Protokół z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym ... · wybrać prawo tego państwa jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego. _ _ 6 Przyjęty protokół

Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego

Protokół z dnia 23 listopada 2007 r.

o prawie właściwym dla zobowiązań

alimentacyjnych

Tekst przyjęty podczas Dwudziestej Pierwszej

Sesji

Sprawozdanie wyjaśniające

Autor: Andrea Bonomi

Wydawca: Stałe Biuro Konferencji

Churchillplein 6b, Haga, Niderlandy


Protokół z dnia 23 listopada 2007 r.

o prawie właściwym dla zobowiązań

alimentacyjnych

Tekst przyjęty podczas Dwudziestej Pierwszej Sesji


Autor: Andrea Bonomi

Wydawca: Stałe Biuro Konferencji

Churchillplein 6b, Haga, Niderlandy

© Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2013

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana w

systemie wyszukiwania informacji ani przekazywana w jakikolwiek sposób ani przy użyciu jakichkolwiek środków, w

tym fotokopiowana lub nagrywana, bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

Tłumaczenie Protokołu w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych oraz sprawozdania

wyjaśniającego Andrei Bonomiego na wszystkie języki urzędowe Unii Europejskiej (z wyjątkiem języka angielskiego,

francuskiego i niemieckiego) było możliwe dzięki hojności Komisji Europejskiej/Dyrekcji Generalnej ds.

Sprawiedliwości. Niemiecka wersja niniejszej publikacji jest wynikiem wspólnych wysiłków rządów Austrii, Niemiec i

Szwajcarii.

Oficjalne wersje niniejszej publikacji w języku angielskim i francuskim dostępne są na stronie internetowej Haskiej

Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego (<www.hcch.net>). Tłumaczenia niniejszej publikacji na języki

inne niż angielski i francuski nie zostały poddane przeglądowi przez Stałe Biuro Haskiej Konferencji Prawa

Prywatnego Międzynarodowego.

ISBN 978-92-79-39266-5

Wydrukowano w Belgii

http://www.hcch.net/

Przedmowa

1 Niniejsza publikacja zawiera autentyczne teksty, w języku angielskim i francuskim, protokołu o prawie właściwym

dla zobowiązań alimentacyjnych oraz sprawozdania wyjaśniającego Andrei Bonomiego.

2 Tekst zawarty w niniejszym opracowaniu pojawi się w Sprawozdaniu z Dwudziestej Pierwszej Sesji, która to

publikacja będzie zawierała, oprócz niniejszego sprawozdania, również dokumenty wstępne, sprawozdania i protokoły

obrad dotyczące prac Drugiej Komisji Dwudziestej Pierwszej Sesji. Wspomnianą publikację, która ukaże się w

stosownym terminie, można zamówić w Stałym Biurze Haskiej Konferencji (zob. pkt 5 poniżej).

3 Sprawozdanie wyjaśniające Andrei Bonomiego stanowi komentarz do protokołu przyjętego podczas Dwudziestej

Pierwszej Sesji, którego treść przedstawiono w akcie końcowym z dnia 23 listopada 2007 r. Sprawozdanie

przetłumaczył na język angielski Peter Wells.

4 Przedmiotowy protokół przyjęto podczas Dwudziestej Pierwszej Sesji w dniu 23 listopada 2007 r. oraz opatrzono tą

datą. Protokół został zatwierdzony przez Unię Europejską w dniu 8 kwietnia 2010 r. oraz podpisany przez Serbię w

dniu 18 kwietnia 2012 r.

5 Stałe Biuro Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, 6 Scheveningseweg, 2517 KT Haga,

Niderlandy, z chęcią udzieli informacji na temat prac konferencji, jeżeli wpłynie taki wniosek.

Haga, marzec 2013 r.

Protokół

_______________________________________________ ______________________________________________

Przyjęty protokół Przyjęty protokół 5

Wyciąg z aktu końcowego

Dwudziestej Pierwszej Sesji

podpisanego dnia 23 listopada 2007 r.*

PROTOKÓŁ O PRAWIE WŁAŚCIWYM DLA ZOBOWIĄZAŃ

ALIMENTACYJNYCH

Państwa sygnatariusze niniejszego protokołu,

pragnąć ustanowić wspólne postanowienia dotyczące

prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych,

pragnąc unowocześnić Konwencję haską z dnia 24

października 1956 roku o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci oraz

Konwencję haską z dnia 2 października 1973 roku o

prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych,

pragnąc rozwinąć ogólne zasady dotyczące prawa

właściwego, które mogłyby uzupełnić Konwencję haską z

dnia 23 listopada 2007 r. oku o międzynarodowym

dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych

członków rodziny,

postanowiły zawrzeć w tym celu niniejszy protokół i

uzgodniły następujące postanowienia:

Artykuł 1 Zakres stosowania

1 Protokół określa prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych wynikających ze stosunków rodzinnych,

pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, w tym

zobowiązań alimentacyjnych wobec dziecka niezależnie

od stanu cywilnego rodziców.

2 Orzeczenia wydane przy zastosowaniu niniejszego

protokołu nie mają wpływu na istnienie jakiegokolwiek

ze stosunków, o których mowa w ustępie 1.

Artykuł 2 Uniwersalne stosowanie

Niniejszy protokół stosuje się niezależnie od tego, czy

prawo właściwe jest prawem umawiającego się państwa.

Artykuł 3 Ogólna właściwość prawa

1 Zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu

państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego

pobytu, chyba że niniejszy protokół stanowi inaczej.

2 W przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela stosuje się prawo państwa, w którym

wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego pobytu, od

momentu, w którym nastąpiła ta zmiana.

* Pełny tekst aktu końcowego można znaleźć w Proceedings of the

Twenty-First Session (2007).

Artykuł 4 Szczególna właściwość prawa

uprzywilejowująca niektórych wierzycieli

1 Poniższe postanowienia mają zastosowanie w

przypadku zobowiązań alimentacyjnych:

a) rodziców na rzecz ich dzieci;

b) osób innych niż rodzice na rzecz osób, które nie

ukończyły 21 lat, z wyłączeniem zobowiązań

wynikających ze stosunków, o których mowa w artykule.

5; oraz

c) dzieci na rzecz ich rodziców.

2 Jeśli wierzyciel nie może na mocy prawa, o którym

mowa w artykule 3, uzyskać świadczeń alimentacyjnych

od dłużnika, stosuje się prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie.

3 Niezależnie od artykułu 3, jeśli wierzyciel wytoczył

powództwo przed właściwym organem państwa, w

którym dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu, stosuje się

prawo miejsca organu orzekającego w sprawie. Jeżeli

jednak wierzyciel nie jest w stanie uzyskać na mocy tego

prawa świadczeń alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się

prawo państwa, w którym wierzyciel ma miejsce

zwykłego pobytu.

4 Jeśli wierzyciel nie jest w stanie uzyskać na mocy

prawa, o którym mowa w artykule 3 i w ustępach 2 i 3

niniejszego artykułu, świadczeń alimentacyjnych od

dłużnika, stosuje się prawo państwa ich obywatelstwa,

jeśli mają wspólne.

Artykuł 5 Szczególna właściwość prawa w odniesieniu

do małżonków i byłych małżonków

W przypadku zobowiązań alimentacyjnych między

małżonkami, byłymi małżonkami lub stronami

unieważnionego małżeństwa nie ma zastosowania artykuł

3, jeśli jedna ze stron się temu sprzeciwi i jeśli prawo

innego państwa, w szczególności państwa ostatniego

wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, ma

ściślejszy związek z ich małżeństwem. W takim

przypadku zastosowanie ma prawo tego innego państwa.

Artykuł 6 Szczególne środki obrony

W przypadku zobowiązań alimentacyjnych innych niż

zobowiązania na rzecz dzieci wynikające ze stosunków

między rodzicami i dziećmi oraz innych niż

zobowiązania, o których mowa w artykule 5, dłużnik

może sprzeciwić się żądaniu wierzyciela z uwagi na fakt,

że takie zobowiązanie nie istnieje zarówno w prawie

państwa miejsca zwykłego pobytu dłużnika, jak i w

prawie państwa obywatelstwa stron, jeśli mają wspólne.

Artykuł 7 Wybór prawa właściwego do celów

konkretnego postępowania

1 Niezależnie od artykułów 3–6 wierzyciel

alimentacyjny i dłużnik mogą wyłącznie na użytek

konkretnego postępowania w danym państwie wyraźnie

wybrać prawo tego państwa jako prawo właściwe dla

zobowiązania alimentacyjnego.

_______________________________________________ ______________________________________________

6 Przyjęty protokół Przyjęty protokół

2 Przed wszczęciem postępowania wyboru takiego

dokonuje się w drodze umowy podpisanej przez obie

strony, w formie pisemnej lub utrwalonej w inny sposób,

tak by istniała możliwość późniejszego dostępu do

informacji w niej zawartych.

Artykuł 8 Wybór prawa właściwego

1 Niezależnie od artykułów 3–6, wierzyciel

alimentacyjny i dłużnik mogą w każdym momencie

wybrać jedno z następujących praw jako prawo właściwe

dla zobowiązania alimentacyjnego:

a) prawo państwa, którego obywatelem jest jedna ze

stron w chwili wyboru;

b) prawo państwa, w którym jedna ze stron ma miejsce

zwykłego pobytu w chwili wyboru;

c) prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo

faktycznie stosowane do ich stosunków majątkowych;

d) prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo

faktycznie stosowane do ich rozwodu lub separacji.

2 Umowa musi być podpisana przez obie strony i musi

mieć formę pisemną lub zostać utrwalona w inny sposób,


informacji w niej zawartych.

3 Ustęp 1 nie ma zastosowania do zobowiązań

alimentacyjnych wobec osoby, która nie ukończyła 18

roku życia ani wobec osoby dorosłej, która ze względu na

zaburzenia lub ograniczenia swych zdolności osobistych,

nie jest w stanie zadbać o swoje interesy.

4 Niezależnie od prawa wybranego przez strony

zgodnie z ustępem 1, prawo państwa, w którym

wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru

określa, czy wierzyciel może zrzec się prawa do roszczeń

alimentacyjnych.

5 Prawa wybranego przez strony nie stosuje się, jeśli

jego zastosowanie mogłoby prowadzić do oczywiście

niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków dla jednej

ze stron, chyba że w chwili wyboru prawa strony były w

pełni poinformowane i świadome skutków swojego

wyboru.

Artykuł 9 "Domicyl" zamiast "obywatelstwa"

Państwo, w którym jako łącznik w sprawach rodzinnych

stosuje koncepcję "domicylu", może poinformować Stałe

Biuro Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego

Międzynarodowego, że do celów spraw rozpatrywanych

przez swoje organy słowo "obywatelstwo" w artykułach 4

i 6 jest zastępowane przez "domicyl" w znaczeniu

przyjętym w tym państwie.

Artykuł 10 Instytucje publiczne

Uprawnienie instytucji publicznej do dochodzenia zwrotu

świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń

alimentacyjnych podlega prawu, któremu podlega ta

instytucja.

Artykuł 11 Zakres stosowania prawa właściwego

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa

między innymi:

a) czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel może

dochodzić świadczeń alimentacyjnych;

b) zakres, w jakim wierzyciel może dochodzić

świadczeń alimentacyjnych wstecz;

c) podstawę obliczania wysokości świadczeń

alimentacyjnych i ich indeksacji;

d) kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w

sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, z

wyjątkiem kwestii dotyczących zdolności sądowej i

zastępstwa procesowego;

e) termin przedawnienia lub termin wniesienia

powództwa;

f) zakres obowiązku alimentacyjnego dłużnika, gdy

instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń

wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń

alimentacyjnych.

Artykuł 12 Wyłączenie odesłania

W niniejszym protokole termin "prawo" oznacza przepisy

prawa obowiązujące w danym państwie z wyłączeniem

norm prawa prywatnego międzynarodowego.

Artykuł 13 Porządek publiczny

Można odmówić stosowania prawa wskazanego na mocy

niniejszego protokołu jedynie w zakresie, w jakim skutki

jego zastosowania byłyby oczywiście sprzeczne z

porządkiem publicznym miejsca organu orzekającego.

Artykuł 14 Ustalenie wysokości świadczeń

alimentacyjnych

Nawet jeśli prawo właściwe stanowi inaczej, przy

określaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych bierze

się pod uwagę potrzeby wierzyciela i możliwości

majątkowe dłużnika oraz wszelkie świadczenia, które

wierzyciel otrzymał zamiast okresowo wypłacanych

świadczeń alimentacyjnych.

Artykuł 15 Wyłączenie stosowania protokołu do

konfliktów wewnętrznych

1 Umawiające się państwo, w którym do zobowiązań

alimentacyjnych mają zastosowanie różne systemy

prawne lub zespoły norm, nie jest zobowiązane do

stosowania zasad protokołu do kolizji dotyczących

wyłącznie tych różnych systemów lub zespołów norm.

2 Niniejszego artykułu nie stosuje się do regionalnej

organizacji integracji gospodarczej.

_______________________________________________ ______________________________________________


Artykuł 16 Terytorialnie niejednolite systemy

prawne

1 W przypadku państwa, w którym do zagadnień

uregulowanych w niniejszym protokole mają

zastosowanie w różnych jednostkach terytorialnych co

najmniej dwa systemy prawne lub zespoły norm:

a) wszelkie odwołania do prawa tego państwa uznaje się

za odwołania, w stosownych przypadkach, do prawa

obowiązującego w danej jednostce terytorialnej;

b) wszelkie odwołania do właściwych organów lub

instytucji publicznych tego państwa uznaje się za

odwołania, w stosownych przypadkach, do organów

uprawnionych do działania w danej jednostce

terytorialnej;

c) wszelkie odwołania do miejsca zwykłego pobytu w

tym państwie uznaje się za odwołania, w stosownych

przypadkach, do miejsca zwykłego pobytu w danej

jednostce terytorialnej;

d) wszelkie odwołania do państwa wspólnego

obywatelstwa, uznaje się za odwołania do jednostki

terytorialnej wskazanej przez prawo tego państwa lub, w

przypadku braku odpowiednich przepisów, do jednostki

terytorialnej, z którą zobowiązanie alimentacyjne jest

najściślej związane;

e) wszelkie odwołania do państwa, którego

obywatelstwo ma dana osoba, uznaje się za odwołania do

jednostki terytorialnej wskazanej przez prawo tego

państwa lub, w przypadku braku odpowiednich

przepisów, do jednostki terytorialnej, z którą osoba jest

najściślej związana.

2 Na potrzeby określania na mocy niniejszego

protokołu prawa właściwego w stosunku do państwa

obejmującego co najmniej dwie jednostki terytorialne,

które mają własne systemy prawne lub zespoły norm w

odniesieniu do kwestii objętych niniejszym protokołem,

stosuje się następujące zasady:

a) jeśli w takim państwie obowiązują przepisy

określające, który z systemów prawnych obowiązujących

w poszczególnych jednostkach terytorialnych jest

właściwy, stosuje się prawo wskazanej jednostki;

b) w przypadku braku takich przepisów stosuje się

prawo właściwej jednostki terytorialnej określone zgodnie

z ustępem 1.



Artykuł 17 Niejednolite systemy prawne – normy

kolizyjne odnoszące się do różnych kategorii

osób

Do celów określania na mocy niniejszego protokołu

prawa właściwego w stosunku do państwa posiadającego

różne systemy prawa lub zespoły norm prawa mającego

zastosowanie wobec różnych kategorii osób w zakresie

zagadnień uregulowanych niniejszych protokołem,

wszelkie odwołania do prawa takiego państwa uznaje się

za odwołania do systemu prawnego ustalonego na mocy

zasad obowiązujących w danym państwie.

Artykuł 18 Stosunek do wcześniejszych konwencji

haskich dotyczących zobowiązań

alimentacyjnych

Pomiędzy umawiającymi się państwami niniejszy

protokół zastępuje Konwencję haską z dnia 2


zobowiązań alimentacyjnych i Konwencję haską z dnia

24 października 1956 roku o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci.

Artykuł 19 Stosowanie innych instrumentów

międzynarodowych

1 Niniejszy protokół nie narusza innych instrumentów

międzynarodowych, których umawiające się państwa są

lub staną się stronami, a które zawierają postanowienia w

kwestiach uregulowanych niniejszym protokołem, chyba

że państwa strony złożą odmienne oświadczenie do

takiego instrumentu.

2 Ustęp 1 stosuje się również do jednolitych przepisów

prawnych opartych na szczególnych powiązaniach o

charakterze regionalnym lub innym między państwami,

których to dotyczy.

Artykuł 20 Jednolita wykładnia

Przy dokonywaniu wykładni niniejszego protokołu należy

uwzględniać jego międzynarodowy charakter oraz

potrzebę wspierania jednolitego jego stosowania.

Artykuł 21 Przegląd funkcjonowania protokołu w

praktyce

1 Sekretarz Generalny Haskiej Konferencji Prawa

Prywatnego Międzynarodowego zwołuje w miarę

konieczności Komisję Specjalną w celu dokonania

przeglądu funkcjonowania protokołu w praktyce.

2 Na potrzeby takiego przeglądu umawiające się

państwa współpracują ze Stałym Biurem Haskiej

Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w

gromadzeniu informacji o orzecznictwie dotyczącym

stosowania protokołu.

Artykuł 22 Postanowienia przejściowe

Niniejszego protokołu nie stosuje się do zobowiązań

alimentacyjnych dochodzonych w umawiającym się

państwie, dotyczących okresu poprzedzającego jego

wejście w życie w tym państwie.

Artykuł 23 Podpisanie, ratyfikacja i przystąpienie

1 Niniejszy protokół jest otwarty do podpisu przez

wszystkie państwa.

2 Niniejszy protokół podlega ratyfikacji, przyjęciu lub

zatwierdzeniu przez państwa-sygnatariuszy.

_______________________________________________ ______________________________________________

8 Przyjęty protokół Przyjęty protokół

3 Do niniejszego protokołu mogą przystąpić wszystkie

państwa.

4 Dokumenty ratyfikacyjne, dokumenty przyjęcia,

zatwierdzenia lub przystąpienia składa się w

Ministerstwie Spraw Zagranicznych Królestwa

Niderlandów, będącym depozytariuszem protokołu.

Artykuł 24 Regionalne organizacje integracji

gospodarczej

1 Niniejszy protokół może podpisać, przyjąć go,

zatwierdzić lub do niego przystąpić również regionalna

organizacja integracji gospodarczej, którą tworzą

wyłącznie suwerenne państwa i której przysługują

kompetencje w niektórych lub wszystkich sprawach

uregulowanych w niniejszym protokole. W takiej sytuacji

regionalna organizacja integracji gospodarczej ma prawa i

obowiązki umawiającego się państwa w zakresie, w jakim

ma kompetencje w sprawach uregulowanych w

niniejszym protokole.

2 Regionalna organizacja integracji gospodarczej przy

podpisaniu, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu

notyfikuje depozytariuszowi pisemnie sprawy

uregulowane w niniejszym protokole, w odniesieniu do

których nastąpiło przekazanie kompetencji tej organizacji

przez jej państwa członkowskie. Organizacja

niezwłocznie notyfikuje depozytariuszowi pisemnie każdą

zmianę jej kompetencji w stosunku do ostatniej

notyfikacji zgodnie z niniejszym ustępem.

3 Regionalna organizacja integracji gospodarczej przy

podpisaniu, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu

może oświadczyć, zgodnie z artykułem 28, że ma

kompetencje we wszystkich sprawach uregulowanych w

niniejszym protokole i że jej państwa członkowskie, które

przekazały kompetencje regionalnej organizacji integracji

gospodarczej w odnośnej sprawie, są nim związane na

podstawie podpisania, przyjęcia, zatwierdzenia lub

przystąpienia przez tę organizację.

4 Na użytek wejścia w życie niniejszego protokołu, nie

uwzględnia się dokumentu złożonego przez regionalną

organizację integracji gospodarczej, chyba że regionalna

organizacja integracji gospodarczej złoży oświadczenie

zgodnie z ustępem 3.

5 Każde odwołanie w niniejszym protokole do

"umawiającego się państwa" lub "państwa" odnosi się

odpowiednio do regionalnej organizacji integracji

gospodarczej będącej stroną niniejszego protokołu. Jeżeli

regionalna organizacja integracji gospodarczej złoży

oświadczenie zgodnie z ustępem 3, każde odwołanie w

niniejszym protokole do "umawiającego się państwa" lub

"państwa" odnosi się odpowiednio do państw

członkowskich organizacji.

Artykuł 25 Wejście w życie

1 Niniejszy protokół wchodzi w życie pierwszego dnia

miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od

złożenia drugiego dokumentu ratyfikacyjnego,

dokumentu przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, o

których mowa w artykule 23.

2 Po tym dniu niniejszy protokół wchodzi w życie:

a) w stosunku do każdego państwa lub dla każdej

regionalnej organizacji integracji gospodarczej, o której

mowa w artykule 24, które później go ratyfikowały,

przyjęły go, zatwierdziły lub przystąpiły do niego,

pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie

trzech miesięcy od złożenia przez nie dokumentu

ratyfikacyjnego, dokumentu przyjęcia, zatwierdzenia lub

przystąpienia;

b) w stosunku do jednostki terytorialnej, na którą

rozszerzono stosowanie niniejszego protokołu zgodnie z

artykułem 26, pierwszego dnia miesiąca następującego po

upływie trzech miesięcy od notyfikacji oświadczenia, o

którym mowa w tym artykule.

Artykuł 26 Oświadczenia dotyczące niejednolitych

systemów prawnych

1 Jeżeli w państwie funkcjonują co najmniej dwie

jednostki terytorialne z różnymi systemami prawa

stosowanego w kwestiach określonych niniejszym

protokołem, może ono w chwili podpisania, ratyfikacji,

przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia złożyć

oświadczenie, zgodnie z artykułem 28, iż niniejszy

protokół stosuje się na terenie wszystkich jego jednostek

terytorialnych lub tylko na terenie jednej lub kilku z nich,

a także może zmienić takie oświadczenie przez złożenie

nowego oświadczenia w dowolnym czasie.

2 Każde takie oświadczenie notyfikuje się

depozytariuszowi i wyraźnie określa jednostki

terytorialne, do których stosuje się niniejszy protokół.

3 Jeżeli państwo nie złoży oświadczenia na mocy

niniejszego artykułu, protokół ma zastosowanie do

wszystkich jednostek terytorialnych tego państwa.



Artykuł 27 Zastrzeżenia

Do niniejszego protokołu nie można zgłaszać żadnych

zastrzeżeń.

Artykuł 28 Oświadczenia

1 Oświadczenia, o których mowa w artykule 24 ustęp 3

i artykule 26 ustęp 1 można złożyć w chwili podpisania,

ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia lub

w dowolnym późniejszym terminie oraz można je w

każdej chwili zmienić lub wycofać.

2 Oświadczenia, zmiany i wycofania notyfikuje się

depozytariuszowi.

3 Oświadczenie złożone przy podpisaniu, ratyfikacji,

przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu staje się

skuteczne z chwilą wejścia w życie niniejszego protokołu

dla państwa, które je złożyło.

4 Oświadczenie złożone w późniejszym czasie oraz

każda zmiana lub wycofanie oświadczenia stają się

skuteczne pierwszego dnia miesiąca następującego po

_______________________________________________ ______________________________________________


upływie trzech miesięcy od otrzymania notyfikacji przez

depozytariusza.

Artykuł 29 Wypowiedzenie

1 Umawiające się państwo może wypowiedzieć

niniejszy protokół przez notyfikację na piśmie skierowaną

do depozytariusza. Wypowiedzenie może się ograniczać

do określonych jednostek terytorialnych państwa o

niejednolitym systemie prawnym, do których protokół ma

zastosowanie.

2 Wypowiedzenie staje się skuteczne pierwszego dnia

miesiąca następującego po upływie dwunastu miesięcy od

otrzymania notyfikacji przez depozytariusza. Jeżeli w

notyfikacji dla skuteczności wypowiedzenia wskazano

dłuższy okres, wypowiedzenie staje się skuteczne po

upływie wskazanego okresu, po dacie otrzymania

notyfikacji przez depozytariusza.

Artykuł 30 Notyfikacja

Depozytariusz notyfikuje członkom Haskiej Konferencji

Prawa Prywatnego Międzynarodowego oraz innym

państwom i regionalnym organizacjom integracji

gospodarczej, które zgodnie z artykułami 23 i 24

podpisały protokół, ratyfikowały go, przyjęły,

zatwierdziły lub przystąpiły do niego, następujące

okoliczności:

a) podpisy, ratyfikacje, przyjęcia, zatwierdzenia oraz

przystąpienia, o których mowa w artykułach 23 i 24;

b) datę wejścia w życie niniejszego protokołu zgodnie z

artykułem 25;

c) oświadczenia, o których mowa w artykule 24 ustęp 3

i artykule 26 ustęp 1,

d) wypowiedzenia, o których mowa w artykule 29.

Na dowód czego niżej podpisani, będąc należycie

upełnomocnieni, podpisali niniejszy protokół.

Sporządzono w Hadze, w dniu 23 listopada 2007 roku, w

języku angielskim i francuskim – przy czym oba teksty są

równie autentyczne – w jednym egzemplarzu, który

zostaje złożony się w archiwach Rządu Królestwa

Niderlandów, a którego uwierzytelniony odpis przekazuje

się drogą dyplomatyczną każdemu członkowi Haskiej

Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego w

czasie jej Dwudziestej Pierwszej Sesji, oraz każdemu

innemu państwu biorącemu udział w tej sesji.

Sprawozdanie

_______________________________________________ ______________________________________________

Sprawozdanie Bonomiego Sprawozdanie Bonomiego 11


Andrei Bonomiego

(tłumaczenie)

Spis treści sprawozdania str.

CZĘŚĆ I: KONTEKST 13

CZĘŚĆ II: TYTUŁ, PREAMBUŁA I OGÓLNA STRUKTURA

PROTOKOŁU 15

CZĘŚĆ III: GŁÓWNE ASPEKTY SYSTEMU

PRZEWIDZIANEGO W PROTOKOLE 15

CZĘŚĆ IV: KOMENTARZ DO POSZCZEGÓLNYCH

ARTYKUŁÓW 16

Artykuł 1 Zakres stosowania 16

a) Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych 16

b) Zobowiązania alimentacyjne wynikające ze

stosunków rodzinnych 17

(i) Zakres przedmiotowy szerszy niż zakres

konwencji 17

(ii) Zobowiązania alimentacyjne wynikające ze

stosunków rodzinnych 17

c) Zakres orzeczeń wydawanych przy zastosowaniu

protokołu 18

Artykuł 2 Uniwersalne stosowanie 19

Artykuł 3 Ogólna właściwość prawa 19

a) Uzasadnienie tego związku 19

b) Pojęcie miejsca zwykłego pobytu 19

c) Zmiana miejsca zwykłego pobytu 20


uprzywilejowująca niektórych

wierzycieli 20

a) Zakres stosowania art. 4 20

b) Związek uzupełniający z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie 22

c) Zamiana łączników w przypadku postępowania

wszczętego przez wierzyciela w państwie, w którym

dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu 23

(i) Związek główny z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie 23 (ii) Związek uzupełniający z prawem miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela 24

d) Związek uzupełniający ze wspólnym

obywatelstwem stron 25

Artykuł 5 Szczególna właściwość prawa w

odniesieniu do małżonków i byłych

małżonków 25

a) Uzasadnienie szczególnej właściwości prawa 26

b) Funkcjonowanie klauzuli korekcyjnej 27

(i) Wniosek jednej ze stron 27

(ii) Ściślejsze związki 27

c) Zakres stosowania art. 5 28

Artykuł 6 Szczególne środki obrony 29


b) Mechanizm przewidziany w art. 6 30

Artykuły 7 i 8 Wybór prawa właściwego 31


konkretnego postępowania 31


b) Wybór dokonany do celów konkretnego

postępowania 31

c) Sposób wyboru 32

Artykuł 8 Wybór prawa właściwego 33


b) Zakres praw kwalifikujących się do wyboru 33

c) Dodatkowe warianty na mocy lit. c) i d) 34

(i) Prawo wybrane w celu regulowania

stosunków majątkowych 34 (ii) Prawo faktycznie stosowane do stosunków

majątkowych 35 (iii) Prawo wybrane w celu regulowania separacji

lub rozwodu 35 (iv) Prawo faktycznie stosowane do separacji lub

rozwodu 35

d) Sposób wyboru 35

e) Ograniczenia dotyczące skutków wyboru 35

(i) Stosowanie prawa miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela w odniesieniu do prawa do

zrzeczenia się roszczeń alimentacyjnych 36 (ii) Uprawnienia sądu w zakresie ograniczania 36

f) Istnienie i ważność umowy między stronami 36

Artykuł 9 „Domicyl” zamiast „obywatelstwa”37

Artykuł 10 Instytucje publiczne 38

Artykuł 11 Zakres stosowania prawa

właściwego 38

Artykuł 12 Wyłączenie odesłania 39

Artykuł 13 Porządek publiczny 39


alimentacyjnych 40

Artykuły 15–17 Niejednolite systemy prawne 41

Artykuł 15 Wyłączenie stosowania protokołu

do konfliktów wewnętrznych 41

Artykuł 16 Terytorialnie niejednolite systemy

prawne 41

Artykuł 17 Niejednolite systemy prawne –

normy kolizyjne odnoszące się do

różnych kategorii osób 42

Artykuł 18 Stosunek do wcześniejszych

konwencji haskich dotyczących

zobowiązań alimentacyjnych 43


międzynarodowych 43

_______________________________________________ ______________________________________________

12 Sprawozdanie Bonomiego Sprawozdanie Bonomiego

Artykuł 20 Jednolita wykładnia 44

Artykuł 21 Przegląd funkcjonowania

protokołu w praktyce 44

Artykuł 22 Postanowienia przejściowe 44

Artykuł 23 Podpisanie, ratyfikacja i

przystąpienie 44


gospodarczej 45

Artykuł 25 Wejście w życie 45

Artykuł 26 Oświadczenia dotyczące

niejednolitych systemów prawnych 46

Artykuł 27 Zastrzeżenia 46

Artykuły 28–30 Oświadczenia, wypowiedzenie,

notyfikacja 46

Artykuł 28 Oświadczenia 46

Artykuł 29 Wypowiedzenie 46

Artykuł 30 Notyfikacja 47

_______________________________________________ ______________________________________________


CZĘŚĆ I: KONTEKST

1 Dnia 23 listopada 2007 r. na posiedzeniu

Dwudziestej Pierwszej Sesji Haskiej Konferencji Prawa

Prywatnego Międzynarodowego, które odbyło się

w Hadze, przyjęto tekst dwóch instrumentów

międzynarodowych opracowanych w celu ułatwienia

międzynarodowego dochodzenia alimentów, tj.

Konwencję o międzynarodowym dochodzeniu alimentów

na rzecz dzieci i innych członków rodziny (zwaną dalej

„konwencją”) oraz Protokół o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych (zwany dalej „protokołem”).

Niniejsze sprawozdanie wyjaśniające dotyczy protokołu,

natomiast konwencja jest przedmiotem oddzielnego

sprawozdania sporządzonego przez Alegríę Borrás

(Hiszpania) i Jennifer Degeling (Australia) przy wsparciu

Williama Duncana i Philippe’a Lortiego ze Stałego Biura

(zwanego dalej „sprawozdaniem Borrás–Degeling”).

2 Kwestia prawa właściwego dla zobowiązań

alimentacyjnych od początku była objęta oficjalnym

mandatem Komisji Specjalnej ds. międzynarodowego

dochodzenia alimentów na rzecz dzieci i innych członków

rodziny, która opracowała wstępny projekt konwencji

i protokołu: na posiedzeniu w kwietniu 1999 r.1 Komisja

Specjalna podjęła decyzję, zgodnie z którą kwestią

priorytetową w programie przyszłych prac Konferencji

powinno być ustanowienie bardziej kompleksowej

konwencji w odniesieniu do zobowiązań alimentacyjnych,

która powinna udoskonalić istniejące konwencje haskie

dotyczące tej kwestii oraz uwzględnić postanowienia

w zakresie współpracy sądowej i administracyjnej 2 .

Spośród istniejących konwencji haskich dotyczących

zobowiązań alimentacyjnych dwie są poświęcone

określeniu prawa właściwego, mianowicie Konwencja

o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych

wobec dzieci, sporządzona w Hadze dnia 24 października

1956 r. (zwana dalej „konwencją haską z 1956 r.

dotyczącą zobowiązań alimentacyjnych”) oraz

Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań

alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia

2 października 1973 r. (zwana dalej „konwencją haską

z 1973 r. dotyczącą zobowiązań alimentacyjnych (prawo

właściwe)”).

3 Zgodnie z decyzją podjętą na Dziewiętnastej Sesji

Sekretarz Generalny powołał Komisję Specjalną, której

posiedzenia odbyły się w Hadze w dniach 5–16 maja

2003 r., 7–18 czerwca 2004 r., 4–15 kwietnia 2005 r., 19–

28 czerwca 2006 r. oraz 8–16 maja 2007 r. Na

przewodniczącego Komisji Specjalnej wybrano Fausto

Pocara (Włochy), a na wiceprzewodniczących wybrano

Márię Kurucz (Węgry), Mary Helen Carlson (Stany

Zjednoczone Ameryki) oraz Jina Suna (Chiny). Alegría

Borrás i Jennifer Degeling zostały wybrane na

współsprawozdawców. Ustanowiono komitet redakcyjny

1 Aby uzyskać informacje na temat przebiegu tej sesji i podjętych na niej decyzji, zob. sprawozdanie Borrás–Degeling (dostępne na stronach

internetowych konferencji haskiej pod adresem <www.hcch.net>, pkt 1–

5. 2 Zob. akt końcowy Dziewiętnastej Sesji Haskiej Konferencji Prawa

Prywatnego Międzynarodowego, Proceedings of the Nineteenth Session

(2001/2002), Tom I, Miscellaneous matters, s. 35–47, s. 45.

pod przewodnictwem Jan Doogue (Nowa Zelandia).

Obrady Komisji Specjalnej i komitetu redakcyjnego

w znacznym stopniu ułatwiły ważne dokumenty wstępne3

i uwagi Williama Duncana, zastępcy Sekretarza

Generalnego, który nadzorował prace naukowe

Sekretariatu, oraz Philippe’a Lortiego, pierwszego

Sekretarza.

4 Podczas pierwszego posiedzenia w maju 2003 r.

Komisja Specjalna, zgodnie ze swoim mandatem,

dyskutowała nad tym, czy nowy instrument powinien

zawierać postanowienia dotyczące prawa właściwego

stosowanego przez organy wydające orzeczenia

w sprawie świadczeń alimentacyjnych, a jeśli tak, to jakie

zasady powinny zawierać się w tych postanowieniach.

W dyskusji ujawniły się dwa przeciwstawne stanowiska.

Chociaż większość delegatów reprezentujących systemy

prawa kontynentalnego opowiedziała się za włączeniem

pewnej formy systemu prawa właściwego, większość

delegacji reprezentujących systemy prawa

precedensowego była temu przeciwna 4 . Sprzeciw ten

można bez trudu zrozumieć, mając na uwadze fakt, że

w większości państw stosujących system prawa

precedensowego orzeczenia w sprawie świadczeń

alimentacyjnych tradycyjnie wydaje się na podstawie

prawa miejsca organu orzekającego w sprawie. Prawo

miejsca organu orzekającego w sprawie jest także często

stosowane w państwach posiadających administracyjne

systemy dochodzenia alimentów, z których nie wszystkie

są państwami stosującymi system prawa precedensowego.

5 Większość delegacji popierających włączenie

ogólnego systemu prawa właściwego uznała, że

negocjacje te stanowią wyjątkową i niepowtarzalną

okazję do dokonania przeglądu konwencji haskich z lat

1956 i 1973 dotyczących zobowiązań alimentacyjnych.

Chociaż konwencja z 1973 r. była zasadniczo dosyć

zadowalająca i miała być stosowana jako punkt wyjścia

do opracowania nowego instrumentu, konieczne było

dokonanie przeglądu niektórych zawartych w niej

rozwiązań oraz jej unowocześnienie w celu usunięcia

niedociągnięć oraz zachęcenia większej liczby państw do

jej ratyfikacji5. W tym celu proces przeglądu wymagał

3 Zob. w szczególności W. Duncan, „Towards a New Global Instrument on the International Recovery of Child Support and other Forms of

Family Maintenance”, dokument wstępny nr 3 z kwietnia 2003 r. na

potrzeby posiedzenia Komisji Specjalnej z maja 2003 r. do spraw międzynarodowego dochodzenia alimentów na rzecz dzieci i innych

członków rodziny (dostępny na stronie internetowej <www.hcch.net>). 4 Kanada, w której prowincje i terytoria stosują podejście kaskadowe, lecz w stopniu bardziej ograniczonym niż podejście przewidziane w

ramach konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiąząń

alimentacyjnych (prawo właściwe), była gotowa włączyć do przyszłego instrumentu pewną formę systemu prawa właściwego. W prowincjach

i terytoriach stosujących system prawa precedensowego prawem

właściwym jest prawo miejsca zwykłego pobytu dziecka; jeżeli dziecko nie kwalifikuje się do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych na

podstawie tego prawa, zastosowanie ma prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie (zob. na przykład art. 12 ust. 1 ustawy w sprawie międzyjurysdykcyjnych orzeczeń w sprawie świadczeń

alimentacyjnych (Manitoba). W Quebecu, gdzie obowiązuje system

prawa kontynentalnego, prawem właściwym jest natomiast prawo miejsca stałego zamieszkania wierzyciela alimentacyjnego, a następnie

prawo miejsca stałego zamieszkania dłużnika alimentacyjnego (art. 3094

kodeksu cywilnego). 5 W czasie opracowywania konwencja z 1973 r. obowiązywała w 14

państwach (Estonii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Japonii, na Litwie,

w Luksemburgu, Niderlandach, Niemczech, Polsce, Portugalii,

_______________________________________________ ______________________________________________


zaangażowania wszystkich państw, a nie tylko tych

państw, które były już stronami konwencji z 1956 r. lub

konwencji z 1973 r.

6 W następstwie wniosku przewodniczącego Komisja

Specjalna podjęła decyzję o utworzeniu grupy roboczej

ds. prawa właściwego (zwanej dalej „grupą roboczą”),

w skład której wchodzili eksperci z państw będących

stronami konwencji haskich z lat 1956 i 1973

dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, jak również

eksperci z innych państw, i której przewodniczył autor

niniejszego sprawozdania. Grupa robocza ds. prawa

właściwego, na podstawie przypisanego jej mandatu,

który odnowiono i szczegółowo określono na

posiedzeniach Komisji Specjalnej w 2004 r., 2005 r.

i 2006 r., opracowała roboczy projekt instrumentu

dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań

alimentacyjnych (zwany dalej „projektem roboczym”).

Pierwszą wersję projektu roboczego przedstawiono jako

załącznik do sprawozdania grupy roboczej z czerwca

2006 r.6 oraz omówiono na posiedzeniu Komisji

Specjalnej w lipcu 2006 r. Komisja ta podjęła decyzję

o zwołaniu posiedzenia Komisji Specjalnej w maju

2007 r., którego tematem przewodnim była kwestia prawa

właściwego. Druga wersja projektu roboczego7, do której

odniesiono się w sprawozdaniu grupy roboczej z kwietnia

2007 r.8, stanowiła podstawę obrad Komisji Specjalnej

w maju 2007 r.

7 Głównym tematem obrad na posiedzeniu Komisji

Specjalnej w maju 2007 r. była kwestia prawa

właściwego. Komisja przede wszystkim postanowiła, że

zasady dotyczące prawa właściwego będą przedmiotem

protokołu, który formalnie nie stanowi części konwencji.

Ponadto Komisja wyraziła zgodę na opracowanie

wstępnego projektu protokołu9, który wraz z dołączonym

do niego sprawozdaniem wyjaśniającym10 stanowił

Szwajcarii, Turcji i we Włoszech). Konwencja z 1956 r. obowiązywała

w 12 państwach (Austrii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Japonii,

w Luksemburgu, Niderlandach, Niemczech, Portugalii, Szwajcarii, Turcji i we Włoszech). 6 „Sprawozdanie grupy roboczej ds. prawa właściwego” przygotowane

przez przewodniczącego grupy roboczej Andreę Bonomiego, dokument wstępny nr 22 z czerwca 2006 r. na potrzeby posiedzenia Komisji

Specjalnej z czerwca 2006 r. do spraw międzynarodowego dochodzenia alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny (dostępny na

stronie internetowej <www.hcch.net>). 7 „Projekt roboczy dotyczący prawa właściwego” przygotowany przez grupę roboczą ds. prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych,

której posiedzenie odbyło się w dniach 17–18 listopada 2006 r.

w Hadze, dokument wstępny nr 24 ze stycznia 2007 r. na potrzeby posiedzenia Komisji Specjalnej z maja 2007 r. do spraw

międzynarodowego dochodzenia alimentów na rzecz dzieci i innych

członków rodziny (dostępny na stronie internetowej <www.hcch.net>). 8 „Sprawozdanie grupy roboczej ds. prawa właściwego” sporządzone

przez przewodniczącego grupy roboczej Andreę Bonomiego, dokument

wstępny nr 27 z kwietnia 2007 r. na potrzeby posiedzenia Komisji Specjalnej z maja 2007 r. do spraw międzynarodowego dochodzenia

alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny (dostępny na

stronie internetowej <www.hcch.net>). 9 „Wstępny projekt protokołu o prawie właściwym dla zobowiązań

alimentacyjnych” opracowany pod nadzorem Komisji Specjalnej do

spraw międzynarodowego dochodzenia alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny i zatwierdzony przez komitet redakcyjny,

dokument wstępny nr 30 z czerwca 2007 r. na potrzeby posiedzenia

Dwudziestej Pierwszej Sesji z listopada 2007 r. (dostępny na stronie internetowej <www.hcch.net>). 10 „Wstępny projekt protokołu o prawie właściwym dla zobowiązań

alimentacyjnych – sprawozdanie wyjaśniające” sporządzony przez

podstawę rozmów podczas Dwudziestej Pierwszej Sesji

Konferencji, która odbyła się w Hadze w dniach 5–23

listopada 2007 r. Przy tej okazji autora niniejszej

publikacji wybrano na sprawozdawcę do celów

przygotowania sprawozdania wyjaśniającego w sprawie

protokołu.

8 Sesji plenarnej Dwudziestej Pierwszej Sesji

konferencji haskiej przewodniczył Teun Struycken

(Niderlandy). Wiceprzewodniczącymi byli Gilberto

Vergne Saboia (ambasador Brazylii), Xue Hanqin

(ambasador Chin), Ioannis Voulgaris (Grecja), Dorothée

van Iterson (Niderlandy), Jan Doogue (Nowa Zelandia),

Alexander Y. Bavykin (Federacja Rosyjska), Hlengiwe B.

Mkhize (ambasador Republiki Południowej Afryki) oraz

Mary Helen Carlson (Stany Zjednoczone Ameryki).

9 Podczas sesji dyplomatycznej Konferencji

opracowanie projektu konwencji powierzono Komisji I,

której przewodniczyła Mária Kurucz (Węgry),

a opracowanie projektu protokołu – Komisji II, której

przewodniczył autor niniejszego sprawozdania.

Wiceprzewodniczącymi Komisji I byli Lixiao Tian

(Chiny) i Mary Helen Carlson (Stany Zjednoczone

Ameryki), zaś wiceprzewodniczącymi Komisji II byli

Nádia de Araújo (Brazylia) i Shinichiro Hayakawa

(Japonia). Oprócz delegatów z 68 członków Konferencji

reprezentowanych na Dwudziestej Pierwszej Sesji

uczestniczyli w niej również obserwatorzy z 14 państw

trzecich oraz dziewięciu organizacji międzyrządowych

i pozarządowych.

10 Utworzono komitet redakcyjny pod przewodnictwem

Jan Doogue (Nowa Zelandia), odpowiedzialny za

przygotowanie sprawozdania z obrad Komisji I oraz

Komisji II. Oprócz przewodniczącej w skład komitetu

redakcyjnego weszli sprawozdawcy obu Komisji, z

urzędu, członkowie Stałego Biura oraz następujący

eksperci: Denise Gervais (Kanada), Katja Lenzing

(Wspólnota Europejska), María Elena Mansilla y Mejía

(Meksyk) oraz Mary Helen Carlson (Stany Zjednoczone

Ameryki), a także James Ding (Chiny), Lixiao Tian

(Chiny), Miloš Hatapka (Wspólnota Europejska),

Edouard de Leiris (Francja), Paul Beaumont

(Zjednoczone Królestwo) oraz Robert Keith (Stany

Zjednoczone Ameryki).

11 Trzecie czytanie projektu protokołu zakończono

podczas sesji plenarnej, która odbyła się dnia 22 listopada

2007 r. Projekt protokołu oficjalnie przyjęto podczas sesji

zamykającej w dniu 23 listopada 2007 r. poprzez

podpisanie aktu końcowego Dwudziestej Pierwszej Sesji.

Andreę Bonomiego, dokument wstępny nr 33 z sierpnia 2007 r. na

potrzeby posiedzenia Dwudziestej Pierwszej Sesji z listopada 2007 r.

(dostępny na stronie internetowej <www.hcch.net>).

_______________________________________________ ______________________________________________


CZĘŚĆ II: TYTUŁ, PREAMBUŁA I OGÓLNA STRUKTURA

PROTOKOŁU

12 Tytuł protokołu – „Protokół o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych” – podkreśla główny cel

tego instrumentu, jakim jest wprowadzenie jednolitych

zasad określania prawa właściwego dla zobowiązań

alimentacyjnych. Tytuł ten jest odtworzeniem tytułu

konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań

alimentacyjnych (prawo właściwe), która ma taki sam cel.

13 Protokół nie zawiera żadnych zasad dotyczących

kolizji jurysdykcji (jurysdykcji organów oraz uznawania

i wykonywania orzeczeń) ani żadnych zasad odnoszących

się do współpracy administracyjnej między państwami.

Niektóre z tych kwestii (współpraca administracyjna na

rzecz i podczas międzynarodowego dochodzenia

alimentów oraz uznawanie i wykonywanie zagranicznych

orzeczeń) rozstrzyga konwencja.

14 W odróżnieniu od konwencji, której tytuł wyraźnie

odnosi się do alimentów na rzecz dzieci i innych

członków rodziny, tytuł protokołu nie zawiera żadnych

odniesień w tym względzie. Odzwierciedla to bardzo

szeroki zakres protokołu ujęty w jego art. 1: protokół

określa prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych

wynikających z jakichkolwiek stosunków rodzinnych,

w sposób nieograniczony oraz bez możliwości zgłaszania

zastrzeżeń (cf. art. 27). Alimenty na rzecz dzieci są objęte

zakresem stosowania protokołu oraz podobnie należne

alimenty, zgodnie z prawem wskazanym na podstawie

protokołu, na rzecz osób dorosłych.

15 Tytuł „Protokół” był przedmiotem debat w ramach

Komisji II sesji dyplomatycznej do czasu jej ostatniego

posiedzenia, które odbyło się w dniu 22 listopada 2007 r.,

poświęconego drugiemu czytaniu projektu protokołu. Na

podstawie decyzji o formalnym uniezależnieniu protokołu

od konwencji11 niektóre delegacje zasugerowały zmianę

tytułu instrumentu z „Protokołu” na „Konwencję”,

ponieważ zależność między tym tekstem a konwencją nie

była wystarczająca zaznaczona12. Po omówieniu zalet

i wad obu rozwiązań ostatecznie osiągnięto konsensus

odnośnie do terminu „Protokół”.

16 Zaletą terminu „Protokół”, chociaż nie jest on

typowy dla instrumentu przyjmowanego przez

konferencję haską, jest podkreślenie genetycznych

i funkcjonalnych związków między protokołem

a konwencją. Abstrahując od kontekstu powstania (zob.

powyżej pkt 2 i nast.), należy zauważyć, że protokół,

podobnie jak konwencja, ma na celu ułatwienie

międzynarodowego dochodzenia alimentów: ustalenie

prawa właściwego (oraz, w razie potrzeby, stosowanie

prawa obcego) stanowi jedną z trudności, jakie może

napotkać wierzyciel alimentacyjny występujący

przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu, którego miejsce

zamieszkania znajduje się za granicą. Określone

rozwiązania przewidziane w protokole, w tym w

11 Cf. art. 23, w którym dopuszcza się podpisanie, ratyfikację i przystąpienie do konwencji przez wszystkie państwa, nawet państwa

niebędące stronami konwencji. 12 Zob. protokół nr 6 pkt 11 i nast. oraz pkt 178 i nast.

szczególności zwiększona rola, jaką nadaje się w nim

prawu miejsca organu orzekającego w sprawie w

odniesieniu do istniejących instrumentów (cf. art. 4 i 7),

mają na celu ułatwienie wydania orzeczenia w sprawie

świadczeń alimentacyjnych, a zatem są powodowane tymi

samymi względami, na których opiera się konwencja.

Ponadto należy zauważyć, że uwzględniając charakter

erga omnes protokołu (cf. jego art. 2), jego ratyfikacja

przez znaczną liczbę państw może przynieść korzyści

nawet tym wierzycielom, którzy posiadają miejsce

zamieszkania w państwach, które nie przystąpiły do

protokołu (i które tego nie rozważają): nawet wierzyciele

posiadający miejsce zamieszkania w takich państwach

będą mogli czerpać korzyści, w trakcie postępowania

wszczętego w umawiającym się państwie (tj. w państwie

domicylu dłużnika), ze stosowania jednolitych zasad

korzystnych dla wierzyciela, które ustanowiono w

protokole.

17 Wspomniany funkcjonalny związek jest również

podkreślony w preambule, w której zauważono, że

rozwinięcie ogólnych zasad dotyczących prawa

właściwego stanowi cenne uzupełnienie konwencji.

Ponadto w preambule podsumowano pozostałe względy,

które miały decydujący wpływ na sporządzenie projektu

protokołu, podkreślając w szczególności kwestię

jednolitości norm kolizyjnych i unowocześnienia

konwencji haskich z lat 1956 i 1973 dotyczących

zobowiązań alimentacyjnych.

18 Protokół zawiera 30 artykułów. Nie jest on

podzielony na rozdziały, ale zawarte w nim

postanowienia można sklasyfikować w trzech grupach.

W art. 1 i 2 definiuje się zakres przedmiotowy (ratione

materiae) i zakres terytorialny (ratione loci) protokołu;

w art. 3–14 określa się prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych, a także jego zakres; art. 15–30 obejmują

postanowienia ogólne i końcowe, które obecnie są typowe

dla większości instrumentów opracowywanych przez

konferencję haską.

CZĘŚĆ III: GŁÓWNE ASPEKTY SYSTEMU PRZEWIDZIANEGO

W PROTOKOLE

19 Zgodnie z celem protokołu, jakim jest dokonanie

przeglądu wcześniejszych konwencji dotyczących prawa

właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych bez

całkowitej zmiany przyjętego w nich podejścia, protokół

pod wieloma względami opiera się na zastosowanych

w nich rozwiązaniach, w szczególności na rozwiązaniach

przewidzianych w konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe). Dotyczy

to przede wszystkim zakresu zdefiniowanego bardzo

szeroko w art. 1 i 2, traktowania zobowiązań

alimentacyjnych jako zasługujących na wybór normy

prawnej („kategorii związku”) niezależnie od stosunku

rodzinnego będącego ich podstawą (art. 1 ust. 2), ogólnej

zasady opierającej się na związku zobowiązania

alimentacyjnego z prawem państwa, w którym wierzyciel

ma miejsce zwykłego pobytu (art. 3), uznania

określonych związków uzupełniających o charakterze

„kaskadowym” mających na celu uprzywilejowanie

_______________________________________________ ______________________________________________


wierzyciela alimentacyjnego (art. 4) oraz bardzo szerokiej

definicji kwestii podlegających prawu, które wskazano

jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego

(art. 11). Rozwiązania zawarte w protokole można

również porównać w kilku aspektach do rozwiązań

przewidzianych w Międzyamerykańskiej konwencji

z Montevideo z dnia 15 lipca 1989 r. w sprawie

zobowiązań alimentacyjnych (zwanej dalej „konwencją z

Montevideo z 1989 r.”)13.

20 W stosunku do konwencji haskiej z 1973 r.

dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych (prawo

właściwe) wprowadzono trzy główne innowacje: po

pierwsze wzmocniono rolę prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie (lex fori), które w przypadku

powództw wytaczanych przez określone

„uprzywilejowane” kategorie wierzycieli zostaje

podniesione do rangi głównego kryterium, prawo


pobytu, pełni natomiast w takich sprawach rolę wyłącznie

pomocniczą (art. 4 ust. 3); ponadto wprowadzono

klauzulę korekcyjną w odniesieniu do zobowiązań między

małżonkami i byłymi małżonkami w oparciu o koncepcję

ścisłego związku (art. 5), co stanowi odejście od trwałego

związku z prawem stosowanym do rozwodu zgodnie

z art. 8 konwencji z 1973 r.; wprowadzono wreszcie

środek autonomii dla stron w dwóch wariantach:

porozumienia proceduralnego umożliwiającego stronom,

w odniesieniu do wszelkich zobowiązań alimentacyjnych,

dokonanie wyboru prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie do celów konkretnego postępowania (art. 7),

a także wariantu dotyczącego prawa właściwego,

z którego w dowolnym czasie mogą skorzystać osoby

dorosłe zdolne bronić swoich interesów, z zastrzeżeniem

określonych warunków i ograniczeń (art. 8).

CZĘŚĆ IV: KOMENTARZ DO POSZCZEGÓLNYCH ARTYKUŁÓW

Artykuł 1 Zakres stosowania

21 W art. 1 definiuje się zakres stosowania protokołu

w odniesieniu do jego przedmiotu. Zgodnie z ustępem

pierwszym tego artykułu protokół określa prawo

właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych wynikających

ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa

lub powinowactwa.

Ustęp 1 – protokół określa prawo właściwe dla

zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze

stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa

lub powinowactwa, w tym zobowiązań

alimentacyjnych wobec dziecka niezależnie od stanu

cywilnego rodziców.

a) Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych

22 Celem protokołu jest ustalenie prawa właściwego dla

zobowiązań alimentacyjnych. W związku z tym nie

zawiera on żadnych zasad dotyczących kolizji jurysdykcji

ani współpracy administracyjnej, tj. kwestii objętych,

przynajmniej częściowo, konwencją.

13 Zob. infra pkt 33, 36, 39, 57, 66, 67 i 166.

23 Ponadto należy zauważyć, że w protokole określono

wyłącznie prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych, postrzeganych jako niezależna kategoria

związku. Celem protokołu nie jest zatem ustalenie prawa

właściwego dla stosunków rodzinnych, z których

wynikają zobowiązania alimentacyjne. Zasada ta jest

istotna oraz jest wyraźnie sformułowana w konwencji

haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych

(prawo właściwe), której art. 2 ust. 1 stanowi, że

„[n]iniejsza konwencja reguluje wyłącznie kolizje praw

w zakresie zobowiązań alimentacyjnych”. Sformułowanie

to nie zostało powtórzone w protokole, prawdopodobnie

dlatego, że uznano je za zbyteczne z uwagi na tytuł

instrumentu („Protokół o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych”, wyróżnienie własne),

a także treść jego art. 1 ust. 1 („Protokół określa prawo

właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych […]”, id.).

Pomimo tego milczenia zastosowane w protokole

podejście do tej kwestii jest takie samo, jak podejście

zastosowane w konwencji z 1973 r. w tym sensie, że

prawo właściwe dla stosunków rodzinnych, o których

mowa w art. 1 ust. 1 (np. pokrewieństwa lub małżeństwa),

nie jest regulowane bezpośrednio przez protokół.

Znajduje to potwierdzenie w art. 1 ust. 2 protokołu,

w którym powtórzono treść art. 2 ust. 2 konwencji

z 1973 r. i który stanowi, że „[o]rzeczenia wydane przy

zastosowaniu niniejszego protokołu nie mają wpływu na

istnienie jakiegokolwiek ze stosunków, o których mowa

w ustępie 1”: zasada ta jest zwykłym następstwem

niezależnego związku zobowiązania alimentacyjnego.

24 Niezależny związek zobowiązania alimentacyjnego

oznacza, że w każdym umawiającym się państwie należy

ustalić prawo właściwe dla stosunków rodzinnych, do

których odnosi się art. 1 ust. 1, na podstawie

obowiązujących i ogólnie stosowanych w danym

państwie norm kolizyjnych. Nie stwarza to żadnych

trudności w przypadkach, w których istnienie albo

nieistnienie stosunku rodzinnego jest główną kwestią

w danym postępowaniu (np. gdy roszczenie dotyczy

dowodu pochodzenia dziecka, ważności małżeństwa lub

separacji lub rozwodu), nawet jeżeli roszczenie

alimentacyjne wniesiono na zasadzie akcesoryjnej w toku

tego samego postępowania. Problem jest poważniejszy

wówczas, gdy kwestia istnienia stosunku rodzinnego

pojawia się jako kwestia wpadkowa w toku postępowania,

którego głównym przedmiotem jest roszczenie

alimentacyjne (np. jeżeli domniemany dłużnik

kwestionuje istnienie pokrewieństwa lub ważność

małżeństwa). Z uwagi na milczenie protokołu na ten

temat nic nie stoi na przeszkodzie, aby ponownie

zastosować wykładnię zaproponowaną na potrzeby

konwencji haskich z lat 1956 i 1973 dotyczących

zobowiązań alimentacyjnych, zgodnie z którą prawo

wybrane do rozstrzygnięcia kwestii zobowiązania

alimentacyjnego można zastosować również do kwestii

wpadkowej dotyczącej istnienia stosunku rodzinnego

w rozumieniu art. 1 ust. 114. Rozwiązanie to nie jest ednak

14 Sprawozdanie wyjaśniające w sprawie konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych (egzekwowanie – prawo

właściwe), sporządzone przez Michela Verwilghena (zwane dalej

„sprawozdaniem Verwilghena”), Actes et documents de la Douzième

_______________________________________________ ______________________________________________


wiążące dla umawiających się państw, które mogą

zgodnie z prawem opowiedzieć się za odrębnym

i niezależnym związkiem z kwestią wpadkową; w takim

przypadku związek taki zostanie określony zgodnie

z prawem wskazanym na podstawie norm kolizyjnych

miejsca organu orzekającego w sprawie. W każdym

przypadku, na podstawie art. 1 ust. 2, orzeczenie wydane

w sprawie dotyczącej roszczenia alimentacyjnego zgodnie

z prawem wskazanym na podstawie protokołu nie ma

wpływu na istnienie danego stosunku rodzinnego.

b) Zobowiązania alimentacyjne wynikające ze

stosunków rodzinnych

25 Zgodnie z art. 1 ust. 1 protokół określa prawo

właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych wynikających

ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa

lub powinowactwa. Sformułowanie to odpowiada

sformułowaniu zawartemu w art. 1 konwencji haskiej

z 1973 r. dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych (prawo

właściwe). W odróżnieniu od konwencji15 w protokole nie

przewiduje się jednak zastrzeżeń umożliwiających

umawiającym się państwom ograniczenie zakresu jego

stosowania do określonych zobowiązań alimentacyjnych

lub wyłączenie innych zobowiązań z zakresu

stosowania16. Zakres stosowania protokołu jest zatem

bardzo szeroki.

(i) Zakres przedmiotowy szerszy niż zakres konwencji

26 Zakres protokołu jest w szczególności szerszy niż

obowiązkowy zakres stosowania konwencji, która

zgodnie z art. 2 ust. 1 ogranicza się:

„a) do zobowiązań alimentacyjnych wobec osoby,

która nie ukończyła 21 lat, wynikających ze

stosunków między rodzicami a dziećmi;

b) do uznawania i wykonywania lub też

wykonywania orzeczeń w sprawie zobowiązań

alimentacyjnych między małżonkami i byłymi

małżonkami, w sytuacji gdy wniosek jest składany

jednocześnie z powództwem należącym do zakresu

stosowania litery a); oraz

c) z wyłączeniem rozdziałów II i III, do

zobowiązań alimentacyjnych między małżonkami

i byłymi małżonkami”.

Różnica ta wynika przede wszystkim z woli

ujednolicenia zakresu protokołu z zakresem

stosowania konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe), tak

aby umożliwić zastąpienie konwencji (przynajmniej

pomiędzy umawiającymi się stronami) protokołem

(cf. art. 18). Odzwierciedla ona również wolę, aby nie

ograniczać nadmiernie zakresu tekstu, który, będąc

przedmiotem protokołu niezależnego od konwencji,

w każdym przypadku jest nieobowiązkowy dla

państw ratyfikujących konwencję, a z kolei może być

ratyfikowany przez państwa niebędące stronami

konwencji (cf. art. 23).

session (1972), tom IV, Obligations alimentaires, s. 383–465, pkt 125

i nast. (dostępne również pod adresem <www.hcch.net>). 15 Cf. w szczególności jej art. 13 i 14. 16 Cf. art. 27, zgodnie z którym „[d]o niniejszego protokołu nie można

zgłaszać żadnych zastrzeżeń”.

27 Przypadki, do których oba instrumenty mają

zastosowanie, istotnie nie mogłyby być w żadnym razie

zbieżne, ponieważ ich warunki zastosowania ratione loci

są różne: konwencja stanowi instrument obowiązujący

między stronami, który dotyczy stosunków między

umawiającymi się państwami; odnosi się to zarówno do

współpracy administracyjnej17, jak i do uznawania

i wykonywania orzeczeń18. Protokół ma natomiast

zastosowanie erga omnes, nawet jeżeli prawo, które

wskazuje, jest prawem państwa niebędącego

umawiającym się państwem (cf. art. 2).

28 Należy zaznaczyć również, że zakres przedmiotowy

konwencji można również opcjonalnie rozszerzyć

(poprzez oświadczenie złożone zgodnie z art. 63) „na

zobowiązania alimentacyjne wynikające ze stosunków

rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub

powinowactwa […]” (art. 2 ust. 3 konwencji). Za pomocą

takiego oświadczenia każde umawiające się państwo

może zatem, jeżeli wyraża taką wolę, sprawić, że zakres

przedmiotowy obu instrumentów będzie zbieżny. Nawet

w przypadku takiego oświadczenia zbieżność ta nie

będzie jednak całkowita: oświadczenie, o którym mowa

w art. 2 ust. 3 konwencji, tworzy zobowiązania między

dwoma umawiającymi się państwami wyłącznie na

zasadzie wzajemności, tj. „tylko w takim zakresie,

w jakim ich oświadczenia dotyczą tych samych

zobowiązań alimentacyjnych i części konwencji”;

z drugiej strony protokół, jak wspomniano powyżej, ma

zastosowanie erga omnes, niezależnie od jakiejkolwiek

wzajemności (cf. art. 2). Możliwe jest zatem, że nawet

w przypadku złożenia takiego oświadczenia przez

państwo będące stroną obu instrumentów konwencja, w

przeciwieństwie do protokołu, nie będzie miała

zastosowania.

(ii) Zobowiązania alimentacyjne wynikające ze

stosunków rodzinnych

29 W protokole nie definiuje się pojęcia stosunku

rodzinnego, lecz zaledwie przedstawia kilka przykładów,

które odpowiadają przykładom zawartym w konwencji


(prawo właściwe). Wyraźnie wymieniono zatem stosunki

między rodzicami i dziećmi, pokrewieństwo, małżeństwo

i powinowactwo. Lista ta wskazuje, że pojęcie stosunków

rodzinnych przyjęte w protokole jest raczej szerokie:

obejmuje powinowactwo, nawet jeżeli nie wszystkie

państwa uznają takie stosunki.

30 Końcowa część art. 1 ust. 1 stanowi, że w przypadku

zobowiązań alimentacyjnych wobec dziecka protokół

stosuje się niezależnie od stanu cywilnego rodziców.

Stwierdzenie to, które występuje również w art. 1


alimentacyjnych (prawo właściwe) i art. 2 ust. 4

konwencji, oznacza, że protokół ma zastosowanie

17 Cf. art. 9 konwencji, który odnosi się do wniosków przedkładanych

organowi centralnemu państwa wezwanego za pośrednictwem organu centralnego umawiającego się państwa, w którym wnioskodawca ma

miejsce pobytu. 18 Cf. art. 20 ust. 1 konwencji określający warunki, zgodnie z którymi „[o]rzeczenie wydane w jednym umawiającym się państwie […] jest

uznawane i wykonywane w pozostałych umawiających się państwach”

(wyróżnienie własne).

_______________________________________________ ______________________________________________


w sposób niedyskryminacyjny zarówno do dzieci

zrodzonych z małżeństwa, jak i do dzieci

pozamałżeńskich.

31 Obecnie pojawia się problem związany z różnymi

formami małżeństw osób tej samej płci lub związków

partnerskich. Związki te są uznawane w coraz większej

liczbie systemów prawnych, w których często są one

traktowane jako stosunki rodzinne, z których mogą

wynikać roszczenia alimentacyjne. Inne państwa

odmawiają jednak uznania takich związków, uznając

w niektórych przypadkach, że są one sprzeczne z ich

porządkiem publicznym. Protokół nie zmieni tej sytuacji.

Normy kolizyjne zawarte w protokole określają bowiem

jedynie prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych;

nie określają one prawa właściwego dla ustalenia, co

stanowi stosunek rodzinny, ani do ustanowienia takiego

stosunku będącego podstawą zobowiązania

alimentacyjnego (zob. supra pkt 23). W związku z tym

istnienie i ważność małżeństw osób tej samej płci lub

związków partnerskich nadal jest objęte prawem

wewnętrznym umawiających się państw, w tym zasadami

ich prawa prywatnego międzynarodowego. Ponadto

w protokole nie określono, czy zobowiązania

alimentacyjne wynikające z takich stosunków są objęte

zakresem jego stosowania; kwestię tę pominięto celowo,

aby protokół nie musiał się mierzyć z zasadniczym

sprzeciwem państw w tym względzie. Kwestię tę

omówiono jednak w odniesieniu do określonych zasad

łączących, w szczególności tych, o których mowa w art. 5

dotyczącym zobowiązań alimentacyjnych między

małżonkami lub byłymi małżonkami: niektóre delegacje

zaproponowały umieszczenie w tekście protokołu

wyraźnego stwierdzenia, zgodnie z którym postanowienie

to mogłoby, według uznania państw, mieć zastosowanie

do takich instytucji podobnych do małżeństwa. Mimo że

w sprawie tego wniosku nie osiągnięto koniecznego

konsensusu, Komisja II sesji dyplomatycznej zgodziła się,

że te państwa, które uznają podobne instytucje w swoich

systemach prawnych lub są gotowe je uznać, mogą je

objąć zakresem właściwości, o której mowa w art. 5 (cf.

infra pkt 92 i nast.), co jest równoznaczne

z dorozumianym dopuszczeniem zastosowania protokołu

do takich instytucji. Z drugiej strony nie podjęto żadnych

decyzji w odniesieniu do umawiających się państw, które

nie wyrażają woli traktowania takich instytucji w taki sam

sposób, w jaki traktują małżeństwo. W tym ostatnim

przypadku rozwiązaniem może być stwierdzenie, że

stosunki te mogą nie być traktowane w taki sam sposób

jak małżeństwo (wówczas prawo właściwe będzie

określane na podstawie innych zasad protokołu, w

szczególności art. 3 i 6). Biorąc pod uwagę milczenie

protokołu i instrumentów przygotowawczych, należy

uznać, że rozwiązanie to jest uzasadnione, nawet jeżeli

sugeruje ono, że stosowanie protokołu nie będzie

jednolite wśród umawiających się państw. Wspomniany

brak jednolitości nie jest jednak zbyt istotny, jeżeli uzna

się, że w każdym przypadku sąd lub odpowiedni organ

może ze względów porządku publicznego odmówić

zastosowania w danej sprawie prawa obcego uznającego

zobowiązanie alimentacyjne wynikające z tych

kontrowersyjnych stosunków (cf. art. 13; infra pkt 178).

32 W protokole nie określono, czy powyższe ma

zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych

wynikających z umowy dotyczącej istnienia lub zakresu

zobowiązania alimentacyjnego. Umowy takie są często

zawierane przez małżonków w chwili wstąpienia

w związek małżeński lub w przypadku rozwodu lub przez

partnerów niebędących małżeństwem. Należy

przypomnieć, że uregulowanie tej kwestii nie było

możliwe podczas opracowywania projektu konwencji


(prawo właściwe), w związku z czym zapewniła ona

sądom „większą swobodę uznania”, umożliwiając im

objęcie takich zobowiązań zakresem postanowień traktatu

lub ogólnie obowiązujących norm kolizyjnych19. Pomimo

milczenia na ten temat protokół zawiera elementy

pozwalające stwierdzić, że ma on również zastosowanie

do umów dotyczących świadczeń alimentacyjnych

w zakresie, w jakim celem takich umów jest zmiana lub

doprecyzowanie zobowiązania wynikającego ze

stosunków rodzinnych: w przeciwieństwie do konwencji

z 1973 r. protokół umożliwia, na określonych warunkach,

dokonanie wyboru prawa właściwego dla zobowiązań

alimentacyjnych20. Jedną z przyczyn – o ile nie główną

przyczyną – umożliwienia takiego wyboru było

zapewnienie pewnej stabilności umów zawieranych

w odniesieniu do kwestii świadczeń alimentacyjnych

między małżonkami i innymi dorosłymi (cf. infra pkt

126). Jeżeli dopuszcza się, że prawo wybrane przez strony

na podstawie protokołu ma zastosowanie do umów

dotyczących świadczeń alimentacyjnych, taki sam

wniosek należy sformułować w odniesieniu do prawa

wskazanego na podstawie samego protokołu za

pośrednictwem obiektywnego związku.

c) Zakres orzeczeń wydawanych przy zastosowaniu

protokołu

Ustęp 2 – Orzeczenia wydane przy zastosowaniu

niniejszego protokołu nie mają wpływu na istnienie

jakiegokolwiek ze stosunków, o których mowa

w ustępie 1.

33 Artykuł 1 ust. 2 stanowi, że orzeczenia wydane przy

zastosowaniu protokołu nie mają wpływu na istnienie

jakiegokolwiek ze stosunków, o których mowa w ust. 1.

W postanowieniu tym powtórzono sformułowanie

zastosowane w art. 2 ust. 2 konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe); to samo sformułowanie zastosowano w art. 5

konwencji z Montevideo z 1989 r. Zgodnie z tym

postanowieniem nie można opierać się na orzeczeniu

nakazującym dłużnikowi uiszczenie płatności świadczeń

alimentacyjnych na rzecz wierzyciela na podstawie prawa

wskazanego na podstawie protokołu w celu potwierdzenia

istnienia stosunków rodzinnych, takich jak stosunki,

o których mowa w art. 1 ust. 1. Zasada ta jest

następstwem niezależnego związku zobowiązań

alimentacyjnych (cf. supra pkt 23). Stanowi ona

odpowiednik art. 19 ust. 2 konwencji, zgodnie z którym,

jeżeli zagraniczne orzeczenie nie dotyczy wyłącznie

zobowiązania alimentacyjnego, skutek postanowień

19 Sprawozdanie Verwilghena (op. cit. przypis 14), pkt 120. 20 Cf. w szczególności art. 8, zgodnie z którym strony mogą „w każdym

momencie” wybrać prawo właściwe.

_______________________________________________ ______________________________________________


konwencji w odniesieniu do uznawania i wykonywania

jest ograniczony do danego zobowiązania

alimentacyjnego21. Bardziej dogłębną analizę tego

podejścia, które już jest dobrze znane w umawiających się

państwach będących stronami konwencji z 1973 r., można

znaleźć w sprawozdaniu Verwilghena22.

Artykuł 2 Uniwersalne stosowanie

Niniejszy protokół stosuje się niezależnie od tego, czy

prawo właściwe jest prawem umawiającego się

państwa.

34 Postanowienie to określa jedynie uniwersalny

charakter protokołu. Protokół będzie miał zastosowanie

w umawiających się państwach, nawet jeżeli prawo

wskazane na podstawie jego postanowień nie jest prawem

umawiającego się państwa. Podejście to pokrywa się

z podejściem przyjętym w ramach konwencji haskiej


właściwe) (art. 2) oraz szeregu innych konwencji haskich

odnoszących się do prawa właściwego.

35 Zgodnie z tą zasadą, jeżeli do organu

w umawiającym się państwie wpłynął wniosek dotyczący

zobowiązania alimentacyjnego objętego zakresem

przedmiotowym protokołu, organ ten będzie musiał

zastosować treść tego protokołu w celu określenia prawa

właściwego dla przedmiotu sprawy, nawet jeżeli sprawa

jest ściśle związana (ze względu na miejsce pobytu stron

lub z innych względów) z co najmniej jednym państwem

niebędącym umawiającym się państwem. Ta sama zasada

ma zastosowanie, jeżeli prawo wskazane na podstawie

protokołu nie jest prawem umawiającego się państwa (co

może mieć miejsce, np. jeżeli wierzyciel ma miejsce

pobytu w takim państwie lub jeżeli strony wybrały to

prawo jako prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych; cf. art. 3 i 8).

Artykuł 3 Ogólna właściwość prawa

36 W postanowieniu tym określa się zasadę związku

zobowiązań alimentacyjnych z prawem państwa,

w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu.

Związek ten odpowiada związkowi stosowanemu na

zasadzie głównej w konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe) oraz, w odniesieniu do alimentów na rzecz

dzieci, w konwencji haskiej z 1956 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych. Jest on również

przewidziany w art. 6 lit. a) konwencji z Montevideo

z 1989 r. (aczkolwiek jako alternatywa dla miejsca

zwykłego pobytu dłużnika). Rozwiązanie to zostało

przyjęte jednomyślnie podczas negocjacji.

Ustęp 1 – Zobowiązania alimentacyjne podlegają

prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce

zwykłego pobytu, chyba że niniejszy protokół stanowi

inaczej

a) Uzasadnienie tego związku

37 Z tego związku wynika szereg korzyści. Główną

korzyścią jest to, że umożliwia on określenie istnienia

21 Cf. sprawozdanie Borrás–Degeling, pkt 438. 22 Op. cit. (przypis 14), pkt 122 i nast.

zobowiązania alimentacyjnego i jego kwoty

w odniesieniu do prawnych i faktycznych warunków

środowiska społecznego państwa, w którym wierzyciel

zamieszkuje i prowadzi większość swoich interesów

życiowych. Jak słusznie zauważono w sprawozdaniu

Verwilghena, „otrzymane alimenty posłużą

[wierzycielowi] jako środki utrzymania”. Dlatego też

„warto poznać konkretny problem powstały w związku

z konkretnym społeczeństwem: tym, w którym

wnioskodawca zamieszkuje i będzie zamieszkiwał”23.

38 Związek z prawem miejsca zwykłego pobytu

zapewnia również równe traktowanie wierzycieli

zamieszkujących w tym samym państwie, niezależnie od

ich obywatelstwa. Nie ma powodów, aby wierzyciel

będący cudzoziemcem miał być, w tych samych

okolicznościach, traktowany w inny sposób niż wierzyciel

posiadający obywatelstwo państwa, w którym ma miejsce

pobytu.

39 Należy ponadto zauważyć, że kryterium miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela jest powszechnie stosowane

w celu określenia sądu właściwego w odniesieniu do

świadczeń alimentacyjnych, zarówno na podstawie

jednolitych instrumentów prawa24, jak i wielu praw

wewnętrznych. W związku z tym stosowanie tego samego

kryterium w celu określenia prawa właściwego często

prowadzi do stosowania prawa organu, przed którym

wytoczono powództwo, co przynosi oczywiste korzyści

pod względem prostoty i skuteczności. Korzyści te mają

szczególne znaczenie w sprawach o alimenty, w których

kwoty stanowiące wartość przedmiotu sporu, a co za tym

idzie, środki dostępne w celu określenia prawa obcego, są

zwykle bardzo małe.

40 Jak podkreślono w art. 3 ust. 1, związek z miejscem

zwykłego pobytu wierzyciela nie ma zastosowania, jeżeli

protokół stanowi inaczej. Jest to istotne ograniczenie,

ponieważ związek ten podlega, zgodnie z systemem

przewidzianym w protokole, kilku wyjątkom określonym

w art. 4–8. Ogólnie rzecz biorąc, należy zauważyć, że

zakres tej zasady jest bardziej ograniczony w ramach

protokołu niż w ramach konwencji haskich z lat 1956 i

1973 dotyczących zobowiązań alimentacyjnych.

b) Pojęcie miejsca zwykłego pobytu

41 W protokole nie definiuje się pojęcia miejsca

zwykłego pobytu. Podobnie nie definiuje się go w wielu

konwencjach haskich, w tym w konwencji, w których

używa się tego pojęcia jako kryterium określania prawa

właściwego lub jurysdykcji organów25. Zadanie

polegające na określeniu w danym przypadku, czy

wierzyciel ma miejsce pobytu w danym państwie czy

w innym, należy do obowiązków organu, przed którym

wytoczono powództwo; z uwagi na cel protokołu organ

23 Op. cit. (przypis 14) pkt 138. 24 Np. art. 5 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22

grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych („Bruksela

I”) i „równoległe” postanowienie art. 5 ust. 2 Konwencji z Lugano

z dnia 16 września 1988 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (dalej zwanej

„konwencją z Lugano z 1988 r.”); art. 8 lit. a) konwencji z Montevideo

z 1989 r.

_______________________________________________ ______________________________________________


taki ma jednak obowiązek stosować jednolite pojęcie,

a nie kryteria prawa wewnętrznego26.

42 Należy zauważyć, że wybranym kryterium jest

kryterium miejsca zwykłego pobytu, co oznacza pewną

stabilność. Sam pobyt o charakterze czasowym nie jest

wystarczający do ustalenia prawa właściwego dla

zobowiązań alimentacyjnych. Jeżeli na przykład

wierzyciel alimentacyjny mieszka przez kilka miesięcy

w państwie innym niż państwo, w którym ma miejsce

zamieszkania, do celów nauki szkolnej lub podjęcia

tymczasowej działalności, nie powinno to zasadniczo

wpływać na zmianę miejsca zwykłego pobytu ani prawa

właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych na

podstawie art. 3.

43 W konwencji obok kryterium „miejsca zwykłego

pobytu” stosuje się również pojęcie „pobytu”. W art. 20

ust. 1 lit. c) i d) konwencji stosuje się kryterium „miejsca

zwykłego pobytu” do określenia podstawy uznawania

zagranicznych orzeczeń27, natomiast w art. 9 konwencji

wykorzystuje się kryterium „pobytu” w celu ustalenia

jurysdykcji organu centralnego z państwa wzywającego

i umożliwienia zastosowania postanowień konwencji

dotyczących współpracy administracyjnej: zgodnie z

art. 9: „[w]niosek na mocy niniejszego rozdziału organ

centralny Państwa wezwanego otrzymuje za

pośrednictwem organu centralnego Umawiającego się

Państwa, w którym wnioskodawca ma miejsce pobytu”.

Zgodnie z tym postanowieniem sam pobyt jest

wystarczający, nawet jeżeli nie jest to zwykły pobyt;

z drugiej strony samo okazjonalne przebywanie nie jest

wystarczające. Zdecydowano się na takie rozwiązanie,

aby jak najbardziej uprościć wnioski o międzynarodowe

dochodzenie alimentów28.

c) Zmiana miejsca zwykłego pobytu

Ustęp 2 – W przypadku zmiany miejsca zwykłego

pobytu wierzyciela stosuje się prawo państwa,

w którym wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego

pobytu, od momentu, w którym nastąpiła ta zmiana.

44 W przypadku gdy wierzyciel zmienia miejsce

pobytu, prawo państwa, w którym ma on nowe miejsce

zwykłego pobytu, staje się prawem właściwym od

momentu, w którym nastąpiła ta zmiana. Rozwiązanie

takie, pokrywające się z rozwiązaniem zastosowanym

w konwencjach haskich z lat 1956 i 1973 dotyczących

zobowiązań alimentacyjnych (odpowiednio art. 1 ust. 2

i art. 4 ust. 2), jest konieczne, jeżeli uwzględnić

przyczyny, na których opiera się związek z miejscem

zwykłego pobytu. W przypadku zmiany miejsca

zwykłego pobytu zasadne jest, aby określać istnienie

i wysokość zobowiązania alimentacyjnego zgodnie

z prawem państwa, w którym wierzyciel zamieszkuje.

Zastosowanie tego prawa jest równie uzasadnione na

podstawie względów dotyczących równego traktowania

wszystkich wierzycieli zamieszkujących w tym samym

państwie.

25 Cf. sprawozdanie Borrás–Degeling, pkt 61 i 62. 26 Art. 20, cf. pkt 202. 27 Cf. sprawozdanie Borrás–Degeling, pkt 444. 28 Ibid., pkt 228.

45 Należy zauważyć, że rozwiązanie zaproponowane

w odniesieniu do konfliktu związanego

z przemieszczaniem się niekoniecznie jest spójne

z kwestią zapewnienia zbieżności jurysdykcji organów

z prawem właściwym: w przypadku gdy jurysdykcja

organu zależy od miejsca zwykłego pobytu wierzyciela,

miejsce to ustala się zwykle w chwili wszczęcia

postępowania, niezależnie od późniejszej zmiany (zasada

perpetuatio fori). Z drugiej strony, w odniesieniu do

prawa właściwego, zmianę miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela należy uwzględnić w orzeczeniu w sprawie

świadczeń alimentacyjnych, nawet jeżeli nastąpiła ona

w trakcie postępowania. W zakresie, w jakim orzeczenie

określa świadczenia alimentacyjne na przyszłość,

nieuwzględnienie takiej istotnej zmiany okoliczności

byłoby nielogiczne.

46 W protokole nie określa się jednak, kiedy najpóźniej

można zatwierdzić taką zmianę, jeżeli nastąpi ona

w trakcie postępowania. Będzie to zatem zależało od

przepisów proceduralnych mających zastosowanie

w każdym umawiającym się państwie.

47 Należy zaznaczyć, że zmianę miejsca pobytu należy

wziąć pod uwagę wyłącznie wtedy i od momentu, gdy

wierzyciel uzyska nowe miejsce zwykłego pobytu, czyli

od momentu, w którym nowe miejsce pobytu osiągnie

stopień stabilności, jaki wiąże się z charakterem zwykłego

pobytu. Jeżeli wierzyciel przeprowadza się do innego

państwa na pobyt wyłącznie czasowy29, z zasady nie

następuje zmiana miejsca zwykłego pobytu, chyba że

nowe miejsce pobytu zyska po jakimś czasie pewną

stabilność (jeżeli na przykład wierzyciel, który przechodzi

szkolenie w innym państwie, znajdzie pracę, dzięki której

będzie mógł zamieszkać w tym państwie na stałe).

48 Zmiana prawa właściwego następuje od momentu

zmiany miejsca zwykłego pobytu, ale jedynie

w odniesieniu do przyszłości (ex nunc). Roszczenia

wierzyciela dotyczące okresu poprzedzającego zmianę

podlegają zatem w dalszym ciągu prawu byłego miejsca

zwykłego pobytu. Rozwiązanie to jest uzasadnione, jeżeli

uwzględnić, że wierzyciel nabył już prawo do otrzymania

świadczeń za okres wcześniejszy, i dlatego nie powinno

podlegać dalszej dyskusji ze względu na późniejszą

zmianę prawa właściwego.


uprzywilejowująca niektórych wierzycieli

49 W postanowieniu tym określa się główne wyjątki od

związku z zasady z miejscem zwykłego pobytu

wierzyciela alimentacyjnego. Wyjątki te mają z założenia

zapewnić nieco bardziej uprzywilejowujące zasady dla

określonych kategorii wierzycieli alimentacyjnych

w sprawach, w których stosowanie prawa

obowiązującego w miejscu ich zwykłego pobytu uznaje

się za sprzeczne z ich interesem.

a) Zakres stosowania art. 4

Ustęp 1 – Poniższe postanowienia mają zastosowanie

w przypadku zobowiązań alimentacyjnych

29 Cf. przykłady przedstawione w pkt 42.

_______________________________________________ ______________________________________________


50 Zasada, o której mowa w art. 4, zgodnie z jej celem,

oznacza uprzywilejowanie wyłącznie niektórych kategorii

wierzycieli zdefiniowanych w ustępie 1 tego artykułu.

Aby uniknąć jakichkolwiek nieporozumień, należy

podkreślić, że celem tego ustępu nie jest określenie

wymogów w zakresie przyznawania świadczeń

alimentacyjnych (co podlega wskazanemu prawu

wewnętrznemu), ale wyłącznie określenie kategorii

wierzycieli, którzy do celów określenia prawa

właściwego dla ich roszczeń będą mogli – w drodze

wyjątku od postanowień art. 3 – skorzystać z kryteriów

łączących określonych w art. 4. Istnienie uprawnienia do

świadczeń alimentacyjnych będzie zależało od prawa (lub

praw) wskazanych na podstawie tego artykułu.

W odniesieniu do kategorii wierzycieli

nieuwzględnionych w art. 4 prawo właściwe dla ich

roszczeń alimentacyjnych zostanie wyznaczone na

podstawie art. 3 lub innych postanowień protokołu.

51 Należy również zauważyć, że w art. 4 nie wyklucza

się zastosowania, w odniesieniu do określonych kategorii

wierzycieli wymienionych w tym artykule, innych

postanowień protokołu: art. 3 nadal ma zastosowanie,

z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w art. 4, w art.

6 zezwala się dłużnikowi na sprzeciwienie się żądaniu

wierzyciela w określonych przypadkach, zaś art. 7 i 8

regulują umowy dotyczące prawa właściwego.

52 W przeciwieństwie do konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe), na podstawie której system „kaskadowy”

oparty na związkach uzupełniających ma zakres ogólny

(cf. art. 5–6), w protokole przewiduje się taki system

wyłącznie w odniesieniu do tych kategorii wierzycieli,

o których mowa w art. 4 ust. 1 (cf. infra pkt 53 i nast.).

Umawiające się państwa będące stronami konwencji

z 1973 r. mogą postrzegać tę różnicę jako krok wstecz

w stosunku do obecnego poziomu ochrony przyznanego

wierzycielom alimentacyjnym. Pogląd taki nie jest jednak

do końca uzasadniony: już w konwencji z 1973 r.

wykluczono system kaskady łączników w odniesieniu do

świadczeń alimentacyjnych między rozwiedzionymi

małżonkami, którą regulowało w każdym przypadku

prawo stosowane do ich rozwodu (art. 8 tej konwencji).

To samo dotyczyło separacji, unieważnienia małżeństwa

i stwierdzenia nieważności. Z porównania obu

instrumentów wynika zatem, że różnią się one pod

względem traktowania małżonków pozostających

małżeństwem30 i określonych wierzycieli pełnoletnich,

których roszczenia alimentacyjne nie są przedmiotem

jednomyślnego rozstrzygnięcia w prawie porównawczym

(np. krewnych w linii bocznej lub powinowatych)

i w odniesieniu do których w protokole przewiduje się

wprowadzenie określonych, szczególnych środków

obrony dla dłużnika (cf. infra art. 6). Biorąc pod uwagę

fakt, że wspomniane kategorie wierzycieli są objęte mniej

uprzywilejowującymi szczególnymi właściwościami

prawa, zapewnienie tym wierzycielom korzyści

wynikających z zastosowania kaskady łączników na mocy

art. 4 wydawało się nielogiczne lub nawet wyraźnie

sprzeczne.

30 Którzy są objęci zakresem art. 5 protokołu, podczas gdy byli oni

wykluczeni na podstawie art. 8 konwencji z 1973 r.

53 W projekcie roboczym grupy roboczej ds. prawa

właściwego ze stycznia 2007 r.31 szczególna właściwość

prawa, którą zawarto w art. 4, była przewidziana

wyłącznie na korzyść osób w wieku do 21 lat. Na

posiedzeniu Komisji Specjalnej w maju 2007 r. kategorię

tę podzielono na dwie oddzielne kategorie.

W konsekwencji art. 4 ma zastosowanie z jednej strony

do zobowiązań alimentacyjnych rodziców na rzecz ich

dzieci (art. 4 ust. 1 lit. a)), a z drugiej strony do

zobowiązań alimentacyjnych osób innych niż rodzice na

rzecz jakiejkolwiek osoby, która nie ukończyła 21 lat (art.

4 ust. 1 lit. b)). W pierwszym przypadku decydującym

czynnikiem jest stosunek między rodzicami i dziećmi,

w drugim natomiast traktowanie uprzywilejowujące

zależy od wieku wierzyciela. Ponadto, także na

posiedzeniu Komisji Specjalnej w maju 2007 r.,

rozszerzono zakres stosowania tego artykułu na

zobowiązania alimentacyjne dzieci na rzecz ich rodziców.

Rozwiązania te znalazły się w ostatecznym tekście

protokołu.

Litera a) – rodziców na rzecz ich dzieci;

54 Zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) artykuł 4 ma

zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych rodziców

na rzecz ich dzieci niezależnie od wieku. Istnienie

stosunku między rodzicami i dziećmi uznano za

wystarczające uzasadnienie dla traktowania

uprzywilejowującego w odniesieniu do ustalania prawa

właściwego. Nie oznacza to, że dziecko będzie

uprawnione do uzyskania świadczeń alimentacyjnych

niezależnie od wieku, gdyż kwestia ta zależy od

przepisów materialnych wskazanego prawa (lub praw),

ale wyłącznie że może ono czerpać korzyści z kaskady

związków uzupełniających i zamiany związków,

o których mowa w art. 4 ust. 2–4.

Litera b) – osób innych niż rodzice na rzecz osób,

które nie ukończyły 21 lat, z wyłączeniem zobowiązań

wynikających ze stosunków, o których mowa

w artykule 5; oraz

55 Na mocy art. 4 ust. 1 lit. b) zakres korzyści

wynikających z art. 4 rozszerza się na osoby w wieku

poniżej 21 lat. Dotyczy to zobowiązań alimentacyjnych

opartych na stosunkach rodzinnych regulowanych

protokołem (cf. art. 1 ust. 1), z wyłączeniem stosunków

między rodzicami i dziećmi (określonych już na mocy

art. 4 ust. 1 lit. a)) i małżeństwa: art. 4 ust. 1 lit. b)

stanowi wyraźnie, że nie ma on zastosowania do

zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunków,

o których mowa w art. 5, mianowicie zobowiązań

alimentacyjnych między małżonkami, byłymi

małżonkami lub stronami unieważnionego małżeństwa.

W przypadku braku wyboru prawa właściwego

zobowiązania między małżonkami i byłymi małżonkami

regulują postanowienia art. 3 i 5; zasada przychylności

wobec wierzycieli (favor creditoris), na której opiera się

art. 4, nie ma do nich zastosowania.

56 Sytuacje, o których mowa w lit. b), dotyczą zatem

w zasadzie roszczeń alimentacyjnych opartych na

pokrewieństwie w linii prostej lub w linii bocznej (np.

31 Dokument wstępny nr 24 ze stycznia 2007 r. (op. cit. przypis 7),

art. D.

_______________________________________________ ______________________________________________


roszczenie wniesione przez wnuka, siostrę lub brata,

bratanka/siostrzeńca lub bratanicę/siostrzenicę) lub

powinowactwie (np. dziecko wobec współmałżonka jego

rodzica). Należy zauważyć, że zobowiązania te również

podlegają art. 6, tak aby dłużnik mógł, w stosownych

przypadkach, skorzystać ze środka ochrony

przewidzianego w tym artykule. Rozwiązanie określone

w tym względzie w protokole nie jest zbyt spójne,

ponieważ te same stosunki są uprzywilejowane na

podstawie art. 4 oraz postawione w niekorzystnej sytuacji

na podstawie art. 6 (cf. infra pkt 100). Jest to ewidentnie

rozwiązanie kompromisowe.

57 Po długim okresie wahań co do tego, czy granicę

wieku należy wyznaczyć na 18 lat czy na 21 lat, podczas

sesji dyplomatycznej ostatecznie zdecydowano się na tę

wyższą granicę. Głównym argumentem przemawiającym

za tym rozwiązaniem jest jego zgodność z tendencją

obserwowaną w prawie porównawczym polegającą na

uprzywilejowywaniu przyznawania świadczeń

alimentacyjnych młodym osobom pobierającym naukę

w ramach szkolnictwa wyższego, w szczególności na

uniwersytecie. Tendencję tę uwzględniono w określonych

instrumentach międzynarodowych; i tak konwencja

z Montevideo z 1989 r. stanowi, że korzyści wynikające

z tego instrumentu mają zastosowanie do osób, które po

ukończeniu 18 lat nadal kwalifikują się do świadczenia

alimentacyjnego na mocy prawa właściwego. Należy

podkreślić w każdym przypadku, że możliwość uzyskania

świadczenia alimentacyjnego zależy od wskazanego

prawa (lub praw); protokół reguluje jedynie kolizje praw,

ale nie nakłada się w nim na państwa obowiązku zmiany

przepisów ich prawa wewnętrznego.

Litera c) – dzieci na rzecz ich rodziców.

58 Dzięki art. 4 ust. 1 lit. c) artykuł ten ma zastosowanie

do zobowiązań alimentacyjnych dzieci na rzecz ich

rodziców. To rozszerzenie zakresu szczególnej

właściwości prawa zostało zaproponowane przez

większość delegacji na posiedzeniu Komisji Specjalnej

w maju 2007 r. ze względu na to, że rodzice, podobnie jak

ich dzieci, również zasługują na traktowanie

uprzywilejowujące w odniesieniu do kolizji praw.

Rozwiązanie to zostało ostatecznie przyjęte podczas sesji

dyplomatycznej. Podobnie jak w przypadku lit. b),

stosunki, do których odnosi się lit. c), również podlegają

zasadzie określonej w art. 6, dzięki czemu dłużnik może

skorzystać ze środka obrony przewidzianego w tym

postanowieniu (ibid.).

b) Związek uzupełniający z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie

Ustęp 2 – Jeśli wierzyciel nie może na mocy prawa,

o którym mowa w artykule 3, uzyskać świadczeń

alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się prawo

miejsca organu orzekającego w sprawie.

59 Pierwszą korzyścią przyznaną kategoriom

wierzycieli określonym w art. 4 ust. 1 jest zapewnienie

związku uzupełniającego z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie w przypadkach, w których

wierzyciel nie jest w stanie uzyskać świadczenia

alimentacyjnego na mocy prawa państwa, w którym ma

miejsce zwykłego pobytu. Rozwiązanie to jest

inspirowane zasadą favor creditoris i ma na celu

zapewnienie, aby wierzyciel miał możliwość uzyskania

świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przewiduje tak prawo

organu, przed którym wytoczono powództwo.

60 Jest to rozwiązanie tradycyjne. Obecnie jest ono

przewidziane w konwencjach haskich z lat 1956 i 1973

dotyczących zobowiązań alimentacyjnych (odpowiednio

art. 3 i 6). W konwencji haskiej z 1973 r. przewiduje się

jednak to rozwiązanie jedynie jako ostateczność dopiero

po zastosowaniu, również na zasadzie uzupełniającej,

prawa państwa wspólnego obywatelstwa stron (art. 5).

Zamiana w protokole tych dwóch uzupełniających

kryteriów łączących (prawo miejsca organu orzekającego

w sprawie przed prawem państwa wspólnego

obywatelstwa, cf. art. 4 ust. 4) jest uzasadniona kilkoma

względami. Po pierwsze rozwiązanie takie zmniejsza

znaczenie praktyczne związku z prawem państwa

wspólnego obywatelstwa, którego istotność w sprawach

dotyczących świadczeń alimentacyjnych jest

kwestionowana (cf. infra pkt 74). Po drugie ułatwia pracę

organu, przed którym wytoczono powództwo, który może

stosować swoje własne prawo na zasadzie uzupełniającej

bez konieczności wcześniejszego zapoznania się

z merytorycznymi aspektami prawa państwa wspólnego

obywatelstwa stron. W rezultacie rozwiązanie to jest

również korzystne dla wierzyciela, ponieważ umożliwia

ono szybsze wydanie orzeczenia przy mniejszych

kosztach.

61 Podobnie jak w przypadku konwencji haskich z lat

1956 i 1973 dotyczących zobowiązań alimentacyjnych,

związek uzupełniający jest zapewniony wyłącznie

wówczas, gdy wierzyciel „nie jest w stanie uzyskać

świadczeń alimentacyjnych” zgodnie z prawem miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela mającym zastosowanie na

zasadzie głównej. Dokładne znaczenie, jakie miało zostać

nadane temu wyrażeniu, budziło kontrowersje na

posiedzeniu Komisji Specjalnej w maju 2007 r.

Wierzyciel najwyraźniej może korzystać z zastosowania

prawa miejsca organu orzekającego w sprawie na

zasadzie uzupełniającej nie tylko w przypadku, gdy

w prawie miejsca jego zwykłego pobytu nie przewiduje

się żadnych zobowiązań alimentacyjnych wynikających

z określonego stosunku rodzinnego (np. nie przewiduje

się żadnego zobowiązania dzieci wobec ich rodziców), ale

także wówczas, gdy mimo iż z zasady w prawie uznaje

się takie zobowiązanie, dane zobowiązanie podlega

warunkowi, który nie jest spełniony w rozpatrywanej

sprawie (np. prawo stanowi, że zobowiązanie rodziców

wobec dzieci ustaje z chwilą, gdy ukończą one 18 lat,

a wierzyciel w danym przypadku osiągnął już ten wiek)32.

32 Cf. sprawozdanie Verwilghena (op. cit. przypis 14), pkt 145.33 Zwykle nie będzie tak w przypadku państw będących stronami konwencji, jeżeli

dłużnik występuje do sądu o zwolnienie go ze zobowiązania

alimentacyjnego po tym, jak wydano orzeczenie w umawiającym się państwie, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu. Na mocy

art. 18 ust. 1 konwencji i z zastrzeżeniem określonych wyjątków

„[j]eżeli orzeczenie zostało wydane w Umawiającym się Państwie, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, dłużnik nie może

wszcząć postępowania o zmianę orzeczenia lub wydanie nowego

orzeczenia w innym Umawiającym się Państwie, tak długo jak wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w Państwie, w którym wydano

orzeczenie”.

_______________________________________________ ______________________________________________


Kwestia tego, czy zastosowanie prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie na zasadzie uzupełniającej

powinno również mieć zastosowanie w przypadku, gdy

świadczenia alimentacyjne nie należą się zgodnie

z prawem miejsca zwykłego pobytu ze względów

ekonomicznych, mianowicie na podstawie kryteriów

ustanowionych na mocy tego prawa w odniesieniu do

ustalania potrzeb wierzyciela lub możliwości

majątkowych dłużnika (tj. jeżeli zgodnie z prawem

miejsca zwykłego pobytu wierzyciel nie wymaga

świadczeń alimentacyjnych lub dłużnik nie jest w stanie

ich jemu zapewnić), pozostaje otwarta. Z czysto

teoretycznego punktu widzenia trudno jest odróżnić tę

sytuację od sytuacji omówionych powyżej, ponieważ jest

to również przypadek, w którym odmawia się przyznania

świadczeń alimentacyjnych ze względu na brak

ustanowienia wymogu w prawie właściwym na zasadzie

głównej. Według większości delegacji zasada favor

creditoris (oraz związek uzupełniający, który stanowi jej

wyrażenie jako normy) nie powinna mieć jednak

zastosowania w tym ostatnim przypadku.

62 W każdym przypadku możliwość skorzystania ze

związku uzupełniającego będzie wykluczona, jeżeli

w prawie miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

przewiduje się zobowiązanie alimentacyjne w kwocie

mniejszej niż kwota przewidziana w prawie miejsca

organu orzekającego w sprawie. W takiej sytuacji

zastosowanie będzie miało prawo wskazane na podstawie

art. 3, nawet jeżeli w praktyce jest ono mniej korzystne

dla wierzyciela niż prawo organu, przed którym

wytoczono powództwo.

63 W przypadkach, w których ma to zastosowanie,

związek uzupełniający z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie można oczywiście wykorzystać

wyłącznie wówczas, gdy wszczyna się postępowanie

w sprawie dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych

w państwie innym niż państwo miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela, ponieważ w przeciwnym razie prawo miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela pokrywa się z prawem

miejsca organu orzekającego w sprawie. Ponadto zakres

art. 4 ust. 2 jest dodatkowo ograniczony postanowieniami

zawartymi w art. 4 ust. 3 protokołu. Na mocy ust. 3 prawo

miejsca organu orzekającego w sprawie ma zastosowanie

na zasadzie głównej w każdym przypadku, w którym

wierzyciel wszczyna postępowanie w państwie, w którym

dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu (cf. infra pkt 64

i nast.). W rezultacie można rozważać zastosowanie

prawa miejsca organu orzekającego w sprawie na

zasadzie uzupełniającej na podstawie art. 4 ust. 2 jedynie

w przypadku, gdy to dłużnik wszczyna postępowanie (np.

w sprawie, w której dłużnik wszczyna postępowanie

przed właściwym organem państwa, w którym ma on

miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że sąd, do

którego wniesiono powództwo, jest właściwy do

rozpoznania tej sprawy33; w takim przypadku wierzyciel

może powołać się na prawo miejsca organu orzekającego

w sprawie na swoją obronę) lub jeżeli organ, przed

którym wytoczono powództwo, jest organem państwa,

w którym żadna ze stron nie ma swojego miejsca pobytu

(jeżeli na przykład roszczenie alimentacyjne zostało

wniesione na zasadzie akcesoryjnej do sądu właściwego

w celu ustalenia powiązania lub rozwiązania

małżeństwa).

c) Zamiana łączników w przypadku postępowania

wszczętego przez wierzyciela w państwie, w którym

dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu

Ustęp 3 – Niezależnie od artykułu 3, jeśli wierzyciel

wytoczył powództwo przed właściwym organem

państwa, w którym dłużnik ma miejsce zwykłego

pobytu, stosuje się prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie. Jeżeli jednak wierzyciel nie

jest w stanie uzyskać na mocy tego prawa świadczeń



pobytu.

64 Artykuł 4 ust. 3 stanowi, że prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie stosuje się na zasadzie głównej,

jeżeli wierzyciel wytoczył powództwo przed właściwym

organem państwa, w którym dłużnik ma miejsce

zwykłego pobytu. W takim przypadku, jeżeli wierzyciel

alimentacyjny nie jest w stanie uzyskać świadczeń

alimentacyjnych na podstawie prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie, prawo miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela ponownie staje się jednak prawem mającym

zastosowanie na zasadzie uzupełniającej. Jest to istotna

zamiana łączników przewidzianych w art. 3 i art. 4 ust. 2

(prawo miejsca organu orzekającego w sprawie przed

prawem miejsca zwykłego pobytu wierzyciela).

Postanowienie to wynika z kompromisu osiągniętego

między zwolennikami niezróżnicowanego stosowania

prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

a zwolennikami prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie.

(i) Związek główny z prawem miejsca organu

orzekającego w sprawie

65 Stosowanie prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie podlega dwóm warunkom: po pierwsze organ,

przed którym wytoczono powództwo, musi być organem

państwa, w którym dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu,

oraz po drugie postępowanie musi wszcząć wierzyciel.

66 Pierwszy z powyższych warunków uzasadnia

stosowanie prawa miejsca organu orzekającego w sprawie

zamiast prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela.

Należy zauważyć, że jeżeli postępowanie w sprawie

dotyczącej zobowiązań alimentacyjnych wszczyna się

w państwie, w którym dłużnik ma miejsce zwykłego

pobytu, łącznik miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

traci nieco na znaczeniu. W takim przypadku wspomniane

kryterium nie skutkuje stosowaniem prawa miejsca

organu orzekającego w sprawie, w związku z czym organ,

przed którym wytoczono powództwo, będzie

zobowiązany do zapoznania się z merytorycznymi

aspektami prawa obcego, co może być czasochłonne

i kosztowne. Ponadto takie prawo obce będzie musiało

być stosowane, nawet jeżeli, w rozpatrywanej sprawie,

jest ono mniej korzystne dla wierzyciela niż prawo

miejsca organu orzekającego w sprawie (jedynym

wyjątkiem przewidzianym w art. 4 ust. 2 jest sytuacja,

w której wierzyciel nie jest uprawniony do żadnych

świadczeń alimentacyjnych na mocy prawa miejsca jego

zwykłego pobytu, cf. supra pkt 62). W takiej sytuacji

_______________________________________________ ______________________________________________


zastosowanie prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

prowadzi do rezultatu sprzecznego z troską o zapewnienie

ochrony wierzycielowi, na której prawo to się opiera.

Uznano zatem za właściwe zastąpienie tego związku

przez zastosowanie prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie, które w tym przypadku jest również prawem

miejsca zwykłego pobytu dłużnika (należy zauważyć, że

zgodnie z innymi instrumentami międzynarodowymi

prawo miejsca zwykłego pobytu dłużnika ma

zastosowanie w określonych przypadkach; odnosi się to

w szczególności do konwencji z Montevideo z 1989 r.,

w której w art. 6 przewiduje się stosowanie tego prawa

jako alternatywę dla prawa miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela, jeżeli jest ono bardziej korzystne dla

wierzyciela alimentacyjnego).

67 Drugim warunkiem stosowania prawa miejsca

organu orzekającego w sprawie jest wszczęcie

postępowania przez wierzyciela; warunek ten ma na celu

ograniczenie, w interesie wierzyciela, odejścia od zasady

związku z prawem miejsca zwykłego pobytu wierzyciela.

Uznano, że odejście takie może być uzasadnione, jeżeli

sam wierzyciel postanawia wszcząć postępowanie w

państwie, w którym jego dłużnik ma miejsce zwykłego

pobytu, wydaje się natomiast przesadne wówczas, gdy

postępowanie jest wszczynane w takim państwie

z inicjatywy dłużnika (np. do celów wniosku o zmianę

orzeczenia w sprawie świadczeń alimentacyjnych).

Wierzyciel ma często możliwość wszczęcia postępowania

w państwie jego pobytu lub w państwie pobytu dłużnika

(jest tak w szczególności w przypadku europejskiej

przestrzeni sądowej na mocy art. 2 i art. 5 ust. 2

rozporządzenia (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000

r. i konwencji z Lugano z 1988 r.; podobną możliwość

przewiduje się w art. 8 konwencji z Montevideo z 1989 r.,

cf. supra pkt 39). Jeżeli wierzyciel zdecyduje się na to

drugie rozwiązanie, musi wziąć pod uwagę, że stosowane

będzie prawo wewnętrzne obowiązujące w państwie

dłużnika. W świetle powyższego zaproponowane

rozwiązanie stanowi zatem swego rodzaju kompromis

między zwolennikami automatycznego stosowania prawa

miejsca organu orzekającego w sprawie a zwolennikami

pozostawienia wierzycielowi możliwości wyboru tego

prawa34. Co więcej, należy zauważyć, że jeżeli

postępowanie wszczyna wierzyciel, będą istniały solidne

podstawy dla wyboru jurysdykcji organów państwa,

w którym dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu

(ponieważ będzie to oparte na zasadzie actor sequitur

forum rei), co zapewnia rozsądne uzasadnienie dla

stosowania prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie. Jeżeli, z drugiej strony, postępowanie

wszczyna dłużnik w państwie, w którym ma miejsce

pobytu, jurysdykcja organów tego państwa (jeżeli istnieje

na mocy prawa miejsca organu orzekającego w sprawie)

może być oparta na kryterium jurysdykcji, które ma

znacznie mniejsze znaczenie (takim jak obywatelstwo

jednej ze stron) lub jest nawet wyraźnie nadmierne (forum

actoris). Wykluczenie stosowania prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie w takim przypadku jest jeszcze

bardziej uzasadnione.

34 Cf. sprawozdanie grupy roboczej ds. prawa właściwego, dokument

wstępny nr 22 z czerwca 2006 r. (op. cit. przypis 6), pkt 24 i 25.

68 Stosowanie prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie na zasadzie głównej przewiduje się wyłącznie

w odniesieniu do kategorii wierzycieli, o których mowa

w art. 4 ust. 1 (dzieci, wierzycieli poniżej 21 lat

i rodziców). To ograniczające rozwiązanie, różniące się

od rozwiązania zaproponowanego przez grupę roboczą

w projekcie roboczym z 2006 r.35, wynika głównie

z następującej przyczyny. Okazało się, że stosowanie

prawa miejsca organu orzekającego w sprawie

w odniesieniu do warunków określonych w omawianym

postanowieniu przynosi wymierne korzyści dla

wierzyciela: wytaczając powództwo przed organem

państwa, w którym ma miejsce swojego pobytu, lub

państwa, w którym dłużnik ma miejsce pobytu,

wierzycielowi przysługuje prawo pośredniego wyboru

prawa właściwego dla jego roszczenia alimentacyjnego

(wybór sądu ze względu na możliwość korzystniejszego

rozstrzygnięcia sprawy (ang. forum-shopping)). Zgodnie

z ustaleniami sesji dyplomatycznej przywilej taki jest

uzasadniony wyłącznie w przypadku kategorii

wierzycieli, które czerpią korzyści na podstawie art. 4.

69 Jeżeli chodzi o zobowiązania alimentacyjne na rzecz

dzieci, stosowanie prawa miejsca organu orzekającego

w sprawie również wymaga dalszego rozważenia. W

coraz większej liczbie państw zadanie ustalenia tych

zobowiązań powierza się organom administracyjnym.

Organy te mogą nie dysponować wiedzą specjalistyczną

ani środkami niezbędnymi do ustalenia i stosowania

prawa obcego. Dlatego też stosowanie prawa miejsca

organu orzekającego w sprawie może być bardziej

właściwe w przypadku niektórych systemów opartych na

administracji do celów dochodzenia alimentów.

Oczywiście ma to znacznie mniejsze znaczenie

w przypadku roszczeń alimentacyjnych pełnoletnich

wierzycieli, które są zwykle ustalane przez organy

sądowe (przynajmniej wówczas, gdy nie są one związane

z roszczeniami alimentacyjnymi ich dzieci).

(ii) Związek uzupełniający z prawem miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela

70 Ponieważ stosowanie na zasadzie głównej prawa

miejsca organu orzekającego w sprawie opiera się na

zasadzie favor creditoris, nie można korzystać z tego

rozwiązania w przypadkach, w których skutkowałoby ono

odrzuceniem wszelkich roszczeń alimentacyjnych

wierzyciela. Z tego powodu w art. 4 ust. 3 in fine

przewiduje się, podobnie jak w art. 4 ust. 2, lecz

w odwrotnej kolejności, związek uzupełniający z prawem

miejsca zwykłego pobytu wierzyciela, w przypadku gdy

nie jest on w stanie uzyskać świadczeń alimentacyjnych

na mocy prawa organu, przed którym wytoczono

powództwo. W art. 4 ust. 3 dokonuje się zatem jedynie

zamiany związków przewidzianych w przepisach

ogólnych. Znaczenie wyrażenia „nie jest w stanie uzyskać

świadczeń alimentacyjnych” jest oczywiście takie samo,

jak w art. 4 ust. 2 (cf. supra pkt 61 i 62).

35 Ibid., pkt 20 i nast.

_______________________________________________ ______________________________________________


d) Związek uzupełniający ze wspólnym obywatelstwem

stron

Ustęp 4 – Jeśli wierzyciel nie jest w stanie uzyskać na

mocy prawa, o którym mowa w artykule 3

i w ustępach 2 i 3 niniejszego artykułu, świadczeń


państwa ich obywatelstwa, jeśli mają wspólne.

71 Jeżeli wierzyciel nie jest w stanie uzyskać świadczeń

alimentacyjnych na mocy prawa państwa, w którym ma

miejsce zwykłego pobytu, lub prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie (stosowanych w takiej kolejności

lub, w przypadku art. 4 ust. 3, w odwrotnej kolejności),

stosuje się prawo państwa wspólnego obywatelstwa stron

jako ostateczne rozwiązanie. Ten drugi związek

uzupełniający stanowi dopełnienie ochrony wierzyciela

alimentacyjnego w przypadkach, w których w prawie

wskazanym na podstawie pierwszych dwóch kryteriów

nie przewiduje się żadnego zobowiązania

alimentacyjnego. Znaczenie wyrażenia „nie jest w stanie

uzyskać świadczeń alimentacyjnych” jest oczywiście

takie samo, jak w art. 4 ust. 2 (ibid.).

72 Związek z prawem państwa wspólnego

obywatelstwa stron jest również przewidziany

w konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań

alimentacyjnych (prawo właściwe) (art. 5), jednak w tym

instrumencie prawo to ma pierwszeństwo przed prawem

miejsca organu orzekającego w sprawie. Przyczyny

zamiany tych dwóch kryteriów zostały już omówione

powyżej (cf. supra pkt 60).

73 W przeciwieństwie do konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe) związek uzupełniający z obywatelstwem stron

(a w istocie z prawem miejsca organu orzekającego

w sprawie) przewiduje się wyłącznie w odniesieniu do

tych kategorii wierzycieli, o których mowa w art. 4 ust. 1.

Przyczyny takiego ograniczenia zakresu związków

o charakterze kaskadowym zostały już wyjaśnione (cf.

supra pkt 52).

74 Stosowanie związku ze wspólnym obywatelstwem

w odniesieniu do zobowiązań alimentacyjnych jest

przedmiotem wielu krytycznych uwag, z których główna

dotyczy faktu, że kryterium to jest dyskryminacyjne,

ponieważ wynikająca z niego korzyść przysługuje tylko

tym wierzycielom, którzy mają wspólne obywatelstwo

z dłużnikiem36. Kolejna krytyczna uwaga dotyczy

dwuznacznego charakteru tego związku, w przypadku

gdy wspólne obywatelstwo jest obywatelstwem państwa

złożonego z wielu jednostek37. Mimo tych krytycznych

uwag wiele delegacji zabiegało o zachowanie tego

związku uzupełniającego w protokole, co doprowadziło

do wypracowania konsensusu polegającego na poparciu

tego rozwiązania. Należy zaznaczyć, że ograniczenie

zakresu tego związku wyłącznie do kategorii wierzycieli,

o których mowa w art. 4 ust. 1 (podczas gdy w konwencji


(prawo właściwe) zakres tego związku ma charakter

36 Na poparcie powyższego zob. sprawozdanie Verwilghena (op. cit.

przypis 14), pkt 144. 37 Rozwiązaniem przewidzianym w odniesieniu do takiego przypadku

w protokole jest odwołanie się do pojęcia najbliższego związku, cf. art.

16 ust. 1 lit. d) i e); infra pkt 193.

ogólny) i jego „degradacja” do rangi drugiego związku

uzupełniającego (podczas gdy w systemie przewidzianym

w konwencji z 1973 r. związek ten był pierwszym

związkiem uzupełniającym po związku z miejscem

zwykłego pobytu i przed związkiem z prawem miejsca

organu orzekającego w sprawie) w znacznej mierze

ograniczy zarówno jego wpływ praktyczny, jak i jego

negatywne strony.

75 Zwłaszcza w przypadku małoletnich dzieci

odwoływanie się do tego trzeciego kryterium łączącego

powinno mieć miejsce stosunkowo rzadko, ponieważ

w większości przepisów prawa wewnętrznego uznaje się

prawo do świadczeń alimentacyjnych w takich sprawach.

Z drugiej strony wspólne obywatelstwo może odgrywać

istotniejszą rolę w pozostałych przypadkach, o których

mowa w art. 4 ust. 1, w szczególności w odniesieniu do

roszczeń alimentacyjnych pełnoletnich dzieci wobec ich

rodziców, osób w wieku do 21 lat wobec innych

członków rodziny i rodziców wobec ich dzieci.

76 W protokole nie przewiduje się przypadku

wielokrotnego obywatelstwa, a przecież zarówno

wierzyciel, jak i dłużnik mogą mieć dwa obywatelstwa

lub więcej. Metody powszechnie stosowane do

rozstrzygania tych spraw w prywatnym

międzynarodowym prawie państw nie są odpowiednie

zgodnie z protokołem. Pierwszeństwo przyznane przez

niektóre państwa obywatelstwu państwa organu

orzekającego w sprawie prowadzi bowiem do wyników,

które rzadko kiedy są jednolite. Jeżeli chodzi o ustalenie

najbliższego lub najbardziej rzeczywistego obywatelstwa,

rozwiązanie to obejmuje znaczny margines niepewności

i również może prowadzić do uzyskiwania rozbieżnych

wyników w umawiających się państwach. Zasada favor

creditoris, która stanowi podstawę art. 4 ust. 4, powinna

raczej prowadzić do stosowania prawa wspólnego

obywatelstwa we wszystkich przypadkach, których to

dotyczy, nawet jeżeli obywatelstwo takie nie jest dla

jednej ze stron tym najbliższym lub najbardziej

rzeczywistym. Takie same względy powinny mieć

zastosowanie w przypadku, gdy strony mają kilka

wspólnych obywatelstw, w rezultacie czego roszczenie

wierzyciela może zostać uwzględnione na podstawie

jednego z takich praw państwa wspólnego obywatelstwa.

Artykuł 5 Szczególna właściwość prawa w odniesieniu

do małżonków i byłych małżonków

W przypadku zobowiązań alimentacyjnych między

małżonkami, byłymi małżonkami lub stronami

unieważnionego małżeństwa nie ma zastosowania art.

3, jeśli jedna ze stron się temu sprzeciwi i jeśli prawo

innego państwa, w szczególności państwa ostatniego

wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, ma

ściślejszy związek z ich małżeństwem. W takim

przypadku zastosowanie ma prawo tego innego

państwa.

77 Przedmiotowy artykuł zawiera szczególną

właściwość prawa w odniesieniu do łącznika dotyczącego

zobowiązań alimentacyjnych między małżonkami

i byłymi małżonkami. W przypadku takich zobowiązań

związek na zasadzie głównej z miejscem zwykłego

pobytu wierzyciela ma służyć zapewnieniu, jeżeli wnosi

o to jedna ze stron, zastosowania prawa innego państwa,

_______________________________________________ ______________________________________________


w szczególności państwa ostatniego wspólnego miejsca

zwykłego pobytu małżonków, jeśli prawo takie ma

ściślejszy związek z ich małżeństwem.

a) Uzasadnienie szczególnej właściwości prawa

78 Ustanowienie szczególnej właściwości prawa

w odniesieniu do tej kategorii zobowiązań

alimentacyjnych opiera się na spostrzeżeniu, że

stosowanie prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

nie zawsze jest odpowiednie w przypadku zobowiązań

między małżonkami lub byłymi małżonkami. Należy

wziąć pod uwagę, że w niektórych systemach krajowych

świadczenia alimentacyjne przyznaje się małżonkowi

wyłącznie przy znacznych ograniczeniach

i w wyjątkowych przypadkach (w Europie takie

ograniczające podejście jest charakterystyczne

w szczególności dla porządku prawnego państw

skandynawskich). W tym kontekście bezkrytyczne

stosowanie właściwości prawa inspirowanych zasadą

favor creditoris uznaje się w niektórych państwach za

nadmierne. W szczególności możliwość wywarcia

wpływu przez jednego z małżonków na istnienie i istotę

zobowiązania alimentacyjnego poprzez jednostronną

zmianę miejsca pobytu może prowadzić do wyniku, który

nie jest sprawiedliwy i jest sprzeczny z uzasadnionymi

oczekiwaniami dłużnika. Jako przykład może posłużyć

przypadek pary obywateli państwa A, którego prawo

zasadniczo nie przewiduje świadczeń alimentacyjnych po

rozwodzie. Małżonkowie, którzy przez cały okres

małżeństwa zamieszkiwali w tym państwie, rozwodzą się

i jedno z nich przeprowadza się do państwa B, w którym

prawo jest bardziej korzystne dla rozwiedzionych

małżonków, a następnie wnosi o przyznanie świadczeń

alimentacyjnych na podstawie prawa jego nowego

miejsca zwykłego pobytu. Zgodnie z ogólną zasadą

łączącą na podstawie art. 3 dochodzenie takiego

roszczenia powinno być dozwolone. W takich

okolicznościach zastosowanie prawa państwa B, tj.

państwa, w którym małżonkowie nigdy nie zamieszkiwali

w trakcie swojego małżeństwa, wydaje się jednak

niesprawiedliwe wobec drugiego małżonka oraz

sprzeczne z uzasadnionymi oczekiwaniami, jakie

małżonkowie mogli mieć w trakcie małżeństwa.

79 Słabe strony związku z miejscem zwykłego pobytu

wierzyciela w przypadku zobowiązań alimentacyjnych

między rozwiedzionymi małżonkami zauważono już

w trakcie opracowywania konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe). W konwencji przewidziano szczególną

właściwość prawa w odniesieniu do takiej sytuacji,

zgodnie z którą zobowiązania alimentacyjne między

rozwiedzionymi małżonkami reguluje prawo stosowane

do ich rozwodu (art. 8). Ma to również zastosowanie

odpowiednio do przypadków separacji oraz małżeństw

uznanych za nieistniejące lub unieważnionych (art. 8 ust.

2). Rozwiązanie to ma zastosowanie nie tylko

w przypadku, gdy roszczenie alimentacyjne jest

rozpatrywane w toku postępowania rozwodowego (lub

w momencie rozwodu), ale również do postępowań

wszczętych w późniejszym terminie w celu zmiany lub

uzupełnienia wyroku rozwodowego. Uzasadnieniem tej

zasady perpetuatio juris jest wymóg zapewnienia

ciągłości poprzez dopilnowanie, aby zmiana miejsca

pobytu małżonka będącego wierzycielem nie

spowodowała zmiany prawa właściwego.

80 Rozwiązanie to ma jednak szereg wad, które

spowodowały falę ożywionej krytyki ze strony

umawiających się państw będących stronami konwencji


właściwe). Po pierwsze należy zauważyć, że ponieważ

normy kolizyjne dotyczące rozwodu nie zostały

ujednolicone na poziomie międzynarodowym, art. 8

w praktyce w żaden sposób nie ujednolica prawa

właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych. Prawo to

nadal zależy od prawa prywatnego międzynarodowego

państwa sądu, który prowadzi postępowanie rozwodowe,

a rozwiązanie to nieuchronnie sprzyja dokonywaniu

wyboru sądu ze względu na możliwość korzystniejszego

rozstrzygnięcia sprawy (ang. forum-shopping). Ponadto

wybór łącznika niezmiennego w czasie może

spowodować, w przypadku gdy konieczne jest określenie

zobowiązania alimentacyjnego między małżonkami po

rozwodzie, zastosowanie prawa, które przestało mieć

jakiekolwiek znaczenie dla sytuacji byłych małżonków

i ich poszczególnych interesów; w rezultacie sąd nie może

wziąć pod uwagę prawa aktualnego miejsca pobytu

wierzyciela lub dłużnika. Wyrok rozwodowy może

również nie zawierać żadnego postanowienia dotyczącego

świadczeń alimentacyjnych; w takim przypadku troska

o zapewnienie ciągłości, na której opiera się art. 8, traci

na znaczeniu. Dotyczy to w szczególności sytuacji,

w której małżonkowie rozwiedli się w państwie, w

którym nie przewiduje się świadczeń alimentacyjnych dla

rozwiedzionego małżonka. W tym przypadku

zastosowanie prawa właściwego dla rozwodu skutkuje

odmową przyznania jakichkolwiek świadczeń

alimentacyjnych, co nie wydaje się uzasadnione w

sytuacjach, w których prawo takie nie ma szczególnie

ścisłego związku z daną sprawą. Ponadto zastosowanie

prawa właściwego dla rozwodu może skutkować

problemami natury praktycznej, ponieważ ustalenie na

podstawie orzeczenia prawa, w oparciu o które wydano

wyrok rozwodowy, może nastręczać trudności. Wszystkie

te rozważania stosują się odpowiednio do przypadków

separacji lub orzeczenia nieistnienia lub unieważnienia

małżeństwa.

81 Poszukując równowagi między dążeniem do

zapewnienia ochrony wierzycielowi a dążeniem do

stosowania prawa państwa, z którym małżeństwo jest

ściśle powiązane, Komisja Specjalna skłaniała się

początkowo ku stosowaniu związku z ostatnim wspólnym

miejscem zwykłego pobytu małżonków lub byłych

małżonków. W pewnych okolicznościach kryterium to

prawdopodobnie oddaje istotniejszy związek niż miejsce

zwykłego pobytu wyłącznie wierzyciela alimentacyjnego,

w związku z czym jest bardziej zasadne38. Nie jest tak

jednak we wszystkich przypadkach. Jeżeli ostatnie

wspólne miejsce zwykłego pobytu znajduje się

w państwie A, w którym małżonkowie niedawno

zamieszkali po kilkuletnim pobycie w państwie B,

a wierzyciel powrócił do tego drugiego państwa po

separacji, związek z miejscem zwykłego pobytu

38 Cf. sytuacja rozważana powyżej, pkt 78.

_______________________________________________ ______________________________________________


wierzyciela (które w tym przypadku jest również

państwem byłego wspólnego miejsca zwykłego pobytu)

lepiej odpowiada oczekiwaniom stron. W innych

okolicznościach jeszcze większe znaczenie może mieć

inny związek, np. wcześniejsze wspólne miejsce

zwykłego pobytu lub wspólne obywatelstwo stron.

82 Uwzględniając specyfikę poszczególnych spraw

i trudność w określeniu precyzyjnej i kompleksowej

zasady łączącej, podczas sesji dyplomatycznej ustalono

elastyczne rozwiązanie. Związek z miejscem zwykłego

pobytu wierzyciela, o którym mowa w art. 3, nadal ma

zastosowanie na zasadzie głównej do zobowiązań

alimentacyjnych między małżonkami i byłymi

małżonkami. Związek ten można jednak wykluczyć na

wniosek jednej ze stron, jeżeli małżeństwo ma ściślejsze

związki z innym państwem, w szczególności z państwem

ostatniego wspólnego miejsca zwykłego pobytu.

Rozwiązanie to opiera się na propozycji delegacji

Wspólnoty Europejskiej39.

b) Funkcjonowanie klauzuli korekcyjnej

(i) Wniosek jednej ze stron

83 Nowa zasada ma postać klauzuli korekcyjnej opartej

na koncepcji ścisłości (najściślejszych związków), której

stosowanie jest jednak uwarunkowane złożeniem wniosku

przez jedną ze stron. Jest to oryginalne rozwiązanie, które

nie odpowiada strukturze „tradycyjnych” klauzul

korekcyjnych zawartych w szeregu tekstów prawa

prywatnego międzynarodowego na poziomie krajowym40 oraz na poziomie międzynarodowym lub regionalnym41,

w tym w niektórych konwencjach haskich42. Dzięki takim

postanowieniom sąd może odejść od nieelastycznych

związków w przypadkach, w których jest to wymagane

z przyczyn związanych ze ścisłością, ale zazwyczaj nie

jest to uwarunkowane złożeniem wniosku przez jedną ze

stron. Zaletą rozwiązania zawartego w protokole jest fakt,

że zmniejsza ono niepewność nierozerwalnie związaną

z każdą klauzulą korekcyjną poprzez ograniczenie

poszukiwania najściślejszych związków jedynie do tych

przypadków, w których jedna ze stron wystąpi z takim

wnioskiem. Należy zauważyć, że w przypadku złożenia

takiego wniosku zadanie danego organu będzie zazwyczaj

ułatwione dzięki informacjom przekazanym przez stronę

występującą z wnioskiem.

84 W protokole nie określono, kiedy należy wystąpić

z takim wnioskiem, ale z prowadzonych dyskusji wynika,

że należy to uczynić w toku danego postępowania, w tym

postępowania w ramach pozasądowego rozstrzygania

sporów, takiego jak mediacja43. Ostateczny termin na

złożenie takiego wniosku będzie zależał od przepisów

39 Dokument roboczy nr 4. 40 Cf. art. 15 szwajcarskiej ustawy federalnej z dnia 18 grudnia 1987 r.

dotyczącej prawa prywatnego międzynarodowego. 41 Cf. art. 4 ust. 5 Konwencji rzymskiej z dnia 19 czerwca 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych i art. 4 ust. 3

rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008

z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). 42 Cf. art. 15 ust. 2 Konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r.

o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony

dzieci. 43 Protokół obrad nr 1, pkt 25–29, protokół obrad nr 3, pkt 21.

proceduralnych mających zastosowanie w każdym

umawiającym się państwie, ponieważ nie osiągnięto

koniecznego konsensusu w sprawie propozycji delegacji

szwajcarskiej44, której celem było ustanowienie jednolitej

zasady w tym względzie45. Aby uniknąć

wykorzystywania takiego wniosku, w szczególności przez

dłużnika, w celu przedłużenia postępowania, wskazane

jest, aby złożenie takiego wniosku nie było możliwe

w przypadku, gdy postępowanie będzie zbyt

zaawansowane. W związku z tym powinno się wykluczyć

składanie takiego wniosku po raz pierwszy wraz

z przemówieniem końcowym w sprawie lub

w postępowaniu odwoławczym. Jednym z rozwiązań

może być wprowadzenie wymogu, aby wniosek taki

składano najpóźniej w momencie pierwszego

przemówienia obrony w sprawie, ale można rozważyć

także inne rozwiązania.

(ii) Ściślejsze związki

85 Zgłoszenie sprzeciwu przez jedną ze stron nie

skutkuje automatycznie wyłączeniem ze stosowania

prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela wskazanego

na podstawie art. 3. Konieczne jest również, zgodnie

z oceną organu, przed którym wytoczono powództwo,

aby prawo, o którego zastosowanie się wnosi, miało

ściślejszy związek z małżeństwem. Zasada ścisłości

stanowi zatem podstawę takiej właściwości. Oznacza to,

że na podstawie takiego wniosku sąd ustali, czy

małżeństwo ma ściślejsze związki z prawem innym niż

prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela. Sąd

uwzględni przy tym wszystkie związki małżeństwa

z różnymi państwami, takie jak miejsce zwykłego pobytu

małżonków lub domicylu w trakcie małżeństwa, ich

obywatelstwa, miejsce zawarcia związku małżeńskiego

oraz miejsce separacji lub rozwodu. Ponadto sąd będzie

musiał ocenić te związki, aby stwierdzić, czy są one mniej

lub bardziej istotne niż związek z aktualnym miejscem

zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego.

86 Spośród tych kryteriów w art. 5 przyznaje się

pierwszeństwo ostatniemu wspólnemu miejscu zwykłego

pobytu małżonków. Nie jest to faktyczne przypuszczenie,

jak w przypadku innych instrumentów46, ale zwykłe

wskazanie47 odzwierciedlające przekonanie uczestników

sesji dyplomatycznej, zgodnie z którym w wielu

przypadkach prawo ostatniego wspólnego miejsca

zwykłego pobytu ma bardzo istotne związki

z małżeństwem. Należy zauważyć, że wyrażenie

„wspólne miejsce zwykłego pobytu” nie sugeruje, iż

małżonkowie ze sobą mieszkali, ale że w trakcie

małżeństwa przebywali w tym samym czasie w jednym

i tym samym państwie. Z drugiej strony wspólne miejsce

zwykłego pobytu przed zawarciem małżeństwa nie

odpowiada sytuacji przewidzianej w art. 5, chociaż nic nie

stoi na przeszkodzie uwzględnienia tego związku,

podobnie jak dowolnego innego związku, w celu oceny

istnienia ściślejszych związków.

87 W art. 5 nie uwzględniono aktualnego wspólnego

miejsca zwykłego pobytu małżonków z prostej

44 Dokument roboczy nr 9. 45 Protokół obrad nr 4, pkt 74 i nast. 46 Cf. art. 4 ust. 2 konwencji rzymskiej z dnia 19 czerwca 1980 r. 47 Cf. dokument roboczy nr 2.

_______________________________________________ ______________________________________________


przyczyny, mianowicie jest ono zbieżne z miejscem

zwykłego pobytu wierzyciela i w związku z tym może nie

pociągać za sobą wyjątku od związku przewidzianego

w art. 3. Nie oznacza to, że aktualne miejsce zwykłego

pobytu małżonków w tym samym państwie nie odgrywa

żadnej roli przy stosowaniu art. 5. Wręcz przeciwnie –

fakt, że oboje małżonków przebywa w tym samym

państwie w chwili złożenia wniosku utrudni wyłączenie

stosowania art. 3 (mimo że teoretycznie nadal będzie to

możliwe) z uwagi na to, że prawo innego państwa (np.

prawo państwa będącego wcześniejszym wspólnym

miejscem zwykłego pobytu) ma ściślejszy związek

z małżeństwem.

88 Chociaż kryterium ostatniego wspólnego miejsca

zwykłego pobytu ma odgrywać podstawową rolę na

podstawie art. 5, inne kryteria również mogą być istotne

przy stosowaniu tego artykułu. Dotyczy to byłego

wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, które

w pewnych okolicznościach może stanowić bardzo ścisły

związek. Jeżeli małżonkowie przez wiele lat mieszkali

w państwie A, a następnie przez bardzo krótki okres

w państwie B, po czym wierzyciel przeprowadził się do

państwa C, nie istnieje ścisły związek z państwem B

ostatniego wspólnego miejsca zwykłego pobytu

małżonków, lecz związek taki istnieje z państwem A,

czyli byłym wspólnym miejscem zwykłego pobytu.

89 Inne kryteria, takie jak wspólne obywatelstwo

małżonków czy miejsce zawarcia związku małżeńskiego,

teoretycznie mogłyby zostać wzięte pod uwagę, ale

wydaje się, że mają one jedynie drugorzędne znaczenie.

Mogą one oczywiście odgrywać rolę w zwiększeniu

znaczenia przypisywanego miejscu zwykłego pobytu

(aktualnego lub byłego) małżonków (rola ta będzie

większa na przykład w przypadku zbieżności ze

wspólnym obywatelstwem małżonków). Związki te

rozpatrywane osobno będą miały istotne znaczenie

wyłącznie w wyjątkowych przypadkach (np. jeżeli

małżonkowie nigdy nie mieli miejsca zwykłego pobytu w

tym samym państwie lub bardzo często się

przeprowadzali w trakcie małżeństwa).

c) Zakres stosowania art. 5

90 Należy zauważyć, że zakres stosowania art. 5 jest

szeroki, ponieważ obejmuje on zarówno małżonków, jak

i byłych małżonków. W odróżnieniu od art. 8 konwencji


(prawo właściwe) przedmiotowe postanowienie protokołu

ma być stosowane nie tylko do zobowiązań między

rozwiedzionymi małżonkami lub małżonkami

pozostającymi w separacji albo małżonkami, których

małżeństwo zostało unieważnione lub uznane za

nieistniejące, ale również do zobowiązań alimentacyjnych

między małżonkami w trakcie ich małżeństwa. Komisja

Specjalna uznała, że rozwiązaniem preferowanym będzie

posiadanie jednej zasady łączącej w odniesieniu do

zobowiązań w trakcie małżeństwa i po rozwodzie (lub

w trakcie separacji), tak aby uniknąć zmiany prawa

właściwego w wyniku rozwodu (lub a fortiori w wyniku

zwykłej separacji). Ponadto wybór ten jest uzasadniony

w zakresie, w jakim kryterium łączące przyjęte jako

przykład we wspomnianym postanowieniu, tj. ostatnie

wspólne miejsce zwykłego pobytu, ma jeszcze większe

znaczenie w odniesieniu do zobowiązań między

małżonkami w trakcie trwania małżeństwa.

91 Podobnie jak art. 8 konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe), szczególna właściwość, o której mowa w art.

5, ma również zastosowanie do stron unieważnionego

małżeństwa. Dotyczy to przypadków małżeństw

domniemanych, w odniesieniu do których prawo czasami

uznaje prawa do świadczeń alimentacyjnych na korzyść

jednego z małżonków. Mimo że w art. 5 –

w przeciwieństwie do art. 8 konwencji z 1973 r. – nie

wspomina się o przypadku małżeństwa uznanego za

nieistniejące, milczenie to nie jest celowe, w związku

z czym należy dopuścić, że przypadek ten również

podlega przedmiotowemu postanowieniu.

92 Pomimo propozycji przedstawionych w tym

względzie przez niektóre delegacje w art. 5 nie

uwzględniono instytucji podobnych do małżeństwa,

takich jak określone formy zarejestrowanych związków

partnerskich, które wywołują skutki porównywalne do

małżeństwa w odniesieniu do zobowiązań

alimentacyjnych48. Pomimo milczenia instrumentu na ten

temat podczas sesji dyplomatycznej przyznano, że

państwa, które uznają w swoich systemach prawnych

takie instytucje lub są gotowe je uznać, mogą włączyć je

do zakresu stosowania właściwości zawartej w art. 549.

Rozwiązanie to pozwoli organom tych państw uniknąć

traktowania w odmienny sposób instytucji, które zgodnie

z ich prawem wewnętrznym są równoważne

z małżeństwem. Ma to tym bardziej zastosowanie do

małżeństwa osób tej samej płci, które w niektórych

państwach jest uznawane.

93 Rozwiązanie to jest opcjonalne, tzn. nie jest ono

wiążące dla państw, które nie uznają takich związków.

Rozwiązania, których zastosowanie można rozważyć

w odniesieniu do takich państw, zostały już opisane (cf.

supra pkt 31). Należy również zauważyć, że jeżeli prawo

wskazane na podstawie protokołu przewiduje

zobowiązania alimentacyjne na rzecz zarejestrowanego

partnera lub partnera tej samej płci, sąd lub organ

w państwie, które nie uznaje skutków takiego stosunku

(w tym w sprawach dotyczących świadczeń

alimentacyjnych), może odmówić zastosowania prawa

obcego w zakresie, w jakim skutki jego zastosowania

byłyby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym

miejsca organu orzekającego (cf. art. 13).

94 Ponadto należy zaznaczyć, że zobowiązania

alimentacyjne wynikające ze stosunków, o których mowa

w art. 5, są wyraźnie wyłączone z zakresu stosowania

art. 4 (cf. ust. 1 lit. b)). Oznacza to, że w odniesieniu do

zobowiązań między małżonkami lub byłymi małżonkami

nie przysługują korzyści płynące z kaskady łączników ani

zamiany kryteriów łączących na podstawie tego

postanowienia. W związku z brakiem wyboru prawa

właściwego (cf. art. 7 i 8) są one regulowane przez prawo

państwa będącego miejscem zwykłego pobytu

wierzyciela na mocy art. 3 albo przez prawo wskazane na

podstawie art. 5. W takim przypadku można wziąć pod

48 Cf. dokumenty robocze nr 8 i 15; protokół obrad nr 5, pkt 84 i nast.;

protokół obrad nr 6, pkt 56 i nast. 49 Protokół obrad nr 6, pkt 59 i nast.

_______________________________________________ ______________________________________________


uwagę prawo miejsca organu orzekającego w sprawie lub

prawo państwa wspólnego obywatelstwa, wyłącznie jeżeli

mają one ściślejszy związek z małżeństwem w

rozumieniu art. 5.

Artykuł 6 Szczególne środki obrony

W przypadku zobowiązań alimentacyjnych innych niż


między rodzicami i dziećmi oraz innych niż

zobowiązania, o których mowa w artykule 5, dłużnik

może sprzeciwić się żądaniu wierzyciela z uwagi na

fakt, że takie zobowiązanie nie istnieje zarówno

w prawie państwa miejsca zwykłego pobytu dłużnika,

jak i w prawie państwa obywatelstwa stron, jeśli mają

wspólne.

95 Jeżeli chodzi o zobowiązania alimentacyjne inne niż


między rodzicami i dziećmi oraz inne niż zobowiązania

między małżonkami i byłymi małżonkami (art. 5), art. 6

stanowi, że dłużnik może sprzeciwić się żądaniu

wierzyciela z uwagi na fakt, że takie zobowiązanie nie

istnieje zarówno w prawie państwa miejsca zwykłego

pobytu dłużnika, jak i w prawie państwa obywatelstwa

stron, jeśli mają wspólne.

96 Ten środek obrony był inspirowany rozwiązaniem

przewidzianym w art. 7 konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe), zgodnie z którym w wypadku zobowiązań

alimentacyjnych między krewnymi w linii bocznej lub

powinowatymi dłużnik może sprzeciwić się żądaniu

wierzyciela, jeżeli taki obowiązek nie istnieje według ich

wspólnego prawa ojczystego, a jeżeli nie mają tego

samego obywatelstwa – według prawa wewnętrznego

miejsca zwykłego pobytu dłużnika.


97 W przeciwieństwie do art. 7 konwencji haskiej


właściwe) zasada przewidziana w protokole ma

zastosowanie nie tylko do stosunków między krewnymi

w linii bocznej lub powinowatymi, ale również do

wszelkich zobowiązań alimentacyjnych innych niż


między rodzicami i dziećmi lub tych między małżonkami

lub byłymi małżonkami.

98 Decyzję w sprawie takiego rozszerzenia podjęto

z kilku powodów. Po pierwsze należy zauważyć, że

zasadność przyznawania świadczeń alimentacyjnych na

podstawie stosunków rodzinnych, do których odnosi się

ta zasada, nie była kwestią konsensusu

międzynarodowego, stąd obawa niektórych państw

dotycząca możliwości ograniczenia jej wpływu.

W ramach konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe) życzenie

to uwzględniono poprzez wprowadzenie szeregu

zastrzeżeń umożliwiających ograniczenie zakresu

przedmiotowego konwencji (cf. jej art. 13 i 14). Aby

uniknąć wprowadzania zastrzeżeń w ramach protokołu

(cf. art. 27), uznano, że wskazane będzie uwzględnienie

niechęci niektórych państw w odniesieniu do zobowiązań

alimentacyjnych na podstawie wspomnianych powyżej

stosunków rodzinnych na wcześniejszym etapie poprzez

zapewnienie bardziej restrykcyjnych zasad łączących

w takich przypadkach.

99 W niektórych przypadkach można powołać się na

art. 6, aby odmówić przyznania świadczeń

alimentacyjnych na podstawie prawa wskazanego na

podstawie art. 3 (prawo miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela). Dotyczy to zobowiązania alimentacyjnego

na rzecz osoby dorosłej na podstawie:

– pokrewieństwa w linii prostej innego niż stosunek

między rodzicami i dziećmi (np. zobowiązanie wnuka na

rzecz dziadków lub na odwrót);

– pokrewieństwa w linii bocznej (np. zobowiązanie na

rzecz brata lub siostry);

– powinowactwa (np. zobowiązanie na rzecz dzieci

małżonka).

W takich przypadkach prawem właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych jest prawo miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela na mocy art. 3. Jeżeli prawo

takie przewiduje zobowiązanie alimentacyjne, dłużnik

może się mu sprzeciwić, korzystając ze środka obrony

przewidzianego w art. 6.

100 W innych przypadkach ze środka obrony

przewidzianego w art. 6 można skorzystać wobec

roszczenia alimentacyjnego opartego na jednym z praw

wskazanych na podstawie art. 3 lub 4. Dotyczy to

zobowiązania alimentacyjnego:

– dziecka na rzecz jego rodziców;

– osób innych niż rodzice i małżonek na rzecz osób, które

nie ukończyły 21 lat (np. zobowiązanie krewnych w linii

bocznej lub powinowatych).

W obu tych przypadkach szczególne właściwości prawa

określone w art. 4 i 6 będą zatem stosowane w sposób

zbieżny, wskutek czego roszczenie alimentacyjne należne

w ramach jednego z praw wskazanych na podstawie

kaskadowych związków, o których mowa w art. 4, może

zostać odrzucone, jeżeli zobowiązanie takie nie istnieje

w ramach praw wskazanych na podstawie art. 6. Takie

zbieżne stosowanie systemu kaskadowego i środków

obrony jest nie tylko bardzo skomplikowane, ale również

mniej niż zadowalające z czysto logicznego punktu

widzenia: wydaje się, że dążenie zarówno do

uprzywilejowania wierzyciela poprzez związki

uzupełniające, jak i do ochrony dłużnika poprzez związki

kumulacyjne jest niespójne. Jest to oczywiście

rozwiązanie kompromisowe. Należy jednak podkreślić, że

system ten nie jest zupełnie nowy, ponieważ odpowiada

on jednemu z systemów stosowanych obecnie na mocy


alimentacyjnych (prawo właściwe), choć jedynie

w odniesieniu do krewnych w linii bocznej lub

powinowatych50.

101 Ze środka obrony przewidzianego w art. 6 nie można

skorzystać w celu sprzeciwienia się zobowiązaniu

alimentacyjnemu między małżonkami lub byłymi

małżonkami, gdyż treść tego postanowienia wyraźnie

wyklucza taką możliwość. Mimo że zobowiązania

50 Sprawozdanie Verwilghena (op. cit. przypis 14), pkt 149.

_______________________________________________ ______________________________________________


alimentacyjne wynikające z małżeństwa nie są

przedmiotem jednomyślnego porozumienia w prawie

porównawczym, są jednak w znacznie szerszym stopniu

zatwierdzane niż zobowiązania wynikające z innych

stosunków rodzinnych, o których mowa w art. 6.

Rozwiązania przewidzianego w art. 5, które już w tej

postaci jest mniej korzystne dla wierzyciela niż

rozwiązania przewidziane w art. 3 i 4, nie należy

dodatkowo zaostrzać poprzez dopuszczenie środka

obrony.

102 Szczególne miejsce zajmują zobowiązania

alimentacyjne wynikające ze stosunków rodzinnych

podobnych do małżeństwa, takich jak niektóre formy

związku partnerskiego. W państwach, które uznają takie

stosunki w swoim prawie wewnętrznym lub które są

gotowe w każdym przypadku je zaakceptować, stosunki

te można traktować w taki sam sposób jak małżeństwo,

a więc wynikające z nich zobowiązania alimentacyjne

będą regulowane na mocy art. 5 i odpowiednio nie będą

objęte art. 6. Inaczej będzie wyglądała sytuacja w

państwach, które sprzeciwiają się tego rodzaju asymilacji;

w takich państwach dłużnik będzie mógł uchylić się od

zobowiązań alimentacyjnych, korzystając ze środka

obrony przewidzianego w art. 6. Mimo że nie wspomina

się o tym w protokole, przedmiotowe rozwiązanie

zakładające „podwójne standardy” zostało przyjęte

podczas sesji dyplomatycznej (cf. supra pkt 92 i nast.).

b) Mechanizm przewidziany w art. 6

103 Właściwość określona w art. 6 nie obejmuje zasady

łączącej, lecz prosty środek obrony, z którego można

skorzystać w celu sprzeciwienia się świadczeniom

alimentacyjnym, nawet jeżeli są one przewidziane

prawem właściwym wskazanym na podstawie art. 3 lub 4.

104 Mechanizm przewidziany w art. 6 wygląda zatem

następująco. Organ w pierwszej kolejności określa prawo

właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych na podstawie

art. 3 lub 4. Jeżeli prawo miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela lub prawo miejsca organu orzekającego w

sprawie, wskazane na podstawie jednego z tych

postanowień, przewiduje zobowiązanie alimentacyjne,

dłużnik może sprzeciwić się żądaniu wierzyciela z uwagi

na fakt, że takie zobowiązanie nie istnieje w prawie

państwa jego miejsca zwykłego pobytu. Będzie to

wystarczający argument, aby odrzucić roszczenie, jeżeli

strony nie mają wspólnego obywatelstwa. Jeżeli np.

siostrzeniec/bratanek dłużnika, będący rezydentem

i obywatelem państwa A, wnosi na podstawie prawa

danego państwa roszczenie alimentacyjne przeciwko

swojemu wujowi, który jest rezydentem w państwie B

i obywatelem państwa C, wówczas ten drugi będzie mógł

sprzeciwić się żądaniu z uwagi na fakt, że prawo państwa

B nie uznaje zobowiązań alimentacyjnych między

krewnymi w linii bocznej. Obywatelstwo stron nie ma

w tym przypadku znaczenia.

105 Z drugiej strony, jeżeli strony mają wspólne

obywatelstwo, ze środka obrony można skutecznie

skorzystać jedynie wtedy, gdy dane zobowiązania

alimentacyjne nie są przewidziane ani prawem miejsca

zwykłego pobytu dłużnika, ani prawem państwa

wspólnego obywatelstwa. W tym drugim przypadku, aby

środek obrony był skuteczny, musi opierać się na obu

wspomnianych prawach łącznie. Korzystając z tego

samego przykładu, jeżeli siostrzeniec/bratanek dłużnika

również był obywatelem państwa C, jego wujek może

sprzeciwić się żądaniu jedynie wtedy, gdy zobowiązanie

przewidziane prawem państwa A było nieznane w prawie

zarówno państwa B, jak i państwa C. Uwzględnienie

prawa państwa wspólnego obywatelstwa jest uzasadnione

z uwagi na fakt, że gdy strony mają wspólne

obywatelstwo, a prawo państwa ich wspólnego

obywatelstwa przewiduje dane zobowiązanie, wówczas

wydaje się niesprawiedliwe, aby dłużnik mógł uchylić się

od zobowiązania jedynie dlatego, że nie jest ono znane

w państwie jego miejsca zwykłego pobytu. Takie

rozwiązanie pozwala w szczególności uniknąć

potencjalnych nadużyć. Jeżeli na przykład ojciec

dochodzi świadczeń alimentacyjnych od swojego syna na

podstawie prawa państwa swojego miejsca zwykłego

pobytu, które jest również prawem państwa ich

wspólnego obywatelstwa, wydaje się niesprawiedliwe,

aby dłużnik mógł uchylić się od zobowiązania

alimentacyjnego, przenosząc swoje miejsce zwykłego

pobytu do państwa, którego prawo nie uznaje takiego

zobowiązania.

106 W art. 6 (podobnie jak w art. 4 ust. 4) nie określa się,

czy wspólne obywatelstwo ma zostać wzięte pod uwagę

lub na jakich warunkach, jeżeli jedna ze stron posiada

również obywatelstwo innych państw. W takim

przypadku troska o jednolitą wykładnię protokołu

prowadzi do odrzucenia podejścia opartego na wyższości

obywatelstwa państwa organu orzekającego w sprawie, co

jest powszechną praktyką w prawie właściwym wielu

państw. Ponadto ustalenie najbliższego lub najbardziej

rzeczywistego obywatelstwa, będące kolejnym

powszechnym rozwiązaniem w zakresie prawa

porównawczego, nie zawsze jest łatwe do wykonania

i również może prowadzić do mniej jednolitej

interpretacji protokołu. W związku z powyższym oraz w

świetle informacji przedstawionych w odniesieniu do

art. 4 ust. 4 (cf. supra pkt 76), bardziej pożądane wydaje

się uwzględnienie wspólnego obywatelstwa w każdym

przypadku, nawet jeżeli nie jest ono najbardziej

rzeczywistym obywatelstwem jednej ze stron.

Rozwiązanie takie jest korzystniejsze dla wierzyciela

alimentacyjnego, ponieważ utrudnia korzystanie ze

środka obrony na mocy art. 6. Rozwiązanie to jest zatem

spójne z ogólną wymową protokołu (favor creditoris)

i właściwością szczególnego środka zawartego w art. 6.

107 W art. 6 nie określono również, jakie rozwiązanie

należy stosować, gdy strony mają kilka wspólnych

obywatelstw. Uwzględniając teleologiczne

i systematyczne argumenty wspomniane powyżej,

najwłaściwszym rozwiązaniem jest wzięcie pod uwagę

wszystkich wspólnych praw krajowych i zaakceptowanie

środka obrony dłużnika jedynie wtedy, gdy żadne z praw

nie przewiduje zobowiązania alimentacyjnego (ibid.).

108 Należy zauważyć, że środek obrony jest

dopuszczalny jedynie wtedy, gdy w prawach, do których

odnosi się art. 6, takie zobowiązanie „nie istnieje”.

Wyrażenie to należy rozumieć w taki sam sposób, jak

wyrażenie „wierzyciel nie jest w stanie uzyskać

_______________________________________________ ______________________________________________


świadczeń alimentacyjnych” zastosowane w art. 4 ust. 2–

4 (cf. supra pkt 61 i 62); w związku z tym konieczne jest,

aby żadne zobowiązanie nie zostało przewidziane ani nie

zostały spełnione wymogi prawne, którym podlega. Z

drugiej strony, jeżeli prawo miejsca zwykłego pobytu

dłużnika i w stosownych przypadkach prawo państwa

wspólnego obywatelstwa przewidują zobowiązanie w

kwocie mniejszej niż kwota przewidziana prawem

właściwym, fakt ten nie będzie wystarczający, aby

sprzeciwić się żądaniu ani ubiegać się o zmniejszenie

świadczeń alimentacyjnych należnych wierzycielowi.

Artykuły 7 i 8 Wybór prawa właściwego

109 Postanowienia art. 7 i 8 umożliwiają stronom,

z zastrzeżeniem różnych warunków i z różnymi skutkami,

wybór prawa właściwego dla zobowiązania

alimentacyjnego. Dopuszczenie autonomii stron jest jedną

z głównych nowości wprowadzonych w ramach protokołu

w odniesieniu do konwencji haskich z lat 1956 i 1973

dotyczących zobowiązań alimentacyjnych. Rozwiązanie

to odpowiada wyraźnej międzynarodowej tendencji do

uznawania wolności wyboru prawa właściwego, nawet

w obszarach, w których tradycyjnie było to wykluczone.

110 Podczas gdy dopuszczenie autonomii stron

w odniesieniu do zobowiązań alimentacyjnych stanowi

nowość dla większości państw, jeżeli chodzi o kolizję

praw, nie można tego samego powiedzieć o kolizji

jurysdykcji: w kilku międzynarodowych instrumentach

uznano już możliwość zawierania umów dotyczących

jurysdykcji. Dotyczy to przede wszystkim europejskiej

przestrzeni sądowej na mocy art. 23 rozporządzenia (WE)

nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. i art. 17 konwencji

lugańskiej z 1988 r. W konwencji uznaje się również

zasadność rozszerzenia zakresu jurysdykcji poprzez

określenie, że państwa są zobowiązane do uznania

i wykonania orzeczenia podjętego w jednym

z umawiających się państw w miejscu wybranym przez

strony, z wyjątkiem zobowiązań alimentacyjnych na rzecz

dziecka51. W tym kontekście dopuszczenie wyboru prawa

właściwego przywraca pewną spójność między

rozwiązaniami przyjętymi w odniesieniu do kolizji praw

i jurysdykcji.

111 Wybór prawa podlega kilku ograniczeniom,

wprowadzonym w celu ochrony stron (w szczególności

wierzyciela alimentacyjnego) przed ryzykiem nadużycia.

Ryzyko jest poważniejsze, gdy wyboru dokonuje się,

zanim dojdzie do sporu. Dlatego też system protokołu

obejmuje dwa warianty w odniesieniu do autonomii stron

w dwóch osobnych postanowieniach; art. 7 reguluje

wybór prawa właściwego do celów konkretnego

postępowania (porozumienie proceduralne), podczas gdy

w ramach art. 8 możliwy jest wybór w każdym

momencie, na bardziej ograniczonych zasadach.


konkretnego postępowania

112 Postanowienie to pozwala stronom na wyraźny

wybór prawa miejsca organu orzekającego w sprawie

jako prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych

51 Cf. art. 20 ust. 1 lit. e) konwencji; sprawozdanie Borrás–Degeling, pkt

455.

na użytek konkretnego postępowania. Stanowi to

porozumienie proceduralne w sprawie prawa właściwego,

dotyczące wewnętrznego prawa organu, przed którym

wytoczono powództwo, którego skutek ogranicza się do

konkretnego postępowania.

Ustęp 1 – Niezależnie od artykułów 3–6 wierzyciel

alimentacyjny i dłużnik mogą wyłącznie na użytek

konkretnego postępowania w danym państwie

wyraźnie wybrać prawo tego państwa jako prawo

właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego.


113 Wybór prawa właściwego, jak przewidziano w tym

postanowieniu, powinien odgrywać istotną rolę przede

wszystkim w stosunkach między osobami dorosłymi.

W szczególności w przypadku separacji lub rozwodu

małżonkowie będą mieli możliwość wniesienia

roszczenia alimentacyjnego z zastrzeżeniem prawa

wewnętrznego organu, przed którym wytoczono

powództwo, co z pewnością ułatwi postępowanie.

114 Możliwość wyboru przewiduje się jednak również

w odniesieniu do zobowiązań alimentacyjnych na rzecz

dzieci. Okazało się, że potencjalne ryzyko związane

z wprowadzeniem autonomii stron w dużej mierze

równoważą korzyści pod względem uproszczenia, które

wynikają ze stosowania prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie. Uwzględniając szczególną

właściwość prawa określoną w art. 4 ust. 3, zgodnie

z którą zobowiązania alimentacyjne rodziców na rzecz ich

dzieci oraz zobowiązania dowolnej osoby na rzecz osób,

które nie ukończyły 21 lat, są w każdym przypadku

regulowane prawem miejsca organu orzekającego

w sprawie, gdy wierzyciel wnosi roszczenie w państwie

będącym miejscem zwykłego pobytu dłużnika, zaś wpływ

wyboru prawa właściwego na zobowiązania

alimentacyjne na rzecz dzieci pozostanie raczej

ograniczony. Postanowienia art. 7 mogą być jednak

przydatne, gdy dłużnik wnosi roszczenie przed organami

państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, lub

przed organami państwa innego niż państwo, w którym

wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem

że organ, przed którym wytoczono powództwo, może

rozpatrzyć sprawę52.

b) Wybór dokonany do celów konkretnego

postępowania

115 Należy podkreślić, że wyboru przewidzianego na

mocy art. 7 dokonuje się do celów konkretnego

postępowania; zakłada się zatem, że wierzyciel lub

dłużnik alimentacyjny już wystąpił lub planuje wystąpić

do określonego organu z roszczeniem alimentacyjnym.

W momencie dokonywania takiego wyboru strony mają

możliwość uzyskania informacji (lub mogą niekiedy

otrzymać takie informacje od organu, przed którym

wytoczono powództwo) na temat istnienia i charakteru

świadczeń alimentacyjnych przewidzianych na mocy

prawa miejsca organu orzekającego w sprawie. Ryzyko

wystąpienia nadużycia jest odpowiednio niskie.

116 Wybór stron na mocy art. 7 wywołuje skutki jedynie

w odniesieniu do konkretnego postępowania, do celów

52 Zob. supra przypis 33.

_______________________________________________ ______________________________________________


którego został dokonany. Z drugiej strony, jeżeli przed

tym samym organem lub organem innego państwa

wniesiono dalsze roszczenia lub wniosek o wprowadzenie

zmian, wcześniej wybrane prawo nie ma zastosowania

i konieczne jest określenie prawa właściwego zgodnie

z obiektywnymi związkami. Ograniczenie skutków

wyboru jest uzasadnione, ponieważ wybranym prawem

jest prawo miejsca organu orzekającego w sprawie.

117 Należy jednak zauważyć, że w odniesieniu do

zobowiązań alimentacyjnych na rzecz osób w wieku

powyżej 18 lat wierzyciel i dłużnik mogą również wybrać

prawo właściwe na mocy art. 8. Zakres tego wyboru jest

szerszy niż wyboru przewidzianego w art. 7. Po pierwsze

nie ogranicza się on do prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie, ale może odnosić się do wykazu

praw wymienionych w pierwszym ustępie tego

postanowienia (cf. infra pkt 129). Po drugie wyboru na

mocy art. 8 nie dokonuje się do celów konkretnego

postępowania; jego skutki nie ograniczają się zatem do

postępowania, które wierzyciel już wszczął lub planuje

wszcząć, lecz będą również widoczne w przyszłości aż do

momentu anulowania lub zmiany wyboru przez strony (cf.

infra pkt 124). Wyboru takiego można dokonać, jak

określono w art. 8, „w każdym momencie”. Jeżeli osoby

dorosłe dokonują wyboru prawa właściwego w trakcie

postępowania lub na krótko przed jego wszczęciem,

powstanie kwestia, czy wybór ten podlega art. 7 czy art.

8. Kwestia ta nie ma charakteru akademickiego, ponieważ

skutki wyboru dokonanego na podstawie tych dwóch

postanowień są zróżnicowane. Odpowiedź jest prosta,

jeżeli wybranym prawem nie jest prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie; w takim przypadku

dopuszczalność i skutki wyboru można określać jedynie

na mocy art. 8. Z drugiej strony mogą pojawić się

wątpliwości, gdy wybranym prawem jest prawo organu,

przed którym wytoczono powództwo. Jeżeli prawo

miejsca organu orzekającego w sprawie nie jest zgodne

z wykazem praw wymienionych w art. 8 ust. 1 (prawo

wewnętrzne jednej ze stron, prawo miejsca zwykłego

pobytu jednej ze stron itd.; cf. infra pkt 129), będzie to

bez wątpienia wybór na mocy art. 7, którego skutki będą

w związku z tym ograniczone do konkretnego

postępowania: gdyby w tym przypadku zastosowano

art. 8, wybór byłby nieważny. Z drugiej strony, jeżeli

prawo miejsca organu orzekającego w sprawie jest

również jednym z praw wymienionych w art. 8 ust. 1, jak

często ma to miejsce, odpowiedź będzie zależała od

interpretacji intencji stron.

118 Kwestia koordynacji art. 7 i 8 nie zachodzi wówczas,

gdy zobowiązania alimentacyjne dotyczą osoby, która nie

ukończyła 18 roku życia, lub osoby dorosłej, która ze

względu na zaburzenia lub ograniczenia swych zdolności

osobistych nie jest w stanie zadbać o swoje interesy,

ponieważ w takich przypadkach wybór art. 8 jest

wykluczony (art. 8 ust. 3). Strony mają wówczas

możliwość wyboru wyłącznie prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie do celów konkretnego

postępowania, z zastrzeżeniem warunków i skutków

określonych w art. 7.

c) Sposób wyboru

Ustęp 2 – Przed wszczęciem postępowania wyboru

takiego dokonuje się w drodze umowy podpisanej

przez obie strony, w formie pisemnej lub utrwalonej

w inny sposób, tak by istniała możliwość późniejszego

dostępu do informacji w niej zawartych.

119 Ponieważ wyboru prawa właściwego na mocy art. 7

ust. 1 można dokonać również przed wszczęciem

postępowania, art. 7 ust. 2 zawiera pewne szczegóły

dotyczące formy dokonania takiego wyboru i określa, że

w takim przypadku prawo właściwe wybiera się w drodze

umowy w formie pisemnej lub utrwalonej w inny sposób,


informacji w niej zawartych. Uznano za zasadnicze po

pierwsze, aby istnienie umowy było łatwe do

udowodnienia, co pozwoli uniknąć ewentualnych sporów,

oraz po drugie, aby zwrócić uwagę stron na istotne

konsekwencje, jakie wybór prawa właściwego może mieć

w odniesieniu do istnienia i zakresu zobowiązania

alimentacyjnego. Zdaniem delegatów uczestniczących

w sesji dyplomatycznej postanowienie to zawiera jedynie

minimalne wymogi formalne w odniesieniu do umowy;

państwa mogą przewidzieć inne wymogi np. w celu

zapewnienia udzielenia zgody przez strony w sposób

dobrowolny i po zasięgnięciu odpowiednich informacji

(np. skorzystanie z porady prawnej przed podpisaniem

umowy).

120 Ponadto należy zauważyć, że jeżeli wyboru

przewidzianego w art. 7 dokonuje się przed wszczęciem

postępowania, będzie on ważny jedynie w zakresie,

w jakim strony określiły prawo, jakie planują wybrać, lub

przynajmniej organ, przed którym ma zostać wszczęte

postępowanie. Jeżeli następnie nie zostanie wniesione

żadne roszczenie przed organami państwa, którego prawo

wybrano, wybór pozostanie bezskuteczny (chyba że

spełnia wymogi określone w art. 8). Dla porównania nie

wystarczy, aby strony wybrały „prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie” w sposób ogólny, ponieważ

„organ orzekający w sprawie” można określić dopiero

wtedy, gdy zostanie wytoczone powództwo. Wybór taki

dokonany „w ciemno” nie gwarantuje, że strony zostały

poinformowane i są świadome przedmiotu ich wyboru.

121 Po omówieniu tej kwestii ostatecznie postanowiono

nie wprowadzać limitu czasu, jaki musi upłynąć między

czasem dokonania wyboru a czasem wszczęcia

postępowania. Jeżeli zatem powództwo zostaje wniesione

w państwie, którego prawo wybrano, rozsądne jest, aby

taki wybór wywoływał skutki, nawet jeśli pomiędzy tymi

dwoma zdarzeniami upłynęło stosunkowo dużo czasu.

Z drugiej strony, jeżeli w takim państwie nie zostanie

wszczęte żadne postępowanie, wybór, jak już

wspomniano, będzie bezskuteczny w każdym przypadku.

122 Protokół nie zawiera żadnego postanowienia

dotyczącego sposobu i terminu dokonania wyboru, jeżeli

ma to miejsce w trakcie postępowania. Kwestie te określa

prawo organu, przed którym wytoczono powództwo.

_______________________________________________ ______________________________________________


Artykuł 8 Wybór prawa właściwego

Ustęp 1 – Niezależnie od artykułów 3–6, wierzyciel

alimentacyjny i dłużnik mogą w każdym momencie

wybrać jedno z następujących praw jako prawo

właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego –

123 Postanowienie to pozwala stronom na wybór prawa

właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych w każdym

momencie, nawet przed powstaniem sporu.

124 W przeciwieństwie do wyboru prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie przewidzianego w art. 7, wybór

prawa właściwego na mocy art. 8 nie następuje

„wyłącznie na użytek konkretnego postępowania”; jego

skutki nie są zatem ograniczone do postępowania, które

wierzyciel alimentacyjny już wszczął lub planuje

wszcząć. Prawo wybrane przez strony ma regulować

zobowiązania alimentacyjne między stronami od

momentu dokonania wyboru aż do momentu, gdy strony

zdecydują, w stosownych przypadkach, o jego

anulowaniu lub zmianie.

125 Główną korzyścią wynikającą z wyboru prawa

właściwego w sposób przewidziany w art. 8 jest

zabezpieczenie pewnej stabilności i przewidywalności

w odniesieniu do prawa właściwego: jeżeli strony

dokonały takiego wyboru, wybrane prawo pozostaje

właściwe, pomimo jakichkolwiek zmian ich sytuacji

osobistej i niezależnie od organu, przed którym zostanie

wytoczone powództwo w przypadku sporu.

W szczególności zmiana miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela nie powoduje zmiany prawa właściwego (cf.

infra pkt 133), w odróżnieniu od przypadku braku wyboru

na mocy art. 3 ust. 2.


126 Wybór prawa właściwego jest szczególnie przydatny

w stosunkach między małżonkami, gdy zawierają oni

umowę, przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie,

dotyczącą zobowiązań alimentacyjnych w trakcie

małżeństwa lub po rozwodzie. W wyniku takiego wyboru

z wyprzedzeniem określa się prawo właściwe dla

zobowiązań alimentacyjnych, co zapobiega przyszłym

problemom związanym z ważnością umowy w przypadku

zmiany miejsca zwykłego pobytu małżonków lub

małżonka będącego wierzycielem. W praktyce nawet

w przypadku braku umowy dotyczącej zobowiązań

alimentacyjnych wybór prawa może zapobiec zmianom

prawa właściwego spowodowanym przez spór „mobilny”.

127 Po zaakceptowaniu wyboru prawa właściwego

w odniesieniu do małżonków okazało się, że użyteczne

może być rozszerzenie tego prawa na wszystkie osoby

dorosłe z wyjątkiem osób, które ze względu na zaburzenia

lub ograniczenia swych zdolności osobistych, nie są

w stanie zadbać o swoje interesy. Mimo że takie osoby

dorosłe „wymagające szczególnego traktowania” są

zwykle chronione przez mechanizmy ustanowione w

różnych systemach prawa wewnętrznego (np. w formie

powołania opiekuna lub powiernika), w trakcie sesji

dyplomatycznej ostatecznie wykluczono wybór prawa

właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych na rzecz

tych osób w celu uniknięcia ryzyka nadużycia (art. 8 ust.

3). Definicja osób dorosłych wymagających szczególnego

traktowania zastosowana w niniejszym postanowieniu

pokrywa się z definicją zawartą w Konwencji haskiej z

dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie

osób pełnoletnich (cf. art. 1 ust. 1).

128 Wybór prawa właściwego wykluczono również

w odniesieniu do zobowiązań alimentacyjnych na rzecz

małoletnich, ponieważ wydaje się, że potencjalne ryzyko

związane z takim wyborem przeważa nad ewentualnymi

korzyściami. Należy pamiętać, że małoletniego zwykle

reprezentują jego rodzice, którzy są również zobowiązani

do jego utrzymania; w trakcie sesji dyplomatycznej

uznano zatem, że dopuszczenie wyboru prawa

właściwego pociąga za sobą nadmierne ryzyko

konfliktów interesów w takich przypadkach. Po okresie

pewnych wahań związanych z ustaleniem wieku, od

którego można zaakceptować wybór (18 lub 21 lat),

ostatecznie uzgodniono wiek 18 lat, jako ten wiek,

w którym w większości państw osiąga się dorosłość

z prawnego punktu widzenia.

b) Zakres praw kwalifikujących się do wyboru

129 W trosce o ochronę wierzyciela alimentacyjnego w

art. 8 przewiduje się możliwość wyboru przez strony

prawa właściwego z zastrzeżeniem kilku warunków i

ograniczeń. Pierwsze ograniczenie dotyczy przedmiotu

wyboru i służy ograniczeniu zakresu wariantów

dostępnych dla stron.

Litera a) – prawo państwa, którego obywatelem jest

jedna ze stron w chwili wyboru;

130 Pierwszy wariant dostępny dla stron polega na

wyborze prawa krajowego jednej ze stron w chwili

wyboru. Wariant ten zaakceptowano bez szczególnych

dyskusji i nie wymaga on długich objaśnień. Należy

zauważyć, że w przeciwieństwie do uzupełniającego

kryterium związku ze wspólnym obywatelstwem na mocy

art. 4 ust. 4, w tym przypadku wystarczy, aby wybór

dotyczył prawa państwa, którego obywatelem jest tylko

jedna ze stron (wierzyciel albo dłużnik).

131 W przypadku wielu obywatelstw, z uwagi na

milczenie protokołu w tej kwestii, należy przyjąć, że

wybór może odnosić się do dowolnego z praw krajowych

stron: ustalenie najbliższego lub najbardziej

rzeczywistego obywatelstwa groziłoby stworzeniem

niepewności co do ważności wyboru, tym samym

osłabiając autonomię stron.

Litera b) – prawo państwa, w którym jedna ze stron

ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru;

132 Drugi wariant dotyczy miejsca zwykłego pobytu

jednej ze stron w chwili wyboru. Możliwości tej nigdy nie

kwestionowano w trakcie prac przygotowawczych do

protokołu. Koncepcja miejsca zwykłego pobytu nie

wymaga szczególnych uwag; odpowiada ona koncepcji

określonej w art. 3 (cf. supra pkt 41 i nast.).

133 W przypadku obywatelstwa, podobnie jak miejsca

zwykłego pobytu, momentem decydującym jest moment

wyboru. Rozwiązanie to jest zgodne z głównym celem

wyboru prawa właściwego, jakim jest zapewnienie

stabilności, niezależnie od zmian zaistniałych po

wyborze. Pomimo milczenia protokołu w tej kwestii

należy uznać zatem, że zmiana obywatelstwa lub miejsca

_______________________________________________ ______________________________________________


zwykłego pobytu danej strony po dokonaniu wyboru nie

wpływa na jego ważność. Z drugiej strony można się

zastanawiać, czy wybór prawa państwa, którego żadna ze

stron nie jest obywatelem ani rezydentem w chwili

wyboru, można następnie potwierdzić poprzez późniejsze

nabycie odnośnego obywatelstwa lub ustanowienie tam

miejsca zwykłego pobytu. Wydaje się, że wyraźne

odniesienie do chwili wyboru zawarte w art. 8 ust. 1 lit. a)

i b) wyklucza taką możliwość.

c) Dodatkowe warianty na mocy lit. c) i d)

134 Trzeci i czwarty wariant (art. 8 ust. 1 lit. c) i d))

odnoszą się do prawa wybranego do celów regulowania

stosunków majątkowych miedzy małżonkami,

odpowiednio separacji lub rozwodu, oraz prawa, które

faktycznie zastosowano w odniesieniu do tych kwestii.

Oczywiste jest zatem, że z wariantów tych mogą

korzystać małżonkowie i byli małżonkowie.

135 Celowość dopuszczenia tych dodatkowych

wariantów była przedmiotem długich dyskusji. Jako

argument przeciwko wskazano, że warianty te tworzą

bardzo skomplikowany system, który niekoniecznie jest

potrzebny, uwzględniając bardzo szeroko zakrojone

warianty wyboru przewidziane już w lit. a) i b). Ponadto

dodatkowe warianty przewidziane w lit. c) i d) zależą od

krajowych norm kolizyjnych dotyczących stosunków

majątkowych, rozwodu i separacji, w związku z czym

stwarzają one jedynie pozory jednolitości. Ponadto

w sytuacjach, w których strony poddały zobowiązania

alimentacyjne prawu wybranemu jako właściwe

w odniesieniu do ich stosunków majątkowych lub

separacji/rozwodu, ważność takiego wyboru, jeżeli chodzi

o świadczenia alimentacyjne, zależy w praktyce od

ważności wyboru prawa w odniesieniu do stosunków

majątkowych / separacji / rozwodu. Ponieważ protokół

nie reguluje kwestii wyboru prawa właściwego

stosowanego do stosunków majątkowych między

małżonkami oraz prawa stosowanego do separacji lub

rozwodu, wybór zależy wyłącznie od prawa prywatnego

międzynarodowego organu orzekającego w sprawie.

Jeżeli prawo to nie dopuszcza takiego wyboru, jego

nieważność będzie wiązała się z nieważnością wyboru

prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych.

Ryzyko to jest szczególnie poważne w przypadku

rozwodu, gdyż niewiele państw uznaje autonomię stron w

takich kwestiach. W rezultacie powstaje ryzyko, że wybór

dokonany prawomocnie przez umawiające się państwo

zgodnie z prawem prywatnym międzynarodowym może

zostać uznany za nieważny przez organy innego

umawiającego się państwa stosującego własne normy

kolizyjne.

136 Pomimo tych wad podczas sesji dyplomatycznej

zatwierdzono warianty określone w lit. c) i d), ponieważ

dzięki nim małżonkowie mogą zapewnić stosowanie

jednego prawa do różnych kwestii, które wymagają

ustalenia w przypadku rozwiązania małżeństwa (rozwodu

i separacji, ustania majątkowych stosunków małżeńskich

oraz zobowiązań alimentacyjnych). Zbieżność taka jest

szczególnie istotna w odniesieniu do związków między

różnymi aspektami w kilku krajowych systemach

prawnych. Dlatego też określenie skutków majątkowych

uznaje się niekiedy za warunek udzielenia rozwodu (tak

jak przede wszystkim w przypadku procedur opartych na

zgodnym wniosku małżonków). Ponadto w niektórych

prawach (w szczególności w kilku jurysdykcjach prawa

zwyczajowego), rozróżnienie między ustaniem stosunków

majątkowych a zobowiązaniami alimentacyjnymi jest

niejasne lub nawet nie istnieje, a rozstrzygnięcie

wszelkich kwestii majątkowych wynikających z rozwodu

powierza się sądom.

137 Należy zauważyć, że na mocy art. 8 małżonkowie

nie mają możliwości wyboru prawa właściwego

stosowanego do stosunków majątkowych lub rozwodu.

Ponieważ kwestia ta jest regulowana przez krajowe

przepisy prawa prywatnego międzynarodowego

umawiających się państw (w tym te, które powstają na

szczeblu międzynarodowym lub regionalnym),

a przewidziane rozwiązania mogą się znacznie różnić,

wskazanie prawa właściwego dla stosunków

majątkowych lub rozwodu może się zmieniać

w zależności od przepisów obowiązujących w państwie

organu, przed którym wytoczono powództwo. W takim

przypadku wybór prawa regulującego zobowiązania

alimentacyjne odbyłby się „w ciemno”, co nie byłoby

pożądane.

Litera c) – prawo wybrane przez strony jako właściwe

lub prawo faktycznie stosowane do ich stosunków

majątkowych;

(i) Prawo wybrane w celu regulowania stosunków

majątkowych

138 Na mocy art. 8 ust. 1 lit. c) małżonkowie

w pierwszej kolejności mają prawo do wyboru prawa

stosowanego w celu regulowania ich stosunków

majątkowych. W takim przypadku prawo wybrane do

regulowania stosunków majątkowych będzie również

prawem właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych,

czego oczywistą korzyścią jest rozpatrywanie obu tych

kwestii w ramach spójnego prawodawstwa.

139 Wyboru prawa właściwego dla stosunków

majątkowych nie określa się na mocy protokołu, ale na

mocy prawa prywatnego międzynarodowego każdego

z umawiających się państw (w tym wszelkich

instrumentów pochodzenia międzynarodowego lub

regionalnego). Wybór ten jest powszechnie akceptowany

w prawie porównawczym; przewidziany jest m.in.

w Konwencji haskiej z dnia 14 marca 1978 r. o prawie

właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych.

Małżonkowie często mogą korzystać z możliwości

wyboru prawa krajowego lub prawa miejsca zwykłego

pobytu jednego z nich53; w takim przypadku wariant ten

nie wprowadza nic nowego w stosunku do wariantów

przewidzianych w lit. a) i b). Może się jednak zdarzyć,

w odniesieniu do stosunków majątkowych, że

małżonkowie mogą skorzystać z pewnych dodatkowych

wariantów, których nie przewidziano w protokole, takich

jak np. prawo domicylu (który niekoniecznie pokrywa się

z miejscem zwykłego pobytu) lub prawo położenia

pewnych dóbr, zwłaszcza nieruchomości54. W takich

53 Cf. art. 3 i 6 konwencji z 1978 r. 54 Cf. art. 3 ust. 4 i art. 6 ust. 4 konwencji z 1978 r.

_______________________________________________ ______________________________________________


przypadkach zobowiązania alimentacyjne mogą również

podlegać takim innym prawom.

140 Jeżeli wybór dokonany przez strony nie jest zgodny

z normami kolizyjnymi obowiązującymi w państwie

organu orzekającego w sprawie (ponieważ taki wybór nie

jest w tym państwie akceptowany lub ponieważ warunki

nie zostały spełnione lub wybrane prawo jest w inny

sposób sprzeczne z tymi normami), zostanie on uznany za

nieważny. Nieważność wyboru będzie wiązała się

również z nieważnością wyboru prawa właściwego dla

zobowiązań alimentacyjnych, ponieważ to ostatnie,

zgodnie z protokołem, jest ściśle powiązane z tym

pierwszym.

(ii) Prawo faktycznie stosowane do stosunków

majątkowych

141 Na mocy lit. c) małżonkowie mogą również poddać

zobowiązania alimentacyjne prawu faktycznie

stosowanemu do ich stosunków majątkowych. Sytuacja, o

której mowa, to jeden z przypadków, gdy prawo

stosowane do tych stosunków zostało już określone przez

organ, przed którym wytoczono powództwo

(w szczególności w przypadku separacji lub rozwodu).

Poprzez swój wybór małżonkowie mogą poddać

zobowiązania alimentacyjne temu samemu prawu.

Rozszerza to zakres wyborów, jakich mogą dokonywać

strony, ale przede wszystkim sprawia, że wszystkie

kwestie związane z majątkiem podlegają temu samemu

prawu. Należy zauważyć, że jeżeli prawo stosowane do

stosunków majątkowych jest prawem organu

orzekającego w sprawie, wybór prawa dla zobowiązań

alimentacyjnych nie jest taki sam, jak wybór

przewidziany w art. 7: nie jest to wybór dokonany do

celów konkretnego postępowania, ale wybór, którego

skutki będą nadal widoczne w przyszłości, w tym

w przypadku nowych roszczeń (w szczególności

dotyczących zmiany) wniesionych przez wierzyciela albo

dłużnika. Ponadto nie ma konieczności dokonywania

wyboru przewidzianego w art. 8 ust. 1 lit. c) w trakcie

postępowania, lecz można go dokonać po wydaniu

orzeczenia określającego stosunki majątkowe między

małżonkami.

Litera d) – prawo wybrane przez strony jako właściwe

lub prawo faktycznie stosowane do ich rozwodu lub

separacji.

(iii) Prawo wybrane w celu regulowania separacji lub

rozwodu

142 Na mocy art. 8 ust. 1 lit. d) małżonkowie mogą

również poddać zobowiązania alimentacyjne prawu, które

wybrali w celu regulowania ich separacji lub rozwodu.

Powyższe względy dotyczące wyboru prawa dla

stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio również

do tej sytuacji. Należy jednak podkreślić, że wybór prawa

stosowanego do rozwodu lub separacji nie jest bardzo

powszechny w porównawczym prawie prywatnym

międzynarodowym. Naturalnie zwiększa to

prawdopodobieństwo uznania takiego wyboru za

nieważny w państwie organu orzekającego w sprawie,

w tym jeżeli chodzi o zobowiązania alimentacyjne.

W związku z tym zaleca się małżonkom zachowanie

ostrożności. W wyniku przyjęcia rozporządzenia Rzym

III* nastąpiła jednak pewna zmiana w prawie prywatnym

międzynarodowym niektórych państw europejskich.

(iv) Prawo faktycznie stosowane do separacji lub

rozwodu

143 Na mocy lit. d) małżonkowie mogą również poddać

zobowiązania alimentacyjne prawu, które faktycznie było

stosowane do separacji lub rozwodu. Sytuacja, o której

mowa, jest przypadkiem kiedy prawo właściwe zostało

już określone przez organ, przed którym wytoczono

powództwo; poprzez swój wybór małżonkowie mogą

poddać zobowiązania alimentacyjne temu samemu prawu.

Rozszerza to zakres wyborów, jakich mogą dokonywać

strony, ale przede wszystkim sprawia, że wszystkie

zobowiązania alimentacyjne podlegają temu samemu

prawu, co prawo stosowane do separacji lub rozwodu.

Powyższe względy dotyczące różnicy między tym

wyborem a wyborem, o którym mowa w art. 7 (cf. supra

pkt 141), również mają zastosowanie w tym przypadku.

d) Sposób wyboru

Ustęp 2 – Umowa musi być podpisana przez obie

strony i musi mieć formę pisemną lub zostać

utrwalona w inny sposób, tak by istniała możliwość

późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych.

144 Pod względem formalnym wyboru prawa

właściwego należy dokonać w postaci umowy zawartej w

formie pisemnej i podpisanej przez strony. Nie

wspominając nawet o oczywistych korzyściach, wymóg

zachowania formy pisemnej ma na celu zwrócenie uwagi

wierzyciela na znaczenie wyboru oraz ochronę

wierzyciela przed skutkami nierozważnego wyboru.

145 Formę pisemną można zastąpić dowolnym

nośnikiem, którego treść będzie dostępna, tak aby można

było z niej skorzystać w przyszłości. Postanowienie to ma

umożliwić wykorzystanie technologii informacyjnych.

Nie zwalnia to jednak z wymogu podpisania dokumentu;

dokument elektroniczny będzie zatem wystarczający

tylko wtedy, gdy zostanie opatrzony podpisem

elektronicznym.

Ustęp 3 – Ustęp 1 nie ma zastosowania do zobowiązań

alimentacyjnych wobec osoby, która nie ukończyła 18

roku życia ani wobec osoby dorosłej, która ze względu

na zaburzenia lub ograniczenia swych zdolności

osobistych, nie jest w stanie zadbać o swoje interesy.

146 Ustęp ten nie wymaga żadnych szczególnych

komentarzy.

e) Ograniczenia dotyczące skutków wyboru

147 Główne ograniczenia wprowadzono w odniesieniu

do skutków wyboru prawa właściwego (art. 8 ust. 4 i 5).

Ze względu na fakt, że wybór prawa, które jest

restrykcyjne w kwestiach alimentacyjnych, może

pozbawić wierzyciela jego prawa do świadczeń

alimentacyjnych lub ograniczać jego uprawnienia

* Rozporządzenie Rady (UE) nr 1259/2010 z dnia 20 grudnia 2010 r.

w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej.

Przypis ten został dodany przez sprawozdawcę po ukończeniu

sprawozdania.

_______________________________________________ ______________________________________________


w znacznym zakresie, konieczne wydawało się

ograniczenie skutków takiego wyboru.

(i) Stosowanie prawa miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela w odniesieniu do prawa do zrzeczenia

się roszczeń alimentacyjnych

Ustęp 4 – Niezależnie od prawa wybranego przez

strony zgodnie z ustępem 1, prawo państwa, w którym

wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w chwili

wyboru określa, czy wierzyciel może zrzec się prawa

do roszczeń alimentacyjnych.

148 Artykuł 8 ust. 4 stanowi, że niezależnie od prawa

wybranego przez strony, prawo państwa, w którym

wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru,

określa, czy wierzyciel może zrzec się prawa do roszczeń

alimentacyjnych. Zasadę tę wprowadzono do tekstu

protokołu podczas sesji dyplomatycznej na wniosek

Wspólnoty Europejskiej55. Oznacza ona ograniczenie

zakresu prawa wybranego przez strony; niezależnie od

treści tego prawa, możliwość zrzeczenia się roszczeń

alimentacyjnych i warunki takiego zrzeczenia w dalszym

ciągu podlegają prawu miejsca zwykłego pobytu

wierzyciela. Postanowienie to oczywiście służy

zapobieżeniu sytuacji, poprzez wybór szczególnie

liberalnego i niechroniącego prawa, w której wierzyciel

byłby nakłaniany do zrzeczenia się roszczeń

alimentacyjnych, do których byłby upoważniony na mocy

prawa właściwego w przypadku braku wyboru.

149 Zgodnie z wnioskiem, na którym opiera się to

postanowienie, przyznanie wierzycielowi kwoty

ryczałtowej na pokrycie jego przyszłych potrzeb nie

stanowi zrzeczenia się prawa do roszczeń

alimentacyjnych do celów niniejszego artykułu. W takim

przypadku nie uwzględnia się zatem prawa miejsca

zwykłego pobytu wierzyciela.

150 W sensie dosłownym wydaje się, że postanowienie

to ma stosować się do przypadków, w których wierzyciel

zrzekł się swoich praw, a takiemu zrzeczeniu towarzyszy

wybór prawa, które na to zezwala. Z uzasadnienia

postanowienia wynika jednak, że powinno ono być

również stosowane w przypadkach, gdy wybór

konkretnego prawa sam w sobie oznacza zrzeczenie się,

gdyż wybrane prawo nie przewiduje roszczeń

alimentacyjnych na rzecz wierzyciela.

(ii) Uprawnienia sądu w zakresie ograniczania

Ustęp 5 – Prawa wybranego przez strony nie stosuje

się, jeśli jego zastosowanie mogłoby prowadzić do

oczywiście niesprawiedliwych lub niesłusznych

skutków dla jednej ze stron, chyba że w chwili wyboru

prawa strony były w pełni poinformowane i świadome

skutków swojego wyboru.

151 Skutki wyboru prawa właściwego są ponadto

ograniczone przepisem dotyczącym uprawnień organu,

przed którym wytoczono powództwo w sprawie

roszczenia, w zakresie ograniczania. Jeżeli organ taki

uzna, że stosowanie prawa wybranego przez strony

prowadzi, w określonym przypadku, do oczywiście

niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków, wybrane

55 Dokument roboczy nr 5.

prawo może zostać zastąpione prawem wybranym na

podstawie obiektywnych kryteriów łączących, o których

mowa w art. 3–5. Ta klauzula korekcyjna opiera się na

względach dotyczących zasady sprawiedliwości

materialnej i odpowiada uprawnieniom przyznawanym

sądom w ramach szeregu praw wewnętrznych w zakresie

zmiany lub nawet uchylenia umów alimentacyjnych

zawartych między stronami, w przypadku gdy prowadzą

one do niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków.

Delegacje wyraziły jednak obawę, że nieograniczone

uprawnienia sądu do uchylania prawa całkowicie

pozbawiłyby strony możliwości zawierania umów

dotyczących wyboru prawa na mocy art. 8. Uzgodniono

zatem, że należy zmniejszyć uprawnienia sądu w zakresie

ograniczania, poprzez uznanie, że ust. 5 nie miałby

zastosowania, jeżeli strony byłyby w pełni

poinformowane i świadome skutków swojego wyboru.

Zapis ten ma pozwolić stronom na ograniczenie ryzyka

uchylenia ich umowy poprzez zasięgnięcie porady

prawnej na temat skutków ich wyboru przed zawarciem

takiej umowy. Wymóg, zgodnie z którym strony muszą

być „w pełni poinformowane i świadome”, oznacza, że

strony muszą nie tylko otrzymać istotne informacje, ale

również muszą być w stanie je zrozumieć; wyrażenie to

nie jest zbędne, ponieważ niektóre strony mogą być w

pełni poinformowane i jednocześnie nie być świadome

skutków swojego wyboru.

f) Istnienie i ważność umowy między stronami

152 Oprócz pewnych ograniczeń dotyczących

dopuszczalności wyboru prawa właściwego i kilku

zaleceń co do terminu i formy tego wyboru, w protokole

nie zawarto informacji na temat innych kwestii

związanych z istnieniem i ważnością umowy, na mocy

której strony wybierają prawo właściwe (np. w protokole

nie określono skutków możliwych wad zgody). Kwestie

te będą musiały zostać rozstrzygnięte zgodnie z prawem

stosowanym do umowy w sprawie wyboru prawa

zawartej między stronami, ale przedmiotowe prawo nie

zostało wyraźnie określone przez protokół. Preferowanym

rozwiązaniem w przypadku takiego braku w przepisach

jest uznanie, że kwestie te będą regulowane przez prawo

wybrane przez strony. Podejście to zakładające poddanie

ważności optio legis prawu, które miałoby zastosowanie,

gdyby umowa między stronami była ważna, jest bardzo

powszechne w międzynarodowych instrumentach

uznających autonomię stron, zwłaszcza jeżeli chodzi

o istnienie i ważność zgody56. Jego główną zaletą jest

zapewnienie rozstrzygania tych kwestii w sposób

jednolity w różnych umawiających się państwach

będących stronami protokołu.

56 Cf. Art. 10 Konwencji haskiej z dnia 14 marca 1978 r. o prawie

właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych; art. 10 ust. 1 Konwencji haskiej z dnia 22 grudnia 1986 r. o prawie właściwym dla

międzynarodowych umów sprzedaży towarów; art. 5 ust. 2 Konwencji

haskiej z dnia 1 sierpnia 1989 r. o prawie właściwym dla dziedziczenia; art. 3 ust. 4 i art. 8 ust. 1 konwencji rzymskiej z dnia 19 czerwca 1980 r.;

art. 3 ust. 5 i art. 10 ust. 1 rozporządzenia Rzym I (rozporządzenia (WE)

nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r.).

_______________________________________________ ______________________________________________


Artykuł 9 „Domicyl” zamiast „obywatelstwa”

Państwo, w którym jako łącznik w sprawach

rodzinnych stosuje się koncepcję „domicylu”, może

poinformować Stałe Biuro Haskiej Konferencji Prawa

Prywatnego Międzynarodowego, że do celów spraw

rozpatrywanych przez swoje organy słowo

„obywatelstwo” w artykułach 4 i 6 jest zastępowane

przez „domicyl” w znaczeniu przyjętym w tym

państwie.

153 Postanowienie to stanowi, że państwo, w którym

jako łącznik w sprawach rodzinnych stosuje się koncepcję

„domicylu”, może poinformować Stałe Biuro Haskiej

Konferencji, że do celów spraw rozpatrywanych przez

swoje organy słowo „obywatelstwo” w artykułach 4 i 6

jest zastępowane przez „domicyl” w znaczeniu przyjętym

w tym państwie.

154 Postanowienie to włączono do protokołu podczas

sesji dyplomatycznej na wniosek Wspólnoty

Europejskiej57. Ma ono na celu ułatwienie stosowania

protokołu tym państwom (w szczególności jurysdykcjom

prawa zwyczajowego), które nie są przyzwyczajone do

stosowania obywatelstwa jako kryterium łączącego

w prawie prywatnym międzynarodowym. Państwa takie

mogą dzięki temu zastąpić kryterium obywatelstwa

stosowane w art. 4 i 6 kryterium domicylu, w znaczeniu

przyjętym w tych państwach. Podobne przepisy istnieją

w niektórych instrumentach Wspólnoty Europejskiej na

rzecz Zjednoczonego Królestwa i Irlandii58.

155 Chociaż definicja kręgu państw, które mogą

korzystać z tej szczególnej właściwości prawa, nie jest

zbyt precyzyjna, oczywiste jest, że jest otwarta na

jurysdykcje prawa zwyczajowego, w których stosuje się

„domicyl” jako łącznik w sprawach rodzinnych, tak aby

zastosować art. 9. Sformułowanie zastosowane w art. 9

odnoszące się do „państwa, w którym jako łącznik

w sprawach rodzinnych stosuje się koncepcję

»domicylu«” nie ogranicza wyraźnie zastosowania

przedmiotowego artykułu wyłącznie do państw

stosujących prawo zwyczajowe. Istnieje kilka jurysdykcji

prawa kontynentalnego, które również stosują związek z

domicylem w sprawach rodzinnych59. Zgodnie z treścią

art. 9 wydawałoby się, że państwa takie mogą również

korzystać z wariantu uznanego w tym postanowieniu.

Interpretacja taka nie jest jednak spójna z duchem

wniosku Wspólnoty Europejskiej, którego celem było

ułatwienie przedmiotowego zadania tym państwom, które

nie są przyzwyczajone do stosowania obywatelstwa jako

łącznika w swoich krajowych systemach prawa

prywatnego międzynarodowego60. Wydaje się zatem, że

jeżeli państwo posiada i powszechnie stosuje koncepcję

57 Dokumenty robocze nr 2, 6 i 11. 58 Cf. art. 3 ust. 2 i art. 6 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach

dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego

rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (zwane dalej „rozporządzeniem Bruksela IIa”). 59 Np. Szwajcaria, gdzie domicyl oznacza lokalizację, w której osoba

„przebywa z zamiarem stałego pobytu”, cf. art. 20, ust. 1a ustawy federalnej z dnia 18 grudnia 1987 r. o prawie prywatnym

międzynarodowym. 60 Cf. protokół obrad nr 5, pkt 31.

obywatelstwa w sprawach dotyczących kolizji praw,

nawet na zasadzie uzupełniającej, nie będzie mogło

korzystać ze szczególnej właściwości prawa

przewidzianej w art. 9.

156 W państwie korzystającym z wariantu

przewidzianego w art. 9 kryterium domicylu należy

stosować „w znaczeniu przyjętym w tym państwie”.

Stanowi to zatem odesłanie do prawa wewnętrznego

danego państwa i jego własnej definicji domicylu.

Podejście takie nie sprzyja oczywiście jednolitemu

stosowaniu protokołu, ale nie należy przeceniać jego

wpływu, ponieważ pozostanie ono ograniczone zakresem

postanowień art. 4 ust. 4 i art. 6 protokołu. Należy

również zauważyć, że odesłanie do krajowej koncepcji

domicylu jest również wykorzystywane w innych

instrumentach jednolitego prawa prywatnego

międzynarodowego, co nie odbiło się zbyt niekorzystnie

na stosowaniu tych instrumentów61.

157 Zastąpienie koncepcji obywatelstwa koncepcją

domicylu w rozumieniu art. 9 jest przewidziane jedynie

w związku ze stosowaniem art. 4 i 6 protokołu, czyli

dwóch postanowień, w których jako kryterium stosuje się

wspólne obywatelstwo stron. W świetle art. 4 ust. 4

zastąpienie to będzie oznaczało, że w umawiających się

państwach będących stronami protokołu, które

skorzystają z tego wariantu, wierzyciel, który nie jest w

stanie uzyskać świadczeń alimentacyjnych na mocy

zarówno prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela, jak

i prawa miejsca organu orzekającego w sprawie (w tej

kolejności lub odwrotnej cf. art. 4 ust. 3), może jednak

oprzeć swoje roszczenie na prawie państwa, w którym

obie strony mają swój domicyl. W świetle art. 6

zastąpienie oznacza, że w zainteresowanych państwach

dłużnik alimentacyjny może sprzeciwić się żądaniu

wierzyciela, jeżeli takie zobowiązanie nie istnieje ani na

mocy prawa miejsca jego zwykłego pobytu, ani prawa

państwa, w którym obie strony mają swój domicyl.

158 W obu przypadkach, o których mowa w art. 9,

zastąpienie obywatelstwa domicylem wpłynie jedynie na

umawiające się państwo, które skorzystało z wariantu

dozwolonego na mocy tego postanowienia. Oznacza to,

że inne państwa nie będą zobowiązane do stosowania

kryterium domicylu i, wręcz przeciwnie, będą nadal

stosowały kryterium obywatelstwa. Artykuł 9 nie podlega

wymogowi wzajemności. Skutek jest taki, że inne

państwa nie są zobowiązane do stosowania koncepcji

domicylu w znaczeniu przyjętym w danym państwie;

artykuł ten nie utrudnia zatem organom tego państwa

wykonania przedmiotowego zadania.

159 Z drugiej strony zastąpienie przewidziane w art. 9

nie będzie miało żadnego wpływu na art. 8, mimo że

postanowienie to również zawiera kryterium

obywatelstwa w ust. 1 lit. a) (wybór przez strony prawa

krajowego jednej z nich). Jest to spowodowane dążeniem

do zapobieżenia uznaniu wyboru prawa krajowego jednej

ze stron, dokonanego zgodnie z art. 8, za nieważny

w innym umawiającym się państwie, które skorzystało

z art. 9, w oparciu o fakt, że żadna ze stron nie posiadała

61 Cf. art. 52 konwencji brukselskiej z dnia 27 września 1968 r.

o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych

i handlowych i art. 52 konwencji lugańskiej z 1988 r.

_______________________________________________ ______________________________________________


domicylu w państwie, którego prawo zostało wybrane,

lub odwrotnie – uznaniu wyboru prawa domicylu za

nieważny w umawiającym się państwie, które nadal

stosuje kryterium obywatelstwa.

160 Należy podkreślić, że na mocy art. 9 zastąpienie

obywatelstwa domicylem jako kryterium podlega

obowiązkowi poinformowania Stałego Biura, które

przekaże te informacje pozostałym umawiającym się

państwom.

Artykuł 10 Instytucje publiczne

Uprawnienie instytucji publicznej do dochodzenia

zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast

świadczeń alimentacyjnych podlega prawu, któremu

podlega ta instytucja.

161 Postanowienie to stanowi, że uprawnienie instytucji

publicznej do dochodzenia zwrotu świadczeń

wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń

alimentacyjnych podlega prawu, któremu podlega ta

instytucja.

162 Zasada ta nie jest nowa, ponieważ pojawiła się już

w art. 9 konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe),

z kilkoma różnicami redakcyjnymi. W związku z tym we

francuskiej wersji sformułowanie „institution publique”

w poprzedniej konwencji zastąpiono sformułowaniem

„organisme public”, aby zapewnić spójność protokołu

z tekstem konwencji62.

163 Zasada ta jest bardzo powszechnie uznawana na

szczeblu międzynarodowym, co potwierdza fakt, że

postanowienie o takiej samej treści zawarto również

w tekście konwencji (jej art. 36 ust. 2). Zasada ta będzie

zatem stosowana we wszystkich państwach będących

stronami tego drugiego instrumentu, niezależnie od tego,

czy są stronami protokołu (a zatem niezależnie od prawa,

jakie stosują do zobowiązań alimentacyjnych).

164 Należy zauważyć, że związek z prawem instytucji

publicznej ma zastosowanie jedynie do uprawnienia takiej

instytucji do dochodzenia zwrotu świadczeń (zarówno na

zasadzie subrogacji, jak i cesji ustawowej), podczas gdy

istnienie i zakres roszczenia alimentacyjnego podlegają

prawu właściwemu dla tego zobowiązania (cf. art. 11

lit. f)). To właśnie w celu wyjaśnienia stosunku między

tymi dwoma postanowieniami wyrażenie „uprawnienie do

uzyskania zwrotu”, które występuje w konwencji haskiej


właściwe), zastąpiono sformułowaniem „uprawnienie do

dochodzenia zwrotu”: uzyskanie zwrotu nie zależy od

prawa instytucji publicznej, lecz od prawa właściwego dla

zobowiązań alimentacyjnych. W niektórych przypadkach

te dwa prawa są zbieżne; zwykle ma to miejsce

w sytuacji, gdy zobowiązanie alimentacyjne podlega

prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce

zwykłego pobytu (art. 3), ponieważ instytucja publiczna

wypłacająca świadczenia wierzycielowi zwykle

funkcjonuje w państwie miejsca pobytu tego ostatniego,

zgodnie z prawem lokalnym. Rozdzielenie tych dwóch

praw jest bardziej prawdopodobne wówczas, gdy

62 Cf. art. 36 konwencji.

zobowiązanie alimentacyjne podlega prawu innemu niż

prawo państwa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela na

mocy art. 4, 5, 7 lub 8.

165 Ponadto oczywiste jest, że przedmiotowa zasada

stosuje się wyłącznie do zwrotu świadczeń wypłaconych

zamiast świadczeń alimentacyjnych, a nie do innego

rodzaju świadczeń, takich jak świadczenia publiczne,

których dłużnik nie ma obowiązku zwracać.

Artykuł 11 Zakres stosowania prawa właściwego

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych

określa między innymi:

166 W tym postanowieniu doprecyzowuje się kwestie

określane przez prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych wskazane na podstawie art. 3, 4, 5, 7 lub

8 protokołu. Zakres tego prawa jest stosunkowo szeroko

zdefiniowany zgodnie z podejściem charakterystycznym

dla konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań

alimentacyjnych (prawo właściwe)63 i innych

instrumentów międzynarodowych64.

167 Należy zauważyć, że lista zawarta w art. 11 nie jest

wyczerpująca, na co wskazuje wyrażenie „między

innymi”, i inne niewymienione kwestie mogą podlegać

temu samemu prawu.

Litera a) – czy, w jakim zakresie oraz od kogo

wierzyciel może dochodzić świadczeń

alimentacyjnych;

168 Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych

reguluje przede wszystkim istnienie zobowiązania

alimentacyjnego oraz ustalanie dłużnika. Określa ono, bez

ograniczeń, kwalifikowalność osoby do świadczeń

alimentacyjnych, uwzględniając stosunek rodzinny

między tą osobą a dłużnikiem oraz wiek.

Litera b) – zakres, w jakim wierzyciel może dochodzić

świadczeń alimentacyjnych wstecz;

169 To samo prawo określa również zakres

zobowiązania. W protokole kontynuuje się podejście

stosowane w konwencjach haskich z lat 1956 i 1973

dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, zgodnie

z którym jedno prawo określa, czy i w jakim zakresie

wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych.

Nie zachowano rozdziału między istnieniem a zakresem

roszczenia, który jest stosowany w niektórych systemach

prawnych (w szczególności w niektórych prowincjach

Kanady).

Litera c) – podstawę obliczania wysokości świadczeń

alimentacyjnych i ich indeksacji;

170 Zakres zobowiązania obejmuje nie tylko podstawę

obliczania świadczenia, ale również zakres, w jakim

wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych

wstecz (cf. art. 11 lit. b)). W różnych systemach prawnych

z reguły ogranicza się tę możliwość do kwot należnych za

lata bezpośrednio poprzedzające wszczęcie postępowania

przez wierzyciela.

63 Cf. art. 10 tej konwencji. 64 Cf. art. 7 konwencji z Montevideo z 1989 r.

_______________________________________________ ______________________________________________



reguluje również kwestię indeksacji kwoty należnej jako

świadczenie alimentacyjne. Kwestię tę omówiono na

posiedzeniu Komisji Specjalnej, ponieważ teoretycznie

możliwe są inne rozwiązania (np. systematyczne

stosowanie prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela

lub prawa miejsca organu orzekającego w sprawie).

Komisja Specjalna uznała ostatecznie, że wspomniana

kwestia jest związana z kwestią określania zakresu

zobowiązania alimentacyjnego i dlatego ma być

regulowana prawem właściwym dla określania takiego

zakresu.

Litera d) – kto jest uprawniony do wszczęcia

postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań

alimentacyjnych, z wyjątkiem kwestii dotyczących

zdolności sądowej i zastępstwa procesowego;


określa również, kto jest uprawniony do wszczęcia


alimentacyjnych. Rozwiązanie to pokrywa się

z rozwiązaniem zastosowanym w konwencji haskiej


właściwe) (art. 10 ust. 2). Prawo to z reguły przysługuje

wierzycielowi alimentacyjnemu, jeżeli jednak jest on

osobą małoletnią, postępowanie może zostać czasami

wszczęte przez jedno z jego rodziców lub instytucję

publiczną. Kwestia ta jest odrębna od kwestii zastępstwa

osób ubezwłasnowolnionych, która nie została objęta

zakresem protokołu. Podobnie nie należy mylić tej

kwestii z kwestiami zdolności procesowej i zastępstwa

procesowego, które podlegają prawu miejsca organu


Litera e) – termin przedawnienia lub termin

wniesienia powództwa;

173 Termin przedawnienia w odniesieniu do


alimentacyjnych i inne wymogi dotyczące terminów

wszczęcia takiego postępowania (np. terminy zawite)

również podlegają prawu właściwemu dla zobowiązań

alimentacyjnych. W związku z tym kwestie te określa się

jako przedmiotowe, a nie proceduralne, tak jak

w konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej zobowiązań

alimentacyjnych (prawo właściwe) (art. 10 ust. 2). Innym

zagadnieniem jest okres, za jaki można wykonać zaległe

płatności na podstawie zagranicznego orzeczenia. Kwestii

tej nie uregulowano w protokole, lecz w art. 32 ust. 5

konwencji, zgodnie z którym „[o]graniczenia okresu

wykonalności zaległych płatności ustalane są zgodnie

z prawem Państwa pochodzenia orzeczenia albo prawem

Państwa wezwanego, w zależności od tego, które

przewiduje dłuższy okres przedawnienia”.

Litera f) – zakres obowiązku alimentacyjnego

dłużnika, gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu

świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast


174 W przypadku postępowania o zwrot świadczeń

wszczętego przez instytucję publiczną prawo właściwe

dla zobowiązań alimentacyjnych reguluje istnienie

i zakres (i w związku z tym ograniczenia) tego

zobowiązania, natomiast prawo do dochodzenia zwrotu

świadczeń jest regulowane przez prawo odnośnej

instytucji (art. 9). Zasada ta, pokrywająca się z zasadą

określoną w art. 10 ust. 3 konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe), jest w pełni logiczna: jeżeli w prawie

właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych nie

przewiduje się roszczenia, instytucja publiczna nie może

dochodzić zwrotu wypłaconych przez nią świadczeń od

dłużnika.

Artykuł 12 Wyłączenie odesłania

W niniejszym protokole termin „prawo” oznacza

przepisy prawa obowiązujące w danym państwie

z wyłączeniem norm prawa prywatnego

międzynarodowego.

175 Postanowienie to stanowi, że normy kolizyjne

zawarte w protokole wskazują prawo wewnętrzne danego

państwa z wyłączeniem norm prawa prywatnego

międzynarodowego. Odesłanie jest zatem wykluczone,

nawet jeżeli wskazane prawo jest prawem

nieumawiającego się państwa. Rozwiązanie to jest spójne

z rozwiązaniem przewidzianym w konwencji haskiej


właściwe) i w wielu innych instrumentach sporządzonych

w wyniku prac konferencji haskiej65. Powyższe

rozwiązanie nie wymaga żadnych szczególnych uwag.

Artykuł 13 Porządek publiczny

Można odmówić stosowania prawa wskazanego na

mocy niniejszego protokołu jedynie w zakresie,

w jakim skutki jego zastosowania byłyby oczywiście

sprzeczne z porządkiem publicznym miejsca organu

orzekającego.

176 W artykule tym przewiduje się możliwość

wykluczenia stosowania prawa właściwego

w przypadkach, w których skutki jego zastosowania są

oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym miejsca

organu orzekającego. Istota tego postanowienia pokrywa

się z treścią konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe) (art. 11

ust. 1) i z treścią wielu innych instrumentów jednolitego

prawa prywatnego międzynarodowego.

177 Stosowanie wyjątku ze względu na porządek

publiczny musi być bardzo restrykcyjne: w art. 13

wymaga się, aby skutki prawa obcego były oczywiście

sprzeczne z porządkiem publicznym miejsca organu

orzekającego, tj. oczywiście sprzeczne z podstawową

zasadą obowiązującą w państwie organu orzekającego.

178 Powołanie się na wyjątek ze względu na porządek

publiczny ma czasami miejsce, gdy roszczenie

alimentacyjne opiera się, zgodnie z obcym lex causae, na

stosunku rodzinnym, który nie jest uznawany w państwie

organu orzekającego i który postrzega się w tym państwie

jako niestosowny. W tym względzie należy jednak

podkreślić, że określenie porządku publicznego ma się

odbyć in concreto, w odniesieniu do skutków

zastosowania prawa obcego wskazanego na podstawie

65 Cf. art. 10 Konwencji haskiej z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie prawa właściwego dla niektórych praw dotyczących papierów wartościowych

zapisanych na rachunku w instytucji pośredniczącej; art. 19 Konwencji

haskiej z dnia 13 stycznia 2000 o międzynarodowej ochronie dorosłych.

_______________________________________________ ______________________________________________


protokołu. Wydaje się, że ma to szczególne znaczenie

w obszarze świadczeń alimentacyjnych, ponieważ w

takich sprawach skutek zastosowania prawa obcego jest

w każdym przypadku odczuwany w obszarze

majątkowym66. Aby móc powołać się na porządek

publiczny, nie wystarczy zatem, by stosunek rodzinny, na

którym opiera się roszczenie alimentacyjne, był

dopuszczalny jako taki w porządku publicznym państwa

organu orzekającego w sprawie, ale będzie konieczne, by

zmuszanie jednej osoby do zapłacenia świadczeń

alimentacyjnych na rzecz innej osoby na podstawie

takiego stosunku było samo w sobie uznawane za

nieodpowiednie. Rozróżnienie to nie ma charakteru

naukowego. Dobrze wiadomo, że w szeregu państw

orzecznictwo przewiduje uznawanie określonych

szczególnych praw (o charakterze majątkowym lub

osobistym) wynikających ze stosunku rodzinnego,

chociaż stosunek ten sam w sobie narusza porządek

publiczny miejsca organu orzekającego. Najlepiej znanym

przykładem jest uznawanie w niektórych państwach

europejskich (Francji, Niemczech) określonych skutków

poligamii; chociaż instytucja ta jako taka nie może zostać

uznana przez te państwa, gdyż jest ona niespójna

z podstawowymi zasadami prawa miejsca organu

orzekającego w sprawie, wypłacanie świadczeń

alimentacyjnych przez męża różnym żonom nie jest

postrzegane w tych państwach jako niewłaściwe. Podobne

ustalenia mogłyby mieć zastosowanie odpowiednio do

innych kontrowersyjnych instytucji, takich jak związek

partnerski lub małżeństwo osób tej samej płci.

179 W odróżnieniu od innych instrumentów krajowych

lub międzynarodowych w protokole nie zastrzega się

norm obowiązkowych (lois de police) miejsca organu

orzekającego w sprawie (lub przepisów mających

bezpośrednie zastosowanie), tj. przepisów

obowiązkowych, które ze względu na ich podstawowe

znaczenie dla państwa organu orzekającego stosuje się

niezależnie od prawa wskazanego na podstawie norm

kolizyjnych. Wydaje się zatem, że organy, przed którymi

wytoczono powództwo, są zobowiązane w każdym

przypadku do ustalenia istoty prawa wskazanego na

podstawie protokołu, od czego można odstąpić tylko

wówczas, gdy w danym przypadku skutki tego prawa są

niezgodne z zasadami porządku publicznego określonymi

w prawie miejsca organu orzekającego w sprawie.


alimentacyjnych

Nawet jeśli prawo właściwe stanowi inaczej, przy

określaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych

bierze się pod uwagę potrzeby wierzyciela i możliwości

majątkowe dłużnika oraz wszelkie świadczenia, które

wierzyciel otrzymał zamiast okresowo wypłacanych


180 Art. 14 stanowi, że nawet jeśli prawo właściwe

stanowi inaczej, przy określaniu wysokości świadczeń

alimentacyjnych bierze się pod uwagę potrzeby

wierzyciela i możliwości majątkowe dłużnika oraz

66 Cf. również art. 1 ust. 2 protokołu, zgodnie z którym orzeczenia

wydane przy zastosowaniu protokołu nie mają wpływu na istnienie

stosunku rodzinnego.

wszelkie świadczenia, które wierzyciel otrzymał zamiast

okresowo wypłacanych świadczeń alimentacyjnych. Jest

to zasada podstawowa, która jako taka jest wiążąca dla

umawiających się państw niezależnie od sposobu, w jaki

traktuje się prawo właściwe dla zobowiązań

alimentacyjnych.

181 Treść tego postanowienia w dużej mierze pokrywa

się z treścią art. 11 ust. 2 konwencji haskiej z 1973 r.


właściwe), ale obejmuje dwie duże zmiany.

182 Pierwsza różnica polega na tym, że art. 14 jest

przedmiotem odrębnego postanowienia niezależnego od

postanowienia dotyczącego porządku publicznego,

w odróżnieniu od art. 11 ust. 2 konwencji haskiej


właściwe). Po długich dyskusjach w ramach grupy

roboczej ds. prawa właściwego i Komisji Specjalnej

rozwiązanie to zostało przyjęte na sesji dyplomatycznej.

Wywołuje to istotny skutek: zasada podstawowa, o której

mowa, nie jest jedynie ograniczeniem stosowania prawa

obcego; organy umawiającego się państwa mają ją

stosować, nawet jeżeli prawem wskazanym na podstawie

protokołu jest w danym przypadku prawo miejsca organu


183 Należy zauważyć, że wzięcie pod uwagę potrzeb

i możliwości majątkowych niekoniecznie oznacza

uprawnienie organu do ich oceny w rozpatrywanym

przypadku, ale może pośrednio opierać się na sposobie

obliczania świadczeń alimentacyjnych wynikających

z prawa właściwego, na przykład poprzez określenie

wysokości świadczeń alimentacyjnych należnych

wierzycielowi w określonych okolicznościach za pomocą

tabel, które są wystarczająco elastyczne, aby uwzględnić

w nich potrzeby i możliwości majątkowe stron. Jest to

istotne w odniesieniu do systemów administracyjnych,

które również opierają się na potrzebach wierzyciela

i możliwościach majątkowych dłużnika, chociaż czynniki

takie są w nich uwzględniane mniej szczegółowo niż

w systemach sądowych.

184 Druga różnica w porównaniu z art. 11 ust. 2


alimentacyjnych (prawo właściwe) dotyczy odniesienia

w art. 14 do „wszelkich świadczeń, które wierzyciel

otrzymał zamiast okresowo wypłacanych świadczeń

alimentacyjnych”. Zmiana ta jest nowością, którą również

wprowadzono na sesji dyplomatycznej na wniosek

delegacji Wspólnoty Europejskiej67. Odnosi się ona

w szczególności do przypadków, w których w czasie

rozwodu jedno z małżonków otrzymało płatność

ryczałtową lub przydział części majątku (nieruchomego

lub ruchomego) należącego do drugiego z małżonków

(jak na przykład w przypadku niektórych jurysdykcji

prawa zwyczajowego) w celu zaspokojenia wszystkich

roszczeń takiego małżonka, w tym roszczeń

alimentacyjnych. Rozwiązanie to jest stosowane w wielu

systemach krajowych, aby umożliwić ostateczne

zaspokojenie poszczególnych roszczeń małżonków

w czasie rozwodu, a tym samym definitywnie zakończyć

związek, przynajmniej jeżeli chodzi o kwestie majątkowe.

67 Zob. dokument roboczy nr 2, protokół obrad nr 1, pkt 64 i nast. oraz

protokół obrad nr 2, pkt 1 i nast.

_______________________________________________ ______________________________________________


W takim przypadku należy unikać późniejszego

dochodzenia przez jedno z małżonków roszczeń

alimentacyjnych, które są niezgodne z wcześniejszą

ugodą, na podstawie prawa, które nie uznaje tej formy

świadczeń wyrównawczych: jeżeli prawo wskazane na

podstawie protokołu opiera się na bieżących potrzebach

wierzyciela bez uwzględnienia wcześniej otrzymanych

świadczeń wyrównawczych, wynik postępowania mógłby

być niesprawiedliwy. W rezultacie zasadę podstawową,

o której mowa w art. 14, można zastosować, w

stosownych przypadkach, w celu udoskonalenia

rozwiązań wynikających z prawa właściwego dla

roszczeń alimentacyjnych.

Artykuły 15–17 Niejednolite systemy prawne

185 Artykuły te zawierają postanowienia dotyczące

stosowania protokołu w państwach, które mają

niejednolite systemy prawne. Postanowienia te są

zwyczajowe w konwencjach haskich, ale na etapie

opracowywania wymagają dostosowania do zakresu

przedmiotowego poszczególnych konwencji.

W przypadku protokołu projekt artykułów przygotowało

Stałe Biuro68. Artykuły te zostały przyjęte z kilkoma

zmianami podczas sesji dyplomatycznej. Artykuł 15

stanowi, że protokół nie ma zastosowania do kolizji, które

są ściśle wewnętrzne w umawiającym się państwie,

natomiast art. 16 i 17 odnoszą się do stosowania

protokołu w systemach prawnych, które nie są jednolite

pod względem kategorii osób lub terytorium.

Artykuł 15 Wyłączenie stosowania protokołu do

konfliktów wewnętrznych

Ustęp 1 – Umawiające się państwo, w którym do

zobowiązań alimentacyjnych mają zastosowanie różne

systemy prawne lub zespoły norm, nie jest

zobowiązane do stosowania zasad protokołu do kolizji

dotyczących wyłącznie tych różnych systemów lub

zespołów norm.

186 Artykuł ten stanowi, że państwo, w którym do

zobowiązań alimentacyjnych mają zastosowanie co

najmniej dwa systemy prawne lub zespoły norm, nie jest

zobowiązane do stosowania zasad protokołu do

rozwiązania powstałych konfliktów wewnętrznych.

Celem protokołu jest rozwiązanie kolizji praw w

sytuacjach międzynarodowych, stąd jego stosowanie nie

jest wymagane w sytuacjach ściśle wewnętrznych.

Dotyczy to zarówno kolizji odnoszących się do różnych

kategorii osób (tj. przypadków, w których stosowanie

różnych wewnętrznych systemów prawnych opiera się na

kryterium osobistym takim jak religia danej osoby), jak

i kolizji odnoszących się do różnych terytoriów

(w których różne systemy lub zespoły norm są stosowane

w różnych jednostkach terytorialnych).

187 Dane państwo, jeżeli wyraża taką wolę, może na

zasadzie pełnej dobrowolności i jednostronności

zdecydować się na zastosowanie protokołu w celu

rozwiązania kolizji wewnętrznych. Rozwiązanie takie,

które z pewnością można rozważać w odniesieniu do

kolizji odnoszących się do różnych terytoriów, wydaje się

68 Dokument roboczy nr 12.

jednak nieodpowiednie dla kolizji odnoszących się do

różnych kategorii osób.

Ustęp 2 – Niniejszego artykułu nie stosuje się do

regionalnej organizacji integracji gospodarczej.

188 Zgodnie z ust. 2 artykułu 15 nie stosuje się do

regionalnych organizacji integracji gospodarczej. Państwa

wchodzące w skład takich organizacji są państwami

niezależnymi i w związku z tym nie można ich traktować

jak jednostki terytorialne państwa złożonego z wielu

jednostek.

Artykuł 16 Terytorialnie niejednolite systemy prawne

Ustęp 1 – W przypadku państwa, w którym do

zagadnień uregulowanych w niniejszym protokole

mają zastosowanie w różnych jednostkach

terytorialnych co najmniej dwa systemy prawne lub

zespoły norm:

litera a) – wszelkie odwołania do prawa tego państwa

uznaje się za odwołania, w stosownych przypadkach,

do prawa obowiązującego w danej jednostce

terytorialnej;

litera b) – wszelkie odwołania do właściwych organów

lub instytucji publicznych tego państwa uznaje się za


uprawnionych do działania w danej jednostce

terytorialnej;

litera c) – wszelkie odwołania do miejsca zwykłego

pobytu w tym państwie uznaje się za odwołania, w

stosownych przypadkach, do miejsca zwykłego pobytu

w danej jednostce terytorialnej;

litera d) – wszelkie odwołania do państwa wspólnego

obywatelstwa, uznaje się za odwołania do jednostki

terytorialnej wskazanej przez prawo tego państwa lub,

w przypadku braku odpowiednich przepisów, do

jednostki terytorialnej, z którą zobowiązanie

alimentacyjne jest najściślej związane;

litera e) – wszelkie odwołania do państwa, którego

obywatelstwo ma dana osoba, uznaje się za odwołania

do jednostki terytorialnej wskazanej przez prawo tego

państwa lub, w przypadku braku odpowiednich

przepisów, do jednostki terytorialnej, z którą osoba

jest najściślej związana.

189 W artykule tym wskazuje się procedurę, którą należy

stosować, jeżeli w sytuacji międzynarodowej prawo

wskazane na podstawie protokołu jest prawem

niejednolitego systemu, w którym w różnych jednostkach

terytorialnych do zobowiązań alimentacyjnych mają

zastosowanie co najmniej dwa systemy prawne lub

zespoły norm. Należy zauważyć, że problem ten nie

powstaje wyłącznie w państwach złożonych z wielu

jednostek, ale może wystąpić również we wszystkich

umawiających się państwach będących stronami

protokołu, w przypadku gdy na podstawie protokołu

wybiera się prawo państwa złożonego z wielu jednostek

jako prawo właściwe. Jeżeli na przykład na podstawie

protokołu wybiera się prawo państwa A, ponieważ

wierzyciel ma miejsce swojego zwykłego pobytu w tym

państwie, a w państwie tym obowiązuje niejednolity

system, wówczas organ, przed którym wytoczono

_______________________________________________ ______________________________________________


powództwo, w państwie B (będącym stroną protokołu)

będzie musiał się zmierzyć z kwestią ustalenia, które

z przepisów obowiązujących w poszczególnych

jednostkach terytorialnych państwa A są przepisami

właściwymi.

Ustęp 2 – Na potrzeby określania na mocy niniejszego

protokołu prawa właściwego w stosunku do państwa

obejmującego co najmniej dwie jednostki terytorialne,

które mają własne systemy prawne lub zespoły norm

w odniesieniu do kwestii objętych niniejszym

protokołem, stosuje się następujące zasady:

litera a) – jeśli w takim państwie obowiązują przepisy

określające, który z systemów prawnych

obowiązujących w poszczególnych jednostkach

terytorialnych jest właściwy, stosuje się prawo

wskazanej jednostki;

litera b) – w przypadku braku takich przepisów

stosuje się prawo właściwej jednostki terytorialnej

określone zgodnie z ustępem 1.

190 Artykuł 16 ust. 2 stanowi, że na potrzeby określania

w takim przypadku na mocy protokołu prawa

właściwego, jako pierwsze stosuje się przepisy

obowiązujące w odnośnym państwie określające

jednostkę terytorialną, której prawo jest właściwe (art. 16

ust. 2 lit. a)). W omawianym przykładzie organ w

państwie B będzie zatem opierał się w pierwszej

kolejności na przepisach stosowanych w państwie A do

rozwiązania kolizji odnoszących się do różnych

terytoriów; może to skutkować na przykład

zastosowaniem prawa innej jednostki terytorialnej niż

jednostka, w której wierzyciel ma miejsce swojego

zwykłego pobytu (np. prawa miejsca zwykłego pobytu

dłużnika, jeżeli takie kryterium stosuje się w państwie A).

191 Jedynie w przypadku braku takich przepisów

krajowych, a zatem na zasadzie ściśle uzupełniającej,

określa się prawo właściwe zgodnie z zasadami protokołu

(art. 16 ust. 2 lit. a)). W tym celu w art. 16 ust. 1 określa

się sposób interpretowania pojęć użytych w protokole;

postanowienie to stosuje się wyłącznie jeżeli ma

zastosowanie ust. 2 lit. b). Ogólnym założeniem tego

postanowienia jest zlokalizowanie elementów

przestrzennych związku ustalonego na mocy protokołu

w jednostce terytorialnej, w której faktycznie się one

znajdują.

192 W związku z tym wszelkie odwołania do prawa

państwa odnoszą się, w stosownych przypadkach, do

prawa obowiązującego w danej jednostce terytorialnej

(art. 16 ust. 1 lit. a)); np. „prawo miejsca organu

orzekającego w sprawie” rozumie się jako prawo

obowiązujące w jednostce terytorialnej, w której ma

siedzibę organ, przed którym wytoczono powództwo).

Podobnie wszelkie odwołania do właściwych organów

lub instytucji publicznych tego państwa uznaje się za


właściwych lub instytucji publicznych uprawnionych do

działania w danej jednostce terytorialnej (np. prawo

instytucji publicznej do dochodzenia zwrotu świadczeń

wypłaconych wierzycielowi na mocy art. 10 jest

regulowane prawem obowiązującym w jednostce

terytorialnej, w której instytucja ta jest uprawniona do

działania). Na tej samej zasadzie wszelkie odwołania do

miejsca zwykłego pobytu w tym państwie uznaje się za

odwołania, w stosownych przypadkach, do miejsca

zwykłego pobytu w danej jednostce terytorialnej (dlatego

prawem właściwym na mocy art. 3 będzie prawo

obowiązujące w jednostce terytorialnej, w której

wierzyciel ma miejsce swojego zwykłego pobytu).

193 W niektórych postanowieniach protokołu używa się

pojęcia obywatelstwa (art. 4 ust. 4, art. 6 i art. 8 ust. 1

lit. a)), które nie jest odpowiednie do rozwiązywania

kolizji wewnętrznych z prostej przyczyny: fakt, że

państwo składa się z wielu jednostek, nie oznacza zwykle

odrębnego obywatelstwa niż obywatelstwo tego państwa.

Dlatego też, w odniesieniu do takich przypadków, w art.

16 ust. 1 lit. d) i e) określa się, że w przypadku braku

odpowiednich przepisów w danym państwie prawem

właściwym jest prawo jednostki terytorialnej, z którą

osoba jest najściślej związana. Trzeba przyznać, że

rozwiązanie to nie jest łatwe do wdrożenia, ale z reguły

umożliwia ono wyjście z impasu.



194 Zgodnie z ust. 3 artykułu 16 nie stosuje się do

regionalnych organizacji integracji gospodarczej. Państwa

wchodzące w skład takich organizacji są państwami

niezależnymi i w związku z tym nie można ich traktować

jak jednostki terytorialne państwa złożonego z wielu

jednostek.

Artykuł 17 Niejednolite systemy prawne – normy

kolizyjne odnoszące się do różnych kategorii

osób

Do celów określania na mocy niniejszego protokołu

prawa właściwego w stosunku do państwa

posiadającego różne systemy prawa lub zespoły norm

prawa mającego zastosowanie wobec różnych

kategorii osób w zakresie zagadnień uregulowanych

niniejszym protokołem, wszelkie odwołania do prawa

takiego państwa uznaje się za odwołania do systemu

prawnego ustalonego na mocy zasad obowiązujących

w danym państwie.

195 Artykuł ten odnosi się do sytuacji, w której prawo

wskazane na podstawie protokołu jest prawem państwa

posiadającego różne systemy prawne lub zespoły norm

prawa mającego zastosowanie wobec różnych kategorii

osób (na przykład na podstawie religii). W takim

przypadku jedynym stosowanym kryterium jest kryterium

odnoszące się do wewnętrznych norm kolizyjnych danego

państwa. Rozwiązanie to odzwierciedla rozwiązanie

przyjęte we wszystkich konwencjach haskich, które

dotyczą omawianej kwestii. Jest to konieczne, ponieważ

zasady protokołu, zwykle opierające się na kryterium

terytorium, nie są odpowiednie do rozwiązywania kolizji

odnoszących się do różnych kategorii osób. Inaczej niż

w przypadku konwencji w protokole nie przewiduje się

kryterium uzupełniającego w odniesieniu do przypadków,

w których w danym państwie nie istnieją przepisy

wewnętrzne. Na sesji dyplomatycznej zasugerowano, że

państwa posiadające wiele niejednolitych systemów

_______________________________________________ ______________________________________________


prawa mającego zastosowanie wobec różnych kategorii

osób w zakresie zobowiązań alimentacyjnych

i nieposiadające powiązanych krajowych norm

kolizyjnych powinny przyjąć takie przepisy, zanim staną

się umawiającymi się stronami protokołu.

Artykuł 18 Stosunek do wcześniejszych konwencji

haskich dotyczących zobowiązań

alimentacyjnych

Pomiędzy umawiającymi się państwami niniejszy

protokół zastępuje Konwencję haską z dnia 2


zobowiązań alimentacyjnych i Konwencję haską z dnia

24 października 1956 roku o prawie właściwym dla

zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci.

196 W artykule tym określa się, że protokół ma zastąpić

w stosunkach między umawiającymi się państwami

konwencje haskie z lat 1956 i 1973 dotyczące zobowiązań

alimentacyjnych. Zasada ta stanowi odpowiednio

powtórzenie zasady zawartej w art. 18 konwencji

z 1973 r.

197 Wspomniane zastąpienie ma miejsce wyłącznie

w stosunkach między umawiającymi się państwami, co

oznacza, że poprzednie konwencje nadal mają

zastosowanie, nawet w państwie, które stało się stroną

protokołu, w stosunkach z innymi państwami, które są

stronami tych instrumentów i nie przystąpiły do

protokołu.

198 Konwencja haska z 1956 r. dotycząca zobowiązań

alimentacyjnych ma zastosowanie wyłącznie

w przypadkach, w których zastosowanie jej prowadzi do

stosowania prawa umawiającej się strony. Dlatego też nie

wywołuje ona skutku erga omnes69. W art. 18 określa się

także, że „pomiędzy umawiającymi się państwami”

protokół zastępuje konwencję z 1956 r. bez wymogu jej

wypowiedzenia. Postanowienie to wyraźnie przyznaje

zatem pierwszeństwo stosowaniu protokołu w stosunku

do poprzedniej konwencji, przynajmniej pomiędzy

państwami będącymi stronami obu instrumentów.

Niewątpliwie z art. 18 można wyciągnąć wniosek, iż

pozwala on państwu będącemu stroną obu instrumentów

na odstępstwo od stosowania protokołu w stosunkach z

państwem-stroną konwencji z 1956 r., które nie jest

jednak związane protokołem. Sytuacja taka zawsze będzie

wyjątkowa, lecz przede wszystkim będzie trudna do

rozwiązania wobec braku szczegółowego kryterium

umożliwiającego określenie, w jakich przypadkach chodzi

o stosunki z takim państwem. Ze względu na tę

ambiwalencję cel art. 18 można wykorzystać jako

podstawę dla uprzywilejowania stosowania protokołu

również w takim przypadku.

199 Stosunek do konwencji haskiej z 1973 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych (prawo właściwe) jest

znacznie trudniejszy, ponieważ instrument ten, podobnie

jak protokół, ma uniwersalne zastosowanie70. Podobnie

jak w przypadku konwencji haskiej z 1956 r. dotyczącej

zobowiązań alimentacyjnych, skutek art. 18 jest taki, że

przynajmniej „pomiędzy umawiającymi się państwami”

protokół ma pierwszeństwo bez wymogu wypowiedzenia

69 Cf. art. 6 tej konwencji. 70 Cf. art. 3 konwencji z 1973 r. i art. 2 protokołu.

konwencji z 1973 r. Ponadto można również stwierdzić,

że postanowienie to pozwala państwu-stronie protokołu

i konwencji z 1973 r. na odstępstwo od stosowania

protokołu w stosunkach z państwem-stroną konwencji

z 1973 r., które nie jest stroną protokołu. Nie rozwiązuje

to jednak problemu kolizji instrumentów w sytuacjach,

w których w praktyce oba instrumenty prowadzą do

różnych rozwiązań wobec braku kryterium

umożliwiającego określenie, kiedy dana kwestia jest

kwestią „pomiędzy umawiającymi się państwami”.

Przypadki takie zdarzają się prawdopodobnie częściej niż

przypadki omówione w poprzednim punkcie ze względu

na uniwersalne zastosowanie obu instrumentów.

W świetle tej trudności tym bardziej uzasadnione jest

wykorzystanie celu art. 18 jako podstawy do

uprzywilejowania stosowania protokołu –

nowocześniejszego systemu, który ma zastąpić skutek

postanowień konwencji z 1973 r. – w stosunku do

stosowania konwencji z 1973 r. Na poparcie tego wniosku

można ponadto przytoczyć art. 19 konwencji z 1973 r.,

zgodnie z którym „[n]iniejsza konwencja nie narusza

innych umów międzynarodowych zawierających

postanowienia w sprawie zagadnień uregulowanych

w niniejszej konwencji, których Umawiające się Państwo

jest lub stanie się stroną”.


międzynarodowych

Ustęp 1 – Niniejszy protokół nie narusza innych

instrumentów międzynarodowych, których

umawiające się państwa są lub staną się stronami,

a które zawierają postanowienia w kwestiach

uregulowanych niniejszym protokołem, chyba że

państwa strony złożą odmienne oświadczenie do

takiego instrumentu.

200 Stosowanie innych instrumentów jest prostsze: na

mocy art. 19 protokół nie narusza innych instrumentów

międzynarodowych, których umawiające się państwa są

lub staną się stronami, a które zawierają postanowienia

dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań

alimentacyjnych. Protokół będzie miał pierwszeństwo

przed takimi wcześniejszymi lub późniejszymi

instrumentami jedynie w przypadku, gdy państwa

związane takimi instrumentami złożą odmienne

oświadczenie.

Ustęp 2 – Ustęp 1 stosuje się również do jednolitych

przepisów prawnych opartych na szczególnych

powiązaniach o charakterze regionalnym lub innym

między państwami, których to dotyczy.

201 Należy zauważyć, że na mocy art. 19 ust. 2

wspomniane rozwiązanie stosuje się również do

związków między protokołem a jednolitymi przepisami

prawnymi opartymi na istnieniu szczególnych powiązań,

w szczególności o charakterze regionalnym, między

państwami, których to dotyczy. Wynika z tego na

przykład, że protokół nie będzie miał pierwszeństwa,

w stosownych przypadkach, przed przyszłymi

instrumentami regionalnymi regulującymi tę samą

kwestię.

_______________________________________________ ______________________________________________


Artykuł 20 Jednolita wykładnia

Przy dokonywaniu wykładni niniejszego protokołu

należy uwzględniać jego międzynarodowy charakter

oraz potrzebę wspierania jednolitego jego stosowania.

202 Za pomocą tego postanowienia, które stało się

tradycyjnym elementem wszystkich jednolitych

instrumentów prawnych, państwa-strony protokołu

zgadzają się, aby przy dokonywaniu wykładni protokołu

uwzględniać jego międzynarodowy charakter oraz

potrzebę wspierania jego jednolitego stosowania. Oznacza

to między innymi, że organy umawiających się stron są

zobowiązane do uwzględniania, w miarę możliwości,

orzeczeń wydanych w innych umawiających się

państwach na mocy protokołu. Orzeczenia te mają

oczywiście charakter wyłącznie orientacyjny, ponieważ

organy innych państw nie są zobowiązane do ich

przestrzegania.

Artykuł 21 Przegląd funkcjonowania protokołu

w praktyce

Ustęp 1 – Sekretarz Generalny Haskiej Konferencji

Prawa Prywatnego Międzynarodowego zwołuje w

miarę konieczności Komisję Specjalną w celu

dokonania przeglądu funkcjonowania protokołu

w praktyce.

203 Aby zapewnić monitorowanie, w art. 21 określa się,

że Sekretarz Generalny może, w miarę konieczności,

zwołać Komisję Specjalną w celu dokonania przeglądu

funkcjonowania protokołu w praktyce.

Ustęp 2 – Na potrzeby takiego przeglądu umawiające

się państwa współpracują ze Stałym Biurem Haskiej

Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego

w gromadzeniu informacji o orzecznictwie

dotyczącym stosowania protokołu.

204 W tym samym celu oraz aby ułatwić organom

umawiających się państw dostęp do orzeczeń wydanych

w pozostałych państwach na mocy protokołu, umawiające

się państwa zgadzają się na współpracę ze Stałym Biurem

w gromadzeniu informacji o orzecznictwie dotyczącym

stosowania protokołu.

Artykuł 22 Postanowienia przejściowe

Niniejszego protokołu nie stosuje się do zobowiązań

alimentacyjnych dochodzonych w umawiającym się

państwie, dotyczących okresu poprzedzającego jego

wejście w życie w tym państwie.

205 Zgodnie z tym artykułem protokołu nie stosuje się do

zobowiązań alimentacyjnych dochodzonych

w umawiającym się państwie, dotyczących okresu

poprzedzającego jego wejście w życie w tym państwie.

Celem tego postanowienia jest uniknięcie sytuacji,

w której nowe przepisy będą miały wpływ na prawa

i obowiązki stron, które istniały jeszcze przed wejściem

w życie tych nowych przepisów. Rozwiązanie to pokrywa

się z rozwiązaniem przewidzianym w art. 12 konwencji


(prawo właściwe)71.

71 Sprawozdanie Verwilghena (op. cit. przypis 14), pkt 182 i nast.

206 W przeciwieństwie do konwencji (cf. art. 56 ust. 1)

protokół nie będzie miał zatem zastosowania do

wszystkich postępowań wszczętych po jego wejściu

w życie; z drugiej strony, stosowanie protokołu nie jest

wykluczone, jeżeli postępowanie wszczęto przed datą

jego wejścia w życie. Wręcz przeciwnie – w każdym

przypadku konieczne będzie określenie, za jaki okres

dochodzi się świadczeń alimentacyjnych. W przypadkach,

w których dochodzi się świadczeń alimentacyjnych za

okres poprzedzający wejście w życie nowego instrumentu

(np. jeżeli wierzyciel dochodzi spłaty zaległych

płatności), protokół nie będzie miał zastosowania, nawet

jeśli postępowanie zostało wszczęte po jego wejściu

w życie. Zobowiązanie alimentacyjne za ten okres będzie

nadal objęte przepisami prawa prywatnego

międzynarodowego (opartymi na konwencji lub

instrumentach krajowych), które miały zastosowanie

w państwie organu orzekającego przed wejściem w życie

protokołu. Z drugiej strony organ zobowiązany do

orzekania, po wejściu w życie przedmiotowego protokołu,

w sprawie świadczeń alimentacyjnych należnych za okres

w przyszłości będzie musiał zastosować ten instrument,

mimo że postępowanie zostało wszczęte przed jego

wejściem w życie.

Artykuł 23 Podpisanie, ratyfikacja i przystąpienie

Ustęp 1 – Niniejszy protokół jest otwarty do podpisu

przez wszystkie państwa.

Ustęp 2 – Niniejszy protokół podlega ratyfikacji,

przyjęciu lub zatwierdzeniu przez państwa-

sygnatariuszy.

Ustęp 3 – Do niniejszego protokołu mogą przystąpić

wszystkie państwa.

Ustęp 4 – Dokumenty ratyfikacyjne, dokumenty

przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia składa się

w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Królestwa

Niderlandów, będącym depozytariuszem protokołu.

207 Postanowienie to odpowiada postanowieniu, które

można znaleźć w większości konwencji haskich.

Ustanowione w nim zasady podpisu, ratyfikacji

i przystąpienia są zgodne z tradycyjnymi rozwiązaniami

i dlatego nie wymagają szczególnych uwag72.

208 W przypadku instrumentu, w którym wykorzystuje

się tytuł protokołu, postanowienie to ma jednak

szczególne znaczenie, ponieważ ustanawia się w nim

zasadę niezależności tego instrumentu od konwencji,

z którą protokół był opracowywany. Jak już zauważono,

każde państwo może podpisać protokół, ratyfikować go

lub do niego przystąpić, jeżeli nawet nie podpisało lub nie

ratyfikowało konwencji lub do niej nie przystąpiło. Po

okresie początkowych wahań wspomniane rozwiązanie

zostało przyjęte na sesji dyplomatycznej bez uzasadnienia

w opinii delegatów zmiany tytułu z protokołu na

konwencję (cf. supra pkt 15 i nast.).

72 Cf. art. 58 konwencji i pkt. 689–694 sprawozdania Borrás–Degeling.

_______________________________________________ ______________________________________________



gospodarczej

Ustęp 1 – Niniejszy protokół może podpisać, przyjąć

go, zatwierdzić lub do niego przystąpić również

regionalna organizacja integracji gospodarczej, którą

tworzą wyłącznie suwerenne państwa i której

przysługują kompetencje w niektórych lub wszystkich

sprawach uregulowanych w niniejszym protokole.

W takiej sytuacji regionalna organizacja integracji

gospodarczej ma prawa i obowiązki umawiającego się

państwa w zakresie, w jakim ma kompetencje

w sprawach uregulowanych w niniejszym protokole.

Ustęp 2 – Regionalna organizacja integracji

gospodarczej przy podpisaniu, przyjęciu,

zatwierdzeniu lub przystąpieniu notyfikuje

depozytariuszowi pisemnie sprawy uregulowane

w niniejszym protokole, w odniesieniu do których

nastąpiło przekazanie kompetencji tej organizacji

przez jej państwa członkowskie. Organizacja

niezwłocznie notyfikuje depozytariuszowi pisemnie

każdą zmianę jej kompetencji w stosunku do ostatniej

notyfikacji zgodnie z niniejszym ustępem.

Ustęp 3 – Regionalna organizacja integracji

gospodarczej przy podpisaniu, przyjęciu,

zatwierdzeniu lub przystąpieniu może oświadczyć,

zgodnie z artykułem 28, że ma kompetencje we

wszystkich sprawach uregulowanych w niniejszym

protokole i że jej państwa członkowskie, które

przekazały kompetencje regionalnej organizacji

integracji gospodarczej w odnośnej sprawie, są nim

związane na podstawie podpisania, przyjęcia,

zatwierdzenia lub przystąpienia przez tę organizację.

Ustęp 4 – Na użytek wejścia w życie niniejszego

protokołu, nie uwzględnia się dokumentu złożonego

przez regionalną organizację integracji gospodarczej,

chyba że regionalna organizacja integracji

gospodarczej złoży oświadczenie zgodnie z ustępem 3.

Ustęp 5 – Każde odwołanie w niniejszym protokole do

„umawiającego się państwa” lub „państwa” odnosi się

odpowiednio do regionalnej organizacji integracji

gospodarczej będącej stroną niniejszego protokołu.

Jeżeli regionalna organizacja integracji gospodarczej

złoży oświadczenie zgodnie z ustępem 3, każde

odwołanie w niniejszym protokole do „umawiającego

się państwa” lub „państwa” odnosi się odpowiednio do

państw członkowskich organizacji.

209 Podobnie jak konwencja (cf. art. 59), protokół

zawiera postanowienie określające warunki, na jakich

regionalna organizacja integracji gospodarczej może

zostać jego stroną. Jest to niedawno wprowadzona

klauzula końcowa, którą można znaleźć wyłącznie

w najnowszych instrumentach przyjętych na konferencji

haskiej73. Należy przypomnieć, że w 2007 r. zmieniono

również statut konferencji haskiej, tak aby regionalne

organizacje integracji gospodarczej mogły stać się

73 W szczególności art. 29 Konwencji haskiej z dnia 30 czerwca 2005 r.

o umowach dotyczących jurysdykcji; art. 18 Konwencji haskiej z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie prawa właściwego dla niektórych praw

dotyczących papierów wartościowych zapisanych na rachunku

w instytucji pośredniczącej.

członkami konferencji74. Zmiana ta ma związek głównie

ze zmianą, jaka miała miejsce w Unii Europejskiej

wskutek wejścia w życie traktatu z Amsterdamu, na mocy

którego Wspólnota Europejska nabyła krajowe

i zewnętrzne uprawnienia w odniesieniu do prawa

prywatnego międzynarodowego. Wspólnota Europejska

została członkiem konferencji w dniu 3 kwietnia 2007 r.

Artykuł 24 opracowano oczywiście w sposób ogólny

i może on mieć zastosowanie, w razie potrzeby, do innych

regionalnych organizacji integracji gospodarczych, które

mogą posiadać uprawnienia w kwestiach regulowanych

protokołem.

210 Postanowienia tego artykułu są dokładnie takie jak

postanowienia art. 59 konwencji. Komentarz w tej kwestii

można zatem znaleźć w pkt 695–700 sprawozdania

Borrás–Degeling.

Artykuł 25 Wejście w życie

Ustęp 1 – Niniejszy protokół wchodzi w życie


trzech miesięcy od złożenia drugiego dokumentu

ratyfikacyjnego, dokumentu przyjęcia, zatwierdzenia

lub przystąpienia, o których mowa w artykule 23.

211 Jeżeli chodzi o wejście protokołu w życie, na mocy

art. 25 ust. 1 wymaga się złożenia dwóch dokumentów

ratyfikacyjnych, dokumentu przyjęcia, zatwierdzenia lub

przystąpienia. Rozwiązanie to, które pokrywa się

z rozwiązaniem zastosowanym w konwencji (cf. art. 60)

i w innych dokumentach przyjętych niedawno przez

konferencję haską75, jest w szczególności korzystne dla

wejścia instrumentu w życie. Uzasadnia to fakt, że nie

istnieją negatywne strony stosowania protokołu wyłącznie

między dwoma państwami, jeżeli taka jest ich wola.

Należy przypomnieć, że protokół ma zastosowanie erga

omnes (cf. art. 2), niezależnie od liczby państw będących

jego stronami.

Ustęp 2 – Po tym dniu niniejszy protokół wchodzi

w życie:

litera a) – w stosunku do każdego państwa lub dla

każdej regionalnej organizacji integracji

gospodarczej, o której mowa w artykule 24, które

później go ratyfikowały, przyjęły go, zatwierdziły lub

przystąpiły do niego, pierwszego dnia miesiąca

następującego po upływie trzech miesięcy od złożenia

przez nie dokumentu ratyfikacyjnego, dokumentu

przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia;

litera b) – w stosunku do jednostki terytorialnej, na

którą rozszerzono stosowanie niniejszego protokołu

zgodnie z artykułem 26, pierwszego dnia miesiąca

następującego po upływie trzech miesięcy od

notyfikacji oświadczenia, o którym mowa w tym

artykule.

212 Pozostałe zasady zawarte w art. 25 są również takie

same, jak zasady zawarte w art. 60 konwencji oraz

74 Cf. art. 3 statutu. 75 Cf. art. 31 Konwencji haskiej z dnia 30 czerwca 2005 r. o umowach

dotyczących jurysdykcji; art. 19 Konwencji haskiej z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie prawa właściwego dla niektórych praw dotyczących

papierów wartościowych zapisanych na rachunku w instytucji

pośredniczącej.

_______________________________________________ ______________________________________________


w innych instrumentach przyjętych przez konferencję

haską.

Artykuł 26 Oświadczenia dotyczące niejednolitych

systemów prawnych

Ustęp 1 – Jeżeli w państwie funkcjonują co najmniej

dwie jednostki terytorialne z różnymi systemami

prawa stosowanego w kwestiach określonych

niniejszym protokołem, może ono w chwili podpisania,

ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia

złożyć oświadczenie, zgodnie z artykułem 28, iż

niniejszy protokół stosuje się na terenie wszystkich

jego jednostek terytorialnych lub tylko na terenie

jednej lub kilku z nich, a także może zmienić takie

oświadczenie przez złożenie nowego oświadczenia

w dowolnym czasie.

Ustęp 2 – Każde takie oświadczenie notyfikuje się

depozytariuszowi i wyraźnie określa jednostki

terytorialne, do których stosuje się niniejszy protokół.

Ustęp 3 – Jeżeli państwo nie złoży oświadczenia na

mocy niniejszego artykułu, protokół ma zastosowanie

do wszystkich jednostek terytorialnych tego państwa.



213 Zgodnie z tradycyjnym podejściem w art. 26 ust. 1

zezwala się państwu posiadającemu dwie jednostki lub

więcej jednostek terytorialnych z różnymi systemami

prawa stosowanego w kwestiach określonych protokołem

na złożenie oświadczenia, iż protokół stosuje się na

terenie wszystkich jego jednostek terytorialnych lub tylko

na terenie jednej lub kilku z nich. Jeżeli państwo nie złoży

oświadczenia, protokół ma zastosowanie do wszystkich

jednostek terytorialnych tego państwa (art. 26 ust. 3).

Artykuł 27 Zastrzeżenia

Do niniejszego protokołu nie można zgłaszać żadnych

zastrzeżeń.

214 Artykuł ten jest bardzo istotny, ponieważ określa

zasadę, która stanowi, że do protokołu nie można zgłaszać

żadnych zastrzeżeń. Jak wspomniano powyżej (cf. supra

pkt 25), rozwiązanie to w znacznym stopniu różni się od

rozwiązania przewidzianego w konwencji haskiej


właściwe), zgodnie z którym państwa mogą ograniczać

stosowanie konwencji do określonych zobowiązań

alimentacyjnych (takich jak zobowiązania między

małżonkami i byłymi małżonkami lub zobowiązania

wobec osób, które nie ukończyły 21 lat i które nie

zawarły związku małżeńskiego; cf. art. 13) lub wyłączyć

niektóre zobowiązania alimentacyjne z zakresu jej

zastosowania (zobowiązania między krewnymi w linii

bocznej lub powinowatymi lub, w określonych

przypadkach, między rozwiedzionymi małżonkami lub

małżonkami będącymi w separacji, bądź też których

małżeństwo zostało uznane za nieistniejące lub zostało

unieważnione; cf. art. 14). Ponadto art. 15 wspomnianej

konwencji umożliwia zgłaszanie zastrzeżeń w odniesieniu

do stosowania prawa miejsca organu orzekającego w

sprawie, w przypadku gdy wierzyciel i dłużnik posiadają

obywatelstwo danego państwa oraz jeżeli państwo to jest

miejscem zwykłego pobytu dłużnika. Kilka

umawiających się państw zgłosiło zastrzeżenia. Za

sprawą art. 27 nie można ograniczać zakresu stosowania

protokołu i nie można stosować odstępstw od rozwiązań

ustanowionych w tym instrumencie w odniesieniu do

prawa właściwego.

Artykuły 28–30 Oświadczenia, wypowiedzenie,

notyfikacja

Artykuł 28 Oświadczenia

Ustęp 1 – Oświadczenia, o których mowa w artykule

24 ustęp 3 i artykule 26 ustęp 1 można złożyć w chwili

podpisania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub

przystąpienia lub w dowolnym późniejszym terminie

oraz można je w każdej chwili zmienić lub wycofać.

Ustęp 2 – Oświadczenia, zmiany i wycofania

notyfikuje się depozytariuszowi.

Ustęp 3 – Oświadczenie złożone przy podpisaniu,

ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu

staje się skuteczne z chwilą wejścia w życie niniejszego

protokołu dla państwa, które je złożyło.

Ustęp 4 – Oświadczenie złożone w późniejszym czasie

oraz każda zmiana lub wycofanie oświadczenia stają

się skuteczne pierwszego dnia miesiąca następującego

po upływie trzech miesięcy od otrzymania notyfikacji

przez depozytariusza.

Artykuł 29 Wypowiedzenie

Ustęp 1 – Umawiające się państwo może wypowiedzieć

niniejszy protokół przez notyfikację na piśmie

skierowaną do depozytariusza. Wypowiedzenie może

się ograniczać do określonych jednostek

terytorialnych państwa o niejednolitym systemie

prawnym, do których protokół ma zastosowanie.

Ustęp 2 – Wypowiedzenie staje się skuteczne


dwunastu miesięcy od otrzymania notyfikacji przez

depozytariusza. Jeżeli w notyfikacji dla skuteczności

wypowiedzenia wskazano dłuższy okres,

wypowiedzenie staje się skuteczne po upływie

wskazanego okresu, po dacie otrzymania notyfikacji

przez depozytariusza.

_______________________________________________ ______________________________________________


Artykuł 30 Notyfikacja

Depozytariusz notyfikuje członkom Haskiej

Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego

oraz innym państwom i regionalnym organizacjom

integracji gospodarczej, które zgodnie z artykułami 23

i 24 podpisały protokół, ratyfikowały go, przyjęły,

zatwierdziły lub przystąpiły do niego, następujące

okoliczności:

litera a) – podpisy, ratyfikacje, przyjęcia,

zatwierdzenia oraz przystąpienia, o których mowa

w artykułach 23 i 24;

litera b) – datę wejścia w życie niniejszego protokołu

zgodnie z artykułem 25;

litera c) – oświadczenia, o których mowa w artykule

24 ustęp 3 i artykule 26 ustęp 1;

litera d) – wypowiedzenia, o których mowa w artykule

29.

215 W artykułach tych powtarza się tradycyjne

rozwiązania. Nie wymagają one żadnych szczególnych

komentarzy.

Lozanna, dnia 26 sierpnia 2009 r.


Stałe Biuro

Churchillplein 6b

2517 JW Haga

Niderlandy

Telefon: +31 70 363 3303

Faks: +31 70 360 4867

E-mail: [email protected]

Strona internetowa: www.hcch.net

ISBN 978-92-79-39266-5

doi : 10.2838/23160

DS

-02

-14-7

36-P

L-N

Documents

Protokół z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym ... · wybrać prawo tego państwa jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego. _____ _____ 6 Przyjęty protokół

Protokół z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym ... · wybrać prawo tego państwa jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego. _ _ 6 Przyjęty protokół