PROSLAVE U DALMACIJI U DOBA FRANCUSKE VLADAVINE

FRANO BARAS UDK: 930(497.5 Dalmacija)“1806/1810“HR - Split, Bukovčeva 3 061.236(497.5 Dalmacija)“1806“

Stručni članakPrimljeno: 1. X. 2010.

Dolaskom Francuza (početkom 1806.) po Dalmaciji su zaredale javne pro-slave obljetnica velikih bitaka i Napoleonovih rođendana. Budući da je vrhovni vojni zapovjednik Marmont i sam bio poklonik raskošnih zabava, uvelike je po-ticao pučke svečanosti, koncerte, plesove, kazališne predstave, književne aka-demije. Ukratko su predstavljene tri karakteristične proslave koje su se održale u Splitu, Imotskom i Dubrovniku. Usputno se osvrće i na osnivanje masonske lože te na Marmontovu brigu za hrvatski jezik i dubrovačke kulturne ustanove.

UVODNakon uspješna ratovanja protiv Rusa i Crnogoraca na području Dubro-

vačke Republike, mladi general Marmont vratio se polovicom studenoga 1806. u Split. Tu je uspostavio glavni stožer da bi u slučaj potrebe mogao “u roku od dva dana sakupiti postrojbe i usmjeriti ih u svim pravcima” od Zadra do Dubrovnika. Naime, francuski veleposlanik Sebastiani javljao mu je iz Carigrada da Rusi šalju u Dalmaciju 10.000 momaka. Da bi izbjegao mogući ruski, ali i austrijski napad, Marmont je naredio dopunsko ojačavanje svih postojećih dalmatinskih utvrda (Opuzen, Korčula, Hvar, Šibenik, Knin, Klis). Također je dopunio topničke bitnice na poluotočićima Sustipanu i Bačvicama pred splitskom lukom te uspostavio novu na Braču, nedaleko Milne.

I. SPLITSKE PROSLAVEBila je to prva jesen pod francuskom upravom, a Splićani još nisu zabo-

ravili burne rujanske dane kada su se zajedno s Kaštelanima pobunili protiv novačenja za Dalmatinsku legiju. Naročito su ih pogodile stroge vremen-

905905

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

906

ske kazne koje je vođama pobune izrekao civilni namjesnik Dandolo. Sada, da bi ih umirio i razonodio, Marmont već 21. studenoga - baš na blagdan Gospe od Zdravlja - upriliči veliku proslavu u čast Napoleonove pobjede kod Jene. Svečanoj misi pribivao je osobno u pratnji visokih predstavnika vojnih i civilnih vlasti. Budući da je kiša omela nastavak proslave, ona je nastavljena 25. istoga mjeseca. Tom prigodom održan je i veliki koncert na svečano rasvijetljenom Peristilu.

Idućih dana bubnjari su po Splitu i okolici ponovno oglašavali novu veliku proslavu koja će se održati 2. prosinca u čast druge obljetnice Na-poleonove krunidbe i prve obljetnice pobjede kod Austerlitza. Splitske ulice i trgovi vrvjeli su gizdavo odjevenim vojnicima Kraljevske garde i elitne XI. linijske pukovnije koji su bili stalni pratioci vrhovnoga stožera. U obznanjenom proglasu, vladin delegat Garanjin pozivao je pripadnike teritorijalnih jedinica (pandure) neka pohrle u grad, građane neka okite kuće i dućane, a siromašne pučane da navrate u dvorište Lazareta gdje će im se dijeliti darovi. Najboljim plesačima i najbržim trkačima obećane su vrijedne nagrade.

Večer uoči proslave stotine zublji osvijetlilo je antički Peristil. Sutradan od ranih jutarnjih sati grad su potresle topovske salve sa Sustipana i Bač-vica te usidrenih ratnih lađa. Poslije svečane mise i Te Deuma u katedrali, vojnici su na Peristilu izvodili vježbe s oružjem. Na Obali, ispred pročelja Dioklecijanove palače, bio je podignut veliki slavoluk. Odatle pa do ulaza u Generalat vodio je umjetni svod spleten od javorovih krošanja ukrašen vijenčićima mirte. Francuski časnici XI. pukovnije drugovima Talijanima iz Kraljevske garde priredili su svečani ručak za više od dvije stotine osoba. Popodne je uslijedilo “narodno veselje”. Splitski dopisnik Kraljskog Dal-matina izvještava:

“Novo i ugodno zgledanje biaše za Francuze i Taliance viditi više sto-tina Dalmatina obadviuh spola gdi igraju i tancaju na harvasku združeni vojnim skladnoudaranjem.”

Najboljim plesnim parovima i najbržim trkačima Marmont je osob-no uručio nagrade i lovor-vijence. Navečer je ponovo priređena veličan-stvena iluminacija. Prigodne svečane rasvjete pamtile su se godinama, jer grad je inače po zalazu sunca tonuo u mrkli mrak, a građani se rano zatvarahu u kuće.

Za tu prigodu Francuzi su zapušteni mletački Generalat (pusti quartir) koji se nalazio na zapadnoj strani Lazareta pretvorili u stan gosposki. Iz bli-stavo osvijetljena predvorja ulazilo se u dvoranu koja je mogla primiti više od tri stotine osoba. Zidovi bijahu bogato ukrašeni draperijama i raznim amblemima. Na dnu se uzdizalo prijestolje, a na njemu veliki Apianijev

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

907

portret cara Napoleona koji je za tu prigodu namjesnik Dandolo poslao iz Zadra po posebnom kuriru. Okolne ukusno uređene sobe bile su namijenje-ne raznim društvenim igrama. Manjim hodnikom, također prekrivenim ze-lenilom i raznobojnim lampionima, stizalo se u dvije prostorije opremljene skupocjenim pokućstvom i ukrašene prigodnim zidnim epigramima. Kasno navečer priređen je svečani ples i poslužena hladna zakuska (ambigu) za preko dvije stotine i pedeset uzvanika. Pribivalo je i “osamdeset najljepših gospoja i prve gospode splitske i obližnjih mjesta.” Nizale su se zdravice, recitirali stihovi. U bakljama rasvijetljenom dvorištu za bogato postavlje-nim stolovima gostilo se dvije tisuće vojnika koji su bučno nazdravljali i klicali: “Živio car! Živio Austerlitz! Živio Marmont!” Bio je to očito i prvi veliki bal članova nedavno utemeljene splitske masonske lože.

II. OTVARANJE SLOBODNOZIDARSKIH LOŽAMjesec dana poslije ulaska francuskih trupa, u Zadru je 31. ožujka 1806.

na poticaj generala Molitora utemeljenja prva masonska loža. Francuzi su željeli “privezati uza se neraskidivim vezama one Dalmatince koji su bili dostojni inicijacije”. Uz strane časnike u njoj su se po visokim hijerarhij-skim stupnjevima isticali veleposjednik konte A. Borelli Vranski i odvjetnik dr. M. Spalatin. Iste je godine utemeljena i splitska, a slijedeće dubrovačka i kotorska. Broj članova naglo je porastao. Kada 1810. budu ustanovljene Ilirske Pokrajine, lože će se otvoriti i u Rijeci, Karlovcu, Ljubljani i Trstu. Drži se da je u Dalmaciji 1810. bilo oko 250 članova. Najviše ih je imala kotorska loža. Na drugom je mjestu splitska (73), zatim dubrovačka, pa za-darska (32). Splitskoj su loži pripadali i članovi iz Trogira i Sinja. Makarska je bila “kćerka” splitske, a u njoj je bilo nekoliko članova s Korčule i Hvara. Šibenska je jedno vrijeme bila u okviru zadarske, a poslije splitske.

Struktura članstva izgledala je otprilike ovako: najviše je visokih fran-cuskih časnika; slijede odvjetnici, trgovci i posjednici; viši službenici su-dova, carine, pošte; liječnici i ljekarnici; bivši mletački, pandurski ili po-morski časnici i lučki kapetani; pokoji kanonik, slikar, književnik, povje-sničar... Među potvrđenim članovima splitske lože bili su: Jerko i Nikola Bajamonti, Nikola, Petar i Sebastijan Camby, Josip Cindro, Petar Cipci, Ivan Delić, kanonik Dražić, Lovro Dudan, Dominik Fagarazzi, Dominik Garagnin, Dujam Grisogono, Nikola Iveglio, Antun Koludrović, Andrija Krušević i sinovi Andrija i Leonard, Karlo Lanza, Frano Matutinović, Fra-no Nikolić, Petar Nikolić, Josip Paitoni, Julije Solitro... Njoj su još bili pridruženi članovi iz Trogira (Ivan, Luka i Petar Garagnin, Petar Pinelli), iz Sinja (Petar Radonić), iz Šibenika (tri brata Draganića), iz Makarske (Ga-valla), iz Hvara (Justin Bučić) te iz Korčule (Vicko Ismaeli).

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

908

Pošto su neki od Dalmatinaca imali visoke stupnjeve, možemo pret-postaviti da je već u drugoj polovini XVIII. stoljeća u Dalmaciji bilo slo-bodnozidarskih pristaša. To su ponajviše bili bogati intelektualci koji su se vraćali sa studija u Padovi. Zanimljiva je koincidencija da se prezime-na uglednika s kojima je na svojim putovanjima Dalmacijom kontaktirao prirodoslovac A. Fortis podudaraju s onima u kasnijim popisima masona (Bajamonti, Borelli, Draganić-Veranzio, Garagnin, Grubišić, Ivelio, Nut-rizio, Spalatin...)

Tako nagla ekspanzija masonskih pristaša u Dalmaciji shvatljiva je kad znamo da je Napoleon bio moćni zaštitnik i promicatelj slobodnog zidarstva. Njegov brat Joseph bio je veliki meštar Velikog Orijenta Fran-cuske, a pastorak Eugène de Beauharnais veliki meštar Velikog Orijenta Italije. Uključujući uglednije Dalmatince u tajne masonske lože, Francu-zi su stvarali elitnu vrhušku koja im je pomagala ostvarivati političke i društvene ciljeve.

Iako je u to vrijeme slobodno zidarstvo prekriveno velom poslovične tajanstvenosti i šutnje, odabrani Dalmatinci smatraju se naročito počašće-nima ponuđenim članstvom. Obrazovani ljudi tog vremena masonsku su organizaciju doživljavali kao fi lantropski “viteški red” kojemu je osim me-đusobnog podržavanja članova glavni cilj napredak čovječanstva. K tome, novoprimljeni su članovi uživali velike pogodnosti: dijeljene su im odgo-vorne političke i administrativne službe, slalo ih se u poslanstva caru u Pariz, darivalo im ekspropirana zemljišta itd.

Sjedište splitske lože nalazilo se u spomenutim novouređenim prostori-jama Generalata na obali. Dakle, u istoj zgradi u kojoj su (1797.) masakri-rani pukovnik Matutinović i njegova žena. Budući da su njegovu uspome-nu masoni naročito poštovali, možemo pretpostaviti da je i on bio jedan od njihovih članova.

Dok su zadarska i dubrovačka bile neposredno povezane s Velikim Ori-jentom Francuske u Parizu, splitska je loža bila povezana s Velikim Orijen-tom Italije u Milanu. Izgleda da se ta pojedinost odrazila i na politički život Splita tijekom XIX. stoljeća. Naime, kada su poslije propasti Napoleonova Carstva ukinute dalmatinske lože, splitski masoni nastavljaju održavati taj-ne veze s ložama na Apeninskom poluotoku. Primjerice, kada je 1848. izbi-la “mletačka revolucija” V. Solitro uspostavlja preko N. Tommasea dodire s revolucionarnim vijećem i nudi Splićane za “građansku gardu”. Seismit Doda objavljuje “Prvi pozdrav Svetom Marku usred Jadranskog mora”, a vijećnici Bajamonti, Dudan i Krušević upućuju caru Ferdinandu “hitnu molbu s namjerom da spriječe sjedinjenje Dalmacije s Hrvatskom i Slavo-nijom”. Tako su bivši napoleonski masoni i njihovi nasljednici, zastupljeni

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

909

u splitskom općinskom vijeću tijekom XIX. stoljeća, odreda predstavljali bastion autonomaštva i talijanaštva.

Podatke o slobodnozidarskoj djelatnosti u vrijeme francuskog inter-meca u Dalmaciji desetljećima je prikupljala austrijska tajna policija. Po-četkom XX. stoljeća te je spise djelomično istražio i objavio slovenski povjesničar književnosti France Kidrič, pak je njegov nepotpuni rad sve do 70-tih XX. stoljeća bio jedini glavni izvor o dalmatinskoj masoneriji XIX. stoljeća

III. PROSLAVA PODNO IMOTSKOGANaročito svečano slavilo se po čitavoj Dalmaciji Napoleonov rođendan

godine 1808. Sačuvan je veoma slikoviti opis proslave koja je održana 15. kolovoza 1808. podno Imotskoga uz rječicu Vrljiku. Budući da se nadne-vak poklapao s blagdanom Velike Gospe, prigoda je bila tim svečanija. Prepričat ću službeni Izvještaj o tom događaju koji je Juraj Nenadić Stipić tajnik imotskog pod-delegata Caralipea uputio 22. kolovoza 1808. kraljev-skom delegatu Gavali u Makarsku. Izvještaj (na talijanskom jeziku) sročen je ponekad i “pjesnički” zanosno te gotovo iz svake rečenice izbija autoro-vo oduševljenje francuskom vladavinom.

Proslava je najavljena 14. navečer s 21 hicem iz mužara. Svečana pucnjava ponovila se idućega jutra uz zvonjavu crkava. Imotska tvrđa-va bila je okićena velikim državnim zastavama. Gradonačelnik s opći-narima najprije je otišao čestitati pod-delegatu. Nakon što su zajednički obavili smotru posadnih postrojbi, zapute se put polja predvođeni bub-njarima i pripadnicima teritorijalne obrane. Slijedilo ih svekoliko pu-čanstvo pucajući iz kubura i pjevajući narodne pjesme. Oko 10 sati stig-nu do rječice Vrljike gdje se je već bilo okupilo više od 4000 domaćih i turskih podanika. Vod vojnika okruži uglednike i isprati ih do crkve. Uz svirku i sveopće pucanje iz mužara te iz raznoga oružja prisutnih, franjevački gvardijan povede Ambroziansku himnu. Zatim je uslijedila velika misa tijekom koje su odane pojedinačne počasti prisutnim pred-stavnicima vlasti.

Pod-delegat pozove predstavnike civilne i vojne vlasti na ručak u pavi-ljonu podignutom nasred polja. Pred ulazom, na raskošnom postolju nalazio se Napoleonov portret okićen lovorom te zastave Francuske i Kraljevstva Italije. Čuvala ih je počasna straža od 48 vojnika lovačke bojne i 24 seržana s časnicima. Svakom vojniku pod-delegat podari pola vrča vina, a svakoj satniji posadne vojske po dva brava. U paviljonu se okupilo 44 uzvanika, među njima i više veoma dotjeranih domaćih i stranih gospođa. Ponuđena su birana jela. Ispred paviljona pod-delegat počasti čašicom odlična likera

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

910

(valjda maraskina!) po jednog vojnika iz svake satnije, te staroste kantona i seoske glavare. Zatim im održi čvrsti govor na hrvatskom, koji završi poklikom: Živio Car i Kralj!

“Gromoglasnom pucnjavom mužara i pušaka odjekivahu doline, od-zvanjahu okolni brežuljci i brda stapajući se s poplavom povika ‘živio Napoleon, živio Veliki!’ U raznim narječjima izgovaralo se ime vlastitog Vladara, ali su jednim zajedničkim zborila srca Francuza i Dalmatinaca...”

Bilo je zastupljeno 28 općina, pa se uokolo Vladareve slike pokrene 28 malih plesnih vjenčića koji se ubrzo stopiše u zajedničko veliko Kolo. Pod-delegatov tajnik Nenadić odabra 12 najljepših djevojaka i podari ih lovor-vijencima. Osobno povede narodni ples i u tren oka od početnih triju koji započeše, zapleše još oko tisuću plesača. Svi plesahu bratski: uglednici i dame, vojnici i žene svih staleža, bogati i siromašni seljaci.

“Francuski vojnik ne imenovaše dalmatinskog seljaka narodnim ime-nom, niti je taj mislio da je onaj drugi stigao iz dalekih krajeva, već se uzajamno oslovljavahu: Fratello – Brate, mi smo svi djeca Velikoga, svi pripadamo Caru i Kralju.”

Najbolju plesačicu pod-delegat podari prekrasnom maramom. Uslijedi-le su trke (de’Barbari), a najbrži bijaše Antun Budalić koji dobije na dar 2 lakta crvene čoje. Postavljena je i meta da bi se ogledali u gađanju. Svatko se mogao okušati i dobiti dva lakta čoje. Pobjedi Jakov Lasić seržan pogo-divši cilj veličine francuske škude. U sumrak se vojska i mještani vrate u živo rasvijetljeni grad. Oko zgrade Vladina ureda bili su izvješeni natpisi:

“Živio Napoleon! Živjela carska obitelj! Živio njegov prokonzul!Živjeli zauvijek Francuzi u Dalmaciji!”

U zgradi je ponuđeno osvježenje, a zatim je uslijedio ples koji potraja do zore. Uokolo zgrade i po gradskim ulicama također plesahu vojnici i pučanstvo. Pridošlice se čudile tolikom bratstvu i stapanju srdaca.

Na kraju izvjestilac napominje: “Gospodine Delegatu, mimo svakoga mog očekivanja, seljak nedvojbeno izrazi svoju privrženost, jedino se pra-voslavni kaluđeri, unatoč upućenog im naređenja, ne odazvahu...”

IV. DUBROVAČKI SOBETI I MUDROSKUPŠĆINENapoleon je dekretom od 1. ožujka 1808. imenovao Marmonta nasljed-

nim (!) vojvodom od Dubrovnika. Kada je poslije tri mjeseca navratio u Grad priređen mu je veličanstveni doček. O prigodnim svečanostima is-crpno izvješćuje Kraglski Dalmatin u broju od 17. lipnja 1808. Osim za-nimljivosti o “dvi Loptine aerolatechie” (aerostatska balona) od kojih je jedan imao čak “trideset nogaa sridomire” (promjera), saznajemo da se Dubrovčani spremaju podići spomenik-slavoluk Napoleonu (onome koji

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

911

im je raspustio Republiku!). Na istom spomeniku trebala je stajati i za-hvala Marmontu koji je godine 1806. spasio Dubrovnik od nasrtaja Rusa i Crnogoraca. Saznajemo da se Marmont zadržao na putovanju, jer je oti-šao ubrzati velike radove koje vojska obavlja na Napoleonovoj cesti, po njegovu naređenju započetoj još prošle godine. Napominje se da će se po završetku radova moći kočijom putovati od Knina do Dubrovnika. Iako će cesta biti prvenstveno namijenjena vojnim potrebama, ona će istovremeno unijeti novi život u krajeve kroz koje prolazi te ih povezati s primorskim gradovima. Dakle, još se jednom u Kraljskom Dalmatinu spominju Mar-montove neprocjenjive zasluge za izgradnju cesta, ipso facto europeizaciju Dalmacije, zasluge koje neki naši povjesničari uporno prešućuju, odnosno pripisuju providuru Dandolu!

Proslava je u Dubrovniku trajala tri dana, bili su priređeni brojni so-beti (banketi) na kojima je bilo do chetardeset najuzoritijih gospojaa i do mallne dvistotine gliudih vojnichkih i gradskih. Opoštenio se i Sabo Gi-orgi posljednji aktivni knez bivše Republike, koji je priredio Marmontu nasladjegne od ribagna (fi š-piknik) na Ombli, a potom raskošnu gozbu u obiteljskoj palači u Gružu. Naglašava se Marmontova briga za javne škole u Dubrovniku, napominje da ga slave na raznim jezicima te da je prihvatio patronat nad Gramatikom i Rječnikom hrvatskog (ilirskog) jezika, da je vrlo sklon Dubrovniku i da ga Dubrovčani cijene i vole itd.

Priređeni su koncert (mudroskupsctina od skladnoudaragna) i književ-na akademija (mudroskupsctina kgnixna). Program akademije bio je tiskan kod Martecchinija na talijanskom jeziku, a tako ga je prenio i Kraljski Dal-matin. Sačuvani primjerak nalazi se u Biblioteci Male braće u Dubrovni-ku. Prenosim ga sažeto: Književna akademija učenika Pobožnih škola po-svećena Njegovoj Preuzvišenosti Augustu Marmontu, vrhovnom generalu Francuske armije u Dalmaciji, Albaniji, itd... u povodu njegova uzvišenja na Vojvodstvo od Dubrovnika. Nakon uvodne glazbe akademiju otvara Jo-sip Chersa, zatim J. Vukašinović recitira Posvetni sonet. U nastavku sastav-cima se predstavljaju akademičari: Petar Sorgo, Juraj Vušković, Vlaho i Vice Vodopić, Miho Martelini, Luka Rocci, Jakov Lindija, Nikola Gjurjan, Niko Sorgo, Pavao Prlender, Niko Dender, P. Bartuzzi, Niko Balija, Josip Stijepo Chersa, Mate Katičić, Marin Borijani, Mato Radinković, Stijepo Milovčić, Antun Cerva, Šime Novaković, Damjan Zambrović, Mato Gju-rašić, Antun Antunović, Petar Bone, Niko Saraka, Miho Ljubislavić, Ivan Guska, Stjepan Lupini, Karlo Pozza, Mato Brailo, Stjepan Radmili. Aka-demiju zaključuju Luka Zamanja i Anđeo Descarneaux “kantatom u kojoj se genij gosp.Vojvode razgovara s gradom Dubrovnikom o njegovoj sreći”. Uglazbio Tomo Resti, rezervni satnik dubrovačkih postrojba.

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

912

Sastavci su većinom bili na talijanskom, latinskom i francuskom, jedi-no je hrvatski krasnoslovio M. Radinković svoju “Pjesan ili ilirska pjesma na hvalu Njegove Preuzvišenosti što je prihvatio posvetu Gramatike i Rječ-nika iliričkog.”

V. LICEJ I KAZALIŠTE, GRAMATIKA I RJEČNIKPoslije nekoliko mjeseci, dekretom od 31. svibnja 1808. Marmont će

udariti temelje novom Liceum-convictumu koji će biti smješten u Samo-stanu sv. Katarine. Naime, prilikom ulaska Francuza u Dubrovnik 1806. oni su u nekadašnji Collegium Ragusinum smjestili vojnu bolnicu. Već 4. lipnja prior i članovi Kongrege Sv. Petra Katedralnog, mole neka im vrati nekadašnji hospicij kako bi u njemu ponovno osigurali smještaj sta-rih i siromašnih dubrovačkih svećenika. (vidi: Les Français en Dalmatie, o.c. Ispis br. 11). U suradnji s Franjom Appendinijem, Marmont naređuje da se obave pripreme za otvaranje novoga Liceja kojem će upravitelj biti sam Appendini. U tu svrhu odobrio je značajna novčana sredstva. Svečano otvaranje Liceja uslijedilo je 2. prosinca 1808., a novost je bila u tome što je za razliku od bivšeg Collegiuma primao i đake iz Boke kotorske i što se nastava u dva početna razreda održavala na hrvatskom jeziku.

Appendini mu 31. kolovoza šalje nekoliko primjeraka upravo tiskane Ilirske gramatike i u popratnom pismu javlja da su radovi na Liceju u tijeku. (vidi: Les Français en Dalmatie, Ispis br. 12). U prvom izdanju tiskana je i opširna posveta iz koje saznajemo da je Marmont od početka zaštitnik svih pojedinaca koji su se putom umjetnosti i znanosti željeli iskazati u korist Dalmacije i Ilirije, da hrvatski jezik više nije stran nje-govu uhu te da hrvatski može biti potreban za mnoge isprave i izvještaje. Autor naziva Marmonta “dobrohotnim mecenom koji s vrlinama velikoga ratnika savršeno združuje moralne kreposti i ljubav prema dobrim znano-stima” (Prilog br. 1)

Nakon brige za Licej i Gramatiku Marmont se pobrinuo i za novo dub-rovačko kazalište. Nekadašnje koje se nalazilo u Orsanu, Francuzi su na-kon svoga dolaska 1806. bili pretvorili u pekarnice. Zato je Marmont 1808. dao o svom trošku urediti novo kazalište u nekadašnjoj “dvornici” Velikog vijeća. Dubrovački povjesničar Lujo knez Vojnović drži da se Marmont na taj način želio narugati dubrovačkoj vlasteli: “Čemu više dvornica Velikog vijeća? Marmont je provrže u pozorište! Pregjašnji senatori, priča jedan sa-vremenik, pred ovom se potonjom uvrjedom ukočiše. Sa tvrdoćom značaja koja do tada bijaše reg’bi isključna apanaža španjolskijeh hidalga, ne uka-zaše se nikada u novome pozorištu, ne hoteći se pokazivati kao gledaoci tamo gdje bijahu prikazivali kao glumci!”

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

913

Je li to istina ili nije, činjenica je da je kazalište uvijek bilo puno. Raspo-lagalo je sa 500 sjedećih mjesta i četiri lože namijenjene vojvodi od Dub-rovnika, generalu zapovjedniku mjesta, civilnom administratoru i općini. Marmont je snosio sve troškove brojne kazališne družine koja je dolazila iz Zadra. Prijevoz brodom bio je osiguran besplatno kao i smještaj u fondacu koji je za tu namjenu bio posebno obnovljen. U zamjenu je osobno birao dvadeset djela od kojih su se četiri morala izvoditi u vrijeme njegova bo-ravka u Dubrovniku. Poslije (na proljeće-ljeto 1809.), dok je ratovao u Lici, zatim Sloveniji i Austriji, naredio je civilnom administratoru Garagninu neka organizira besplatne predstave za stanovnike Dubrovnika i francuske vojnike (u Gradu ih je bila ostala samo stotina!), kako bi svi bez obzira na porijeklo mogli uživati u predstavama. Na žalost tzv. Marmontovo ka-zalište, zapravo palaču nekadašnjega Velikog vijeća, potpalio je navodno slučajno 6. svibnja 1817. neki austrijski vojni intendant.

Marmont je fi nancirao i objavljivanje trećeg sveska gorostasna Stullijeva rječnika Vocabolario Italiano-Illirico-Latino. Postoji isprava iz koje je vidlji-vo da je odredio Stulliju honorar od stotinu dukata i doživotnu pripomoć od tristo dukata godišnje! Rječnik je objavljen 1810. U tiskanoj posveti Stulli napominje da Marmont od svog dolaska u Dalmaciju nije izgubio iz vida nje-govanje i usavršavanje ilirskoga jezika, da je vrlo naklonjen ilirskoj književ-nosti, da je naredio i planirao tiskanje rječnika, da je nastavio i kao namjesnik Ilirskih Pokrajina biti pokroviteljem ilirske književnosti i književnika, da je prvi utemeljio razdoblje prave kulture ilirskog jezika, da je najprije poradio da se pojavi gramatika, a sada i rječnik ilirskoga jezika. (Prilog br. 2)

Unatoč Napoleonovim sugestijama, Marmont, iako je raspustio Senat, nije poduzimao nikakve represalije protiv njegovih članova. U svojim Me-moarima on će uvelike hvaliti ustrojstvo nekadašnje Dubrovačke Republi-ke i njene žitelje:

“Zahvaljujući marljivosti, razumnom gospodarenju i općem blago-stanju, na svijetu nije bilo sretnije zemlje. Svatko je imao vlastitu kuću, malenu ali urednu kuću prikladno opremljenu pokućstvom kupljenim u Francuskoj ili Engleskoj. Svaka je obitelj imala i vlastiti ljetnikovac bilo u Gružu ili u dolini Rijeke Dubrovačke, u Zatonu ili u Župi Dubrovačkoj. Neke bogatije obitelji imale su čak po dva u kojima su prebivale ovisno o godišnjem dobu. (…) I tom sretnom stanovništvu dođosmo odjednom odu-zeti mir i blagostanje. Zbog svoje velike blagosti nikada se nisu srdili na pojedince, koji su i mimo svoje volje bili uzrokom njihove nesreće, dok su kao predstavnici nametnute vlasti s njima pravično i nepristrano postupali, jedva da su i mrzili prave tvorce svojih stradanja. Govorim o većini pučan-stva, jer što se tiče vlastele, iako se nisu srdili na generale, jasno je kakve su

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

914

osjećaje gajili prema caru...” Na kraju napominje: “Postupah vrlo obzirno s vođama zemlje i svim uglednim i značajnim ljudima, ali im nisam mogao vratiti sve ono što su izgubili.”

Doista, nije im mogao vratiti najdragocjenije: LIBERTAS!

Zemljovid Ilirskih pokrajina (Beč, oko 1810.)

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

915

PRILOZI

Br. 1A S. E. AUGUSTO MARMONT DUCA DI RAGUSA GENERALE IN

CAPO DELL’ARMATA FRANCESE DELLA DALMAZIA ED ALBANIA, COLONELLO GENERALE DEl CACCIATORI A CAVALLO. CONSIGLIERE DI STATO, GRANDE ACQUILA DELLA LEGIONE D’ONORE, COMMEN-DATORE DELL ORDINE REALE DELLA CORONA DI FERRO, CAVALIER GRAN CROCE DELL’ ORDINE REALE DU WURTEMBERG EC.

ECCELLENZALa Grammatica Illirica, che esce alla luce fregiata del vostro Nome, non pote-

va incontrare una sorte migliore. Se fi n d’allora, che Voi vi degnaste di accetarne la dedica, io avei ragion di lusingarmi, che l’avreste accolta com quella bontà, che è propria del vostro gran cuore, in oggi le mie speranze di egual passo si avanzano coi nuovi rapporti, e vincoli dolcissimi che vi uniscono agli Abitanti di Ragusa. Le vostre virtu militari, e politiche, ed i rilevanti servigi prestati all Impero Francese sonosi meritamente attirati gli sguardi del più possente degli Monarchi, del prodi-gio dei secoli, dell immortale NAPOLEONE IL GRANDE. Egli vi ha nominato Duca di Ragusa, ed ha con una si luminosa distinzione perpetuata per noi quella nobile, e generosa protezione, che in tanti modi energici già da due anni spiegaste a favor della Dalmazia, e dell Illiria, e di tutti quelli individui, che per mezzo delle arti, e delle scienze cercano d’ illustrala.

So chè la mia opera non ha alcun di quei pregi, che arrestar potrebbero sguar-do di un saggio, e valoroso Condottiero di Armata. Essa tratta di elementi gram-maticali di lor natura sterili. nojosi, e si annunzia con uno stile e disadorno. Ma sò ancora, che Voi siete solito giudicar delle cose dal loro merito intrinseco, e reale. La cognizione della lingua Illirica, che non è piü nuova al vostro orecchio, si rende al di d’oggi utile, e forse necessaria per molti titoli, e rapporti, ed un libro, che abbia per iscopo di racchiuderne le regole, e farle conoscere presso le altre nazio-ni, puô non apparire totalmente indegno dell’ attenzione di chi comanda ai bravi, e leali popoli, che la parlano lungo l’Adria. Una tal dolce persuasione nell’atto, che mi rende meno timido sull’esito di questo mio qualunque siasi lavoro, mi fà pur nel tempo stesso ravvisare nella Persona di V. E. un benigno Mecenate, che alle qualità di gran Militare accoppia in grado eminente le virtù morali, e l’amore dei buoni studj.

Ma e perchè debbo io qui sostenere l’umile personaggio di Grarnmatico e non piuttosto quelo di Storico? Rivestito di si nobile carattere lo direi come in sul primo fi or degli anni Voi Vi trovaste al fi anco dell’instancabile Eroe frà i suoi degni Commilitoni sulle sponde del Mincio, e del Nilo, nei campi di Marengo, e sulle rive del Danubio. Direi come alla testa di poderosa armata sapeste concili-arvi l’universale stima dei popoli dell’Ollanda. Direi come i Dalmato-Illirici da Voi intrepidamente difesi dai lor potenti nemici sotto Castelnuovo, nella provincia

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

916

di Poglizia, e nei contorni di Macarsca rammentino pure con eguali sentimenti di gratttudine, e tenerezza come nuove risorse del lor benessere le pubbliche strade da Voi fra orride balze, e fra dirupi incominciate, ed ora mai felicemente ridotte al lor termine, i nuovi ornamenti aggiunti a Spalato,Salona di nostri tempi, e tanti vantaggi procurati a Traù, e ad altri luoghi, cose tutte, che attesteranno ai piü tardi posteri la vostra viva premura per felicitare le popolazioni della Dalmazia. Si... queste cose, e molte altre io direi accompagnate dal racconto delle lor necessarie, e per Voi decorosissime circonstanze. Ma non potendo aspirare a cosi alta impresa mi reputerò abbastanza felice, se colle mie fatiche dirette, per istituto dell’Ordine mio, alla pubblica istruzione della gioventù arrivero a promovere lo studio della lingua Illirica, e a far sì, che le imprese del GRAN NAPOLEONE vengano un giorno degnamente celebrate in questa stessa lingua, come lo sono in tutte le altre, e con tal mezzo venga pur celebrata la nostra gratitudine verso di Voi e le vostre virtù. Ho l’onore di essere con inalterabile riconoscenza, e profondo ossequio Di V. E. Devotiss. ed Obbligatiss. Servidore FRANCESCO MARIA APPENDINI Cherico Regolare delle Scuole Pie.

(F.M. Appendini, Grammatica della lingua Illirica, Ragusa,1808. str. III-IV)

Br. 2A SUA ECCELLENZA IL SIGNOR MARESCIALO DELL’ IMPERO AUGU-

STO MARMONT DUCA DI RAGUSA GOVERNATORE GENERALE DELLE PROVINCIE ILLIRICHE GRAND’AQUILLA DELLA LEGIONE D’ONORE COMMENDATORE DEL REALE ORDINE DELLA CORONA DI FERRO GRANCROCE DELL’ORDINE DELLA FEDELTA DI WIRTEMBERG EC!

GIOACCHINO STULLI , MINORE OSSERVANTE RAGUSEO. MONSIGNORE. Il Dizionario Italiano-Illirico-Latino, che io vi presento, e che porta il vo-

stro nome in fronte, è un dono, che Voi fate a tutta la nazione Illirica. Un Opera cotanto voluminosa non poteva vedere la luce del giorno senza un possente e generoso Mecenate. Benchè alla testa di poderosa armata, ed avvolto fra le ardue cure di Governo voi fi n dal vostro primo arrivo in Dalmazia non perdeste di mira la maggior coltura e perfezione della lingua Illirica. In vista di cosi generosa pro-pensione verso la letteratura degl’ Illirici io ebbi il coraggio di rivolgermi a voi, e ritrovai nella vostra persona incoraggiamento e protezione. In eta di ottanta anni, cinquanta dei quali aveva io speso fra lunghe veglie, e disastrose peregrinazioni per remote provincie, e regni, onde arricchire il mio Dizionario, nulla tanto mi stava a cuore, quanto il poterlo publicare. Non mi si mostrava pero alcun raggio di speranza per venire a capo de miei desiderj. Le stesse circonstanze dei tempi, e del luogo sembravano esser del tutto contrarie alla grande intrapresa. Ii Cielo inaspettatamente sorrise a’miei voti. Tutte le diffi coltâ sparirono inanzi a voi; ne fu per vostro ordine combinato il piano; si mise mano all opera; ed ecco, che dopo due anni voi mi porgete l’inesprimibile consolazione di vedere, prima di far punto

F. Baras, Proslave u Dalmaciji u doba francuske vladavine

917

a questa vita mortale, effetuato, e compiuto ciò, verso di che anelavano incessan-temente le brame del mio cuore. Voi potete, Monsignore, da ciò comprendere i sentimenti della profonda gratitudine, da cui mi sento vivamente penetrato.

Ma alle mie particolari obbligazioni si aggiungono ben anche quelle di tutti i popoli, che in tanti reami, e provincie parlano la lingua Illirica, o Slava. I miei nazionali svolgendo gli annali patrii rimarranno certarnente attoniti come voi con si piccol numero di Soldati in confronto di potente esercito nemico vi siate aperto libero il passo per la Croazia, e come, triofando delle diffi coltà del luogo, della fame, della sete, e delle ferite onoratamente riportate in sul campo di battaglia, da una distanza cosi grande abbiate saputo, mercè delle vostre rapide operazioni, diventare la vanguardia della grande Armata, e cooperare da forte al buon esito delle memorande battaglie di Wagram e di Znaim. Ma non sara minore la lor maraviglia, e stupore quando leggeranno, che ritornato nell’lllirico insignito dell alto grado di Maresciallo dell Impero, ed in qualità di Governatore Generale delle Provincie Illiriche ridonaste la calma ai popoli, e riassumeste coll’istesso ardore di prima il patrocinio delle lettere, e dei letterati. Si... se da un canto si celebreran-no quelle eroiche gesta, che vi portarono al colmo degli onori, e vi meritarono la confi denza deli Augusto Sovrano a prò della nostra nazione; dall altro si dirà, che voi fi ssaste il primo l’epoca della vera coltura della lingua lilirica. Infatti voi face-ste nascere la grammatica di questa lingua, che ne è come la chiave, ed ora sotto i vostri auspizj si pubblica questo lessico, che ne comprende, ed abbraccia tutta la ricchezza dei vocaboli. Tali sono i titoli di privata, e pubblica riconoscenza, che voi avete acquistato sull’animo degli abitanti delle Provincie Illiriche. Sicuro fra-tanto della particolar bontà, e degnazione, cui riguardarete questo mio qualunque siasi lavoro, e bramoso, che le poolazioni Illiriche abbiano la sorte di godere lun-gamente della vostra benefi ca presenza ho l’ onore di rassegnare a V.E. l’omaggio della mia profonda stima, e venerazione.”

(G. Stulli, Vocabolario Italiano-Illirico-Latino..., Ragusa, str. III-IV)

LITERATURAGIUSEPPE ALACEVICH, Le crisi di Macarsca (anni 1808 e 1809), Zara,

1903.FRANCESCO MARIA APPENDINI, Grammatica della lingua Illirica, Ra-

gusa, 1808.FRANO BARAS, Maršal Marmont i hrvatski jezik, Radovi Pedagoške aka-

demije, br. 2, 1977., 57-79.FRANO BARAS, Les Français en Dalmatie (1806.-1814.), Split, 2006.GIOVANNI CATTALINICH, Memorie degli avvenimenti successi in Dalma-

zia..., Spalato, 1841.FRANÇOIS COLLAVERI, La franc-maçonnerie des Bonaparte, Paris, 1982.

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

918

JEAN DAYRE, Le théâtre à Raguse sous le régime français, AIFZ, br. 16-17, Zagreb, 1941., 95-98.

FRANCE KIDRIČ, Framasonske lože hrvaških zemelj Napoleonove Ilirije..., Rad JAZU, knj. 206, Zagreb, 1915., 25-60.

Kraglski Dalmatin, Zadar, 1806. (studeni-prosinac), 1808. (svibanj-lipanj). MARŠAL MARMONT, Memoari, Logos, Split, 1984.GIOACHINO STULLI, Vocabolario Italiano-Illirico-Latino, Ragusa, 1810.LUJO VOJNOVIĆ, Pad Dubrovnika, knj. II, Zagreb, 1908.

RÉSUMÉ - SAŽETAK

LES FESTIVITÉS EN DALMATIE À L’ÉPOQUE DE L’ADMINISTRATION FRANÇAISE

L’auteur décrit en détails certaines festivités publiques soulignant leurs rôles politique, religieux, militaire, folklorique et divertissant. Il s’agit de célébrations commémorant: à Split en 1806 les victoires de Jena et Austerlitz et le sacre de Napoléon; une grande fête populaire en bordure de la petite rivière Vrljika au pied d’Imotski à l’occasion de l’anniversaire de l’empereur, le 15 août 1808, à l’Assomption; des festivités de trois jours que les Ragusins (habitant de Dubrovnik) organisèrent en l’honneur de Marmont après que Napoléon l’ait fait Duc de Raguse en 1808. De même, l’auteur rapporte des données sur la création des loges maçonniques en Dalmatie en 1806 et de la composition des leurs membres, notamment de la loge de Split. Enfi n l’auteur mentionne les mérites de Marmont relatifs à l’impression de la »Grammaire« d’Appendini et du »Dictionnaire« de Stulli, ses services et contributions rendus en vue de l’aménagement et de l’ouverture du nouveau lycée et du théâtre de Dubrovnik.