Embed Size (px)
Citation preview
Problem diagnozy psychologicznej
dzieci z grupy FASD. Od prawidłowej diagnozy potrzeb
rozwojowych do właściwej interwencji.
mgr Iwona Palicka1,2 dr n.med.Małgorzata Klecka1,3
1. FUNDACJA FASTRYGA
2. CENTRUM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA, POZNAŃ 3. PRACOWNIA DIAGNOSTYKI I TERAPII ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH,
LĘDZINY
Konferencja FAS jako problem zdrowia publicznego.
Wyzwania dla polityki zdrowotnej i społecznej. Warszawa 9.09.2014 1
FAS/FASD • FAS (Fetal Alkohol Syndrome – Płodowy Zespół
Alkoholowy) jest częścią FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorders – Spektrum Poalkoholowych Wrodzonych Zaburzeń Rozwojowych), które, obok Zespołu Aspergera, ADHD czy Autyzmu uznawane są za tzw. ukryte niepełnosprawności, w których dominującym problemem są zaburzenia myślenia i zaburzenia zachowania.
• Dzieci po prenatalnej ekspozycji na alkohol są często diagnozowane jako nadpobudliwe, autystyczne bądź nieharmonijnie rozwijające się; małe dzieci z FAS są pobudzone, mają trudności z jedzeniem, są nadwrażliwe na bodźce; mają zbyt duże (hipertonia) lub małe (hipotonia) napięcie mięśniowe.
2
FAS/FASD
• Często występuje deficyt uwagi i pamięci, nadaktywność, trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, trudności z rozwiązywaniem problemów, słaba ocena sytuacji, niedojrzałe zachowanie.
• Problemy rosną wraz z dzieckiem, w następnej kolejności później pojawiają się problemy z uczeniem i zaburzenia zachowania (najczęściej objawy ADHD i zaburzenia opozycyjno-buntownicze), trudności z nawiązywaniem relacji rówieśniczych.
• W wieku dorosłym osoby te mają trudności ze znalezieniem i utrzymaniem pracy, popadają w konflikty z prawem, mają skłonność do uzależnień (najczęściej alkohol).
3
FAS/FASD
• FAS to nie tylko charakterystyczne cechy dysmorfii twarzy i zaburzenia rozwoju organów wewnętrznych (serce, nerki, przewód pokarmowy, kościec, np. osteoporoza czy kościozrost), ale przede wszystkim zmiany strukturalne i neurochemiczne mózgu.
4
• szczególnie dotknięte są okolice przedczołowe oraz swoiście zmniejszone jądro ogoniaste, ścienienie lub agenezja ciała modzelowatego oraz zmniejszona masa hipokampa i móżdżku
5
ZABURZENIA NEUROBEHAWIORALNE
• W tym zespole zaburzeń występują:
–deficyty neurorozwojowe (rozwojowe zaburzenia odruchowości i przetwarzania sensorycznego)
–poznawcze mające swoje źródło w uszkodzeniach struktur głębokich OUN oraz zaburzeniach neuroprzekaźnictwa.
6
NAJBARDZIEJ DYSFUNKCYJNE OBSZARY FUNKCJONOWANIA:
• Integracja sensomotoryczna (deficyty przetwarzania sensorycznego w podstawowych systemach sensorycznych: przedsionkowym, dotykowym i proprioceptywnym oraz w obszarach zmysłów zależnych: wzroku, słuchu, węchu, smaku)
• Kontrola czynności motorycznych / praksja oralna
• Orientacja w przestrzeni i pamięć przestrzenna
• Planowanie / Umiejętności organizacyjne
• Myślenie abstrakcyjne / Zdolność osądzania
• Pamięć / Uczenie się / Przetwarzanie informacji
• Regulacja zachowania / Umiejętności społeczne i zachowania przystosowawcze
ZABURZENIA NEUROBEHAWIORALNE
Szczególnym typem zaburzeń są deficyty rozwoju językowego: • zarówno prawopółkulowe:
– trudności z używaniem języka w skomplikowanym kontekście społecznym,
– kłopoty z rozumieniem metafor – pozajęzykowe trudności w porozumiewaniu się – trudności
ze zrozumieniem kontekstu wypowiedzi, tonu, melodii czy ukrytych znaczeń pozawerbalnych o charakterze zaburzeń rozpoznawania prozodii mowy)
• jak i lewopółkulowe o typie dysleksji (szczególnie analiza i synteza fonologiczna oraz trudności z szybkim przetwarzaniem informacji leksykalnych)
8
ZABURZENIA NEUROBEHAWIORALNE
A także deficyty funkcji wykonawczych: • problemy z planowaniem • problemy z koncentracją uwagi • problemy z pamięcią krótkotrwałą • trudności z pojęciami abstrakcyjnymi (rozumienie czasu, kalendarza,
wartości pieniądza) • trudności z myśleniem przyczynowo – skutkowym, wyobraźnią - osoby
z FAS nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły • kłopoty w zorganizowaniu świata, niekiedy w wykonywaniu złożonych
codziennych • czynności (osoby te potrzebują ciągłego przypominania,
ukierunkowywania) • uogólnianiem – brak plastyczności w procesie myślenia (przy zmianie
nawet części rutyny, konieczność stworzenia całkowicie nowej rutyny) • problemy z myśleniem arytmetycznym i operacjonalizacją zmiennych • zaburzenia zapamiętywania sekwencji motorycznych
9
Dzieci z FASD sprawiają wrażenie, że stać je na więcej, często wyrażają
słowami pojęcia, których naprawdę nie rozumieją.
10
• Każdy z tych obszarów wymaga szczególnego traktowania i zaplanowania specyficznej interwencji.
• Podstawą jest dokładna diagnoza potrzeb rozwojowych
11
Problemy diagnozy psychologicznej
Małe dziecko
• Brak walidacji dla FAS podstawowych narzędzi diagnozy rozwoju psychoruchowego małego dziecka. Stosowanie standardowych narzędzi w wypadku dzieci z FASD wymaga dużej wiedzy klinicznej i uważnej oceny jakościowej, a także znajomości potencjalnych uszkodzeń/dysfunkcji ze strony OUN.
• Niedocenianie wagi zaburzenia FASD – traktowanie jako „opóźnienie” bądź „nieharmonijny rozwój”, a nie jako niepełnosprawność o poważnych implikacjach na przyszłość.
12
Problemy diagnozy psychologicznej
Dziecko 3-5 lat
• Brak całościowego narzędzia oceny poziomu intelektualnego i poszczególnych funkcji poznawczych
• Niedocenianie przez specjalistów wagi problemu
• Nieumiejętność klinicznego wykorzystania dostępnych narzędzi diagnozy
13
• 2013r. Walidacja Baterii IDS-P (Skale Inteligencji i Rozwoju dla dzieci 3-5) na grupie dzieci z FAS i pFAS (grupa homogeniczna)
• Dobór grupy za pomocą zewnętrznego narzędzia pn.4-Cyfrowy Kwestionariusz Diagnostyczny FASD, którego twórcą jest prof.S.J.Astley (University of Washington) – polska walidacja w 2012r. – dr n.med.M.Klecka)
• Udział: Fundacja Fastryga, Zachodniopomorska Fundacja Pomocy Rodzinie Tęcza Serc, koordynator walidacji – Iwona Palicka
14
Wnioski z walidacji
• Ogólnie dzieci z FAS/pFAS różnią się od dzieci z populacji normalnej we wszystkich testach IDS-P oraz w zakresie wszystkich trzech rodzajów inteligencji (płynnej, skrystalizowanej i ogólnej).
• Największe różnice w testach między dziećmi z FAS/pFAS i grupą kontrolną zanotowano dla: – Percepcji wzrokowej, – Motoryki, – Kompetencji społeczno-emocjonalnych, – Rozumowania logiczno-matematycznego – Słownika.
15
Problemy diagnozy psychologicznej
Dziecko starsze • Przecenianie znaczenia liczbowego wyniku IQ – największe
problemy z funkcjonowaniem mają dzieci z tzw. „pogranicza normy” (Iloraz inteligencji na poziomie 70-79), ponieważ są traktowane jak dzieci w normie intelektualnej
• Największym problemem są jednak osłabione funkcje wykonawcze (nadzorcze), które nie poprawiają się u dziecka z FAS wraz z wiekiem
• Brak umiejętności klinicznego wykorzystania dostępnych narzędzi diagnozy psychologicznej/neuropsychologicznej, brak umiejętność doboru wystarczająco czułych prób
• CEL: wyznaczenie złotego standardu narzędzi diagnozy neuropsychologicznej
16
INTERWENCJA
• Tylko właściwa diagnoza daje szansę na skonstruowanie właściwego programu interwencji
– Rehabilitacja i terapia sensomotoryczna małego dziecka
– Programy terapeutyczno-edukacyjne dla dzieci przedszkolnych
– Programy terapeutyczne i dostosowanie wymagań edukacyjnych dla dzieci szkolnych
17
