stoz niewielkimi kwotami do wymiany. W ten sposób kolejki w bankachby∏y d∏u˝sze, ni˝ zak∏adano.

2.3. WYMIANA FRANKÓW FRANCUSKICH NA BANK-NOTY I MONETY EURO

Frank francuski przesta∏ byç prawym Êrodkiem p∏atniczym o pó∏nocy17 lutego 2002 r., a wić wczeÊniej ni˝ w wi´kszoÊci paƒstw strefy eu-ro. Za przeprowadzenie ca∏kowitej wymiany na euro oraz wycofaniemonet i banknotów we frankach odpowiedzialny jest Bank Francjii urz´dy pocztowe, wspó∏pracujàce z instytucjami kredytowymi. Do 30czerwca 2002 r. banki komercyjne, urz´dy pocztowe oraz Bank Fran-cji dokonywa∏y bezp∏atnej wymiany na euro. Generalnie nie przewi-dziano ˝adnych ograniczeƒ w iloÊci wymienianych franków francuskichna euro. Jednak˝e niektóre banki komercyjne dla osób nieb´dàcych ichklientami ustali∏y limit wymiany w wysokoÊci 10 tysićy FRF. Od 1 lipca2002 r. bezp∏atna wymiana na euro jest mo˝liwa tylko w Banku Fran-cji lub poprzez Ministerstwo Skarbu Paƒstwa (Treasury). Do dnia 17lutego 2012 r. Bank Francji b´dzie wymienia∏ banknoty, natomiastdo dnia 17 lutego 2005 r. monety.

2.4. WYCOFYWANIE FRANKÓW FRANCUSKICHZ OBIEGU

W celu u∏atwienia wycofania dotychczasowych banknotów i monetz obiegu banki, poczta i sektor detaliczny rozpocz´∏y przeprowadzanietransakcji polegajàcej na przyjmowaniu waluty narodowej od klientów

68

i wydawania euro. Zwrot francuskich banknotów do Banku Francjina poczàtku stycznia 2002 r. by∏ nieco wolniejszy, ni˝ si´ spodziewa-no. Fakt ten by∏ odzwierciedleniem tendencji zwiàzanych ze zwi´kszo-nymi zakupami i wydawaniem banknotów we frankach o du˝ych nomi-na∏ach ju˝ w pierwszych tygodniach 2002 r. (cz´Êciowo zbieg∏o si´ tow czasie z okresem wyprzeda˝y w po∏owie stycznia), zamiast dokonaniaich wymiany w bankach. Wi´ksze ni˝ zak∏adano okaza∏y si´ zasoby fran-cuskich banknotów za granicà (sprowadzenie ich do kraju trwa∏o d∏u˝ejni˝ planowano). Ponadto trzymana w domach gotówka, jako zapas(g∏ównie by∏y to banknoty o du˝ych nomina∏ach), zwracana by∏a niecowolniej ni˝ przewidywano. Liczba banknotów o najwy˝szym nominale– 500 FRF, stanowi∏a ponad 47% wartoÊci banknotów pozostajàcychw obiegu na koniec 2000 r. Pod koniec 2001 r. zmniejszy∏a si´ onado 41%, a w po∏owie marca 2002 r. ponownie zwi´kszy∏a si´ do 51%.

Banki uzyska∏y pozwolenie na niszczenie zwracanych banknotów,poprzez ich odpowiednie dziurawienie. Dwie trzecie banków zdecydo-wa∏o si´ na takie dzia∏anie (po zaopatrzeniu si´ w 50 tysićy specjalistycz-nych dziurkaczy). Zachća∏a do tego równie˝ Francuska Federacja Ban-kowa, która uwa˝a∏a, ˝e system ten odstraszy potencjalnych z∏odziei.

W procesie wycofywania waluty narodowej wystàpi∏y pewne kom-plikacje spowodowane opóênieniami w zaopatrzeniu pierwotnym.G∏ównym problemem – podobnie jak w innych krajach cz∏onkowskichUGW – by∏a ogromna iloÊç monet zwracanych w tak krótkim okresie(w pierwszych dniach stycznia 2002 r.), czego nie przewidziano wcze-Êniej. Zarówno banki, jak i detaliÊci dostarczali do firm zajmujàcych si´konwojem gotówki nieposortowane monety; a w wyniku braku odpo-wiedniej zdolnoÊci sortowania niektóre magazyny musia∏y przekazaçmonety do regionalnych centrów zajmujàcych si´ konwojem gotówki,bez ich wczeÊniejszego przeliczenia. Z powodu braku dost´pnej dlawszystkich wspólnej bazy danych dok∏adna kontrola zwrotu monet nieby∏a ∏atwa, a trudnoÊci administracyjne dotyczàce Êledzenia przebieguzwrotu monet dotychczasowej waluty narodowej spowodowa∏y kilkuty-godniowe opóênienia, zanim rachunki banków komercyjnych w BankuFrancji mog∏y zostaç uznane odpowiednià kwotà. Banki twierdzà, ˝ekosztowa∏o je to wiele milionów euro.

69


Ze wzgl´du na fakt, i˝ Grecja przystàpi∏a do UGW w dniu 1 stycznia2001 r., mia∏a o jeden rok mniej czasu na przygotowanie si´ do proce-su wymiany waluty narodowej na euro. W Grecji proces wymiany drach-my na euro zosta∏ zaplanowany przez Krajowy Zarzàd ds. Wymiany (Na-tional Changeover Board), któremu przewodniczyli Minister Gospodarki,Prezes Greckiego Stowarzyszenia Bankowego oraz Przewodniczàcy Konfe-deracji Detalistów. W grudniu 2000 r. Bank Grecji, Ministerstwo Gospodar-ki Krajowej oraz Ministerstwo Finansów opublikowa∏y wspólnie uzgodnio-ny Narodowy Plan Wprowadzania Euro. W ciàgu 2001 r. Plan by∏ uszcze-gó∏owiany na podstawie wniosków zg∏aszanych przez liczne grupy roboczew∏àczone w proces wprowadzania euro. W przygotowanie Planu w∏àczo-na by∏a równie˝ grupa przedstawicieli Europejskiego Banku Centralnegotworzàca tzw. grup´ zadaniowà GRECO. Mimo ˝e na poczàtku 2001 r.przewidywano, i˝ roczny okres, w którym euro funkcjonowa∏o w formiebezgotówkowej, niezb´dny dla przygotowania si´ do procesu wymianywaluty narodowej na euro, zostanie przed∏u˝ony o kolejne 6 miesićy, tojednak wszelkie przygotowania zosta∏y zakoƒczone w ciàgu jednego roku.

1.2. NARODOWA KAMPANIA INFORMACYJNA I AK-CEPTACJA EURO PRZEZ SPO¸ECZE¡STWO

O najwa˝niejszych kwestiach zwiàzanych z procesem wprowadzaniaeuro do obiegu i wymianà waluty narodowej na euro spo∏eczeƒstwo by-∏o informowane przy wykorzystaniu prasy i innych mediów (telewizjii radia). W ramach narodowej kampanii informacyjnej zachćano oby-wateli Grecji do u˝ywania w styczniu 2002 r. kart p∏atniczych. Mia∏o tou∏atwiç proces wprowadzenia euro do obiegu. Karty p∏atnicze nie sàw Grecji rozpowszechnione, jednak w tym okresie wystàpi∏ wzrost wiel-koÊci dokonywanych transakcji przy ich zastosowaniu o ok. 10–20%.

W kampani´ informacyjnà zaanga˝owany by∏ Narodowy BankGrecji (NBG)17 oraz Ministerstwo Finansów. Narodowy Bank Grecji

70

GRECJA


17 Narodowy Bank Grecji jest jednym z najstarszych i najwi´kszych komercyjnych bankóww Grecji. Zosta∏ za∏o˝ony w 1841 r. i do chwili powo∏ania w 1928 r. Banku Grecji (obec-ny bank centralny) sprawowa∏ funkcj´ banku centralnego wraz z prawem do emisji bank-notów waluty narodowej.

jest obecnie jednym z najstarszych i najwi´kszych komercyjnych ban-ków w Grecji. Zosta∏ za∏o˝ony w 1841 r. i do 1928 r. sprawowa∏ funk-cj´ banku centralnego. W 1928 r. powo∏ano Bank Grecji, który sta∏ si´bankiem centralnym, wraz z prawem do emisji banknotów waluty na-rodowej. Kampania Banku Grecji by∏a po∏àczona z kampanià EBC„EURO 2002”. Na swych stronach internetowych Bank Grecji przed-stawi∏ z kolei najcz´Êciej zadawane pytania wraz z odpowiedziami,dotyczàce kwestii zwiàzanych z przystàpieniem do UGW i wprowa-dzeniem euro. Departament D∏ugu Publicznego Ministerstwa Finan-sów przygotowa∏ równie˝ strony internetowe, na których zamieszczo-ne zosta∏y informacje dotyczàce technicznych aspektów procesu wy-miany.

Wed∏ug danych Eurobarometru z grudnia 2002 r. waluta euro w Gre-cji cieszy∏a si´ w pierwszej po∏owie 2002 r. bardzo du˝ym poparciem.A˝ 80% obywateli twierdzi∏o, ˝e popierajà wprowadzenie euro. Jed-nak˝e pod koniec 2002 r. poparcie to spad∏o do poziomu 71%. Przy-czyn nale˝y upatrywaç g∏ównie we wzroÊcie cen, zw∏aszcza artyku∏ówcodziennego u˝ytku.


Za emisj´ nowych banknotów i monet euro odpowiedzialny by∏Bank Grecji, jednak˝e ze wzgl´du na ograniczone mo˝liwoÊci korzysta∏tak˝e z zewn´trznych êróde∏ produkcji. Do dnia 1 stycznia 2002 r. wy-produkowanych zosta∏o 617 milionów banknotów euro oraz ponad1,3 mliarda monet euro. Powy˝sze wielkoÊci produkcji stanowi∏y 4,1%wszystkich wyprodukowanych banknotów euro oraz 2,6% ca∏oÊci pro-dukcji monet euro.


W przypadku Grecji, w procesie zaopatrzenia w banknoty i monetyeuro, wystàpi∏y specyficzne dla tego kraju problemy logistyczne wynika-jàce z trudnoÊci w zakresie dostarczenia gotówki euro do odleg∏ychwysp i regionów górzystych.


Zgodnie z postanowieniami ustawy 2948/2001 w sprawie zaopatrze-nia pierwotnego, w dniu 1 wrzeÊnia 2001 r. Bank Grecji zaczà∏ zaopa-trywaç instytucje kredytowe w monety euro, natomiast w banknoty do-piero 1 paêdziernika 2001 r. Dystrybucja gotówki euro przebiega∏aw dwóch etapach:

– zaopatrzenie 27 regionalnych oddzia∏ów Banku Grecji oraz 96 od-dzia∏ów Narodowego Banku Grecji (NBG),

– dostarczenie do pozosta∏ych banków komercyjnych w kraju go-tówki euro przez powy˝sze banki.

71

Dostawy monet rozpocz´to wczeÊniej, g∏ównie ze wzgl´du na wa-g´ i obj´toÊç przewo˝onego bilonu, co stanowi∏o utrudnienie dla trans-portu. System ten mia∏ usprawniç oraz zapewniç wystarczajàcà iloÊç cza-su na dystrybucj´ monet i banknotów, zw∏aszcza do miejsc znacznie od-dalonych od centrum kraju (wyspy) oraz po∏o˝onych na terenach wyso-kogórskich. Zapotrzebowanie w gotówk´ euro zg∏aszane przez bankido Narodowego Banku Grecji by∏o du˝e i w poczàtkowym okresie,w odniesieniu do niektórych nomina∏ów, przekracza∏o zdolnoÊç pro-dukcyjnà Banku Grecji. Z powodu braku zdolnoÊci NBG do wydaniawnioskowanej przez banki iloÊci gotówki w danych nomina∏ach zmie-niane by∏y zamówienia. Dostosowywano zapotrzebowanie na poszcze-gólne nomina∏y do faktycznych ich zasobów. Jednak, co do wartoÊci,wszystkie zamówienia by∏y realizowane w ca∏oÊci. Ze wzgl´du na in-tensywnoÊç zaopatrzenia w euro jeszcze w 2001 r., banki nie zg∏asza∏ywi´kszego zapotrzebowania na gotówk´ euro w okresie podwójnegoobiegu drachmy greckiej i euro. W dniu 1 marca 2002 r. a˝ 82% warto-Êci stanowi∏y znajdujàce si´ w obiegu banknoty euro.


Zaopatrzenie wtórne monet rozpocz´to w listopadzie 2001 r., na-tomiast banknotów euro w grudniu 2001 r. W przypadku zaopatrze-nia wtórnego zapotrzebowanie by∏o zdecydowanie mniejsze od zak∏a-danego. Ministerstwo Finansów oraz Bank Grecji podj´∏y decyzj´ o wy-daniu zezwolenia bankom na sprzeda˝ detalistom przygotowanych dlanich zestawów dopiero od dnia 17 grudnia 2001 r. Ze wzgl´du na ogra-niczenia czasowe18, a tak˝e koniecznoÊç realizacji innych zadaƒ, BankGrecji nie dokonywa∏ wst´pnego pakowania tych zestawów. Niektórez banków komercyjnych, chcàc przekazaç zestawy zawierajàce monetyeuro, zakupi∏y w tym celu nowe maszyny do pakowania. W zale˝noÊciod banku wartoÊç zestawu dla sektora detalicznego wynosi∏a od 110EUR do 300 EUR. Zaledwie 107 tysićy detalistów (czyli jedna trzecia)zosta∏o zaopatrzonych w monety euro, a niewielu spoÊród nich uzyska-∏o banknoty. W rezultacie jedynie 1% banknotów i 15% monet otrzyma-nych przez banki w drodze zaopatrzenia pierwotnego zosta∏o przekaza-nych detalistom w trakcie zaopatrzenia wtórnego. Jedynie w przypadkuW∏och i Finlandii odnotowano podobnie niski wynik zaopatrzeniaw monety euro.


17 grudnia 2001 r. rozpocz´to zaopatrywanie spo∏eczeƒstwaw zestawy startowe zawierajàce po 45 monet euro o wszystkich nomi-

72

18 Grecja przystàpi∏a do UGW dopiero 1 stycznia 2001 r. i mia∏a zdecydowanie mniej cza-su na dostosowania niezb´dne do funkcjonowania po wprowadzeniu euro w formie go-tówkowej ni˝ pozosta∏e 11 paƒstw UGW, które III etap budowy UGW rozpocz´∏y ju˝ 1stycznia 1999 r.

na∏ach, których wartoÊç jednostkowa wynosi∏a 14,67 EUR. 3 miliony ze-stawów startowych zosta∏o rozdystrybuowanych wÊród spo∏eczeƒstwaprzez banki oraz niektórych detalistów, z czego 17 grudnia 2001 r.sprzedanych zosta∏o 39% wszystkich zestawów.


RACHUNKI BANKOWE

Od 1 stycznia 2001 r. banki komercyjne by∏y w Grecji przygoto-wane do prowadzenia rachunków w euro. Jednak˝e w praktyce oka-za∏o si´, ˝e zainteresowanie ze strony klientów detalicznych tego ro-dzaju us∏ugà by∏o niewielkie. Poszczególne banki mia∏y mo˝liwoÊçpodjćia samodzielnej decyzji o momencie dokonania ca∏kowitegoprzewalutowania rachunków nominowanych w drachmach i innychwalutach narodowych paƒstw UGW na euro. Wi´kszoÊç z bankówprzeprowadzi∏a te operacje w paêdzierniku i listopadzie 2001 r.Wszystkie banki powiadomi∏y swoich klientów o dokonywanej kon-wersji listownie, w wydawanych oÊwiadczeniach lub poprzez og∏osze-nia w gazecie. W celu uniknićia b∏´dów w systemie informatycznymNarodowy Bank Grecji moment przeprowadzenia konwersji pozosta-wi∏ na ostatni weekend 2001 r. W ˝adnym z banków nie odnotowanopowa˝niejszych problemów w zwiàzku z koniecznoÊcià przewaluto-wania rachunków.

P¸ATNOÂCI

W Grecji powa˝nym problemem okaza∏a si´ du˝a liczba cze-ków wystawionych w drachmach, z terminem realizacji przypada-jàcym po 31 grudnia 2001 r. Problem by∏ o tyle istotny, ˝e czeki sàw Grecji powszechnie stosowane, jako jedna z form kredytu handlo-wego. W 2002 r. banki generalnie zniechća∏y klientów do korzysta-nia z tego rodzaju czeków. Informacj´ o odpowiednim stosowaniuczeków przekazywano w ramach narodowej kampanii informacyjnej.W zakresie stosowania czeków przyj´to regulacj´ prawnà, która po-zwala∏a na stosowanie w 2002 r. czeków nominowanych w drach-mach, wystawionych przed koƒcem grudnia 2001 r. i z póêniejszà da-tà ich realizacji, jako czeków nominowanych w euro. W tym celuwszystkie czeki musia∏y byç oficjalne podstemplowane (przez banklub notariusza).

W celu umo˝liwienia realizacji p∏atnoÊci w euro w 2001 r. dostoso-wano centralny system przetwarzania danych dotyczàcych transakcjioraz jednostkowe terminale p∏atnicze. W procesie dostosowywania tychterminali nie odnotowano ˝adnych problemów.

73

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU DRACHMYGRECKIEJ I EURO

W Grecji, tak jak w wi´kszoÊci paƒstw cz∏onkowskich UGW, okrespodwójnego obiegu waluty narodowej i euro trwa∏ od 1 stycznia2002 r. do 28 lutego 2002 r.19 Rzàd Grecji zaproponowa∏ umow´, któ-ra zosta∏a podpisana ze stowarzyszeniami handlowymi, w sprawie niewykorzystywania przez detalistów procesu wymiany waluty narodowejna euro w celu zwi´kszenia cen.

Wymiana gotówki w Grecji przebiega∏a stosunkowo wolno, zewzgl´du na niskà aktywnoÊç sektora detalicznego (przyczynà by∏y z∏ewarunki pogodowe na poczàtku stycznia 2002 r.). Dzi´ki temu zarównoklienci, jak i sprzedawcy oraz przedsi´biorcy mieli wićej czasu na za-poznanie si´ z nowymi warunkami sprzeda˝y. W po∏owie stycznia2002 r. ponad 80% transakcji dokonywanych by∏o w euro.


G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu w Grecji by∏y:bankomaty, sektor bankowy i sektor detaliczny.

BANKOMATY

Do dnia 2 stycznia 2002 r. w ca∏ej Grecji dostosowanych zosta∏o ok.4300 bankomatów, tj. 92%. Na bankomatach, które do tego okresu niezosta∏y przystosowane do wydawania gotówki euro i nadal wydawa∏ydrachmy, wyÊwietlana by∏a informacja o najbli˝szym bankomacie, w któ-rym klienci mogli otrzymaç euro. W dniu 3 stycznia 2002 r. ju˝ 100%bankomatów by∏o gotowych do wydawania euro. Ze wzgl´du na fakt, i˝pobieranie gotówki z bankomatów jest w Grecji doÊç rozpowszechnione,wi´kszoÊç tych urzàdzeƒ wydawa∏a jedynie banknoty o nominale 20 i 50EUR, które sà najcz´Êciej wykorzystywane w obrocie detalicznym.

SEKTOR BANKOWY

W dniu 31 grudnia 2001 r., kiedy rozpocz´to proces wprowadzaniaeuro do obiegu, wi´kszoÊç banków by∏a zamkni´ta. Otwarte by∏y tylkowybrane banki pe∏niàce tzw. dy˝ur i wydajàce przedstawicielom sekto-ra detalicznego zamówione wczeÊniej paczki zawierajàce banknotyi monety euro. Od 2 stycznia do koƒca lutego 2002 r. banki wyd∏u˝y∏y

74


19 W przeciwieƒstwie do niektórych paƒstw cz∏onkowskich UGW, w Grecji podwójne po-dawanie cen w ciàgu ca∏ego okresu przejÊciowego i samej wymiany (tj. od 1 stycznia2001 r. do 28 lutego 2002 r.) by∏o z mocy prawa obowiàzkowe.

czas pracy o 2 godziny. Kwestia ta musia∏a zostaç zaakceptowana przezZwiàzki Zawodowe20.

SEKTOR DETALICZNY

Do dnia 3 stycznia 2002 r. wi´kszoÊç sklepów w Grecji by∏a zamkni´-ta. Panujàce z∏e warunki pogodowe (burza Ênie˝na) spowodowa∏y, ˝eniektóre sklepy otworzono dopiero 15 stycznia 2002 r. W rezultaciedzia∏alnoÊç detaliczna by∏a ograniczona bardziej ni˝ zazwyczaj, a cisprzedawcy, którzy nie zdo∏ali zaopatrzyç si´ w gotówk´ euro w okresiewtórnego zaopatrzenia, w pierwszych dniach stycznia 2002 r. mogliotrzymaç jà z banków. Odnotowano, ˝e w niektórych przypadkachw sklepach zabrak∏o banknotów o nominale 5 i 10 EUR, które zosta∏yuzupe∏nione dzi´ki oddzia∏om NBG. Z kolei brak monet 1 i 2 EUR spo-wodowa∏, ˝e detaliÊci musieli dokonywaç zaokràglania kwot.

2.3. WYMIANA DRACHM GRECKICH NA BANKNOTYI MONETY EURO

Wymiana waluty narodowej na euro dokonywana w bankach od-bywa∏a si´ bez ˝adnych ograniczeƒ iloÊciowych. Ka˝dy bank w sposóbindywidualny okreÊla∏ wysokoÊç kwoty, od której podejmowane by∏ydzia∏ania w ramach procedury przeciwdzia∏ania praniu brudnych pie-ni´dzy. Wi´kszoÊç banków dokonywa∏a wymiany waluty narodowejna euro bez pobierania jakichkolwiek op∏at. Do dnia 28 lutego 2002 r.wszystkie banki komercyjne dokonywa∏y wymiany waluty narodowejna euro. Po tej dacie ka˝dy bank podejmowa∏ suwerennà decyzj´ o kon-tynuowaniu procesu wymiany. Bank Grecji b´dzie wymienia∏ bezp∏at-nie banknoty do dnia 1 marca 2012 r., natomiast monety do 1 mar-ca 2004 r.

2.4. WYCOFYWANIE DRACHM GRECKICH Z OBIEGU

Na poczàtku procesu wymiany zosta∏o zwróconych mniej monet, ni˝zak∏adano w Narodowym Planie Wprowadzania Euro. Do koƒca stycz-nia 2002 r. zwrócono jedynie 7% monet, a do koƒca okresu podwójne-go obiegu, tj. 28 lutego 2002 r., zaledwie 27% monet znajdujàcych si´w obiegu. Dzi´ki szczegó∏owej instrukcji monety zwrócone przez bankikomercyjne do NBG by∏y sortowane i pakowane. Nast´pnie by∏y oneprzekazywane do Banku Grecji, co usprawni∏o ca∏y proces wymiany.Szacuje si´, ˝e do koƒca lutego 2002 r. z obiegu wycofano zdecydowa-nà wi´kszoÊç banknotów i monet nominowanych w drachmach (tj.90%).

75

20 Jedynie pracownicy zajmujàcy si´ kwestiami wymiany mieli wyd∏u˝ony czas pracy,za który otrzymali – oprócz zwyczajowego wynagrodzenia przys∏ugujàcego za nadgodziny– równie˝ bonus pieni´˝ny w wysokoÊci 450 EUR.


W proces wprowadzania euro w Hiszpanii zaanga˝owane by∏o Mini-sterstwo Gospodarki oraz Bank Hiszpanii, który w póêniejszym okresiesta∏ si´ koordynatorem ca∏ego procesu. Cechà charakteryzujàcà proceswprowadzania euro w Hiszpanii by∏o w∏àczenie do niego szerokiej rzeszyuczestników (np. organizacji i stowarzyszeƒ konsumenckich, banków, sto-warzyszeƒ pracowniczych, w tym w szczególnoÊci stowarzyszeƒ pracow-ników transportu, producentów bankomatów i automatów wrzutowychoraz innych) w drodze zawierania z nimi stosownych porozumieƒ. Za po-Êrednictwem tych podmiotów rzàd Hiszpanii zachća∏ spo∏eczeƒstwodo dokonywania bezgotówkowych p∏atnoÊci w euro pod koniec 2001 r.


Kampania informacyjna by∏a obecna w hiszpaƒskich mediachdo koƒca 2001 r., przede wszystkim w radiu, gdzie prowadzone by∏y co-tygodniowe programy informacyjne „na ˝ywo” na temat nowej waluty,z udzia∏em przedstawiciela Ministerstwa Gospodarki, którego zadaniemby∏o udzielanie odpowiedzi na pytania s∏uchaczy. W paêdzierniku2001 r. kampania przenios∏a si´ na ulice Hiszpanii. Plakaty informacyj-ne by∏y umieszczane na Êrodkach transportu miejskiego (tak˝e na tak-sówkach) oraz w centrach handlowych. Poparcie spo∏eczeƒstwa Hisz-panii dla nowej waluty euro wynios∏o w koƒcu 2001 r. 69%. Na jesie-ni 2002 r. poparcie dla euro w Hiszpanii wynios∏o 77%21.


Ca∏kowita liczba banknotów euro wyprodukowanych przez Hisz-pani´ wynios∏a na koniec 2001 r. ponad 1,9 miliona sztuk (co stano-wi∏o 12,9% ogólnej produkcji banknotów euro w UGW), a ca∏kowitaliczba monet euro wynios∏a ok. 7 milionów sztuk (co stanowi∏o 13,7%ogólnej produkcji monet euro w UGW). Banknoty euro by∏y produko-wane w Fabrica Nacional de Moneda y Timbre (Madryt), monety euro

76

HISZPANIA



zaÊ w Fabrica Nacional de Moneda y Timbre Real Casa de la Moneda(Madryt).



IloÊç banknotów, w które zosta∏y zaopatrzone banki, by∏a niewystar-czajàca, co wynika∏o z faktu niedoszacowania zapotrzebowania zestrony samych banków. Banki przyj´∏y bowiem za∏o˝enie, i˝ kulminacyj-nym okresem przechodzenia na euro b´dzie styczeƒ i luty 2002 r. Prak-tyka jednak wykaza∏a, i˝ spo∏eczeƒstwo hiszpaƒskie by∏o zdecydowaneprzejÊç na nowà walut´ w mo˝liwie najszybszym czasie, co zresztà by∏ozgodne z intencjami rzàdu Hiszpanii, poniewa˝ okres wprowadzaniaeuro do obiegu w Hiszpanii zbieg∏ si´ w czasie z okresem sprawowaniaprzez Hiszpani´ przewodnictwa w UE. Niski poziom zaopatrzenia pier-wotnego by∏ równie˝ spowodowany wysokimi kosztami wynikajàcymiz zabezpieczenia du˝ych iloÊci banknotów euro, ich ubezpieczenia orazbardzo wysokich op∏at, których domaga∏y si´ firmy zajmujàce si´ kon-wojem euro w formie gotówkowej. Zaopatrzenie pierwotne w bankno-ty euro wynios∏o ponad 10,3 miliona, w monety euro zaÊ ok. 5,5 mi-liona sztuk.

Bioràc powy˝sze pod uwag´, Bank Hiszpanii wyrazi∏ zgod´ na wyrów-nanie bankom kosztów poniesionych z tytu∏u op∏at, których ˝àda∏y firmyzajmujàce si´ konwojem gotówki euro. Dodatkowe dostawy banknotówi monet euro musia∏y byç zrealizowane w styczniu 2002 r. W porównaniuz wielkoÊcià pierwotnego zaopatrzenia, liczba banknotów euro pozostajà-cych w obiegu podwoi∏a si´ przed 8 stycznia 2002 r., a przed 16 stycznia2002 r. uleg∏a potrojeniu (co stanowi istotny wzrost w porównaniu ze Êred-nim wzrostem iloÊci banknotów euro w obiegu w paƒstwach cz∏onkow-skich UGW w tym okresie, odpowiednio 1/3 i 1/2).


Zaopatrzenie wtórne, g∏ównie dla du˝ych handlowców detalicz-nych, stanowi∏o 4% zaopatrzenia pierwotnego w banknoty euro i ok.10–15% zaopatrzenia pierwotnego w monety euro. W stosunkudo drobnych handlowców detalicznych wywierano jedynie niewielkinacisk w celu wczeÊniejszego zaopatrzenia si´ przez nich w nowà walu-t´. Banki, na podstawie porozumienia zawartego z Bankiem Hiszpanii,nie pobiera∏y op∏at od handlowców z tytu∏u zaopatrzenia w banknotyi monety euro przed 15 stycznia 2002 r. Pomimo wymiernych korzyÊcidla handlowców, nale˝y stwierdziç, i˝ sytuacja ta nie stanowi∏a motywa-cji dla banków do bardziej aktywnego zachćania swoich klientówdo zaopatrywania si´ w banknoty i monety euro. W dodatku handlow-cy niech´tnie wyra˝ali zgod´ na podpisywanie porozumieƒ w sprawiezaopatrzenia z powodu kar, które mog∏yby zostaç na nich na∏o˝one

77

wskutek przedwczesnego wprowadzenia euro do obiegu. Kary zasàdzo-ne z tego tytu∏u w Hiszpanii by∏y jednak znacznie mniej ucià˝liwe ni˝w pozosta∏ych paƒstwach cz∏onkowskich UGW.


Sprzeda˝ zestawów startowych dla spo∏eczeƒstwa rozpocz´∏a si´15 grudnia 2001 r. Ka˝dy zestaw zawiera∏ monety o równowartoÊci12,2 EUR w monetach, jego koszt zaÊ wynosi∏ 2,000 ESP. Ca∏kowita licz-ba przygotowanych zestawów wynios∏a 24 miliony sztuk, z czego sprze-dano ok. 22 milionów.

Tabela 8 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa w Hiszpanii

èród∏o: „Narodowy Plan przejÊcia na euro: wymiana peset na euro”, lipiec 2000 r.


Bank Hiszpanii zapewni∏ wczeÊniejsze zaopatrywanie sieci swoichoddzia∏ów w banknoty euro, natomiast dystrybucj´ monet euro prowa-dzi∏a Mennica. Kwestiami logistycznymi zwiàzanymi z wczeÊniejszymzaopatrzeniem w banknoty i monety euro zajmowa∏y si´ banki oraz fir-my zajmujàce si´ konwojem gotówki (CIT – Cash In Transit). Zaopatrze-nie w banknoty euro stanowi∏o jedynie 22% ogó∏u gotówki nominowa-nej w pesetach znajdujàcej si´ w obiegu w koƒcu grudnia 2001 r. (Êred-nio zaopatrzenie w banknoty w strefie euro w tym okresie wynios∏o49%). Banki z∏o˝y∏y zamówienie na 79% docelowej iloÊci monet euro,jednak˝e firmy zajmujàce si´ konwojem gotówki zrealizowa∏y jedynie1/3 ww. zamówienia do koƒca grudnia 2001 r. Pozosta∏a cz´Êç zosta∏adostarczona na poczàtku stycznia 2002 r.

78


1 cent 4 0,04

2 centy 9 0,18

5 centów 6 0,30

10 centów 6 0,60

20 centów 7 1,40

50 centów 7 3,50

1 EUR 2 2,00

2 EUR 2 4,00

43 12,02

= 2,000 ESP

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU PESETYHISZPA¡SKIEJ I EURO

1 stycznia 2002 r. rozpoczà∏ si´ okres podwójnego obiegu pesetyhiszpaƒskiej i euro. Do 28 lutego 2002 r. obie waluty mia∏y status praw-nego Êrodka p∏atniczego i mog∏y byç u˝ywane w transakcjach gotówko-wych. Z dniem 1 marca 2002 r. banknoty i monety euro sta∏y si´ je-dynym prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Hiszpanii.

Proces wprowadzania euro w Hiszpanii by∏ spowolniony na poczàt-ku, jednak wkrótce znacznie przyspieszy∏. Do koƒca stycznia 2002 r.praktycznie wszystkie p∏atnoÊci gotówkowe by∏y realizowane w no-wej walucie.


Na poczàtku 2002 r. banknoty i monety euro by∏y wprowadzanedo obiegu za pomocà nast´pujàcych trzech kana∏ów: bankomatów, sek-tora bankowego i sektora detalicznego.

BANKOMATY

Dostosowanie bankomatów do wydawania nowej waluty odby∏osi´ znacznie szybciej, ni˝ przewidywano. 85% bankomatów by∏o goto-wych w dniu 1 stycznia 2002 r., 95% w dniu 2 stycznia 2002 r., a100% gotowoÊci bankomatów do wydawania banknotów euro osià-gni´to do 7 stycznia 2002 r. Te bankomaty, które nie zosta∏y dostoso-wane do nowej sytuacji, nadal wydawa∏y walut´ narodowà. Jednak, zewzgl´du na niski poziom wykorzystania bankomatów, wartoÊç pobra-nej waluty narodowej by∏a niska. Z kolei cz´stotliwoÊç wyp∏at nowejwaluty z bankomatów w pierwszych dniach stycznia 2002 r. by∏atrzykrotnie wy˝sza od przeci´tnego poziomu pobraƒ. Przeci´tnawyp∏ata z bankomatu wynosi∏a 100 EUR. Nale˝y zauwa˝yç, i˝ liczbawyp∏at w euro dokonywana za poÊrednictwem kasowych okienek ban-kowych by∏a znacznie wy˝sza: jeden z wi´kszych banków Hiszpaniiwykona∏ 80% wyp∏at kasowych w nowej walucie, podczas gdy tylko20% wyp∏at zosta∏o zrealizowanych przez bankomaty tego banku(przeci´tnie w Hiszpanii 70% wyp∏at jest realizowanych przy u˝yciubankomatów).

Ze wzgl´du na fakt, ˝e wi´kszoÊç bankomatów w Hiszpanii wy-posa˝ona jest tylko w dwie komory, banki niech´tnie decydowa∏y sińa zaopatrzenie bankomatów w banknoty o nominale 5 EUR, z po-wodu koniecznoÊci cz´stego uzupe∏niania zapasów gotówki o tymnominale. Kilka bankomatów zawierajàcych wićej ni˝ dwie komoryzosta∏o zaopatrzonych w banknoty o nomina∏ach 5 EUR i 10 EUR.

79


Jednak wi´kszoÊç bankomatów wydawa∏a banknoty o nomina∏ach20 EUR i 50 EUR. Wi´kszoÊç z wyemitowanych banknotów o nomi-nale 5 EUR zosta∏a wyp∏acona przy okienkach bankowych oraz zo-sta∏a przekazana handlowcom detalicznym w ciàgu pierwszychdwóch tygodni stycznia 2002 r. Ca∏kowite zaopatrzenie pierwotnew banknoty euro wynios∏o 245 milionów sztuk. Szczyt obiegu bank-notów przypad∏ na po∏ow´ stycznia 2002 r. (ok. 350 milionówbanknotów w obiegu). Nast´pnie liczba banknotów w obiegu stop-niowo mala∏a i w dniu 21 marca 2002 r. wynios∏a 191 milionówsztuk.

SEKTOR BANKOWY

W dniu 1 stycznia 2002 r. ok. 900 oddzia∏ów banków pracowa∏ow godzinach od 11.00 do 14.00, zgodnie z proÊbà Banku Hiszpanii,który równie˝ uruchomi∏ prac´ w tym dniu w 53 swoich oddzia∏ach.Przed bankami formowa∏y si´ d∏ugie kolejki klientów, a po up∏ywie ofi-cjalnych godzin pracy obs∏uga klientów, którzy pozostali wewnàtrz saloperacyjnych, zajmowa∏a od 4 do 5 godzin. Nale˝y dodaç, ˝e d∏ugiekolejki mo˝na by∏o zaobserwowaç w ciàgu 3 pierwszych tygodni stycz-nia 2002 r. Bardzo wielu klientów odwiedzi∏o banki z zamiarem za-miany peset na euro dla swoich rodzin i znajomych. W zwiàzku zewzmo˝onà pracà banków zatrudniono dodatkowy personel; wystàpi∏yjednak problemy ze znalezieniem odpowiednio wykwalifikowanychkasjerów. W zwiàzku z powy˝szym czas przeprowadzania transakcjiwyd∏u˝y∏ si´, tak˝e z powodu s∏abej znajomoÊci nowej waluty i jejzró˝nicowanego nomina∏u (dotychczas w Hiszpanii wyst´powa∏y tylkocztery nomina∏y). Niektóre banki wyd∏u˝y∏y godziny swojego urz´do-wania w ciàgu pierwszych pi´tnastu dni stycznia 2002 r. (ich oddzia∏ypracowa∏y w godzinach od 8.00 do 20.00). Pozosta∏e banki poczàtko-wo nie zdecydowa∏y si´ na to rozwiàzanie z obawy o wystàpienie nie-doboru banknotów euro.

Banki wykonywa∏y gotówkowe operacje wymiany pesety na euro,rezygnujàc w zasadzie z namawiania klientów do deponowania walutynarodowej na rachunkach bankowych. Do koƒca czerwca 2002 r. wy-miana peset na nowà walut´ odbywa∏a si´ bezp∏atnie zarówno dlaklientów banków, jak i innych osób. Jak wykaza∏a jednak praktyka, nie-które banki ogranicza∏y si´ jedynie do obs∏ugi swoich klientów. W in-nych przypadkach limitowa∏y sprzeda˝. Pewnym utrudnieniem dlaklientów by∏ brak stosownej informacji w tej sprawie – dopieroprzy okienku kasowym klient uzyskiwa∏ kompleksowà informacj´ na te-mat zasad wymiany.

W zwiàzku z du˝ymi zapasami gotówki pozostajàcej w dyspozycjispo∏eczeƒstwa, jak równie˝ wysokim udzia∏em transakcji gotówkowychprzeprowadzanych w Hiszpanii, liczba transakcji dokonywanychprzy okienku kasowym by∏a cz´sto bardzo wysoka – Êrednia wartoÊç jed-nej transakcji wynosi∏a 400 EUR. Zdarza∏y si´ równie˝ przypadki, gdziekwota wymienianej waluty narodowej na euro zbli˝a∏a si´ niebezpiecz-

80

nie do granicy okreÊlanej jako nielegalny obrót finansowy (tzw. praniebrudnych pieni´dzy), co wiàza∏o si´ ze szczególnym popytem na bank-noty o nomina∏ach 200 EUR i 500 EUR, których emisji nie podjà∏ si´Bank Hiszpanii.

SEKTOR DETALICZNY

Du˝y sektor detaliczny zosta∏ w wystarczajàcy sposób zaopatrzonyw nowà walut´ poczàwszy od 1 stycznia 2002 r. Niektórzy handlowcyprzeszacowali swoje potrzeby, co spowodowa∏o powstanie nadmier-nych zapasów gotówki euro. W przypadku mniejszych handlowców de-talicznych zaopatrzenie nie by∏o wystarczajàce. Zdarza∏y si´ nawet przy-padki wyst´powania niedoboru monet euro w ciàgu pierwszych dnistycznia 2002 r. SpoÊród 4 tysićy za˝aleƒ skierowanych w tym okresiedo Izby Handlowej (ang. Chamber of Commerce), ok. 20% dotyczy∏ow∏aÊnie niedoboru monet euro. W zwiàzku z powy˝szym Bank Hiszpa-nii zwróci∏ si´ do spo∏eczeƒstwa z apelem o wstrzymanie si´ od groma-dzenia zapasów monet euro.

Ponadto w Hiszpanii odnotowano problem zwiàzany z niedoboremmonet o nominale 1 EUR, spowodowany g∏ównie przez firmy obs∏ugu-jàce rynek automatów do gier, które podnios∏y standardowà stawk´za pojedynczà gr´ z 50 centów do 1 EUR. W zwiàzku z tym wyemito-wano dodatkowo 145 milionów sztuk monet o nominale 1 EURw 2002 r. Niedobór monet euro o ww. nominale zosta∏ zmniejszony ju˝w po∏owie marca 2002 r.

Ze wzgl´du na fakt, i˝ spo∏eczeƒstwo w Hiszpanii by∏o bardzo zain-teresowane stosowaniem euro w formie gotówkowej, w znacznym stop-niu zmniejszy∏a si´ iloÊç transakcji dokonywanych drogà elektronicznàw okresie wprowadzania euro do obiegu. Sytuacji tej nie przewidzia∏yfirmy zajmujàce si´ obs∏ugà systemów p∏atnoÊci elektronicznych, któreoczekujàc wzrostu liczby transakcji bezgotówkowych, podnios∏y op∏atyza operacje dokonywane drogà elektronicznà.

Spo∏eczeƒstwo Hiszpanii mia∏o pewne problemy z przystosowa-niem si´ do liczenia w euro, nie zaÊ w pesetach, prawdopodobnieg∏ównie z powodu kursu wymiany, który nie by∏ prosty (1 EUR=166,386 ESP). Dlatego wielu handlowców detalicznych zdecydowa-∏o si´ na podawanie cen zarówno w walucie narodowej, jak i europrzynajmniej do po∏owy czerwca 2002 r. Zjawisko to powodowa∏owzrost konkurencyjnoÊci; jeÊli jeden handlowiec zdecydowa∏ siústalaç ceny jednoczeÊnie w walucie narodowej i w euro, inni czu-li si´ zobowiàzani post´powaç podobnie. Sytuacja ta wynika∏a po-nadto z faktu, i˝ rzàd nie ustali∏ daty zamykajàcej mo˝liwoÊç po-dawania cen w obu walutach. Przed∏u˝anie takiej mo˝liwoÊci wià-za∏o si´ z dodatkowymi kosztami (np. podczas wyprzeda˝y, kiedynale˝a∏o podaç cztery ró˝ne ceny), ale przede wszystkim mia∏o nie-korzystny efekt psychologiczny – utrudnia∏o przystosowanie si´ spo-∏eczeƒstwa do nowej sytuacji, w której zacz´∏a obowiàzywaç walu-ta euro.

81

2.3. WYMIANA PESET HISZPA¡SKICH NA BANKNOTYI MONETY EURO

Hiszpania przewidzia∏a bezterminowà wymian´ na euro zarównobanknotów, jak i monet nominowanych w pesetach hiszpaƒskich.Wymiana peset odbywa si´ bezp∏atnie we wszystkich oddzia∏ach BankuHiszpanii.

Banki komercyjne w Hiszpanii oferowa∏y do 30 czerwca 2002 r.bezp∏atnà wymian´ dla wszystkich osób (równie˝ dla osób nie b´dà-cych klientami banku). Po 30 czerwca 2002 r. nie by∏o obowiàzku takiejwymiany, jednak niektóre banki mogà nadal dokonywaç wymiany walu-ty na euro za op∏atà.

2.4. WYCOFYWANIE PESET HISZPA¡SKICH Z OBIEGU

W 2001 r. iloÊç narodowych banknotów uleg∏a znaczàcemu obni˝e-niu o 18% (wartoÊç banknotów w obiegu zmala∏a o 11 miliardów EUR).Równie˝ w przypadku obiegu narodowych monet ich iloÊç spad∏a o 5%w ciàgu ostatnich trzech miesićy 2001 r. Mimo toczàcej si´ kampaniiskierowanej do spo∏eczeƒstwa, która zachća∏a do wyzbywania si´ wa-luty narodowej (w tym celu ustawiono specjalne skarbonki w du˝ychcentrach handlowych oraz na lotniskach), poziom wycofywania walutynarodowej w Hiszpanii by∏ mniejszy ni˝ w pozosta∏ych paƒstwachUGW.

Z kolei tempo wycofywania narodowych monet by∏o znacznieszybsze w 2002 r. W styczniu 2002 r. Êredni poziom zwrotu monetdo banku centralnego wynosi∏ ok. 1,5 miliarda sztuk dziennie. W zwiàz-ku z nieprzewidzianà potrzebà dokonania dodatkowych dostaw eurona poczàtku stycznia 2002 r. i wynikajàcym z tego faktu zatorem w przyj-mowaniu peset powsta∏ym w oddzia∏ach banku centralnego i firmachzajmujàcych si´ konwojem gotówki, konieczne sta∏o si´ uruchomienieszczególnych procedur zliczania banknotów. Zgodnie z dotychczas obo-wiàzujàcà praktykà w tym wzgl´dzie, zliczanie dokonywane by∏o w sie-dzibie firm zajmujàcych si´ konwojem gotówki. Jednak˝e w okresieod stycznia do 10 marca 2002 r. Bank Hiszpanii przyjmowa∏ banknotyz pominićiem surowej kontroli, jakà dotàd stosowa∏, sprawdzajàc prawi-d∏owoÊç dokonanych obliczeƒ, i zdecydowa∏ si´ uznawaç kwoty poda-wane przez banki. Oko∏o 70% zwróconych banknotów zosta∏o przyj´-tych w trybie tymczasowej zmiany zasad kontrolnych. Uchybienia, którestwierdzono w póêniejszym okresie, mia∏y charakter marginalny i ka˝do-razowo by∏y wyjaÊniane z bankiem komercyjnym, którego dotyczy∏y bez-poÊrednio stwierdzone nieprawid∏owoÊci. Dla celów bezpieczeƒstwabanki by∏y upowa˝nione do znakowania wycofywanych banknotów,które nast´pnie by∏y niszczone przez bank centralny. Znakowanie bank-notów mia∏o na celu uniemo˝liwienie ponownego wprowadzenia ichdo obiegu, np. wskutek kradzie˝y. Jednak˝e, jak wykaza∏a praktyka, ban-ki nie skorzysta∏y z tego udogodnienia. Wszystkie zwrócone narodowebanknoty zosta∏y zniszczone do koƒca czerwca 2002 r.

82

Narodowe monety nie by∏y zwracane do oddzia∏ów Banku Hiszpa-nii z powodu braku wystarczajàcych mo˝liwoÊci logistycznych bankucentralnego. Natomiast personel Banku Hiszpanii prowadzi∏ rejestr war-toÊci monet, które trafia∏y do firm zajmujàcych si´ konwojem gotówki.Zadanie to by∏o ∏atwe w realizacji ze wzgl´du na fakt, i˝ w 2001 r. za-równo banki, jak i handlowcy detaliczni zostali wyposa˝eni w specjalneplastikowe pojemniki na zwracane monety. Zwrócone monety by∏y na-st´pnie przetwarzane przez Mennic´. Do 1 marca 2002 r. 21% ca∏kowi-tej iloÊci narodowych monet pozostajàcych do zwrotu (wed∏ug stanudo koƒca 2001 r.) zosta∏o wycofanych z obiegu. Nie spodziewano si´znaczàcego zwrotu narodowych monet, ze wzglàdu na to, i˝ corocznieok. 50 milionów turystów odwiedza Hiszpani´ i wi´kszoÊç z nich wyje˝-d˝ajàc zabiera ze sobà kilka monet. Sam proces wycofywania waluty na-rodowej spowodowa∏ problemy zwiàzane ze sk∏adowaniem ich zarów-no w bankach, jak i w firmach zajmujàcych si´ konwojem gotówki.Mennica poradzi∏a sobie z tym problemem anga˝ujàc dodatkowy trans-port do swoich sk∏adów regionalnych, które nast´pnie by∏y opró˝niane,gdy˝ monety by∏y przewo˝one do wi´kszego sk∏adu zlokalizowanegow Madrycie. Sk∏ady by∏y dzier˝awione do koƒca grudnia 2002 r. lub, jakw przypadku wspomnianego sk∏adu w Madrycie, b´dà dzier˝awionedo koƒca 2003 r. Dochody uzyskane z tytu∏u sprzeda˝y metalu, którypowsta∏ wskutek przetworzenia monet, w znaczàcy sposób przewy˝szy-∏y koszty zwiàzane z wprowadzeniem monet euro w Hiszpanii.

83


W wyniku decyzji podj´tej w po∏owie 1999 r. w sprawie podzia∏u zadaƒmiedzy poszczególnym resortami, Ministerstwo Finansów Holandii zosta∏ozobowiàzane do koordynowania procesu wprowadzania euro, a tak˝edo przeprowadzenia kampanii informacyjnej. Natomiast Bank Holandiinadzorowa∏ przygotowania sektora bankowego do wprowadzenia nowejwaluty i koordynowa∏ proces wprowadzania euro gotówkowego. BankHolandii zaanga˝owa∏ liczne grupy robocze, których zadaniem by∏o zaplano-wanie dzia∏aƒ logistycznych, gwarantujàcych sprawnà dystrybucj´ euro w for-mie gotówkowej. Rzàd Holandii przywiàzywa∏ szczególnà rol´ do klarowne-go podzia∏u zadaƒ i odpowiedzialnoÊci mi´dzy wszystkie zaanga˝owane re-sorty. W wyniku podj´tych dzia∏aƒ, a tak˝e w zwiàzku z wprowadzeniemszczególnych Êrodków bezpieczeƒstwa w okresie wprowadzania eurodo obiegu, iloÊç nieprawid∏owoÊci, do których dosz∏o w trakcie transportui sk∏adowania nowej waluty, zmniejszy∏a si´ o 20% w stosunku do 2001 r.


Bank Holandii by∏ zaanga˝owany w kampani´ informacyjnà pn. „Kam-pania informacyjna Euro 2002” (Euro 2002 Information Campaign). Zasad-niczym celem kampanii by∏o przedstawienie nowych banknotów i moneteuro dla Êrodowiska bankowego i sektora detalicznego. Bank Holandii orga-nizowa∏ szkolenia dla bankowców i handlowców detalicznych, jak równie˝zajà∏ si´ dystrybucjà materia∏ów informacyjnych, takich jak plakaty, ulotki,p∏yty CD. Prowadzi∏ jednoczeÊnie kampani´ medialnà (reklamy, spoty radio-we i telewizyjne). Badania dotyczàce skutecznoÊci narodowej kampanii in-formacyjnej przeprowadzonej w Holandii przed wprowadzeniem nowejwaluty wykaza∏y, i˝ 92% spo∏eczeƒstwa Holandii otrzyma∏o przynajmniej 22ró˝ne informacje dotyczàce rozmaitych aspektów procesu przyjmowaniaeuro. Pod koniec 2001 r. poparcie Holendrów dla euro wynios∏o 71%.Na jesieni 2002 r. poparcie dla euro w Holandii wynios∏o 67%22.

Opinia publiczna zaj´∏a stanowisko wyczekujàce w przeddzieƒwprowadzenia euro, chocia˝ w 2002 r. pojawi∏y si´ opinie, i˝ nowa wa-luta spowodowa∏a wzrost kosztów utrzymania, mimo ˝e badania prze-

84

HOLANDIA



prowadzone przez Bank Holandii wykaza∏y, i˝ poziom inflacji wzrós∏ je-dynie o 0,6% w wyniku wprowadzenia euro.


Ca∏kowita liczba banknotów euro wyprodukowanych przez Holan-di´ wynios∏a na koniec 2001 r. 659 milionów sztuk (co stanowi 4,4%ogólnej produkcji banknotów euro w UGW), a ca∏kowita liczba moneteuro wynios∏a 2,8 miliarda (co stanowi 5,4% ogólnej produkcji bankno-tów euro w UGW). Produkcja banknotów odbywa∏a si´ w Johan Ensche-de & Zn. (Haarlem), monet zaÊ w Mennicy Holandii (Utrecht).



Bank Holandii by∏ odpowiedzialny za zaopatrzenie pierwotne i wtór-ne w banknoty i monety euro. Zaopatrzenie banków komercyjnychrozpocz´∏o si´ we wrzeÊniu 2001 r. Monety euro by∏y sk∏adowanew specjalnie do tego celu zbudowanych magazynach, które by∏y zloka-lizowane w pobli˝u dróg publicznych, co stanowi∏o du˝e u∏atwienie dlatransportu.

Zaopatrzenie pierwotne w banknoty dotyczy∏o przede wszystkim ni-skich nomina∏ów (5 EUR, 20 EUR, 50 EUR), które stanowi∏y ok. 98%wszystkich przekazanych wczeÊniej banknotów euro. Procedury doty-czàce zarówno zaopatrzenia pierwotnego, jak i wtórnego w banknotyeuro by∏y identyczne z obowiàzujàcymi dotychczas w przypadku naro-dowych banknotów. Banki oraz du˝e przedsi´biorstwa handlowe by∏yzaopatrywane przez firmy zajmujàce si´ konwojem gotówki. W celu u∏a-twienia przestrzegania tej procedury Bank Holandii przygotowa∏ pakie-ty zawierajàce niewielkie iloÊci monet euro o najni˝szych nomina∏ach.Zasadnicza cz´Êç zaopatrzenia pierwotnego zosta∏a zrealizowanaprzed grudniem 2001 r. W celu uproszczenia procedur Bank Holandiiwymaga∏ odpowiedniej gwarancji z tytu∏u wczeÊniejszego zaopatrzeniawe wszystkie banknoty euro, nie zaÊ, jak wymaga∏ tego Eurosystem, tyl-ko z tytu∏u zaopatrzenia wtórnego.


Zaopatrzenie wtórne mia∏o miejsce dopiero w grudniu 2001 r.Jednak badania przeprowadzone w dniu 2 stycznia 2002 r. na tematzdolnoÊci handlowców do wydawania reszty w euro wykaza∏y, i˝ zaopa-trzenie wtórne odby∏o si´ w sposób bardzo zadowalajàcy, poniewa˝ a˝97% detalistów obj´tych badaniem wydawa∏o reszt´ w nowej walucie.

W ostatnich tygodniach grudnia 2001 r. Bank Holandii, na podsta-wie zamówieƒ iloÊciowych z∏o˝onych przez ma∏e sklepy we wrzeÊniu2001 r., zaopatrzy∏ je w zestawy startowe, które zawiera∏y jedynie mo-

85

nety euro. Nast´pnie w styczniu 2002 r. sklepy sk∏ada∏y kolejne zamó-wienia na monety euro, które odbiera∏y w oddzia∏ach swoich banków,jednoczeÊnie wycofujàc monety narodowe. By∏y one sk∏adowanew specjalnie do tego celu przeznaczonym budynku. Zamówienia do-tyczàce banknotów euro by∏y bezpoÊrednio kierowane do odpowied-nich banków. Monety euro by∏y dostarczane do banków i du˝ych han-dlowców detalicznych za poÊrednictwem firm zajmujàcych si´ konwo-jem gotówki, które w tym celu wynaj´∏y 120 dodatkowych furgonetek.Z kolei 184 tysiàce drobnych handlowców detalicznych, którzy wyra-zili zgod´ na zaopatrzenie wtórne, mog∏o z∏o˝yç zamówienie na do-staw´ realizowanà przez centrum dystrybucji monet euro, specjalniew tym celu wybudowane przez Bank Holandii, w miejscowoÊci Lely-stad. Ta unikatowa procedura w ca∏ej strefie euro, okreÊlana jako„dystrybucja na zamówienie” (tailor-made distribution), zosta∏a za-inicjowana i sfinansowana przez Bank Holandii. W procedurzeuczestniczy∏y banki, które latem 2001 r. zwróci∏y si´ do swoich klien-tów z proÊbà o wype∏nienie stosownego kwestionariusza okreÊlajàcegowysokoÊç ich potrzeb w zakresie zaopatrzenia w monety euro. Danezawarte w ww. kwestionariuszach by∏y nast´pnie przekazywanedo centralnej bazy danych, obs∏ugiwanej przez prywatnà firm´. Po-szczególne banki by∏y równie˝ informowane o wysokoÊci z∏o˝onegozamówienia. Dostawy by∏y realizowane nieodp∏atnie w ciàgu ostatnichtrzech dni roboczych grudnia 2001 r. Do dnia 29 grudnia 2001 r. zo-sta∏o zrealizowanych 85% z∏o˝onych zamówieƒ, a ca∏oÊç dostawy sfi-nalizowano przed 2 stycznia 2002 r.


Spo∏eczeƒstwo mog∏o zaopatrywaç si´ w zestawy startowe poczàw-szy od 15 grudnia 2001 r. WartoÊç zestawu wynosi∏a 25 guldenów ho-lenderskich (równowartoÊç 11,35 EUR). Przygotowano ok. 8 milionówtakich zestawów. Na poczàtku grudnia 2001 r. Minister Finansów prze-kaza∏ ka˝demu obywatelowi Holandii w wieku powy˝ej 6 lat ulotk´ in-formacyjnà na temat euro oraz voucher, który uprawnia∏ do nieodp∏at-nego odbioru zestawu oÊmiu monet euro (przygotowano ok. 14 milio-nów takich zestawów).

1.5. PRZYGOTOWANIA SEKTORA BANKOWEGODO WPROWADZENIA EURO

Ka˝dy bank komercyjny okreÊli∏ swój w∏asny harmonogram dzia∏aƒzwiàzanych z wprowadzaniem euro. Wiele banków umo˝liwi∏o swoimklientom dokonanie wczeÊniejszej konwersji ich rachunków na euro;w praktyce niewiele osób skorzysta∏o z tej mo˝liwoÊci. W rezultacie kon-wersja nastàpi∏a w ostatnim tygodniu grudnia 2001 r. Jedynie kilka naj-wi´kszych banków przeprowadzi∏o t´ operacj´ na jesieni 2001 r. Ra-chunki przedsi´biorstw zosta∏y odpowiednio wczeÊniej przewalutowa-ne, ze wzgl´du na z∏o˝onoÊç tej operacji. Niezale˝nie od tego, czy kon-

86

wersja dotyczy∏a rachunków, czy umów, nie odnotowano ˝adnychproblemów zwiàzanych z zamianà waluty na euro.

Wszystkich 170 tysićy terminali POS, z wy∏àczeniem 0,5% nie-sprawnych, by∏o postawionych w stan gotowoÊci ostatniego dnia grud-nia 2001 r. Osiàgnićie stanu pe∏nej sprawnoÊci funkcjonalnej by∏o mo˝-liwe dzi´ki przeprowadzonym w ciàgu roku inspekcjom na miejscu,chocia˝ nale˝y zaznaczyç, ˝e niektórzy handlowcy postanowili zajàç si´tà kwestià wzgl´dnie póêno. W styczniu 2002 r. nie odnotowano ˝ad-nych nieprawid∏owoÊci zwiàzanych z funkcjonowaniem terminali POS.Nie odnotowano te˝ zwi´kszenia intensywnoÊci ich u˝ytkowania.W niektórych przypadkach ich zastosowanie nawet zmala∏o, poniewa˝wielu kupujàcych by∏o zainteresowanych wydaniem gotówki w walucienarodowej lub te˝ gotówki w euro.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU GULDENA HO-LENDERSKIEGO I EURO

Zakoƒczenie okresu podwójnego obiegu zosta∏o ustalonena 27 stycznia 2002 r.; jednak w praktyce trwa∏ on tylko dwa tygodnie.Tempo wprowadzania euro do obiegu w Holandii by∏o znacznie szybszeni˝ w którymkolwiek innym kraju nale˝àcym do UGW.


Na poczàtku 2002 r. banknoty i monety euro by∏y wprowadzanedo obiegu za pomocà nast´pujàcych trzech kana∏ów: bankomatów,sektora bankowego i sektora detalicznego.

BANKOMATY

Poczàwszy od pó∏nocy, 31 grudnia 2001 r. bankomaty nie wydawa∏yju˝ waluty narodowej i by∏y w pe∏ni przygotowane do przeprowadzaniatransakcji w euro od 1 stycznia 2002 r. W ciàgu pierwszych pićiu dnistycznia 2002 r. bankomaty by∏y bardzo intensywnie eksploatowane(w tym okresie odnotowano ponad 10 milionów wyp∏at nowej waluty).Przeci´tna wartoÊç pojedynczej wyp∏aty z bankomatu wynosi∏a 100 EUR(co trzykrotnie przekroczy∏o dotychczasowà norm´ wyp∏at z bankoma-tów). Problemy w funkcjonowaniu bankomatów w ciàgu pierwszych dzie-sićiu dni stycznia 2002 r. wystàpi∏y 2-3 razy cz´Êciej ni˝ w ubieg∏ych la-tach (Êrednio wadliwe funkcjonowanie urzàdzeƒ stwierdzano w przypad-ku 2–3% bankomatów). Oko∏o 40% bankomatów wydawa∏o banknotyo nominale 5 EUR w pierwszym tygodniu stycznia 2002 r. Pozosta∏e wy-p∏aca∏y g∏ównie banknoty o nomina∏ach 10 EUR, 20 EUR oraz 50 EUR.

87


SEKTOR BANKOWY

Wielu obywateli Holandii odwiedza∏o banki komercyjne w celu wymia-ny ma∏ych iloÊci waluty narodowej na euro. Tak jak w przypadku innychpaƒstw strefy euro, równie˝ w Holandii tworzy∏y si´ du˝e kolejki oczekujà-cych na otwarcie banków komercyjnych w pierwszych dniach stycznia2002 r. Wi´kszoÊç banków komercyjnych by∏a zmuszona do wyd∏u˝eniagodzin pracy w pierwszym tygodniu stycznia 2002 r., oraz w sobot´, 5stycznia 2002 r. Co do zasady, banki zachća∏y klientów do wp∏acania wa-luty narodowej na rachunki bankowe i do realizacji wyp∏at z bankomatóww nowej walucie. Taka procedura mia∏a za zadanie skrócenie czasu nie-zb´dnego do realizacji transakcji, a tak˝e s∏u˝y∏a do roz∏adowywania kole-jek. Osoby nie b´dàce klientami banków by∏y w niektórych przypadkachobcià˝ane kosztami transakcji dokonywanych w kasowych okienkach ban-kowych. Niestety wysokoÊç op∏at nie zawsze by∏a podawana w widocznymmiejscu, co powodowa∏o pewne nieporozumienia. Tworzenie kolejekprzez klientów by∏o zupe∏nie nieuzasadnione – banknoty i monety w gul-denach mo˝na by∏o wydawaç w sklepach do 27 stycznia 2002 r. oraz wy-mieniaç nieodp∏atnie, do 1 kwietnia 2002 r., w bankach. To „irracjonalne”zachowanie spo∏eczeƒstwa mo˝na wyt∏umaczyç jedynie chćià odcićiasi´ od przesz∏oÊci i uczestniczenia w historycznym wydarzeniu, jakim by∏owprowadzenie nowej waluty. Poza tym w omawianym okresie wiele przed-si´biorstw mia∏o przerw´ Êwiàtecznà i noworocznà w pracy, co niewàtpli-wie t∏umaczy∏o tworzàce si´ kolejki.

SEKTOR DETALICZNY

Du˝e firmy detaliczne odczuwa∏y niedobór banknotów euro o niskichnomina∏ach w dniach 3–4 stycznia 2002 r. Sytuacja ta doprowadzi∏ado podjćia przez Bank Holandii decyzji o realizacji interwencyjnychdostaw, za poÊrednictwem firm zajmujàcych si´ konwojem gotówki. Defi-cyt banknotów odnotowany przez du˝e firmy handlowe móg∏ byç spowo-dowany faktem, i˝ klienci wydawali banknoty o du˝ych nomina∏ach, za-równo w walucie narodowej, jak i w euro, w centrach handlowych (drob-ni handlowcy niech´tnie przyjmowali tego rodzaju banknoty), co powodo-wa∏o koniecznoÊç wydawania reszty w banknotach o niskich nomina∏ach.Raczej tym w∏aÊnie faktem mo˝na t∏umaczyç niedobór banknotów euroo ma∏ych nomina∏ach, ni˝ ogólnym niedoborem tego rodzaju banknotówna rynku. Wyniki stosownych badaƒ przeprowadzonych w celu rozpozna-nia przyczyny powy˝ej opisanej sytuacji wykaza∏y, i˝ spo∏eczeƒstwo nie by-∏o w posiadaniu wystarczajàcej liczby banknotów euro o niskich nomina-∏ach. Jednak problem ten okaza∏ si´ krótkotrwa∏y.

2.3. WYMIANA GULDENÓW HOLENDERSKICHNA BANKNOTY I MONETY EURO

Holandia przewidzia∏a bezp∏atnà wymian´ guldenów holender-skich do 31 grudnia 2031 r. (banknoty) oraz do 31 grudnia 2006 r.(monety), we wszystkich oddzia∏ach Banku Holandii. W przypadku

88

banków komercyjnych wymiana banknotów i monet dla klientów od-bywa∏a si´ bezp∏atnie do 31 marca 2002 r. W okresie od 1 kwietniado 31 grudnia 2002 r. banki mog∏y pobieraç op∏aty zarówno od klien-tów banku, jak i osób nie b´dàcych klientami banków.

2.4. WYCOFYWANIE GULDENÓW HOLENDERSKICHZ OBIEGU

W 2001 r. 33% banknotów oraz 11% monet narodowych (1/4 pla-nowanej iloÊci) znajdujàcych si´ w obiegu zosta∏o zwróconych do Ban-ku Holandii. Dzia∏ania logistyczne zwiàzane z wycofywaniem waluty na-rodowej by∏y identyczne z tymi, które zosta∏y podj´te w trakcie zaopa-trzenia pierwotnego w nowà walut´ oraz zaopatrzenia wtórnego, w∏àcz-nie z procedurà zamówieƒ na ˝yczenie (do 15 lutego 2002 r.). Wycofy-wanie banknotów uleg∏o przyspieszeniu w pierwszych trzech tygodniachstycznia 2002 r. i przebiega∏o bez wi´kszych problemów.

W przypadku wycofywania monet narodowych równie˝ stwierdzonotakà tendencj´, ale wystàpi∏y problemy o charakterze logistycznym. Mi-mo i˝ handlowcy mogli otrzymaç 11 EUR za paczk´ (200 sztuk) posor-towanych monet, wielu z nich odsy∏a∏o paczki zawierajàce nieposorto-wane monety. Wbrew oczekiwaniom, znacznie wi´ksza iloÊç monet zo-sta∏a wycofana za poÊrednictwem banków, co dowodzi∏o, ˝e proceswprowadzania euro do p∏atnoÊci detalicznych mia∏ bardzo szybkietempo. Mo˝liwoÊci firm zajmujàcych si´ konwojem gotówki w zakresiesortowania i liczenia monet by∏y ograniczone. Ponadto, ze wzgl´duna fakt, i˝ sortowanie i liczenie dotyczy∏o znacznie wi´kszej liczby mo-net narodowych, ni˝ pierwotnie szacowano, proces wprowadzania eu-ro do obiegu nie rozpoczà∏ si´ wystarczajàco wczeÊnie, aby sprostaç po-trzebom zwiàzanym z szybszym, ni˝ oczekiwano, przejÊciem na eurogotówkowe. W konsekwencji wystàpi∏ przejÊciowy niedobór niektórychnomina∏ów monet euro. JednoczeÊnie niektóre kontenery z monetami,które banki przekazywa∏y do Banku Holandii, by∏y êle oznakowane lubrejestrowane. Powsta∏e w wyniku tego opóênienia i zamieszanie powo-dowa∏y potrzeb´ wyjaÊnienia zaistnia∏ej sytuacji, co trwa∏o kilka tygodni.Jednak z powodu niskiej wartoÊci monet nie wiàza∏y si´ z tym wysokiekoszty.

Wycofywane narodowe banknoty by∏y sk∏adowane w Banku Holan-dii, gdzie nast´pnie ulega∏y utylizacji. Z kolei niszczeniem monet naro-dowych zajmowa∏o si´ Ministerstwo Finansów.

89


Praktyczne przygotowania do wymiany waluty narodowej na eurorozpocz´∏y si´ pod koniec 1996 r. wraz z opublikowaniem „Narodowejkampanii na rzecz informowania biznesu” (The Forfas Business Aware-ness Compaign). W tym samym czasie Ministerstwo Finansów ustanowi-∏o tzw. Euro Changeover Group (ECG) – Grup´ ds. Wprowadzenia Eu-ro oraz Single Currency Officers Team (SCOT) – Zespó∏ ds. JednolitejWaluty. Zadaniem ECG by∏a pomoc w koordynacji procesu przecho-dzenia na euro w ca∏ej gospodarce. Z kolei SCOT sk∏ada∏ si´ z przedsta-wicieli ka˝dego resortu rzàdowego, a jego zadaniem by∏a koordynacjaprzygotowaƒ do wprowadzenia euro w sektorze publicznym. Bank cen-tralny by∏ reprezentowany w ECG i uczestniczy∏ w spotkaniach SCOT.

W maju 1998 r. Minister Finansów ustanowi∏ Rad´ ds. Wymiany Eu-ro w Irlandii (Euro Changeover Board of Ireland – ECBI) zast´pujàc tymsamym ECG. Rada ta sk∏ada∏a si´ g∏ównie z pracowników MinisterstwaFinansów, ale znaleêli si´ w niej równie˝ przedstawiciele ró˝nych orga-nizacji, które by∏y zaanga˝owane w prace grup roboczych ECBI. Jej za-daniem by∏o szczegó∏owe zaplanowanie i nadzorowanie ca∏ego procesuwymiany. Przygotowania Centralnego Banku Irlandii by∏y nadzorowaneprzez tzw. komitety sterujàce. Kwestie operacyjne podlega∏y z kolei pod-komitetom. Na wypadek nieprzewidzianych zdarzeƒ podczas wymianyprzygotowany zosta∏ plan awaryjny. Nie by∏o jednak potrzeby jego wy-korzystania.


W procesie wprowadzania euro do obiegu, oprócz instytucji wymie-nionych powy˝ej, uczestniczy∏a równie˝ jednostka rzàdowa podlegajà-ca Departamentowi Przedsi´biorstw, Handlu i Zatrudnienia (Forfas). Jed-nostka ta by∏a odpowiedzialna za kampani´ informacyjnà skierowanàdo przedsi´biorców i detalistów. W kampani´ informacyjnà zaanga˝o-wany by∏ równie˝ ECBI, który przygotowa∏ dla ka˝dego gospodarstwadomowego specjalny kalkulator (tzw. elektroniczny konwerter) orazksià˝k´ o wymianie. Materia∏y spotka∏y si´ z szerokim uznaniem wÊródspo∏eczeƒstwa, które stwierdzi∏o, i˝ przyczyni∏y si´ one do znacznegoposzerzenia wiedzy na ten temat. Dzi´ki kampanii wzrós∏ równie˝ en-tuzjazm obywateli dla samego procesu wymiany.

90

IRLANDIA


Irlandia by∏a jednym z trzech paƒstw (oprócz Luksemburga i Belgii),w którym od poczàtku 2002 r. poparcie dla euro by∏o bardzo wysokie;a˝ 78% obywateli Irlandii popiera∏o wprowadzenie euro jako walutynarodowej. By∏a te˝ jednym z 6 paƒstw UGW, w którym poparcie to niespad∏o, a wrćz wzros∏o do 80% w drugiej po∏owie 2002 r.23


Produkcja banknotów i monet euro rozpocz´∏a si´ w Irlandii wewrzeÊniu 1999 r. Za produkcj´ banknotów i monet odpowiedzialny by∏Bank Centralny Irlandii. Do dnia 1 stycznia 2002 r. wyprodukowa∏ 294miliony banknotów oraz ponad 1 miliard monet, co stanowi∏o nieca∏e2% wszystkich wyprodukowanych w UGW banknotów euro oraz 2% ca-∏oÊci produkcji monet euro.


WczeÊniejsza dystrybucja gotówki euro odbywajàca si´ w ramach za-opatrzenia pierwotnego i wtórnego cieszy∏a si´ bardzo du˝ym zaintereso-waniem odbiorców (banki komercyjne, detaliÊci) zg∏aszajàcych du˝e za-potrzebowanie na banknoty i monety euro. Na takà sytuacj´ mia∏y wp∏ywg∏ównie dwie kwestie. Po pierwsze, kampania rzàdowa wyjaÊniajàca ko-rzyÊci z wczeÊniejszego zaopatrzenia si´ w wystarczajàcà iloÊç euro gotów-ki oraz oczekiwania spo∏eczeƒstwa, ˝e od 1 stycznia 2002 r. reszta b´dziewydawana tylko w euro. Po drugie, podjćie przez w∏adze dzia∏aƒ majà-cych na celu usunićie elementów zniechćajàcych detalistów do wcze-snego zaopatrywania si´ w euro. Na uwag´ zas∏uguje fakt, i˝ przy stosun-kowo niewielkich kosztach poniesionych przez Bank Irlandii, osiàgni´top∏ynnà i szybkà wymian´ waluty narodowej na euro, a ponadto sam pro-ces wymiany nie spowodowa∏ znaczàcych zak∏óceƒ w handlu.


Za dystrybucj´ gotówki euro do instytucji kredytowych odpowie-dzialny by∏ Bank Centralny Irlandii, a zw∏aszcza jego mennica w Dubli-nie, tzw. Centrum Walutowe (Currency Centre). Dystrybucj´ banknotóweuro rozpocz´to w listopadzie 2001 r. By∏y one dostarczane przy wyko-rzystaniu normalnych kana∏ów dystrybucji (np. poprzez g∏ówne centragotówkowe poszczególnych banków komercyjnych). Jedynym wyjàtkiemby∏y oddzia∏y banków znajdujàce si´ w Dublinie lub w jego okolicach,które otrzyma∏y dostaw´ banknotów bezpoÊrednio z Centrum Waluto-wego Banku Centralnego Irlandii. Monety zosta∏y dostarczone na po-czàtku grudnia 2001 r. Pakowanie i dystrybucja monet zosta∏a zleconaokreÊlonej spó∏ce zajmujàcej si´ konwojem gotówki, która monety wysy-∏a∏a z dwóch magazynów znajdujàcych si´ w Dublinie i Limerick. Bank

91


centralny mia∏ bezpoÊredni dost´p do systemu komputerowego spó∏ki,w którym odnotowywane by∏y poszczególne etapy dystrybucji monet.Dzi´ki temu na bie˝àco monitorowa∏ przebieg zaopatrzenia.

Podczas zaopatrzenia pierwotnego przekazano znaczàcà iloÊç go-tówki euro. IloÊç monet stanowi∏a ok. 90% wszystkich monet euro wy-produkowanych w Irlandii, iloÊç banknotów euro zaÊ stanowi∏a 66%banknotów w walucie narodowej znajdujàcych si´ w obiegu w dniu 31grudnia 2001 r. Rzeczywista wartoÊç banknotów euro znajdujàcych si´w bankach by∏a jednak znacznie wi´ksza, ze wzgl´du na rezerwy w cen-trach gotówkowych czterech g∏ównych banków. Banknoty te nie by∏yklasyfikowane jako zaopatrzenie pierwotne i pozosta∏y w∏asnoÊcià Ban-ku Centralnego nawet po 1 stycznia 2002 r.


Z zaopatrzenia wtórnego skorzysta∏o ok. 43 tysiàce detalistów. Zaopa-trzenie wtórne zosta∏o zorganizowane na szerokà skal´. Dzi´ki temumo˝liwa by∏a szybka wymiana monet w Irlandii, gdy˝ prawie wszyscy de-taliÊci mogli na bie˝àco wydawaç swoim klientom reszt´ w euro. Nato-miast bankomaty, kasy bankowe oraz wyp∏aty Êwiadczeƒ spo∏ecznychstanowi∏y podstaw´ zaopatrzenia obywateli w banknoty euro.

ZAOPATRZENIE SPO¸ECZE¡STWA W MONETY I BANKNOTY EURO

Dla obywateli przygotowano zestawy startowe, zawierajàce monetyo wartoÊci 6,35 EUR, a kosztujàce 5 funtów irlandzkich. Trafi∏y onedo sprzeda˝y w dniu 14 grudnia 2002 r., zamiast, jak poczàtkowo pla-nowano, 17 grudnia 2002 r. Mia∏o to na celu zarówno przed∏u˝yç okressprzeda˝y, jak te˝ zapobiec sytuacji, kiedy to poczàtek sprzeda˝y zbieg∏-by si´ w czasie z terminem wyp∏at emerytur przez urz´dy pocztowe.


RACHUNKI BANKOWE

Konwersja rachunków przeprowadzona na zasadzie „big bang”, tj.w ciàgu jednego, ostatniego weekendu w grudniu 2002 r., przebieg∏asprawnie i bez zak∏óceƒ. Banki przeprowadzi∏y wczeÊniej szereg testówi przygotowa∏y plany awaryjne. W rzeczywistoÊci przewalutowanie ra-chunków zosta∏o dokonane w ciàgu pierwszego dnia, a w pozosta∏e dnidokonano jedynie sprawdzenia prawid∏owoÊci tego procesu.

P¸ATNOÂCI

W Irlandii infrastruktura dotyczàca p∏atnoÊci detalicznych zosta∏aprzystosowana do euro ju˝ w 1999 r. Do koƒca 2001 r. dokonywanep∏atnoÊci by∏y rozliczane jednoczeÊnie w dwóch walutach, tj. w euro

92

i funcie irlandzkim. Terminale p∏atnicze zosta∏y dostosowane do eurow drugiej po∏owie 2001 r. (wraz ze zmianà oprogramowania i cz´stokomputerów), jednak˝e wszystkie p∏atnoÊci by∏y przeliczane na funty ir-landzkie a˝ do 31 grudnia 2001 r. Z dniem 1 stycznia 2002 r., kiedy do-konano przejÊcia na centralny system rozliczeƒ w euro, zaprzestanowszelkich przeliczeƒ na walut´ narodowà. Od 1 stycznia 2002 r. jedynieczeki wystawione w funcie irlandzkim przed 31 grudnia 2001 r. by∏y ak-ceptowane, jednak tylko do 28 czerwca 2002 r. (w Irlandii okres wa˝no-Êci wszystkich czeków wynosi 6 miesićy). W paêdzierniku 2001 r. wi´k-szoÊç banków wys∏a∏a do swoich klientów ksià˝eczki czekowe w euro lubzachća∏a do wymiany ksià˝eczek. Do koƒca stycznia 2002 r. wi´kszoÊçklientów dysponowa∏a ju˝ ksià˝eczkami czekowymi w euro.

Ze wzgl´du na wysokie wykorzystanie ksià˝eczek czekowych w Irlan-dii oraz kurs wymiany, który by∏ bliski jednoÊci, obawiano si´ pomy∏ekprzy wype∏nianiu blankietów (polegajàcych np. na omy∏kowym wstawie-niu kwoty w funcie zamiast w euro, i odwrotnie). System clearingowy by∏przygotowany do poradzenia sobie z 3–4% takich pomy∏ek. Jednak oka-za∏o si´, ˝e by∏o ich znacznie mniej, ok. 1%. Wskaênik ten by∏by wy˝szy,jednak banki zastosowa∏y rćznà procedurà sprawdzania czeków.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU FUNTAIRLANDZKIEGO I EURO

Okres podwójnego obiegu funta irlandzkiego i euro by∏ krótszy ni˝w wi´kszoÊci paƒstw cz∏onkowskich UGW, i trwa∏ do 9 lutego 2002 r.

W praktyce wprowadzenie nowej waluty do obiegu w ca∏ej Irlandiiw zasadzie zakoƒczono ju˝ 8 stycznia 2002 r., natomiast w Dublinie5 stycznia 2002 r. W dniu 9 stycznia 2002 r. wartoÊç banknotów eurow obiegu przekroczy∏a wartoÊç funtów irlandzkich pozostajàcych jesz-cze w tym czasie w obrocie.


Banknoty i monety euro by∏y w wprowadzane do obiegu dzi´ki wy-korzystaniu nast´pujàcych kana∏ów dystrybucji: bankomatów i automa-tów wrzutowych, sektora bankowego oraz sektora detalicznego.

BANKOMATY

1500 irlandzkich bankomatów przystosowano do wydawania nowejwaluty bardzo szybko: 85% 1 stycznia 2002 r., 97,5% – 2 stycznia,a 3 stycznia 2002 r. rano – 100%. Wi´kszoÊç bankomatów by∏a poczàt-kowo zaopatrzona w banknoty o nomina∏ach: 10, 20 i 50 EUR.

93


W pierwszych dwóch tygodniach 2002 r. banki musia∏y przeprogramo-waç bankomaty, aby wydawa∏y banknoty o mniejszych nomina∏ach.Dzi´ki temu ograniczona zosta∏a potrzeba rozmieniania w sklepachbanknotów o wy˝szych nomina∏ach. W pierwszych dniach stycznia2002 r. stopieƒ wykorzystania bankomatów by∏ wi´kszy ni˝ zwykle o ok.20–25%. Kilkakrotnie zdarzy∏o si´, ˝e bankomaty wydajàc euro, reje-strowa∏y transakcj´, jako dokonanà w funtach, co powodowa∏o zbyt du-˝e obcià˝enie konta. Problem ten uda∏o si´ jednak usunàç w ciàgu24 godzin.

SEKTOR BANKOWY

W pierwszych dniach stycznia 2002 r. zarówno w banku centralnym,który by∏ otwarty nawet 1 stycznia 2002 r., jak i w bankach komercyj-nych, by∏y d∏ugie kolejki osób zainteresowanych wymianà funtów na eu-ro. Irlandzkie spo∏eczeƒstwo entuzjastycznie zareagowa∏o na wprowa-dzenie euro do obiegu i chcia∏o jak najszybciej pozbyç si´ funtów. Od-dzia∏y banków komercyjnych by∏y dobrze przygotowane do procesu wy-miany i nie by∏o koniecznoÊci wyd∏u˝enia godzin ich pracy. Wi´kszy ni˝si´ spodziewano popyt na euro w bankach spowodowa∏ potrzeb´ do-datkowych dostaw.

SEKTOR DETALICZNY

Dzi´ki sprawnie przeprowadzonej dystrybucji gotówki euro w ra-mach zaopatrzenia wtórnego wszyscy detaliÊci mieli mo˝liwoÊç wyda-wania reszty w euro ju˝ od poczàtku stycznia 2002 r. Spó∏ki zajmujàcesi´ konwojem gotówki przygotowa∏y 165 tysićy paczek dla detalistów,zawierajàcych po 253 EUR w monetach. Przygotowano je z myÊlà o ma-∏ych sklepach i kawiarniach. Cieszy∏y si´ one bardzo du˝à popularno-Êcià. Poniewa˝ jednak znaczniej wićej osób, ni˝ si´ spodziewano, wy-mienia∏o pieniàdze w bankach, wielu detalistów posiada∏o nadwy˝k´gotówki w euro, którà wp∏acali do banków. Na poczàtku stycznia2002 r. odnotowano pojedyncze przypadki niedoborów banknotówo nominale 5 EUR i niektórych nomina∏ów monet, g∏ównie 10 centów.Dodatkowe transporty organizowano jednak na tyle sprawnie, ˝e po-wy˝sze braki nie wywo∏ywa∏y wi´kszych skutków materialnych. Równieskutecznie przebieg∏o dostosowanie automatów wrzutowych: 75%z nich dostosowano do nowej waluty do dnia 15 stycznia 2002 r.

2.3. WYMIANA FUNTÓW IRLANDZKICH NA BANK-NOTY I MONETY EURO

Banki komercyjne dokonywa∏y wymiany gotówki w walucie narodo-wej na euro do koƒca lutego 2002 r. Banki zgodzi∏y si´, ˝e wymiana go-tówki dla klientów indywidualnych b´dzie dokonywana bez prowizji a˝do koƒca okresu podwójnego obiegu, tj. do 9 lutego 2002 r. Banki wy-znaczy∏y jednak limity dla kwot podlegajàcych wymianie: 500 funtów ir-

94

landzkich dla osób nie b´dàcych ich klientami oraz 1000 funtów (czasemwićej) dla swoich klientów. Bank centralny b´dzie przyjmowa∏ bank-noty i monety w walucie narodowej bezterminowo.

2.4. WYCOFYWANIE FUNTÓW IRLANDZKICH Z OBIEGU

Centralny Bank Irlandii by∏ odpowiedzialny za dzia∏ania logistyczneoraz zbieranie, z pewnym wyprzedzeniem, od banków komercyjnychinformacji o transporcie monet. Dzi´ki zakrojonej na szerokà skal´kampanii informacyjnej w mediach iloÊç funtów irlandzkich w obro-cie znacznie spad∏a ju˝ w ostatnim kwartale 2001 r. i by∏a o ponad20% ni˝sza ni˝ zwykle w okresie Êwiàtecznym. Zmniejszy∏ si´ tak˝e po-pyt na nowe monety. Bank Centralny wyemitowa∏ ok. 90 milionów sztukirlandzkich monet w 2001 r., przeci´tny roczny popyt wynosi∏ zwykle250 milionów sztuk.

Ze wzgl´du na ogromnà iloÊç monet zwracanych podczas wymianyCentralny Bank Irlandii musia∏ opracowaç nowy system utylizacji monet.Gotówka wyra˝ona w funtach irlandzkich zosta∏a bardzo sprawnie wy-cofana z obiegu. Ze wzgl´du na du˝e zainteresowanie spo∏eczeƒstwawymianà funtów na euro proces wymiany przebieg∏ bardzo sprawnie.Do koƒca okresu wymiany, czyli do dnia 9 lutego 2002 r., wycofanoz obiegu 83% wartoÊci irlandzkich banknotów. Wycofanie monet z obie-gu, ze wzgl´du na wi´ksze problemy logistyczne, przebiega∏o nieco wol-niej. Do dnia 9 lutego 2002 r. wycofano zaledwie 45% wartoÊci monetw obiegu.

95


W porównaniu z innymi paƒstwami cz∏onkowskimi UGW, proceswymiany walut przebieg∏ bez wi´kszych zak∏óceƒ, g∏ównie ze wzgl´duna niewielki obszar kraju oraz ma∏à liczb´ zamieszkujàcej go ludnoÊci.Du˝e u∏atwienie stanowi∏ równie˝ fakt, i˝ w Luksemburgu spo∏eczeƒ-stwo by∏o przyzwyczajone do przeprowadzania transakcji nie tylkow walucie narodowej, ale w ró˝nych walutach zagranicznych (g∏ówniefranku belgijskim).

OdpowiedzialnoÊç za wymian´ waluty narodowej na euro spoczy-wa∏a na Ministerstwie Finansów. Ministerstwo zainicjowa∏o regularnespotkania przedstawicieli ró˝nych Êrodowisk zaanga˝owanych w proceswymiany w ramach tzw. posiedzeƒ „okràg∏ego sto∏u”. Podczas posie-dzeƒ uzgodniono wiele inicjatyw o zasi´gu krajowym. Ministerstwo Fi-nansów w sposób aktywny nadzorowa∏o przygotowania poszczególnychbanków do procesu wymiany walut, podczas gdy Bank Centralny Luk-semburga (BCL) by∏ odpowiedzialny za przeprowadzenie odpowied-nich dzia∏aƒ zwiàzanych z wymianà. Ze wzgl´du na wydatki finanso-we, jakie przedsi´biorstwa musia∏y ponieÊç w procesie dostosowywaniasi´ do funkcjonowania w strefie euro (wynikajàce z koniecznoÊci dosto-sowania systemów ksi´gowo-finansowych), rzàd Luksemburga zaofero-wa∏ firmom ulgi podatkowe odnoszàce si´ do tego rodzaju kosztów po-niesionych w latach 1999 i 2000.


W 2001 r. Bank Centralny Luksemburga zorganizowa∏ kampani´ in-formacyjnà skierowanà do spo∏eczeƒstwa. Koncentrowa∏a si´ ona g∏ów-nie na:

– praktycznych aspektach wycofywania dotychczasowej waluty i za-opatrywania w euro,

– instruowaniu przysz∏ych u˝ytkowników nowej waluty o sposobachidentyfikacji monet i banknotów euro,

– zaznajomieniu spo∏eczeƒstwa i grup zawodowych z zabezpiecze-niami znajdujàcymi si´ na banknotach euro.

Bank centralny od 1 wrzeÊnia 2001 r. uruchomi∏ specjalnà infolini´,dzi´ki której ka˝dy móg∏ zasi´gnàç informacji na temat wymiany walut.Organizacja kampanii informacyjnej przez Bank Centralny Luksemburga

96

LUKSEMBURG


na szczeblu krajowym przebiega∏a równolegle z kampanià Europejskie-go Banku Centralnego. W kampani´ zaanga˝owany by∏ równie˝ sektorprywatny (banki, detaliÊci itp.), który tak˝e informowa∏ klientów o szcze-gó∏ach procesu wymiany.

W Luksemburgu poparcie spo∏eczne dla euro by∏o jednym z naj-wy˝szych spoÊród wszystkich paƒstw cz∏onkowskich UGW. W pierw-szym pó∏roczu 2002 r. kszta∏towa∏o si´ na poziomie 91%. Pod koniec2002 r. poparcie dla euro nieznacznie spad∏o do 89%24.


Luksemburg by∏ jedynym paƒstwem strefy euro, który nie zajmowa∏si´ produkcjà gotówki euro. Bank Centralny Luksemburga produkcj´120 milionów sztuk monet euro zleci∏ mennicy holenderskiej. Z koleizapotrzebowanie na 46 milionów sztuk banknotów euro zosta∏o zreali-zowane przez jednostki produkcyjne w Niemczech i Holandii. Zaopa-trzenie Luksemburga w banknoty euro stanowi∏o 0,3% wszystkich wy-produkowanych w paƒstwach UGW banknotów euro oraz 0,2% ca∏ejprodukcji monet euro.



Bank Centralny Luksemburga by∏ odpowiedzialny za zaopatrzeniepierwotne banków oraz urz´dów pocztowo-telekomunikacyjnych.W dniu 1 wrzeÊnia 2001 r. rozpoczà∏ dostawy gotówki euro. Aby za-pobiec wprowadzeniu do obiegu przekazanych banknotów i monet eu-ro przed 1 stycznia 2002 r., BCL do pierwszych dni stycznia 2002 r. po-zosta∏ w∏aÊcicielem dostarczonej bankom oraz urz´dom pocztowo-tele-komunikacyjnym gotówki euro. Banki, które dosta∏y nowà walut´,w dniu dostawy musia∏y z∏o˝yç pe∏ne zabezpieczenie (collateral) dlaotrzymanej gotówki (np. poprzez zdeponowanie w banku centralnymrównowartoÊci otrzymanej gotówki w formie ustalonej z bankiem).

W pierwszej kolejnoÊci banki otrzyma∏y monety euro. Najwi´kszàich iloÊç przekazano w okresie od koƒca wrzeÊnia do listopada 2001 r.Natomiast banknoty dostarczano bankom g∏ównie w grudniu 2001 r., comia∏o skróciç okres przechowywania ich przez banki. W procesie zaopa-trzenia pierwotnego przekazano bankom 69,7 miliona sztuk monet eu-ro, stanowiàcych wartoÊç 26 milionów EUR, oraz 45 milionów bankno-tów euro, co odpowiada∏o wartoÊci banknotów znajdujàcych si´ w tymczasie w obiegu. W dniu 1 stycznia 2002 r. ok. 10% gotówki dostarczo-nej w ramach zaopatrzenia pierwotnego okaza∏o si´ zb´dne i zosta∏ozwrócone do banku centralnego.

97



Podobnie, jak zaopatrzenie pierwotne, zaopatrzenie wtórne roz-pocz´to równie˝ we wrzeÊniu 2001 r. W ramach zaopatrzenia wtórne-go do detalistów (zw∏aszcza supermarketów) trafi∏o ok. 30% banknotóweuro i blisko 60% monet euro pochodzàcych z zaopatrzenia pierwotne-go. Aby u∏atwiç proces wtórnego zaopatrzenia, Bank Centralny Luksem-burga zapewni∏ zestawy startowe dla detalistów obejmujàce monetyo wartoÊci 111 EUR. Sk∏ada∏y si´ one z jednej rolki (1, 2, 5 centów – 50monet w rolce; 10, 20, 50 centów – 40 monet w rolce; 1, 2, 5 euro –25 monet w rolce) ka˝dego z oÊmiu nomina∏ów. BCL przygotowa∏ jepo wczeÊniejszym otrzymaniu od detalistów zamówieƒ z∏o˝onychw bankach lub urz´dach pocztowo-telekomunikacyjnych. Zapotrzebo-wanie detaliÊci zg∏aszali do 31 maja 2001 r. Poczàtkowo Bank Central-ny Luksemburga przygotowa∏ 50 tysićy zestawów, jednak w celu zaspo-kojenia zg∏oszonego zapotrzebowania, musia∏ sporzàdziç ich odpowied-nio wićej. Zestawy by∏y gotowe do odebrania przez detalistów ju˝ 1wrzeÊnia 2001 r. Bank Centralny Luksemburga wykona∏ równie˝ i rozdy-strybuowa∏ wÊród banków niewielkie paczki banknotów. Zamiast pa-czek zawierajàcych zazwyczaj 100 banknotów, Bank Centralny Luksem-burga przygotowa∏ paczki zawierajàce 25 banknotów o nomina∏ach 5,10 i 500 EUR (chocia˝ zapotrzebowanie na banknoty o nominale 500EUR by∏o bardzo ma∏e).

ZAOPATRZENIE SPO¸ECZE¡STWA W MONETY I BANKNOTY EURO

Od 15 grudnia 2001 r. obywatele Luksemburga mogli nabyç zesta-wy startowe, sk∏adajàce si´ z ró˝nych monet o ∏àcznej wartoÊci 12,40EUR. Zestawy te mo˝na by∏o zakupiç (po cenie 500 LUF, mimo ˝e do-k∏adnie ich wartoÊç wynosi∏a 500,21 LUF):

98

Tabela 9 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa w Luksemburgu

èród∏o:„Wprowadzenie do obiegu w Wielkim Ksi´stwie Luksemburga banknotów i monetw euro”. Centralny Bank Luksemburga, paêdziernik 2000 r.


1 cent 2 0,02

2 centy 4 0,08

5 centów 4 0,20

10 centów 5 0,50

20 centów 3 0,60

50 centów 4 2

1 EUR 5 5

2 EUR 2 4

Razem: 29 12,40

= 500,21 LUF

– w okreÊlonych oddzia∏ach banków komercyjnych,– w g∏ównych urz´dach pocztowo-telekomunikacyjnych,– u wybranych, najwi´kszych detalistów,– na g∏ównych stacjach kolejowych w Luksemburgu.

Wszystkie zestawy startowe, w iloÊci 600 tysićy, zosta∏y szybko wy-sprzedane. Wiele osób zakupi∏o po kilka zestawów ze wzgl´du na brakograniczeƒ w tym zakresie. Luksemburg by∏ jedynym paƒstwem, w któ-rym sprzedano wićej zestawów ni˝ jest mieszkaƒców. Wiele zestawówzosta∏o bowiem wywiezionych za granic´ lub zatrzymanych przez kolek-cjonerów.


RACHUNKI BANKOWE

Banki indywidualnie podejmowa∏y decyzje dotyczàce konwersji ra-chunków klientów prowadzonych we frankach luksemburskich na euro.W 2001 r. rzàd zaczà∏ zachćaç banki komercyjne do wczeÊniejszegorozpoczćia stopniowej konwersji rachunków. Dzia∏ania rzàdu okaza∏ysi´ w przypadku niektórych banków spóênione. Cz´Êç banków wcze-Êniej rozpocz´∏a proces konwersji rachunków i przeprowadza∏a gow sposób stopniowy, minimalizujàc w ten sposób ryzyko operacyjne. In-ne banki zdecydowa∏y si´ na jednorazowà konwersj´ („big bang”)pod koniec grudnia 2001 r., co by∏o korzystne dla klientów i spowodo-wa∏o znaczàce zmniejszenie kosztów ponoszonych przez banki podczasca∏ej operacji.

P¸ATNOÂCI

W ciàgu trzyletniego okresu przejÊciowego (1999–2001) infrastruktu-ra dotyczàca systemu p∏atnoÊci zosta∏a dostosowana do prowadzeniawi´kszoÊci p∏atnoÊci w dwóch walutach – frankach luksemburskich orazeuro. W pierwszych dwóch miesiàcach 2002 r. banki, niezale˝nieod daty wystawienia dyspozycji, w dalszym ciàgu realizowa∏y p∏atnoÊcizlecane zarówno w euro, jak i we frankach. W Luksemburgu wystawia-ne czeki nie majà daty wa˝noÊci, dlatego te˝ nie okreÊlono momentuobowiàzywania czeków wystawionych we frankach. Banki same decy-dowa∏y o tym, do jakiego czasu b´dà czeki te realizowaç.

Pod koniec 2001 r. dokonano dostosowania wszystkich terminalip∏atniczych, które nie zosta∏y wczeÊniej przygotowane do realizacjitransakcji w euro. W okresie wymiany, w celu promowania korzystaniaz p∏atnoÊci elektronicznych, oraz majàc nadziej´ na sta∏y wzrost tychoperacji, firma Cetrel, która przeprowadzi∏a proces dostosowania termi-nali, w styczniu i lutym 2002 r. obni˝y∏a o 50% op∏aty dla detalistów.Ca∏kowita wartoÊç p∏atnoÊci dokonywanych przy u˝yciu kart p∏atniczychwzros∏a w okresie wymiany o 35% wobec poprzedniego roku.

99

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU FRANKA LUK-SEMBURSKIEGO I EURO

W Luksemburgu okres podwójnego obiegu trwa∏ od 1 stycznia2002 r. do 28 lutego 2002 r. Tempo wprowadzenia gotówki eurodo obiegu by∏o relatywnie szybkie w porównaniu z pozosta∏ymi paƒ-stwami cz∏onkowskimi strefy euro.


Banknoty i monety euro by∏y w Luksemburgu wprowadzanedo obiegu dzi´ki wykorzystaniu nast´pujàcych kana∏ów dystrybucji:bankomatów, sektora bankowego oraz sektora detalicznego.

BANKOMATY

W nocy z 31 grudnia 2001 r. na 1 stycznia 2002 r. w Luksembur-gu dostosowano wszystkie 500 bankomatów do wydawania euro. Zewzgl´du na nowoczesnà infrastruktur´ operacja ta odby∏a si´ w zasadziebez ˝adnych problemów. Bankomaty zosta∏y zaopatrzone wczeÊniejw gotówk´ euro i zdalnie uruchomione (w ciàgu ok. 10–20 sekund).Banki zgodzi∏y si´, aby w styczniu 2002 r. w bankomatach umieÊciçbanknoty o mniejszych nomina∏ach (5 i 10 EUR). W pierwszych dniachstycznia 2002 r. liczba operacji pobrania gotówki z bankomatu by∏a tyl-ko nieznacznie wi´ksza ni˝ zazwyczaj.

SEKTOR BANKOWY

W zwiàzku z procesem wymiany waluty narodowej na euro w Luk-semburgu uruchomiono 59 centrów wymiany gotówki. Centra te by∏yzlokalizowane w wybranych oddzia∏ach 6 g∏ównych banków komercyj-nych (jedna czwarta wszystkich oddzia∏ów banków w kraju). Mimo i˝ in-ne oddzia∏y banków zorganizowa∏y stanowiska obs∏ugi wymiany, todzi´ki krajowej kampanii informacyjnej centra wymiany cieszy∏y si´wi´kszym zainteresowaniem. Dzia∏o si´ tak ze wzgl´du na fakt, i˝ by∏yone lepiej przygotowane ni˝ bankowe stanowiska obs∏ugi, a tak˝e by∏yobs∏ugiwane przez bardziej wyszkolony personel oraz dysponowa∏ywi´kszym zapasem gotówki euro.

Banki dokonywa∏y wymiany gotówki bezp∏atnie zarówno dla swoichklientów, jak i dla nie-klientów. Nie stosowa∏y ˝adnych ograniczeƒ w sto-sunku do wartoÊci wymienianej gotówki, podczas gdy w innych bankachograniczano cz´sto wymian´ do 1000 EUR. Centra wymiany by∏y otwar-te od 1 stycznia 2002 r. zaledwie od godziny 14.00 do 17.00, jednak po-zosta∏e banki nie musia∏y w zwiàzku z tym wyd∏u˝aç czasu pracy.

100


SEKTOR DETALICZNY

Ze wzgl´du na fakt, ˝e przed wymianà waluty narodowej na eurodetaliÊci mieli do czynienia z 5 ró˝nymi walutami, proces wprowadza-nia euro do obiegu nie stanowi∏ dla nich wi´kszego problemu. Zdecy-dowana wi´kszoÊç przedstawicieli sektora detalicznego by∏a gotowado wydawania reszty w euro ju˝ od poczàtku stycznia 2002 r.

2.3. WYMIANA FRANKÓW LUKSEMBURSKICHNA BANKNOTY I MONETY EURO

Banki komercyjne dokonywa∏y wymiany franka luksemburskiegona euro do 30 czerwca 2002 r. W Luksemburgu wymiana banknotówwszystkich walut narodowych paƒstw cz∏onkowskich UGW w tym okre-sie dokonywana przez osoby fizyczna by∏a ca∏kowicie bezp∏atna. Zasa-da ta obejmowa∏a równie˝ osoby nie b´dàce klientami banków. Zarów-no banki, jak i urz´dy pocztowo-telekomunikacyjne nie pobiera∏y op∏atza wymian´ walut narodowych nie przekraczajàcych równowartoÊci1000 EUR. Bank Centralny Luksemburga zobowiàza∏ si´, ˝e bankno-ty nominowane we frankach luksemburskich b´dzie wymienia∏ bez-terminowo, natomiast monety do dnia 31 grudnia 2004 r.

2.4. WYCOFYWANIE FRANKA LUKSEMBURSKIEGOZ OBIEGU

W Luksemburgu, oprócz franka luksemburskiego, w obiegu znajdo-wa∏y si´ równie˝ franki belgijskie. Dlatego z rynku wycofywane by∏y jed-noczeÊnie obie waluty. W∏adze Luksemburga, ze wzgl´du na brak mo˝-liwoÊci technicznych, nie odegra∏y istotnej roli w procesie wycofywaniamonet. Wszystkie monety odebrane z banków by∏y transportowanedo centrum w Anderlecht, gdzie zarówno franki luksemburskie, jak i bel-gijskie by∏y przetwarzane. Banki nie musia∏y sortowaç monet wed∏ugemitenta.

101


Przygotowania do przyjćia nowej waluty w Niemczech rozpocz´∏ysi´ ju˝ pod koniec 1995 r., kiedy powo∏ano, w ramach Federalnego Mi-nisterstwa Finansów, Grup´ roboczà ds. Unii Gospodarczej i Walutowej(Arbeitsstab Europäische Wirtschafts- und Währungsunion). Zadania Gru-py koncentrowa∏y si´ na kwestiach niezwiàzanych bezpoÊrednio z wy-mianà gotówkowà, w tym zagadnieniach legislacyjnych. Natomiastg∏ównà rol´ w procesie wprowadzania banknotów i monet eurodo obiegu odegra∏ Bank Niemiec. Odpowiada∏ on za organizacj´ i ko-ordynacj´ ca∏ego procesu zast´powania marek niemieckich przez nowàwalut´. Proces ten bazowa∏ na narodowym planie wprowadzania eurodo obiegu, który opracowano w lutym 2001 r.


Za przeprowadzenie kampanii na szczeblu narodowym odpowie-dzialny by∏ Bank Niemiec. W ramach kampanii opracowa∏ i zamieÊci∏na swojej stronie internetowej (www.bundesbank.de) szereg broszuri ulotek dotyczàcych nowej waluty. Po ujawnieniu przez EBC zabezpie-czeƒ banknotów euro opracowano materia∏y informacyjne nt. rozpo-znawania autentycznoÊci nowej waluty oraz rozpocz´to intensywnàkampani´ w mediach. W ramach Programu Partnerstwa25 Bank Nie-miec ÊciÊle wspó∏pracowa∏ z instytucjami rzàdowymi oraz sektorem pry-watnym – majàc na celu przekazanie spo∏eczeƒstwu jak najszerszeji najpe∏niejszej informacji, przy u˝yciu wszelkich dost´pnych kana∏ów.

Ze wzgl´du na fakt, ˝e du˝a liczba marek niemieckich znajdowa∏a si´poza terytorium Niemiec (ok. 1/3 wszystkich marek o wartoÊci 23–45 mi-liardów EUR), narodowà kampani´ informacyjnà skierowano równie˝do obywateli paƒstw spoza UE. Na stronie internetowej Banku Niemiecznalaz∏y si´ informacje dla mieszkaƒców 16 takich krajów, w tym Polski.

W Niemczech uruchomiono równie˝ specjalnà lini´ telefonicznà,s∏u˝àcà przekazywaniu informacji nt. wprowadzania euro. Bank Nie-miec, we wspó∏pracy z niemieckim rzàdem federalnym oraz Komisjà Eu-ropejskà i Parlamentem Europejskim, zorganizowa∏ specjalnà kampani´

102

NIEMCY


25 Szerzej na temat Programu Partnerstwa – patrz rozdzia∏ „Najpowa˝niejsze aspektyprocesu wprowadzania euro do obiegu“.

103

objazdowà po 100 niemieckich miastach (Euro-Zelt Tour). Wizyty w po-szczególnych miastach, które odbywa∏y si´ od kwietnia 2001 r., obejmo-wa∏y m.in. konferencj´ prasowà z udzia∏em przedstawicieli lokalnychmediów, spotkania z mieszkaƒcami oraz interaktywne prezentacje.

Oprócz ogólnokrajowej kampanii skierowanej do szerokiego kr´guodbiorców w Niemczech przygotowano równie˝ specjalne programy in-formacyjne oraz kursy szkoleniowe dla pracowników banków i handludetalicznego.

Intensywna kampania informacyjna przyczyni∏a si´ do akceptacji europrzez wi´kszoÊç niemieckiego spo∏eczeƒstwa. Pod koniec 2001 r. wpro-wadzenie jednolitej waluty europejskiej popiera∏o 60% mieszkaƒców Nie-miec, a pod koniec 2002 r. – 62%26. Jak wynika z badaƒ przeprowadzo-nych przez Komisj´ Europejskà, spo∏eczeƒstwo w Niemczech pod koniecstycznia 2002 r. nie informowa∏o o jakichkolwiek trudnoÊciach przy doko-nywaniu transakcji w nowej walucie. Oko∏o 49% mieszkaƒców Niemiecuwa˝a∏o, ˝e wprowadzenie euro przyniesie wićej korzyÊci ni˝ strat.


Produkcja banknotów i monet euro rozpocz´∏a si´ w Niemczechw lipcu 1999 r. Nowe banknoty drukowano w drukarni federalnej Bun-desdruckerei w Berlinie oraz w firmie Giesecke & Devrient w Mona-chium i Lipsku. Bicie monet euro zlecono kilkunastu mennicom w Ber-linie, Monachium, Stuttgarcie, Karlsruhe i Hamburgu. Do koƒca 2001 r. wyprodukowano tam 4,7 miliarda sztuk banknotów euro i 17miliardów sztuk monet euro. Na Niemcy przypad∏ najwi´kszy udzia∏w ca∏oÊci produkcji euro (ok. 32% wszystkich banknotów euro oraz ok.33% wszystkich monet euro). W Niemczech wyprodukowano równie˝cz´Êç banknotów euro dla Luksemburga.



Zgodnie z wytycznymi EBC27 zaopatrzenie instytucji kredytowychmog∏o rozpoczàç si´ 1 wrzeÊnia 2001 r. W tym dniu Bank Niemiec roz-poczà∏ dystrybucj´ nowej waluty (banknotów i monet) do instytucji kre-dytowych. Ogó∏em do instytucji tych dostarczono, w ramach wczeÊniej-szego zaopatrzenia, banknoty euro o wartoÊci prawie 57 miliardówEUR28 oraz monety w liczbie 12 miliardów sztuk.

26 Eurobarometer 56 (Autumn 2001) oraz Eurobarometer 58 (Autumn 2002).27 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z 10 stycznia 2001 r. przyjmujàce pewnepostanowienia dotyczàce wymiany gotówkowej w 2002 r. (Guideline of the European Cen-tral Bank of 10 January 2001 adopting certain provisions on the 2002 cash changeover),OJ L 55 24.02.2001, s. 0080-0083.28 Wst´pne szacunki Banku Niemiec przewidywa∏y, ˝e wczeÊniejsze zaopatrzenie instytu-cji kredytowych w banknoty euro wyniesie 66 miliardów EUR.


Równie˝ od 1 wrzeÊnia 2001 r. instytucje kredytowe mia∏y mo˝li-woÊç przekazania otrzymanej gotówki nast´pnym podmiotom, np. han-dlowcom detalicznym (zaopatrzenie wtórne). W odpowiedzi na zapo-trzebowanie sektora detalicznego oraz sugestie Banku Niemiec, instytu-cje te zaopatrywa∏y si´ g∏ównie w banknoty o niskich nomina∏ach. Han-dlowcy detaliczni oraz inne podmioty otrzyma∏y banknoty euro o war-toÊci ok. 9 miliardów EUR (co stanowi∏o ok. 16% banknotów euro do-starczonych instytucjom kredytowym) oraz prawie 3 miliardy sztukmonet euro. Ewentualne kary pieni´˝ne za wczeÊniejsze wprowadzeniebanknotów euro do obiegu nie zmniejszy∏y zainteresowania wst´pnymzaopatrzeniem w gotówk´ euro, gdy˝ Bank Niemiec zapowiedzia∏, ˝ekary takie b´dà nak∏adane wy∏àcznie w ekstremalnych przypadkach.W praktyce nie na∏o˝ono ˝adnych kar.


Aby umo˝liwiç spo∏eczeƒstwu w Niemczech zapoznanie si´ z nowàwalutà jeszcze przed 1 stycznia 2002 r., udost´pniono 53,5 miliona ze-stawów startowych29 zawierajàcych 20 monet euro o wartoÊci 10,23EUR (patrz: tabela 10). Ich sprzeda˝ rozpocz´∏a si´ 17 grudnia 2001 r. w instytucjach kredytowych. Cena jednego zestawu wynosi∏a 20DEM, tj. by∏a zbli˝ona do jego wartoÊci nominalnej. Zestawy startowecieszy∏y si´ w Niemczech ogromnym powodzeniem, dlatego umo˝liwio-no bankom przygotowanie i sprzeda˝ dodatkowych pakietów.

104

Tabela 10 – Zestaw startowy monet euro dla spo∏eczeƒstwa w Niemczech

èród∏o: „EURO 2002. Informationen zur Euro-Bargeldeinführung“, Nr. 1, Deutsche Bun-desbank, lipiec 2000 r.

29 By∏a to najwi´ksza liczba zestawów startowych, jakà przygotowano dla spo∏eczeƒstwaw paƒstwach strefy euro.


1 cent 1 0,01

2 centy 1 0,02

5 centów 2 0,10

10 centów 3 0,30

20 centów 4 0,80

50 centów 4 2,00

1 EUR 3 3,00

2 EUR 2 4,00

20 10,23

= 20 DEM


Przewalutowanie rachunków prowadzonych w walucie narodowejna euro do koƒca 2001 r. nale˝a∏o do najwa˝niejszych zadaƒ stojàcychprzed niemieckim sektorem bankowym. Oszacowano, ˝e operacji tejpoddanych zosta∏o 400 milionów rachunków w 2,5 tysiàca instytucjikredytowych i 50 tysiàcach oddzia∏ów banków.

Banki w Niemczech w zró˝nicowany sposób podesz∏y do problemukonwersji rachunków. Najwi´ksze z nich najwczeÊniej przeliczy∏y Êrod-ki utrzymywane na rachunkach osobistych, rozpoczynajàc t´ operacj´pod koniec paêdziernika 2001 r. Przewalutowanie rachunków podmio-tów gospodarczych zazwyczaj odk∏adano do koƒca 2001 r., chyba ˝epodmioty te wystàpi∏y same o wczeÊniejszà konwersj´. W bankachoszcz´dnoÊciowych, spó∏dzielczych oraz w Postbanku, które prowadzà85–90% wszystkich rachunków osobistych w Niemczech, konwersj´przeprowadzono dopiero pod koniec 2001 r. Generalnie operacja taprzebieg∏a bez wi´kszych zak∏óceƒ. Dostosowanie terminali p∏atni-czych POS do realizacji p∏atnoÊci w euro nastàpi∏o o pó∏nocy 31 grud-nia 2001 r. lub we wczesnych godzinach rannych 1 stycznia 2002 r.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU MARKI NIEMIEC-KIEJ I EURO

Z prawnego punktu widzenia, w Niemczech nie przewidziano okre-su podwójnego obiegu marki niemieckiej i euro. Dotychczasowa walu-ta niemiecka straci∏a status prawnego Êrodka p∏atniczego o pó∏nocy31 grudnia 2001 r., a od 1 stycznia 2002 r. jedynym prawnym Êrodkiemp∏atniczym sta∏o si´ euro. Niemniej jednak w praktyce do 28 lutego2002 r. mo˝na by∏o u˝ywaç dotychczasowych banknotów i monet.Umo˝liwi∏a to wspólna deklaracja centralnych zrzeszeƒ przedstawicielisektora bankowego, handlu detalicznego oraz producentów automatówz paêdziernika 1998 r. W deklaracji strony uzgodni∏y, ˝e instytucje kre-dytowe oraz detaliÊci b´dà akceptowali marki niemieckie do koƒca lu-tego 2002 r.30 Deklaracja ta by∏a wyrazem dobrej woli umawiajàcych si´stron i mia∏a u∏atwiç przyjćie nowej waluty. Jednak z prawnego punktuwidzenia podmioty te nie by∏y zobligowane do akceptowania dotych-czasowej waluty.

Niemcy znalaz∏y si´ wÊród szeÊciu paƒstw strefy euro (obok Au-strii, Finlandii, Irlandii, Holandii i Luksemburga), które najszybciej za-koƒczy∏y proces wprowadzania euro do obiegu. Pomimo najwi´kszej

105


30 Szerzej na ten temat – patrz „Euro – Nowa waluta zjednoczonej Europy”. Rozdzia∏:Przygotowania do wprowadzenia euro, NBP, s. 35.

liczby mieszkaƒców oraz wysokiego u˝ycia gotówki w przeliczeniuna g∏ow´ mieszkaƒca (cash ratio per capita), ju˝ 3 stycznia 2002 r. war-toÊç banknotów euro znajdujàca si´ w obiegu w Niemczech przekroczy-∏a wartoÊç banknotów nominowanych w markach niemieckich. 4 stycz-nia 2002 r. 50–65% transakcji w Niemczech dokonywanych by∏o w no-wej walucie.


G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu w Niemczechby∏y: bankomaty, sektor bankowy i sektor detaliczny.

BANKOMATY

Praktycznie ju˝ 1 stycznia 2002 r. wszystkie bankomaty rozpocz´-∏y wyp∏at´ banknotów euro. Operacja dostosowania tych urzàdzeƒdo nowej waluty przebieg∏a bez wi´kszych zak∏óceƒ. Jedynie w ciàgupierwszych kilku dni stycznia 2002 r. pojawia∏y si´ trudnoÊci przy wyp∏a-cie banknotów o nominale 5 EUR.

Niemcy jako jedno z nielicznych paƒstw strefy euro umo˝liwi∏y,za poÊrednictwem sieci bankomatowej, wyp∏at´ banknotów o nomina-le 5 EUR. Bankomaty zaopatrzono ponadto w banknoty o nomina∏ach10, 20 i 50 EUR. W dniu 1 stycznia 2002 r. dokonano wi´kszej ni˝ za-zwyczaj o tej porze roku liczby transakcji realizowanych za poÊrednic-twem bankomatów. Spo∏eczeƒstwo w Niemczech dokona∏o w tym dniuponad 4 milionów wyp∏at.

SEKTOR BANKOWY

G∏ównym kana∏em zaopatrzenia spo∏eczeƒstwa w Niemczech w eu-ro by∏y kasy banków. Na poczàtku 2001 r. liczba dokonywanych tamwyp∏at przekroczy∏a liczb´ transakcji realizowanych za poÊrednictwembankomatów. Wiele banków wyd∏u˝y∏o równie˝ godziny pracyw styczniu 2002 r. Niektóre z nich przyjmowa∏y klientów (zazwyczajkorporacyjnych) nawet w dniu 1 stycznia 2002 r.

Aby zmniejszyç kolejki, banki w Niemczech zachća∏y swoich klien-tów do wp∏aty posiadanych walut narodowych paƒstw cz∏onkowskichUGW na rachunek, a nast´pnie wyp∏acenia z nich okràg∏ej sumy w eu-ro za poÊrednictwem bankomatu.

SEKTOR DETALICZNY

Jednym z g∏ównych kana∏ów wprowadzania euro do obiegu by∏ sek-tor detaliczny. DetaliÊci w Niemczech na ogó∏ stosowali si´ do zaleceniaw∏adz narodowych, aby w miar´ mo˝liwoÊci wydawaç reszt´ tylko w no-wej walucie. Niektórzy z nich utworzyli oddzielne kasy wymiany, abyumo˝liwiç wszystkim klientom dokonywanie p∏atnoÊci w euro. Cz´Êçdetalistów odmawia∏a przyjćia marek niemieckich w pierwszych

106

dwóch miesiàcach 2002 r., poniewa˝ realizowa∏a wszystkie transakcjeju˝ tylko w euro. Aby ograniczyç obcià˝enie detalistów, intensywniepromowano dokonywanie p∏atnoÊci w formie elektronicznej, przy po-mocy karty debetowej lub kredytowej. Niektóre sklepy w Niemczechzaoferowa∏y nawet znaczne upusty klientom, którzy p∏acili kartà. Dlate-go liczba transakcji dokonywanych za pomocà kart p∏atniczych znaczniewzros∏a w pierwszym tygodniu 2002 r.

Dostosowania do nowej waluty wymaga∏y równie˝ automaty wrzu-towe. Mimo ˝e w Niemczech funkcjonuje ok. 2,5 miliona urzàdzeƒ te-go rodzaju, ju˝ ponad 50% z nich uda∏o si´ dostosowaç w okresiedo dnia 1 stycznia 2002 r. Do 10 stycznia 2002 r. udzia∏ automatówprzyjmujàcych monety euro wzrós∏ do 90%, natomiast do 28 lutego2002 r. wszystkie automaty zosta∏y przeprogramowane.

Aby u∏atwiç prac´ producentom automatów wrzutowych, utworzo-no w Niemczech (w Moguncji i Hamburgu) dwa centra testowe dla mo-net euro31. Centra te by∏y obs∏ugiwane przez banki centralne landów.W powy˝szych punktach producenci automatów wrzutowych mogliprzystosowaç stosowane przez nich mechanizmy do monet produkowa-nych we wszystkich mennicach paƒstw strefy euro.

2.3. WYMIANA MAREK NIEMIECKICH NA BANKNOTYI MONETY EURO

Niemcy przewidzia∏y bezterminowà wymian´ na euro zarównobanknotów, jak i monet nominowanych w markach niemieckich. Wy-miana marek odbywa∏a i odbywa si´ bezp∏atnie we wszystkich oddzia-∏ach Banku Niemiec. Do 31 marca 2002 r. mia∏a tam miejsce równie˝bezp∏atna wymiana na euro banknotów nominowanych w pozosta∏ych11 walutach narodowych paƒstw cz∏onkowskich UGW.

W przypadku banków komercyjnych warunki wymiany marek nie-mieckich na euro (okres wymiany, op∏aty za wymian´ oraz dzienne limi-ty wymiany) by∏y pozostawione do ich indywidualnej decyzji. Zazwy-czaj oferowa∏y one bezp∏atnà wymian´ marek na euro do koƒca lutego2002 r. Dla w∏asnych klientów nie przewidywa∏y dziennych limitów wy-miany ani op∏at za wymian´. W przypadku wymiany pozosta∏ych walutnarodowych paƒstw strefy euro niektóre banki pobiera∏y prowizjeod osób nie b´dàcych ich klientami. Równie˝ w tym przypadku warun-ki wymiany zale˝a∏y od poszczególnych banków.

2.4. WYCOFYWANIE MAREK NIEMIECKICH Z OBIEGU

Dzia∏ania na rzecz wycofywania marek niemieckich (zw∏aszcza mo-net) podj´te w Niemczech przynios∏y bardzo dobre efekty. Przeprowa-dzono tam specjalnà kampani´ w mediach, pod has∏em:„Schlafmünzen”, która na wiosn´ oraz na jesieni 2001 r. zachća∏a spo-∏eczeƒstwo niemieckie do zwrotu przechowywanych monet. Wed∏ug

107

31 Pozosta∏e 4 centra testowe znalaz∏y si´ w Holandii, Finlandii, Hiszpanii i Francji.

badaƒ przeprowadzonych w Niemczech przed wprowadzeniem eurodo obiegu 9 milionów gospodarstw domowych (z 37,5 miliona) prze-chowywa∏o w swoich domach od 6 do 10 miliardów sztuk monet nie-mieckich. Dzi´ki podj´tym dzia∏aniom informacyjnym wartoÊç monetnominowanych w markach niemieckich znajdujàcych si´ w obieguspad∏a jeszcze w 2001 r. z 8,2 miliarda EUR do 6,4 miliarda EUR.Równie˝ wartoÊç banknotów narodowych w obiegu zmniejszy∏a si´ze 134 miliardów EUR do 25 miliardów EUR w grudniu 2001 r. Sza-cuje si´, ˝e ok. 2% banknotów, g∏ównie o niskich nomina∏ach, nigdy niezostanie zwróconych.

108


G∏ównà instytucjà odpowiedzialnà za proces wymiany eskudona euro by∏o Ministerstwo Finansów. Nie zosta∏a jednak utworzona˝adna centralna jednostka koordynujàca ca∏y proces wymiany. Powo-∏ana Narodowa Komisja do spraw Euro by∏a skoncentrowana wy∏àcz-nie na narodowej kampanii informacyjnej oraz przygotowaniachdo wprowadzenia euro w sektorze publicznym i prywatnym. BankPortugalii nadzorowa∏ przygotowania do wymiany w sektorze fi-nansowym oraz – poprzez ró˝nego rodzaju grupy kontaktowe z ban-kami komercyjnymi, Ministerstwem Finansów i Mennicà – zajmowa∏si´ wymianà gotówki oraz prowadzeniem swojej w∏asnej kampanii in-formacyjnej.

1.2. AKCEPTACJA SPO¸ECZE¡STWA DLA WPROWA-DZENIA EURO

Pod koniec 2001 r. poparcie dla euro w Portugalii kszta∏towa∏o sińieznacznie poni˝ej Êredniej w strefie euro i wynosi∏o 67%. Wiosnà2002 r. poparcie dla euro wzros∏o do 73%, przy czym pod koniec2002 r. nieznacznie spad∏o do 70%32.


Monety euro z portugalskim rewersem by∏y bite w mennicy ValoraCarregado, banknoty zaÊ by∏y drukowane w Imprensa Nacional i Casada Moeda w Lizbonie. Przed 1 stycznia 2002 r. wyprodukowano w Por-tugalii 537 milionów banknotów euro oraz prawie 1,3 miliarda moneteuro, co stanowi∏o odpowiednio 3,6% banknotów wyprodukowanychw ca∏ej strefie euro oraz 2,5% wszystkich wybitych w strefie euro monet.Najwićej, bo a˝ 259 milionów sztuk, wydrukowano banknotów o no-minale 20 EUR. Banknotów o nominale 200 EUR i 500 EUR wydruko-wano zaledwie 1 milion sztuk.

109

PORTUGALIA


32 Eurobarometer 56 (Autumn 2001), Eurobarometer 57 (Spring 2002), oraz Eurobarome-ter 58 (Autumn 2002).



Latem 2001 r. banki komercyjne z∏o˝y∏y ostateczne zamówieniaw Banku Portugalii na wczeÊniejsze zaopatrzenie w euro. Kwestie samejdystrybucji gotówki banki negocjowa∏y z dwoma firmami zajmujàcymisi´ transportem gotówki. Zaopatrzenie pierwotne w monety rozpocz´-∏o si´ we wrzeÊniu 2001 r., a w banknoty w paêdzierniku 2001 r.Wi´ksze banki zdo∏a∏y zorganizowaç póêniejszà dostaw´, przez cozmniejszy∏y koszty zwiàzane z magazynowaniem gotówki. W listopadzie2001 r. Bank Portugalii og∏osi∏, ˝e pokryje bankom koszty transportu eu-ro, chocia˝ stanowi∏y one niewielkà cz´Êç ca∏kowitych kosztów wymia-ny. Instytucje kredytowe zosta∏y zaopatrzone w 659 milionów sztuk mo-net euro oraz banknoty o wartoÊci 1,8 miliarda EUR.


Zaopatrzenie wtórne rozpocz´∏o si´ na poczàtku grudnia 2001 r.Popyt na gotówk´ w ramach zaopatrzenia wtórnego by∏ bardzo niski. Je-dynie 3,8% banknotów i monet euro przeznaczonych na wczeÊniejszezaopatrzenie przekazano detalistom w ramach zaopatrzenia wtórnego.Duzi klienci banków mogli wynegocjowaç póêniejszà dostaw´ euro orazlepsze jej warunki. Ma∏ym detalistom banki stawia∏y wygórowane warun-ki dostawy euro, przez co wielu z nich zrezygnowa∏o z wczeÊniejszegozaopatrzenia si´ w nowà walut´. Cz´Êç z nich nastawi∏a si´ na u˝ycieeskudo w pierwszych dniach stycznia 2002 r. Inni liczyli na to, ˝e uda imsi´ zaopatrzyç w banku w dostatecznà iloÊç gotówki na poczàtku 2002 r.,aby obs∏ugiwaç klientów w euro. DetaliÊci, w odró˝nieniu od instytucjikredytowych, nie otrzymali ˝adnego zwrotu kosztów.

Kumulacja zaopatrzenia wtórnego nastàpi∏a pod koniec grudnia2001 r., przez co firmy zajmujàce si´ transportem gotówki nie by∏yw stanie w niektórych przypadkach zrealizowaç w odpowiednim termi-nie wszystkich zamówieƒ.

Dla detalistów przygotowano 150 tysićy zestawów startowych, ka˝-dy o wartoÊci 250 EUR (50 tysićy PTE). By∏y one dost´pne od 1 grud-nia 2001 r.


Od 17 grudnia 2001 r. sprzedawano w Portugalii zestawy startowedla ludnoÊci o wartoÊci 10 EUR ka˝dy. IloÊç wyprodukowanych zesta-wów startowych by∏a niewielka – wyprodukowano zaledwie 1 milionzestawów (Êrednio 1 zestaw na 10 osób). Wyst´pujàce braki bankiuzupe∏nia∏y przygotowujàc w∏asne zestawy, do których wykorzystywa∏yotrzymanà wczeÊniej od banku centralnego gotówk´. Dzi´ki temu roz-prowadzanie zestawów startowych trwa∏o do koƒca grudnia 2001 r.

110

1.5. PRZYGOTOWANIA SEKTORA BANKOWEGO DOWPROWADZENIA EURO

Dzi´ki wprowadzeniu nowego systemu p∏atniczego p∏atnoÊci deta-liczne mog∏y byç realizowane w euro ju˝ od 1999 r. Jednak w praktycep∏atnoÊci w euro by∏y rzadkie, a ich liczba wzros∏a dopiero pod koniec2001 r. Czeki, które w Portugalii mo˝na otrzymaç bezpoÊrednio w ban-kach lub w bankomatach, by∏y rozprowadzane od 1 paêdziernika2001 r. w nowym formacie, umo˝liwiajàcym realizacj´ p∏atnoÊci w eu-ro. Do koƒca grudnia 2001 r. blankiety do czeków w eskudo by∏y do-st´pne w bankach lub na zamówienie telefoniczne. Banki zosta∏y praw-nie zobowiàzane do przyjmowania czeków wystawionych w eskudodo koƒca 2001 r. Jednak takie czeki mog∏y byç rozliczane jedynie dwu-stronnie mi´dzy bankami, poniewa˝ system rozliczeniowy dla czekóww eskudo zosta∏ zamkni´ty 28 lutego 2002 r.

Chocia˝ terminale p∏atnicze POS by∏y przygotowywane do obs∏ugieuro w trakcie ca∏ego trzyletniego okresu przejÊciowego, p∏atnoÊci roz-pocz´∏y si´ dopiero po dostosowaniu terminali do realizowania p∏atno-Êci wy∏àcznie w euro. Automatyczna konwersja odby∏a si´ pod koniecgrudnia 2001 r., chocia˝ niektórzy detaliÊci wczeÊniej zainicjowali od-powiednie dzia∏ania. Niektóre starsze urzàdzenia do obs∏ugi p∏atnoÊcibezgotówkowych musia∏y zostaç wycofane z u˝ycia.

Zgodnie z wprowadzonà ustawà banki komercyjne mog∏y konwer-towaç rachunki na euro od 1 paêdziernika 2001 r., chyba ˝e klient za-˝yczy∏ sobie przewalutowania w okresie póêniejszym. W praktyce nie-wielu klientów wnioskowa∏o o przesunićie wymiany i masowa konwer-sja rachunków nastàpi∏a w paêdzierniku 2001 r. Wi´kszoÊç banków za-koƒczy∏a konwersj´ rachunków w listopadzie 2001 r. Pod koniecgrudnia 2001 r. zosta∏y skonwertowane wszystkie rachunki i inne pro-dukty bankowe. Nie zanotowano przy tym ˝adnych problemów.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU ESKUDOPORTUGALSKIEGO I EURO

Okres podwójnego obiegu eskudo i euro trwa∏ od 1 stycznia do 28lutego 2002 r. Z koƒcem okresu podwójnego obiegu eskudo portugal-skie straci∏o status prawnego Êrodka p∏atniczego.

Wed∏ug badania przeprowadzonego przez organizacj´ zrzeszajàcàma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa – IAPMEI – w czasie dwóch pierwszychdni roboczych stycznia 2002 r., ponad 90% transakcji gotówkowychby∏o przeprowadzanych w eskudo. Spowodowane to by∏o tym, ˝e ludziechcieli pozbyç si´ wycofywanych narodowych banknotów i monet. U˝y-cie euro stopniowo wzrasta∏o i 4 stycznia 2002 r. przekroczy∏o 50%. Na-st´pnego dnia wynios∏o ju˝ 60%, a 10 stycznia wzros∏o do 70%. Pod ko-

111


niec stycznia 2002 r. ponad 95% transakcji gotówkowych by∏o przepro-wadzanych w euro, podobnie jak w innych paƒstwach strefy euro. Wyso-koÊç wspó∏czynnika EPR by∏a równie˝ poczàtkowo ni˝sza ni˝ Êredniaw strefie euro, cz´Êciowo z powodu opóênieƒ w transporcie zwracanychbanknotów do banku centralnego. Pod koniec lutego 2002 r. EPR wzrós∏do 84%, a wić do poziomu zbli˝onego do Êredniej w ca∏ej strefie euro.


G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu w Portugalii by-∏y: bankomaty, sektor bankowy oraz sektor detaliczny.

BANKOMATY

Przystosowanie bankomatów do wydawania euro by∏o w Portugaliiwolniejsze ni˝ w innych paƒstwach, jednak zastosowana metoda by∏a do-brze zaprojektowana i dostosowanie przebieg∏o pomyÊlnie. Bankomatyzosta∏y przeprogramowane w pierwszych kilku dniach stycznia 2002 r.W tym czasie niektóre bankomaty wydawa∏y jeszcze eskudo. Poniewa˝ 30i 31 grudnia to w Portugalii dni, podczas których odnotowuje si´ najwi´k-sze wykorzystanie bankomatów, banki nie chcia∏y przeprowadzaç pracdostosowujàcych bankomaty w tych dniach, bo wiàza∏oby si´ to z ich wy-∏àczeniem z u˝ycia. Najcz´Êciej u˝ywane bankomaty zosta∏y dostosowanejako pierwsze i oznaczone dobrze widocznym ˝ó∏tym znakiem. Chocia˝w dniu 1 stycznia 2002 r. by∏o dostosowanych zaledwie 63% bankoma-tów, to ich wykorzystanie stanowi∏o 86% ca∏kowitego wykorzystania ban-komatów w Portugalii. Dzi´ki rozwini´tej sieç bankomatów i koordynacjiakcji mi´dzy bankami dost´p ludnoÊci do bankomatów wydajàcych eurozosta∏ zapewniony od poczàtku okresu podwójnego obiegu, tj. 1 stycznia2002 r. Proces dostosowywania bankomatów zosta∏ zakoƒczony 4 stycz-nia 2002 r., czyli wczeÊniej, ni˝ zak∏adano. Bankomaty wydawa∏y od po-czàtku banknoty o nomina∏ach 5, 10 i 20 EUR. Przedsi´biorstwado transportu gotówki monitorowa∏y drogà elektronicznà stan za∏adowa-nia bankomatów i uzupe∏nia∏y pojawiajàce si´ niedobory.

SEKTOR BANKOWY

Dzieƒ 1 stycznia 2001 r. by∏ dniem wolnym od pracy i oddzia∏y ban-ków komercyjnych by∏y wówczas zamkni´te. Aby umo˝liwiç detalistomdost´p do gotówki euro, szczególnie w sytuacji niewielkiego poziomu za-opatrzenia wtórnego, 9 oddzia∏ów Banku Portugalii by∏o czynnychw tym dniu. Przed oddzia∏ami banku centralnego tworzy∏y si´ d∏ugie ko-lejki, w których wi´kszoÊç stanowili jednak nie handlowcy, ale zwykli oby-watele, którzy chcieli wymieniç eskudo na euro. Niektórzy czekali w d∏u-gich kolejkach po euro, aby symbolicznie uczestniczyç w historycznymwydarzeniu. Inni, szczególnie osoby starsze, nie rozumieli, ˝e okres po-dwójnego obiegu b´dzie trwa∏ przez dwa miesiàce. Kolejki przed kasamibanków ustawia∏y si´ jeszcze przez dwa kolejne tygodnie stycznia 2002 r.

112

SEKTOR DETALICZNY

Niska wartoÊç zaopatrzenia wtórnego (spowodowana niechćià de-talistów do wczeÊniejszego zaopatrywania si´ w euro) doprowadzi∏ado tego, ˝e w niektórych rejonach zabrak∏o monet i banknotów o ni-skich nomina∏ach. Wiele sklepów musia∏o wydawaç reszt´ w eskudow pierwszych dniach stycznia 2002 r. Jednak najwi´ksze sklepy by∏yprzygotowane do prowadzenia transakcji w euro od poczàtku okresuwymiany. 80% sektora detalicznego by∏o przygotowane do obs∏ugi w eu-ro w po∏owie stycznia 2002 r. Co ciekawe, u˝ycie kart p∏atniczych niewzros∏o na poczàtku roku, prawdopodobnie dlatego, ˝e ludzie z cieka-woÊcià u˝ywali nowej waluty.

Aby nie stwarzaç wra˝enia, ˝e wprowadzenie euro spowodowa∏owzrost cen, Narodowa Komisja do spraw euro wyda∏a zarzàdzenie, abyroczne podwy˝ki cen zosta∏y przesuni´te ze stycznia na marzec 2002 r.

Zaokràglanie cen stanowi∏o dla detalistów problem z powodu tzw.cen psychologicznych33. Dlatego te˝ niektórzy handlowcy ju˝ od mo-mentu podwójnego podawania cen w paêdzierniku 2001 r. zmienili ce-ny towarów w taki sposób, aby ceny w euro by∏y „cenami psychologicz-nymi”. Ceny najwa˝niejszych produktów zosta∏y zamienione jednak do-piero 1 stycznia 2002 r. Podwójne podawanie cen by∏o obowiàzkowedo koƒca lutego 2002 r., lecz kontynuowano t´ praktyk´ równie˝ w póê-niejszym okresie.

2.3. WYMIANA ESKUDO PORTUGALSKICH NA BANK-NOTY I MONETY EURO

Banki w Portugalii by∏y prawnie zobowiàzane do bezp∏atnej wy-miany banknotów i monet eskudo do koƒca czerwca 2002 r. Jednakcz´sto zdarza∏y si´ przypadki, ˝e banki odmawia∏y obs∏ugi osób nie b´-dàcych klientami banku, ˝àda∏y op∏at za wymian´ lub wymienia∏y tylkodo pewnej kwoty. Cz´ste skargi klientów zmusi∏y bank centralnydo przypomnienia bankom o na∏o˝onych na nie zobowiàzaniach.

Osoby, które nie wymieni∏y eskudo w bankach do koƒca czerwca2002 r., mogà dokonaç wymiany w banku centralnym. Bank Portugaliiwymienia∏ monety do koƒca 2002 r. Banknoty natomiast b´dzie mo˝-na wymieniaç przez nast´pnych 20 lat.

2.4. WYCOFYWANIE ESKUDO PORTUGALSKICHZ OBIEGU

W Portugalii nie zorganizowano ogólnonarodowej kampanii na rzeczwycofania z obiegu monet o niskich nomina∏ach, poniewa˝ obawiano si´,˝e mog∏oby zabraknàç w obiegu monet eskudo. Banki jednak organizowa-∏y w∏asne akcje charytatywne w celu zebrania bilonu pod koniec 2001 r.

113

33 Ceny psychologiczne sà ustalane w oparciu o przeÊwiadczenie, ˝e niektóre ceny sà le-piej akceptowane przez klientów, sprawiajà bowiem wra˝enie ni˝szych lub dok∏adnie skal-kulowanych, np. 29,99 lub 1,45.

W przeciwieƒstwie do sytuacji w ca∏ej strefie euro, liczba bankno-tów eskudo w obiegu wzros∏a nieznacznie w grudniu 2001 r. Tempowycofywania starych banknotów w styczniu 2002 r. by∏o równie˝ mniej-sze ni˝ Êrednio w strefie euro. Pomimo tego 85% wartoÊci banknotów,które by∏y w obiegu pod koniec grudnia 2001 r., zosta∏o zwróconychdo koƒca lutego 2002 r., co stanowi iloÊç porównywalnà do notowanejw innych paƒstwach strefy euro. Wycofywanie monet eskudo przebie-ga∏o znacznie wolniej – jedynie 13% (wed∏ug wartoÊci) zosta∏o zwróco-nych do koƒca lutego 2002 r. Spowodowane to by∏o problemami z ichzbieraniem, sortowaniem i przechowywaniem. Problemy zwiàzanez niewystarczajàcymi mocami przerobowymi pojawia∏y si´ na poziomiefirm przewozowych. Organizujàc proces wymiany zdecydowano, ˝epriorytetowà sprawà b´dzie dystrybucja monet euro, a dopiero potemodebranie monet eskudo od wi´kszych detalistów, którzy byli w staniesami sortowaç monety wed∏ug nomina∏ów. W wyniku powy˝szych decy-zji mniejsi detaliÊci musieli czekaç do 10 dni na zap∏at´ za wycofanemonety eskudo. Aby zmniejszyç ponoszone przez nich koszty, bank cen-tralny zgodzi∏ si´ sfinansowaç transport monet euro.

114


Proces wprowadzania euro do obiegu we W∏oszech nadzorowanyby∏ przez Komitet Narodowy ds. Euro, na którego czele sta∏ przedsta-wiciel Ministerstwa Gospodarki i Finansów. W sk∏ad Komitetu wchodzi-li reprezentanci w∏oskiego rzàdu, Banku W∏och, W∏oskiego Stowarzy-szenia Bankowego oraz przedstawiciele biznesu i grup konsumenckich.Instytucjà odpowiedzialnà za szczegó∏owe kwestie dotyczàce wymianylirów w∏oskich na euro by∏ Bank W∏och.


Zadanie przeprowadzenia kampanii informacyjno-promocyjnej nt.nowej waluty spoczywa∏o na Ministerstwie Skarbu (wspieranym przezKomitet Narodowy ds. Euro), Banku W∏och, W∏oskim StowarzyszeniuBankowym oraz Instytucie Studiów ds. Dóbr Konsumpcyjnych. Rzàdw∏oski, w ramach dzia∏aƒ informacyjnych, wys∏a∏ bezp∏atnie do wszyst-kich gospodarstw domowych specjalne kalkulatory s∏u˝àce do przelicza-nia kwot z lirów w∏oskich na euro. Du˝à rol´ w narodowej kampaniiodegra∏ Bank W∏och, dostarczajàc informacji o wyglàdzie banknotóweuro (oraz ich zabezpieczeniach), a tak˝e o najwa˝niejszych aspektachwprowadzania euro, w tym warunkach wymiany lirów w∏oskich na no-we banknoty i monety.

W kampanii w mediach wzi´∏y udzia∏ znane w∏oskie postacie. W 30--sekundowych reklamach informowa∏y one o najwa˝niejszych aspek-tach dotyczàcych wprowadzenia euro do obiegu, m.in.: o datach klu-czowych dla tego procesu, nieodwo∏alnych kursach wymiany oraz o ko-niecznoÊci dokonywania dok∏adnych przeliczeƒ kwot z lirów na euro.Kampania informacyjna we W∏oszech skierowana by∏a równie˝ do tychgrup spo∏ecznych, które mog∏y mieç najwi´ksze problemy z przystoso-waniem si´ do nowej waluty, jak np. osoby starsze czy niepe∏nospraw-ne. Jedna z reklam telewizyjnych przeznaczona by∏a w∏aÊnie dla nich.W kampanii pos∏ugiwano si´ powszechnie sloganem: „W Europie liczysi´ w euro” (In Europa si conta in euro). Najbardziej intensywny etapkampanii informacyjno-promocyjnej w mediach rozpoczà∏ si´ wewrzeÊniu 2001 r., tj. po ujawnieniu przez EBC informacji o zabezpie-czeniach banknotów euro. W radiu oraz telewizji informowano o prak-tycznych kwestiach zwiàzanych z procesem przyjmowania euro, takich

115

W¸OCHY


jak: warunki wymiany lirów w∏oskich na euro, wydawanie reszty w no-wej walucie oraz sposób wystawiania czeków w euro.

Intensywna kampania informacyjna przyczyni∏a si´ do wzrostu po-pularnoÊci euro wÊród spo∏eczeƒstwa. Pod koniec 2001 r. zadowoleniez wprowadzenia euro w UGW wyra˝a∏o 79% badanych, natomiastpod koniec 2002 r. – 76%34.


Druk banknotów euro mia∏ miejsce w Banku W∏och, natomiastprodukcja monet odbywa∏a si´ w rzymskiej mennicy. Do koƒca2001 r. wyprodukowano tam 2,4 miliarda sztuk banknotów euroi 7,9 miliarda sztuk monet euro. Udzia∏ W∏och w ca∏oÊci produkcjieuro w UGW wyniós∏ 16,4% w przypadku banknotów i 15,4% w przy-padku monet euro.



Zaopatrzenie instytucji kredytowych oraz urz´dów pocztowychw monety euro rozpocz´∏o si´ we W∏oszech 1 wrzeÊnia 2001 r., nato-miast w banknoty euro – 1 listopada 2001 r. Ogó∏em do powy˝szychinstytucji dostarczono, w ramach wczeÊniejszego zaopatrzenia, bankno-ty euro o wartoÊci ponad 21 miliardów EUR oraz monety w liczbie 6miliardów sztuk.


Przy dokonywaniu zaopatrzenia wtórnego W∏ochy wprowadzi∏y roz-ró˝nienie na wi´kszych i mniejszych detalistów, przyznajàc pierwszeƒ-stwo dostaw tym najwi´kszym. W rezultacie najwi´ksi handlowcyotrzymywali banknoty euro od 1 paêdziernika 2001 r., a monety euro– od 1 grudnia 2001 r. Drobni detaliÊci mogli dokonaç wczeÊniejsze-go zaopatrzenia w nowà walut´ dopiero od 15 grudnia 2001 r.

Surowe kary za wczeÊniejsze wprowadzenie euro do obiegu znie-chći∏y wielu detalistów do nabycia nowej waluty przed 1 stycznia2002 r. W rezultacie jedynie 10% z nich zdecydowa∏o si´ na dokonaniewczeÊniejszego zaopatrzenia. Wi´kszoÊç z detalistów, zw∏aszcza tych,którzy potrzebowali banknotów i monet euro o ∏àcznej wartoÊci nieprzekraczajàcej kilkuset euro, nie zdecydowa∏a si´ na wczeÊniejszà do-staw´.

Handlowcy detaliczni oraz inne podmioty otrzyma∏y w sumie bank-noty euro o wartoÊci ok. 54 milionów EUR (co stanowi∏o ok. 10%

116


banknotów euro dostarczonych instytucjom kredytowym) oraz prawie225 milionów sztuk monet euro.


Aby umo˝liwiç spo∏eczeƒstwu we W∏oszech zapoznanie si´ z nowàwalutà jeszcze przed 1 stycznia 2002 r., udost´pniono 30 milionów ze-stawów startowych zawierajàcych 53 monety euro o wartoÊci 12,91EUR. Ich sprzeda˝ rozpocz´∏a si´ 15 grudnia 2001 r. g∏ównie w instytu-cjach kredytowych. Cena jednego zestawu wynosi∏a 25 tysićy ITL, tj.by∏a zbli˝ona do jego wartoÊci nominalnej.


Banki we W∏oszech by∏y zachćane do przeprowadzenia wcze-Êniejszej konwersji na euro rachunków utrzymywanych w lirachw∏oskich, tj. w trzecim kwartale 2001 r. Jednak ze wzgl´du na fakt, i˝w trzyletnim okresie przejÊciowym (od poczàtku 1999 r. do koƒca2001 r.), w odniesieniu do produktów i us∏ug w euro obowiàzywa∏azasada „brak nakazu, brak zakazu”, oznaczajàca m.in. pe∏nà swobod´wyboru waluty przez klientów instytucji finansowych, banki musia∏yuzyskaç zgod´ (bezpoÊrednià lub „milczàcà”) posiadaczy rachunkówprzed dokonaniem konwersji tych rachunków na euro. Wi´kszoÊçbanków w strefie euro poinformowa∏a swoich klientów, ˝e zamiana ta-ka zostanie przeprowadzona, je˝eli do wyznaczonego dnia klient niewyrazi sprzeciwu. We W∏oszech jednak banki poprosi∏y swoichklientów o wyraênà zgod´ na wczeÊniejsze przewalutowanie ra-chunków, uzyskujàc niewielkà liczb´ odpowiedzi. Dlatego przepro-wadzi∏y one konwersj´ wi´kszoÊci rachunków na euro dopieroz koƒcem 2001 r. po przyjćiu zasady „milczàcej zgody” klientów(wiàza∏o si´ to z wydaniem odpowiedniego dekretu w tej sprawie).

Terminale p∏atnicze POS by∏y we W∏oszech przystosowywanedo realizowania transakcji w nowej walucie stopniowo – w pierwszychtygodniach stycznia 2002 r.

2.1. OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU LIRA W¸OSKIE-GO I EURO

1 stycznia 2002 r. rozpoczà∏ si´ okres podwójnego obiegu lira w∏o-skiego i euro. Do 28 lutego 2002 r. obie waluty posiada∏y status praw-nego Êrodka p∏atniczego i mog∏y byç u˝ywane w transakcjach gotów-

117


kowych. Z dniem 1 marca 2002 r. banknoty i monety euro sta∏y si´ je-dynym prawnym Êrodkiem p∏atniczym na terenie W∏och.

We W∏oszech tempo wprowadzania euro do obiegu w pierw-szych dniach stycznia 2002 r. by∏o nieco wolniejsze ni˝ w innychpaƒstwach UGW, m.in. ze wzgl´du na niewielkà liczb´ handlowców,która zdecydowa∏a si´ na wczeÊniejsze zaopatrzenie w nowà walut´,oraz dlatego, i˝ spo∏eczeƒstwo w∏oskie przezornie wyp∏aci∏o w po∏o-wie grudnia 2001 r. prawie 10 bilionów ITL, zwi´kszajàc w ten sposóbzapasy waluty narodowej podlegajàcej wymianie na euro. Niemniejjednak pod koniec stycznia 2002 r. ponad 90% transakcji by∏o prze-prowadzanych w euro.


G∏ównymi kana∏ami wprowadzania euro do obiegu we W∏oszechby∏y: bankomaty, sektor bankowy i sektor detaliczny. Aby przyspieszyçproces przyjmowania nowej waluty we W∏oszech, w gotówce euro wy-p∏acano równie˝ emerytury, które zawiera∏y banknoty o niskich nomi-na∏ach, np. 5 EUR.

BANKOMATY

Tempo dostosowywania bankomatów we W∏oszech by∏o nieco wol-niejsze ni˝ w innych paƒstwach strefy euro. Do 2 stycznia 2002 r. prze-programowano jedynie 33%. Dopiero po 10 stycznia 2002 r. wszyst-kie bankomaty rozpocz´∏y wydawanie banknotów euro. Urzàdzeniate zasilano w banknoty o nomina∏ach: 10 EUR, 20 EUR i 50 EUR. Ban-komaty, których nie uda∏o si´ dostosowaç, przez kilka pierwszych dnistycznia 2002 r. nadal wyp∏aca∏y narodowe banknoty, co utrudnia∏o de-talistom wydawanie reszty w euro. W dniu 1 stycznia 2002 r. mia∏a miej-sce wi´ksza ni˝ zazwyczaj o tej porze roku liczba transakcji realizowa-nych za poÊrednictwem bankomatów. Spo∏eczeƒstwo we W∏oszech do-kona∏o w tym dniu ponad 2 milionów wyp∏at.

SEKTOR BANKOWY

W pierwszych dwóch tygodniach stycznia 2002 r. w bankach two-rzy∏y si´ d∏ugie kolejki. Czeka∏y w nich nie tylko osoby, zamierzajà-ce dokonaç wymiany lirów na nowà walut´ w kasie banku, ale rów-nie˝ osoby, które chcia∏y wyp∏aciç emerytur´ w nowej walucie lubop∏aciç rachunki. Choç stanowi∏o to dodatkowe obcià˝enie dla sek-tora bankowego, to jednak przyczyni∏o si´ do szerokiego rozpo-wszechnienia banknotów euro wÊród w∏oskiego spo∏eczeƒstwa. Ko-lejki tworzy∏y si´ równie˝ w urz´dach pocztowych, które by∏y upo-wa˝nione do dokonywania wymiany dotychczasowej waluty na eu-ro. Klienci przy okienku bankowym i pocztowym zadawali du˝o py-taƒ zwiàzanych z wprowadzeniem euro, dlatego przeci´tnie obs∏ugapojedynczej osoby wyd∏u˝y∏a si´ z 3 do 7 minut.

118

SEKTOR DETALICZNY

Jednym z g∏ównych kana∏ów wprowadzania euro do obiegu by∏ sek-tor detaliczny. DetaliÊci we W∏oszech na ogó∏ stosowali si´ do zaleceniaw∏adz narodowych, aby w miar´ mo˝liwoÊci wydawaç reszt´ tylko w no-wej walucie. W supermarketach jako reszt´ wrćzano równie˝ bank-noty o niskich nomina∏ach, np. 5 EUR, w które nie zaopatrzono ban-komatów. W mniejszych sklepach, z powodu niskiego poziomu zaopa-trzenia wtórnego, pojawi∏y si´ niedobory takich banknotów.

We W∏oszech, podobnie jak w innych paƒstwach strefy euro, abyzmniejszyç obcià˝enie dla sektora detalicznego i bankowego, promowa-no dokonywanie p∏atnoÊci w formie bezgotówkowej. W rezultacie licz-ba p∏atnoÊci elektronicznych po wprowadzeniu euro do obiegu weW∏oszech wzros∏a o ponad 30%.

Dostosowania do nowej waluty wymaga∏y równie˝ automaty wrzu-towe. We W∏oszech producenci automatów potrzebowali ponaddwóch miesićy w 2002 r. na przeprogramowanie wszystkich urzà-dzeƒ.

2.3. WYMIANA LIRÓW W¸OSKICH NA BANKNOTYI MONETY EURO

Wymian´ lirów w∏oskich na euro umo˝liwi∏y: Bank W∏och, bankikomercyjne oraz urz´dy pocztowe.

We wszystkich oddzia∏ach Banku W∏och bezp∏atna wymiana do-tychczasowych banknotów i monet na nowà walut´ b´dzieprowadzona do 29 lutego 2012 r. Do 31 marca 2002 r. w Banku W∏ochmia∏a miejsce równie˝ bezp∏atna wymiana na euro banknotów nomino-wanych w pozosta∏ych 11 walutach narodowych paƒstw cz∏onkowskichUGW.

Banki komercyjne i urz´dy pocztowe we W∏oszech oferowa∏y wy-mian´ lirów w∏oskich na euro do koƒca czerwca 2002 r. Generalnienie pobiera∏y one op∏at od w∏asnych klientów. Natomiast w przypad-ku pozosta∏ych osób wymiana by∏a bezp∏atna do limitu 258 EUR.

2.4. WYCOFYWANIE LIRÓW W¸OSKICH Z OBIEGU

Wycofywanie lirów w∏oskich z obiegu przebiega∏o we W∏oszechwolniej ni˝ w innych paƒstwach strefy euro. Mimo ˝e w drugiej po∏o-wie 2001 r. zorganizowano charytatywnà zbiórk´ monet dla osób cier-piàcych na choroby nowotworowe, ogólna liczba wycofanych monetpod koniec 2001 r. by∏a niewielka. Od 1 stycznia 2002 r. banki zach´-ca∏y detalistów do sortowania zwracanych monet w specjalnych opako-waniach, za które pobiera∏y ni˝sze op∏aty ni˝ zazwyczaj.

W celu zwi´kszenia bezpieczeƒstwa przewo˝enia i przechowywaniadotychczasowej waluty banki i urz´dy pocztowe by∏y upowa˝nionedo znakowania wycofywanych banknotów. W grudniu 2001 r. zosta∏uchwalony specjalny akt prawny regulujàcy t´ kwesti´. Znakowanebanknoty mia∏y byç niszczone przez bank centralny. Operacja ta mia∏a

119

na celu uniemo˝liwienie ponownego wprowadzenia narodowych bank-notów do obiegu, np. wskutek kradzie˝y. Jednak˝e, jak wykaza∏a prak-tyka, nieliczne banki skorzysta∏y z tego udogodnienia, ze wzgl´du na to,˝e zosta∏o ono wprowadzone relatywnie póêno, a specjalne urzàdzeniado znakowania nie by∏y powszechnie dost´pne.

120

PODSUMOWANIE

Proces wprowadzenia euro do obiegu przebieg∏ sprawnie i zakoƒczy∏si´ sukcesem. Wymiana banknotów i monet, w 12 krajach obejmujà-cych swoim zasi´giem ponad 300 milionów obywateli, by∏a przedsi´-wzićiem na niespotykanà dotàd skal´ i potencjalnie mog∏a rodziç wie-le komplikacji. Dzi´ki w∏aÊciwej strategii i efektywnej realizacji poszcze-gólnych jej elementów Europa mog∏a ze spokojem i zadowoleniemprzywitaç euro 1 stycznia 2002 roku. Niewielkie problemy czy niedocià-gnićia, które wystàpi∏y w niektórych krajach, nie mia∏y wi´kszego zna-czenia przy tak du˝ej skali przedsi´wzićia, a dzi´ki szybkiemu ich eli-minowaniu nie by∏y szczególnie dotkliwe.

Ca∏y proces wprowadzenia euro mo˝na podzieliç na trzy etapy: pro-dukcj´ banknotów i monet, kampani´ informacyjnà i dystrybucj´ go-tówki euro. Ka˝dy etap mia∏ istotne znaczenie i tylko prawid∏owy ichprzebieg gwarantowa∏ sukces.

Przedsi´wzićie to by∏o stale koordynowane na szczeblu wspólno-towym. Jednym z g∏ównych organów odpowiedzialnych za jego reali-zacj´ by∏ Europejski Bank Centralny, który wyda∏ odpowiednie regula-cje, m.in. dotyczàce wczeÊniejszego zaopatrzenia w euro, a poprzezspecjalnie powo∏any Komitet koordynujàcy proces przyjmowania no-wej waluty na bie˝àco monitorowa∏ przebieg dzia∏aƒ. Ze wzgl´duna wag´ sprawy w koordynacj´ zosta∏ w∏àczony, oprócz Komisji Euro-pejskiej, tak˝e Europol.

Jednak najwa˝niejsze zadania do zrealizowania pozosta∏y po stro-nie ka˝dego z 12 paƒstw, które przyj´∏y wspólnà walut´. Dla sprawne-go przeprowadzenia wymiany stworzono narodowe plany wprowadze-nia euro. Ka˝dy z krajów mia∏ du˝à swobod´ dzia∏ania – dlatego opisa-ne w poprzednich rozdzia∏ach przedsi´wzićia poszczególnych paƒstwnie ró˝ni∏y si´ od siebie w tak znaczàcy sposób. JednoczeÊnie wszystkienarodowe plany mia∏y zbie˝ne cele oraz elementy kluczowe dla tegoprocesu, w cz´Êci narzucone przez EBC, np. rozpoczćie informowaniao zabezpieczeniach banknotów euro czy o mo˝liwoÊci wczeÊniejszegozaopatrywania w gotówk´ euro (pierwotnego i wtórnego).

Dbajàc o interesy swoich obywateli, instytucje publiczne, takie jakbanki centralne czy ministerstwa, wspólnie dzia∏a∏y na rzecz sprawnegowprowadzenia euro. Niektóre kraje rozpocz´∏y przygotowania wyjàtko-wo wczeÊnie, nawet w 1995 r. (tak by∏o w przypadku Niemiec). Nie-mniej jednak najwa˝niejsze dzia∏ania zosta∏y podj´te w latach1999–2001. W wielu paƒstwach w przedsi´wzićie to by∏y w∏àczoneró˝nego rodzaju organizacje spo∏eczne oraz gospodarcze, co pomog∏olepiej przeprowadziç ca∏y proces.

Produkcj´ banknotów i monet euro, z ma∏ymi wyjàtkami, powie-rzono drukarniom i mennicom umiejscowionym w poszczególnychkrajach strefy euro. Zadanie to zosta∏o wykonane prawid∏owo.

121

Tak˝e dystrybucja w ramach zaopatrzenia pierwotnego oraz wtór-nego przebieg∏a sprawnie. Pomimo ˝e ca∏a operacja trwa∏a zaledwiekilka miesićy, tj. rozpocz´∏a si´ dopiero cztery miesiàce przed „godzinàzero”, czyli we wrzeÊniu 2001 r., nie zanotowano wi´kszych k∏opotów.Ponadto, pomimo ró˝nego sposobu zaplanowania dystrybucji w krajachUGW, np. w zakresie terminów oraz kolejnoÊci zaopatrywania poszcze-gólnych podmiotów w gotówk´, proces ten wsz´dzie przebieg∏ spraw-nie. Wycofywanie starych banknotów, koƒczàce proces wymiany, po-dobnie jak poprzednie dzia∏ania, by∏o przeprowadzone profesjonalniei rzetelnie, choç nie unikni´to k∏opotów z ich sortowaniem i sk∏adowa-niem. Spowodowa∏o to wyd∏u˝enie si´ procesu wycofywania walut na-rodowych.

Bardzo istotnà rol´ w ca∏ym procesie wprowadzania euro do obieguodegra∏a kampania informacyjna – organizowana zarówno na szczebluwspólnotowym, jak i narodowym. Europejski Bank Centralny, wewspó∏pracy z narodowymi bankami centralnymi, przeprowadzi∏ kampa-ni´ „EURO 2002”, której g∏ównym celem by∏o zapoznanie obywatelipaƒstw strefy euro z wyglàdem nowych banknotów i monet, ich zabez-pieczeniami i nomina∏ami oraz zasadami i harmonogramem wprowa-dzenia euro do obiegu.

Z kolei narodowe kampanie informacyjne by∏y adresowane ju˝do konkretnych grup odbiorców, np. poszczególnych grup spo∏ecznych,sektora bankowego czy sektora handlu detalicznego.

Tu˝ przed wprowadzeniem nowej waluty, w drugiej po∏owie grudnia2001 r., tak˝e obywatele wszystkich paƒstw strefy euro mogli zaznajo-miç si´ z nowà walutà poprzez nabywanie zestawów startowych z∏o˝o-nych z ró˝nych nomina∏ów monet euro. Zestawy cieszy∏y si´ ogólniedu˝ym zainteresowaniem, do czego przyczyni∏a si´ kampania informa-cyjna. W znacznym stopniu u∏atwi∏y te˝ dokonywanie pierwszych zaku-pów w styczniu 2002 r.

Dowodem skutecznego i bardzo dobrze przeprowadzonego procesuwprowadzenia euro by∏o wysokie poparcie dla wspólnej waluty, którewe wszystkich ankietowanych krajach UGW w pierwszej po∏owie2002 r. wzros∏o do 75%, z poziomu 68% pod koniec 2001 r.

122

S¸OWNIK NAJWA˚NIEJSZYCH POJ¢å ZWIÑZANYCHZ WPROWADZENIEM EURO

123

EURO

Euro to nowa waluta europejska, która na mocy Traktatu z Maastrichtobowiàzuje na obszarze Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) od dnia1 stycznia 1999 r. W okresie przejÊciowym, tj. do 31 grudnia 2001 r., eu-ro by∏o u˝ywane wy∏àcznie w obrocie bezgotówkowym, równoleglez 12 walutami narodowymi krajów cz∏onkowskich UGW. Od dnia 1stycznia 2002 r. euro wyst´puje w obrocie gotówkowym; poczàtkowoby∏o u˝ywane równolegle z walutami narodowymi. Okres podwójnegoobiegu trwa∏ od 4 tygodni do 2 miesićy, w zale˝noÊci od kraju. W tymczasie rozpocz´∏o si´ wycofywanie z obiegu banknotów i monet walutnarodowych. Obecnie euro jest jedynym Êrodkiem p∏atniczym na obsza-rze UGW. Kodem walutowym euro jest EUR.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA W¢GLA I STALI

Europejska Wspólnota W´gla i Stali (EWWiS) jest pierwszà organiza-cjà, od której rozpoczà∏ si´ d∏ugi cykl tworzenia Wspólnot Europejskich.Zosta∏a powo∏ana na mocy Traktatu, podpisanego w Pary˝u 18 kwietnia1951 r., przez szeÊç paƒstw europejskich (Republik´ Federalnà Niemiec,Francj´, W∏ochy, Belgi´, Holandi´ i Luksemburg), w celuwspólnego za-rzàdzania zasobami w´gla i stali.

Traktat o EWWiS zapewnia m.in.:– swobodny przep∏yw produktów i swobodny dost´p do êróde∏ pro-

dukcji,– sta∏y nadzór nad rynkiem w celu uniknićia zak∏óceƒ, mogàcych

wystàpiç przy wprowadzeniu kontyngentów produkcyjnych,– przestrzeganie zasad konkurencji i przejrzystoÊci cen,– wsparcie modernizacji sektora oraz jego restrukturyzacji.Zgodnie z Traktatem o po∏àczeniu w∏adz wykonawczych trzech

Wspólnot, podpisanym 2 kwietnia 1965 r., EWWiS zosta∏a w∏àczonaw jedne wspólnotowe ramy instytucjonalne.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA ENERGII ATOMOWEJ

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) to druga z trzechorganizacji tworzàcych Wspólnoty Europejskie. Zosta∏a powo∏anana mocy Traktatu podpisanego w Rzymie 25 marca 1957 r.

Po po∏àczeniu w∏adz wykonawczych trzech Wspólnot Traktat o Eurato-mie nadal formalnie obowiàzuje. Niektóre postanowienia zosta∏y zaktualizo-wane w Jednolitym Akcie Europejskim, który wszed∏ w ˝ycie 1 lipca 1987 r.

Traktat o utworzeniu Euratomu przewidywa∏ m.in. stworzenie i szyb-ki rozwój przemys∏u nuklearnego, jednak˝e ograniczono jego realizacj´(ze wzgl´du na specyfik´ sektora, który dotyczy∏ istotnych interesówpaƒstw cz∏onkowskich) do:

– rozwoju wspólnych badaƒ, zw∏aszcza w ramach wspólnych oÊrod-ków badaƒ naukowych,

– ustalania wspólnych norm ochrony sanitarnej ludnoÊci i pracowni-ków sektora nuklearnego,

125

– udzielania po˝yczek na urzàdzenia wykorzystujàce energi´ atomo-wà do celów cywilnych,

– uzgadniania i regulowania dostaw surowców i paliw nuklearnychu˝ytkownikom z obszaru Wspólnoty,

– powo∏ania w Luksemburgu s∏u˝b kontroli bezpieczeƒstwa instalacjinuklearnych i nadzorowania wykorzystania tych instalacji do celów cy-wilnych.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA

Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) to trzecia z organizacjitworzàcych Wspólnoty Europejskie. Powo∏ano jà w 1957 r. na mocy Trak-tatu Rzymskiego, zawartego przez szeÊç paƒstw: Republik´ Federalnà Nie-miec, Francj´, W∏ochy, Belgi´, Holandi´ i Luksemburg. G∏ówne osiàgni´-cie EWG, zwanej w okresie póêniejszym Wspólnotà Europejskà, to usta-nowienie Jednolitego Rynku Wewn´trznego, opartego na wolnym prze-p∏ywie towarów, us∏ug, osób i kapita∏u mi´dzy paƒstwami cz∏onkowskimi.Uwieƒczeniem integracji gospodarczej jest utworzenie unii walutowej.

UNIA EUROPEJSKA

Unia Europejska zosta∏a ustanowiona Traktatem z Maastricht, podpi-sanym 7 lutego 1992 r. Oparta jest na trzech Wspólnotach Europejskich(EWWiS, Euratom, EWG).

Unia wspiera si´ na trzech filarach:– na pierwszy filar, o charakterze gospodarczym, sk∏adajà si´: unia

gospodarcza i walutowa, unia celna, rynek wewn´trzny, wspólna polity-ka rolna, polityka strukturalna,

– drugim filarem jest wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeƒ-stwa,

– trzeci filar obejmuje zagadnienia z zakresu spraw wewn´trznychi wymiaru sprawiedliwoÊci.

W sk∏ad UE wchodzi obecnie 15 krajów, tj.: Austria, Belgia, Dania,Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg,Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i W∏ochy.

TRAKTAT Z MASTRICHT

7 lutego 1992 r. w Maastricht w Holandii kraje cz∏onkowskie Wspól-not Europejskich podpisa∏y Traktat o Unii Europejskiej. W sferze gospo-darczej wyznaczy∏ on etapy tworzenia oraz podstawowe instytucje UniiGospodarczej i Walutowej (UGW). Wprowadzi∏ obowiàzek stabilizacjicen i unikania nadmiernych deficytów bud˝etowych, umocnienia nieza-le˝noÊci narodowych banków centralnych. Utworzy∏ Europejski InstytutWalutowy (potem przekszta∏cony w Europejski Bank Centralny) i sfor-mu∏owa∏ kryteria zbie˝noÊci, które muszà spe∏niaç kraje aspirujàcedo cz∏onkostwa w UGW. Postanowi∏ o wprowadzeniu od 1.01.1999 r.jednolitej waluty europejskiej euro.

126

UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) (ang. Economic and Moneta-ry Union – EMU) jest kontynuacjà procesu integracji krajów europejskich.

Proces dochodzenia do UGW zosta∏ podzielony na trzy etapy:• Pierwszy: od 1 lipca 1990 r. do 31 grudnia 1993 r. Zadaniem

na tym etapie by∏o utworzenie jednolitego rynku wewn´trznego oparte-go na tzw. czterech swobodach (swobodzie przep∏ywu towarów, us∏ug,osób i kapita∏u na terenie UE).

• Drugi: od 1 stycznia 1994 r. do 31 grudnia 1998 r. Najwa˝niej-szym zadaniem na tym etapie by∏o spe∏nienie przez paƒstwa cz∏onkow-skie kryteriów zbie˝noÊci warunkujàcych przystàpienie do UGW, a tak-˝e powo∏anie Europejskiego Instytutu Walutowego jako zalà˝ka Europej-skiego Banku Centralnego.

• Trzeci: od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r. Z dniem roz-poczćia trzeciego etapu zosta∏a wprowadzona jednolita europejska wa-luta euro, zast´pujàca waluty narodowe, jednak˝e tylko w obiegu bez-gotówkowym.

W sk∏ad UGW wesz∏o 11 krajów cz∏onkowskich Unii Europejskiej –Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luk-semburg, Niemcy, Portugalia i W∏ochy. 1 stycznia 2001 r. dwunastymcz∏onkiem UGW zosta∏a Grecja. Jednolità polityk´ pieni´˝nà na obsza-rze UGW prowadzi Europejski System Banków Centralnych.

STREFA EURO

Strefa euro to zwyczajowa nazwa obszaru sk∏adajàcego si´ z tychpaƒstw UE, które przystàpi∏y do Unii Gospodarczej i Walutowej i przy-j´∏y jednolità walut´ euro (obecnie 12 paƒstw).

EUROPEJSKI SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH

Europejski System Banków Centralnych funkcjonuje od 1 stycznia1999 r. Sk∏ada si´ z Europejskiego Banku Centralnego (jako jednostkicentralnej) oraz z narodowych banków centralnych krajów cz∏onkow-skich Unii Europejskiej (jako jednostek uczestniczàcych). Prowadzi dlaobszaru UGW jednolità polityk´ pieni´˝nà, której g∏ównym celem jeststabilizacja cen. Do zadaƒ ESBC nale˝y m.in. prowadzenie operacji wa-lutowych, utrzymywanie oficjalnych rezerw walutowych krajów cz∏on-kowskich i zarzàdzanie nimi, zapewnienie w∏aÊciwego funkcjonowaniasystemów p∏atniczych oraz sprawowanie nadzoru bankowego.

EUROSYSTEM

Eurosystem stanowi tzw. twardy rdzeƒ ESBC. W sk∏ad Eurosystemuwchodzi Europejski Bank Centralny (jako jednostka centralna) oraz 12banków centralnych krajów UGW (jako jednostki uczestniczàce). Zewzgl´du na fakt, ˝e Eurosystem obejmuje paƒstwa strefy euro, to w∏a-Ênie on de facto prowadzi jednolità polityk´ pieni´˝nà obszaru UGW.

127

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY

Europejski Bank Centralny to najwa˝niejsza instytucja UGW, utwo-rzona na bazie Europejskiego Instytutu Walutowego. Formalna inaugu-racja dzia∏alnoÊci nastàpi∏a w lipcu 1998 r. Jest on instytucjà niezale˝nàod paƒstw cz∏onkowskich, majàcà osobowoÊç prawnà w ka˝dym z nich.

EBC jest odpowiedzialny za realizacj´ zadaƒ ESBC, czyli za:– prowadzenie dla obszaru UGW jednolitej polityki pieni´˝nej, któ-

rej g∏ównym celem jest stabilizacja cen,– prowadzenie operacji walutowych,– utrzymanie oficjalnych rezerw walutowych i zarzàdzanie nimi,– zapewnienie w∏aÊciwego funkcjonowania systemów p∏atniczych,– sprawowanie nadzoru bankowego.EBC ma wy∏àczne prawo do wyra˝ania zgody na emisj´ banknotów

w obszarze UGW. Banknoty mo˝e emitowaç sam EBC lub narodowebanki centralne krajów cz∏onkowskich UGW.

Siedzibà EBC jest Frankfurt nad Menem.Organami decyzyjnymi EBC sà: Zarzàd, Rada Zarzàdzajàca i Rada

Generalna.Zarzàd sk∏ada si´ z przewodniczàcego, wiceprzewodniczàcego i 4

cz∏onków, których kadencja trwa 8 lat i nie jest odnawialna. D∏ugoÊç ka-dencji cz∏onków pierwszego Zarzàdu jest zró˝nicowana, tj. wiceprezesjest mianowany na 4 lata, a pozostali cz∏onkowie sà mianowani na ka-dencje od 5 do 8 lat, co zapewnia ciàg∏oÊç zarzàdzania. Zarzàd jest od-powiedzialny za bie˝àce sprawy EBC – zgodnie z wytycznymi Rady Za-rzàdzajàcej.

Rada Zarzàdzajàca sk∏ada si´ z Zarzàdu oraz prezesów narodowychbanków centralnych sfery euro. Podejmuje ona decyzje konieczne dlarealizacji zadaƒ na∏o˝onych na ESBC.

Rada Generalna sk∏ada si´ z Prezesa i Wiceprezesa Zarzàdu orazprezesów narodowych banków centralnych UE. Rada Generalna pe∏nifunkcje doradcze, wspomagajàce i administracyjne.

EUROPEJSKI INSTYTUT WALUTOWY

Europejski Instytut Walutowy zosta∏ powo∏any 1 stycznia 1994 r. ja-ko zalà˝ek przysz∏ego Europejskiego Banku Centralnego. G∏ównym za-daniem EIW by∏a kontrola przestrzegania zobowiàzaƒ wynikajàcychz drugiego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, w tym funk-cjonowania Europejskiego Systemu Walutowego, oraz przygotowanieprzejÊcia do trzeciego etapu tworzenia UGW. W czerwcu 1998 r. zosta∏przekszta∏cony w Europejski Bank Centralny.

EUROPEJSKI SYSTEM WALUTOWY

Europejski System Walutowy zosta∏ ustanowiony w 1979 r. w celustabilizacji kursów walutowych krajów cz∏onkowskich Wspólnot Euro-pejskich. Zak∏ada∏ Êcis∏à koordynacj´ polityki monetarnej, ekonomiczneji bud˝etowej krajów ówczesnej „dziewiàtki”, a nast´pnie „dwunastki”.

128

Ustala∏ dopuszczalny zakres wahaƒ kursów. Z chwilà utworzenia uniiwalutowej i ustalenia sztywnych kursów wymiany mi´dzy walutami na-rodowymi krajów cz∏onkowskich UGW, Europejski System Walutowystraci∏ racj´ bytu i przesta∏ istnieç.

MECHANIZM KURSÓW WALUTOWYCH

Mechanizm Kursów Walutowych, MKW (ang. Exchange Rate Me-chanism – ERM) to mechanizm ustalania kursów walutowych w ramachEuropejskiego Systemu Walutowego.

Ustala∏ dopuszczalne pasmo wahaƒ kursów walut wchodzàcychdo MKW: poczàtkowo na +/-2,25% (mimo to dla niektórych walut –eskudo, pesety, lira i funta – stosowano szerszy przedzia∏ do +/-6%),a w okresie kryzysu systemu, wywo∏anego recesjà gospodarczàw 1993 r., pasmo to poszerzono do +/-15%.

MECHANIZM KURSÓW WALUTOWYCH II

Mechanizm Kursów Walutowych II, MKW II (ang. Exchange RateMechanism II – ERM II) to mechanizm, wed∏ug którego ustalane sà kur-sy mi´dzy euro a walutami krajów Unii Europejskiej nie b´dàcych cz∏on-kami unii walutowej.

Uczestnictwo w tym mechanizmie jest dobrowolne; od poczàtku na-le˝a∏y do niego Grecja i Dania. Dla greckiej drachmy obowiàzywa∏ prze-dzia∏ wahaƒ +/-15%, natomiast dla korony duƒskiej +/-2,25%.Od 1 stycznia 2001 r. Grecja wesz∏a do UGW i wysz∏a z MKW II.

NIEODWO¸ALNE KURSY WYMIANY

Nieodwo∏alne kursy wymiany, tj.:– wzajemne kursy walut narodowych sfery euro,– kurs euro wobec ka˝dej z walut narodowych sfery euro, zosta∏y

okreÊlone jako liczby z∏o˝one z szeÊciu znaczàcych cyfr (poczàtkowe ze-ro nie jest cyfrà znaczàcà), które nie mogà byç ani skracane, ani zaokrà-glane podczas dokonywania przeliczeƒ.

PAKT STABILNOÂCI I WZROSTU

Pakt StabilnoÊci i Wzrostu, przyj´ty przez Rad´ Europejskàw czerwcu 1997 r., stanowi zabezpieczenie dla strefy euro przed nad-miernymi deficytami bud˝etowymi krajów UGW. Pakt zaleca, byw okresie normalnej koniunktury bud˝ety publiczne by∏y zrównowa-˝one, natomiast w okresie gorszej koniunktury deficyt nie przekracza∏3% produktu krajowego brutto (PBK). Sankcje za przekroczenie tegowskaênika b´dà polegaç na obowiàzku z∏o˝enia nieoprocentowanegodepozytu stabilizacyjnego, który przemieni si´ w ostatecznà kar´ fi-nansowà, jeÊli danemu krajowi nie uda si´ w ciàgu 2 lat zlikwidowaçnadmiernego deficytu. WysokoÊç tych kar zawiera si´ w przedziale

129

od 0,2 do 0,5% PKB, w zale˝noÊci od skali przekroczenia referencyj-nego wskaênika 3%. Sankcje te nie b´dà stosowane w sytuacji, gdyw danym paƒstwie wystàpi recesja gospodarcza charakteryzujàca si´spadkiem PKB wi´kszym ni˝ 2%.

ECU

European Currency Unit – umowna jednostka monetarna Europej-skiego Systemu Walutowego, oparta na koszyku walut dwunastu krajówcz∏onkowskich Wspólnoty Europejskiej. 1 stycznia 1994 r., tj. z dniemrozpoczćia drugiego etapu dochodzenia do UGW, nastàpi∏o zamro˝e-nie koszyka ECU. Dlatego waluty narodowe paƒstw, które wstàpi∏ydo UE w 1995 r. (Austrii, Finlandii i Szwecji), nie zosta∏y w∏àczone do ko-szyka. ECU istnia∏o od 1979 r., z biegiem czasu coraz cz´Êciej u˝ywaneby∏o jako samodzielna „waluta” w handlu oraz jako „waluta” emitowa-nych obligacji. Od 1 stycznia 1999 r. zosta∏o zastàpione przez euro(przeliczone w stosunku 1:1).

KRYTERIA ZBIE˚NOÂCI

Kryteria zbie˝noÊci (ang. convergence criteria) to ustalone w Traktaciez Maastricht kryteria, od których spe∏nienia uzale˝nione jest przyjćie da-nego kraju cz∏onkowskiego Unii Europejskiej do UGW. Kryteria te to:

– stopa inflacji nie wy˝sza ni˝ o 1,5 punktu procentowego od Êred-niej stopy inflacji w trzech krajach UE, gdzie inflacja jest najni˝sza,

– d∏ugoterminowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnichobligacji skarbowych) nie przekraczajàca o wićej ni˝ 2 punkty procen-towe Êredniej stóp procentowych wyst´pujàcych w 3 krajach UE o naj-ni˝szej inflacji,

– deficyt bud˝etowy nie wy˝szy ni˝ 3% PKB,– d∏ug publiczny nie wi´kszy ni˝ 60% PKB,– stabilny kurs wymiany w ciàgu ostatnich 2 lat (bez dewaluacji

waluty).

„BRAK NAKAZU, BRAK ZAKAZU”

Zasada „brak nakazu, brak zakazu” czy, innymi s∏owy, „nie mo˝nazmusiç, nie mo˝na zabroniç” zosta∏a og∏oszona na szczycie Rady Euro-pejskiej w Madrycie w 1995 r. jako obowiàzujàca dla Unii Gospodarczeji Walutowej w okresie przejÊciowym. Oznacza ona swobod´ wyboruprzez podmiot gospodarczy z obszaru UGW, którà walutà – narodowàczy euro – b´dzie si´ w okresie przejÊciowym pos∏ugiwa∏.

OKRES PRZEJÂCIOWY

By∏ to okres, w czasie którego w obrocie bezgotówkowym równole-gle funkcjonowa∏y waluty narodowe oraz euro. Okres przejÊciowy trwa∏na obszarze UGW od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.

130

OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU PIENIÑDZA

By∏ to okres, w którym gotówkowa postaç zarówno euro, jak i wa-lut narodowych paƒstw cz∏onkowskich UGW mia∏a status prawnegoÊrodka p∏atniczego. W tym czasie wycofywano z obiegu banknotyi monety walut narodowych. Okres podwójnego obiegu trwa∏ do 28lutego 2002 r., a trzy paƒstwa okres ten jeszcze skróci∏y: w Holandiitrwa∏ on do 27 stycznia, w Irlandii do 9 lutego i we Francji do 17 lute-go. W Niemczech marka niemiecka straci∏a status prawnego Êrodkap∏atniczego ju˝ 1 stycznia 2002 r., a pos∏ugiwanie si´ markà w okresiepodwójnego obiegu pieniàdza by∏o mo˝liwe jedynie w ograniczonymzakresie.

ZASADA TRÓJKÑTA

Zasada trójkàta to obowiàzek przeliczania waluty narodowej jedne-go kraju UGW na walut´ narodowà innego kraju UGW wy∏àcznie za po-Êrednictwem euro (np. zamieniajàc marki niemieckie na franki francu-skie DEM-EUR-FRF).

ZASADA CIÑG¸OÂCI KONTRAKTÓW

Zasada ciàg∏oÊci kontraktów, przedstawiona w rozporzàdzeniachRady Unii Europejskiej, obejmuje zarówno umowy zawarteprzed wejÊciem w ˝ycie trzeciego etapu UGW, jak i w okresie przej-Êciowym. Zasada ta dotyczy instrumentów prawnych, którymi sà:przepisy prawne, decyzje administracyjne, decyzje sàdowe, umowy,jednostronne czynnoÊci prawne, instrumenty p∏atnicze oprócz bank-notów i monet oraz pozosta∏e instrumenty odnoszàce skutek prawny.Zasada ta oznacza, ˝e z dniem 1 stycznia 1999 r. wszystkie odniesie-nia do ECU zosta∏y zastàpione odniesieniami do euro w stosunku je-den do jednego (1 ECU = 1 EUR). Z dniem 1 stycznia 2002 r. wszyst-kie odniesienia do walut narodowych zastàpiono odniesieniamido euro (z zastosowaniem nieodwo∏alnych kursów wymiany). Wpro-wadzenie euro nie daje ˝adnej ze stron umowy prawa dokonywaniajednostronnych zmian w kontraktach ani tym bardziej ich zerwania.Zmieni∏a si´ jedynie waluta oraz wartoÊç kontraktu wynikajàcaz przeliczenia waluty narodowej na euro. Pozosta∏e elementy kon-traktu pozosta∏y niezmienione.

EURIBOR

EURIBOR jest to stopa procentowa mi´dzynarodowego rynku ban-kowego dla lokat w euro dla danego okresu (7 dni oraz od 1 do 12 mie-sićy), wyra˝ona w stosunku rocznym, ustalana jako Êrednia kwotowaƒ57 pierwszorz´dnych banków, w tym 47 banków z obszaru Unii Gospo-darczej i Walutowej, 4 banków z pozosta∏ych krajów Unii Europejskiejoraz 6 banków spoza UE (4 banków amerykaƒskich, 1 banku szwajcar-skiego i 1 banku japoƒskiego), o godz. 11.00 czasu brukselskiego.

131

EUROLIBOREUROLIBOR (tj. LIBOR dla euro) – stopa procentowa londyƒskiego

rynku mi´dzybankowego dla lokat w euro dla danego okresu (7 dni orazod 1 do 12 miesićy), wyra˝ona w stosunku rocznym, ustalana jakoÊrednia kwotowaƒ 16 pierwszorz´dnych banków, o godz. 11.00 czasulondyƒskiego.

SWIFT

SWIFT (ang. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunica-tions), Towarzystwo ds. Âwiatowej Mi´dzybankowej Finansowej Teleko-munikacji – elektroniczny system przekazywania pieni´dzy mi´dzy ban-kami, dzia∏ajàcy na zasadach niedochodowych, z centrum w Brukseli.

MONETY BULIONOWE

Monetami bulionowymi nazywamy monety bite – za zgodà oficjal-nych w∏adz – z metali szlachetnych (g∏ównie ze z∏ota, srebra i platyny)w nieograniczonych z góry, du˝ych iloÊciach. Przeznaczane sà na celelokacyjne (inwestycyjne).

ZASADA SUBSYDIARNOÂCI (POMOCNICZOÂCI)

Zasada ta mówi, ˝e w dziedziny, które nie podlegajà wy∏àcznej kom-petencji Unii Europejskiej, Unia mo˝e w∏àczyç si´ tylko wtedy, gdy celeplanowanych przedsi´wzi´ç nie mogà byç osiàgni´te w wystarczajàcysposób na szczeblu paƒstw cz∏onkowskich.

132

PRZYDATNE ADRESY INTERNETOWE

PA¡STWO ADRES INTERNETOWY

Europejski Bank Centralny www.euro.ecb.intKomisja Europejska www.europa.eu.int/euroAustria www.oenb.atBelgia www.bnb.beFinlandia www.bof.fiFrancja www.banque-france.frGrecja www.bankofgreece.grHiszpania www.bde.esHolandia www.dnb.nlIrlandia www.centralbank.ieLuksemburg www.bcl.luNiemcy www.bundesbank.dePortugalia www. bportugal.ptW∏ochy www.bancaditalia.it

PolskaNarodowy Bank Polski www.nbp.plCentrum Informacji Europejskiejprzy UKiE www.cie.gov.plEuro Info Centre www.euroinfo.org.pl

135

Opracowali:Ma∏gorzata GlibowskaBeata Pawe∏czykMa∏gorzata SzczeÊMarcin ˚oga∏a

Opracowanie s∏ownika:Krzysztof Jakubiszyn

Projekt graficzny: Agencja Reklamowa EMG

Sk∏ad, druk: Drukarnia NBP

Wyda∏:Narodowy Bank PolskiDepartament Komunikacji Spo∏ecznej00-919 Warszawa, ul. Âwi´tokrzyska 11/21tel. 653-29-91www.nbp.pl

©Narodowy Bank Polski, 2003

Documents

PRZEBIEG PROCESU WPROWADZANIA … dzia‚ania, jak: produkcja banknotŠw i monet euro, kampania in-formacyjna, zaopatrzenie w now‹ walut« przed 1 stycznia 2002 r., sprzedaý zestawŠw