PROF.DR. OSMAN LINDOV
SAOBRAAJNA KULTURASarajevo, 2012
Univerzitet u Sarajevu
FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE
PEDAGOKI FAKULTET
Izdava:
FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE i
PEDAGOKI FAKULTET UniverzitetA u Sarajevu
Suizdava:
INSTITUT ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE - SARAJEVO
Recenzenti:
Prof.dr efkija eki
Doc.dr Miroslava Topi
Lektor: Esma Tahuni, prof.Naslovna strana: Lo Design
Tehnika obrada: Lo Design
tampa: Amos Graf, Sarajevo
Tira: 300
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
656.1/.8 (075.8)
LINDOV, Osman Saobraajna kultura / Osman Lindov. - Sarajevo
:Fakultet za saobraaj i komunikacije : Pedagoki fakultet, 2012. 651
str : ilustr. ; 25 cm
ISBN 978-9958-619-28-1COBISS.BH-ID 19430150Odlukom Senata
Univerziteta u Sarajevu broj: 01-38-480-5/12, od 29.02.2012. data
je saglasnost da se udbenik Saobraajna kulura izda kao
univerzitetsko izdanje.Predgovor
Knjiga Saobraajna kultura je napisana da osigura potreban nivo
znanja u poznavanju saobraaja i saobraajnih kretanja sa aspekta
saobraajne kulture. Knjiga je nastala kao potreba da se na jednom
mjestu sublimira neophodno znanje o pravilima, metodama i
postupcima saobraajne prevencije koja moe da poslui u odgoju o
elementima saobraajne kulture.
Pored prednosti koje prua saobraaj i saobraajna infrastruktura
isti postaje i posljedica mnogih neeljenih efekata, a prije svega
pogibija i ozljeda uesnika saobraaja kao i zagaenja okolia kroz
zagaenje zraka i zagaenja bukom.
Sve zemlje u svijetu trpe velike gubitke zbog ozljeda i pogibija
u saobraaju. Saobraajne nezgode predstavljaju ope ljudske,
socijalne i ekonomske probleme, koji u znatnoj mjeri opredjeljuju
dalji razvoj drutva. Posebnost problema stradanja ljudi u saobraaju
ini populacija mladih ljudi, koji najee zbog svog neiskustva i
neopreznosti doivljavaju stradanja u saobraaju.
Poseban razvoj saobraaja i njegove infrastrukture treba
posmatrati u razvoju gradskih (urbanih) sredina, koje ne mogu da
prihvate sve vei porast upotrebe prijevoznih sredstava.
U urbanim sredinama, moe se rei da, cijela populacija
predstavlja uesnike u saobraaju, od svog roenja, pa sve do
mogunosti pokretljivosti u kasnim godinama tj. od vonje u bebi
kolicima, pjeaka, do vozaa, pa najee opet kao pjeaka.
Prva znanja o saobraaju se stjeu u porodici, predkolskom i
kolskom obrazovanju. To ukazuje na neophodnost da se u navedenim
institucijama razvijaju znanja o saobraaju, odnosno da razvijanje
saobraajne kulture postaje neminovnost za porodicu i
odgojno-obrazovne institucije.
Pod saobraajnom kulturom podrazumijeva se nain ponaanja uesnika
u saobraaju i njihovo potivanje pravila i normi savremenog ivljenja
u sredinama gdje se odvija saobraaj. Saobraajna kultura se moe
posmatrati kao dio ope ovjekove kulture koja se izgrauje u jednom
duem periodu, od rane mladosti, do poznih godina. Prema uslovima
urbanog ivljenja cijela populacija stanovnitva odreenog podruja je
ukljuena u saobraaj kao pjeaci ili kao vozai, pa stoga saobraajna
kultura je odraz ivljenja u takvoj sredini. Saobraajna kultura
stanovnitva je odraz ope kulture, s tim da visok stepen saobraajne
kulture moe podrazumijevati nizak stepen ozlijeenih i poginulih
stanovnika. Nekultura, pa tako i ona saobraajna, je osobna stvar
svakog pojedinca, ali zbog greki pojedinaca u saobraaju stradaju
neduni. Takoer, saobraajna kultura moe se definisati kao zbir
steenih navika i usvojenog obrazovanja u sastavu cjelokupne
saobraajne preventive.
Opisom elemenata saobraaja i saobraajne sigurnosti, materijal
knjige moe posluiti u stjecanju i proirivanju znanja iz elemenata
saobraajne kulture, koja je direktno povezana sa svim elementima
saobraaja i sigurnosti. Knjiga se sastoji od 10 poglavlja koja su
obuhvatila sve segmente saobraaja, sa svim dobrim i loim
elementima, koji u mnogome mogu pomoi u boljem razumijevanju i
shvatanju saobraaja.
Materijali za knjigu su nastali istraivanjem i prikupljanjem,
izmeu ostalog, i kroz viegodinji rad u oblasti sigurnosti
saobraaja, te kroz pripremu za nastavnu disciplinu Saobraajna
kultura za edukaciju studenata na Pedagokom fakultetu Univerziteta
u Sarajevu. Sadraj i materijali, prezentirani u knjizi, namijenjeni
su svim osobama koje izuavaju segmente saobraaja kroz preventivni i
planerski rad, odnosno koji izuavaju elemente saobraajne kulture i
primjenjuju u sistemu edukacije od kolskog do fakultetskog odgoja i
obrazovanja.
Zahvalnost u nastanku materijala knjige izraavam prema svim
studentima Pedagokog fakulteta i Fakulteta za saobraaj i
komunikacije Univerziteta u Sarajevu koji su bili osnovni motiv
nastanka ovog materijala.
Autor
PREFACE
The book "Traffic Culture" was written to provide the required
level of knowledge in the understanding of transport and traffic
movement from the aspect of traffic culture. The book was created
as a need in one place sublimates necessary knowledge on methods
and procedures of prevention of traffic can serve in the education
of traffic culture.
In addition to the benefits provided by the traffic and
transport infrastructure become the same consequences and many side
effects, and above all the death and injury to the participants of
traffic and pollution of the environment through air pollution and
noise pollution.
All countries in the world suffer great losses because of
injuries and deaths in traffic. Traffic accidents are common human,
social and economic problems that significantly favor the further
development of society. The particularity of the problems of
suffering people in traffic makes populations of young people, who
mostly because of his inexperience and carelessness experience of
suffering in traffic.
Separate development and its transport infrastructure should be
considered in the development of the city (urban) areas that can
not accept any more increase in the use of means of transport.
In urban areas, we can say that the whole population of the
participants in traffic, from his birth until the possibility of
mobility in later years that is driving the baby wheelchair,
pedestrians, the driver, and often again as pedestrians.
First of knowledge acquired in the family, preschool and school
education to indicate the necessity to be in these institutions to
develop knowledge about traffic and traffic that the development of
culture is becoming a necessity for the family and educational -
educational institutions.
Under the transport culture means the way of behavior of
participants in transportation and their compliance with all rules
and norms of modern living in areas where the traffic takes place.
Traffic culture can be seen as part of general human culture and
the same is built in a long period from child to old man. Under the
conditions of the urban population of the entire population of
living a certain area is included in the traffic or pedestrians or
drivers, so traffic is a reflection of the culture of living in
this environment. Traffic culture of the population, is a
reflection of the general culture that a high level of traffic
culture may include a low level of injured and dead people.
Nekultura, and so the traffic it is a personal matter of each
individual, but because of individuals killed in traffic often
innocent. Also, traffic can be defined culture as the sum of
acquired habits and adopted education as part of the overall
traffic prevention.
The book is written with the intention to acquire and expand
knowledge of the transport elements of culture that is directly
connected to all the elements that make up the total safety system
in traffic and transport. The book consists of 10 chapters that
cover all segments of the traffic with all the good and bad
elements that can greatly assist in better understanding and
perception of traffic.
Material for the book were created between the research and
collecting through a multi-year work in the field of traffic
safety, and the preparation for teaching the discipline of "Traffic
Culture" for the education of students at the Pedagogical Faculty
of the University of Sarajevo. Content and materials presented in
the book are intended for all those who study segment safety
through prevention, planing or to study the transport elements of
culture and apply the system of education from school to university
education.
Gratitude in the development of materials to express the book to
all students of the Faculty of Educational Sciences and the Faculty
of Transport and Communication of the University of Sarajevo, who
were the main motive for creation of this material.
Author
Sadraj
1.0. Saobraajna kultura, transportna kultura, kultura prijevoza
i kultura sigurnosti u saobraaju.15
1.1.Pojam saobraaja i karakteristike razvoja vidova saobraaja
............................................................................21
1.2.Cestovni saobraaj
...............................................................27
1.3.eljezniki
saobraaj.............................................................31
1.4Zrakoplovni (zrani)
saobraaj..............................................34
1.5.Vodni
saobraaj....................................................................39
1.6.Potanski
saobraaj...............................................................40
1.7.Telekomunikacijski
saobraaj................................................41
1.8.Uloga tehnike i tehnologije u razvoju
saobraaju.................42
1.9.Stanje i problemi saobraaja u Bosni i Hercegovini i svijetu
44
1.10.Naela ponaanja u
saobraaju.............................................48
2.0. Vrste i podjela CESTOVNIH
vozila...................................55
2.1.Putnika i teretna
vozila........................................................55
2.1.1.Osnovni dijelovi sistema motornog
vozila............................64
2.1.2.Tehniko-eksploatacione karakteristike motornih vozila
...71
2.1.3.Nain kretanja i stabilnost cestovnih
vozila.........................73
2.2.Bicikl sa
motorom.................................................................82
2.2.1.Osnove konstrukcije i tehniko-eksploatacione
karakteristike bicikla sa motorom
.......................................83
2.3.Motocikl................................................................................85
2.3.1.Osnove konstrukcije i tehniko-eksploatacione
karakteristike
motocikla.......................................................86
2.4.Bicikl.....................................................................................88
2.4.1.Osnovne konstrukcije i tehniko-eksploatacione
karakteristike
bicikla...........................................................89
3.0. Psiho-fizike karakteristike vozaa i ostalih uesnika u
saobraaju
............................................................93
3.1.Osjeti vida i sigurnost kretanja u
saobraaju........................97
3.2.Elementi sluha ovjeka i sigurno kretanje u
saobraaju......104
3.3.Percepcija, panja i refleksi, vrijeme reakcije vozaa na
opasnost................................................................................107
3.4.Uloga emocija u vonji, pojam agresivnosti i uloga motivacije
u
vonji................................................................111
3.5.Najvanije sposobnosti, znanja i vjetine u vonji kao sloenoj
psihofizikoj
radnji..................................................114
3.6.Uzroci, pojave i znaci umora u vonji i aplikacija na
sigurnost
vonje....................................................................121
3.7.Uloga ishrane na sigurnost u
saobraaju..............................125
3.8.Uticaj vremenskih prilika na sigurnu
vonju.........................126
3.9.Uloga puenja na sigurnost u
saobraaju.............................127
3.10.Alkohol i njegov uticaj na sigurnost u
saobraaju.................129
3.11.Opijati, droge i njihov uticaj sigurnost u
saobraaju.............142
4.0. Osnovni zakoni i pravila u CESTOVNOM saobraaju 159
4.1.Internacionalni znaaj saobraajnih pravila i
propisa........159
4.2.Osnovna pitanja definisana Zakonom o osnovama sigurnosti
saobraaja............................................................160
4.3.Elementi nesigurnosti u saobraaju sa aspekta Zakona o
sigurnosti saobraaja na
putevima.......................................177
4.4.Osposobljavanje vozaa motornih vozila i
vozaa-instruktora.............................................................................180
4.5.Kontrola, nadzor i regulisanje
saobraajem..........................183
4.6.Brzina motornog vozila i kretanje u
saobraaju..................184
4.7.Preticanje i mimoilaenje i druge radnje u
saobraaju.........186
4.8.Pjeak u saobraaju, obaveze vozaa i
pjeaka....................193
4.9.Obaveze vozaa i nain kretanja bicikla i bicikla
sa
motorom...........................................................................196
4.10.Obaveze za cestovna motorna vozila i kategorije
vozila.....197
4.11.Saobraajna nezgoda, pojam i dunosti vozaa i ostalih uesnika
u sluaju saobraajne nezgode..............................203
5.0. Osnovni elementi infrastrukture u CESTOVNOM saobraaju
.................................................................................209
5.1.Vrste cestovnih
saobraajnica...............................................209
5.2.Elementi ceste u
tlocrtu........................................................212
5.3.Horizontalna preglednost
ceste............................................222
5.4.Vertikalna preglednost
ceste................................................226
5.5.Elementi poprenog presjeka
ceste....................................228
5.6.Cestovni mostovi, vijadukti i tuneli
......................................234
5.7.Stajalita i parkiralita u
saobraaju....................................240
6.0. Vertikalna i horizontalna signalizacija u CESTOVNOM
saobraaju..........................................................251
6.1.Vrste i elementi vertikalne
signalizacije..............................253
6.1.1.Izgled i znaenje saobraajnih znakova vertikalne
signalizacije - Znakovi
opasnosti..........................................257
6.1.2.Izgled i znaenje saobraajnih znakova vertikalne
signalizacije - Znakovi izriitih
naredbi................................262
6.1.3.Izgled i znaenje saobraajnih znakova vertikalne
signalizacije - Znakovi izriitih naredbi znakovi obaveze...267
6.1.4.Izgled i znaenje saobraajnih znakova vertikalne
signalizacije - Znakovi
obavijesti..........................................269
6.1.5.Izgled i znaenje saobraajnih znakova vertikalne
signalizacije - Dopunske table uz saobraajne znakove.......281
6.2.Vrste i elementi horizontalne
signalizacije..........................285
6.2.1.Izgled i znaenje oznaka na
kolovozu...................................287
6.3.Vrste i elementi svjetlosne
signalizacije..............................296
6.3.1.Izgled i znaenje svjetlosnih
znakova...................................298
7.0. saobraajNe nezgodE sa Elementima prve pomoi ozlijeenim u
saobraajnim nezgodama...........................235
7.1.Stepen sigurnosti u cestovnom saobraaju Bosni i Hercegovini
..........................................................................316
7.2.Relativni i apsolutni izmjeritelji saobraajnih
nezgoda........320
7.3.Uzronici nastanka saobraajnih
nezgoda............................330
7.4.ovjek kao uzronik nastanka saobraajnih
nezgoda..........340
7.5.Vozilo kao uzronik nastanka saobraajnih
nezgoda...........342
7.5.1.Aktivna i pasivna sigurnost motornih
vozila.........................344
7.5.1.1. Aktivna sigurnost motornih
vozila.....................................347
7.5.1.2. Pasivna sigurnost motornog
vozila...................................360
7.6.Crash testiranja sigurnosti motornih
vozila..........................378
7.7.Cesta kao uzronik saobraajnih
nezgoda............................385
7.8.Okolina kao uzronik nastanka saobraajnih
nezgoda.........389
7.9.Planovi, ciljevi i mjere smanjenja nastanka saobraajnih
nezgoda.................................................................................391
7.10.Elementi prve pomoi u saobraajnim
nezgodama.............403
7. 10.1. Osnovne naznaka kod pruanja prve
pomoi...................403
7.10.2. Program ispita iz pruanja prve pomoi osobama
povrijeenim u saobraajnoj nezgodi
..............................407
7. 10.3. Postupci prve pomoi u zaustavljanju
krvarenja..............410
7. 10.4. Poloaji povrijeenog kod razliitog
ozljeivanja............413
7. 10.5. Postupci prve pomoi kod
oivljavanja............................414
7. 10.5.1. Postupci vjetakog
disanja............................................415
7. 10.5.2. Nain masae
srca..........................................................417
7.10.6. Postupak prve pomoi kod prijeloma kostiju
povrijeenog......................................................................418
7.10.7. Postupka prve pomoi kod opekotina i smrzotina
povrijeenog.....................................................................419
7. 10.8. Postupak prve pomoi kod povreda glave i
vrata............420
7.10.9. Postupak prve pomoi kod skidanja kacige
nastradalom.420
7. 10.10. Postupak prve pomoi kod povrede
kime....................422
7.10.11. Postupak prve pomoi kod trovanja izduvnim gasovima.
423
8.0. Djeca i mladi vozai kao uesnici u saobraaju.......427
8.1.Osnovni pojmovi o pjeacima i elementi kretanja
pjeaka..427
8.2.Djeca kao pjeaci u
saobraaju.............................................434
8.3.Djeca kao biciklisti u
saobraaju...........................................440
8.4.Djeca kao putnici u
saobraaju.............................................446
8.5.Stradanje djece i mladih u
saobraaju..................................453
8.6.Uloga porodice u edukaciji djece i mladih o saobraaju.....
464
8.7.Uloga predkolskih i kolskih institucija u razvijanju
saobraajne kulture djece i
mladih.......................................465
8.7.1.Metodika razvijanja saobraajne kulture kod
djece............467
8.7.2.Odgoj i obrazovanje o saobraaju u predkolskim i kolskim
ustanovama............................................................472
8.8.Mladi vozai i ponaanje u
saobraaju..................................478
8.9.Biciklisti i uestvovanje u
saobraaju....................................484
8.10.Motociklisti i uestvovanje u
saobraaju..............................489
9.0. elementi sigurnosti u saobraaju i Saobraajna
kultura.................................................................................511
9.1.Saobraajna kultura i
voza..................................................514
9.2.Saobraajna kultura i
pjeak................................................516
9.3.Saobraajna kultura i motorno
vozilo..................................517
9.4.Saobraajna kultura i cestovna
infrastruktura.....................519
9.5.Saobraajna kultura i saobraajna
okolina..........................520
9.6.Kultura
parkiranja.................................................................524
9.7Mjere poveanja stepena saobraajne
kulture...................525
10.0. sAobraaj I ZAGAENJE okOliA
...............................535
10.1.Saobraaj i zagaenje
zraka.................................................535
10.2.Cestovna motorna vozila i zagaivanje
zraka.....................541
10.3.Mjere za smanjenje emisije izduvnih gasova cestovnih
vozila.....................................................................................549
10.4.Saobraaj i zagaenje
bukom...............................................553
10.5.Izvori zagaenosti bukom od cestovnog
saobraaja...........562
10.6.Mjere zatite zagaenja bukom od cestovnog saobraaja..566
10.7.Saobraaj i zagaenja auto
otpadom...................................572
10.8.Vibracije od saobraaja i uticaj na
okoli.............................575
LITERATURA
..................................................................................579
POPIS SLIKA
...................................................................................585
POPIS
TABELA.................................................................................596
POPIS PRILOGA
..............................................................................630
PRILOG 1: Istraivanje o poznavanju elemenata saobraajne
kulture u osnovnim
kolama..........................................................601
PRILOG 2: Postavljanje posebnih objekata na cesti radi
smirivanja brzine kretanja vozila pored osnovnih
kola................617
PRILOG 3: Pravilnik saobraajno/prometno obrazovnog
takmienja/natjecanja uenika osnovnih kola
Bosne i
Hercegovine.....................................................................633
PRILOG 4: Tabelarni prikaz bodovanja takmienja djece i izgled
i
zadaci na poligonu (praktini dio
takmienja)...............................647
