Nga anketa e realizuar e Riinvestit me ndrmarrjet shoqrore n vitin 2001, respektivisht 2000 mund t nxirren kto prfundime kryesore:

1. Profili i ndrmarrjeve t anketuara karakterizohet me: pjesmarrje dominante t ndrmarrjeve me mbi 100 puntor (55.0%) n numrin e prgjithshm, 51 100 puntor (21.0%) dhe m pak se 50 puntor (24.0%).

2. N krahasim me nj vit m par, gjendja e prgjithshme e ndrmarrjeve shoqrore ka mbetur prafrsisht e njjt nga aspekti i statusit t tyre juridik. Jan t pranishme disa oscilime t vogla n disa segmente t aktivitetit ekonomik:

a. Rreth 86.0 % t ndrmarrjeve t anketuara jan aktive, q do t thot se nuk ka ndryshime me vitin paraprak.

b. Numri i puntorve aktiv sht zvogluar pr 12.1%, kurse i puntorve n evidenc pr 8.6 % n krahasim me vitin 2000.

c. Shitja kryesisht bhet n tregun e vendit (91.3%), ndrsa eksporti ka rritur pjesmarrjen n shitje nga 1 % n 8.7 %.

d. Ndryshime pozitive kan ardhur n shprehje sidomos n: rritjen e qarkullimit (66.2%), dhe rritjen e shfrytzimit t kapaciteteve (nga 35.0% n vitin 2000 n 41.8 % n vitin 2001). Nivel m i lart n shfrytzimin e kapaciteteve sht realizuar n transport (66.4%), shrbime (64.9%) dhe ndrtimtari (47.9%).

e. Paga mesatare e puntorve sht rritur nga 215 DM n vitin 2000 n 282 DM n vitin 2001, respektivisht 31.2 %.

3. Menaxhert e ndrmarrjeve shoqrore theksojn se barrierat (pengesat) me ndikim m t madh n ngritjen e nivelit t aktivitetit ekonomik jan: mungesa e kapitalit xhirues, teknologjia e vjetruar, mungesa e transformimit pronsor/privatizimit, mungesa e tregut, rrethina legale institucionale jo e volitshme, dhe taksat joadekuate.

PRMBLEDHJE E REZULTATEVE KRYESORE NGA ANKETA

2

4. Kapitali fiks i ktyre ndrmarrjeve sht vlersuar n 3.602 mil. DM (zvoglim prej 19.4 % n krahasim me vitin 2000). Sipas vlersimeve t stafeve menaxhuese n strukturn e kapitalit pajisjet marrin pjes 24.2 %, objektet 38.4 % dhe toka 37.4 %.

5. Ndrmarrjet karakterizohen me nj struktur moshore t pavolitshme t personelit. sht evidente pjesmarrja e lart e grup-moshave t vjetruara (20 40 vjet 36.2 %, 41-55 vjet, 51.9 % dhe mbi 55 vjet, 11.9%). Formalisht ndrmarrjet kan ruajtur nj struktur t volitshme kualifikuese t strukturave menaxheriale: 52.0 % kan prgatitje superiore, 18.4 % prgatitje t lart dhe 22.9 % prgatitje t mesme kualifikuese. Ndryshimet n strukturn menaxheriale dhe organizative t kompanive nuk jan t mdha.

6. Performansat financiare jan t ndikuara nga limitet e karakterit statusor, rrethina e biznesit dhe struktura e kapitalit fiks dhe human t ktyre ndrmarrjeve. N strukturn e stoqeve sht zvogluar pjesmarrja e lndve t para dhe e stoqeve t produkteve finale n favor t rritjes s pjesmarrjes s mjeteve financiare.

7. Investimet e realizuara n vitin 2001 kapin shumn prej 58.0 mil. DM dhe jan m t larta se n vitin 2000 pr 52.6 %, por ende larg nevojave reale t ktyre ndrmarrjeve pr stabilizimin e aktivitetit ekonomik. N burimet e financimit pjesmarrje m t lart kan shnuar donacionet (51.2 %), mjetet vetanake (20.9 %), ndrsa kredit bankare dhe kredit tjera (12.0 %). Aktivizimi i burimeve t tjera kualitative ishte i kushtzuar me pozitn e paqart juridike t ndrmarrjeve shoqrore dhe me veprimin e nj numri t pengesave.

8. Shumica e ndrmarrjeve t anketuara kan forcuar qndrimin n favor t privatizimit nga 79.4 % (2000) n 87.0 % n vitin 2001. N ndrkoh, ndrmarrjet kan zvogluar prkrahjen ndaj komercializimit nga 13.5 % n vetm 2.6 %. T anketuarit konsiderojn se puntort jan t interesuar pr marrjen e aksioneve falas (63.2 %), blerjen me mime m t ulta t aksioneve (55.9 %) apo jan t nj gatishmrie m t ult pr blerjen e aksioneve sipas vlers s tregut (24.2 %). Te menaxhert kemi nj gatishmri m t lart pr shfrytzimin e kombinuar t tri formave t participimit n privatizim.

9. Nga anketimi rezulton nj qndrim kritik ndaj taksave - vetm 23.0 % t ndrmarrjeve doganat i konsiderojn t pranueshme, akcizat jan pr 25.0 % t pranueshme. Dominon nj gatishmri mesatare pr pagesn e taksave, kurse shkaqet e nivelit jo t mjaftueshm t pagess s taksave jan n lartsin e taksave dhe kontrollin e pamajftueshm.

Tabela e mposhtme tregon karakteristikat kryesore t ndrmarrjeve shoqrore t anketuara, posarisht t atyre me mundsi m t mira pr tu angazhuar n procesin e privatizimit.

3

Karakteristikat kryesore t ndrmarrjeve t anketuara:

Prshkrimi Numri i ndrmarrjeve t anketuara 193 N industri 107 Ndrmarrjet aktive 166 N industri 85 Numri i puntorve t regjistruar 41.207 Numri i puntorve aktiv 21.689 Struktura moshore e t punsuarve (%) 20 30 7.2 31 40 29.0 41 e m t vjetr 63.8 Vlera e kapitalit fiks (mil.DM): 3.602 Vlera e pajisjeve 871 Vlera e objekteve 1.384 Vlera e toks 1.347 Krkesat dhe obligimet (mil. DM) Vlera e krkesave 41.3 Vlera e obligimeve 22.2

4

N periudhn e paslufts, Instituti Riinvest ishte vazhdimisht i angazhuar n hulumtimin e problematikes s riaktivizimit t ndrmarrjeve shoqrore dhe privatizimit t tyre. Aktiviteti studimor dhe advokacioni i Riinvestit sht realizuar sidomos nprmjet ktyre projekteve:

Seminari Ndrkombtar mbi Rindrtimin e Kosovs pas lufts, (korrik 1999),

Konferenca Ndrkombtare: Rindrtimi i Kosovs pas lufts Politikat dhe Strategjia (janar 2000),

Formimi i 18 Grupeve Punuese pr rishqyrtimin e gjendjes s ndrmarrjeve shoqrore dhe dmeve t lufts (1999),

Anketimi i 192 ndrmarrjeve - 2000 dhe 2001, Tryeza e Forumit Ndrkombtar: Ndrmarrjet Shoqrore dhe Privatizimi

/Transformimi i tyre (qershor 2001).

Nj pjes e rendsishme e ktyre aktiviteteve jan realizuar edhe n kuadr t projektit dyvjear: Promovimi i Zhvillimit Ekonomik Nprmjet Shoqris Civile, i cili rea-lizohet n bashkpunim me CIPE dhe n mbshteteje Shoqrore t USAID-it. N kuadr t ktij projekti Riinvesti ka zhvilluar nj debat t gjithanshm pr fillimin e procesit t privatizimit n Kosov. N kto debate sht realizuar nj prfshirje e konsiderueshme e shoqris civile, komunitetit t biznesit, institucioneve t pavarura hulumtuese, partive politike dhe e institucioneve t pushteteve lokale dhe t vet ndrmarrjeve shoqrore.

Gjat ktyre tri viteve administrata e UNMIK-ut ka br prpjekje pr t gjetur mundsi pr transfomimin e ndrmarrjeve shoqrore, por rezultatet kan qen modeste. Pengesat jan paraqitur, t shumtn, lidhur me qndrimin ndaj prons shoqrore n Kosov dhe t drejtn dhe kompetencat e qeverisjes s saj. Ka qen i pranishm hezitimi pr t zbatuar nj program domethnes t privatizimit n Kosov.

N prill t vitit 2002 Shtylla IV e UNMIK-ut dhe DTI-ja kan dalur me propozimin e Rregullores mbi Agjencin e Mirbesimit t Kosovs (AMK), e cila krijon hapsir pr ristrukturimin dhe privatizimin e ndrmarrjeve shoqrore, por l t hapura nj sr shtjesh t rndsishme, t cilat duhet debatuar dhe zgjidhur me qllim t krijimit t nj koncensusi bazik dhe t prkrahjes pr zbatimin e saj.

Konferenca Ndrkombtare mbi Privatizimin e ndrmarrjeve shoqrore dhe reformn e infrastrukturs dhe shrbimeve publike n Kosov, e cila zhvilloi punimet m 28 dhe 29 qershor 2002, ishte nj rast i volitshm q kto shtje t

1. HYRJE

5

shtrohen n nj debat t angazhuar dhe t rekomandohen aktivitetet pr tejkalimin e problemeve lidhur me fillimin e procesit t privatizimit.

Prve ktij Raporti, n Konferenc do t prezantohen edhe studimet e rastit pr KEK-un, PTK-n, Trepn, Feronikeln, tri ndrmarrje t komercializuara dhe nj ndrmarrje bujqsore. Qllimi i ktij Raporti sht q n Konferenc t prezantoj gjendjen e tanishme t ndrmarrjeve shoqrore dhe identifikimin e ndryshimeve n afarizmin e tyre n dy vitet e fundit.

Qllimet tjera t raportit jan:

T kontribuoj n pasurimin e analizave ekzistuese mbi kto ndrmarrjeve duke hulumtuar gjendjen m t re lidhur me aktivitetin ekonomik dhe gjendjen e tyre financiare,

T ofroj informacione lidhur me kushtet e afarizmit t tyre dhe pengesat q paraqiten,

T prezantoj qndrimin e komunitetit t biznesit n raport me procesin e privatizimit,

T inkurajoj nj debat t gjer n mes t institucioneve demokratike t Kosovs t dala nga zgjedhjet, UNMIK-ut dhe shoqris civile, pr krijimin e parakushteve pr realizimin sa m t suksesshm t procesit t privatizimit.

Raporti sht prgatitur n baz t ankets s realizuar me 193 ndrmarrje shoqrore, n shkurt 2002 dhe sht mbshtetur nga AQF-ja, bisedat e zhvilluara n DTI, Ministrin e Tregtis dhe Industris, CFA, dhe n Rregullatorin e shrbimeve publike, diskutimet n Bordin Kshilldhnes t Riinvestit pr Biznes dhe Raporti Studimor i prezantuar n Tryezn e Forumit Ndrkombtar (Riinvest, qershor 2001). N anketim jan prfshir pohuajse t gjitha ndrmarrjet shoqrore q ishin t prfshira edhe n anketimin e vitit 2000.

N anketim as ksaj radhe nuk jan prfshir ndrmarrjet e mdha si Trepa dhe Feronikli, infrastruktura publike (KEK, PTK), komplekset bujqsore dhe ndrmarrjet tjera publike komunale. Mostra e anketimit ka prfshir 193 ndrmarrje shoqrore, respektivisht 55% t numrit t vlersuar prej 350 ndrmarrjeve shoqrore q jan aktive dhe joaktive. Ndrmarrjet e prfshira n anketim do t ken prioritet n procesin e privatizimit. Jan prfshir edhe 12 ndrmarrjet e Gjakovs, t transformuara n shoqri aksionare sipas ligjit t ish-Jugosllavis nga viti 1989. Anketimi ka prfshir ndrmarrjet shoqrore nga kta sektor t ekonomis: (a) Industria (prodhimi i ushqimit, prpunimi i metaleve dhe pa1isjeve elektrike, materiali ndrtimor, produktet kimike, letra dhe plastika,

1.1 Qllimi i raportit

Metodologjia

Mostra

6

tekstili dhe lkura, prpunimi i drurit, grafika dhe goma), (b) Ndrtimtaria, (c) Tregtia (d) Bujqsia, (e) Turizmi, (f) Shrbimet, (g) Transporti, dhe (h) t tjera.

Anketimi sht realizuar n t gjitha komunat e Kosovs me kt pjesmarrje: Prishtina (26.4%), Gjakova (11.4 %), Peja (17.6 %), Prizreni (16.1 %), Gjilani (9.3 %), Ferizaji (9.8 %), dhe Mitrovica (9.3 %)1. Pyetsori