Presentation in SYROS Conference SIFA Erasmus+.pdf

8/20/2019 Presentation in SYROS Conference SIFA Erasmus+.pdf

1/12

Εθισμός στο διαδίκτυο: Έρευνα σε πέντε Ευρωπαϊκά σχολεία

Χλαπάνης Γεώργιος Ερρίκος1, Μηναΐδη Αθηνά2, Λουμάνη Μαρία3

1 Συντονιστής SIFA, Καθηγητής Πληροφορικής 2ου ΓΕΛ Κω

[email protected]

2 Καθηγήτρια Πληροφορικής 2ου ΓΕΛ Κω

[email protected]

3 Φιλόλογος 2ου ΓΕΛ Κω

[email protected]

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εισήγηση αυτή παρουσιάζει τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο προγράμματος

Erasmus+ που συντονίζει το 2ο ΓΕΛ Κω με θέμα την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο (πρόγραμμα Safe Internet For All -

SIFA ). Η συγκεκριμένη έρευνα εστίασε ειδικά στο πρόβλημα του διαδικτυακού εθισμού. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν μαθητές από 5 διαφορετικές χώρες της Ευρώπης και στην έρευνα που διεξήχθη

συμμετείχαν 660 μαθητές. Στην εργασία παρουσιάζονται ορισμένα ενδιαφέροντα αποτελέσματα, όπως οι σημαντικές

στατιστικά διαφορές μεταξύ των απαντήσεων των μαθητών από τις 5 χώρες, καθώς και μεταξύ των δύο φύλων. Τέλος

γίνεται προσπάθεια να δοθεί ερμηνεία για τις διαφορές αυτές που έχει να κάνει με διαφορά στην κουλτούρα των

χωρών και στον τρόπο χρήσης του διαδικτύου.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εθισμός στο διαδίκτυο, Συγκριτική έρευνα, Πρόγραμμα Erasmus+, Safe Internet For All-SIFA

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σημερινή Κοινωνία της Πληροφορίας, οι Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας

(ΤΠΕ) και ιδιαίτερα το διαδίκτυο έχουν εισχωρήσει με καταπληκτική δύναμη σε κάθε τομέα της

ανθρώπινης δραστηριότητας. Νέες λειτουργίες και εργαλεία, όπως αυτά που παρέχει ο επονομαζόμενος

παγκόσμιος ιστός 2.0 (web 2.0), μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στην εκπαίδευση και στη μάθηση με στόχο την κατάκτηση της γνώσης σε διάφορους τομείς του επιστητού. Και μια τέτοια

πραγματικότητα η εκπαιδευτική κοινότητα δεν μπορεί και δεν πρέπει να αγνοήσει.

Εντούτοις, όπως κάθε άλλη καινοτομία στην Επιστήμη και στην Τεχνολογία, η συγκεκριμένη

καινοτομία συνοδεύεται από τα μειονεκτήματά της, γι’ αυτό είναι σημαντικό για τη σχολική κοινότητα

(μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς) να μάθει και να καλλιεργήσει μια σωστή συμπεριφορά απέναντι στο

διαδίκτυο και τα ΤΠΕ εργαλεία. Οι περισσότεροι μαθητές αλλά και ορισμένοι εκπαιδευτικοί αγνοούν

εντελώς τους κινδύνους που αφορούν σε θέματα ασφάλειας, υγείας αλλά και ηθικής που σχετίζονται με

τη χρήση του διαδικτύου, γι’ αυτό είναι άμεσης προτεραιότητας η εξασφάλιση και η αποκατάσταση

κλίματος εμπιστοσύνης μέσα στη σύγχρονη Πληροφοριακή Βαβέλ.

Το 2ο ΓΕΛ Κω συντονίζει μία διακρατική συνεργασία στο πλαίσιο της δράσης ΚΑ2 (Στρατηγικές

Συμπράξεις αποκλειστικά μεταξύ σχολείων) των νέων προγραμμάτων Erasmus+ που επικεντρώνεται

στην εκπαίδευση και προετοιμασία μαθητών και καθηγητών, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν

τους κινδύνους του διαδικτύου. Ο τίτλος του προγράμματος (αρ. σύμβασης 2014-1- EL-KA201-001294)

είναι «Ασφαλές Διαδίκτυο για Όλους» (Safe Intenet for All - SIFA, 2015). Mέσα από τις δραστηριότητες

της σύμπραξης αυτού του προγράμματος γίνεται προσπάθεια για την καλλιέργεια της γνώσης, την

αύξηση της ετοιμότητας και τη μετάδοση μηνυμάτων για ένα ασφαλές διαδίκτυο. Οι μαθητές και οι

καθηγητές των σχολείων που συμπράττουν στο πρόγραμμα αυτό, συναντώνται από μία φορά σε κάθε

χώρα στα δύο χρόνια υλοποίησης του προγράμματος, εξετάζοντας κάθε φορά κάποια διαφορετική

διάσταση της προστασίας, της ασφάλειας και της ηθικής που αφορούν στη χρήση του διαδικτύου. Ήδη

http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/


2/12

πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσκεψη μαθητών και καθηγητών στην Αυστρία και στο σχολείο HAK

Ybbs με θέμα εργασίας τη διαδικτυακή εξάρτηση και θα ακολουθήσουν κι άλλες. Δεύτερη χώρα

επίσκεψης είναι η Νορβηγία (σχολείο Os vidaregåande skule) με θέματα που αφορούν την υγεία, όπως

κοινωνική απομόνωση, κατάθλιψη. Τρίτη χώρα η Σουηδία (σχολείο Fridagymnasiet) με θέμα την

προστασία από τους ιούς, από ανεπιθύμητη ηλεκτρονική αλληλογραφία και μηνύματα (spam), κλπ.

Τέταρτη -και συντονίστρια χώρα- η Ελλάδα (2ο ΓΕΛ Κω) θα ασχοληθεί με θέματα ηθικής όπως δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, λογοκλοπή, νομικά ζητήματα κλπ. και πέμπτη χώρα η Πολωνία

(σχολείο Liceum Ogólnokształcące im. P. Skargi) με θέμα την ασφάλεια και προστασία απέναντι σε

κινδύνους όπως ο εκφοβισμός μέσω του διαδικτύου (cyber bulling), η σεξουαλική παρενόχληση

(grooming) κλπ.

Πριν από κάθε συνάντηση προηγείται κατάλληλη προετοιμασία εκπαιδευτικών και μαθητών με

υλοποίηση έρευνας, παρουσιάσεις και ενημερώσεις, συλλογή στατιστικών στοιχείων, παρουσίαση

αποτελεσμάτων ερευνών κλπ. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων όλες οι ομάδες θα συμμετέχουν σε

δραστηριότητες σχετικές με το εξειδικευμένο θέμα κάθε φορά και μετά τις συναντήσεις αυτές θα

ακολουθούν παρουσιάσεις των αποτελεσμάτων και μια σειρά μαθημάτων οργανωμένων από μαθητές.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Στην αρθρογραφία εμφανίζονται πολλοί και διαφορετικοί όροι οι οποίοι σχετίζονται με την έννοια του εθισμού στο διαδίκτυο, όπως Συμπεριφορά Διαδικτυακής Εξάρτησης (Internet Addictive Behaviour),

Εθισμός στο Διαδίκτυο (Internet Addiction), Διαταραχή Εθισμού στο Διαδίκτυο (Internet Addiction

Disorder), Παθολογική Χρήση του Διαδικτύου (Pathological Internet Use), Προβληματική Χρήση του

Διαδικτύου (Problematic Internet Use), υπερβολική Χρήση του Διαδικτύου (Excessive Internet Use),

ψυχαναγκαστική χρήση του Διαδικτύου (Compulsive Internet Use), Εθισμός στο Κυβερνόχωρο

(cyberspace addiction), κλπ. (Widyanto & Griffiths, 2006; Davis, Flett & Besser, 2002; Hur, 2006).

Ωστόσο, ο όρος Διαταραχή Εθισμού στο Διαδίκτυο (Internet Αddiction Disorder - IAD) ή απλά

Διαδικτυακός Εθισμός (Internet Αddiction - ΙΑ) είναι αυτός που χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον

(Marzano, Lubkina & Truskovska, 2013). Η έννοια της διαδικτυακής εξάρτησης μπορεί να οριστεί ως

ένα πρότυπο συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από την απώλεια του ελέγχου της χρήσης του

διαδικτύου. Αυτή η συμπεριφορά ενδέχεται να οδηγεί σε απομόνωση και την εγκατάλειψη των κοινωνικών, ακαδημαϊκών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων ακόμη και την προσωπική υγιεινή και την

υγεία. Αποτελεί μια κατάσταση που προκαλεί σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική ή

ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του ατόμου ( Εθισμός στο Διαδίκτυο, n.d.).

Ως φαινόμενο συνήθως εμφανίζεται αρχικά σε εφήβους κατά την πρώιμη εφηβεία (10-14 ετών) ή και

σε μικρότερη ακόμη ηλικία. Είναι πιο έντονο κατά τη μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι

έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (>17 ετών).

Σποραδικά εμφανίζεται το πρόβλημα και σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπου κυρίως αφορά περιπτώσεις

υπέρμετρης ενασχόλησης με κοινωνική δικτύωση, διαδικτυακό τζόγο ή και πορνογραφία (Εθισμός στο

Διαδίκτυο, n.d.).

Εθισμός στο Διαδίκτυο εντοπίστηκε για πρώτη φορά από την Kimberly Young (1996), η οποία

ανέπτυξε ένα διαγνωστικό ερωτηματολόγιο για τον εθισμό στο Διαδίκτυο που βοηθάει στην αναγνώριση των βασικών συμπτωμάτων της διαταραχής και πολλοί ερευνητές χρησιμοποιούν ως βοήθημα για τις

μελέτες τους διεθνώς (Siomos, Dafouli, Braimiotis, Mouzas & Angelopoulos 2008;

Fisoun et al., 2012;

Barke, Nyenhuis, Kröner-Herwig, 2012; Tsimtsiou et al., 2013; Li, Zhang, Lu, Zhang & Wang, 2014).

Ακολούθησαν μελέτες που αφορούσαν τον Εθισμό στο Διαδίκτυο σε διάφορες χώρες του κόσμου

και μερίδα επιστημόνων πιστεύει ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο, ως μια κατάσταση που προκαλεί

σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική ή ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του ατόμου

( Εθισμός στο Διαδίκτυο, n.d.), είναι μια πραγματική δυσλειτουργία και προσπαθεί να την συμπεριλάβει

στη βίβλο (εγχειρίδιο) των ψυχιατρικών διαγνώσεων ( Healthyplace.com, 2015). Πολλοί ερευνητές

http://h/http://h/http://h/


3/12

θεωρούν πως πρόκειται για ένα εκτεταμένο φαινόμενο, ειδικά όσον αφορά χώρες της Ασίας όπως η

Κορέα, η Κίνα κλπ. Η Νότια Κορέα φαίνεται να αντιμετωπίζει πολύ σοβαρό πρόβλημα εθισμού των νέων

στο Διαδίκτυο, καθώς στο τέλος του 2006, από τα στατιστικά στοιχεία βρέθηκε πως σχεδόν 210.000

άνθρωποι στην ηλικία των 6-19 ετών (2,1% του πληθυσμού) πάσχουν από κάποιου είδους εθισμό στο

διαδίκτυο και έχουν ανάγκη θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης φαρμακευτικής αγωγής και/ή νοσηλεία

(Block, 2008; Ahn, 2007; Kim et al., 2006; Marzano, Lubkina, Truskovska, 2013). Στην Κίνα, οι Li et al. (2014) παρουσίασαν μια μελέτη της οποίας σκοπός ήταν να διερευνήσει τον εθισμό στο Διαδίκτυο σε ένα

εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα κινέζων μαθητών. Στην έρευνα συμμετείχαν 24.013 μαθητές από

διάφορες επαρχίες της Κίνας. Αν και μόνο το 54,2% των μαθητών είχαν πρόσβαση στο Διαδίκτυο, το

6,3% στο σύνολο του δείγματος παρουσίαζαν στοιχεία εθισμού. Μεταξύ των χρηστών του Διαδικτύου το

ποσοστό αυτό ανέβαινε στο 11,7%. Σύμφωνα με τη People’s Daily Online (2007), περισσότεροι από 10

εκατομμύρια νέοι άνθρωποι έχουν εθιστεί στο Διαδίκτυο και ειδική νομοθεσία θέτει περιορισμούς στη

χρήση των υπολογιστών από τους νέους. Στην Ινδία, σε μια πρώτη προσπάθεια για τη μελέτη του

διαδικτυακού εθισμού μεταξύ μαθητών, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 621 μαθητών από

έξι σχολεία βρέθηκε πως το 11,8% των μαθητών παρουσίαζαν συμπτώματα διαδικτυακού εθισμού

(Yadav, Banwari, Parmar & Maniar, 2013).

Πάντως η κάθε χώρα ανιχνεύει, αναγνωρίζει και παίρνει μέτρα αντιμετώπισης με διαφορετική

προσεγγιστική βάση και ανάλογα με το πολιτιστικοκοινωνικό της υπόβαθρο και ορισμένες χώρες

δημιούργησαν ένα ολοκληρωμένο Ρυθμιστικό Σχέδιο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εθισμού

στο Διαδίκτυο με διαγνωστικά και θεραπευτικά προγράμματα κυρίως για τους εφήβους αλλά και ειδικά

ενδονοσοκομειακά θεραπευτικά προγράμματα σε όλη τη χώρα. Στην Ιαπωνία και τη Γερμανία,

χρησιμοποιούν κέντρα αποτοξίνωσης για τα παιδιά που εντοπίζονται σε κίνδυνο εθισμού στο διαδίκτυο.

Στην Ιταλία, αναπτύχθηκαν ενδονοσοκομειακά προγράμματα με εναλλακτικές θεραπείες με εστίαση στο

θέατρο, ώστε να αναδύονται και να αξιοποιούνται τα συναισθήματα ενός εξαρτημένου στο Διαδίκτυο.

Στη Γαλλία, δεν μιλάμε τόσο πολύ για παθολογικό εθισμό στο Διαδίκτυο, αλλά σε γενικές γραμμές

δίνεται έμφαση στην προσχολική εκπαίδευση και πρόληψη (Young, 2015).

Στην Ελλάδα, το 2008 παρουσιάστηκαν αποτελέσματα έρευνας που είχε στόχο τη διερεύνηση του

εθισμού στο Διαδίκτυο μεταξύ των Ελλήνων μαθητών, ηλικίας 12 έως 18 ετών (Siomos et al., 2008). Το

δείγμα αποτελούσαν 2.200 μαθητές, από 85 σχολεία στη Θεσσαλία. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως το 70,8% των εφήβων είχαν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και το ποσοστό των εθισμένων στο

Διαδίκτυο μεταξύ των χρηστών του Διαδικτύου στην Κεντρική Ελλάδα ήταν στο 8,2%, και αφορούσε

κυρίως τα αγόρια που παίζουν online παιχνίδια και επισκέπτονται Internet café. Έρευνα των Fisoun et al.

το 2012 με ανάλογο θέμα που αφορούσε τους εφήβους του νησιού της Κω έδειξε ότι το 7.2% των

αγοριών και το 5.1% των κοριτσιών παρουσίαζε συμπεριφορές που είχαν στοιχεία εθισμού στο

διαδίκτυο.

Μια δεκαετία μετά, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο τεχνολογικό τοπίο, με ακόμη μεγαλύτερη

διείσδυση του διαδικτύου, η ανάγκη ενημέρωσης και προστασίας των μαθητών από τους κινδύνους της

υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου αναδεικνύεται επιτακτική. Το πρόβλημα είναι πολύ πιθανό να γίνει

πιο διαδεδομένο και με διαφορετικές μορφές όσο η τεχνολογία εξελίσσεται και οι συνήθειες των

ανθρώπων αλλάζουν.

ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ SIFA Όλα τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν σε έναν έντονο προβληματισμό σχετικά με τη χρήση του

διαδικτύου και αναμφίβολα συνηγορούν αφενός μεν στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων αλλά και

αποτελεσμάτων που απορρέουν από την υπερβολική χρήση του Διαδικτύου, αφετέρου δε στην ανάγκη,

που ανακύπτει, να καλλιεργήσει η σχολική κοινότητα (μαθητές, εκπαιδευτικοί αλλά και γονείς) τη σωστή

συμπεριφορά απέναντι στους κινδύνους που αφορούν στο Διαδίκτυο.


4/12

Για το θέμα αυτό και μέσα από ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης αποτυπώνεται

συμπερασματικά η απουσία αποτελεσματικής εκπαιδευτικής πολιτικής για την Ελλάδα. Φαίνεται ότι δεν

έχει γίνει κατανοητός ή αποδεκτός ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει μια συνεχής υποστήριξη και

επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και ειδικότερα των στελεχών της εκπαίδευσης για τη βελτίωση της

ποιότητας της παρερχόμενης εκπαίδευσης, και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές επαρκείς

έρευνες.

Στην πρώτη, λοιπόν, διακρατική συνάντηση των καθηγητών στο πλαίσιο του Ερευνητικού

Προγράμματος Erasmus+ KA2 “SIFA”, που έλαβε χώρα στην Κω το Νοέμβριο 2014, ελήφθησαν υπόψη

όλα τα παραπάνω και αποφασίστηκε η διεξαγωγή σχετικής έρευνας. Οι αλλαγές στη χρήση και τη

διείσδυση του διαδικτύου στις καθημερινές δραστηριότητες των μαθητών είναι ραγδαίες. Οι διαφορές

μεταξύ των χωρών επίσης φαίνεται ότι μάλλον είναι σημαντικές και αξίζει να εξεταστούν. Η έρευνα

πραγματοποιείται πριν και μετά από κάθε συνάντηση μαθητών στο πλαίσιο του προγράμματος, θα

συγκρίνονται τα αποτελέσματα πριν και μετά τις δραστηριότητες και θα αξιολογούνται. Τα ερευνητικά

ερωτήματα που αποφασίστηκαν, συνδέονται άμεσα με τον παραπάνω προβληματισμό και βέβαια την

υλοποίηση του προγράμματος και την επίτευξη των στόχων του.

Ειδικά για το θέμα της πρώτης συνάντησης μαθητών και εκπαιδευτικών, που πραγματοποιήθηκε

στην Αυστρία με θέμα “Εθισμός στο Διαδίκτυο” τα ερευνητικά ερωτήματα διατυπώθηκαν ως εξής

(ανάλογα διατυπώθηκαν και τα ερωτήματα που αφορούν τις άλλες ενότητες του προγράμματος):

1ο Γνωρίζουν οι μαθητές των πέντε σχολείων τι είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο;

2ο Έχουν βιώσει/βιώνουν οι μαθητές μας εθισμό;

3ο Γνωρίζουν οι μαθητές ποιες είναι οι σωστές ενέργειες που πρέπει να γίνουν σε περίπτωση που

κάποιος έχει εθιστεί;

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝΗ ομάδα εργασίας του 2ου ΓΕΛ Κω, ως κύριου φορέα-συντονιστή του προγράμματος, σε συνεργασία

και με τις αντίστοιχες ομάδες των άλλων τεσσάρων χωρών (Νορβηγία, Σουηδία, Πολωνία και Αυστρία)

διερεύνησε, μελέτησε και παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με το θέμα της πρώτης

συνάντησης, ώστε να κατασκευαστεί ερωτηματολόγιο που να οδηγεί στην εξέταση των παραπάνω

ερευνητικών ερωτημάτων. Το ερωτηματολόγιο αποφασίστηκε να παρουσιαστεί για όλους στα Αγγλικά που είναι η γλώσσα εργασίας του προγράμματος και συμπληρώθηκε στο μάθημα των Αγγλικών για τις

χώρες της Ελλάδας, της Αυστρίας και της Πολωνίας προκειμένου να μην υπάρχουν προβλήματα με την

ερμηνεία των όρων που χρησιμοποιήθηκαν, ενώ για τη Νορβηγία και τη Σουηδία αυτό δε θεωρήθηκε

απαραίτητο. Η κατασκευή του ερωτηματολογίου έγινε με google forms ( Ερωτηματολόγιο SIFA, 2015) για

να γίνει η συμπλήρωση ηλεκτρονικά και αυτοματοποιημένα η συλλογή των απαντήσεων. Οι

περισσότερες ερωτήσεις ήταν πολλαπλής επιλογής τύπου Likert τετράβαθμης κλίμακας (Cohen, Manion

& Morrison 2008) προκειμένου να “πάρουν θέση” οι μαθητές για τα θέματα, ενώ σε κάποιες ερωτήσεις

ελέγχου δόθηκε η δυνατότητα να επιλέξουν ελεύθερα όσα στοιχεία ήθελαν. Η επεξεργασία των

δεδομένων και η ανάλυση τους έγινε με χρήση του προγράμματος SPSS (έκδοση 22.0). Ακόμη

επιλέχθηκε να γίνει έλεγχος του Χ2, για την διερεύνηση στατιστικά σημαντικών διαφορών στις

απαντήσεις. Το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας είναι p=0,05, αλλά εξετάστηκαν και περιπτώσεις που ήταν p=0,01.

Στην έρευνα συμμετείχαν τελικά 660 μαθητές, από τις 5 χώρες, 117 ήταν από την Αυστρία (18%),

227 από την Ελλάδα (34%), 171 από τη Νορβηγία (26%), 75 από την Πολωνία (11%) και 70 από τη

Σουηδία (11%). Οι ηλικίες ήταν κυρίως στο φάσμα 15-16 (335 μαθητές, 51%) και 17-18 (278 μαθητές

42%). Τα αγόρια ήταν 338 (51%) και τα κορίτσια ήταν 322 (49%). Ενδιαφέρον παρουσίασε η απάντηση

των μαθητών στην ερώτηση πόσο συχνά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, καθώς το 40% δήλωσε ότι το

χρησιμοποιεί καθημερινά ενώ το 51% πολλές φορές τη μέρα. Ενώ σε κατάλληλη ερώτηση απάντησαν ότι

κάθε φορά που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο μόνο οι 54 (8%) παραμένουν συνδεδεμένοι λιγότερο από 1


5/12

ώρα, οι 203 (31%) από 1-2 ώρες, οι 286 (43%) 2-5 ώρες και οι 117 (18%) παραμένουν συνδεδεμένοι

πάνω από 5 ώρες.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΚατά τη στατιστική ανάλυση των απαντήσεων των μαθητών φάνηκαν κάποιες βασικές διαφορές που

έχουν να κάνουν με τη χώρα προέλευσης, που σε κάποιο βαθμό ήταν μάλλον αναμενόμενες. Εξετάζοντας

για παράδειγμα την απάντησή των μαθητών στην ερώτηση: “πόσο συχνά χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο;”

(how often do you use the internet?), καταγράφηκε σημαντική διαφορά μεταξύ των χωρών και οι μαθητές

από τη Νορβηγία και τη Σουηδία χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πολύ πάνω από το μέσο όσο των 5 χωρών,

κάπως περισσότερο οι μαθητές από την Αυστρία, στο μέσο όρο οι της Πολωνίας και λιγότερο από όλους

οι μαθητές από την Ελλάδα (X2 =123.996, df=12, p=.000). Ανάλογα με πριν, όσον αφορά το χρόνο

χρήσης του διαδικτύου από τους μαθητές (Πίνακας 1 και Πίνακας 2), είναι πολύ παραπάνω για Νορβηγία

και Σουηδία, στο μέσο όρο για Αυστρία και Πολωνία και λιγότερο για τους μαθητές από την Ελλάδα (X2

=104.886, df=12, p=.000).

Στην Αυστρία, όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα αυτά, έγινε συζήτηση με μαθητές και

καθηγητές και φάνηκαν ορισμένοι από τους λόγους για τους οποίους υπάρχουν διαφορές. Ειδικά στη

Νορβηγία και τη Σουηδία υπάρχει μεγαλύτερη διείσδυση του διαδικτύου και των εφαρμογών αυτού στο

σχολείο και την κοινωνία. Στο σχολείο για παράδειγμα όλες οι εργασίες γίνονται στον υπολογιστή, πολλές συνεργατικά με χρήση υπολογιστικής νέφους, δε χρησιμοποιούνται καν βιβλία σε έντυπη μορφή

πια, όλα είναι σε ηλεκτρονική μορφή. Επιπλέον, ειδικά στις χώρες αυτές υπάρχουν κλιματολογικές και

άλλες συνθήκες αρκετά διαφορετικές, μεγάλες αποστάσεις, σε αρκετές περιπτώσεις μαθητών το

διαδίκτυο είναι η μόνη διέξοδος για κοινωνικοποίηση. Μέσα από τη συζήτηση αυτή φάνηκε ότι θα ήταν

χρήσιμο να γίνουν αλλαγές στα επόμενα ερωτηματολόγια που θα σχετίζονται με άλλους κινδύνους του

διαδικτύου, προκειμένου να βγουν χρήσιμα συμπεράσματα όσον αφορά το προφίλ των μαθητών. Θα

προστεθούν ερωτήσεις προκειμένου να εξεταστούν ποιοτικά στοιχεία της χρήσης του διαδικτύου, όπως

πόσο χρόνο αφιερώνουν για εργασίες σχολείου και πόσο για διασκέδαση/επικοινωνία.

Έχει ενδιαφέρον ότι δεν υπήρχε κάποια σημαντική διαφορά όσον αφορά τη συσχέτιση στοιχείων της

χρήσης του διαδικτύου με άλλα βασικά χαρακτηριστικά των μαθητών (πχ. ηλικία ή φύλο). Αυτό έρχεται

σε αντίθεση με το αποτέλεσμα της έρευνας των Siomos et al. (2008) που αναφέρθηκε παραπάνω, ίσως γιατί η διείσδυση του διαδικτύου έχει πλέον προχωρήσει και στα δύο φύλα. Για την ηλικία πάντως ήταν

μάλλον αναμενόμενο, καθώς οι ηλικίες των μαθητών ήταν αρκετά κοντά και η πλειοψηφία τους ήταν

15-16 ή 17-18 ετών.

Προκειμένου να εξεταστεί το πρώτο ερευνητικό ερώτημα, αν γνωρίζουν οι μαθητές τι είναι ο

εθισμός στο διαδίκτυο, υπήρχε άμεση ερώτηση (γνωρίζετε τι σημαίνει ψηφιακός εθισμός;) αλλά και

ερώτηση για να ελεγχθεί κατά πόσο πράγματι γνώριζαν τι σημαίνει. Όπως φάνηκε δεν υπήρχε σημαντική

διαφορά στις απαντήσεις των μαθητών εξετάζοντας βασικά χαρακτηριστικά τους όπως χώρα προέλευσης,

φύλο και ηλικία και περίπου 65% δήλωσαν ότι γνώριζαν τον όρο και το φαινόμενο, περίπου 20%

γνώριζαν πάνω κάτω, 7% μάλλον δε γνώριζαν και 8% σίγουρα δε γνώριζαν. Μέσα από τις απαντήσεις

των μαθητών στην ερώτηση ελέγχου (Σχήμα 1) φάνηκε ότι απάντησαν ειλικρινά. Μέσα από αυτό το

συγκεκριμένο αποτέλεσμα αναδεικνύεται ένας από τους στόχους του προγράμματος: η ενημέρωση του ποσοστού των μαθητών που δε γνώριζαν ή μάλλον δε γνώριζαν (συνολικά 15% περίπου) για το θέμα του

εθισμού και οι δράσεις των σχολείων στο πλαίσιο του προγράμματος SIFA θα εστιάσουν σε αυτό τους

επόμενους μήνες (Σχήμα 2).


6/12

Πίνακας 1: Διασταύρωση αποτελεσμάτων Χώρα προέλευσης σε σχέση με την απάντηση για τη χρήση του διαδικτύου.

Προκειμένου να εξεταστεί το ερευνητικό ερώτημα της βίωσης της εμπειρίας του φαινομένου του ψηφιακού εθισμού από τους μαθητές των σχολείων, δόθηκαν προς απάντηση εννέα διαφορετικές

ερωτήσεις βασισμένες σε ψυχολογικά τεστ ( HealthyPlace.com, n.d.; Young 1996)

αλλά προσαρμοσμένα

στις ανάγκες του προγράμματος. Ενδεικτικές σχετικές ερωτήσεις που υπήρχαν στο ερωτηματολόγιο

ήταν:

1. Πόσο συχνά χάνετε τον ύπνο σας λόγω των νυχτερινών σας συνδέσεων στο διαδίκτυο;

2. Πόσο συχνά προσπαθείτε να “κόψετε” το χρόνο που αφιερώνετε στο διαδίκτυο και αποτυγχάνετε;

3. Πόσο συχνά επιλέγετε να περάσετε το χρόνο σας στο διαδίκτυο από το να βγείτε έξω με φίλους;

4. Πόσο συχνά προσπαθείτε να κρύψετε πόσο χρόνο ήσασταν συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο;

5. Πόσο συχνά νιώθετε νευρικοί και στενοχωρημένοι και μόλις συνδεθείτε αλλάζει η διάθεσή σας;

Πίνακας 2: Αποτελέσματα Χ 2 από το SPSS για τη συσχέτιση που παρουσιάζεται στον Πίνακα 1.


7/12

Σχήμα 1:

Αποτελέσματα από την απάντηση των μαθητών στην ερώτηση ελέγχου για το πότε κάποιος θεωρείται ότι είναι εθισμένος στο διαδίκτυο.

Το συνολικό αποτέλεσμα από τις απαντήσεις των μαθητών ήταν μάλλον λιγότερο από αυτό που θα

περίμενε κανείς λόγω της αύξησης της χρήσης και γενικά της διείσδυσης του διαδικτύου στις

δραστηριότητες των μαθητών. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι 660 μαθητές των πέντε σχολείων σχετικά

σπάνια βιώνουν καταστάσεις σαν αυτές που περιγράφονται στις παραπάνω ερωτήσεις που θεωρούνται

ότι αποτελούν μια ένδειξη για εθισμό. Παρόλα αυτά πάντως υπάρχει ένα ποσοστό (που είναι μάλλον

σημαντικό), που συχνά ενεργεί ή αισθάνεται με τρόπο που μπορεί να σχετίζεται με εθισμό στο διαδίκτυο.

Ειδικότερα συχνά/πολύ συχνά απάντησε το 16% και πάντα το 3% στην ερώτηση 1, συχνά/πολύ συχνά το

17% και πάντα το 3% στην ερώτηση 2, αντίστοιχα το 6% και το 3% στην ερώτηση 3, το 5% και το 1%

στην ερώτηση 4 και το 6% και το 2% στην ερώτηση 5. Τα ποσοστά αυτά είναι κοντά και μάλλον

παραπάνω από αυτά προηγούμενων ερευνών (όπως των Siomos et al. 2008), αλλά μάλλον λιγότερο από αυτό που θα περίμενε κανείς λόγω της προαναφερόμενης αύξησης της χρήσης του διαδικτύου από τους

μαθητές.


8/12

Σχήμα 2: Ιστόγραμμα με τις βαθμολογίες των απαντήσεων των μαθητών στην ερώτηση ελέγχου για το πότε

κάποιος θεωρείται ότι είναι εθισμένος στο διαδίκτυο και περιοχή λανθασμένων απαντήσεων που θα επιδιωχθεί να

διορθωθεί (κόκκινο πλαίσιο).

Μέσα από αυτό το αποτέλεσμα αναδεικνύεται ένας ακόμη από τους στόχους του προγράμματος: η

μείωση του ποσοστού των μαθητών που βιώνουν συχνά/πολύ συχνά ή και συνεχώς τις παραπάνω καταστάσεις που μπορούν να συσχετιστούν με ενδείξεις εθισμού και οι δράσεις των σχολείων στο

πλαίσιο του προγράμματος SIFA θα εστιάσουν και σε αυτόν τον τομέα τους επόμενους μήνες.

Εξετάστηκαν πιθανές συσχετίσεις των απαντήσεων που δόθηκαν με βασικά χαρακτηριστικά των

μαθητών. Αποτυπώθηκε σημαντική στατιστικά διαφορά στους μέσους όρους των απαντήσεων των

μαθητών από τις 5 χώρες, όσον αφορά συνολικά τους δείκτες «εθισμού» που μελετήθηκαν. Είναι

περισσότερο για τους μαθητές από Σουηδία (1.66) και Πολωνία (1.65), στο μέσο όρο για Ελλάδα (1.60)

και Νορβηγία (1.59) και λιγότερο για Αυστρία (1.47) (X2 = 2.277, df=4, p=.021). Ακόμη, υπάρχει

σημαντική διαφορά μεταξύ των μαθητών των διαφορετικών χωρών όσον αφορά τη συχνότητα με την

οποία χάνουν τον ύπνο τους εξ’ αιτίας της χρήσης του διαδικτύου (ερώτηση 1): Είναι περισσότερο για

Ελλάδα, Νορβηγία και Σουηδία και λιγότερο για Αυστρία και Πολωνία (X2 =39.338, df=12, p=.003).

Μέσα από την ανάλυση φάνηκε ακόμη μια σημαντική συσχέτιση που έχει να κάνει με το φύλο των

μαθητών όσον αφορά τις ερωτήσεις 3 και 4, αν και ειδικά για το σχολείο της Ελλάδας αυτό δεν ισχύει.

Στο συνολικό πάντως δείγμα εμφανίζεται σημαντική διαφορά στις απαντήσεις των μαθητών, ανάλογα με

το φύλο τους. Τα αγόρια προτιμούν πιο συχνά να ασχοληθούν με το διαδίκτυο παρά να βγουν με τους

φίλους τους (X2 =11.520, df=3, p=.009) και τα κορίτσια προσπαθούν να κρύψουν τη χρήση του

διαδικτύου που κάνουν περισσότερο από τα αγόρια (X2 =14.288, df=3, p=.003).

Στη συνάντηση της Αυστρίας όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα αυτά, έγινε συζήτηση με

μαθητές και καθηγητές με σκοπό να ερμηνευτούν τα ευρήματα αυτά και να βρεθούν κάποιοι από τους

λόγους για τους οποίους εμφανίζονται αυτές οι στατιστικά σημαντικές διαφορές. Για την ερώτηση 1 και

το θέμα του ύπνου η έκπληξη ήταν βασικά η εμφάνιση του σχολείου της Ελλάδας στις πρώτες θέσεις και

αυτό ερμηνεύτηκε (κάπως) ως αποτέλεσμα πολιτιστικής διαφοράς, ως πιθανή διαφορά κουλτούρας και

συνηθειών, καθώς οι μαθητές από την Ελλάδα γενικότερα πάνε για ύπνο πιο αργά από τους συμμαθητές

τους από τις βορειότερες χώρες. Όσον αφορά τις διαφορές στις απαντήσεις μεταξύ των φύλων, φάνηκε ότι μάλλον οφείλεται στη διαφορετική χρήση του διαδικτύου που συνήθως κάνουν τα αγόρια αυτής της

ηλικίας από τα κορίτσια, καθώς ίσως και από το διαφορετικό βαθμό ωριμότητας των δύο φύλων. Φάνηκε

ότι η χρήση του διαδικτύου που γίνεται από τα κορίτσια είναι διαφορετική από αυτή που γίνεται από τα

αγόρια και τα αγόρια προσανατολίζονται στη χρήση του διαδικτύου περισσότερο για παιχνίδια και

αρέσκονται να υπερηφανεύονται για τις επιδόσεις τους σε αυτά, ενώ τα κορίτσια ασχολούνται

περισσότερο με τα κοινωνικά δίκτυα και τα ψώνια. Είναι πιο ενδιαφέρον για τα κορίτσια να βγουν με τις

φίλες τους από το να σχολιάσουν τα ίδια θέματα διαδικτυακά, ενώ μάλλον προτιμούν να κρύψουν τις

αγορές ή την έρευνα αγοράς που έχουν κάνει.


9/12

Σχήμα 3: Οι απαντήσεις των μαθητών στην ερώτηση για τις σωστές ενέργειες που πρέπει να γίνουν αν

εντοπιστεί κάποιος με συμπτώματα εθισμού.

Σχήμα 4: Ιστόγραμμα με τη βαθμολογία των απαντήσεων των μαθητών του 2ου ΓΕΛ Κω στην ερώτηση για

τις σωστές ενέργειες που πρέπει να γίνουν αν εντοπιστεί κάποιος με συμπτώματα εθισμού.

Προκειμένου να εξεταστεί το τελευταίο ερευνητικό ερώτημα του κατά πόσο γνωρίζουν οι μαθητές

ποιες είναι οι σωστές ενέργειες που πρέπει να γίνουν σε περίπτωση που κάποιος έχει εθιστεί,

κατασκευάστηκε ερώτηση ελέγχου για να εξεταστεί ο βαθμός που οι μαθητές γνωρίζουν ποια θα ήταν η

πρώτη ενέργεια και γενικά σωστές ενέργειες, όπως φαίνεται από το Σχήμα 3. Από την ανάλυση φάνηκε

ότι υπάρχει σημαντική στατιστικά διαφορά στις απαντήσεις των μαθητών από τις 5 χώρες, όσον αφορά

την επιλογή των κατάλληλων ενεργειών. Οι μαθητές από την Ελλάδα και την Αυστρία επιλέγουν πιο

σωστές ενέργειες, οι μαθητές από τη Νορβηγία τις λιγότερο σωστές και οι μαθητές από Σουηδία και

Πολωνία είναι κάπου στη μέση (X2 = 114.119, df=32, p=.000). Οι διαφορές αυτές δεν ερμηνεύτηκαν

Σημασία δόθηκε στο μικρό έστω ποσοστό των μαθητών που δεν απαντάει σωστά και η μείωση αυτού του

ποσοστού αποτελεί άλλον ένα από τους βασικούς στόχους του προγράμματος. Στη συνέχεια του

προγράμματος θα γίνουν προσπάθειες για τη μείωση του ποσοστού των λανθασμένων απαντήσεων. Στο

Σχήμα 4 εμφανίζεται το ιστόγραμμα με τη βαθμολογία των απαντήσεων των μαθητών του ελληνικού

σχολείου και με κόκκινο χρώμα επισημαίνεται η περιοχή των λανθασμένων απαντήσεων που θα γίνει

προσπάθεια να μειωθεί.


10/12

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα σχολεία από πέντε χώρες της Ευρώπης

(Αυστρία, Ελλάδα, Νορβηγία, Πολωνία και Σουηδία) με θέμα τη διαδικτυακή εξάρτηση έδειξε

ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία. Πρώτα πρώτα η χρήση του διαδικτύου είναι εξαιρετικά μεγάλη (91% το

χρησιμοποιεί καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά), ενώ πάνω από το 60% των μαθητών παραμένει

συνδεδεμένο για ώρες. Φάνηκαν σημαντικές στατιστικά διαφορές στη συμπεριφορά των μαθητών

ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους, αλλά αυτό ερμηνεύεται σε κάποιο βαθμό με τη διαφορά στη

διείσδυση του διαδικτύου και των εφαρμογών αυτού στο σχολείο και την κοινωνία (στη Νορβηγία και τη

Σουηδία ειδικά είναι παραπάνω). Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν υπήρχε κάποια σημαντική διαφορά όσον

αφορά τη συσχέτιση στοιχείων της χρήσης του διαδικτύου με άλλα βασικά χαρακτηριστικά των μαθητών

(πχ. ηλικία ή φύλο), σε αντίθεση με το αποτέλεσμα της έρευνας των Siomos et al. (2008).

Ένα ποσοστό 15% περίπου δε γνώριζε για το συγκεκριμένο πρόβλημα, ενώ εξετάζοντας τις

απαντήσεις των μαθητών σε ερωτήσεις που αποτελούν ένδειξη “εθισμού” (Young 1996), το ποσοστό των

μαθητών που κινδυνεύουν είναι μάλλον λιγότερο από αυτό που θα περίμενε κανείς λόγω της αύξησης της

χρήσης και γενικά της διείσδυσης του διαδικτύου στις δραστηριότητες των μαθητών. Ανάλογο περίπου ή

λίγο αυξημένο σε σχέση με αυτό της έρευνας του 2008 των Siomos et al. Εξετάστηκαν πιθανές

συσχετίσεις των απαντήσεων που δόθηκαν με βασικά χαρακτηριστικά των μαθητών και φάνηκε ότι υπάρχει σημαντική στατιστικά διαφορά στους μέσους όρους των απαντήσεων των μαθητών από τις 5

χώρες, όσον αφορά συνολικά τους δείκτες «εθισμού» που μελετήθηκαν. Είναι περισσότερο για τους

μαθητές από Σουηδία και Πολωνία, στο μέσο όρο για Ελλάδα (παρά τη μειωμένη σχετικά χρήση) και

Νορβηγία (παρά την αυξημένη χρήση) και λιγότερο για Αυστρία. Οι διαφορές ερμηνεύτηκαν με βάση τη

διαφορετική χρήση και πολιτιστικές διαφορές που υπάρχουν. Ανάλογες διαφορές υπήρχαν στις

απαντήσεις μεταξύ των φύλων, κάτι που οφείλεται στη διαφορετική χρήση του διαδικτύου που κάνουν τα

αγόρια αυτής της ηλικίας από τα κορίτσια, καθώς ίσως και από το διαφορετικό βαθμό ωριμότητας των

δύο φύλων. Τα αγόρια ασχολούνται περισσότερο με online παιχνίδια, ενώ τα κορίτσια με δραστηριότητες

επικοινωνίας και αγορών, μια ερμηνεία που είναι συνεπής με τα αποτελέσματα της έρευνας των Fisoun et

al. (2012) που έγινε σε έφηβους της Κω.

Όσον αφορά το ερευνητικό ερώτημα κατά πόσο γνωρίζουν οι μαθητές ποιες είναι οι σωστές ενέργειες που πρέπει να γίνουν σε περίπτωση που κάποιος έχει εθιστεί, μαθητές από τα σχολεία της

Ελλάδας και της Αυστρίας γνωρίζουν καλύτερα, οι μαθητές από τη Νορβηγία το λιγότερο από όλους και

οι μαθητές από Σουηδία και Πολωνία είναι κάπου στη μέση.

Σύμφωνα με τους ερευνητές Chou, Condron & Bellandet (2005), Caldwell και Cunningham (2010) η

πρόληψη είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση του εθισμού. Συγκεκριμένα οι Chou et al. (2005)

πρότειναν να ξεκινήσουν προγράμματα αναγνώρισης και πρόληψης, κυρίως εντός του σχολείου, δίνοντας

μεγάλη βαρύτητα στον ρόλο των εκπαιδευτικών αλλά και της ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας.

Πληροφορίες σχετικά με τα συμπτώματα του διαδικτυακού εθισμού και πηγές παραπομπής θα πρέπει να

είναι άμεσα διαθέσιμες σε σχολικούς σύμβουλους, καθηγητές και το προσωπικό των σχολείων και τους

γονείς. Είναι χρέος του σχολείου να προετοιμάσει τους μαθητές να χρησιμοποιούν την τεχνολογία με

αυτοέλεγχο και ισορροπία. Στο πλαίσιο αυτό κινείται το 2ο ΓΕΛ Κω και το πρόγραμμα SIFA που συντονίζει αναμένεται ότι θα δημιουργήσει τις ευκαιρίες σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να

αναγνωρίζουν τους κινδύνους στο διαδίκτυο και να αντιληφθούν πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη γι’

αυτήν την εκπαίδευση. Οι μαθητές θα ανακαλύψουν το γνήσιο διάλογο και τη γνώση που απαιτεί η

κριτική επιλογή και η αξιοποίηση των πληροφοριών. Ανάμεσα στα άλλα αναμένεται ότι θα προαγάγει

καινοτόμες πρακτικές στην εκπαίδευση, συνεργατική μάθηση και την ενεργοποίηση της νόησης, με κύριο

σκοπό την αποκατάσταση κλίματος ασφαλείας στη μαθητική κοινότητα και εμπιστοσύνης στη χρήση του

διαδικτύου, ασφάλεια και εμπιστοσύνη που πηγάζει από τη γνώση.


11/12

ΑΝΑΦΟΡΕΣAhn, D.H. (2007). Korean policy on treatment and rehabilitation for adolescents’ internet addiction.

International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction; Seoul, Korea.

Barke, A., Nyenhuis, N., Kröner-Herwig, B. (2012). The German version of the internet addiction

test: a validation study. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking,15(10): 534-542.

Block J. J. (2008). Issues for DSM-V: internet addiction. Am J Psychiatry, 165, 306–307. Widyanto

L & Griffiths M, ‘Internet Addiction’: A Critical Review, Published online: 1 March 2006, Springer

Science + Business Media, Inc. 2006.

Caldwell, C. D., & Cunningham, T. J. (2010). Internet addiction and students: Implications for school

counselors. Retrieved from http://counselingoutfitters.com/vistas/vistas10/Article_61.pdf

Chou, C., Condron, L., & Belland, J.C. (2005). A review of the research on internet addiction.

Educational Psychology Review, 17(4), 363-388.

Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K., (2008). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Μτφρ.

Σταύρος Κυρανάκης, Ματίνα Μαυράκη, Χρυσούλα Μητσοπούλου, Παναγιώτα Μπιθαρα & Μανια

Φιλοπούλου. Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα.

Davis, R., Flett, G., & Besser, A. (2002). Validation of a new scale for measuring problematic

internet use: Implications for preemployment screening. CyberPsychology and Behavior, 5 (4), 331–345.

Fisoun, V., Floros, G., Geroukalis, D., Ioannidi, N., Farkonas, N., Sergentani, E., Angelopoulos, N.,

Siomos, K. (2012). Internet addiction in the Island of Hippocrates: The associations between internet

abuse and adolescent off line behaviours. Child and Adolescent Mental Health, 17 (1), 37–44.

HealthyPlace.com - Trusted Mental Health Information and Support. (n.d.). Ανακτήθηκε 2 Γενάρη

2015, από τη διεύθυνση http://www.healthyplace.com/

Hur, M. (2006). Demographic, habitual, and socioeconomic determinants of internet addiction

disorder: An empirical study of Korean teenagers. CyberPsychology and Behavior, 9 (5), 514–525.

Kim, K., Ryu, E., Chon, M., Yeun, E., Choi, S., Seo, J., Nam, B-W. (2006). Internet addiction in

Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: A questionnaire survey.

International Journal of Nursing Studies, 43(2), 185-192.

Li, Y., Zhang, X., Lu, F., Zhang, Q. & Wang, Y. (2014). Internet addiction among elementary and middle school students in China: a nationally representative sample study.

Cyber Psychology, Behavior &

Social Networking , 17(2), 111.

Marzano, G., Lubkina, V., Truskovska, Z. (2013). Cyberspace’s threats: a pedagogical perspective on

Internet addiction, violence and abuse,

Retrieved January 02, 2015

from

http://www.siped.it/wp-content/uploads/2013/12/Pagine-da-pedagogia_oggi_2-2013-26092013-13.pdf

Safe Intenet for All - SIFA.

Ιστοσελίδα

του προγράμματος . (2015). Ανακτήθηκε 10 Γενάρη 2015, από

τη διεύθυνση http://www.sifaplus.eu

Siomos, K., Dafouli, E., Braimiotis, D., Mouzas, O. & Angelopoulos, N. (2008). Internet addiction

among Greek adolescent students. Cyberpsychology & Behavior, 11, 653-657.

Tsimtsiou, Z., Haidich, A., Kokkali, S., Dardavesis, T., Young, K.S., Arvanitidou M. (2013). Greek

Version of the Internet Addiction Test: A Validation Study, Published online: 4 December 2013, Springer Science+Business Media New York 2013.

Yadav, P., Banwari, G., Parmar, C., & Maniar, R. (2013). Internet addiction and its correlates among

high school students: A preliminary study from Ahmedabad, India. Asian journal of psychiatry, 6 (6), 500.

Young, K. S., (1996).

Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder , Published in

Cyber Psychology and Behavior, Vol. 1 No. 3., pages 237-244, Paper presented at the 104th annual

meeting of the American Psychological Association, Toronto, Canada, August 15, 1996.

http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/


12/12

Young,

K.S. (2015). http://netaddictionrecovery.blogspot.gr/, Reflections on the first International

Congress on Internet Addiction Disorders - Cultural and Clinical Perspectives Center for Internet

Addiction. (n.d.). Retrieved January 10, 2015, from http://netaddictionrecovery.blogspot.gr/

Εθισμός

στο Διαδίκτυο. (n.d.). Ανακτήθηκε 10 Γενάρη 2015, από τη διεύθυνση

http://el.wikipedia.org/wiki/Εθισμός_στο_Διαδίκτυο.

Ερωτηματολόγιο

SIFA. (2015). Ανακτήθηκε 10 Γενάρη 2015, από τη διεύθυνση https://docs.google.com/forms/d/1U1mAskgNr0fVxktoN6J5X04Lngq-6ZeQNHxeBAj47Bo/viewform
http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/http://h/

Documents

Presentation in SYROS Conference SIFA Erasmus+.pdf