ISSN 0350-8773

Praxis Medica Vol. 48, No. 1

PRISHTINË, 2006

ISS 0350-8773

PRAXIS MEDICA

2006, Vol. 48, No. 1

Redaktorët e nderit/ Honorary editors:

Prim. Dr. Daut MUSTAFA Prof. Dr. Izedin OSMANI Prof. Dr. Sadete MEKULI Prof. Dr. Simë DOBRECI

Kryeredaktor / Editor in chief

Binak KASTRATI Zëvendës kryeredaktor/ Vice

editor in chief Osman SEJFIJA Sekretar / Secretary Halil AHMETAJ

Këshilli redaktues-Editorial Board:

Osman SEJFIJA, Isuf DEDUSHAJ, Nexhmi HYSENI, Shemsedin

DRESHAJ, Halil AHMETAJ, Naser RAMADANI,Gani BAJRAKTARI, Blerim

KRASNIQI, Binak KASTRATI

Lektor për gjuhën shqipe

Ali Llunji Prishtinë, 2006

Adresa e redaksisë / Editorial

Board address:

Biblioteka e Fakultetit të Mjekësisë, Klinika e ORL-së,

QKUK, Prishtinë

E-mail: praxismedica@netscape.net

praxismedica@msn.com

Praxis Medica shtypet në tirazh 800 ekzemplarë

PËRMBAJTJA – CONTENTS 1. A. Hasani.: ANESTEZIA DHE VDEKJA. 4. Z. Baruti-Gafurri, L. Begolli, V.Topciu, H. Paçarizi, B. Zhubi.: IMUNOGLOBULINAT

E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT AKUT POSTSTREPTOKOKCIK.

9. V. Beqaj-Zhjeqi: FAKTORËT ETIOLOGJIKË TE PARALIZA CEREBRALE NË RAJONIN E PRISHTINËS.

17. N. Hyseni, S. Llullaku, S. Grajqevci, M. Berisha, S. Statovci, G. Ceku, K. Ukperaj, D. Koqinaj, A. Shefkiu, Xh. Ademaj , I. Ademaj, S. Haliti, S. Spahia, Sh. Hasimja: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT.

23. N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE. 30. R. DACI, H. RAMADANI, XH. SEJDIU: ANALIZA E MATABOLIZMIT E

KARBOHIDRATEVE TE FETUSI ME SHTATZËNËSI NORMALE DHE DIABETIKE (NË TERAPI ME INSULINË)

41. Z. Gashi1, Z. Kabashi1, B. Resuli2, R. Hoxha3, A. Haziri1: EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË TË TË SËMURËT ME ULÇERË

46. L. Kamberi1, N. Rexhepaj1, B. Krasniqi2, R. Hoxha2, Sh. Krasniqi2, B. Neziri B3.: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE TË EKG NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT.

54. Sh. Krasniqi, H. Bytyqi, B. Krasniqi, B. Neziri, L. Kamberi.: ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE TË SHPENZUAR NË KLINIKËN E KIRURGJISË DHE TË ORTOPEDISË TË QKUK

59. P. Buzhala, N. RAMADANI.: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS NË REPARTIN PEDIATRIK TË QENDRËS MJEKËSORE NË PEJË NË VITIN 1996.

64. V. Sahatçiu-Meka,1 R. Izairi,2 S. Rexhepi,2 A. Gashi3, K. Pallaska4, S. Manxhuka-Kërliu,5

A. Rexhepi.1: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES, SIMPTOMAVE PRODROMALE DHE ARTIKULARE TEK ARTRITI REUMATOID SEROPOZITIV DHE SERONEGATIV.

73. R. Sopi1, F. Halili2, K. Bislimi2, M. Jakupaj1: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS NË VESHKA, NË TRU DHE NË ZEMËR TE MINJTË E LLOJIT MUS MUSCULUS-LINJA ALBINE.

77. B. Abdullahu.: STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE 80. I. Fazliu, P. Abrashi, B. Bicaj, S. Zatriqi, F. Zyferi, R. Bajrami, A. Sharku, V. Dedushaj-

Fazliu, A. Krasniqi.: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE NË MJEKIMIN E TË SËMURËVE ME TUMORE MALINJE TË TRAKTIT INTESTINAL TË SIPËRM.

83. S. Sllamniku, C.Bytyçi, B.Ibrahimi, F. Muhadri, G. Jashanica, S.Uka, Xh.Gashi.: TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE SPASTIKE TE PARALIZA CEREBRALE.

87. R. Daci, R. Kasumaj, Xh. Sejdiu.: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË ASIMPTOMATIKE NË SHTATËZËNI.

95. M. AVDIU.: ABLAKTACIONI I HERSHËM VUAJTJE PËR FOSHNJAT, SFIDË PËR NËNAT DHE PERSONELIN SHËNDETËSOR.

102. 1L. Kamberi, 1F. Hima, 1N. Rexhepaj, 2B. Krasniqi.: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT NËPËRMJET PARAMETRAVE TË NDRYSHËM KLINIKË DHE ELEKTROKARDIOGRAFIKË

108. S. Sllamniku, A. Pustina, C. Bytyçi, F. Morina, B. Ibrahimi, A. Tolaj, D. Xhigoli.: OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE

111. B. Abdullahu.: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT NЁ DY FORMULIME TЁ NDRYSHME NЁ TRAJTЁ SHURUPI

116. B. Gjikolli, B. Haxhihasanoviq, F. Dalagija, F. Gavrankapetanoviq, H. Ymeri, Xh. Bicaj, L. Lincender, E. Osmani, V. Gashi, A. Bjorn, H. Klingenstierna.: DILATIMI ME BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE

121. Sh. Dukaj, A. Selmanaj, M.Bala, A.Dukaj.: PREVENTIMI I TIAMINË HIPOVITAMINOZËS (BERIBERIT INFANTIL) TE NJË RAST YNI I DYSHUAR PËR KËTË SËMUNDJE

124. P. Abrashi, I. Fazliu, S. Tmava, I. Zekaj, V. Rexhepi, R. Bajrami, A. Sharku, B. Sermaxhaj, A. Latifaj, M. Hoxha, R. Karanezi, D. Kryeziu, F. Zyferi.: TUMORET E RETROPERITONEUMIT

127. Y. Aliu, S. Tmava, B. Kelmendi, V. Skenderi.: ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI METODA TË KOMBINUARA NË ZGJIDHJEN E PROBLEMIT TË KOLECISTOKOLEDOKOLITIAZËS

130. IN MEMORIAM: Dr. Vezir Bajrami, MD 131. INFORMATË. ESPID 2006

2 UDHËZIME PËR AUTORË PRAXIS MEDICA boton punime shkencore dhe profesionale të të gjitha fushave të mjekësisë, punime kërkimore, artikuj revyalë, vështrime me interes për mjekësinë, raporte rastesh, njohuri të reja nga mjekësia, letra drejtuar Redaksisë, recensione librash dhe njoftime. Punimet duhet të jenë origjinale dhe të pabotuara më parë diku tjetër. Udhëzimet për autorë mbështeten dhe janë adaptuar sipas rekomandimeve në Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals. N Engl J Med 1991;32A:424-8. 1. TEKSTI I PUNIMIT Punimet botohen në gjuhën shqipe, ose në gjuhën angleze. Punimi shtypet në rreshta të rregultë (deri 60 rreshta në një faqe; të përdoret rrallori 1 i kompjuterit), vetëm në njërën faqe të letrës dhe me margjinë 3 cm përreth. Punimi, pas lekturimit, të rishtypet dhe të dërgohet në 3 kopje (përveç origjinalit, dy të tjerat mund të jenë fotokopje). Punimi duhet të jetë edhe në disketë. Punimet origjinale kërkimore-shkencore, profesionale dhe revyale mund të kenë deri 12 faqe (me të gjitha shtesat), përshkrimi dhe raporti i rasteve interesante deri në 6 faqe, kurse çdo shkrim tjetër (p.sh. raporti nga tubimet shkencore dhe profesionale, recensione librash, njohuri të reja nga mjekësia ose letër redaksisë) 1-2 faqe. 1.1. Përgatitja e punimit. Çdo pjesë e punimit - titulli, rezymea me fjalët bosht, teksti, referencat, tabelat dhe fotografitë - duhet të jenë të veçanta. 1.2. Titulli duhet lë jetë konciz dhe informativ. Të përcillet nga emri dhe mbiemri i plotë i çdo autori, si dhe emri e institucionit ku është bërë punimi. 1.3. Rezymea, pa shënime për autorët, shkruhet në vetën e tretë njëjës, jo më shumë se 150 fjalë (më të shumtën një faqe). Kjo përmban vështrimin e përgjithshëm të temës, qëllimin e punimit, materialin dhe metodat, rezultatet dhe përfundimet krysore (pa të dhëna nga literatura). Në të theksohen aspektet e reja dhe të rëndësishme të studimit ose të· hulumtimit. Rezymea duhet të jetë faktografike, jo përshkruese. Shkurtesat, perveç njësive standarde të matjes, të mos përdoren. Nën rezyme shënohen 2-5 fjalë bosht (ose fraza të shkurtëra), që janë thelbësore për klasifikimin dhe identifikimin e përmbajtjes së punimit. 1.4. Titulli dhe rezymea e punimit shkruhet edhe në gjuhën angleze 1.5. Teksti i punimit duhet të përmbajë hyrjen, materialin dhe metodat, rezultatet, diskutimin dhe përfundimin. 1 5.1. Hyrja, .shkruhet në kohën e tashme, duhet të jetë sa më e shkurtër dhe të paraqesë në mënyrë të qartë e të saktë thelbin e problemit dhe qëllimin e punimit. Referencat që merren me këtë problem të përmenden në mënyrë telegrafike. Të dhënat nga literatura (autorët, referencat), kudo që përmenden në tekst të punimit, duhet të shënohen në kllapa, me shifra arabe, të cilat duhet t'u përgjigjen atyre në regjistrin e literatures. Emrat e barnave shkruhen me emrat e tyre gjenerikë. 15.2. Materiali dhe metodat e punës, të shkruara në kohën e kaluar, duhet të parmbajnë të dhënat se çka dhe .si, ku dhe kur është punuar. Metoda e punës përshkruhet qartë, meqë ia bën të munshme lexuesit ta kuptojë punimin. Metodat e njohura nuk përshkruhen, por përmenden nga literatura. 1.5.3. Rezultatet e punimit, të shkruara në kohën e kaluar, duhet renditur qartë dhe saktë; të përdoren njësitë e SI - sistemit internacional (në kllapa mund të shënohet edhe njësia matëse tradicionale). Me rëndësi është përpunimi statistikor i rezultateve. 1.5.4. Diskutimi, i shkruar në kohën e tashme, është interpretimi i rezultateve të përftuara dhe krahasimi i tyre me njohuritë e deritashme e me të dhënat nga literatura. 1 5.5. Përfundimi, që është i thukët, del nga qëllimi i punimit dhe nga diskutimi. Në të autori jep mendimet, sugjerimet dhe propozimet e veta. 1.5.6. Një mirënjohje e shkurtër, kushtuar atyre që e kanë ndihmuar autorin, mund të shënohet në fund të tekstit. 2. ILUSTRIMET Çdo ilustrim duhet të ketë titullin, pjesën tekstuale, .shënimet ose shpjegimet, të gjitha në gjuhën shqipe dhe angleze. Ilustrimi duhet të jetë i kuptueshëm edhe pa lexuar tekstin e punimit. Shpjegimet (legjenda) shënohen në ilustrim. Parapëlqehet madhësia e ilustrimeve (tabelave, grafikoneve, fotografive. skicave) deri 6x8 cm (maksimum 9x12). Marrja dhe riprodhimi i ilustrimeve nga autorë të tjerë, duhet të bëhet me lejen e botuesit dhe të autorit. Origjinali i çdo ilustrimi dërgohet bashkë me dy fotokopje. Në tekstin e punimit autori duhet të shënojë vendet e parapara për ilustrime përkatëse. Ilustrimet duhet kufizuar në numër të arsyeshëm, meqë këto e shtrenjtojnë botimin. 2.1. Titulll, i shkruar në krye të ilustrimit, duhet të jetë konciz dhe përmbajtësor, ashtu që lexuesi ta ketë të qartë për çka është fjala. 2.2. Tabelat dhe grafikonet duhet të jenë të qarta dhe të kuptueshme lehtë, jo të komplikuara dhe të stërngarkuara me të dhëna. Shkurtesat e përdorura (shifrat romake, shkronjat e mëdha,

ose shenjat e tjera) shpjegohen nën ilustrim. 2.3. Fotografitë parapelqehet të jenë, përveç në disk, në vendin e parapar të tekstit, edhe në letër me shkëlqim të mirë. Përshkrimi i fotografive duhet bërë në fletë të veçantë. Në anën e pasme të fotografisë shkruhet me laps numri i saj dhe titulli i punimit (pa emrat e autorëve). Këto të dhëna mund të shkruhen në një etiketë, që pastaj ngjitet në anën e pasme të fotografisë. Parapëlqehet që vendet e rëndësishme të fotografisë të shënohen me shigjetë. Të sëmurëve, para se të fotografohen, u mbyllen sytë me një shirit të zi për të mos u identifikuar. 2.4. Skica vizatohet në mënyrë profesionale me tush të zi, në paus ose në letër të hardhë. Shkronjat dhe shenjat duhet të jenë të qarta dhe me intensitet të njëjtë, kështuqë, edhe pas zvogëlimit në shtyp, lë jenë të lexueshme. 3. REGJISTRI I LITERATURËS shkruhet në në fund të punimit. Autorët (referancat), të cilët përmenden me shifra arabe në kllapa në tekstin e punimit, në regjistër të literaturës radhiten sikurse janë përmendur në tekst. Shënohet numri rendor arab, pastaj të gjithë autorët e referencës, përveç nëse janë më shumë se 6 autorë, kur do të shkruhen 3 autorët e parë me shkurtesën e b.p. Pika nuk përdoret pas inicialeve të emrave të autorëve. Shkurtesat për revista shënohen sipas regjistrit në Index Medicus. Shembuj për regjistrim të literaturës nga 3.1 Revista Koçinaj Y. Hima F, Rexhepi H, Thaçi A. Sindroma koronare si gjendje urgjente në kardiologji. Praxis Medica 1985; 28: 15-7A. 3.2. Suplementi i revistës Waytt JI, Rathbone BJ. Imumne response of the gastric mucosa to Compylbacter pylori. Scan J Gastroenterol 1988;23 (suppl 142):44-9. 3.3. Libri Kërçiku K. Zhvillimi i shëndetësisë në Shkodër gjatë shek. XVILXX. Tiranë: Mihal Duri, 1962: 137-49. 3.4. Kapitulli i librit Schiebler CL, Van Mierop LHS, Krovetz LJ. Diseases of tricuspid valve. Në: Moss AJ, Adams F, (red.). Heart disease in infants, children and adolescents. Baltimore: Williams and Wilkins, 1968:134-9. 3.5. Monografia Dhimitri Ll. Hepatitet virale. Tiranë: Tetë Nëntori, 1974. 3.6. Përmbledhja e punimeve Disha M. Veprimet anësore dhe toksike të barnave. Përmbledhje e referateve dhe rezymeve të takimit IV Profesional të Mjekëve të Kosovës. Prishtinë, 1986: 29-32. 3.7. Grupi i autorëve Multicentr Postinfarction Rescarch Group. Risk stratifaction and survival after myocardial infarction. N Engl J Med 1983; 309: 331-6. 3.8. Arfikulli anonim Artikull anonim. Coffe drinking and Cancer of the pancreas. Br Med J 1981;283:626. 3.9. Disertacioni Cairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen (Disertacion). Berkeley, California: University of California, 1965, faqe 156. 3.10. Magjistratura Në mënyrë të njëjtë si disertacioni. 3.11. Gazeta Latifi H. Tuberkulozi në Kosovë në periudhën janar-tetor. Bujku 1994 (20 dhjetor);1014: 6. Në një fletë të veçantë, që i bashkangjitet punimit, për çdo autor duhet shënuar shkalla e titullit akademik, fusha e specializimit, institucioni ku ështe bërë punimi, adresa e vendit të punës dhe e banimit, adresa e e-mailit, si dhe numrat e telefonit. NJOFTIM. Punimet që nuk janë në përputhje me udhëzimet, si dhe ato që refuzohen, i kthehen autorit. Punimet i nënshtrohen recensionit. Redaksia e Revistës cakton renditjen e botimit të punimit, rezervon të drejtën si për pakësimin e numrit të ilustrimeve, ashtu edhe për përshtatjen e tekstit të punimit. Punimet nuk paguhen. Autorit mund t’ i jepen falas disa separate të punimit të botuar. .

Praxis Medica 48-1; 1-3. 1

ANESTEZIA DHE VDEKJA

A. Hasani. Klinika e Anesteziologjisë dhe Mjekimit Intensiv, QKU, P

REZYME Anestezia është njëri ndër çastet më sigjifikante në historinë e mjekësisë. Fokusohet në nevojat individuale të pacientëve me qëllim të sigurimit të kushteve optimale për kujdesin e tyre. Incidenca e vdekjeve nga anestezia ka treguar rrënje të theksuar viteve të fundit. Në sajë të monitorimit të sofistikuar, rritjes së nivelit të edukimit të kuadrove, njohjes së efekteve fiziologjike të anestetikëve, përcjelljes më të saktë të informatave lidhur me shkaqet e mortalitetin nga anestezia, shkalla e mortalitetit është ulur dukshëm. Njëri ndër çastet më të rëndësishme ndërmjet anesteziologëve është përmirësimi i rezultateve të anestezisë dhe sigurisë së pacientit.

SUMMARY Anesthesia is moments in hon patient’s optimize efficpatients. The with anesthesishown a reducdue to the monitoring understanding anesthetics ainformation comortality, the most importanamong anesanesthesia outc

HYRJA Anestezia modern fokusohet në sigurinë e pacientit duke penguar dhe sanuar ndërlikimet e Anestezisë. Zvogëlimi i morbiditetit dhe mortalitetit të shkaktuar gjatë anestezisë arrihet, në radhë të parë, duke i kushtuar kujdes të posaçëm faktorit njeri, respektivisht anesteziologut, mirëqenjes së tij, identifikimit, kompetencave dhe orientimit profesional të tij, si dhe aftësive organizative dhe aftësive për të vlerësuar dhe parashikuar(1). Standardet ndërkombëtare mbështeten në sigurimin e pajisjeve teknike përkatëse, të cilat janë njëkohësisht edhe bashkpunëtor i mirë me anesteziologun, pra ekziston korelacioni njeri-makinë. Monitorët e sofistikuar me anë të të cilave bëhet vlerësimi i funksioneve vitale të pacientit, luajnë rol të madh. Kompanitë farmaceutike vazhdojnë të prodhojnë anestetikë më të sigurt dhe me efekte anësore më të vogla për organizëm. Njohja e mekanizmit të veprimit të anestetikëve, përgatitja përkatëse e pacientëve për intervenim kirurgjik dhe ngritja e nivelit të kirurgjisë, janë të domosdoshme. Mortaliteti nga anestezia nis të studiohet nga viti 1950, dhe në çdo 10,000 pacientë të nënshtruar anestezisë 1 vdiste nga ndërlikimet e anestezisë. Në saje të fakteve të lartpërmendura vdekja nga anesteza është ulur në 5-6 vdekje në 1,000,000 pacient të anestezuar (2).

HISTORIATI Në vitin 1846 të cilat shkakmosndjeshmërishte fillimi i bashkëkohore.mund të kryhkomfore, si pkirurgun (3). Aplikimi i ankirurgjike u pëpacientëve. Shishin anestetikjopërkatëse, mtë anestetikëveqë aplikonte anVlen të përmenEllison (4), specializant i Pensilvanisë. A100% N2O, qëpërfundonte hiperventilim. përdorej thiooperimit, pranshumë vështirëshpeshtë, apintervenime siMonitorimi përespirimeve dhAnestezia fitopas zbulimit të

Praxis Medica 48-1; 1-3

rishtinë

one of the most significant istory of medicine and focuses

needs and expectations to iency of care for individual incidence of death associated a over a number of years has tion in most species. However, introduction of sophisticated devices, better training, of the physiologic effects of nd better transmission of ncerning causes of anesthesia mortality rate has fallen. The

t result is the increase of interest thesiologists in improving omes and in patient safety.

u zbuluan komponimet kimike, tojnë humbjen e vetëdijes dhe inë në dhembje. Ky zbulim një epokë të re në mjekësinë

Intervenimet kirurgjike tash eshin në mënyrë shumë më ër pacientin, ashtu edhe për

estetikëve gjatë intervenimeve rcoll me vdekshmëri të lartë të kaqet e vdekshmërisë së lartë ët jo të përsosur, aparatura

osnjohja e efekteve fiziologjike , si dhe mospërvoja e personit estezinë (kirurgu). den përshkrimet e bëra nga Dr. i cili në vitin 1954 ishte anestezisë në Universitetin e nestezia realizohej me etër dhe jepej gjatë disa minutave, e që me hipoksi, hiperkarbi dhe

Nga anestetikët intravenozë pental. Ai jepej gjatë tërë daj pacientët zgjoheshin me si. Intubimi i trakesë nuk ishte i likohej vetëm gjatë disa p.sh. gjatë kirurgjisë torakale. rbëhej nga observimi i pulsit, e pupilave. n siguri më të madhe 150 vite tij. Këtë e mundësojnë zbulimi

A. Hasani: ANESTEZIONI DHE VDEKJA

2

i anestetikëve joshpërthyes, me ndikim minimal në funksionet vitale, aplikimi i anestetikëve lokalë, mundësia e monitorimit të funksioneve vitale të pacientit, si dhe përsosja e aparaturës. Por,

komponentë, ndoshta vendimtare e rënies së mortalitetit gjatë ndërhyrjeve kirurgjike, është aplikimi i tij nga ana e ekspertit të kualifikuar, pra anesteziologut.

PSE PACIENTI VDES NGA ANESTEZIA? Ndërlikimet më të shpeshta në anestezi me përfundim fatal janë: Udhëheqja e rrugës ajrore: Është i mirënjohur fakti se mungesa e oksigjenit prej 4-6 minutash, shkakton vdekjen e trurit, kurse zgjatja e mëtejme e hipoksisë, arrestin kardiak dhe vdekjen. Gjatë Anestezisë anestetikët shkaktojnë humbjen e plotë të vetëdijes, kurse miorelaksantët paralizën e plotë të muskujve respiratorë dhe aktit të frymëmarrjes, prandaj rrugët ajrore sigurohen nga ana e tubusit endotrakeal. Ndërlikimet që ndodhin në këto raste janë: vendosja e tubusit në ezofag dhe intubimet e vështira (mos vizuelizimi i laringsit si pasojë e ndryshimeve anatomike tek i sëmuri). Ndërlikimet mund të jenë edhe të natyrës teknike, si laringoskopi joadekuat, shfryrja apo pëlcitja e kafit të tubusit, tubusi joadekuat ose mosfunksionimi i aparatit të anestezisë (aparati duhet të testohet para çdo përdorimi). Një komplikim tjetër i shpeshtë është edhe aspirimi i përbërjes së lukthit, prandaj preferohet moskonsumimi i ushqimit dhe lëngjeve 6 orë para aplikimit të anestezisë. Rastet më të predispozuara për aspirim janë shtatzënat, traumat, respektivisht rastet urgjente dhe obstruksionet intestinale. Në rastet e tilla aplikohet një teknikë e posaçme, induksioni i shpejtë apo “crush induction”(5). Ventilimi: Pacienti i pavetëdijshëm, i paralizuar dhe intubuar duhet të ventilohet në mënyrë artificiale me qëllim sigurimi të shkëmbimit përkatës të gazrave. Çrregullimet më të shpeshta të ventilimit janë: ekstubimi i pacientit, diskonektimi i cilësdo pjesë të aparatit të anestezisë, pengesa në rrugët e frymëmarrjes, mosardhja apo shpenzimi i

oksigjenit. Të gjitha këto mund të sanohen vetëm me zgjuarsinë e anesteziologut dhe të ekipit përreth (6). Qarkullimi: Kolapsi cirkulator shkakton vdekjen e indeve, organeve dhe në fund, vdekjen e vetë pacientit. Roli i anesteziologut mbështetet në monitorimin dhe korrigjimin adekuat të hipovolemisë dhe gjakderdhjeve. Kolapsi cirkulator mund të jetë pasojë edhe e dozimt të rritur të anestetikëve. Kujdes i veçantë gjatë dozimit duhet t´i kushtohet fëmijëve, të sëmurëve me sëmundje përcjellëse, çrregullimeve të koagulimit të gjakut dhe pacientëve në hipovolemi (7). Reaksionet alergjike: Anestetikët inhalatorë nuk shkaktojnë reaksione alergjike. Reaksioneve alergjike vdekjeprurëse shkaktojnë disa miorelaksant, anestetikë intravenoz dhe antibiotikë. Vëmendje e madhe i kushtohet latex alergjive. Roli i anesteziologut, në këto raste bazohet në intervenim të shpejtë dhe adekuat (8). Hipertermija malinje (MH): Është gjendje fulminante hipermetabolike e muskulaturës skeletore, e indukuar nga anestetikët inhalator (halotani) dhe suksinilkolina, si dhe stresi e mbingarkesa. Temperatura e lartë, rigjiditeti i muskujve, takikardia, tahipnea, acidoza metabolike dhe respiratore, hiperkarbia, janë shenja të hipertrmisë malinje. Në 80% të rasteve vdekja është e pashmangshme. Incidenca e saj sillet prej 1:60,000 nëse është administruar suksinilkolina dhe 1:200,000 nëse nuk është administruar suksinilkolina. Etiologjia është ende e paqartë, por dihet se

Praxis Medica 48-1; 1-3. 3

është një sëmundje multifaktoriale gjenetike. Zbulimi dhe aplikimi i Dantrolenes ka ulur shkallën e mortalitetit nga hipertermia malinje (9). Faktori njeri: Anesteziologu bashkëkohor është shumë më tepër se administrator i thjeshtë i barnave. Ai parandien dhe reagon në çdo ndryshim të shkaktuar nga kirurgu dhe është familjar me ndryshimet e shkaktuara nga preparatet anestetike. Lodhja, pagjumësia dhe stresi gjatë punës mund të ndikojnë në uljen e përqendrimit të anesteziologut, por asnjëherë në uljen e përgjegjësisë së tij. Mirëkuptimi i ekipit dhe sidomos kirurgut janë të mirëseardhura për të dy palët. Rëndësia e problemit në fjalë parashtroi propozimin e masave preventive, nga ana e Shoqatës Amerikane të Anesteziologëve (10). Ato janë:

1. Trajnimi, edukimi dhe mbikëqyrja,

2. Monitorimi përkatës dhe vigjilenca,

3. Zbulimi i limiteve që ngrisin performansën individuale,

4. Dizajno dhe organizo vendin e punës,

5. Sigurohu në punën e drejtë të ekuipmanit,

6. Vepro dhe elimino rreziqet. Siguria e pacientit nuk është e çastit. Ajo nuk është objektivë që duhet të realizohet apo problem që duhet të sanohet. Siguria e pacientit është domosdoshmëri e vazhdueshme dhe e pashmangshme për çdo mjek dhe personel shëndetësor.

LITERATURA

1. A. M. Zbinden. The human factor and anaesthesia outcome. ESA refresher courses. 2000. 2. Warden, Borton. Reduction of anesthesia-related events. NSW 1993. 3. Macintosh RR. Deaths under anesthetics. Br J Anaesth 1948; 21: 107-36. 4. Pierce, Ellison C. Jr. The 34th Rovenstine Lectures: 40 Years behind the Mask: Safety Revisited.

Anesthesiology: Vol. 84 (4) 1996: 965-975. 5. Lunn JN et al. Epidemiology in anesthesia. Br J Anaesth2002; 54: 803-809. 6. Caplan RA et al. Adverse respiratory events in anesthesia. Anesthesiology 1990; 72:828-33. 7. Dupuis JC et al. Clinical application of cardiac risk indices. Can J Anesth 1991; 38: 1055-64. 8. Keenan RL et al. Cardiac arrest due to anesthesia. J of Am Med Ass 1985; 253: 2373-7. 9. Lang SA et al. Alergic reactions during anesthesia. ASA Refresh Courses in Anesth 2002. 10. Kaplan RF. Malignant hyperthermia. ASA Refresh Courses in Anesth 2003 11. America Sosiety of Anesthesiologists: Ethical Guidelines for the Anesthesia Care of Patients. 1999

Directory of Members. Park Ridge, American Society of Anestehsiologists, 1999; 470-1. Adresa për korrespodencë/ Address of correspondence: Dr. Antigona Hasani, mr. sc. Klinika e Anesteziologjisë dhe Mjekimit Intensiv, Qendra Klinike Universitare, Prishtinë e-mail: antigona_hasani@hotmail.com

Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT 4

IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT AKUT POSTSTREPTOKOKCIK Z. Baruti-Gafurri, L. Begolli, V.Topciu, H. Paçarizi, B. Zhub

QKUK Instituti i Biokimisë, Prishtinë

REZYME Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave i cili vije si pasojë e imunoreaksionit dhe kryesisht atakon glomerulët. Reaksioni imun i cili mund të shkaktojë dëmtimin e glomerulëve fillon pas prezantimit të antigjenit qelizave imunokompetente të cilat sintetizojnë antitrupa qarkullues të krijuara me proliferim klonal të qelizave B dhe me pasojë të sekretimit të imunoglobulinave ( IgG,IgA dhe Ig M). Qëllimi: pasi që glomerulonefriti është sëmundje inflamatore dhe vije si pasojë e çrregullimeve imune është e arsyeshme që në këtë punim të ekzaminohen disa nga parametrat të përgjigjes imune humorale siç janë imunoglobulinat (IgG, IgM dhe IgA). Materiali dhe metoda: Në studim janë përfshirë 100 të ekzaminuar prej të cilëve 50 të sëmurë nga glomerulonefriti akut poststreptokoksik dhe 50 persona klinikisht të shëndoshë te të cilët është përcaktuar niveli i IgG, IgA dhe IgM. Përcaktimi i imunoglobulineve është kryer me metodën e imunodifuzionit radial. Rezultatet:IgM janë të rritura te të dy gjinitë, kurse në krahasim me grupin kontroll është fituar dallim i lartë statistikor (p< 0.001) . Dallimi më i madh është në grup moshat 9-11 vj. IgA gjithashtu rezultojnë të rritura në të dy gjinitë pa dallime, derisa dallimi në mes të dy grupeve ka rezultuar me sinjifikancë të konsiderueshme me p< 0.01. Niveli i IgG ka shënuar ngritje të ndjeshme në krahasim me personat klinikisht të shëndoshë dhe është i nivelizuar te të dy gjinitë. IgM kanë rezultuar me të rritura (92,1%) në krahasim me IgG (61,3%). Duke u mbështetur në nivelin e imunoglobulineve mund të përfundojmë se të sëmurët tonë kanë qenë kryesisht në fazën akute të sëmundjes. Me përcjelljen e nivelit të tyre për disa muaj mund të flasim për prognozën e kësaj sëmundjeje e cila shpesh mund të kalojë në kronicitet dhe të shkaktojë pasoja të rënda. Fjalët bosht Glomerulonefriti akut poststreptokoksik ( GNA), IgG, IgA,dhe IgM

SUMMARYGlomeruloneconsequencesmainly the demages afteimmuno- immunoglobuAim; The ailevels of imuconsequence Material andpersons, 50 post-streptocoother 50 reprwe determinaused the methResults. We sexes and differences adifference wato 11 years. in the patientsignificant inIgM. (p<0.0compare wiimportant (p<in the groupbetween the mIgM are highincreased in 6Conclusions the all patienof disease. It the levels of prognoses ofcan causes seKey wglomerulonep

HYRJE

Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave i cili krijohet si pasojë e imunoreaksionit dhe kryesisht atakon glomerulët. Glomerulonefriti akut (GNA) poststreptokoksik është inflamacion i veshkave i cili përcillet nga streptokoku i grupit A nefritogjen. GNA postreptokoksik është zbuluar së pari si ndërlikim i periudhës së konvaleshencës së

etheve të skmes të strepakut është zfëmijët ështëështë signmoshës 2-12fëmijët nën rasteve edhe

Praxis Medica 48-1; 4-8

i.

phritis is a renal inflammation, as a of immunoreactions, which atacts glomerules. Immunoreactions causes the r the presence of antigen which makes the components cells to product lins (IgA, IgG, IgM). m of this stady was to determinate the noglobulins in glomerulonephritis as the of the immunohumorale response. methods. In this paper we analyses 100

of them were the patient suffering from ccal acute glomerulonephritis and the

esents the control group. In all the causes te the levels of IgG, IgA and IgM.. We od of radial immunodiffusion. find the high levels of IgM, in the both in compare with control group the re statistically important ( p< 0.001).The s most important in group of age from 9

The difference between the levels of IgA s and control group didn’t show the high compare with 1).The levels of IgG was higher in th control group and are statistically 0.001). IgM shows the sensitive increase

of the patients, without any difference ales and females. Looking in percentage

er for 92, 1% in compare with IgG which 1, and 3% of causes. Based on our results, we concluded that ts that we stady, were in the acute phase is important, for those patients, to observe imunoglobulins for same months for the the disease, because the chronic phase vere damages in glomerules. ords: post-streptococcal acute hritis, IgG, IgA, IgM.

arlatinës në shekullin XVIII. Lidhja në tokokut hemolitik dhe glomerulonefritit buluar në shek XX. Vdekshmëria te më e vogël se 1%, ndërsa tek adultët ifikante( 25%). Atakon fëmijët prej vjeçare. Në 5% të rasteve shfaqet te moshën 2 vjeçare ndërsa në 10% të

mbi moshën 40 vjeçare(43).

Praxis Medica 48-1; 4-8 5Glomerulonefriti akut (GNA) manifestohet me hematuri, proteinuri, hipertension Disa lloje të glomerulonefritit eksperimental dhe glomerulo-nefritit human kanë ecuri të shkurtër, kurse disa kanë ecuri progresive. Faktorët që ndikojnë në ecurinë kronike të sëmundjes janë përgjigjet e ndryshme imune të organizmit (shtëpiakut), strukturat sasiore dhe cilësore të veshkave, prania e hipertensionit, metabolizmi i kalciumit, fosfateve dhe marrja e proteinave me ushqim. Formimi i antitrupave specifikë është proces i ndërlikuar i cili kryhet me interakcionin e qelizave të ndryshme, me bashkëveprimin dhe kooperimin e tyre. Reaksionin e fillojnë makrofagët pastaj angazhohen T qelizat dhe në fund B qelizat ku format e pjekura të saj, plazma qelizat, formojnë dhe lirojnë antitrupat specifikë ndaj antigjeneve të cilët shkaktojnë reaksionin imunologjik. Për të bashkëvepruar makrofagët, T dhe B limfocitet , i dërgojnë njeri-tjetrit “signale” përmes substancave solubile. Ato janë monokinet që i tajojnë monocitet dhe makrofaget dhe limfokinet që i tajojnë limfocitet(2). Reaksioni imun i cili mund të shkaktojë dëmtimin e glomerulave fillon pas prezantimit të antigjenit të qelizave imunokompetente të cilat sintetizojnë antitrupa qarkullues të krijuara me proliferim klonal të qelizave B dhe me pasojë të sekretimit të imunoglobulinave ( IgG, IgA dhe IgM).(3) QËLLIMI I PUNIMIT Pasi që glomerulonefriti si sëmundje inflamatore është pasojë e çrregullimeve imune, është e arsyeshme që në këtë punim të ekzaminohen disa nga parametrat të përgjigjes imune humorale siç janë imunoglobulinat (IgG, IgM dhe IgA). MATERIALI DHE METODA Në studim janë përfshirë 100 të ekzaminuar prej të cilëve 50 të sëmurë nga glomerulonefriti akut

poststreptokoksik dhe 50 persona klinikisht të shëndoshë. Personat e përfshirë në studim i takojnë moshave prej 6-18 vjeç të të dy gjinive. Grupi kontrollues është sajuar nga personat klinikisht të shëndoshë. Tek ata, nëpërmjet anamnezës dhe ekzaminimeve laboratorike, është mënjanuar mundësia e pranisë së ndonjë sëmundjeje. Të gjithë janë persona të cilët jetojnë në trevën e Kosovës. Përcaktimi i imunoglobulineve është kryer me metodën e Imunodifuzionit radial në pllaka Partigen të firmës Behring Werke A.G. Marburg, SRNU (G. Mancini, A.D. Carbonara J. F. Hemens: 1965). Reaksioni kryhet në një pllakë plastike të mbuluar me xhelozë me lartësi konstante mbi të gjithë sipërfaqen e pllakës dhe në të cilën është përzier antiserumi. Antigjeni depozitohet në gropëza të vogla dhe duke u nisur prej tyre ai shpërndahet në xhel. Kjo shpërndarje vazhdon disa ditë, si pasojë formohen disqe precipitimi. Diametri i unazës së precipitimit është në përpjesëtim me sasinë e antigjenit që është i pranishëm në gropëz. Përqendrimi i imunoglobulineve në serumet e ekzaminuara përcaktohet sipas diametrit të fituar, të krahasuar me diametrin e fituar në serumet standarde në shkallën aritmetikore. Standardet me të cilat jemi shërbyer kanë qenë të të njëjtës firmë të cilat u përgjigjen standardeve ndërkombëtare të Imunoglobulinave humane të Organizatës Botërore shëndetësore D.S. Raëe S.G. Anderson. G. Graf 1970 Rezultatet janë dhënë në g\l si mesatare aritmetike. REZULTATET Imunoglobulina M (IgM) rezulton e rritur në krahasim me grupin kontroll. Me testimin e dallimit midis këtyre dy grupeve është fituar dallimi i lartë statistikor midis mesatareve të titrit, (p<0.001), pra sëmundja ndikon në rritjen e konsiderueshme të titrit të IgM

Tab1. Vlerat e titrit të IgM (g/L) sipas grupeve

Grupi Parametrat statistikorë EXP Kontr T-testi P= Numri i rasteve (N) 50 50 Vlera mesatare (Xb) 2.01 1.05 8.96 P<0.001 Vlera më e lartë,(Max) 3.30 2.20 Vlera më e ulët,(Min) 1.00 0.40 Intervali i variacionit (IV) 2.30 1.80 Devijimi standard (SD) 0.61 0.46

.

Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT 6

Imunoglobulina A (IgA), me titrin mesatar 1.82 te të sëmurët, ka treguar dallim të konsiderueshëm në krahasim me të shëndoshët, me titër mesatar 1.42.

Ky dallim tregon sinjifikancë të konsiderueshme midis dy grupeve, (p<0.01).Tab 2

Tab2. Vlerat e titrit të IgA(g/L) sipas grupeve

Grupi

Parametrat statistikorë EXP Kontr T-testi P=

Numri i rasteve (N) 50 50

Vlera mesatare (Xb) 1.82 1.42 4.04 P<0.01

Vlera më e lartë,(Max) 3.10 2.50

Vlera më e ulët,(Min) 0.90 0.60

Intervali i variacionit (IV) 2.20 1.90

Devijimi standard (SD) 0.48 0.51

Imunoglobulina G rezulton e rritur te të sëmurët ky dallim është me sinjifikancë të lartë statistikore, (p<0.001), në bazë të cilave mund të përfundohet

se te të sëmurët paraqitet rritje e konsiderueshme e titrit IgG.

Tab3. Vlerat e titrit të IgG(g/L) sipas grupeve

Grupi

Parametrat statistikorë EXP Kontr T-testi P=

Numri i rasteve (N) 50 50

Vlera mesatare (Xb) 16.20 10.04 12.10 P<0.001

Vlera më e lartë,(Max) 21.00 14.00

Vlera më e ulët,(Min) 10.00 6.50

Intervali i variacionit (IV) 11.00 7.50

Devijimi standard (SD) 2.87 2.16

Grafiku 1. Vlerat mesatare te IgM sipas gjinisë dhe grupeve

2.06 1.98 2.01

1.02 1.061.04

0 0.5

1 1.5

2 2.5

F M Gjithsej

Gjinia

Vlera msatare

EXP Kontr

Grafiku 2. Vlerat mesatare tek IgA sipas grupeve

12Titri mesata .67 1.95 1.74

2.261.82

1.3 1.321.48

1.781.42

0

0.5 1

1.5

2.5

6 - 8 v. 9 - 11 v. 12 - 16 v. të rriturit Gjithsej

grup-mosha

r

EXP Kontr

Praxis Medica 48-1; 4-8 7

Të dhënat për shkallën e rritjes së titrit të IgG dhe IgM janë paraqitur në Tab.4. Të IgG, vlerat mesatare të titrit janë rritur nga 10.04 te të shëndoshët, në 16.20, - pra për 6.16 njësi, që në përqindje është 61.3%; kurse për IgM, edhe pse

vlerat janë dukshëm më të ulëta, rritja është më e madhe, nga 1.05 në 2.01, ose për 0.96 ose për 92.1%. Pra shkalla e rritjes së imunoglobulineve është më e lartë tek IgM se sa tek IgG.

Tab 4. Shkalla e rritjes së titrit të imunoglobulineve IgG dhe IgM te të sëmurët Grupi Zvoglimi Parametrat statistikorë EXP Kontr absolut % IgG Vlera mesatare (Xb) 16.20 10.04 6.16 61.3 IgM Vlera mesatare (Xb) 2.01 1.05 0.96 92.1

DISKUTIMI Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave ku reaksionet imunologjike janë me rëndësi esenciale për zhvillimin e sëmundjes. Infeksioni me streptokokun e grupit A tipi 12 është shpesh i shoqëruar me glomerulonefrit. Gjatë infeksionit streptokoksik disa antigjene janë të lira në qarkullim. Një ose dy javë më vonë antitrupat sintetizohen dhe formohen imunokomplekset me atigjenet streptokoksike. Në periudhën e hershme të sëmundjes imunokomplekset qarkulluese depozitohen në glomerulë duke shkaktuar glomerulonefritin. Ndryshimet renale (dëmtimet renale) arrijnë intensitetin maksimal në periudhën

e hershme dhe pastaj dobësohen, shpesh me shërim komplet.(4) Reaksioni imunologjik i cili mund të shkaktojë dëmtim të glomerulëve fillon pas prezantimit të antigjenit qelizave imunokompetente të cilat sintetizojnë antitrupa qarkullues të krijuara me proliferim klonal të qelizave B dhe me pasojë të sekretimit të IgG, IgA dhe IgM. Te të sëmurët me glomerulonefrit akut ka ndryshime të imunoglobulinave në serum.(5,6)

Gentli dhe bashkëpunëtorët në 32 raste te fëmijët me glomerulonefrit akut streptokoksik kanë gjetur rritje të tri klasave të imunoglobulinave (IgG, IgA dhe IgM ).(7)

Grafiku 3. Vlerat mesatare te IgG sipas grupeve

15.7 17.6 15.616 15.6 16.2

9.89 10.4 9.28 11.06 10.04

0 5

10 15 20

6 - 8 v. 9 - 11 v. 12 - 16 v. të rriturit Gjithsej grup-mosha

Titri mesatar

EXP Kontr

Grafiku 4. Shkalla e rritjes së imunoglobulineve IgG dhe IgM te të sëmurët

16.2

2.0

10.0

1.04

02468

1012141618

IgG IgMImunoglobulina

Vlera mesatare e titrit

EXP Kontr

61.3%

92.1%

Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT 8 Sangalini me bashkëpunëtorët kanë gjetur rritje vetëm të IgG në 30 fëmijë të cilat janë kthyer në

bulinave, me kthim

është fituar dallim i

sinjifikancë të lartë

indje mjaft të lartë, te

vlera normale pas 21-40 ditë.(8)

Masi me bashkëpunëtorët në 52 raste kanë gjetur rritje të tri klasave të imunoglonë vlera normale të IgG dhe IgM pas 4 muajve, derisa IgA kanë përzistuar 6 muaj.(9)

Rodriguez në 119 pacientë ka gjetur rritje të IgG dhe IgM me vlera normale të IgA.(10)

Rezultatet e punimit tonë flasin për një ngritje të nivelit të IgM, IgA dhe IgG. IgM janë të rritura te të dy gjinitë kurse në krahasim me grupin kontrolllartë statistikor (p< 0.001) . Dallimi më i madh është në grup-moshat 9-11 vj. IgA gjithashtu rezultojnë të rritura në të dy gjinitë pa dallime, derisa dallimi me (p<0.001) paraqitet vetëm në grup moshat 9-11 vj. Niveli i IgG ka shënuar ngritje të ndjeshme në krahasim me personat klinikisht të shëndoshë dhe është i nivelizuar te të dy gjinitë. IgM kanë rezultuar me të rritura (92,1%) në krahasim me IgG (61,3%). Rezultatet konfirmojnë rritjen e tri klasave të imunoglobulineve, me përqpacientët me GAPS. Niveli i lartë i imunoglobulinave korrespondon me nivelin e lartë të antistreptolizinës, me vlera të zvogëluara të komponentes C3 të komplementit si dhe me rritje të uresë dhe të kreatininës të cilat indikojnë depozitimin më të madh të imunokomplekseve në veshka.

Gjithashtu është vërejtur të shtazët eksperimentale se antitrupat kundër antigjenit glomerular janë kryesisht IgM.(11) Vlerat e ulëta të komponentëve të komplementit, hematuria, proteinuria, vlerat e rritura të imunoglobulineve, prania e imunokomplekseve qarkulluese (nëse perzistojnë një kohë më të gjatë disa javë ose muaj) janë si tregues të një prognoze të keqe. PËRFUNDIMI Me analizimin e imunoglobulinave të serumit te të sëmurët me glomerulonefrit akut post streptokoksik te 50 të sëmurë ( 57 % meshkuj dhe 43% femra ) mund të përfundohet: 1. Niveli i imunoglobulinave M është rritur në krahasim me grupin kontroll , me sinjifikancë të lartë statistikore me p <0.001 2. Niveli i imunoglobulinave A është rritur me një sinjifikancë të konsiderueshme në grupin e të sëmurëve me sinjifikancë p<0.01 3. Niveli i imunoglobulinave G është rritur gjithashtu me sinjifikancë të lartë në krahasim me grupin kontroll me p< 0.001 IgM kanë rezultuar me të rritura (92,1%) në krahasim me IgG (61,3%). Duke u mbështetur në nivelin e imunoglobulinave mund të përfundojmë se të sëmurët tanë kanë qenë kryesisht në fazën akute të sëmundjes. Me përcjelljen e nivelit të tyre për disa muaj mund të flasim për prognozën e kësaj sëmundjeje e cila shpesh mund të kalojë në kronicitet dhe të shkaktojë pasoja të rënda.

LITERATURA 1.Massry SG, Jglassock RJ : Glomerulonephritis associated with infection . In: Textbook of Nephorolgy. 3rd ed. 1995; 1: 698-703 2. Michels E, Stanzinger W., Sorg C Exp. J Immunol.,14,902,1984. 3. Furness PN. The formation complex deposits. J. Pathol 1991 Jul; 164 (3); 195-202. 4. Albini, B., Brentjens, J. R., Andres, G. A.: The immunopathology of the kidney. In: J. Turk (ed): Current Topics in Immunology, NO. 11. E.Arnold 1979. 5. Manuel, G.G., david, S.A., Ruben. V.R., Salvador M.C., Fanny, A. Ch., Hugo. T.G.: Serum immunoglobulins in acute poststreptococcal glomerulonephritis Med. ( mex ), 1985;16:101. 6. Mishra OP, Gang R,Usha, AliZ, Das BK. Immunoglobulins and circulating immune complexes in nephrotic syndrom . Trop Pediatr. 1997 Apr; 43(2):93-7. 7. Gentili, A.; Bottone, E.; machia, E.; baldini, M.: La patologia delle immunoglobuline nella infanzia. Min. Ped, 1970; 22:746. 8. Sangalini, A.; Quaglia,P.; Perdinazzi, R.C.; Maduli,R.: Dosaggio immunologico di 10 sieroproteine in casi di glomerulonefrite acuta streptococcica della infanzia Min. Ped., 1974;26:297. 9. Masi, M.: Tazzari, R.: Comportamento del C3 e delle immunoglobuline sieriche nella glomerulonefrite acuta poststrepto-coccica ipocomplementemica della infanzia. Min. Ped., 1977; 29: 825. 10. Rodriguez-Iturbe,B.: Carr,R.I.; Garcia, R.; Rabideau,D.; Rubio,L.; Mcintosh, R.M.: Cirkulating immune complexes and serum immunoglobulins inacutew poststreptococcal glomerulonephritis. Clin. Nephrol..1980;13:1. 11. Mishra OP, Gang R,Usha, AliZ, Das BK. Immunoglobulins and circulating immune complexes in nephrotic syndrom . Trop Pediatr. 1997 Apr; 43(2):93-7.

Praxis Medica 48-1; 9-16 9

FAKTORËT ETIOLOGJIKË TE PARALIZA CEREBRALE NË RAJONIN E PRISHTINËS

6Beqaj-Zhjeqi V.: Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike REZYME

Në Kosovë, numri i personave me aftësi të kufizuara vlerësohet të jetë rreth 150.000. Ajo që brengos është se aftësia e kufizuar nuk e prek vetëm personin, por, gjithashtu, edhe familjen dhe rrethin e tij, kështu që ndikimi i aftësisë së kufizuar është më i madh se që supozojnë vlerat e sipërpërmendura. Në strukturën e personave me aftësi të kufizuar vend i posaçëm u takon personave me paralizë cerebrale që i karakterizojnë problemet e shumëfishta fizike, psikike, sensorike dhe psikologjike kështu që e bëjnë problematikën edhe më komplekse, nga aspekti i detektimit, trajtimit përkatës, rehabilitimit dhe integrimit në shoqëri. Qëllim kryesor i punimit është të paraqiten faktorët e mundshëm etiologjikë, veçoritë socio-ekonomike, veçoritë e shtatzënisë, të lindjes së nënave të personave me paralizë cerebrale në regjionin e Prishtinës. Hulumtimi është bazuar në shfrytëzimin e të dhënave nga dy lloje të anketave si: anketa me 81 persona me paralizë cerebrale dhe familjet e tyre, anketa me 150 gra që kanë lindur fëmijë të shëndoshë. Faktorë të mundshëm etiologjikë. janë problemet shëndetësore para, gjatë shtatzënësisë dhe pas lindjes. Ata mund të jenë edhe arsimimi i ulët i prindërve, numri i madh i anëtarëve të familjes dhe i fëmijëve, kushtet e pavolitshme të banimit, papunësia e prindërve dhe standardi i ulët i familjes. Faktorë rreziku mund të jenë pesha e vogël e foshnjës në lindje dhe lindja në mosha më të shtyra të nënës edhe vizitat e rralla në këshillimore të shtatzënave.

SUMARY

In Kosovapproximdoes not family anconcern. greater thdisabled, are charphysical, this a mdetection,integratiopresent, ffactors, pregnancyof Prishtincollected questionefamilies, (have chietiologicahealth relpregnancyeducationmembers factors caages, andservices f

HYRJE Sipas OBSH-së në botë janë 10-15 % persona me aftësi të kufizuar. Aftësia e kufizuar nuk e prek vetëm personin, por gjithashtu edhe familjen e rrethin. Vlerësohet se vetëm në SHBA janë 36.1 milionë njerëz me aftësi të kufizuar. Në Kosovë, sipas vlerësimeve të ndërkombëtarëve, numri i personave me aftësi të kufizuar mund të jetë deri në 150.000, të cilët, kryesisht, jetojnë në kushte të varfërisë, izolimit dhe të stigmës. (13). Në strukturën e personave me aftësi të kufizuar vend i posaçëm u takon personave me paralizë cerebrale, të cilën e karakterizojnë probleme të shumëfishta fizike, psikike, sensorike dhe psikologjike, kështu që e bëjnë problematikën edhe më komplekse, si nga përkatës i detektimit, trajtimit përkatës, rehabilitimit, ashtu edhe integrimit të gjithmbarshëm në shoqëri. Njerëzit

me paralvulnerabileshëndetësoçrregullimedëmtimevepas lindjesstatik i truse procesiçrregullimepor të përparalizës cretardimi mësuar, epnë gëlltitjngecja nortopedikekontrakturakëmbëve

Praxis Medica 48-1; 9-1

a the number of disabled people is ately 150.000. The fact that disability involve only one person, but also the d the society, is an issue of great

Therefore, the impact of disability is an the number suggested. Among the are the people with cerebral palsy that acterized by multiple problems: psychological, sensorial; which makes ore complex issue in the aspect of treatment, rehabilitation and n in the society. Our goal was to or analyzing the possible etiological

socio-economical characteristics, and birth characteristics. The region a, The research was based in the data from three different questioners:

r for disabled persons and their 81), questioner with 150 women who

ldren with no disabilities. Possible l factors are: complicated birth and ated problems during and before the . Other possible factors can be: poor

of parents, large number of family and bad living conditions. The risk n be: low birth weight, birth in late very rare visits to the counseling or pregnancy.

izë cerebrale janë popullatë për shkak të nevojave më të mëdha re. Paraliza cerebrale është koleksion sh motorike që rezultojnë prej në tru, të cilat shfaqen para, gjatë ose . Paraliza cerebrale është çrregullim rit e jo progresiv, gjë që do të thotë nuk keqësohet me kohë dhe t motorike nuk janë të përkohshme,

jetshme. Çrregullimet shoqëruese të erebrale janë problemet neurologjike: mental, aftësia e kufizuar për të ilepsia, dëmtimi i të pamurit, pengesa e, dizartri, humbja e të dëgjuarit, ë rritje, stereognozia. Problemet : skolioza, dislokimi i gjurit, e nyjave, diskrepanca në gjatësinë e

dhe efektet dytësore. Si pasojë e

Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës 10 kontrollit të dobët të muskujve të qafës, të gojës dhe të gjuhës shfaqen jargitja, pengesa në të ushqyerit dhe gëlltitja që çon kah malnutricioni, çrregullimet në komunikim, depresioni, eshtrat fragjile dhe frakturat e shpeshta, konstipacioni, inkontinenca dhe dizartria. Vlerësohet se mbi 15 milionë njerëz në botë kanë paralizën cerebrale. Incidenca e paralizës cerebrale është 2-3/1000. Megjith progresin në shkencën e mjekësisë, në kujdesin obstetrikë dhe pediatrik , gjatë këtyre 30 vjetëve të fundit është rritur dhe ka rezultuar me mbijetesën e prematurëve me peshë shumë të ulët, të cilët, në të kaluarën, do të vdisnin. QËLLIMI Qëllim i punimit është të shtjellohen faktorët e mundshëm etiologjikë te paraliza cerebrale veçanërisht : - Faktorët antenatalë, natalë dhe postnatalë, - Të vërtetohet a ekziston dallimi sinjifikant në veçoritë socio-ekonomike të familjeve të personave me paralizë cerebrale dhe lehonave që kanë lindur fëmijë të shëndoshë. -Të vërtetohet se a ekziston dallimi sinjifikant në veçoritë e shtatzënisë, lindjes së nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale dhe nënave që kanë lindur fëmijë të shëndoshë. MATERIALI DHE METODA Për hulumtim janë shfrytëzuar dy lloje të anketave, anketa për personat me paralizë cerebrale dhe familjet e tyre dhe anketa për grupin e kontrollit. Në anketën e parë janë përfshi 81 persona me Paralizë Cerebrale prej 112 sa kanë qenë të regjistruar në regjistrin e OJQ-së “Handicap International”, përgjigjet i kanë dhënë vetë personat por edhe prindërit e tyre ose të afërmit në rastet kur personi nuk ka qenë në gjendje të japë përgjigje kualitative. Anketa është realizuar në formë të intervistës. Anketa e dytë përfshin 150 gra që kanë lindur fëmijë të shëndoshë në regjionin e Prishtinës. Intervista është realizuar nga ana e hulumtuesit dhe një pjesë nga motrat e patronazhit në Qendrën Kryesore të Mjekësisë Familjare. Për përpunim statistikor janë përdorur këta parametra: Indeksi i strukturës, mesatarja aritmetike, devijimi standard,

korrelacioni linear dhe testet si t-testi dhe X2- testi. REZULTATET

Në tabelën 1 janë paraqitur personat e anketuar me paralizë cerebrale, sipas gjinisë, komunës, vendbanimit dhe grup moshës. Prej 81 personave me paralizë cerebrale në regjionin e Prishtinës, 31 kanë qenë femra ose 38,3 % dhe 50 meshkuj ose 61.7 %.Janë përfshirë nga 5 komunat e rejonit të Prishtinës. Pjesëmarrje më të madhe ka pasur nga komuna e Prishtinës me 56.8 %, pastaj Fushë Kosova me Podujevën me nga 14.8 %, Lipjani 8.6 % dhe Obiliqi (Kastrioti) me 4.9 %. Në të gjitha komunat, pjesëmarrja e meshkujve ka qenë më e madhe, përveç Obiliqit. Për nga vendbanimi, 60.5 % janë nga viset urbane dhe 39.5 % nga viset rurale, sipas gjinisë më së tepërmi ka pas meshkuj nga qyteti me 62.0 %. Me X2 testin është gjetur se nuk ka dallim sinjifikant mes personave të ekzaminuar sipas gjinisë dhe vendbanimit. Mosha e të ekzaminuarve sillet prej 1-40 vjeç. Pjesëmarrje më të madhe kanë grup moshat (10-19) vjeç me 35.8 % me pjesëmarrjen më të madhe të meshkujve me 42.0 % dhe (1-9) vjeç me 25.9 % prej të cilëve 32.3 % të femrave. (Tab.1 ) Mosha mesatare e personave me paralizë cerebrale ka qenë 18 vjeç, 19 vjeç për femrat dhe 18 për meshkujt. Problemet shëndetësore të nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale, para dhe gjatë shtatzënisë, lindjes dhe herediteti janë prezantuar në tabelën 2. Para shtatzënisë, 7,4 % të nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale kanë pasur ndërlikime, 3.7 % të tyre kanë pasur hepatitin dhe 2.5 % aborte spontane,Gjatë shtatzënisë, ndërlikime kanë pasur 19.8 % kështu që, këto mund të kenë qenë faktor i mundshëm në shfaqjen e paralizës cerebrale. aktit të lindjes së fëmijës me paralizë cerebrale, rreth 37 % të grave kanë pasur ndërlikime, 16 % kanë pasur lindje të zgjatur dhe 12.3 % nuk e kanë definuar llojin e ndërlikimit. Në hulumtimin tonë është gjetur se raste të ngjashme në familje kanë 18.5 % të personave me paralizë cerebrale.

Praxis Medica 48-1; 9-16 11

Tabela 2. Struktura e problemeve me shtatzënësisë, lindjet e nënave të fëmijëve meparalizë cerebrale dhe heredite

Krahasimi i karakteristikave socio-ekonomike ndërmjet familjeve të personave me paralizë cerebrale dhe të familjeve të grave, që kanë lindur fëmijë të shëndoshë. Si veçori socio-ekonomike janë krahasuar të dhënat mbi përgatitjen shkollore të prindërve, rreth numrit të anëtarëve të familjes dhe numrit të fëmijëve, kushtet e banimit dhe standardi i familjes, punësimit të prindërve dhe problemet shëndetësore të prindërve dhe të anëtarëve të tjerë të familjes, të cilat janë prezantuar në tab.3

Përgatitja shkollore e prindërve ka treguar dallime të konsiderueshme midis grupeve të krahasuara. Niveli i shkollimit ka qenë dukshëm më i ulët në grupin eksperimental. Kështu, në grupin eksperimental, dominojnë nënat pa shkollë, 44.4% ndaj 6.0 % në grupin e kontrollit, kurse shkollimi i mesëm dhe i lartë dominon te grupi kontrollit, me 73.3% ndaj 23.5%, në atë eksperimental. Këto ndryshime janë me sinjifikancë të lartë statistikore, (p<0.01). Edhe për përgatitjen shkollore e babait, raportet janë të ngjashme, vetëm se dallimet janë më të vogla, për shkollimin e mesëm dhe të lartë 88.0%, ndaj

Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës 12 56.6 %, në favor të grupit të kontrollit, kurse, për ata pa shkollë dhe me shkollë fillore, ka pasur pjesëmarrje dukshëm më të madhe në grupin eksperimental. Ndryshimet paraqesin sinjifikancë të lartë statistikore, (p<0.01).Numri i anëtarëve në familje po ashtu ndryshon sipas grupeve të krahasuara. Ndonëse në të dy grupet më frekuente ka qenë kategoria e familjeve 4-6 anëtarëshe, në grupin eksperimental 42.0% dhe në atë të kontrollit 56.0%, për kategoritë e tjera, dallimet janë më të mëdha. Familjet me numër të vogël të anëtarëve ,1-3 kanë qenë

më të shpeshta në grupin e kontrollit, 17.3%, ndaj vetëm 1.2 % në grupin eksperimental, kurse familjet shumanëtarëshe, kanë qenë dukshëm më të shpeshta në grupin eksperimental, ato 7-9 anëtarëshe 39.5 %, ndaj 13.3%, kurse ato me 10 e më shumë 17.3 %, ndaj 13.3 %.Numri mesatar i anëtarëve të familjes ka qenë më i madh në grupin eksperimental, 7.4 ndaj 5.8 në grupin tjetër, dhe ky ndryshim është me sinjifikancë të lartë statistikore, (p<0.01).Mendohet se ky dallim është pasojë e arsimimit më të ulët të prindërve në grupin eksperimental.

Edhe numri i fëmijëve ishte më i madh në grupin eksperimental, tek i cili ka zotëruar familja me 4 e më shumë fëmijë, kurse, te grupi i kontrollit, kanë dominuar familjet me 1-3 fëmijë, 80.0 %, ndaj 34.6 % në grupin eksperimental. Numri mesatar i fëmijëve ishte

dukshëm më i lartë te grupi eksperimental, 4.3 fëmijë, ndaj 2.3 në grupin e kontrollit dhe ky ndryshim tregon sinjifikancë të lartë statistikore, (p<0.01).Po ashtu, edhe ky dallim shpjegohet me shkallën e arsimimit më të ulët te prindërit e fëmijëve me paralizë cerebrale, që ka rezultuar me planifikimin e familjes.

Praxis Medica 48-1; 9-16

13

Kushtet e banimit janë krahasuar sipas të dhënës se a posedojnë banesë personale apo shfrytëzojnë banesë me qira. Këtu ndryshimet ishin të vogla, edhe pse, diçka më shpesh, banojnë me qira grupi eksperimental, 19.8 %,

ndaj 12.0% por këto ndryshime nuk ishin të konsiderueshme, (p>0.05).

Punësimi i prindërve, në përgjithësi, ishte më i shpeshtë te etërit, se sa te nënat, por me ndryshime të konsiderueshme për të dy prindërit, midis grupeve të krahasuara. Kështu, punësimi i nënës, në grupin eksperimental, ka qenë i rrallë, vetëm 3.7%, ndaj 32.7% në atë të kontrollit, kurse, punësimi i babait, ishte në 46.9 % të rasteve, ndaj 80.0%, sa ka qenë në grupin e kontrollit. Këto ndryshime ishte me sinjifikancë të lartë statistikore. (p<0.01). Ky dallim mund të shpjegohet si pasojë e kualifikimit profesional më të ulët dhe, sidomos sakrifikimin e nënës për t’u kujdesur për fëmijën me aftësi të kufizuar. Kujdesi për

fëmijët e tillë është dukshëm më i lartë, se sa ai ndaj fëmijëve me aftësi normale. Standardi i përgjithshëm i familjes është përcaktuar me analizën e të ardhurave dhe kvadraturës për anëtarë të familjes. Sipas të dhënave, del se standardi ka qenë dukshëm më i ulët te grupi eksperimental. Kështu, me standard të ulët, janë deklaruar 81.5%, ndaj 66.7 %, në grupin e kontrollit, kurse te standardi i lartë, është e kundërta, 12.7% me 3.7% në favor të grupit të kontrollit. Me testin përkatës është fituar sinjifikancë e lartë statistikore, (p<0.01), gjë që mund të shpjegohet me numrin më të madh të anëtarëve të familjes dhe papunësinë më të

Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës 14 lartë te grupi eksperimental. Gjendja shëndetësore e anëtarëve të familjes është evidentuar si me dhe pa probleme dhe është analizuar ndaras për nënën, babain, vëllezërit dhe motrat si dhe për anëtarët e tjerë. Në grupin e kontrollit, praktikisht, të gjithë janë deklaruar se nuk kanë pasur probleme shëndetësore të anëtarëve të familjes, kurse, në grupin eksperimental, problemet shëndetësore kanë qenë dukshëm më të shpeshta, sidomos për babain (51.5%) dhe për nënën 42.0%. Për këto raste sinjifikanca shëndetësore ka qenë e konsiderueshme, (p<0.01) e, po ashtu, edhe për vëllezërit dhe motrat, ndërsa për anëtarët e tjerë, dallimi nuk ka qenë i konsiderueshëm(p>0.05).(tab.3) Veçoritë e shtatzënësisë dhe të lindjes. Për shqyrtimin eventual të faktorëve prenatalë dhe perinatalë në shfaqjen e sëmundjes janë analizuar disa veçoritë të shtatzënësisë dhe të lindjes, siç janë mosha e nënës në lindje, distanca prej lindjes paraprake, ndërlikimet në shtatzënësi dhe në lindje, vizitat në këshillimore, muaji i shtatzënësisë kur është kryer lindja, ndihma profesionale gjatë lindjes si dhe vizitat te punëtorët shëndetësorë dhe joshëndetësorë. Këto të dhëna krahasuese për nënat me paralizë cerebrale dhe të lehonave, që kanë lindur fëmijë të shëndoshë, janë paraqitur në tabelën 4. Sipas moshës, në të dy grupet krahasuese ka dominuar grup-mosha 25-34 vjeçare, me pjesëmarrje 59.3 % te grupi eksperimental dhe 55.3% tek ai i kontrollit , kurse, për grup moshat e tjera, dallimet janë më të mëdha. Ndonëse grup-mosha më e re, 15-24 ka qenë më e shpeshtë në grupin e kontrollit, 38.7%, ndaj 25.9%, grup-moshat e tjera ishin më të shpeshta në grupin eksperimental, prandaj edhe mosha mesatare, ishin më e lartë në këtë grup, 28.2 vjeç ndaj 26.2% në grupin e kontrollit dhe ky dallim është i konsiderueshëm,(p<0.05).Për vlerësimin e ndikimit eventual të distancës prej lindjes paraprake, janë marrë rastet që kanë pasur lindje paraprake, 65 nga grupi eksperimental dhe 105 nga ai i kontrollit. Distanca mesatare ka qenë diçka më e lartë te grupi eksperimental, 2.74 vjet , ndaj 2.38 vjet në atë të kontrollit, por pa sinjifikancë statistikore,. Ndërlikimet gjatë shtatzënësisë dhe lindjes, kanë ndryshuar shumë sipas grupeve të kontrollit. Ndërlikimet e shtatzënësisë janë evidencuar në 16 veta të grupit eksperimental ose 19.8% të tyre, kurse në grupin e kontrollit, në 10 raste ose 6.7%, dhe këto ndryshime ishin me sinjifikancë të lartë statistikore, (P<0.01). Ndërlikimet e lindjes kanë qenë edhe më të

shpeshta në grupin eksperimental, me 30 raste ose 37.0% të tyre, në krahasim me vetëm 6 raste ose 4.0% në grupin tjetër.

Vizitat në këshillimore gjatë shtatzënësisë, kanë qenë më të rralla në grupin eksperimental, në 47 raste se 56.0% të tyre nuk kanë vizituar fare këshillimoren, kurse, në grupin e kontrollit, vetëm 11 raste ose 7.3%. Numri mesatar i vizitave në këshillimore ishin dukshëm më i lartë në grupin e kontrollit, 4.61, ndaj 1.65, sa ishin në grupin eksperimental, këto ndryshime kanë qenë me sinjifikancë të lartë statistikore, (P<0.01).

Muaji i shtatzënësisë kur është bërë lindja, është analizuar për të vërejtur ndikimin eventual të tij në paralizën cerebrale. Ndonëse në grupin e kontrollit të gjitha lindjet janë evidentuar në muajin e nëntë, (sipas deklaratës së nënës), në grupin eksperimental, me paralizë cerebrale, ka pasur 4 raste me lindje në muajin e shtatë ose 4.9% dhe në muajin e tetë të shtatzënësisë (12.3%), kështu që, rreth 17.2 % kanë pasur lindje të parakohshme, ndryshime këto që kanë qenë me sinjifikancë të lartë statistikore, (P<0.01).

Sa i përket lindjes me ndihmë profesionale është gjetur dallimi me sinjifikancë të lartë statistikore (p<0.01) pasi që nga grupi i kontrollit, 98.7% kanë lindur me ndihmë profesionale ndaj 74.1 % të nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale (Tab.4).

Sipas peshës së foshnjës në lindje, në grupin eksperimental, numri më i madh i foshnjave kishin peshën 2.6-3.0 kg, dhe 3.1-3.5 kg, 16.0%, kurse, në grupin e kontrollit, 3.1-3.5 kg. me 48.7 % dhe 3.6-4.0 kg., 31.3%. Foshnjat me peshë deri në 2.5 kg. ishin dukshëm më të shpeshta te grupi eksperimental, 24.7%, ndaj 6.0% në grupin tjetër. Pesha mesatare e foshnjës në lindje ishte diçka më e lartë në grupin e kontrollit, 3.42 kg, ndaj 2.91 kg. në grupin eksperimental, që është me sinjifikancë të lartë statistikore, (P<0.01)(tab.4).

Vizitat e nënës dhe të fëmijës te punëtorët shëndetësorë brenda muajit të parë ishin dukshëm më të shpeshta te grupi i kontrollit. Kështu, në grupin eksperimental, në 43 raste ose 53.1% të tyre nuk janë vizituar fare te punëtorët shëndetësorë, ndaj 29.3% në grupin e kontrollit, gjë që paraqet dallim të konsiderueshëm. Situatë e kundërt ishte për vizitat te punëtorët joshëndetësorë. Grupi eksperimental i ka realizuar këto vizita në

Praxis Medica 48-1; 9-16

15

59.3% të rasteve, kurse grupi i kontrollit vetëm në 12.7%. ( p<0.01).(tab.4)

PËRFUNDIMI

Si faktorë të mundshëm etiologjikë, mund të numërohen problemet shëndetësore para shtatzënësisë, pasi 7.4% të nënave kishin probleme, ndërlikime gjatë shtatzënësisë 19.8% dhe gjatë lindjes 26.9% prej të cilave 16.0% ishin lindje të zgjatura edhe pse çrregullim jogjenetik është konstatuar se është më i shpeshtë te familjet që kanë pasur çrregullime të ngjashme. Në bazë të analizës se veçorive socio-ekonomike, ka ndryshime të konsiderueshme midis nënave me fëmijë të sëmurë nga paraliza cerebrale dhe lehonave me fëmijë të shëndoshë dhe se, këto veçori, mund të jenë faktorë të rrezikut për paralizën cerebrale, sidomos arsimimi i ulët i prindërve, numri i madh i anëtarëve të familjes dhe i fëmijëve, kushtet e pavolitshme të banimit dhe standardi i ulët i familjes, papunësia e prindërve, si dhe problemet shëndetësore të familjes, sidomos, te prindërit dhe fëmijët e tjerë. Në bazë të analizës së veçorive të shtatzënësisë dhe të lindjes, ka ndryshime të konsiderueshme midis nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale dhe të lehonave me fëmijë të shëndoshë dhe se këto karakteristika mund të jenë faktorë të rrezikut, sidomos, ndërlikimet e shtatzënësisë dhe të lindjes, vizitat e rralla në këshillimore, lindja pa ndihmë profesionale, pastaj, pesha e vogël e foshnjës së porsalindur, (lindjet e parakohshme dhe lindja në mosha më të larta të nënës).

Propozim i masave

1. Krijimi i një sistemi të informimit shëndetësor të mirëfilltë, të përforcuar dhe efikas në përcjelljen dhe mbikëqyrjen e statistikave shëndetësore dhe të gjendjes shëndetësore të popullatës dhe grupacioneve të veçanta të tij.

2. Zhvillimi i programeve parandaluese parësore dhe dytësore të cilat kufizojnë sëmundjet dhe aksidentet që shkaktojnë aftësi të kufizuar.

3.Të forcohet kujdesi parësor, sidomos, shëndeti i nënës dhe fëmijës, të përfshihen të gjitha gratë në këshillimore për nëna dhe fëmijë, të ngritët kultura shëndetësore e nënave në parandalimin e sëmundjeve, në kujdesin përkatës për foshnjën, (ushqyeshmërinë, higjienën, kujdesi ndaj lëndimeve).

DISKUTIMI

Nuk dihet shkaku i shumicës së rasteve me paralizë cerebrale, mirëpo dihen faktorët e

rrezikut për shfaqjen e paralizës cerebrale , për prindërit: nëna më e vjetër se 40 vjeç dhe më e re se 20 vjeç, babai më i ri se 20 vjeç, nënat me proteinuri të rëndë në shtatzënësi, gjakderdhje vagjinale, hipertireoidizëm, retardim mental ose epilepsi. Faktorët e rrezikut për paralizë cerebrale për foshnjat: fëmija i parë ose i pestë e më shumë, njëri prej binjakëve, posaçërisht, nëse njëri binjak ka vdekur, pesha trupore më e vogël se 1500 gr, prematurët, lindja me prezantim me këmbë dhe lindja e ndërlikuar (1). Mirëpo nuk ekziston ndonjë kombinim i caktuar i faktorëve që do të rezultonin me shfaqjen e paralizës cerebrale. Më tepër se 90 % të anomalive të lindura janë rezultat i prekoncepcionit, shtatzënisë së hershme dhe malnutricionit të nënës. Në hulumtimin e realizuar nga UNICEFI, në bashkëpunim me Institutin Kombëtar të Shëndetit Publik, është gjetur anemi e lehtë dhe mesatare në 14 % të grave si pasojë e ushqyeshmërisë jopërkatëse (2) ndërsa, në literaturë, si shkaktar i paralizës cerebrale është edhe dieta e varfër me Zn dhe vitaminën B6 para dhe gjatë formimit të trurit të fetusit.(3) gjë që mund të ndërlidhet edhe në punimin tonë, nëse i marrim parasysh kushtet materiale të papërshtatshme të shumicës dhe kulturën shëndetësore të ulët të popullatës kosovare në përgjithësi. Edhe sipas (4) është vërejtur se faktorët prenatalë luajnë rol dominant në etiologjinë e paralizës cerebrale. Në hulumtimin tonë është gjetur se paraliza cerebrale është e shpeshtë te familjet, të cilat kanë pasur në historinë familjare ndonjë anëtar me çrregullime të ngjashme. Paraliza cerebrale është përkufizuar si çrregullim jogjenetik, sidoqoftë, është vërejtur se ajo shfaqet më tepër te disa grupe etnike, p.sh te pakistanezët, grupe raciale (amerikanët afrikanë) dhe grupe socio-ekonomike (të varfëritë). Në hulumtim (5) është gjetur se te pakistanezët 51 % të martesave kanë qenë mes kushërinjve të brezit të parë. Është e rrallë shumë, por ekziston “Paraplegjia spastike familjare”(6). Faktorë rreziku janë infeksionet gjatë shtatzënisë (TORCH), toxoplazmoza, rubeola, citomegalovirusi dhe herpes zosteri. Sipas literaturës (7), rreziku për t’u zhvilluar paraliza cerebrale rritet 9.3 herë më shumë, te foshnjat me peshë normale nëse i janë ekspozuar infeksionit (chorioamninonitis) në mitrën e nënës. Ndërsa sipas (8) infeksionet gjatë shtatzënësisë, si choriamnionitis ndjellin rrezikun e dyfishtë për shfaqjen e paralizës cerebrale te fëmijët matur dhe rrezikun e pesëfishtë, te fëmijët prematurë. Po ashtu, edhe diabeti, toksemia e shtatzënisë, trauma e nënës gjatë shtatzënisë, janë faktorë të mundshëm etiologjikë për shfaqjen e paralizës cerebrale. Trauma, besohet të ndikojë në qarkullimin placental të reduktuar, emboli dhe shkolitje të placentës. Sipas Gilles, një studimi 11

Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës 16 vjeçar, është konstatuar se risku relativ për shfaqjen e paralizës cerebrale, pas ekspozimit ndaj traumës, ka qenë 1.4, por pa dallim sinjifikant. Mirëpo, ende nuk dihet se a shoqërohet trauma gjatë shtatzënësisë me efektet neurologjike afatgjate te fëmijët. Abuzimi i alkoolit, duhanit dhe drogave e tjera si kokaina nga shtatzënat janë dokumentuar si faktorë rreziku për dëmtime te frytit si dhe paralizën cerebrale. Dr.Sigmund Freud ka qenë përkrahës i idesë se problemet e vërejtura në lindje janë më tepër pasojë e abnormaliteteve para lindjes, se rezultat i lindjes dhe, sërish, përkrahet ideja se paraliza cerebrale është më tepër abnormalitet kongjenital se pasojë e lindjes së ndërlikuar (9). Faktorët natalë, që rrisin mundësinë që fëmija, më vonë, të diagnostikohet me paralizë cerebrale janë: prezantimi me këmbë, lindjet e ndërlikuara , lindjet e asistuara me instrumente, Abgar testi i ulët, lindja premature dhe me PUL, lindjet multiple, malformacionet e SN (mikrocefali). Anoksia gjatë lindjes ndikon mesatarisht 6 % për paraqitjen e paralizës cerebrale. Si pasojë e asfiksisë gjatë lindjes mund të shkaktohet encefalopatia hipoiskemike. Mosha gestacionale e ulët ka rrezik të lartë për paralizë cerebrale.(10) Prematuriteti dhe PUL kanë korelacion me incidencën e rritur të çrregullimeve specifike .Në Irlandën Veriore prevalenca e paralizës cerebrale ishte 2.24/1000 të porsalindur. Sipas autorëve Parkes, Dolk dhe Hill, pothuajse gjysma e rasteve të paralizës cerebrale ishte me peshë të ulët të lindjes(<2500 gr) (11). Prematurët janë në rrezik më të madh për zhvillimin e paralizës cerebrale, se maturusët dhe rreziku vjen e shtohet me rënien e peshës në lindje. Prej 5 deri në 8 % të të porsalindurve, që peshojnë më pak se 1500 gr në lindje, zhvillojnë paralizën

cerebrale dhe të porsalindurit që peshojnë më pak se 1500 gr për 25 herë janë më të rrezikuar, se sa maturusët me peshë më të madhe se 2500 gr. Shumë prematurë vuajnë nga hemoragjia intraventrikulare, e cila gjithashtu, është më e shpeshtë te foshnjat me peshë të ulët, e rrallë te foshnjat që peshojn më tepër se 2000gr. Të porsalindurit me Abgar testin (më pak se 3 për 20 min janë të rrezikuar prej paralizës cerebrale, për 250 herë më tepër. Apgari më i vogël se 3 për 20 minuta, sugjeron se i porsalinduri ka vuajtur asfiksi të rëndë gjatë lindjes. Sipas autorit Rosen, është vlerësuar se , 70 % të personave me paralizë cerebrale janë fëmijë prematurë, foshnjat e lindura mature kanë rrezik për shfaqjen e paralizës cerebrale rreth 1/2000 të porsalindur maturë. (12)Sipas studimit të autorëve Yokoyama, Shmizzu dhe Hayakawa, infantet e lindur më të vegjël se 32 javë, 20 herë më tepër janë prekur nga paraliza cerebrale, se fëmijët e lindur pas 36 javëve. Paraliza cerebrale është shfaqur 12 herë më shpesh te shtatzënitë gemellare se te shtatzënsisë me një foshnje. Rreziku i rritur është shfaqur te binjakët me peshë më të ulët trupore (nën 2500 gr) Besueshmëria e shfaqjes së paralizës cerebrale në binjakun e gjallë është 13 herë më e madhe se sa nëse të dy binjakët jetojnë. Prevalenca e paralizës cerebrale në trinjakë dhe katërnjakë ka qenë më e madhe se te binjakët (10).

Faktorët postnatalë. Rreth 10-20 % të fëmijëve me paralizën cerebrale e marrin pas lindjes, zakonisht, nga dëmtimi i trurit, në muajt e parë ose vitet e para pas lindjes, pas meningjitit bakterial ose encefalitit viral ose edhe si rezultat i lëndimit të kokës, më së shpeshti nga aksidenti, rrëzimi ose keqtrajtimi.(13)

LITERATURA 1. Kaye H S. Is the status of people with disabilities Improving ? Disability Statistics Center, May 1998;21:1-4. 2. UNICEF.; Studimi i statusit mikronutritiv në Kosovë, Qershor, 2002:14. 3. Shunwell ES, Karplus M, Reich D. et all. Disability issues: Education, Scope information,2001:1. 4. Ozmen M, Caliskan M, Aapak S, Gokcay G. 8 year clinical experience in CP, TROP PEDIATR 1993,feb;39(1):52-4. 5. United Cerebral Palsy of Prince Georges and Montgomery countries.Geneticks and Cerebral Palsy;5. 6. David W. Fshatarët e vegjël me paaftësi.(përkthim) USA; second edition:87-91. 7. Miller F, Bachrach S. Cerebral Palsy - A complete guide for caregiving. USA: John Hopkins Paperbacks edition, 1998: 6. 8. Schendel De. Infection in pregnancy and Cerebral Palsy. AM.Med:Womens Assoc.2001;56 (3):105-8. 9. Miller B Cerebral Palsy : a Guide for Care. C. Palsy from the birthing process; The Alfred L.Dupont institute:3. 10. Yokoyama Y, Shimizzu T, Hayakawa K. Prevalence of Cerebral Palsy in twins, triplets and quadriplets.Int J Epidemiol. 1995:943-8. 11. Parkes I, Dolk H, Hill N, Pattenden S.”CP in Northern Irland (1981-1993) Pediar. Perinat. Epidemiol. 2001, Jul; 15(3):278-86. 12. Rosen MG, Dickinson JC.The incidence of CerebralPalsy. Am.J.Obstet.Gynecol. 1992. Aug;167(2):417-23. 13. Cortey A, Patkai J. (Neonatal neurological impact of inflamation in the fetus). J Gynecol. Obstet. Brol. Reprod (Paris) 2001 Feb;30Suppl. 1:27-35.

Praxis Medica 48-1; 17-22 172CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT

N. Hyseni, S. Llullaku, S. Grajqevci, M. Berisha, S. Statovci, G. Ceku, KXh. Ademaj , I. Ademaj, S. Haliti, S. Spahia, Sh. Hasimja Qendra Klinike Universitare, Reparti i Kirurgjisë se fëmijëve, Prishtinë REZYME Hyrje: Cistat abdominale simptomatike përfshijnë vetëm 1 në 100.000 pranime akute të të rriturit ndërsa 1 në 20.000 pranime akute pediatrike. Simptomat akute janë si rezultat i kompresionit të organëve intraabdominale, tërheqjes së mesenterit nga masa cistike ekspansive, përdredhjes përreth boshtit axial mesenterial ose pedunkulit vaskular përkatës. Me se shpeshti, si shenjë e vetme, gjendet një masë abdominale, mobile në palpacion transvers por jo edhe në atë longitudinal. Materiali dhe Metoda: Në kemi analizuar dhe përmbledhur paraqitjen, menaxhimin, dhe rezultatet histopatologjike të 6 rasteve të paraqitura në spitalin tonë nga viti 1999-2002. Rezultatet: Mosha e pacientëve ishte 1 muaj deri në 5 vjeç, prej tyre 4 ishin vajza dhe 2 djem. Fëmijët janë paraqitur në menyrë akute me masë abdominale të dhembshme, 3 janë paraqitur në menyrë akute, 2 me simptoma kronike dhe një është zbuluar rastësisht. Në të gjitha rastet me sukses është bërë reseksioni i cistës mesenteriale, omentale, paraovariale, dhe duplikatures intestinale. Diskutimi dhe Përfundimi: Parapëlqehet intervenimi kirurgjik, ndërsa rezeksioni i zorrës pranë masës cistike mund të jetë i domosdosëëm për te realizuar një ekscizion komplet. Qasja kirurgjike minimale përmes laparoskopit është raportuar në literaturë dhe në të ardhmen mund të gjejë aplikim më të gjerë. Fjalet bosht: Cistat abdominale, pediatrike

SUMMARY BACKGROUNDaccount for only adult and 1 in 20Acute symptomscompression ostretching of the expansion. An transverse but nois often the only METHOD: Wmanagement andthat presented to RESULTS: Themale childrens agThe childs preseabdominal masschronic symptomMesenteric, OmIntestinal Duplicin all cases. DISCUSION&Cintervention is adjacent bowel excision. Succesthe laparoscopebecome more wiKey Words: Ab

HYRJE Lezionët cistike mesenteriale janë të rralla. 1/3 e pacientëve me lezionë te tilla janë fëmijë. Përafërsisht 700 raste janë raportuar në literaturën botërore(1,2,6,7,8). Cistat Mesenteriale mund të janë lymphangioma cystike ose mesothelioma. Ato zakonisht gjendën në mesenterium të zorrëve të holla 2/3, ndërsa në mesocolon 1/3 (7,19). Shumica janë multiloculare me madhësi te ndryshme prej 3 deri 25 cm. Cistat Mesenteriale dhe omentale mund te janë te thjeshta dhe multiple, uniloculare ose multiloculare, dhe mund të përmbajnë në vete gjak, lëng serohemorrhagjik, seroz, chylous, ose lëng të inflamuar (8). Te fëmijët Lymphangioma cistike është lezioni cistik predominant. •Lymphangioma është lesion shumë më invaziv dhe lesion i gjërë prandej ndonjëherëë është e nëvojshme të behët rezekcion shoqërues

(konkomitant) i zorendotelium, të pëlëmuara ose indevka shtresë mesmundshëm ekscizijanë gjithashtu lezMungesa e manifebënë diagnozën e shkak të pranisë sështë jashtëzakonisdiagnostikuar paraincidencës së rrakëtë punim. MATERIALI Danalizuar dhe menaxhimin, dhe

Praxis Medica 48-1; 17-2

. Ukperaj, D. Koqinaj, A. Shefkiu,

: Symptomatic abdominal cysts 1 in 100,000 acute ,000 acute paediatric admissions.

are related to f intra-abdominal organs or mesentery by rapid

abdominal mass, mobile in t longitudinal planë, physical finding. e outlinë the presentation, histological findings of 6 cases this hospital.from 1999-2002. re were 4 female childrens and 2 ed 1 Mo-5 yr old.

nted acutely with a painful tender . 3 presented acutely, 2 with s and 1 were incidental findings. ental, Paraovarial cysts and

ation were successfully resected

ONCLUSION: Surgical recommended and resection of may be nëcessary for complete sful minimal access surgery via has been reported and may dely applicable. dominal Cysts/surgery

rëve të holla. Ato mbulohen me rbërë nga fijet muskulare të e limfoide. Cist-Mesothelioma othelial qelizore dhe është i on direkt (18). Cistat Omentale ione të rralla intraabdominale. stimeve klinike karakteristike e vështirë. Torsioni Adnexal për ë cystës paraovariale të fëmijët ht i rrallë dhe i vështirë për t’u

operimit. Pikërisht për shkak të llë ato edhe po raportohën në

HE METODA: Në kemi përmbledhur paraqitjen,

rezultatet histopatologjike të 6

N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT 18

rasteve të paraqitura në spitalin tonë nga viti 1999-2002 Lymphangioma Mesenteriale shoqëruar me obstruksion intestinal: Vajzë 3 vjeçare është pranuar në klinike për shkak të nauzese, vjelljeve, dhe distenzionit abdominal të shfaqura 2 ditë më parë. Në anamnezë fëmiju kishte manifestuar edhe më herët shenjat e konstipacionit, duke u mjekuar në menyrë konservative për më shumë se 2 vjet. RTG abdominal ka treguar

segmente multiple intestinale me nivele tipike hidroaerike të cilat sugjeronin abdomenin akut për shkak të obstuksionit akut intestinal. Është bërë laparotomia explorative. Është pa tumor mesenterial extenziv i cili kishte shkaktuar obstrukcionin intestinal; Segmenti i zorrës se involvuar dhe lymphangioma mesenteriale është rezektuar, ndërsa anastomoza primare është bërë në mënyrë terminoterminale. Në histopatologji është konfirmuar Dg: Lymphangioma. (foto1).

Cist Mesenteriale: Fëmijë 4 vjecar i gjinise mashkullore qe per një kohe te gjate vuan nga dhembja kronike abdominale. Laparotomya explorative ve në dukje një formacion cistik mesenterial dhe gjendrrave multiple mesenteriale te zmadhuara (foto2).

Foto 1. Cista mesenteriale- Lymphangioma multiloculare

Foto 2. cista mesenteriale

Praxis Medica 48-1; 17-22 19

Foto 3. Duplikaturë cistike enterike sferike

Foto 4. Cyst Mesenteriale në mesosigmoid

N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT 20

REZULë te gjinisë femërore dhe 2 fëmijë dhe është parë masa cistike sonolucente te 4

ia; në 3 raste ajo ka qenë emergjente per shkak te manifestimeve të abdomenit akut, ndërsa 3 rastet tjera kanë manifestuar simptiome kronike. Cistat mesenteriale të thjeshta (simplex) kanë qënë më të shpeshtat 2 (33%), ndërsa vetëm 1 (16.6%) ka patur cistë multiple mesenëteriale. Operimi ka konsistuar në excizionin komplet të cistave në 4 raste dhe

topografik te cistave abdominale Lokalizimi topografik N0 Perqindja %

Foto 5. Ekografi e një formacioni cistik sonolucent i cili duket mirë i kufizuar me eho efekt pozitiv të thekësuar, CT konfirmon formacionin cistik, intraoperationem gjendet formacioni cistik në omentum.

TATET Kan qenë 4 fëmijtë gjinisë meshkullore të moshës prej 1 muaj deri në 5 vjeç. Simptoma kryesore e manifestuar ka qenë distenzioni abdominal dhe dhembja. Masa palpabile abdominale është zbuluar në 4 raste. Para operacionit ultrasonografia është bërë në 6 pacientë

pacientë. Cistat kanë qenë të lokalizuara: në mesenteriumin e zorrëve të holla në 3 raste, në omentum në 1 rast, në mesosigmoid 1 rast dhe torsion Adnëxal për shkak të cistës paraovariale të torkvuar 1 rast .

Te te gjitha rastet është bërë laparotomtab1. Raporti i numrit dhe perqindjes sipas lokalizimit

Mesenteri i zorrëve te holla

3 50

Mesosigmoidi 1 16.6 Omentumi 1 16.6 Torzioni adnëxal- cysta paraovariale

1 16.6

Gjithsej 6 100

Foto 6. CT: formacion cistik në hapësirën intraabdominale; Ekografi: n Adnexal- vizualizohet formacion cistik sonolucent; Intraoperativ: Torsio

cist paraovariale.

N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT 12

excision complet me rezekcion intestinal në 2 raste tjpo e për a fi ndërs e rezekcion intestinal ditën e pestë. të gjithë pacientët nuk ka patur rioperime si dhe nuk ka patur recidive të cis e të operuarDC nteriale janë të ndërtuara nga q ndoteliale ose mesoteliale. Cistat

me

Në kauzistikën tonë nuk kemi patur raste të

.

s' expe

cysts isenteri699-7

era Nuk kishte ndërlikime intraoperative ose stoperative. Ushqimi i fëmijëv mes gojës k

a të rastet mlluar ditën e dytë të operimit, Te

tav a. ISKUTIMI istat meseelizat e

omentale janë të ngjashme për nga veçoritë histologjike me ato mesenteriale, por ato përthekohen me omentum (9,18). Dhembja abdominale (e tipit kolik), masa tumoroze, obstrukcion akut i zorrëve, ose hemorhagjia perbrenda cistës janë manifestimet më të shpeshta klinike. Në serinë e rasteve te Spitalit te Fëmijëve Engleston- Atlanta, 21 % te pacientëve ishin asimptomatik, 71% janë presantuar me distenzion abdominal, 50% me dhembje abdominale, 50% me vjellje dhe 43% me masë abdominale palpabile (8). Përafërsisht 10% e pacientëve me cista mesenterilae dhe omentale kanë manifestuar një episod të emergjencës abdominale (18). Këto

ke kryesisht mund të zbulohenformacione cistiultrasonografi prenatale të cilat pasqyrohen si formacione sonolucente (5,12). Modaliteti bazë i diagnostikës parësore është sonografia abdominale (5, 12, 16,17). Ekzaminimet Ultrasonografike pasqyrohen si struktura cistike të mbushura me lëng, zakonisht të septuara përbrenda dhe nganjëherë me eho efekt të brendshëm që mund të reflektohet nga ciflat e perziera me lëng (debris), hemorhagji ose infeksion (2,5, 16). Megjithatë, këto formacione cistike mund të ngatërrohen me cistat e mëdha ovariale fetale ose të i posalinduri. Ndërsa duplicationët cistike enterale, janë struktura cistike me mure të trasha te cilat ndajnë cistën nga muri i përbashkët me zorrën fqinjë. Te këto formacione cistike gjithashtu në ultrasonografi vizualizohet shumë çartë shtresa mukozale (7,18). CT përkufizon me çartë shtrirjen e formacioninit cistik në hapësirën intraabdominale, megjithatë ajo edhe mund të vlerësojë se mos ndoshta cista ka prejardhje nga organët e tjera siç mund të ketë raste kur ajo vjen nga veshka, pankreasi, ose ovarii (20).

diagnostikuara prenatal. Diagnoza diferenciale përfshin: duplikacionet cistike enterale; cistat ovariale, cistat e Koledokut, të pankreasit, të shpretkës, cistat renale; hydronephrosis; teratoma cistike; cistat hydatidoze; ascites (18). Të fëmijët, indikacioni më i shpeshtë për intervenim kirurgjik është prania e masës abdominale me ose pa shenja të obstrukcionit intestinal. Trajtimi me adekuat për cistat mesenteriale është ekscizioni kirurgjik komplet. Në 33% - 60% te fëmijëve me cista mesenëteriale është e nevojshme të behët edhe rezekcioni segmental i zorrëve të holla (2,3,5).Në kauzistiken tonë kemi bërë rezekcion segmental të zorrëve të holla në 2(33.3 %) të rasteve. Ndërlikimet e ndryshme mund të shoqërojnë cistat mesenteriale ose ato omentale, duke përfshirë edhe duplikacionët cistike enterale, volvulusin, hemorhagjinë brenda cistës, infeksionin, rupturën, torzionin e cistës dhe obstrukcionin e traktit urinar ose biliar. (18).; Në kauzistiken tonë në 1 rast kishim volvulus të segmentit intestinal për shkak të duplikaturës cistike enterale dhe në një rast torsion të adnekseve nga cista paraovariale. Rezultatet e mjekimit në përgjithësi te fëmijët janë të favorshme. Shkalla e ripertërirjës arrin prej 0-13.6 % (2, 11, 12,17, 21), Rastet më të shpeshta te ripertërirjes (recurrences) kanë të pacientët me cista retroperitoneale ose tek ato raste ku është bërë vetëm ekscizioni parcial (4,11; 12; 13;21). Është thelbësore të thekësohen se nuk ka mortalitet të rastet me cista mesenteriale ose omentale të fëmijët; vetëm 1 pacient i vdekur është raportuar në literaturë qe nga viti 1950 (7,10). PERFUNDIMI: Ultrasonografia dhe tomografia e kompjuterizuar janë modalitete diagnostike më të mira preoperative, ndërsa ulrasonografia antenatale është metoda e zgjedhjes . Diagnostikimi i hershëm dhe trajtimi përkatës i tyre shoqërohet me prognozë të mirë. Rekomandohet intervenimi kirurgjik dhe rezeksioni komplet i segmentit enteral qe është i ngjitur për murin e cistës. Mortaliteti ishte 0%

LITERATURA

1. Alqahtani A, Nguyen LT, Flageole H: 25 yearSurg 1999 Jul; 34(7): 1164-8.

2. Bliss DP Jr, Coffin CM, Bower RJ: Mesenteric3. Burnëtt WE, Rosemond GP, Bucher RM: Me

calcified cyst was present. Arch Surg 1950; 60:

rience with lymphangiomas in children. J Pediatr

n children. Surgery 1994 May; 115(5): 571-7. c cysts: Report of three cases, in onë of which a 06.

N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT 22

4. Chirathivat S, Shermeta D: Recurrent retroperitonëal mesenteric cyst. A case report and review. Gastrointest Radiol 1979 Apr 15; 4(2): 191-3.

91 Fall; 16(4): 311-4. 06-

7. et al, eds. Pediatric Surgery. 4th ed. Chicago,

8. cysts in children. Am Surg 1997 Mar; 63(3): 287-90.

10.

.

9-

5

15. presentation. J Pediatr Surg 1998 May;

16. esenteric cysts in children. Acta Paediatr Scand

17.

18.

(11): 1266-9.

3-9

Em

5. Chou YH, Tiu CM, Lui WY: Mesenteric and omental cysts: an ultrasonographic and clinical study of 15 patients. Gastrointest Radiol 19

6. Chung MA, Brandt ML, St-Vil D: Mesenteric cysts in children. J Pediatr Surg 1991 Nov; 26(11): 138. Colodny A: Mesenteric and omental cysts. In: Welch KJ, Ill: Year Book Medical Publishers; 1986:921-925. Egozi EI, Ricketts RR: Mesenteric and omental

9. Gairdnër WT: A remarkable cyst in the omentum. Trans Path Soc Lond 1852; 3: 1851. Gross RE: The Surgery of Infancy and Childhood. Philadelphia, Pa: WB Saunders Co; 1953:377-383.

11. Hebra A, Brown MF, McGeehin KM: Mesenteric, omental, and retroperitonëal cysts in children: a clinical study of 22 cases. South Med J 1993 Feb; 86(2): 173-6.

12. Kosir MA, Sonnino RE, Gauderer MW: Pediatric abdominal lymphangiomas: a plea for early recognition. J Pediatr Surg 1991 Nov; 26(11): 1309-13

13. Kurtz RJ, Heimann TM, Holt J: Mesenteric and retroperitonëal cysts. Ann Surg 1986 Jan; 203(1): 1012.

14. Maung M, Saing H: Intestinal volvulus: an experience in a developing country. J Pediatr Surg 199May; 30(5): 679-81. Mohanty SK, Bal RK, Maudar KK: Mesenteric cyst--an unusual 33(5): 792-3. Molander ML, Mortensson W, Uden R: Omental and m1982 Mar; 71(2): 227-9.

Mollitt DL, Ballantinë TV, Grosfeld JL: Mesenteric cysts in infancy and childhood. Surg GynëcolObstet 1978 Aug; 147(2): 182-4. Ricketts RR: Mesenteric and omental cysts. In: Pediatric Surgery. 5th ed. 1998:1269-1275.

19. Takiff H, Calabria R, Yin L: Mesenteric cysts and intra-abdominal cystic lymphangiomas. Arch Surg 1985 Nov; 120

20. Vanëk VW, Phillips AK: Retroperitonëal, mesenteric, and omental cysts. Arch Surg 1984 Jul; 119(7): 838-42.

21. Walker AR, Putnam TC: Omental, mesenteric, and retroperitonëal cysts: a clinical study of 33 nëw cases. Ann Surg 1973 Jul; 178(1): 1

ail´i autorit`;Autor’s Email: nëxhmih@yahoo.com

Praxis Medica 48-1; 23-29 23HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE N. Ramadani Departamenti i Epidemiologjisë, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të

REZYME HIV/AIDS është infeksion viral i përhapur në tërë botën, i shkaktuar nga një lloj retrovirusi. Qëllimi i punimit është të paraqesë veçoritë epidemiologjike të HIV/AIDS-it në Kosovë, i analizuar me metodën epidemiologjike retrospektive. Të dhënat janë grumbulluar në Departamentin e Epidemiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës. Gjatë periudhës kohore 1986-2005 në Kosovë janë sëmurë 65 persona prej të cilëve 25 kanë vdekur. Numri më i madh i të sëmurëve me HIV/AIDS në Kosovë është regjistruar në vitin 2001 me gjithsej 12 raste dhe morbiditetin 0.57/1.000.000. Numri më i madh i të vdekurve është regjistruar në vitet 1987, 1992 dhe 1996 (3 raste me morbiditetin 0.15/1.000.000). Numri më i madh i rasteve është regjistruar në komunat: Prishtinë (14 raste), Pejë (8 raste) dhe Ferizaj (4 raste).Numri më i madh i të sëmurëve me HIV/AIDS janë të gjinisë mashkullore (61%) e të gjinisë femërore (39%). Grup-mosha më e prekur është ajo 30-39 vjet (21 të sëmurë e 35%, grup-mosha 20-29 vjet (15 raste dhe 25%) dhe grup-mosha 40-49 vjet (12 raste 20%). Prevalenca në Kosovë është akoma e ulët. Prevalenca më e lartë është regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000). Edhe pse situata epidemiologjike me HIV/AIDS në Kosovë nuk është alarmante, situata mund të keqësohet dhe sëmundja paraqet problem në shëndetësinë publike. Fjalët bosht: HIV/AIDS, Faktorët e rrezikut, Epidemiologjia.

SUMMARY HIV/AIDS is a vworldwide. Infectioseveral related retrostudy is to characteristics of analysed using retroscollected in the Depathe Kosova NationalDuring the period Kosova has been affof them has died. Thewere registered in thmorbidity 0.57/1.000of death were registeand 1996 (3 c0.15/1.000.000).The were registered in Pcases), Peja (8 caseOveral 61% with H39% females. The m30-39 years (21 case(15 cases with 25%)with 20%). Prevalenlow. The highest p2005 (0.16/1.00epidemiological situKosova is not alaexpected to be worsebe a problem of publiKey words: HIVEpidemiology.

HYRJE HIV/AIDS-i është sëmundje virale e cila po përhapet në tërë rruzullin tokësor me një shpejtësi marramëndëse. Sëmundja është e përhapur në shtetete Afrikës, Azisë, Evropës dhe Amerikës. Në Kosovë rasti i parë regjistrohet në vitin 1986. Në nivelin kombëtar në Strategjinë Shëndetësore për Kosovën të sjellë në vitin 2001 njëri nga synimet e politikës shëndetësore për Kosovën është reduktimi i sëmundjeve ngjitëse përmes promovimit shëndetësor, rregullativave, vrojtimit, kontrollit dhe përfshirjes së bashkësisë. Po ashtu në Ligjin e Shëndetësisë qëndron përkufizimi se për qytetarët duhet të sigurohet dhe zbatohet kujdesi shëndetësor që përfshinë trajtimin e HIV infeksionit dhe sëmundjes së AIDS-it. Mjetet finansiare për luftimin dhe parandalimin e infeksionit janë ende të limituara.

QËLLIMI Qëllim i punimit ëshepidemiologjke të duke analizuar rastetnumrit të rasteve tëshkalla e morbiditetinga kjo sëmundtopografike dhe përcparandalimin e kësaj MATERIALI DHE Metoda e punës ështëe metodës deskgjegjësisht komponeduke bërë përepidemiologjike të kkryesor i të dhënave pproblematikës së HIVqenë raportet e paraqitura në Departtë Institutit Kombëtar

Praxis Medica 48-1; 23-29

Kosovës

iral infection spreading n is caused by one of viruses. The aim of the

present epidemiological HIV/AIDs in Kosova,

pective method. Data were rtment of Epidemiology of Institute of Public Health. from 1986 until 2005 in ected 65 persons while 25 highest number of disease e year 2001 with 12 and .000. The highest number r in the years 1987, 1992 ases and mmorbidity highest number of cases rishtina municipality (14

s) dhe Ferizaji (4 cases). IV/AIDS were males and

ost affected groups were s with 35%), 20-29 years

and 40-49 years (12 cases cy in Kosova is still very revalence is registered in 0.000). Even the ation of HIV/AIDS in rming, the situation is

n and the disease appear to c health. /AIDS, Risk Factors,

të të përshkruhen veçoritë HIV/AIDS-it në Kosovë, e HIV.AIDS, paraqitjen e sëmura dhe të vdekura, t, mortalitetit dhe letalitetit je, prevalenca, shtrirja aktimi i përparësive për sëmundje. METODA mbështetur në përdorimin riptive epidemiologjike, ntën e saj retrospektive

shkrimin e veçorive ësaj problematike. Burim ër analizën dhe studimin e /AIDS-it në Kosovë kanë

sëmundjeve ngjitëse të amentin e Epidemiologjisë të Shëndetësisë Publike të

N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE

24

Kosovës. Janë përdorë edhe të dhënat arkivore të Institutit Kombëtar për analizën retrospektive të AIDS-it për një periudhë prej vitit 1986 e deri në vitin 2005. Në masë të madhe për studimin epidemiologjik është përdorë metoda statistikore e studimit duke i njësuar shkallët e sëmundshmërisë, vdekshmërisë, letalitetin por edhe indeksat, paraqitjen grafike, numrat relativë, etj. REZULTATET Sipas të dhënave të raportuara në Institutin Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës nga

fillimi i rastit të parë të regjistruar në vitin 1986 e deri në vitin 2005 janë regjistruar gjithsej 65 raste me AIDS. Numri i personave që janë HIV + është i panjohur si edhe në shumë vende ku sistemi i regjistrimit nuk është i aftë t’i përgjigjet situatës epidemiologjike. Pas paraqitjes së rasteve të para të HIV/AIDS-it në botë askush nuk ka mund të imagjinojë se gjendemi në prag të njërës ndër pandemitë më të rënda që ka goditur njerëzimin në gjysmën e dytë të këtij shekulli, ku me të drejtë sëmundja u pagëzua si "Murtaja e bardhë".

Tabela 1. Numri i personave të infektuar me HIV në botë në vitin 2005

Totali 40,3 milionë Të rritur 38,0 milionë Fëmijë nën 15 vjeç 2.3 milionë

Gjatë vitit 2005 në tërë botën janë regjistruar 40.3 milionë persona HIV (+), prej të cilëve 38

milionë kanë qenë të rritur dhe 2.3 milionë ishin fëmijë (Tabela 1).

Tabela 2. Ecuria e HIV/AIDS në Kosovë (1986-2005) Vitet Të sëmurët Të vdekurit 1986 2 2 1987 3 3 1988 0 0 1989 0 0 1990 0 0 1991 1 1 1992 3 3 1993 1 1 1994 2 2 1995 2 2 1996 3 3 1997 2 2 1998 1 0 1999 4 2 2000 6 1 2001 12 0 2002 5 0 2003 7 1 2004 7 2 2005 4 0 Gjithsej 65 25

Në tabelën 2 janë prezentuar të dhënat për lëvizjen e të sëmurëve për periudhën e viteve 1986 – 2005 si dhe trendi i lëvizjes të të sëmurëve. Gjatë kësaj periudhe kohore në Kosovë janë regjistruar gjithsej 65 raste të HIV/AIDS-it prej të cilëve 25 raste të vdekur. Në vitet 1988,1989 dhe 1990 nuk është regjistruar asnjë rast i sëmundjes, kurse numri më i madh i rasteve është regjistruar në vitin 2001

me gjithsej 12 raste, ku po të njëjtin vit nuk është regjistruar asnjë i vdekur nga HIV/AIDS-i. Në vitet 2003 dhe 2004 janë regjistruar nga 7 raste, në vitin 2000, 6 raste, në vitin 2002, 5 raste, në vitet 1999 dhe 2005, 4 raste, në vitet 1987, 1992 dhe 1996 nga 3 raste, në vitet 1986, 1994, 1995 dhe 1997 nga dy raste, kurse në vitet 1991, 1993 dhe 1998 nga një rast.

Praxis Medica 48-1; 23-29 25

T a b e la 3 S ë m u n d ë s h m ë r ia , V d e k s h m ë r ia n g a H I V /A I D S n ë K o s o v ë ( 1 9 8 6 - 2 0 0 5 )

V i t e t T ë s ë m u r ë T ë v d e k u r M o r b id i t e t i M o r t a l i t e t i1 9 8 6 2 2 0 .1 2 0 .1 21 9 8 7 3 3 0 .1 5 0 .1 51 9 8 8 0 0 0 01 9 8 9 0 0 0 01 9 9 0 0 0 0 01 9 9 1 1 1 0 .0 4 0 .0 41 9 9 2 3 3 0 .1 5 0 .1 51 9 9 3 1 1 0 .0 4 0 .0 41 9 9 4 2 2 0 .0 9 0 .0 91 9 9 5 2 2 0 .0 9 0 .0 91 9 9 6 3 3 0 .1 5 0 .1 51 9 9 7 2 2 0 .0 7 0 .0 71 9 9 8 1 0 0 .0 4 01 9 9 9 4 2 0 .1 6 0 .0 52 0 0 0 6 1 0 .2 8 0 .0 42 0 0 1 1 2 0 0 .5 7 02 0 0 2 5 0 0 .2 3 02 0 0 3 7 1 0 .3 3 0 .0 42 0 0 4 7 2 0 .3 3 0 .0 92 0 0 5 4 0 0 .1 9 0

G j i t h s e j 6 5 2 5 Në tabelën 3 është paraqitur sëmundshmëria dhe vdekshmëria nga HIV/AIDS në Kosovë. Shkalla më e lartë e sëmundshmërisë është regjistruar në vitin 2001 me 0.51/1.000.000 banorë, pastaj në vitet 2003 dhe 2004 me 0.29/1.000.000 banorë, kurse shkalla më e ulët është regjistruar në vitet 1998 me

0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993 me 0.05/1.000.000 banorë. Shkalla më e lartë e vdekshmërisë është regjistruar në vitet 1987 me 0.16/1.000.000 banorë përkatësisht 1992 me 0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me 0.14/1.000.000 banorë. Sëmundja që nga viti 1999 ka tendencë të rritjes.

T a b e la 4R a s te t e H I V /A I D S - it n ë K o s o v ë( s ip a s g r u p m o s h a v e , 1 9 8 6 - 2 0 0 5 )

G r u p m o s h a T ë s ë m u r ë %0 - 9 0 0

1 0 - 1 9 2 32 0 - 2 9 1 5 2 53 0 - 3 9 2 1 3 54 0 - 4 9 1 2 2 05 0 - 5 9 6 1 0

6 0 + 4 6 Grup-mosha më e prekur nga HIV/AIDS është ajo 30-39 vjet me 21 të sëmurë apo 35% nga të gjithë të sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet me 15 të sëmurë (25%) dhe 40-49 me 12 të sëmurë (20%).

Në grup-moshën 0-9 vjet nuk është regjistruar asnjë rast i sëmundjes HIV/AIDS (Tabela 4). Nga numri i gjithmbarshëm i të sëmurëve në periudhën kohore 2000-2005, 25 raste i takojnë

N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE 26

gjinisë mashkullore (61%), kurse 16 raste gjinisë femërore (39%)(Grafiku 1). Numri më i madh i të sëmurëve me AIDS në Kosovë janë të gjinisë mashkullore. Një strukturë e

tillë imponohet nga kushtet në të cilat jetohet, ndikimi i traditës por edhe një ekspozimi më të lartë ndaj sjelljeve që mund të shkaktojnë infeksionin me HIV të gjinisë mashkullore

.

Sipas komunave numri më i lartë i të sëmurëve është regjistruar në komunën e Prishtinës pastaj në Pejë dhe në Ferizaj. Por rastet e HIV/AiDS janë

regjistruar edhe në komunat më të vogla si Lypjani, Sharri, Burimi, Shtimja, Dardana, Kastrioti, etj. Grafiku 2) .

Grafikoni 2. Rastet e HIV/AIDS në Kosovë sipas komunave, 1986 - 2005

14

3

8

1

42 1 1

3 2 1 2 2 1 2 2 1 1 1 1 102468

10121416

Prishtine

Prizr

enPe

je

Mitr

ovice

Feriz

aj

Vush

trri

Lipjan

Sharr

Burim

Shtim

e

Deca

n

Gjakov

e

Besia

ne Viti

Dren

as

Kaca

nik

Gjilan

Theran

d

Sken

deraj

Dard

an

Kastrio

t

semure

Grafikoni 3. Ecuria e HIV/AIDS-it dhe rasteve të vdekjës në Kosovë, gjatë viteve 2000-2005 (sipas

komunave)

0

5

10HIVvdekurAIDS

HIV 8 1 1 1 2 1 2 1 1 1 2 1vdekur 1 1 1 1AIDS 1 1 1 1 1 2

Pr Pr Vit Th Pe B K B Gj D Sk Dr K V Li

Në grafiku 4 është paraqitur ecuria e HIV/AIDS dhe rasteve të vdekjeve nga HIV/AIDs në periudhën e viteve 2000-2005 sipas komunave, ku janë paraqitur veç e veç rastet e HIV dhe rastet e AIDS. Numri më i madh i rasteve të raportuara si HIV në këtë periudhë është regjistruar në Prishtinë (8 raste), kurse si AIDS në Lypian (2 raste).

Sa i përket llogaritjes së prevalencës, Kosova ende ka një prevalencë të ulët të HIV/AIDS-it e cila nuk duhet të na pasivizojë në luftë kundër kësaj sëmundjejë dhe në ndërmarrjen e masave parandaluese. Prevalenca më e lartë është regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000 banorë) (Grafiku 5).

Grafiku 1. Rastet me HIV/AIDS në Kosovë(sipas gjinisë gjatë viteve 2000 - 2005)

61%

39%M F

Praxis Medica 48-1; 23-29 27

Në periudhën pas vitit 1999 në Kosovë janë realizuar hulumtime lidhur me dituritë, sjelljet dhe praktikat për AIDS-in. Rruga më e shpeshtë e përcjelljes së infeksionit me HIV ka qenë përmes

injektimit të substancave narkotike. Në rend të dytë janë marrëdhëniet seksuale pa mbrojtje (Grafiku 5).

Grafiku 5

DISKUTIMI Kosova për një kohë të gjatë është duke vuajtur nga qasja e kufizuar në shërbimet përkatëse shëndetësore (të cilat ende ofrojnë shërbime me cilësi të dobët). HIV/AIDS ende mbetet në masë të madhe i padiagnostikuar realisht pasi që numri i personave që jetojnë me AIDS dhe atyre të infektuar me HIV është i panjohur. Sistemi i mbikëqyrjes epidemiologjike, shërbimi i këshillimit dhe testimit vullnetar janë në fazën embrionale të zhvillimit. 1,4,5,6,8,12 Sot në Kosovë janë të pranishëm një numër i madh i faktorëve që mund të kenë ndikim në përhapjen e HIV/AIDS-it. 2,6,7,15,16 Edhe pse në sistemin e UNAIDS-it për klasifikimin e HIV/AIDS, Kosova bën pjesë në grupin e vendeve me prevalencë të ulët. Përkundër prevalencës së ulët Kosova, ka faktorë identifikues

që e sjellin popullatën në rrezik nga HIV/AIDS. Në Kosovë çdo ditë e më shumë janë duke dalë në skenë grupe të rrezikut dhe grupe vulnerabile si: abuzuesit e drogave, punëtorët e seksit komercial, një komunitet i madh ndërkombëtar, me pjesëmarrje të konsiderueshme të meshkujve, pjesa më e madhe e tyre vijnë nga vendet me prevalencë të lartë të HIV/AIDS, popullata mobile, sidomos të riatdhesuarit, punëtorët migrues, “gastarbajterët”, etj. Faktor tjetër që mund të ketë ndikim në shkallën e infektueshmërisë është përqindja e madhe e popullsisë së re (57% nën 25 vjet). Pastaj ndryshimet e vrullshme sociale përbrenda familjes dhe shoqërisë dhe mentaliteti i popullatës së pas luftës.1,5,7,15

Grafiku 4. Prevalenca nga HIV/AIDS Kosovë 2000-2005

0 0.02 0.04 0.06 0.08

0.1 0.12 0.14 0.16 0.18

Prevalenca 0.04 0.08 0.10 0.13 0.15 0.16

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Rrugët e përhapjes së HIVinfeksionit

3%

7%

3%

14% 3% 4%1%

20%

45%

Përqafimit osepërshëndetjes me shtrëngim tëduarveUjit,ajrit dheushqimit

Marrëdhënieveseksuale

Gjakut të infektuarme HIV virusin

Qëndrimit afërpersonit të infektuarme HIV

Puthjes

Shfrytëzimit të të njejtittoalet

Qumështit nganëna e infektuar meHIV

Insekteve

N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE

28

Në vitin 2000 u ndërmorën hapat e parë institucional në Kosovën e pasluftës në fushën e parandalimit të HIV/AIDs-it. Ministria e Shëndetësisë, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike dhe OBSH-ja ngritën një komitet për HIV/AIDS i cili komitet në shkurt të vitit 2001 përpiloi dokumentin e emërtuar: “Plani i veprimit për themelimin e programit të gjithanshëm parandalues për HIV/AIDS në Kosovë” në të cilin janë parashtruar tri objektiva kryesorë: 1) Themelimi i sistemit të mbikëqyrjes për HIV/AIDS në Departamentin e Epidemiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike; 2) Themelimi i shërbimit për këshillim dhe testim vullnetar; 3) Ngritja e vetëdijes dhe njohurive për HIV/AIDS në mesin e popullatës së përgjithshme veçanërisht te rinia.1,9,11

Në periudhën e viteve 1986 deri në vitin 2005 në Kosovë janë raportuar gjithsej 65 raste me HIV/AIDS dhe 25 të vdekur; Shkalla më e lartë e sëmundshmërisë është regjistruar në vitin 2001 me 0.51/1.000.000 banorë, pastaj në vitet 2003 dhe 2004 me 0.29/1.000.000 banorë, kurse shkalla më e ulët është regjistruar në vitet 1998 me 0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993 me 0.05/1.000.000 banorë. Shkalla më e lartë e vdekshmërisë është regjistruar në vitet 1987 me 0.16/1.000.000 banorë përkatësisht 1992 me 0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me 0.14/1.000.000 banorë. Sëmundja që nga viti 1999 ka tendencë të rritjes. Grup-mosha më e prekur nga HIV/AIDS është ajo 30-39 vjet me 21 të sëmurë apo 35% nga të gjithë të sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet me 15 të sëmurë (25%) dhe 40-49 me 12 të sëmurë (20%). Në grup-moshën 0-9 vjet nuk është regjistruar asnjë rast i sëmundjes HIV/AIDS, Nga numri i gjithmbarshëm i të sëmurëve në periudhën kohore 2000-2005, 25 raste i takojnë gjinisë mashkullore (61%), kurse 16 raste gjinisë femërore (39%) (Grafiku 1). Numri më i madh i të sëmurëve me AIDS në Kosovë janë të gjinisë mashkullore. Një strukturë e tillë imponohet nga kushtet në të cilat jetohet, ndikimi i traditës por edhe një ekspozimi më të lartë ndaj sjelljeve që mund të shkaktojnë infeksioni me HIV e gjinisë mashkullore. Numri më i lartë i të sëmurëve është regjistruar në komunën e Prishtinës pastaj në Pejë dhe Ferizaj. Por rastet e HIV/AIDS janë regjistruar edhe në komunat më të vogla si Lypiani, Sharri, Burimi, Shtimja, Dardana, Kastrioti, etj. Numri më i madh i rasteve të raportuara si HIV në këtë periudhë është regjistruar në Prishtinë (8 raste), kurse si AIDS në Lypian (2 raste). Rruga më e shpeshtë e përcjelljes së infeksionit me HIV ka qenë përmes injektimit të

substancave narkotike. Në rend të dytë janë marrëdhëniet seksuale pa mbrojtje.2,4,6 Kosova ende ka një prevalencë të ulët të HIV/AIDS-it e cila nuk duhet të na pasivizojë në luftë kundër kësaj sëmundjeje dhe në ndërmarrjen e masave parandaluese. Prevalenca më e lartë është regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000 banorë). Kështu, Kosova ende mbetet vend me prevalencë më të ulët në Ballkan dhe tash është koha dhe mundësia më e përshtatshme e veprimit, për një të ardhme më të sigurt. PËRFUNDIMET

1. Situata epidemiologjike me HIV/AIDS në botë është e rëndë dhe e pasigurt, sepse sëmundja ka karakter pandemik dhe paraqet një problem të madh për shëndetësinë publike;

2. Në Kosovë rastet e para të HIV/AIDS regjistrohen në vitin 1986 dhe deri sot janë regjistruar 65 raste të sëmundjes me 25 të vdekur.

3. Shkalla më e lartë e sëmundshmërisë është regjistruar në vitin 2001 me 0.51/1.000.000 banorë, pastaj në vitet 2003 dhe 2004 me 0.29/1.000.000 banorë, kurse shkalla më e ulët është regjistruar në vitet 1998 me 0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993 me 0.05/1.000.000 banorë.

4. Shkalla më e lartë e vdekshmërisë është regjistruar në vitet 1987 me 0.16/1.000.000 banorë gjegjësisht 1992 me 0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me 0.14/1.000.000 banorë.

5. Sëmundja që nga viti 1999 ka tendencë të rritjes. Gjatë kësaj periudhe HIV/AIDs është regjistruar në 14 komuna të Kosovës, domethënë se nga kjo sëmundje është përfshirë 46.6% e territorit të Kosovës.

6. Nga numri i gjithmbarshëm i të sëmurëve në periudhën kohore 2000-2005, 25 raste i takojnë gjinisë mashkullore (61%), kurse 16 raste gjinisë femërore (39%).

7. Grup-mosha më e prekur nga HIV/AIDS është ajo 30-39 vjet me 21 të sëmurë apo 35% nga të gjithë të sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet me 15 të sëmurë (25%) dhe 40-49 me 12 të sëmurë (20%).

8. Numri më i lartë i të sëmurëve është regjistruar në komunën e Prishtinës pastaj në Pejë dhe Ferizaj. Por rastet e

Praxis Medica 48-1; 23-29 29HIV/AIDS janë regjistruar edhe në komunat më të vogla si Lypiani, Sharri, Burimi, Shtimja, Dardana, Kastrioti, etj.

9. Numri më i madh i rasteve të raportuara si HIV në këtë periudhë është regjistruar në Prishtinë (8 raste), kurse si AIDS në Lipjan (2 raste).

10. Kosova ende ka një prevalencë të ulët të HIV/AIDS-it e cila nuk duhet të na pasivizojë në luftë kundër kësaj sëmundjeje dhe në ndërmarrjen e masave parandaluese.

11. Prevalenca më e lartë është regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000 banorë).

12. Rruga më e shpeshtë e përcjelljes së infeksionit me HIV ka qenë përmes injektimit të substancave narkotike e në rend të dytë janë marrëdhëniet seksuale pa mbrojtje

PROPOZIMI I MASAVE

1. Të përforcohen laboratoret diagnostikuese për HIV/AIDS në Insitutin Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës.

2. Intensifikimi i punës në edukimin dhe arsimimin shëndetësor të popullsisë, veçmas grupet e rrezikut

3. Të zbatohet Programi afatgjatë në luftë kundër HIV/AIDS

4. Informimi dhe njohja me sëmundjen; 5. Mbikëqyrja dhe përcjellja e grupeve të

rrezikut; 6. Testimi rigoroz i gjakut dhe i

produkteve të tij; 7. Të mos merret gjaku për transfusion

nga grupet e rrezikut; 8. Të përdoren shiringat dhe gjilpërat për

një aplikim; 9. Të sterilizohen dhe dezinfektohen

mjetet tekniko-sanitare; 10. Të mos përdoren mjetet e përbashkëta

për higjienë (zhiletat, brushat për dhëmbë) ngase mund të kontaminohen me gjakun e të sëmurit;

11. Te kontaktet seksuale me persona të dyshimtë të përdoret prezervativi (kondomi).

LITERATURA

1. Action Plan for the Establishement of a Comprehensive HIV/AIDS Prevention programme for Kosovo. Kosovar AIDS committee, February, 2001.

2. Ali MM., Oladosu M., Knowledge, Attitudes and Practices related to HIV/AIDS in Kosovo. PSI/Kosovo. 2001.

3. Barnett T., Whiteside A., AIDS in the Twenty-first Century: Disease and Globalisation. Palgrave Publication, London, 2002.

4. Dedushaj I., Ahmeti S., Humolli I., Dreshaj Sh. AIDS-SIDA, sëmundje që vret, Kryqi i Kuq i Kosovës, 1999.

5. Duby F.: Mission report-fall 20002. Kosovo AIDS Committee-Review of Strategic Plan. 6. Gashi L., Ramadani N., Kalaveshi A.: Sexually Transmitted Infections in Kosova. European

Congress of Epidemiolgy, Porto, 2004. 7. Goodson J.: Socio-cultural Aspectss of Sexual and Reproductive Health in Kosovo. Entre Nous: The

European Magasine for Sexual and Reproductive Health. UNFPA and WHO, (55), 2003. 8. Humolli I., Dedushaj I, Fejza H., Ukaj Xh. Veçoritë epidemiologjike të AIDS-it në Kosovë, Praxis

Medica, 1999; 42: 49-51. 9. IKSHPK. Departamenti i Epidemiologjisë, Raportet e ecurisë së sëmundjeve ngjitëse. Prishtinë,

1986-2005. 10. Mertens TE et al. Global estimates of HIV infections and AIDS: further heterogeneity in spread and

impact. AIDS, 9 (suppl. 1): S251-S272, 1995. 11. Ramadani N.: Epidemiological situation in Kosovo, 2001-2005, Department of Epidemiology,

NIPH, March 2005. 12. Ramadani N., Gashi L.: Trakti riprodhues dhe infeksionet seksualisht transmisive në Kosovë, Praxis

Medica, 2004; 46(2); 3-15. 13. Refugees International. Country Information: Kosovo. Washington, D.C., 2003. 14. Statistical Office of Kosovo. Kosovo and its population. Prishtina, 2003. 15. USAID. HIV/AIDS Prevention in Kosovo. 2002. 16. Wennberg JL., Jakupi Xh. Prevalence of HIV in TB patients in Kosovo. Abstract No. ThPeC7556. in

XIV International AIDS Conference. Barcelona. 2002.

Praxis Medica 48-1; 30-40 30

ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE TE FETUSI ME SHTATZËNËSI NORMALE DHE DIABETIKE (NË TERAPI ME INSULINË) R. DACI, H. RAMADANI, XH. SEJDIU.

Praxis Medica 48-1; 30-40 QENDRA MJEKSORE PEJË , SPITALI I PËRGJITHSHEM

R E Z Y M E Në studimin tonë janë përfshirë 46 pacientë. Prej tyre 38 ishin shtatzënësi normale (Grupi N) te të cilat kemi konstatuar se niveli i glikemisë gjatë gjysmës së dytë të shtatzënësisë ka treguar tendencë të rënies, por pa rëndësi statistikore (nuk ka qenë signifikante). Te grupi i dytë (Grupi D) 8 pacientë me shtatzënësi diabetike në terapi me insulinë, te të cilat niveli i glikemisë ka treguar tendencë të rritjes, por pa rëndësi statistikore (nuk ka qenë signifikante). Qëllim i punimit ka qenë të analizohet metabolizmi i karbohidrate gjatë gjysmës se dytë të shtatzënësisë të shtatzënësia normale dhe diabetike. Punimi ka pasur parasysh të analizojë ndryshimet e metabolizmit të karbohidrateve të cilat ndodhin në shtatzënësi për shkak të paraqitjes së faktorëve diabetogjenë të cilët janë: formimi i placentës e cila sekreton (HPL, HCG, Progesteron, Estrogjene etj), paraqitja e shantit fetoplacentar, lajmërimi i insulinës rezistencës relative dhe insulianzës. Te shtatzënësia diabetike, përveç këtyre faktorëve që përmenden më lart ekziston edhe isuficienca relative e insulinës , zvogëlimi i numrit të receptorëve në insulinë si dhe defektet postreceptore. Te gjitha shtatzënësitë kanë rrjedhë në formë normale me lindjen e foshnjës me peshë normale që i është përgjigjur javës së gestacionit. Insulina është medikament efikas në mbajtjen e nivelit të glikemisë te shtatzënësia diabetike përkundër ndryshimeve metabolike që ndodhin në metabolizmin e karbohidrateve te shtatzënësia diabetike. Me punimin tone kemi verifikuar se ka ekzistuar kontrollë e mirë e metabolizmit të hidrateve të karbonit te shtatzënësia diabetike. FJALËT BOSHT: Hidratet e karbonit, shtatzënësia normale, shtatzënësia diabetike, fetusi.

SUMMARY During our studies there are included 46 patients. Forty – 38 of them were normal pregnancies (Group N) from which we have noticed that the level of glycemy during the second period of pregnancy showed the falling down tendency, but without any statistic importance (it was not significant). The second Group (Group D) there were 8 patients with diabetic pregnancies in insulin therapy, from whom the glycogen level showed the increasing tendency but without any statistic importance (it was not significant). The purpose of the work was to analyse the metabolism of carbohydrate during the second period of pregnancy, to normal and diabetic pregnancy. This work intended to analyse the changes of carbohydrate metabolism, which oppears to pregnancy because of diabetic factors, which are: forming of placenta that makes a secretion (HPL, HCG, Progesteron, Estrogene etc.) the appearance of fetalplacenta shandy, the appearance of relative insulin resistence and the insulinase. To diabetic pregnancy except the above mentioned exists the relative isuficiance of insulin, decrease of receptor number into insulin also the postreceptor defects. All pregnancies are normal with a baby birth with normal wight that is convinient to gestation week. Insulin is a medicament which effects the level of pregnancy glycemy to diabetic pregnancy against the metabolic changes which appear to carbohydrate metabolism of diabetic pregnancy. With our work we have verified that it existed a good contral of carbohydrate metabolism to diabetic pregnancy. KEY WORDS: carbohydrate, normal pregnancy, diabetic pregnancy, fetus

H Y R J E Shtatzënësia është gjendje e veçantë fiziologjike e femrës në fazën reproduktive. Në shtatzënësi bëhen ndryshime të rëndësishme në metabolizmin e karbohidrateve, yndyrave dhe proteinave. Gjatë shtatzënësisë formohet organi endokrin – placenta e cila luan rol të rëndësishëm në metabolizmin e këtyre materieve. Në placentë sintetizohen shumë hormone. Më të rëndësishmit janë: hormoni

human placento laktogjen (HPL), Hormoni human horiogonadotropin (HCG), estrogjenet dhe progesteroni të cilët luajnë rol vendimtar në metabolizmin e karbohidrateve dhe lipideve. Glukoza e kalon barierën placentare me mekanizmin e bartjat aktiv dhe difuzionin lehtësues (2). D-Glukoza bartet më shpejt, sepse ekziston specifikë stereotipike ndaj D-Glukozës në krahasim më L - Glukozën (11). Glukoza në

R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 31

krahasim me heksozat e tjera ka përparësi të madhe në bartjen nëpër placentë. Përqendrimi i glukozës është më i ulët në qarkullimin e gjakut te fetusi në krahasim me nivelin e glukozës në gjakun e nënës. Niveli i glukozës në gjak zvogëlohet më së shumti në javën e l2-të të gestacionit, e pastaj mbahet në nivel konstant gjer në fund të shtatzënësisë, (12 ). Metabolizmi i karbohidrateve jashtë shtatzënësisë rregullohet më ndihmën e këtyre hormoneve: Insulinës, glykagonit, kortikostereideve, hormonit somatotrop dhe hormoneve të gjëndrës tiroide. Në shtatzënësi ndryshohet sekretimi i këtyre hormoneve kështu që shtatzënësia vepron si gjendje diabetogjene (paraqitja e insulinë-rezistencës). Në gjysmën e parë të shtatzënësisë vlerat e glukozës janë më të ulëta afër (l0 mg/100 ml) për shkak të rritjes së nevojave të fetusit dhe placentës për glukozë, njëherit zvogëlohet edhe pragu renal në sekretimin e glukozës (8) paraqitet e ashtuquajtura “Glykozuria relative“ (4). Kësaj gjendjeje i ndihmon edhe paraqitja e shantit fetoplacentar për glukozë.

Në shtatzënësi metabolizmi i karbohidrateve i përshtatet nevojave të fetusit. Në mëngjes për shkak të mosmarrjes së ushqimit gjatë natës uljet niveli të glukozës dhe insulinës në gjakun e nënës dhe njëkohësisht rritet niveli i acideve yndyrore si pasojë e lipolizës. Për këtë arsye rritet niveli i trupave ketonikë si rezultat i oksidimit të acideve të lira yndyrore në mëlçi . Deponimi i yndyrave në indet dhjamore në gjysmën e parë të shtatzënësisë është pasojë e rritjes së sensibilitetit në insulinë. Në gjysmën e parë të shtatzënësisë zvogëlohet produksoini i glukozës në hepar dhe niveli i glikemisë në mëngjes. Rriten rezervat e glykogjenit dhe shfrytëzimi i glukozës në periferi. Në gjysmën e dytë të shtatzënësisë vlerat e glikemisë janë më të larta për shkak të rezistencës relative ndaj insulinës. Këtë rezistencë e kushtëzon veprimi i hormoneve. Për shkak të këtyre ndryshimeve rritet bartja e glukozës, aminoacideve dhe acideve yndyrore në drejtim të fetusit. Rezistenca në insulinë, zvogëlimi i receptorëve në insulinë në indet periferike, me insuficiencën relative të insulinës cirkulatore si dhe defektet post- receptore do të shkaktojnë intolerancë në glukozë dhe shfaqjen e diabetit gestagjen.

Rregullimin e metabolizmit të karbohidrateve dhe të lipideve e bëjnë një seri hormonesh të cilat sekretohen nga gjëndrat endokrine dhe placenta. Estrogjenet e stimulojnë utilizimin e glukozës në qelizë dhe rritin sekretimin e hormonit somatotrop i cili ka veprim kontradiktor me insulinën. Estradioli dhe Estrioli e rritin efikasitetin e insulinës dhe gjithashtu i

stimulojnë të gjitha veprimet e insulinës. Sinteza dhe sekretimi i estrogjeneve në shtatzënësi rritet afër 100 herë . Hormoni human placentar lactogjen është faktori bazë për zvogëlimin e tolerancës së glukozës gjatë shtatzënësisë. HPL - i inhibon proceset e shfrytëzimit të glukozës në periferi. HPL-i i inhibon edhe proceset e fosforilizimit të cilat insulina i stimulon. Si pasojë rritet niveli i glukozës në gjak, rritet bartja e glukozës nëpër placentë, prej nënës në drejtim të fetusit. Ndryshimet e përqendrimit të glukozës ndikojnë në nivelin e HPL–it i (18). Është vërejtur rritja e HPL–it gjatë urisë, sepse përqendrimi i glukozës është i ulët (10). Sinteza e HPL–it është autonome dhe nuk varet prej asnjë faktori . HPL-i i mobilizon acidet yndyrore, e rrit procesin e lipolizës dhe stimulon mobilizimin e lipideve prej depove periferike të yndyrave. Acidet yndyrore dhe trupat ketonikë kalojnë nëpër placentë me difuzion dhe i shërbejnë fetusit për nevoja energjetike dhe për sintezën e lipideve (14 ). Selnikow më 1971 ka vërejtur rritjen e nivelit të HPL-it te pacientët e sëmurë prej diabetit. Rritja e nivelit të HPL–it sqarohet me rritjen e masës placentare te këta pacientë.

Hormoni horiogornadotropin (HCG), ndihmon procesin e sterocidogjenezës, stimulon sekretimin e progesteronit, stimulon mobilizimin e yndyrave prej depove periferike. Progesteroni e rrit sekretimin dhe sintezën e insulinës dhe stimulon hiperplazinë e beta- qelizave të pankreasit dhe në këtë mënyrë stimulon të gjitha veprimet e insulinës në metabolizmin e karbohidrateve dhe lipideve. Veprimi i progesteronit posaçërisht është i rëndësishëm në gjysmën e parë të shtatzënësisë.

Kortizoli e bënë zvogëlimin e receptorëve ndaj insulinës, rrit sintezën e glukozës në hepar dhe zvogëlon veprimin e insulinës në indin dhjamor dhe në muskuj.

Dihet se hipofiza hipertrofohet në shtatzënësi, rritet numri i qelizave që sekretojnë prolaktinën, ndërsa bie numri i qelizave që sekretojnë hormonin somatotrop (hormoni i rritjes). Placenta nuk ka receptor për hormonin somatotrop kështu qe ky hormon nuk e kalon barieren placentare. Hormoni somatotrop e zvogëlon oksidimin e glukozës në qelizë, rrit bartjen e aminoacideve në qeliza. Nën ndikimin e hormonit somatotrop lirohen yndyrat prej depove periferike dhe në këtë mënyrë rritet përqendrimi i acideve yndyrore në gjak. Hormoni somatotrop stimulon deponimin e glukogjenit në qelizë, rrit nivelin e glukozës në qarkullim e gjakut te shtatzënat, (zvogëlon

Praxis Medica 48-1; 30-40 32

shfrytëzimin e glukozës nga ana e qelizës) dhe kështu rritet bartja prej nenës në drejtim të fetusit, (19 ). Prolaktina rritet në shtatzënësi afër 19 herë dhe shumë lehtë e antagonizon veprimin e insulinës. Rëndësia dhe roli i mbajtjes së homeostazës së glukozës në gjendje të kontrolluar mirë në shtatzënësi konsiston në atë se në të gjitha rastet ku kemi pasur çrregullime ne metabolizmin e glukozës janë manifestuar ndërlikime te shtatzënat, te fetusi, si dhe ndërlikime në placente . a) Ndërlikimet më të rëndësishme te shtatzënat janë: paraqitja e eklampsisë 4 herë më shumë te shtatzënësitë me diabet se në grupin kontrollues në përqindje 11,7%( 3) . Hipertensioni kronik është më i shpeshtë te diabeti afër 9,6 % . Polihidroamnioni shfaqet (2.7 deri në 32 %) te shtatzënësitë me diabet. Infeksionet janë më të shpeshta të shtatzënësitë me diabet e sidomos infeksionet virale dhe ato të traktit urinar. Lindja para kohe është më e shpeshtë me forma të rënda te sindromit distress respirator. Abortet spontane janë më të shpeshta te shtatzënësitë me diabet ( 3 ). b) Ndërlikimet më të shpeshta te fetusi manifestohen me: rritjen e mortalitetit perinatal (1.6 deri në 2 %), rritjen e anomalive kongjenitale (3 deri në 7 % ). Në periodën e organogjenezës, çrregullimi i metabolizmit të karbohidrateve manifestohet në radhë të pare në saccusin vitelin (vendi parësor i veprimit) e pastaj paraqiten malformacionet e embrionit si ndryshime dytësore (14). Anomalitë e zemrës janë 5 herë më të shpeshta te shtatzënësitë diabetike, defektet e tubës neurale dhe anencefalia janë më të shpeshta te shtatzënësia diabetike. Është verifikuar se ketonemia dhe ketonuria që shfaqen te diabeti mund te shkaktojnë zvogëlimin inteligjencës së foshnjës. Makrosomia dhe visceromegalia janë ndërlikime të shpeshta te shtatzënësia me diabet. Hipoglikemia neonatale dhe hiperbilirubinemia është më e shpeshtë te shtatzënësia me diabet, distressi respirator gjithashtu është ndërlikim i shpeshtë te shtatzënësitë me diabet. c) Ndërlikimet të cilat manifestohen në placentë janë: papjekuria e viluseve terminale, trashja e membranës bazale e trofoblastit, rritet

numri i citotrofoblasteve, qelizat citotrofoblastike tregojnë ndryshime degjenerative, rritet numri i mitozave. Infarktet e placentës janë 5 herë më të shpeshta te format e shtatzënësive diabetike klinikisht të manifestuara (6). Sasia e antitrupave në insulinë dhe komplekseve insulinike në placentë është më lartë te shtatzënësitë me e diabet (7). QËLLIMI I PUNIMIT Qëllim i punimit është të analizohen nivelet e glikemisë te shtatzënësitë normale dhe diabetike si dhe te fetuset e tyre. Me përcaktimin e nivelit te këtyre parametrave (glicemia, trigliceridet) te shtatzënësia normale dhe diabetike si dhe te fetuset e tyre është e mundshme të analizohet dhe të përcillet metabolizmi i karbohidrateve te shtatzënësia dhe fetusi. Në anën tjetër kemi pasur për detyrë të shqyrtojmë se a ekziston dallimi në nivelin e glikemisë dhe triglicerideve në mes të grupit te shtatzënave me shtatzënësi normale dhe diabetike si dhe te fetuset. MATERIALI DHE METODAT E PUNES Në analizë janë përfshirë 46 pacientë, prej tyre 38 kanë qenë me shtatzënësi normale (grupi N), ku është marrë gjaku në venën kubitale për të përcaktuar glikeminë dhe trigliceridet. Grupin e dytë e përfaqësojnë 8 pacientë me diabet prej të cilave është marrë gjaku në venën kubitale për të përcaktuar glikeminë. Te fetuset me shtatzënësi normale dhe diabetike gjaku për analizë është marrë nga vena umbilikale, për të përcaktuar glikeminë dhe trigliceridet.

Në të dy grupet N dhe D në mënyrë prospektive është përcjell shtatzënësia. Të gjitha shtatzënësitë kanë rrjedhë në mënyrë fiziologjike dhe kanë përfunduar me lindjen e foshnjave me shëndet të mirë dhe peshë i përgjigjet periudhës se gestacionit .

Glukoza është përcaktuar me metodën e glykozo-oksidozës. Trigliceridet janë përcaktuar me TOOS metodën enzime-kolorimetrike.

REZULTATET

Me analizën e vlerave të glikemisë në gjakun e shtatzënave te grupi N kemi konstatuar se vlera minimale e glikemisë ishte 2.26 mmol/l.

Vlera maksimale ka qenë 5.92 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare ka qenë 4.39 ± 0.95 mmol/l.

Tabela Nr. 1 – Vlerat e glikemisë te shtatzënësia normale (Grupi N)

Grupi N Glikemia (mmol/l)

min Max vlerat mesatare 2.26 5.92 4.39 ± 0.95

R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 33

Grafiku Nr. 1. – Paraqitja grafike e vlerave të glikemisë gjatë shtatzënësisë normale

(Grupi N).

Me metodën e koeficientit të korelacionit te grupi N i shtatzënave kemi konstatuar se; koeficienti i korelacionit r = -0.21; ku p > 0.05, dhe kemi konstatuar se niveli i glikemisë gjatë

shtatzënësisë tregon tendencë të rënies për pa rëndësi statistikore (rënia nuk është signifikante).

Tabela Nr. 2. – Vlerat e glikemisë të shtatzënësia me diabet (Grupi D)

Glikemia (mmol/l) min Max vlerat mesatare 3.45 13.98 6.32 ± 3.56

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 3,45 mmol/l. Vlera maksimale ka qenë 13.98 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare ka qenë 6.32 ± 3.56 mmol/l.

GRAFIKU Nr. 2. – Paraqitja grafike e glikemisë të shtatzënësitë me diabet (Grupi D) gjatë gestacionit.

Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = 0.28; p > 0.05, dhe kemi konstatuar se niveli i glikemisë gjatë shtatzënësisë te grupi D e

shtatzënave tregon tendencë të rritjes, por pa rëndësi statistikore (rritja nuk ka qenë signifikante).

TABELA Nr. 3. – Krahasimi i vlerave mesatare të glikemisë te shtatzënësia normale

(Grupi N dhe shtatzënësia diabetike Grupi D) Vlerat e glukozës mmol/l

Grupi N D

4.39 ± 0.95 6.32 ± 3.56 Nga tabela vërejmë se vlera mesatare e glikemisë te grupi N ka qenë 4.39 ± 0.95 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare te grupi D ka qenë 6.32 ± 3.56 mmol/l.

Praxis Medica 48-1; 30-40 34

GRAFIKU Nr. 3. – Paraqitja grafike e vlerave mesatare të glikemisë te grupi N e shtatzënave dhe grupi D e shtatzënave.

Me metodën e T – testit kemi llogaritur se t = 1.58; ku p > 0.05, dhe kemi konstatuar se vlerat e glikemisë te grupi D janë më të larta, por pa rëndësi statistikore (ndryshimi nuk është signifikant). Përpos

glikemisë kemi analizuar edhe nivelin e triglicerideve në gjakun e shtatzënave normale dhe atyre diabetike.

TABELA Nr. 4. – Vlerat e triglicerideve te grupi N e shtatzënave

Grupi N Trigliceridet (mmol/l)

min max Vlerat mesatare 1.30 5.89 2.88 ± 1.27

Nga tabela vërejmë se vlera minimale e triglicerideve është 1.30 mmol/l. Vlera maksimale ka qenë 5.89 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare 2.88 ± 1.27.

GRAFIKU Nr. 4. – Paraqitja grafike e triglicerideve te shtatzënësia normale (Grupi N).

Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = 0.61; p < 0.05, dhe kemi konstatuar se niveli i triglicerideve rritet në mënyrë signifikante gjatë shtatzënësisë (ekziston lidhshmëri me rëndësi statistikore në mes këtyre dy parametrave). Tabela Nr. 5. – Vlerat e triglicerideve te Grupi D e shtatzënave

Grupi D Trigliceridet (mmol/l)

min Max vlerat mesatare 1. 09 4.78 3. 15 ± 0. 39

R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 35

Nga tabela vërejmë se vlera minimale ka qenë 1.09 mmol/l. Vlera maksimale ka qenë 4.78 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare ka qenë 3.15±0.39 mmol/l.

GRAFIKU Nr. 5. – Paraqitja grafike e nivelit të triglicerideve te Grupi D gjatë shtatzënësisë

Kemi analizuar nivelin e triglicerideve gjatë shtatzënësisë te shtatzënësia me diabet. Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi konstatuar se r = 0.02; ku p> 0.05, dhe kemi vërejtur se niveli i triglicerideve te shtatzënat me

diabet mbahet në nivel konstant, çka do të thotë se nuk ekziston lidhshmëri signifikante në pikëpamje statistikore në mes të këtyre dy parametrave.

TABELA Nr. 6. – Krahasimi i vlerave mesatare të triglicerideve te Grupi N dhe Grupi D e shtatzënave.

Vlerat e triglicerideve mmol/l Grup

N D 2.88 ± 1.27 3.15 ± 0.89

Nga tabela vërejmë se vlera mesatare e triglicerideve te grupi N ka qenë 2.88 ± 1.27 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare e triglicerideve te Grupi D e shtatzënave ka qenë 3.15 ± 0.89 mmol/l.

GRAFIKU Nr. 6. - Paraqitja grafike e vlerave mesatare e triglicerideve te Grupi N

dhe Grupi D e shtatzënave.

Me metodën e T – testit kemi llogaritur se t = 0.52; ku p > 0.05 dhe kemi konstatuar se nuk ekziston ndryshim i rëndësishëm në mes të nivelit të triglicerideve në mes të grupi N dhe grupit D të

shtatzënave (ndryshimi në mes të këtyre dy parametrave nuk është signifikant në pikëpamje statistikore).

Praxis Medica 48-1; 30-40 36

Vlerat e parametrave biokimikë të fetusi me shtatzënësi normale dhe diabetike

TABELA Nr. 7. – Vlerat e glikemisë me gjakun e fetusit te shtatzënësia normale (grupi N)

Grupi N Glikemia (mmol/l)

min max vlerat mesatare 2.03 6.50 3.88 ± 0.89

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale e glikemisë ka qenë 2.03 mmol/l. Vlera maksimale 6.50 mmol/l. Vlera mesatare e glikemisë ka qenë 3.88 ± 0.89. Grafiku Nr. 7 – Paraqitja grafike e glikemisë në gjakun e fetusit gjatë shtatzënësisë ( te grupi N).

Me metodën e koeficientit të korrelacionit kemi llogaritur se r = -0.16; p > 0.05, çka do të thotë se niveli i glikemisë në gjakun e

fetusit te shtatzënësia normale tregon tendencë zvogëlimi gjatë shtatzënësisë, por pa signifikancë statistikore.

TABELA Nr. 8. – Vlera e glikemisë në gjakun e fetusit te grupi D

Grupi D Glikemia (mmol/l)

min max vlerat mesatare 2.50 10.00 4.94 ± 2.27

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 2.50 mmol/l, vlera maksimale ka qenë 10, ndërsa vlera mesatare ka qenë 4.94 mmol/l. Grafiku Nr. 8 - Paraqitja grafike e glikemisë në gjakun e fetusit (grupi D)

0

2

4

6

8

10

20 22 24 26 28 30 32 34 36 38JAVA E GESTACIONIT

12

40

TR

IGL

ICE

RID

ET

R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 37

Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = -0.09; ku p>0.05, çka tregon se niveli i glikemisë ne gjakun e fetusit

te shtatzënat me diabet mbetet në nivel konstant.

TABELA Nr. 9. – Vlera mesatare e glikemisë në gjakun e fetusit te shtatzënësia normale

dhe shtatzënësia diabetike Vlera e mesatare e glikemisë mmol/l

Grupi N D

3.88± 0.89 4.94 ± 2.27 Grafiku Nr. 9 - Paraqitja grafike e vlerave mesatare të glikemisë në gjakun e fetusit te grupi N dhe grupi D.

Me metodën T – testit kemi llogaritur se t = 1.37; ku p>0.05, dhe konstatojmë se vlerat mesatare të

glikemisë në gjakun e fetusit te shtatzënësia me diabet janë më të larta por nuk janë signifikante.

TABELA Nr. 10. – Vlerat e triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia normale

Grupi N Trigliceridet(mmol/l)

min max vlerat mesatare 0.11 4.82 0.72 ± 0.14

Nga tabela vërejmë se vlera minimale e triglicerideve ka qenë 0.11 mmol/l, vlera

maksimale 4.82 mmol/l, ndërsa vlera mesatare ka qenë 0.72 mmol/l.

Grafiku Nr. 10 - Paraqitje grafike e nivelit të triglicerideve në gjakun e fetusit të (grupi N)

Praxis Medica 48-1; 30-40 38 Me anën e metodës së koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = 0.15; ku p>0.05, që d.m.th. se niveli i triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia diabetike tregon tendencë të uljes, por pa signifikancë statistikore. TABELA Nr. 11. – Vlerat e triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia me diabet

Grupi D Trigliceridet(mmol/l)

min max vlerat mesatare 0.08 0.44 0.22 ± 1.5

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 0.08 mmol/l, vlera maksimale ka qenë 0.44 mmol/l, ndërsa vlera mesatare ka qenë 0.22 mmol/l Grafiku Nr. 11 – Paraqitja grafike e nivelit të triglicerideve në gjakun e fetusit te (grupi D)

Me anën e metodës së koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = - 0.08; ku p >0.05, çka do të thotë se niveli i triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia me normale tregon tendencë të rënies por mbetet në nivel konstant. Raporti i vlerave të triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia normale dhe shtatzënësia me diabet TABELA Nr. 12. – Vlera mesatare e triglicerideve ne gjakun e fetusit shtatzënësia normale dhe shtatzënësia diabetike

Vlera e mesatare e triglicerideve mmol/l Grupi

N D 0.22± 0.09 0.72 ± 1.54

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera mesatare e triglicerideve në gjakun e fetusit te grupi N ka qenë 0.22 mmol/l, ndërsa vlera mesatare e triglicerideve në gjakun e fetusit ka qenë 0.72 mmol/l. Grafiku Nr. 12 – Paraqitja grafike e vlerave mesatare të triglicerideve në gjakun e fetusit te grupi N dhe grupi D

0

0.2

0.4

0.6

0.8

0.72

0.22

TRIGLICERIDET E FETUSIT

GRUPI D GRUPI N Me metodën e T-testit kemi llogaritur se t = 0.98; p>0.05, me ç’rast kemi konstatuar se vlerat mesatare të triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënat me

diabet janë më të larta në krahasim me vlerat e triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia normale, por pa signifikancë statistikore.

R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 39DISKUTIMI Shtatzënësia është gjendje fiziologjike e femrës në fazën reproduktive e cila manifestohet me ndryshim të metabolizmit të karbohidrateve, yndyrave dhe proteinave. Këto ndryshime që manifestohen si pasojë e ndryshimeve të statusit hormonal si dhe ndryshimeve që paraqiten në sisteme dhe organe të tjera i mundësojnë embrionit, pra fetusit të zhvillohet në formë normale. Në shtatzënësi shfaqen ndryshime në metabolizmin e karbohidrateve për shkak të formimit të placentës e cila sekreton HPL-in, progesteronin, estrogjenet, HCG-en, si dhe enzimin insulinazë(1). Përveç këtyre materieve në shtatzënësi sekretohen edhe hormone të tjera në sasi të ndryshuara të cilat janë: kortikosteroidet, hormoni somatotrop dhe prolaktina, të cilat po ashtu ndikojnë në ndryshimin e metabolizmit të karbohidrateve. Për shkak të këtyre ndryshimeve në shtatzënësi shfaqet fenomeni i insulino-rezistencës relative dhe zvogëlimi i tolerancës ndaj glukozës. Prania e këtyre faktorëve diabetogjenë që përmendëm më lart si dhe fenomenet e tjera siç janë: zvogëlimi i receptorëve në qelizat target ndaj insulinës, defektet postreceptore si dhe insuficienca relative ndaj insulinës (te shtatzënësitë me diabet) sjellin në ngritjen e nivelit të glukozës në gjak.

Në shtatzënësi normale kemi konstatuar se niveli i glikemisë tregon tendencë të rënies, por pa rëndësi statistikore. Këtë rënie të lehtë e kemi arsyetuar me rritjen e nevojave të fetusit për glukozë dhe me rritjen e pragut renal në sekretimin e glukozës çka d.m.th. me rritjen e shtatzënësisë nevojat e fetusit për glukoze rriten, e njëkohësisht është i mundshëm edhe shfrytëzimi më i madh i glukozës nga ana e placentës e cila po ashtu rritet gjatë shtatzënësisë. Për shkak të ndryshimit të statusit hormonal është e mundshme të rritet edhe bartja e glukozës nëpër placentë. Autorët (12) kanë gjetur se niveli i glikemisë zvogëlohet në javën e 12-të shtatzënësisë e pastaj mbetet konstant deri në fund të shtatzënësisë .

Gjatë analizës së nivelit të glukozës te shtatzënësitë diabetike (te grupi D) kemi konstatuar një tendencë të rritjes së glukozës gjatë shtatzënësisë por pa rëndësi statistikore. Këtë tendencë të rritjes të glukozës te shtatzënësitë diabetike e kemi sqaruar me veprimin më të fuqishëm të faktorëve diabetogjenë HPL-it, insulinazës (rritja e masës placentare), hormonit somatotrop, kortikosteroideve, të cilët sjellin insulinën me rezistenca relative.

Me krahasimin e parametrave biokimikë (glikemisë) te grupi N dhe D kemi konstatuar se te grupi D vlerat e glikemisë ka qenë më të larta por pa rëndësi statistikore.

Këtë e sqarojmë me faktin se te shtatzënësia diabetike faktorët diabetogjenë veprojnë më fuqishëm, por ekziston mundësia e zvogëlimit të bartjes së glukozës nëpër placentë për shkak të ndryshimeve arteriosklerotike dhe degjenerative në qarkullimin uteroplacentar dhe për këtë shkak pason rritja e lehtë dhe e parëndësishme e nivelit të glukozës te

shtatzënësitë me diabet. Edhe mungesa relative e insulinës e zvogëlon bartjen e glukozës nëpër placentë.

Rezultatet tona kanë treguar se niveli i triglicerideve rritet në mënyre signifikante gjatë shtatzënësisë normale, e cila përputhet me të dhënat e autorëve (16). Rritja e nivelit të triglicerideve gjatë shtatzënësisë normale sqarohet në lidhje me ndryshimet që ndodhin në indin adipoz në drejtim të lipolizës, me ç’rast rritet sinteza VLDL- it në hepar dhe në qarkullim të gjakut. Aktiviteti i zvogëluar i lipazës lipoproteinemike (LPL) në indet extra hepatike e kryesisht në indin dhjamor do të ndikojë në rritjen e triglicerideve. Hipergafia në shtatzënësi i kontribuon rritjes së nivelit të triglicerideve në gjak. Estrogjenet e rritin sintezën e triglicerideve në hepar . Estrogjenet e zvogëlojnë aktivitetin dhe sintezën e lipazës hepatike dhe lipazës lipoproteinemike në adipocite dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë në rritjen e nivelit të triglicerideve . Te grupi D niveli i triglicerideve është konstant gjatë shtatzënësisë. Insulina stimulon bartjen e glukozës në acide yndyrore në hepar, shpejton sintezën e acideve yndyrore dhe zvogëlon lirimin e tyre prej depove periferike. Në insuficiencën relative të insulinës bëhet mobilizimi i tyre prej depove periferike dhe rritet niveli i acideve yndyrore në gjak. Në këtë mënyrë krijohet substrat i mjaftueshëm për sintezën e triglicerideve, prandaj niveli i triglicerideve është lehtësisht me i lartë dhe konstant te grupi D, por pa rëndësi statistikore (nuk është signifikant).

Studimet e shumta argumentojnë se niveli i glikemisë në gjakun e fetusit është ngushtë i lidhur me nivelin e glikemisë në gjakun e shtatzënës(13.5). Vlerat e glikemisë në gjakun e fetusit gjatë shtatzënësisë normale, tregojnë tendencë të rënies, por pa rëndësi statistikore. Këtë e sqarojmë me faktin se me rritjen e shtatzënësisë fetusi shfrytëzon sasi më të madhe të glukozës. Niveli i glikemisë te fetuset me shtatzënësi diabetike është mbajtur në nivel konstant gjatë rritjes së shtatzënësisë, çka do te thotë se niveli i glikemisë te shtatzënat me diabet është kontrolluar në formë efikase. Dihet se niveli i glikemisë të fetusi varet nga niveli i glikemisë në gjakun e shtatzënës.

Me krahasimin e vlerave të glikemisë në mes të fetuseve me shtatzënësi normale dhe diabetike, kemi konstatuar se vlerat e glikemisë te fetuset e shtatzënësive me diabet janë më të larta, por pa rëndësi statistikore. Kjo tregon se niveli i glikemisë te shtatzënësitë me diabet (në terapi me insulin) megjithatë është mbajtur në kontroll. Me përcaktimin e nivelit të triglicerideve te fetuset me shtatzënësi normale kemi vërejtur se niveli i triglicerideve është mbajtur konstant me tendencë të rënies. Mbajtja konstante e nivelit të triglicerideve në gjakun e fetusit sqarohet me faktin se

Praxis Medica 48-1; 30-40 40 trigliceridet me rritjen e shtatzënësisë deponohen në mëlçi të fetusit dhe në indin dhjamor. Këto trigliceride i shërbejnë fetusit për të mbajtur homeostazën energjetike menjëherë pas lindjes. Me krahasimin e vlerave të nivelit te triglicerideve në mes të fetuseve me shtatzënësi normale dhe diabetike, kemi konstatuar se niveli i triglicerideve te fetuset me shtatzënësi diabetike është më i lartë por pa signifikancë statistikore. Fetuset te shtatzënësia me diabet së pari shfrytëzojnë glukozën e pastaj trigliceridet për nevoja energjetike. P Ë R F U N D I M I Niveli i glukozës në gjakun e shtatzënave te grupi N dhe D ka qenë në kufitë normalë gjatë shtatzënësisë. Nuk ka ekzistuar dallim signifikant në nivelin e glikemisë në mes të dy grupeve. Niveli i triglicerideve te grupi N i shtatzënave është rritur në mënyrë signifikante gjatë shtatzënësisë, ndërsa niveli i triglicerideve te grupi D i shtatzënave është

mbajtur konstant gjatë shtatzënësisë. Edhe pse niveli i triglicerideve është rritur gjatë shtatzënësisë normale, nuk ka ekzistuar dallim signifikant sa i përket vlerave të triglicerideve në mes të grupit N dhe D. Te fetuset e grupit N dhe D, glikemia dhe trigliceridet janë mbajtur në kufijtë normalë gjatë shtatzënësisë. Nuk ka pasur dallim signifikant në nivelin e glikemisë dhe triglicerideve në mes të fetuseve N dhe D. Në bazë te të gjitha këtyre përfundimeve kemi konstatuar se megjithatë ka ekzistuar kontroll i mirë i metabolizmit të karbohidrateve dhe i lipideve në shtatzënësitë me diabet dhe në terapi me insulinë. Përfundojmë se insulina është medikament efikas që përdoret në terapinë e shtatzënësive me diabet edhe pse është e njohur se në këto shtatzënësi ekziston një metabolizëm i ndryshuar i karbohidrateve dhe lipideve.

L I T E R A T U R A 1.Casey L.Mc Donald P,Simpson E.Endrocrinological changes in pregnancy . In: William’s Textbook of Endcrinology.Sounders Co.London.1985;439-448. 2.Chinard FP, Danesino V, Hartman WL, et, al. The transmission of hoxeses across the placenta in the human and rhesus monkey. J Physiol 1970; 132; 289. 3.Cousins L. Obstetric complications. In; Diabetes mellitus in pregnancy, Principles and Practice. Recce AE, Coustan DR Churchil Livingstone. New York. L988; 455-468. 4.Davidson JM, Lovedale C. The exretion of glucose during normal pregnancy and after delivery. J Obstet Gynecol Br Cwlth 1960; 81. 363. 5.Economides DL,Nicolaides KH.Blood glucose and oxygen tension levels in smoll-for –gestational – age-fetuses.Am J obstet Gynecol 1989;160:385-389. 6.Fox H. Diabetes mellitus. In; Pathology of placenta.,Eds. Sondres W. London l978; 223-230. 7.Fox H., Jones CJP Pathology of trophoblast. In; Biology of trophoblast. Eds. Loke YW, Whyte AM.Elsevier Science Publ Oxford. 1983; l37-180. 8.Gillmer MDG, Beard RW, Rooke FM. Corbohydrate metabolism in pregnancy. I Diurnal plasma glykose profile in normal and diabetic women. Br Med J l975; 3; 399-408. 9.Gillmer MDG, Beard RW, Oakley NW, et al Plasma human placental lactogen profiles over 24 haurs in normal and diabetic pregnancy. Br. J. Obsted Gynecol l977; 84; l97. 10. Kim JJ,Felig P.Plasma chorionic somatomammotropin levels during starvation in midpregnancy.J Clin Endocr Met 1971;32:864. 11. Longo LO,Kleinzaller A. Transport of monosaccharides by placental cells.Federation Proc 1970;29:802. 12.Lind T,Aspillaga M,metabolic changes during normal and diabetic pregnacies . In:Diabetes Mellitus in Pregnancy .Principles and Practice .Eds. Reece AE,Coustan DR.Church ill Livingstone .New York.Endinburg.London Melbourne.1988;77. 13.Nicolini N,Hubinont C,Santolaya J,Fisk NM,Coe AM,Rodeck C.Maternal-fetal glucose gradient in normal pregnancies and in pregnancies complicated by alloimunistaion and fetal growth retardation.Am J Obstet gynecol 1989;161:924-927. 14.Pinter E, Recce AF, Laranth C. Yolk sac failure in embryophaty due to hyperglicemia. Ultrastructural analysis of the yolk sac differentiation rat conceptuses under hyperglycemic culture conditions. Teratology l986; 33; 363-371. 15.Riggi JS,Boshart RC,Bell HP,Ringler J.Some effects of purified placental protein on lipid and carbohydrate metabolism.Endocrin 1966;79:909. 16.Salameh WA, Mastroigiannis DS. Metarnal hyperlipidemia in pregnancy. Clin Obsted and Gynecol l994; 37 (l); 66-77. 17.Selenko HA, Varma K, Yuonger D, et al. Patterns of serum immunoreactive human placental lactoges (IR – HPL) and chorionic gonadotropin (IR – HCG) in diabetic pregnancy. Diabetes l97l ; 20 ; 696. 18.Tyson JE, Jones GS, hutsh J, Thomas P. Patterns of insulin, growth hormone, and placental lactogen release after protein and glicose protein ingestion in pregnancy. Am J. Obsted Gynecol l97l; ll0; 934. 19.Unger RH, et al. Insulin Glucagon and somatostatin secretion in the regulation of metabolism. Annu Rev Physiol l978 ; 40; 307.

Praxis Medica 48-1; 41-45 41EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË TË TË SËMURËT ME ULCERË Z. Gashi1, Z. Kabashi1, B. Resuli2, R. Hoxha3, A. Haziri1

QKU, Klinika Interne, Reparti Gastroenterologjik, Prishtinë1

QSU, Departamenti i Sëmundjeve të Brendshme, Shërbimi i Gastr5

QKU, Instituti i Farmakologjisë, Prishtinë3

REZYME QËLLIMI: Të hulumtohet dhe të krahasohet efikasiteti i katër protokollleve të trefishta në shërimin dhe në eliminimin e H. pylori nga ulcera gastroduodenale. MATERIALI DHE METODAT: Në këtë studim prospektiv, janë përfshirë 150 të sëmurë (80 të sëmurë me UD me moshë 42.27±11.15 vjeç dhe 70 të sëmurë me UG me moshë 51.87±13.5 vjeç), me diagnozë endoskopike dhe konfirmim të pranisë së H.pylori. Të sëmurët janë ndarë në 4 grupe. Grupi i parë prej 40 të sëmurëve është trajtuar me Lansoprazol 30 mg, Amoksicilinë 1.0 gr dhe Klaritromicinë 500 mg, dy herë në ditë (LAC). Grupi i dytë prej 40 të sëmurëve është trajtuar me Lansoprazol 30 mg, Metronidazol 400 mg dhe Klaritromicinë 250 mg, dy herë në ditë (LCM). Grupi i tretë prej 35 të sëmurëve është trajtuar me Omeprazol 20 mg , Amoksicilinë 1.0 gr dhe Metronidazol 400 mg, dy herë në ditë (OAM). Grupi i katërt prej 35 të sëmurëve është trajtuar me Ranitidinë 150 mg, Amoksicilinë 1.0 gr dhe Metronidazol 400 mg dy herë në ditë (RAM). Trajtimet terapeutike kanë zgjatur një javë, ndërsa është vazhduar me antisekretorët përkatës edhe për gjashtë javët e ardhshme,me dozë të përgjysmuar, një herë në ditë. Pas tetë javësh është përsëritur endoskopia dhe është rikonfirmuar statusi për H. pylori. REZULTATET: Rezultati i shërimit me protokollin LAC ishte 97.20%, LCM 95.20%, OAM 92.27% dhe RAM 86.95%. Rezultati i eliminimit me protokollin LAC ishte 92.20%, LCM 87.80%, OAM 83.18% dhe RAM 76.93%. PËRFUNDIMI: Ndryshimet në efektivitetin e shërimit të ulcerës me protokollet e trefishta, ndonëse ekzistojnë, nuk janë me rëndësi sinjifikante statistikore (p>0.05), ndërsa në aspektin e eliminimit ekziston ndryshim sinjifikant statistikor në favor të protokolleve me Lansoprazol. Është konfirmuar lidhshmëri e lartë e efektit eliminues për H. pylori dhe shërimit të ulcerës (p<0.05). Fjalët bosht: terapia e trefishtë, H. Pylori, shërimi, eliminimi

SUMMARY PURPOSE: To e4 triple protocopylori from METHODS: In150 patients inc42.27± 11.15 yUG aged 51.8diagnose and Hpatients are sepa40 patients waAmoxycilin 1.0 day (LAC). Thtreated with Lamg and KlaritroThe third grouOmeprazol 20Metronidazol 4fourth group of 150 mg, Amoxmg, twice a dlasted for a weproper antisecrecut in half, onceeight weeks latreconfirmed. Trecovery with L95.20 %, OAMresult of elimin%, LCM 87.80 %. CONCLUSulcer treatmentsignificant statisaspect of the statistical differLansoprazol. Theliminating effe(p<0.05). KEY WORDSelimination.

HYRJA Terapia e eliminimit, sot preferohet për të gjithë të sëmurët me ulcerë peptike e të infektuar me H. pylori. Eliminimi, përkufizohet si mungesë e H.pylori nga mukoza e lukthit , e vërtetuar pas më së paku katër javë, ose edhe më vonë, pas përfundimit të terapisë eliminuese me antimikrobikë (1). Kërkesa parësore është efikasiteti i barnave, të cilët për një kohë sa më të shkurtër, me sa më pak efekte anësore dhe më pak shpenzime, do të bëjnë çrrënjosjen në më tepër se 90 % të rasteve me infeksion me këtë bakterie (2). Terapitë bashkëkohore të trefishta kanë në vete një bar antisekretor të pazëvendësueshëm, inhibitor të pompës protonike (Omeprazoli, Lanzoprazoli, Pantoprazoli,

Rabeprazoli) o(Ranitidina më Klaritromicina Tinidazolin (3).rreth 85-90 %, naq të shumta.antimikrobik nhulumtues prefterapisë antisekshërimi i plotë ime antisekretorëNëse nuk trajtozgjatë tërë jetën

Praxis Medica 48-1; 41-4

ohepatologjisë, Tiranë2

xplore and compare the efficiency of ls in recovery and eliminating H. ulcer. MATERIAL AND THE this prospective study, there were luded (80 diagnosed with UD aged ears and 70 patients diagnosed with 7± 13.5 years), with endoscopic . pylori presence confirmation. The rated in 4 groups. The first group of

s treated with Lansoprazol 30 mg, gr and Klaritromicin 500 mg, twice a e second group of 40 patients was nsoprazol 30 mg, Metrodinazol 400 micin 250 mg , twice a day (LCM). p of 35 patients was treated with mg, Amoxycilin 1.0 gr and 00 mg, twice a day (OAM). The 35 patients was treated with Ranitidin ycilin 1.0 gr and Metronidazol 400 ay (RAM). Therapeutic treatments ek, and got continued with a dose tors for the next 6 weeks, with a dose a day. The endoscopy was repeated er and the status of H. pylori was HE RESULTS: The result of AC protocol was at 97.20 %, LCM 92.27 % and RAM 86.95 %. The ation with LAC protocol was 92.20 %, OAM 83.18 % and RAM 76.93 ION: The differences in effective with triple protocols do not have tical values (p>0.05), whereas on the elimination there is a significant

ence in favour of the protocols with ere is a confirmed high connection of ct for H. pylori and ulcer curing

: triple therapy, h. pylori, recovery,

se bllokator të receptorëve H–2 së shumti), ndërsa Amoksicilina ose plotësohen me Metronidazolin ose Eliminimi me këtë protokoll sillet dërkohë që efektet anësore nuk janë

Pas përfundimit të terapisë me ë kuadër të skemave, shumë

erojnë të vazhdohet me dhënien e retore, edhe për 4-6 javë, deri te i ulcerës në lukth ose duodenum (4), t e përmendur. het, infeksioni me H. pylori do të

(5).

Z. Gashi: EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË NË TË SËMURËT ME ULCER 42 QËLLIMI I HULUMTIMIT Në këtë punim janë parashtruar këto qëllime: Të përcaktohen dhe të krahasohen efikasiteti i katër protokolleve të terapisë së trefishtë bashkëkohore në shërimin e ulcerës dhe eliminimin e H.pylori në të sëmurët me ulcerë gastrike dhe duodenale (protokolli numër 1: Lanzoprazol, Amoksicilinë dhe Klaritromicinë; protokolli numër 2: Lanzoprazol, Klaritromicinë dhe Metronidazol; protokolli numër 3: Omeprazol, Amoksicilinë dhe Metronidazol; protokolli numër 4: Ranitidinë, Amoksicilinë dhe Metronidazol). TË SËMURËT DHE METODAT E PUNËS Ky hulumtim është hulumtim klinik prospektiv, krahasues, manipulativo - terapeutik, i randomizuar dhe i kontrolluar. Në këtë hulumtim janë futur 150 të sëmurë me ulcerë gastrike ose duodenale (80 të sëmurë me UD me moshë 42.27±11.15 vjeç dhe 70 të sëmurë me UG me moshë 51.87±13.5 vjeç). Të sëmurë janë ekzaminuar në Shërbimin endoskopik të Klinikës Interne dhe ordinancën private shëndetësore “Gastro” në Klinë. Diagnoza e të sëmurëve është përcaktuar përmes ekzaminimit endoskopik - makroskopik, me ç’rast është marrë edhe biopsia, ndërsa prania e infeksionit me H.pylori është verifikuar përmes testit të shpejtë të ureazës, në të vërtetë pranisë së H.pylori në biopsinë e marrur nga mukoza e lukthit, në vendin e ulcerës, përkatësisht bulbusit duodenal. Indi i marrë për biopsi nga ulcera gastrike, me tri deri katër biopsi, i është nënshtruar ekzaminimit histopatologjik për të verifikuar karakterin beninj apo malinj të ulcerës gastrike. Pas verifikimit të diagnozës dhe të infeksionit me H.pylori në sëmundjen ulceroze gastroduodenale, të sëmurët janë alokuar në nëngrupe dhe i janë nënshtruar trajtimit në bazë të protokolleve: I. Protokolli i parë terapeutik të cilit i janë nënshtruar 40 të sëmurë, ka qenë: Lanzoprazol – 2 herë në ditë nga 30 mg Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr Klaritromicinë – dy herë në ditë nga 500 mg II. Protokolli i dytë terapeutik të cilit i janë nënshtruar 40 të sëmurë ka qenë: Lanzoprazol – 2 herë në ditë nga 30 mg Klaritromicinë – dy herë në ditë nga 500 mg Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg III. Protokolli i tretë terapeutik të cilit i janë nënshtruar 35 të sëmurë ka qenë: Omeprazol – 2 herë në ditë nga 20 mg Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr. Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg.

IV. Protokolli i katërt terapeutik të cilit i janë nënshtruar 35 të sëmurë ka qenë: Ranitidinë – 2 herë në ditë nga 150 mg Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr. Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg. Të gjitha protokollet e trajtimit janë aplikuar në kohëzgjatje një javore. Në fund të trajtimit, pra pas dy javësh, te të gjithë të sëmurët sërish janë evidencuar ankesat e mundshme, që kanë perzistuar, si dhe efektet anësore të terapisë së aplikuar. Pas trajtimit dy javor, është vazhduar trajtimi për të sëmurët e të gjitha nëngrupeve me antisekretorët gjegjës edhe për gjashtë javët e ardhshme, në fund të së cilës periudhë është përsëritur ekzaminimi endoskopik për të verifikuar statusin e ulcerës dhe eliminimin e H.pylori. Si shërim endoskopik është konsideruar epitelizimi i plotë i defektit në murin e lukthit, përkatësisht duodenit, që do të thotë se më nuk ka ekzistuar as krateri ulceroz dhe as erozioni. Kriter për futje në hulumtim ka qenë: defekti mbi 5 mm në murin e lukthit apo të duodenit. Kriteret për mosfutje në hulumtim kanë qenë: të sëmurët me sindromën Zollinger - Ellison, të sëmurët me sëmundje kronike të zemrës, veshkave, mëlçisë dhe mushkërive, të sëmurët të cilët kanë marrë për trajtim ndonjë antibiotik dhe/ose antisekretor, kortikosteroide, barna antireumatike josteroide në periudhën 3 javore para futjes në hulumtim, të sëmurët me tejndjeshmëri në cilin do nga barnat e shfrytëzuar në këtë hulumtim si dhe alkoolistët dhe narkomanët, shtatzënat dhe femrat në laktacion, dhe të sëmurët me moshë më të re se 18 vjeç. Për të gjitha këto patologji janë shfrytëzuar analizat paraprake, të bëra qoftë në mënyrë ambulantore apo klinike e të konfirmuara me dokument përkatës. Arsyet e largimit nga hulumtimi ishin: toksiciteti i medikamentit të ordinuar (efektet anësore), ndërrimi i peshës klinike të sëmundjes në drejtim të keqësimit, zhvillimi evident i ndërlikimeve të sëmundjes, lajmërimi i gjendjeve të cilat në mënyrë serioze e kanë rrezikuar jetën dhe shëndetin e të sëmurit dhe mosbashkëpunimi i të sëmurit në drejtim të marrjes së terapisë dhe zbatimit të planit të kontrollit. Ekzaminimet endoskopike dhe biopsitë janë realizuar me endoskop të tipit “Olympus”. Në kuadër të përpunimit statistikor dhe të analizës, janë përdor metodat e statistikës deskriptive dhe analitike.

Praxis Medica 48-1; 41-45 43

REZULTATET Veçoritë relevante për të sëmurët që janë përfshirë në këtë hulumtim janë paraqitur në tabelën 1.

Tab.1 Veçoritë demografike dhe klinike te të sëmurët ulcerozë të hulumtuar. UD UG Sinjif.stast.

Veçoritë N % N % Diagnoza 80 53.33 70 46.67 Gjinia Meshkuj Femra

58 22

72.04 27.96

38 32

54.30 45.70

p>0.05

Mosha (±DS)

42.27 (±11.15)

51.87 (±13.50)

P<0.05

Kushtet soc. Të dobëta Të mira

52 28

64.81 35.19

49 21

69.57 30.43

p>0.05

Anamn. fam. Pozitive Negative

43 37

54.38 45.62

29 41

41.07 58.93

p>0.05

Grupi i gjakut “O” “A” “B” “AB”

41 28 8 3

51.26 35.29 10.08 3.36

26 34 6 4

37.50 48.21 8.93 5.36

p>0.05

Duhanxhinj Po Jo

47 33

58.82 41.18

38 32

53.57 46.43

` p>0.05

Alkooli Po Jo

37 43

46.22 53.78

30 40

42.86 57.14

p>0.05

Ankesat Dhimbja abd. Vjellja Mungesë or. Humb. Peshe Hemor. digj.

68 36 16 10 9

84.87 44.54 20.17 12.61 10.92

53 44 38 34 9

75.00 62.50 53.57 48.21 12.52

Rezultati i shërimit me protokollin LAC ishte 97.20%, LCM 95.20%, OAM 92.27% dhe RAM 86.95%. Rezultati i eliminimit me protokollin LAC ishte 92.20%, LCM 87.80%, OAM 83.18% dhe RAM 76.93%.

Efektet e protokolleve në shërimin dhe në eliminimin e infeksionit me H. pylori janë paraqitur në dy tabelat vijuese.

Tab.2. Efekti i protokolleve të trefishta (LAC dhe LCM) në shërimin dhe në eliminimin e infeksionit me H. Pylori Efekti LAC LCM

N % N % Shërues 39/40 97.20 % 38/40 95.20 %

Eliminues 37/40 92.20 % 35/40 87.80 % Tab. 3. Efekti i protokolleve të trefishta (OAM dhe RAM) në shërimin dhe në eliminimin e infeksionit me H. Pylori Efekti OAM RAM

N % N % Shërues 32/35 92.27 % 30/35 86.95 %

Eliminues 29/35 83.18 % 26/35 73.96 %

Z. Gashi: EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË NË TË SËMURËT ME ULCER 44 Tab. 4. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H. pylori me protokollin LAC

Eliminimi

JO PO Gjithsej

Shërimi

N % N % N % PO 3 7.69 36 92.31 39 100.00 JO 0 0.00 1 100 1 100.00

Gjithsej 3 37 40

Tab. 5. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H. pylori me protokollin LCM

Eliminimi

JO PO Gjithsej

Shërimi

N % N % N % PO 4 10.53 34 89.47 38 100.00 JO 1 50.00 1 50.00 2 100.00

Gjithsej 5 35 40

Tab.6. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H. pylori me protokollin OAM

Eliminimi

JO PO

Gjithsej Shërimi

N % N % N %

PO 3 9.37 29 90.63 32 100.00

JO 3 100 0 0.00 3 100.00

Gjithsej 6 29 35

Tab.7. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H. pylori me protokollin RAM

Eliminimi

JO PO Gjithsej

Shërimi

N % N % N %

PO 4 12.50 26 87.50 30 100.00

JO 4 80.00 1 20.00 5 100.00

Gjithsej 6 29 35

DISKUTIMI I REZULTATEVE Eliminimi i H. Pylori është pa dyshim një nga kërkesat më të rëndësishme të terapisë bashkëkohore antiulceroze. Edhe sot e kësaj dite kërkohet vazhdimisht kombinimi ideal i barnave i cili për një kohë më të shkurtër, me sa më pak efekte anësore, dhe me çmim sa më të lirë, do të kënaqte kriterin e dhënë që të arrihet eliminimi i H. Pylori së paku në 90 % të rasteve (6,7). Terapia e trefishtë (një IPP dhe dy antimikrobikë) paraqet optimumin në këtë aspekt. Pikërisht, hulumtimi i efektit të katër protokolleve të trefishta ka qenë objektivi i punimit. Rezultatet e

studimit tonë në lidhje me eliminimin e infeksionit me H. Pylori nga ulcera peptike për LAC dhe LCM protokollin, 92.20 % përkatësisht 87.80 %, janë pothuajse identike me ato të autorëve të huaj. F. Bazzoli dhe bashkëp. (8) referojnë rezultatet 81.8 % (LAC) dhe 93.9 % (LCM), me dallim sinjifikant statistikor në mes të këtyre rezultateve (p=0.033). Në studimin e H. Kashimura dhe bashkëp. (9) efektiviteti ç’rrënjosës i LAC protokollit ishte 85.7 %, i ngjajshëm me rezultatin tonë. Edhe B. Neves (10), referon rezultatin pothuajse të njëjtë me protokollin LAC, 87 %.

Praxis Medica 48-1; 41-45 45Rezultatet tona me protokollin OAM dhe RAM në eliminim e H. Pylori nga ulcera peptike, 83.18 % dhe 73.96 %, janë në përputhje me rezultatet e autorëve të tjerë. Bianchi dhe bashkëp.(11) japin rezultatin e eliminimit të H.Pylori në 90% të të sëmurëve me ulcerë duodenale, ndërsa suksesin e eliminimit me Omeprazol dhe placebo në vetëm 1 %. Autorët kroatë (12), në studimin e tyre me protokollin OAM kanë arritur eliminimin në vetëm 67 % që të eliminojnë H. Pylori, që është dukshëm më i ulët se rezultati ynë 83.18 %. Ndërkohë, që të njëjtit autorë kanë arritur sukses shumë të mirë me protokollin OAM në spitalin e personave të privuar nga liria, ku raportohet suksesi i eliminimit të H. Pylori prej 81 %, që me gjasë tregon për bashkëpunimin më të mirë të këtyre të sëmurëve në kushte të institucionit spitalor të mbyllur. Sipas autorit Tytgat (13), suksesi i eliminimit të H. Pylori me OAM, i analizuar në 2000 të sëmurë me ulcerë duodenale, ishte rreth 90%. Janë referuar edhe rezultate më të ulëta në studimin e Gisbertit (14) ku suksesi me protokollin OAM në eliminimin e H.pylori nga ulcera duodenale është vetëm 56 %. Rezultatet me protokollin RAM në literaturën botërore sillen prej 63-95 %, brenda të cilit rangohet edhe rezultati ynë 73.96 %. Rezultatet e hulumtimit tregojnë se ekziston një lidhshmëri e fortë në mes të shërimit të ulcerës peptike dhe të

eliminimit të H. Pylori, por gjithsesi në pengimin e rishfaqjes së ulcerës peptike. Përparësia e protokolleve me IPP, shpjegohet me rritjen e pH-së së aciditetit gastrik në mënyrë sinjifikante në krahasim me Ranitidinën, ku sipas shumë autorëve (15,16,17,18,19,20,21), pH rritet deri në 5.1 me çka krijohen kushte më të mira për epitelizim më të shpejtë dhe mbyllje të kraterit ulceroz, por edhe për veprim më efikas të antimikrobikëve. Përparësia e IPP-ve ndaj bllokatorëve të receptorëve H2, me gjasë vjen nga mekanizmi dhe intensiteti i veprimit në sekrecionin gastrik. Për shërimin e ulcerës duodenale ose gastrike duhet të rrisim pH e lukthit mbi 3, ndërsa për eliminimin e H. Pylori ajo pH duhet të ngritët mbi 5 (19,20). PËRFUNDIMET Nga aspekti i shërimit të ulcerës, protokollet me Lanzoprazol janë më efikas, ndonëse nuk ka dallim sinjifikant (p>0.05). Nga aspekti i eliminimit të infeksionit me H. Pylori, protokollet me IPP janë më efikase në krahasim me protokollin RAM (p<0.05). Konfirmohet lidhshmëri e lartë e efektit eliminues për H. Pylori dhe shërimit të ulcerës peptike (p<0.05).

LITERATURA 1. Coglan JG, Gilligan D, Humphries. Campylobacter pylori and recurrence of duodenal ulcers:a 12-month follow up study. Lancet 1987; ii:1109-1111. 2. Muszynski J, Dzierzanowska D, Sieminska J, Bogdanska M, Vogt E. Is Helicobacter pylori infection a real risk factor for gastric carcinoma? Scand J Gastroenterol 1995; 30:647-651. 3. Culig J, Pavic D. Helicobacter pylori and azitromicin, Medicus, Zagreb, 1996, 5:55-59. 4. Hosking SW, Lin TKW, Chung SCS et al. Duodenal ulcer healing by eradication of Helicobacter pylori without anti-acid teratment: randomised controlled trial. Lancet 1994;343:508-510. 5. Kuipers EJ, Uyterlinde AM, Pena AS, Roosendaal R, Pals G, Nelis GF, Festen HPM, Meuwissen SGM. Long-term sequelae of Helicobacter pylori gastritis. Lancet. 1995; 345:1525-1528. 6. Vucelic B, et al. Gastroenterologija i Hepatologija, Medicinska Naklada, Zagreb, 2002, 53:480-532. 7. Katicic M, Presecki V. Helicobacter pylori - Izazov za medicinu, Zagreb, 1996; 6:30-35. 8. F. Bazzoli et al. Efficacy of lanzoprazole in association with claritromicyn and Metronidazole or amoxicillin for H. pylori eradication. Digestion 1998;59(suppl 3):1-757. 9. H. Kashimura et al. Efficacy of polaprezinc with lanzoprazole, amoxicillin and clarithromycin in helicobacter pylori eradication. Digestion 1998;59(suppl 3):1-757. 10. B. Neves mnet al. Cure of Helicobacter pylori infection influences peptic ulcer recurrence. Digestion 1998;59(suppl 3):1-757. 11. Bianchi Porro G, Parente F, Maconi G, Sangaletti O, Minguzzi M, Vago L. Behaviour of acid secretion, gastrin release, serum pepsinogjen I and gastric emptying of liquids over six months from eradication of Helicobacter pylori in duodenal ulcer patients. A controlled study. Gut 1995; 37: 210-5. 12. Katicic M, et al. The teratment of Helicobacter pylori infection with Omeprazole and combined antibiotic therapy, Medicus, Zagreb,1996, Vol.5 No 1: 37-41. 13. Tytgat GNJ. Review article: Treatments that impact favourably upon the eradication of Helicobacter pylori and ulcer recurrence. Ad Pharmacol Ther 8:359-368, 1994. 14. Gisbert JP, et al. Recurrence of Helicobacter pylori infection after eradication: Incidence and variables influencing it. Scand J Gastroenterol 1998;33:1144-1151. 15. Vucelic B, et al. Gastroenterologija i Hepatologija, Medicinska Naklada, Zagreb, 2002, 53:480-532. 16. Katicic M, Presecki V. Helicobacter pylori - Izazov za medicinu, Zagreb, 1996; 6:30-35. 17. Milosavljevic T. Helicobacter pylori u klinickoj praksi, Vreme knjige, Beograd, 1996, 35:49-76. 18. Anthony SF et al. Harrison s principles of Internal Medicine, 14-th, edition, Mc Graw Hill Companies Book, New York, 1998, 1596:1616. 19. Rockal TA, Logan RF, Devlin HB, Northfeld TC. Risk assessment after acute gastrointestinal haemorrhage. Gut 1996;38:316-321. 20. Rokkas T, Karameris A, Mavrogeorgis A et al. Eradication of HP reduces the posibility of rebleeding in peptic ulcer disease. Gastrointest Endosc 1995;41:1-4.

Praxis Medica 48-1; 46-53 46 VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE TË EKG NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT. L. Kamberi1, N. Rexhepaj1, B. Krasniqi2, R. Hoxha2, Sh. Krasniqi2, B. Neziri B3. 1Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Reparti i Kardiologjisë

Praxis Medica 48-1; 46-532Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Farmakologjisë 31Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Fizpatologjisë

REZYME HYRJE. Elektrokardiograma është analiza më e shpeshtë dhe me më së shumti vlerë te të sëmurët me dhembje gjoksi që paraqiten në Qendrën Emergjente. Ndryshimet në EKG te të sëmurët me infarkt akut të miokardit shoqërohen shpesh me ngjarje të pafavorshme kardiake pra me vdekshmëri më të lartë. OBJEKTIVI. Përcaktimi i vlerës parashikuese të EKG në ecurinë e fazës akute të infarktit të miokardit. MATERIALI DHE METODA. Janë analizuar, në mënyrë precize, EKG-të ( në dinamikë kohore) të 101 sëmurëve me infarkt akut të miokardit. Të sëmurët janë ndarë në dy grupe ata që e kanë mbijetuar këtë fazë dhe ata që nuk e kanë mbijetuar këtë fazë. Po ashtu janë analizuar edhe EKG-të brenda për brenda grupit të njëjtë. REZULTATI. Elevacioni i ST segmentit ka treguar dallim sinjifikant në fazën akute të infarktit të miokardit në mes të grupit që ka mbijetuar dhe atij që nuk ka mbijetuar këtë fazë. Elavacioni i këtij segmenti ka treguar dallim edhe në ditët pasuese. Te grupi që ka mbijetuar ST elevacioni gjatë ditëve të para të IAM ka treguar rënie sinjifikante për dallim nga grupi që nuk ka mbijetuar. Depresioni i segmetit ST në ditën e parë nuk ka treguar dallim sinjifikant, por ky dallim ka qenë sinjifikant ditët pasuese. Valët T negative nuk kanë treguar sinjifikancë në mes të grupit që ka mbijetuar dhe atij që nuk ka mbijetuar. Numri i dhëmbëve Q ka qenë me dallim të ndjeshëm në mes të këtyre grupeve. PËRFUNDIM. Analiza e EKG-ve në fazën akute të infarktit të miokardit mundëson parashikimin e vijueshmërisë së IM, duke njohur kështu që në fillim grupin e rrezikuar për vdekje. Kjo do të mundësojë përkujdesjen e shtuar ndaj këtij grupi Fjalët kyçe: EKG, Infarkti i miokardit

SUMMARY INTRODUCTION. ECG is the most common and useful tool for evaluating patients with chest pain first seen in Emergency Center. ECG changes in patients presenting with acute myocardial infarction are often associated with adverse events such as high mortality rates. OBJECTIVES. Assessment of predictive value of ECG in acute myocardial infarction. METHODS. We have evaluated precisely the ECGs of 101 patients with acute myocardial infarction. Patients were divided into two groups, those that survived this stage and the others who did not. The ECG within the same group were also evaluated. RESULTS. Elevation of ST segment showed significant difference in acute myocardial infarction between the group that survived and the one that did not survive. In the group that survived, the ST elevation during the first days of AMI showed significant reduction compared to the group that did not survive. The depression of ST segment during the first day did not show significant difference, but this difference was considerable in the following days. Negative T waves did not show significance between groups. The number of Q waves had sensitive difference between the two groups. CONCLUSION. The evaluation of the ECGs in the acute phase of myocardial infarction allows prediction of the outcome of myocardial infarction, thus recognizing from the very beginning the high risk group for mortality. This will enable better care of this group of patients. KEY WORDS: AMI, ECG,

HYRJE Elektrokardiograma është analiza më e shpeshtë dhe me më së shumti vlerë te të sëmurët me dhembje gjoksi që paraqiten në Qendrën Emergjente. Ndryshimet në EKG te të sëmurët me simptoma të qarta për sindromë akute koronare shoqërohen shpesh me ngjarje të pafavorshme kardiake.1 Rrjedha e ndryshimeve në EKG dhe ecuria klinike përcaktojnë entitetet nozologjike të iskemisë akute të miokardit: Infarkt i miokardit me Q,2 infarkt i miokardit pa Q,3 dhe angjinë e paqëndrueshme.4 5 6 7 Rol me rëndësi të madhe jo vetëm diagnostiko, por edhe prognostik në IAM ka EKG. Vdekshmëria është më e lartë te të sëmurët me lokalizim anterior të IAM krahasuar me atë inferior edhe pas korrektimit për madhësi të nekrozës.8 9Të sëmurët me IM inferior dhe të ventrikulit të djathtë (gjetur me elevim të ST segmentit në V4R) kanë vdekshmëri më të lartë se të sëmurët pa

përfshirje të ventrikulit të djathtë, por vetëm me lokalizim inferior (korrigjuar për madhësinë).10 Vdekshmëria është më e lartë edhe te të sëmurët me elevim të ST segmentit në më shumë derivacione dhe tek ata te të cilët shuma e këtij elevimi është më e madhe veçanërisht kur lokalizimi është anterior.11 Të sëmurët me çrregullime të konduksionit kanë vdekshmëri më të lartë se ata pa këto çrregullime. Ndryshimet e tjera që korelojnë me vdekshmëri më të lartë janë edhe prania e artimive dhe numri i dhëmbëve Q sinjifikant për nekrozë.10 12 Dhëmbët Q jonormalë në EKG-në e pranimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të lartë në fazën akute të IM te të sëmurët me IAM anterior, por jo edhe tek ata me IM inferior.13 Depresioni i ST segmentit në infarktin akut të miokardit shfaqet në 11% të

B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 47rasteve. Vdekshmëria në fazën akute është më e lartë se të të sëmurët me IAM pa depresion të segmentit ST (31% kundrejt 17%, P <0.01).14 Valët T negative në EKG-në e fillimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të lartë te të sëmurët te të cilët simptomat kanë qenë prezente 2 orë para pranimit, ndërsa te të sëmurët te të cilët simptomat janë paraqitur në distancë kohore më të shkurtër se 2 orë prognoza ka qenë pa dallim sinjifikant me tendencë për prognozë më të mirë.15 QËLLIMI I PUNIMIT 1. Vlera prognostike e elevimit ose e depresionit të ST segmentit në përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të miokardit. 2. Vlera prognostike e numrit të dhëmbëve Q në përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të miokardit. 3. Vlera prognostike e numrit të valëve T-negative në përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të miokardit.

MATERIALI DHE METODAT Janë analizuar të dhënat demografike, laboratorike dhe në veçanti regjistrimet në EKG të sëmurëve me infarkt akut të miokardit. Janë analizuar 101 të sëmurë të cilët janë mjekuar në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, në Klinikën Interne-Reparti i Kardiologjisë. EKG është testuar paraprakisht për korrektësi të regjistrimit. Regjistrimet janë bërë me shpejtësi 25mm/s. Matjet janë kryer me saktësi prej 0.05mm. Matja ëahtë bërë pasiqë EKG është zmadhuar me qelq zmadhues për 4 herë. Segmenti ST është matur në defleksionin maksimal të këtij segmenti para kalimit në valë T. Me të njejtën metodologji është matur edhe depresioni i ST segmentit. Dhëmbët Q janë numruar kur kanë qenë sinjifikant për infarkt të miokardit. Testimi është bërë me t-test. Paraqitja grafike është kryer me Sigma Plot program.

REZULTATET Tabela 1. Të dhënat bazike demografike të vdekur

(n=21) të mbijetuar (n=80)

P

mosha mesatare 64.3 58.93 JS 15 59 gjinia M

F 6 21

21 80

Diabet 13 29 Hipertension 11 33 Duhani 15 40 Infarkt i kaluar 3 15

Tab. 1. Elavacioni i segmentit ST në ditën e parë nr mes stdev p Ex 21 3.7 1.93 0.001 mbij. 80 2.13 1.39

Në tabelën nr.1 janë prezantuar të dhënat e të sëmurëve me infarkt akut të miokardit të ndarë në dy grupe. Grupi i parë kanë qenë të sëmurët që nuk kanë mbijetuar fazën akute dhe grupi i dytë ata që e kanë mbijetuar këtë fazë. Mosha mesatare në mes të grupeve nuk ka pasur dallim sinjifikant.

Në diagramin nr.1 është prezentuar mesatarja e elevacionit të segmentit ST në fazën akute të infarktiti të miokardit në mes të grupit të vdekur dhe atij që ka mbijetuar. Dallimi i elevimit ka qenë me sinjifikancë të lartë (p=0.001).

K r a h a s i m i i e l e v i m i t t ë s e g m e n t i t S T n ë m e s t ëg r u p i t t ë v d e k u r d h e g r u p i t t ë m b i j e t u a r ( d i t a e p a r ë )

Diag. nr.1

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0

Ele

v. i

seg.

ST

(mm

)

0

1

2

3

4

5

6

p = 0 . 0 0 1

Gr. i të vdekurve Gr. i të mbijetuarve

Praxis Medica 48-1; 46-53 48

K r a h a s i m i i d e p r . t ë s e g . S T n ë m e s t ë g r u p e v e( d i t a e p a r ë )

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e

1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0

depr

. i s

eg.S

T (m

m)

- 0 . 4

- 0 . 2

0 . 0

0 . 2

0 . 4

0 . 6

0 . 8

1 . 0

1 . 2

g r . i t ë v d e k u r v e g r . i t ë m b i j e t u a r v e

p = 0 . 8 3

Diagr. nr.2. Dallimi i depresionit të seg. ST nuk ka qenë sinjifikant në mes të grupit të të mbijetuarve

dhe atij që nuk ka mbijetuar fazën akute të IM (p=0.83).

Tab. 2. Depr. i segmentit ST në ditën e parë nr. mes. st. dev. p Ex 21 0.4 0.51 0.839 mbij 80 0.43 0.62

Diagr.nr.3

K r a h a s i m i i n u m r i t t ë v a l ë v e T n e g a t i v e n ë m e s t ë g r u p e v e( d i t a e p a r ë )

n r . i t ë s ë m u r ë v e

1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0

mes

. e n

r. T

+/-d

ev. S

t

- 1

0

1

2

3

4

5

g r 1 n u k k a n ë m b i j e t u a r g r 2 q ë k a n ë m b i j e t u a r

p = 0 . 7 2 2

Diagrami nr.3. Dallimi i numrit të valëve T negative nuk ka qenë me sinjifikancë të lartë në mes të grupeve të marra në shqyrtim. Tab. 3. Numri i valëve T në mes të grupeve

nr nr i T neg stedev mes

mbij 80 186 2.31 2.4 p=0.722 Ex. 21 44 2.21 2.2

Diag. nr.2

B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 49Diagrami nr.4

K r a h a s im i i n u m r i t të d h ë m b ë v e Q n ë m e s të g r u p e v e( d i ta e p a r ë )

n u m r i i të s ë m u r ë v e

1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0

Mes

. e n

umrit

të Q

+/- d

ev. s

t

0

2

4

6

8

G r .1 q ë n u k k a n ë m b i je tu a r g r 2 q ë k a n ë m b i je tu a r

p = 0 .0 0 1

Diagrami nr.4. Dallimi i numrit të dhëmbëve Q ka qenë i ndjeshëm statistikisht në mes të grupeve të analizuara.

Tab. nr. nr. i de s

4. Krahasimi nr. të dhëmbëve Q Q st. v. me

mbij 80 203 2.41 2.54 p=0.001 EX 21 112 1.68 5.33

Dita e tretë e infarktit të miokardit: Diagrami nr.5

K r a h a s i m i i e l e v . t ë s e g . S T m e s t ë g r u p e v e( d i t a e t r e t ë )

n u m r i i t ë s e m u r ë v e1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0

Elev

. ST

(mm

)

0

1

2

3

4

5

g r i t ë v d e k u r v e g r i t ë m b i j e t u a r v e

p = 0 . 0 0 1

Diagrami nr 5. Dallimi i elevimit të seg. ST ka mbetur sinjifikant edhe në ditën e tretë të IAM, në mes të grupit që ka mbijetuar dhe atij që nuk ka mbijetuar.

Tab. 5. Shifrat për diagramin nr. 5 nr mes stdev p EX 14 2.5 1.44 0.001 mbij 72 1.18 0.97

Praxis Medica 48-1; 46-53 50 Diagrami nr.6

K r a h a s i m i i e l e v . t ë s e g . S T b r e n d a g r u p i t q ë n u k k a n ë m b i j e t u a rn ë d i t ë n e t r e t ë d h e n ë d i t ë n e p a r ë

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e

1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2

Ele

v. i

ST

(mm

)

0

1

2

3

4

5

6

S T e l e v . d i t a e p a r ë S T e l e v . d i t a e t r e t ë

p = 0 . 0 5 6

Diagrami nr.6. Rënia e elev. të seg. ST nuk ka qenë sinjifikante te grupi (brenda grupit) që nuk kanë mbijetuar d.m.th., elevacioni ka persistuar.

Tab. 6. Shifrat e detajuara për diagramin nr. 6 nr mes st dev p EX D1 21 3.7 1.93 0.056 EX D3 14 2.5 1.44

Diagrami nr. 7 K r a h a s i m i i e l e v a c i o n i t t ë s e g . S T i g r u p i t t ë m b i j e t u a rn ë d i t ë n e p a r ë d h e t ë t r e t ë

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e t ë m b i j e t u a r

7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 8 0 8 2

Elev

. i S

T el

ev.(m

m)

0 . 0

0 . 5

1 . 0

1 . 5

2 . 0

2 . 5

3 . 0

3 . 5

4 . 0

d i t a e t r e t ë d i t a e p a r ë

p = 0 . 0 0 1

Diagrami nr.7. Rënia e elev. të segmentit ST ka qenë sinjifikante brenda grupit të mbijetuar në ditën e tretë dhe në ditën e parë.

Tab. 7. Shifrat e detajuara për diagramin nr. 7 nr mes st dev p Mbij. dita 1 80 2.13 1.39 0.001 Mbij. dita 3 72 1.18 0.97

B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 51Diagrami nr.8

K r a h a s i m i i d e p r . t ë s e g . S T b r e n d a g r . t ë m b i j e t u a r v e

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e

7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 8 0 8 2

Dep

r. i s

eg S

T në

mm

- 0 . 4

- 0 . 2

0 . 0

0 . 2

0 . 4

0 . 6

0 . 8

1 . 0

1 . 2

D i t a e t r e t ë d i t a e p a r ë

p = 0 . 0 2 3

Diagrami nr.8. Zvogëlimi i depresionit të segmentit ST brenda grupit të mbijetuar ka qenë sinjifikant.

Tab. nr 8. Shifrat e detajuara për diagramin nr. 8 nr mes stdev p Mbij. dita 1 80 0.43 0.62 0.023 Mbij. dita 3 72 0.23 0.42

K r a h a s i m i i d e p r . t ë s e g . S T b r e n d a g r . q ë n u k k a n ë m b i j e t u a r

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e

1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2

Dep

r. i s

eg. S

T në

mm

- 0 . 4

- 0 . 2

0 . 0

0 . 2

0 . 4

0 . 6

0 . 8

1 . 0

d i t a e t r e t ë d i t a e p a r ë

p = 0 . 4 0 4

Diagrami nr.9

Diagrami nr.9. Zvogëlimi i depresionit të segmentit ST nuk ka treguar dallim statistikor brenda grupit që nuk ka mbijetuar.

Tab. nr 9. Shifrat e detajuara për diagramin nr 9 nr mes stdev p Ex dita 1 21 0.40 0.51 0.404 Ex dita 3 14 0.26 0.43

Praxis Medica 48-1; 46-53 52 DISKUTIMI Ndryshimet në EKG te të sëmurët me simptoma të qarta për sindromë akute koronare shoqërohen shpesh me ngjarje të pafavorshme kardiake.1

Konstatimi i autorit Goldman L. me bp. i dhënë në NEJM tregohet edhe të të sëmurët të analizuar nga ne. Kështu është treguar se elevacioni i segmentit ST është tregues i mirë i vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të miokardit. Në veçanti perzistimi i këtij elevacioni ka koreluar mirë me ngjarje të pavafavorshme-vdekjen. Grupi që ka mbijetuar, përveç që ka pasur segmentin ST më pak të elevuar, gjithashtu ka pasur edhe rënie më të shpejtë të tij drejt izolinjës. Në diagramin nr.1 mesatarja e elevimit të segmentit ST ka treguar dallim sinjifikant ( p=0.001) në mes grupit që ka mbijetuar fazën akute të infarktit të miokardit dhe atij që nuk ka mbijetuar këtë fazë. Në diagramin nr.5 elevimi i segmentit ST edhe më tej ka treguar sinjifikancë të lartë në mes të grupeve të analizuara ( 0.001). Në diagramin nr.6 është analizuar dinamika e ndryshimit të segmentit ST brenda grupit që nuk kanë mbijetuar. Është treguar se rënia e elevimit të ST segmentit nuk ka qenë sinjifikante me perzistim të mëtejmë. Në diagramin nr.7 është prezentuar elevimi i segmentit ST dhe dinamika e ndryshimeve të tij brenda grupit të të mbijetuarve në ditën e parë dhe në ditën e tretë. Rënia e elevimit ishte me sinjifikancë të lartë brenda grupit. Ne propozojmë vlerën prej 40% të rënies mesatare të segmentit ST si vlerë cutt off për parashikim të ecurisë së infarktit akut të miokardit, që do të thotë se kur elevimi i segmentit ST bjen ≥ 40% prognoza është e mirë. Autorët Kinch JW me bp. dhe Mukharji J me bp.kanë treguar se ndryshimet e tjera që korelojnë me vdekshmëri më të lartë janë edhe prania e aritimive dhe numri i dhëmbëve Q sinjifikantë për nekrozë. Autori Birnbaum Y. me bp. ka gjetur se dhëmbët Q jonormalë në EKG-në e pranimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të lartë në fazën akute të IM te të sëmurët me IAM anterior, por jo edhe tek ata me IM inferior. Numri i dhëmbëve Q ka qenë ndjeshëm më i lartë në grupin që nuk ka mbijetuar fazën akute të infarktit të miokardit ( diagrami nr. 4). Autori Herz I. me bp. ka gjetur se valët T negative në EKG-në e fillimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të lartë te

të sëmurët te të cilët simptomat kanë qenë prezente 2 orë para pranimit, ndërsa te të sëmurët te të cilët simptomat janë paraqitur në distancë kohore më të shkurtër se 2 orë, prognoza ka qenë pa dallim sinjifikant me tendencë për prognozë më të mirë. Numri i valëve T negative nuk ka qenë ndjeshëm më i lartë në grupin që nuk ka mbijetuar fazën akute të infarktit të miokardit (diagrami nr. 3). Autori Mahon NG. ka gjetur se Depresioni i ST segmentit në infarktin akut të miokardit shfaqet në 11% të rasteve. Vdekshmëria në fazën akute është më e lartë se të të sëmurët me IAM pa depresion të segmentit ST (31% kundrejt 17%, P <0.01). Depresioni i segmentit ST i analizuar nga ne nuk nuk ka treguar sinjifikancë në mes të grupeve të analizuara në ditën e parë të IAM, por ky depresion ka qenë sinjifikant në ditën e tretë. PËRFUNDIM Analiza e EKG në IAM ka vlerë të lartë parashikuese për ngjarje të pafavorshme (vdekjen). Vlera parashikuese e EKG shtohet në rast se e njëjta analizohet në seri. Është treguar se elevacioni i segmentit ST korelon me vdekshmërinë e rritur, në veçanti kur ky elevacion persiston gjatë ditëve. Depresioni i segmentit ST nuk ka treguar si parashikues i vdekshmërisë ditën e parë të IAM, por dinamika kohore ka treguar se në rast se ky depresion nuk shkon drejt izolinjës gjatë ditëve pasuese është parashikues i mirë i vdekshmërisë. Numri i dhëmbëve Q sinjifikantë për IM është tregues i mirë i vdekshmërisë gjatë IAM. Kështu analiza e EKG në IAM ka vlerë të lartë parashikuese në veçanti kur EKG analizohet në dinamikë kohore. Të sëmurëve me ndryshime në EKG si: elevacion i segmentit ST, persisitimi i këtij elevacioni (mosrënia e elvacionit për më tepër se 40%) depresion i cili nuk korrigjohet me kohë; numri i madh i dhëmbëve Q patologjikë duhet kushtuar kujdes më i madh (trajtim më agresiv: invasiv ose formë tjetër medikamentoze e shtuar) pasiqë janë të sëmurë që bëjnë pjesë në grup me vdekshmëri më të lartë. SHKURTESAT: IAM – Ifarkti Akut i Miokardit; IM – Infarkti i Miokardit

LITERATURA

1. Goldman L, Cook EF, Johnson PA, Brand DA, Rouan. Prediction of the need for intensive care in patients who come to emergency departments with acute chest pain. N Engl J Med. 1996;334:1498-1504.

2. Fibrinolytic Therapy Trialists' (FTT) Collaborative Group. Indications for fibrinolytic therapy in suspected acute myocardial infarction: collaborative overview of early mortality and major morbidity results from all randomised trials of more than 1000 patients. Lancet. 1994;343:311-322.

B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 53

3. Nicod P, Gilpin E, Dittrich H, et al. Short- and long-term clinical outcomes after Q wave and non-Q wave myocardial infarction in a large patient population. Circulation. 1989;79:528-536.

4. RISC Group. Risk of myocardial infarction and death during treatment with low dose aspirin and intravenous heparin in men with unstable coronary artery disease. Lancet. 1990;336:827-830.

5. Nyman I, Areskog M, Areskog NH, Swahn W, Wallentin L and the RISC Study Group. Very early risk stratification by electrocardiogram at rest in men with suspected unstable coronary heart disease. J Intern Med. 1993;234:293-301.

1. 6. Severi S, Orsini E, Marraccini P, Michelassi C, L'Abbate A. The basal electrocardiogram and the exercise stress test in assessing prognosis in patients with unstable angina. Eur Heart J. 1988;9:441-446.

6. Wilcox I, Freedman SB, McCredie RJ, Carter GS, Kelly DT, Harris PJ. Risk of adverse outcome in patients admitted to the coronary care unit with suspected unstable angina pectoris. Am J Cardiol. 1989;64:845-848.

7. Ryan TJ, Antman EM, Brooks NH, et al: 1999 update: ACC/AHA Guidelines for the Management of Patients With Acute Myocardial Infarction: Executive Summary and Recommendations: A report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on Management of Acute Myocardial Infarction). Circulation 100:1016–1030, 1999.

8. Kamberi L.Dispersioni i intervalt QT dhe faktorë të tjerë si parashikues të aritmive malinje dhe të vdekshmërisë gjatë infarktit akut të miokardit. Temë magjistrature. 2002 Prishtinë.

9. Kinch JW, Ryan TJ. Right ventricular infarction. N Engl J Med 330:1211–1217, 1994. 10. American College of Physicians: Guidelines for risk stratification after myocardial infarction.

Ann Intern Med 126:556–560, 1997. 11. Mukharji J, Murray S, Lewis SE, et al: Is anterior ST depression with acute transmural

inferior infarction due to posterior infarction? J Am Coll Cardiol 4:28, 1984. 12. Birnbaum Y, Chetrit A, Sclarovsky S, Zlotikamien B, Herz I, Olmer L, Barbash GI.

Abnormal Q waves on the admission electrocardiogram of patients with first acute myocardial infarction: prognostic implications. Clin Cardiol. 1997 May;20(5):477-81

13. Mahon NG, Codd MB, McKenna CJ, O'Rorke C, McCann HA, Sugrue DD. Characteristics and outcomes in patients with acute myocardial infarction with ST-segment depression on initial electrocardiogram. Am Heart J. 2000 Feb;139(2 Pt 1):311-9.

14. Herz I, Birnbaum Y, Zlotikamien B, Strasberg B, Sclarovsky S, Chetrit A, Wagner GS, Barbash GI. The prognostic implications of negative T waves in the leads with ST segment elevation on admission in acute myocardial infarction. Cardiology. 1999;92(2):121-7.

Praxis Medica 48-1;54-58 54 ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE TË SHPENZUAR NË KLINIKËN E KIRURGJISË DHE TË ORTOPEDISË TË QKUK Sh. Krasniqi, H. Bytyqi, B. Krasniqi, B. Neziri, L. Kamberi. Instituti i Farmakologjisë me Toksikologji, Instituti i Fiziologjisë Patologjike, Klinika Interne, Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës

8 REZYME

Analiza e kostos, përmes metodologjisë ABC, mundëson identifikimin e barnave ose grupeve të barnave vitalë, të rëndësishëm në aspektin klinik dhe ekonomik.

Qëllim i këtij hulumtimi është identifikimi i grupeve më të rëndësishme të barnave antimikrobikë dhe vlerësimi se a i takojnë ata grupit të barnave esencialë.

Rezultatet e hulumtimit kanë treguar se në Klinikën e Kirurgjisë dhe të Ortopedisë të QKUK-së janë shpenzuar 19327 njësi farmaceutike. Prej tyre brenda një muaji janë të shpenzuara 19264 (99.67%) njësi farmaceutike të kategorisë vitale. Prej këtyre njësive farmaceutike 46.93% i kanë takuar kategorisë esenciale.

Nëpërmjet analizës ABC janë identifikuar 52 forma farmaceutike, prej të cilave 5 i takojnë grupit A, 10 grupit B dhe 37 grupit C. Prej këtyre formave, përafërsisht vetëm 50% i takojnë grupit të antimikrobikëve esencialë. Këto rezultate vënë në dukje shfrytëzimin joracional të formave farmaceutike antomikrobike.

Fjalët bosht: analiza ABC, antimikrobikët, utilizimi

SUMMAR

Cost analypossibilitygroups by

The aim oimportant these drug

The result19327 phOrthopaedFrom totalcategory VFrom thescategorizedantibiotics

Through Autilized pnumber, 5A, 10 grouonly 50%forms belThese studuse of anti

Key wordsutilization

HYRJA Një pjesë e madhe e buxhetit të destinuar për shëndetësi shpenzohet për blerjen dhe sigurimin e barnave të nevojshme për trajtim mjekësor. Grupi i barnave antimikrobike është grupi më i shpenzuar i barnave. Të dhënat nga hulumtimet prezantojnë se barnat antimikrobikë, paraqesin grupin më të shpenzuar të barnave në SHBA dhe marrin pjesë përafërsisht me 20-50% të shpenzimit të përgjithshëm të barnave.1 Shfrytëzimi joadekuat i antimikrobikëve në spitale, ka për pasojë rritjen e rezistencës së mikroorganizmave, rritjen e shpenzimeve për mjekim dhe ekspozimin e panevojshëm të të sëmurit ndaj veprimit të antimikrobikut joefikas. 2

Përdorimi i barnave antimikrobikë paraqet një aspekt të rëndësishëm dhe vlerësimi i përdorimit të drejtë në aspektin farmakoterapeutik arrihet përmes informatave kthyese të hulumtimeve të shpenzimit të barnave. Evaluimi i aspektit ekonomik dhe i rëndësisë klinike mund të arrihet kryesisht përmes analizës ABC dhe vitale

esenciale jVEJ janë mrëndësi tënënshtrohedhënat ngarezultatet informata cilave infoqë kanë nbarnave pëVEJ synohduke mos barnave, pmë efikas Për aplikimVEJ janë zqë japin ingjendjen aplikohen,e terapisë efektive.9-1

Qëllimi i pesenciale

Praxis Medica 48-1;54-5

Y

sis by ABC methodology gives a to identify the vital drugs or drug clinical and economy means.

f this study is identifying the most antibiotics and to evaluate that, are s in essential group of drugs?

s have presented the expenditure of armaceutical units in Surgery and ic departments of UCC of Kosova. utilized pharmaceutical units, in the ital have been 19264 (99.67%) units. e pharmaceutical units, 46.93% are in the essential drugs (essential

).

BC analyses have been identified 52 harmaceutical forms, from which pharmaceutical forms belongs group p B and 37 group C. Approximately, of these utilized pharmaceuticals ong in essential antibiotics group. y results have showed none rationally biotics drugs.

: ABC analysis, antimicrobics,

oesenciale (VEJ). Analiza ABC dhe etoda për identifikimin e barnave me

veçantë, të cilët barna pastaj u n hulumtimeve të utilizimit.3 Të literatura prezantojnë faktet se nga

e analizës ABC dhe VEJ, janë fituar kthyese të dobishme, në bazë të të rmata janë ndërmarrë masa adekuate, dikuar në uljen e shpenzimeve të r 20%.4-7 Përmes analizës ABC dhe et të zvogëlohet shpenzimi i barnave

ndikuar në uljen e efikasitetit të këtyre ërkatësisht identifikimin e barnave sa farmakoterapeutikë dhe kost efektive.

in sistematik të analizës ABC dhe hvilluar edhe programe kompjuterike formata dhe sinjalizojnë vazhdimisht në Institucionet Shëndetësore ku me theks të veçantë në përzgjedhjen racionale farmakoterapeutike dhe kost 1

unimit është analiza ABC dhe vitale dhe joesenciale e antimikrobikëve të

Sh. Krasniqi: ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE 55shpenzuar në Klinikën e Kirurgjisë dhe të Ortopedisë të QKUK. MATERIALI DHE METODAT Periudha për grumbullimin e të dhënave ka qenë 1 muaj (01.08.2001 deri 31.08.2001). Brenda këtij muaji janë evidencuar 1027 të hospitalizuar dhe prej tyre në 648 të sëmurë ka qenë e ordinuar terapia me antimikrobikë. Analiza është realizuar përmes metodologjisë së analizës ABC dhe VEJ.13-15

VEJ analiza është sistem i kritereve për seleksionim, blerje dhe evaluim të barnave, në bazë të të cilave kritere, barnat ndahen sipas ndikimit dhe peshës së tyre në shëndet, në: Barna vitalë: barnat që potencialisht shpëtojnë jetën e të sëmurit, p.sh. (vaksinat); Barnat esencialë: barnat që janë efektivë ndaj formave të sëmundjes më pak të rënda, por megjithatë të rëndësishme; dhe Barnat joesencialë: barnat që përdoren për trajtimin e sëmundjeve jo të rrezikshme, barnat që kanë efikasitet diskutabil dhe barnat që kanë kosto të lartë në raport me përparësitë terapeutike.

Për analizën e antimikrobikëve më të rëndësishëm sa i përket sasisë, kostos dhe rëndësisë klinike është aplikuar ABC analiza. Kjo analizë është metodë e hulumtimit përmes së cilës barnat janë të ndarë në 3 grupe në bazë të shpenzimit vjetor të tyre. Në grupin A hyjnë 10-20% e numrit të përgjithshëm të formave të barnave që marrin pjesë me 75-80% të shpenzimit total të barnave, në grupin B hyjnë 10-20% formave të barnave që marrin pjesë me 15-20% në kuadër të shpenzimit të përgjithshëm të barnave dhe në grupin C bëjnë pjesë 60-80% të formave të barnave që marrin pjesë me 5-10% të shpenzimit të përgjithshëm të barnave. Për analizën VEJ kemi shfrytëzuar listën e barnave esencialë që është zyrtare dhe në fuqi në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës në Prishtinë.

REZULTATET DHE DISKUTIMI Rezultatet e këtij hulumtimi të realizuar në Klinikën e Kirurgjisë dhe Ortopedisë kanë treguar se janë shpenzuar 19327 njësi farmaceutike. Prej 19327 njësive farmaceutike të shpenzuara, 19264 (99.67%) njësi, i kanë takuar kategorisë vitale të barnave. Prej tyre, 46.93 % i kanë takuar kategorisë esenciale, kurse 53.07% i kanë takuar barnave joesencialë Në strukturën e antimikrobikëve esencialë, ampulat janë me 19.06%, kapsulat 13.20%, tabletat 9.72% dhe tretësirat paranterale 4.95%. Në grupin e antimikrobikëve joesencial kanë zotëruar ampulat me 44.29%, pastaj tabletat me 5.94%, kapsulat me 2.79% dhe tretësirat me vetëm 0.05%

Tabela 1. Antimikrobikët e shpenzuar sipas kategorisë vitale esenciale dhe joesenciale Kategoria: vitale esenciale

dhe joesenciale

Forma

farmaceutike Nr. (%)

amp. 3684 19.06

caps. 2551 13.20

sol. 957 4.95

tab. 1878 9.72

kategoria esenciale -

E Total 9070 46.93

amp. 8559 44.29

caps. 540 2.79

sol. 10 0.05

tab. 1148 5.94

kategoria joesenciale

N Total 10257 53.07

Total 19327 100.00

V - kategoria 19264 99.67

(Tab. 1)

Praxis Medica 48-1;54-58 56

Tabela 2. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e

Kirurgjisë sipas ABC kategorisë

ABC kategoria

Kategoria A B C Total

Numri i

antimikrobikëve 5 10 37 52

% ndaj nr. total 9.6 19.2 71.2 100.0

Kostoja e

antimikrobikëve

741

9

163

2 526 9576

% ndaj kostos totale 77.5 17.0 5.5 100.0

Barnat esencialë

(nr.) 3 3 19 25.0

Barnat esencialë (%

ndaj grupit) 60 30 51.35

Barnat esencialë (%

ndaj totalit) 5.77 5.77 36.54 48.1

Tabela 3. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e Ortopedisë sipas ABC kategorisë

ABC kategoria

Kategoria A B C TotalNumri i

antimikrobikëve 7 10 26 43

% ndaj nr. total 16.3 23.3 60.5 100

Kostoja e

antimikrobikëve

256

1 562 180

330

3

% ndaj kostos totale 77.6 17.0 5.4 100

Barnat esencialë

(nr.) 4 5 15 24

Barnat esencialë (%

ndaj grupit) 57.1 50 57.7

Barnat esencialë (%

ndaj totalit) 9.3 11.6 34.9 55.8

Në Klinikën e Kirurgjisë, grupit A, i takojnë 5 (9.6%) forma të barna antimikrobikë, grupit B 10 forma, ndërsa grupit C i takojnë 37 forma. Kostoja

e përgjithshme e barnave antimikrobikë ka qenë 9576 Euro, me dominim të formave nga Grupi A me 77.5%, pastaj rangohet grupi B me 17% dhe grupi C me 5%.

Graf. 1. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar ABC Analyses of utilized antimicrobicsKlinika e KirurgjisëAnaliza: ShpenzimiPeriudha: 31 ditëVEN: Të gjitha VEN kategoritë

0102030405060708090

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

(%) kumulative e barnave

(%) k

umul

ativ

e e

kost

os to

tale

Kategoria A(80%)

Kategoria B(95%)

Kategoria C(100%)

Graf. 2. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar ABC Analyses of utilized antimicrobicsKlinika e OrtopedisëAnaliza: ShpenzimiPeriudha: 31 dit ëVEN: Të gjit ha VEN kategorit ë

0

20

40

60

80

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

(%) kumulat ive e barnave

A Kategoria (80%)

B Kategoria ( %)

C Kategoria(100%)

Sh. Krasniqi: ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E 57ANTIBIOTIKËVE

Në Klinikën e Ortopedisë, grupi A ka qenë i përfaqësuar me 7 (16.3%) forma farmaceutike antimikrobike, grupi B me 10 (23.3%), kurse grupi C me 26 (60.5%). Kostoja e përgjithshme

e barnave antimikrobikë ka vlerën 3303 Euro dhe prej kësaj vlere të kostos, grupit A ka strukturë 77.6 %, grupi B 17%, kurse grupi C 5.4%. (Tab. 3 dhe Graf. 2).

Tabela 4. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e Kirurgjisë dhe të Ortopedisë sipas kategorisë ABC

ABC kategoria

Kategoria A B C Total Numri i

antimikrobikëve 8 12 39 59

% ndaj nr. total 13.6 20.3 66.1 100

Kostoja e

antimikrobikëve 10255 1965 659 12879

% ndaj kostos totale 79.6 15.3 5.1 100

Barnat esenciale (nr.) 4 4 19 27

Barnat esenciale (%

ndaj grupit) 50.0 33.3 48.7

Barnat esenciale (%

ndaj totalit) 6.8 6.8 32.2 45.8

Graf. 3. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar ABC Analyses of utilized antimicrobicsKlinika e Kirurgjisë + Klinika e OrtopedisëAnaliza: ShpenzimiPerioda: 31 ditëVEN: Të gjitha VEN kategoritë

0102030405060708090

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

(%) kumulative e barnave

(%) k

umul

ativ

e e

kost

os to

tale

Kategoria A(80%)

Kategoria B(95%)

Kategoria C(100%)

Rezultatet e analizës ABC kanë treguar se janë shpenzuar 8 (13.6%) forma farmaceutike të kategorisë A, 12 (20.3%) të kategorisë B dhe 39 (66.1%) të kategorisë C. Nga antimikrobikët e kategorisë A, barnave esenciale i kanë takuar 50% kurse kategorisë B dhe C, 33.3% përkatësisht 48.7% të barnave. (Tab. 4 dhe Graf. 3). Sipas analizës VEJ, vetëm 46.93% të formave farmaceutike i kanë takuar kategorisë esenciale,

kurse 53.07% atyre joesenciale. Shfrytëzimi i antimikrobikëve joesencialë konsiderohet si terapi joracionale dhe kërkon hulumtime shtesë, për identifikimin e problemeve dhe ndërmarrjen e masave përkatëse. 3,4, 9-11,16

PËRFUNDIMET 1. Shfrytëzimi i antimikrobikëve nga

lista esenciale e barnave nuk është në nivelin e dëshiruar. Shfrytëzimi i

Praxis Medica 48-1;54-58 58

barnave joesencialë ka për pasojë edhe shfrytëzimin joracional të formave farmaceutike, duke ndikuar edhe në rritjen e kostos së terapisë me antimikrobikë.

2. Rezultatet e analizës VEJ tregojnë për joracionalitet të strukturës së formave farmaceutike të shfrytëzuara.

3. Rezultatet e analizës ABC dhe VEJ janë rrjedhojë e mungesës së protokolleve të aprovuara për trajtim të sëmundjeve.

LITERATURA

1. Pestotnik SL, Classer DC, Evans RS, Burke JP. Implementing antibiotic practice guidelines through computer-assisted decision support: clinical and financial outcomes. Ann Intern Med 1996; 124: 884-90. 25, Col NF, O’Conor RW (1987) Estimating worlwide current antibiotic usage: report of Task Force 1. Rev Infect Dis suppl 3: S232-S243.

2. Woodvard RS, Medoff G, Smith MD, Gray JL.Antibiotics cost savings from formulary restrictions and physician monitoring in a medical school affiliated hospital. Am J Med 1987; 83: 817-23.

3. Moore Th, Bykov A, Savelli T, Zagorski A. Guidelines for Implementing Drug Utilization Review Programs In Hospitals. Arlington/Moscow, 1997; 10-11.

4. Kant S, Pandaw CS, Nath LM. A management technique for effective management of medical store in hospital. J Acad Hosp Adm 1996,1997;89:41-7.

5. Pillans PI, Conry I, Gie BE. Drug cost containment at a large teaching hospital. Pharmacoeconomics 1992;1:377-82.

6. MacKenzie GB. Scientific inventory planning in material management. Hosp Mater Manage. 1989;14:16-9.

7. Laurilla J, Suramo I, Brommels M, Tolppanen EM, et al. Activity-based costing in radiology. Application in pediatric radiological unit. Acta Radiol 2000; 41:189-95.

8. Hughes TF. Objectives of an effective inventory control system. Am J Hosp Pharm 1984;41:2078-85.

9. Murphy J, Yemen S. Computer-assisted inventory control utilizing ABC inventory analysis and EOQ in a hospital pharmacy. Can J Hosp Pharm 1986;39:159-63.

10. Ballentine R, Ravin RL, Gilbert JR. ABC inventory analysis and economic order quantity concept in hospital pharmacy purchasing. Am J Hosp Pharm.1976;33:552-5.

11. Sadock J, Tolman ED. Capital equipment budgeting: changing an art to a science. J Healthc Resour Manag 1997;15:16-21.

12. Gopalakrishnan P, Sundaresan M. Material management - An integrated approach.New Delhi: Prentice Hall of India Pvt Ltd; 1985.

13. Dhruv RA. Direct taxes ready recknoner. 16th ed. New Delhi: Bharat Group of Concerns; 2002-03.

14. Eisenberg JM. Clinical economics-A guide to economic analysis of clinical practices: JAMA 1989;262:2879-86.

15. Manoharan TN. Direct tax laws with tax planning aspects 2000-2001. 5th ed. Chennai: Sujatha Publications Private Limited; 1999.

16. Küvet RA, Dahl ML, Llerena A, Maimets M, Wettermark B, Berecz R. Antibiotic use in 3 European university hospitals. Scand J Infect Dis 1998; 30 (3): 277-80.

Adresa për korrespodencë: Autori: Shaip Krasniqi Instituti i Farmakologjisë me Toksikologji Shbk71@gmail.com

Praxis Medica 48-1; 59-63 59EPIDEMIA E SALMONELLOZËS NË REPARTIN PEDIATRIK TË QENDRËS MJEKËSORE NË PEJË NË VITIN 1996 P. BUZHALA, N. RAMADANI Ministria e Shëndetësisë, Prishtinë, Instituti Kombëtar i Shë

3

R E Z Y M E Infeksionet intrahospitalore (nozokomiale) sot paraqesin problem në vendet më të zhvilluara të botës e edhe ne në Kosovë as nuk jemi kursyer e as që do të kursehemi në të ardhmen nga këto infeksione. Deri më sot nuk kemi pasur pasqyrë reale të zhvillimit të këtyre infeksioneve brenda spitaleve tona për shkak të mosparaqitjes së tyre. Në këtë rast do të paraqesim epideminë e salmonellozës, që ka shpërthyer në Repartin e Fëmijëve të Qendrës Mjekësore në Pejë në prill-maj 1996. Qëllim i këtij punimi është të përshkruhet ecuria e epidemisë së salmonellozës e zhvilluar në këtë repart dhe masat e ndërmarra për parandalimin e kësaj epidemie. Si material janë përdorë anketa epidemiologjike, analizat laboratorike, mikrobiologjike dhe vizitat sanitare. Është përdorë metoda prospektive dhe deskriptive e studimit epidemiologjik. Epidemia është shfaqur më 18 prill dhe ka përfunduar më 24 prill 1996. Gjithsej janë sëmurë 15 fëmijë, ku 14 prej tyre janë pranuar në repart për sëmundje tjetër përveç një rasti i cili ka qenë në pranim me diare dhe në fund është identifikuar si burim i infeksionit. Epidemia është përhapur me rrugë kontakti nga ana e përcjellësve, të sëmurëve dhe personeli shëndetësor në repart. Në këtë epidemi nuk ka pasur raste të vdekjes. Epidemia ka zgjatur shumë për shkak të kushteve higjieniko-sanitare dhe mosndërmarrjes së masave përkatëse nga ana e stafit udhëheqës të repartit. Për shkak të një mikrobartësi akut nga kjo epidemi si pasojë kemi një epidemi familjare. Fjalët bosht: Infeksionet intrahospitalore, Slamonelloza

SUMMIntra-hoproblemin the wspared real picttill todaoccasionoutbreakfor the this stusalmonemeasurethis stlaboratosanitarymethodsOutbreaMay 1914 of tanother admittanthe sotransmisaccompin the uoutbreakhygienicproper An acuresultedKey Salmon

HYRJE Infeksionet Nozokomiale (intrahospitalore) sot paraqesin një problem të madh shëndetësor, jo vetëm tek ne por edhe në vendet më të zhvilluara të botës, e cila del në pah pas ndërlikimit të sëmundjes fillestare. Infeksionet intrahospitalore si komplikacione të hospializimit ekzistojnë qysh në formimin e spitaleve. Me zbulimin e antibiotikëve këto infeksione dukeshin se u mposhtën, por kjo nuk ndodhi, përkundrazi ato sot përfaqësojnë një nga problemet më të rënda në shëndetësinë publike.1 Kjo sot ndodh për shkak të shërimit të zgjatur në spital, mosrespektimi dhe mosndërmarrja e masave adekuate higjieniko-sanitare në Institucionet shëndetësore. Roli i asanimit më të mirë të mjedisit dhe rëndësia e masave higjienike në redukimin e transmetimit të sëmundjeve me origjinë nozokomiale është i njohur qysh nga lashtësia

antike, ngrihet mshekullitnë këtë Florencenë frontspitalorekirurgji,dhe kkonsiderspitalorethoshte sjellë nëatje”.2,5,6

1915 moJorkut ivjeçare.1milion epërqindj

Praxis Medica 48-1; 59-6

ndetësisë Publike, Prishtinë

ARY spital (nosocomial) infections pose a even in the most developed countries orld, and Kosovo as well hasn’t been

of these infections. We haven’t had ure of these infections in our hospitals y because of lack of reporting. On this we will present salmonellosis in Peja Medical Center, Children unit period April-May 1996. The goal of dy is to describe the course of llosis outbreak in this unit and the s taken to prevent it. Materials used in

udy: epidemiological questionnaire, ry and microbiological tests, and checks. Prospective and descriptive of epidemiological study are used. k onset was from 18 April until 24 96. 15 children were affected in total. hem ere admitted in the unit due to disease. Only one case had diarrhea in ce and at the end was identified to be

urce of infection. The mode of sion was through the cases,

anying persons and healthcare workers nit. There were no fatalities in this . The outbreak lasted too long due to and sanitary conditions and lack of

response from the unit management. te germ carrier from this outbreak with a household outbreak. words: Intra-hospital infections, ellosis

ndërsa kohë pas kohe ky problem e forcë dhe përsëri harrohet. Mjekët e

të kaluar kanë qenë veçanërisht aktivë drejtim. Krahas Semelweis-it kujtojmë Nightingale, infermiere e cila u kalit et e luftës, futi praktikën e higjienës , Lordi Lister i cili futi antisepsën në Grensher-i i cili futi teknikën aseptike ështu reduktoi në mënyrë të ueshme frekuencën e infeksioneve .1 Archenobad (pediatër francez)

“Ai i cili nuk vdes nga sëmundja që ka spital, vdes nga sëmundja që ka marrë Sipas Van Igen, midis viteve 1910-rtaliteti në spitalet e fëmijëve të Nju-

shte 42,2 % te fëmijët nën moshën 2 Në vitin 1977 në SHBA u raportuan 1 gjysëm raste infeksione spitalore, me e që sillej në spitale të ndryshme nga

P. Buzhala: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS 60 2-15 % të të operuarve.1 Sipas të dhënave nga literatura, infeksionet intrahospitalore më së shpeshti shfaqen në spitalet (repartet) pediatrike, pastaj neonatologjike, në repartet për fëmijë me retardim dhe sëmundje mentale, kirurgji, etj. Mirëpo asnjëherë nuk jepet pasqyrë reale e këtyre infeksioneve për shkak të mosparaqitjes në masë të duhur, kjo vlen sidomos për vendet më pak të zhvilluara që ndër këto vende është edhe Kosova. Kontribut të madh në përshkrimin e infeksioneve spitalore jep OBSH-ja në botimet e veta. Kështu nga një studim i kryer në vitin 1982 në 14 vende të botës, lidhur me frekuencën e këtyre infeksioneve, ka rezultuar se ato përbëjnë 3-15 % (mesatarisht 7% ). Nga studimet e tjera rezultojnë se në Suedi përbëjnë 12%, në SHBA 6-7%, Angli 7% dhe në Kanada 4,7-17 %.1. Qendra e parë e studimit të këtyre infeksioneve ka filluar në SHBA në vitin 1970, pastaj me radhë dhe në shtete të tjera.1 . Shkaktarët më të shpeshtë të infeksioneve intrahospitalore janë bakteret G (–): Salmonellat, E. coli, Shigellat, Pseudomonas Aeruginoza, Proteusi, Kllebsiella dhe bakteret G (+) (stafilococus aureus), Myshqet (Candida albicans ), Viruset (Hepatitis B) etj. Në etiologjinë e infeksioneve intrahospitalore në vend të parë janë salmonellat si shkaktaret të këtyre infeksioneve. Këso lloj infeksionesh në të kaluarën janë përshkruar nga një mori autorësh, duke filluar nga Ghon-i më 1907 duke vazhduar me Hendersonin më 1940, pastaj Barcloy 1960, etj. Nga shumë autorë mësohet se Salmonellat më shpesh të izoluara janë: S.Havana, S. enteritidis, S. typhi murium, S.Panama, S.Infantis e së voni S. Vien.2

Karakteristikë e veçantë e këtyre epidemive është se më se shumti goditen fëmijët e vegjël dhe atë nëpër klinikat dhe repartet e fëmijëve ku gjithashtu më së tepërmi izolohet Salmonella. Edhe te ne Salmonellozat paraqesin problem në shërbimin shëndetësor gjë që del edha nga ky hulumtim. QËLLIMI I PUNIMIT Qëllim i këtij punimi është që të përshkruhet shpërthimi epidemik i Salmonellozës në Repartin Pediatrik në Pejë, si dhe masat e ndërmarra për eliminimin e kësaj epidemie. MATERIALI DHE METODA Për hulumtimin e epidemisë së Salmonellozës të shfaqur në repartin Pediatrik janë shfrytëzuar këto materiale: Anketat epidemiologjike e të sëmurëve, analizat laboratorike (gjaku, urina), analizat mikrobiologjike

(koprokultura, strishoja nga sipërfaqet e objekteve, ushqimit të fëmijëve, etj.), vizitat sanitare të jashtëzakonshme për gjithë personelin mjekësor në repart dhe përcjellëseve (nënave) të fëmijëve. Është përdorur metoda deskriptive e studimit epidemiologjik dhe metoda prospektive.Hulumtimi është bërë nga Instituti Rajonal i Shëndetësisë Publike në Pejë. REZULTATET Rasti i parë i sëmundjes është raportuar nga ana e infektologut. I sëmuri ka qenë i shtrirë në Repartin Infektiv të Pejës. Me hulumtim epidemiologjik të rastit, konstatuam se është fjala për një fëmijë, tek i cili është shfaqur diarrea gjatë mjekimit në Repartin Pediatrik, ku është pranuar me një diagnozë tjetër: Bronkit akut i përcjellë me temperaturë të lartë. Në repartin Pediatrik, më 3 prill 1996, pranohet i sëmuri me diagnozën e lartshënuar ndërsa më 10 prill 1996 të fëmija shfaqen barkqitjet e shpeshta, simptomë të cilën në pranim nuk e ka pasur. Ky i sëmurë ka qëndruar në të njëjtën dhomë me të sëmurin, i cili pranohet më 5 prill 1996 me barkëqitje të shpeshta dhe temperaturë të lartë, tek i cili me anketim epidemiologjik mësojmë se në familjen e tij ka pasur edhe të sëmurë, sidomos fëmijë të tjerë me diarre. Me analizën mikrobiologjike të fecesit të kryer në laboratorin ISHP në Pejë, te dy këta të sëmurë izolohet Salmonella typhimurium. Që nga shpërthimi i epidemisë më 18 prill 1996 e deri në përfundimin e saj më 24 prill 1996, me sindromën diarreale janë përfshirë 15 fëmijë, të cilët janë mjekuar në repartin e fëmijëve. Prej këtyre 15 të sëmurëve 14 janë pranuar në repart me diagnoza të ndryshme udhëzuese ku më së shumti ka pasur me sëmundje të sistemit respirator, kurse vetëm një prej tyre në pranim ka pasur sindromë diarreale. Mosha më e goditur në këtë epidemi intrahospitalore ishte 0 – 1 vjet me 11 të sëmurë (73.3 %), ndërsa mosha më pak e prekur është ajo mbi moshën 2 vjeçare me 1 rast (një fëmijë 6 vjeçar) apo me vetëm 6.7 % të rasteve (Tabela 1).

Tabela 1. Të sëmurët sipas moshës dhe gjinisë në Repartin Pediatrik në Pejë, 1996 Mosha GJ I N I A Gjithsej Përqindja Meshkuj Femra 0 – 1 vjet 5 6 11 73.3 1 - 2 vjet 2 1 3 20.0 > 2 vjet 0 1 1 6.7 Gjithsej 7 8 15 100.0

Praxis Medica 48-1; 59-63 61

Për shkak të mungesës së kushteve higjieniko-sanitare (mungesa e sapunit, mungesa e pelenave për fëmijë, deterxhentit, etj), shfrytëzimi i vetëm i një toaleti dhe i një banjoje (ngase të tjerat nuk kanë qenë teknikisht në rregull), mosrespektimi i masave adekuate higjieniko-sanitare në repart nga ana e personelit mjekësor, etj., epidemia nuk kufizohet vetëm në dhomën ku shfaqet rasti i parë i sëmundjes, por përhapet edhe në dhomat të tjera të repartit të fëmijëve. Që nga shfaqja e rastit të parë të sëmundjes më 4 prill

e deri te shfaqja e rastit të fundit më 13 maj 1996 epidemia ka pasur një rrjedhë të qetë, pa ekplozivitet, ku pos më 19 dhe 25 prill kur regjistrohen nga dy raste të sëmundjes, ditëve të tjera kemi regjistruar vetëm nga një rast të sëmundjes. Kjo dëshmon qartë për rrugën e përhapjes së infeksionit, pra kemi të bëjmë me përhapjen e infeksionit me kontakt, gjë që shihet qartë edhe në tabelën 2 dhe grafiku 1.

Tabela 2. Shfaqja kronologjike e Salmonellozës në Repartin Pediatrik të Qendrës Mjekësore në Pejë në vitin 1996

MUAJI P R I L L M A J

DATA 4 10 13 19 21 23 25 26 27 28 3 10 13 GJITHSEJ

RASTET 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 15

RASTET

0

2

4

6

8

10

12

14

16

4 10 P

13R

19I

21L

23 L

25 26 27 28M

3A

10J

13

DATAT

Grafiku 1 Shfaqja kronologjike e epidemisë së Salmonellozës në Repartin Pediatrik në Pejë në vitin 1996

Në këtë epidemi përveç të sëmurëve të shtrirë në spital kanë qenë të eksponuar edhe

përcjellëset e fëmijëve si dhe punëtorët shëndetësorë që kanë punuar në repart.

Tabela 3. Të eksponuarit në epideminë e Salmonellozës në Repartin Pediatrik të Qendrës Mjekësore në Pejë, 1996 Të eksponuarit në repart

Numri i të eksponuarve

Numri i të infektuarve

Përqindja

Të shtrirë në repart 30 15 50 Përcjellëse të të sëmurëve

30 0 0

Personel mjekësor 24 0 0 Gjithsej 84 15 17.9

Në tabelën 3 shihet se nga 30 fëmijë të shtrirë në repartin Pediatrik për mjekim nga sëmundja parësore, 15 prej tyre infektohen nga Salmonella typhimurium apo 50%, ndërsa të eksponuarit e tjerë nuk infektohen. Edhe pse

Salmonella typhimurium nuk izolohet te të eksponuarit e tjerë (përcjellëset e të sëmurëve dhe personeli i spitalit), megjithatë në duart e motrave medicinale dhe në

P. Buzhala: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS 62

objektet e spitalit izolohen baktere të tjera kryesisht koliforme. Tabela 4. Prania e agjensve infektivë të izoluar nga strishot

Agjens të izoluar

Marrja e strishove

Numri i strishove

Pozitiv Negativ

Bakteret e izoluara

Objektet në repart

28

19

9

E.coli, Enterobacter Staphylococcus, Klebsiella, Pneumonia

Duart e personelit

shëndetësor

14

6

8

E.coli – 2 raste, Stafilococcus- 4 raste

Ky është tregues i mjaftueshëm për të vlerësuar gjendjen jo të mirë higjenike në repart dhe për kujdes jo të mjaftueshëm të personelit mjekësor. Sidomos vërehet një papërgjegjësi e stafit udhëheqës të repartit në veçanti dhe Spitalit në Pejë në përgjithësi, nga se infeksionet brenda këtij spitali nuk kanë qenë të rralla dhe ndonjëherë me përfundim tragjik për fëmijët e posalindur në repartin akusherik. Me hulumtimin e mëtutjeshëm të epidemisë, pas analizave laboratorike dhe mikrobiologjike të kryera te të sëmurët, përcjellëset e të sëmurëve, personeli mjekësor gjë që konstatojmë se këtu gjendet burimi i mundshëm i infeksionit. DISKUTIMI Epidemia intrahospitalore e Salmonellozës në Repartin e Fëmijëve në Spitalin e Pejës është njëra ndër infeksionet e pakta që është identifikuar nëpër spitalet tona. Kjo epidemi shfaqet në muajin prill të vitit 1996. Këtu sëmuren 15 fëmijë nga 30 të shtruar në spital apo 50%. Kjo epidemi zgjat shumë për shkak të moskujdesit të duhur dhe neglizhencës së personelit shëndetësor e sidomos në nivelet më të larta udhëheqëse të spitalit. Gjithashtu shkak i përhapjes së epidemisë dhe përfshirjes se madhe të fëmijëve të ardhur për mjekim në këtë repart ishin edhe kushtet tejet të këqija higjieniko-sanitare. Shkaktar i infeksionit është Salmonella typhi murium. Ecuria e kësaj epidemie është e ngjashme me epidemitë e përshkruara nga autorë tjerë, si për burimin e infeksionit (infeksioni sillet në repart përmes personelit mjekësor si dhe përcjellëset e të sëmurëve, qoftë përmes duarve të palara, apo objekteve të ndryshme në repart. Vetë personeli i pediatrisë mund të shërbejë si përhapës i infeksionit, e që rastet e tilla janë evidentuar në Fier në vitin 1977 (12 %), Kavajë-Durrës (16 %), Berat (9%), Shkodër (7,5%) e që përkon me kohën e shpërthimit të Salmonellozës në repartet pediatrike të këtyre

rretheve1. Edhe përhapja e epidemisë në dhomat tjera është e ngjashme me epidemitë që i përshkruan ky autor dhe autorët e tjerë. Epidemia është tipike e kontaktit ngase edhe zgjatja e epidemisë si dhe mosizolimi i shkaktarit në ushqim dhe ujë tregon për këtë rrugë të përhapjes. Me gjithë masat e ndërmarra epidemia zgjat për shkak të mungesës së bashkëpunimi nga ana e udhëheqjes së repartit më Institutin Rajonal të Shëndetësisë Publike në Pejë. Për shkak të mbetjes së një mikrobartësi nga kjo epidemi, si pasojë shkaktohet epidemi familjare. PËRFUNDIMI Nga epidemia intrahospitalore e cila ka shpërthyer në Repartin e Fëmijëve në Qendrën Mjekësore në Pejë kemi ardhur në përfundim se:

1. Në Repartin e Fëmijëve në Pejë është zhvilluar epidemia e shkaktuar nga Salmonella typhimurium prej 5 prill deri më 13 prill 1996.

2. Në këtë epidemi janë sëmurë 15 fëmijë të shtrirë në repart të moshës 0-6 vjeç dhe nuk janë sëmurë persona të tjerë të eksponuar.

3. Në këtë epidemi nuk ka pasur raste të vdekjes.

4. Rrugë e përhapjes së kësaj epidemie ka qenë kontakti.

5. Sipas të gjitha gjasave infeksionin në repart e kanë përhapur përcjellëset e të sëmurëve dhe motrat medicinale.

6. Burim i infeksionit ka qenë fëmija i pranuar në repart me sindromë diarreale dhe nuk është diagnostikuar me kohë nga

Praxis Medica 48-1; 59-63 63

personeli shëndetësor si dhe nuk është bërë izolimi i tij.

7. Infeksioni është shpërndarë edhe në dhomat e tjera të repartit e nuk është izoluar vetëm në dhomën ku ka qenë burimi i infeksionit dhe të sëmurët e parë.

8. Epidemia ka zgjatur shumë për shkak të kushteve të këqija higjieniko-sanitare në repart dhe mosndërmarrjes së masave përkatëse për pengimin e përhapjes së infeksionit nga ana e punonjësve shëndetësorë në repart.

9. Gjatë hulumtimit të epidemisë dhe eliminimit të saj nuk ka pasur fare bashkëpunim mes stafit udhëheqës të repartit të cilët nuk mund të pajtoheshin me realitetin e krijuar në repart dhe silleshin me një mospërfillje.

10. Pas epidemisë është konstatuar një mikrobbartës akut që si pasojë kemi një epidemi familjare me të njëjtin tip të bakteres Salmonella typhimurium.

PROPOZIMI I MASAVE Me qëllim të parandalimit të infeksioneve intrahospitalore të cilat janë mjaft të shpeshta, është e nevojshme të ndërmerren këto masa:

1. Triazhimi përkatës i të sëmurëve gjatë pranimit në spital dhe rastet e dyshimta në sëmundje ngjitëse të izolohen.

2. Përmirësimi i kushteve higjieniko-sanitare në spitale, rregullimi i nyjave sanitare, etj.

3. Edukimi shëndetësor i personelit të punësuar në repart, pastrimi i duarve pas çdo veprimi mjekësor me pacientin, përdorimi i dorëzave, etj.

4. Mbajtja e mirë e higjienës brenda në reparte.

5. Dezinfektimi profesional dhe i rregullt i sipërfaqeve në repart dhe objekteve të tjera të punës, sterilizimi përkatës i instrumenteve, etj.

6. Duhet të kryhet rregullisht dezinsektimi dhe deratizimi i spitaleve.

7. T’i kushtohet kujdes higjienik i veçantë mënyrës së përgatitjes dhe shpërndarjes së ushqimit në spitale.

8. Raportimi i shpejtë i sëmundjes ngjitëse në mënyrë që menjëherë të merren masat përkatëse kundër epidemike për pengimin e përhapjes së infeksionit në spitale.

9. Funskionimi dhe përkushtimi i komitetit për kontroll të infeksioneve intraspitalore.

10. Të informohet me kohë inspeksioni sanitar, që në rast nevoje të ndërmarrë masa ligjore

LITERATURA

1. Cika V.: Infeksionet brenda spitaleve dhe masat parandaluese. Monografi. DRIER, Tiranë, 2001.

2. Dedushaj I. Epidemiologjia. Parimet dhe praktika, Fakulteti i Mjekësisë, Prishtinë, 1997.

3. Departamenti i Epidemiologjisë. Raportet e ecurisë së sëmundjeve ngjitëse, IKSHPK, Prishtinë, 2005.

4. Departamenti i Epidemiologjisë. Raportet e epidemive në Kosovë. Prishtinë, 1996.

5. Ramadani N. Shëndetësia Publike&Etika, Shkolla Kosovare e Shëndetësisë Publike, Prishtinë, 2005.

6. Ramadani N.: Epidemiologjia Moderne, Shkolla Kosovare e Shëndetësisë Publike, Prishtinë, 2005.

Praxis Medica 48-1; 64-72 64

2

ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOPRODROMALE DHE ARTIKULARE TEK ARTRITI REUMAT

SERONEGATIV. V. Sahatçiu-Meka,1 R. Izairi,2 S. Rexhepi,2 A. Gashi3, K. Pallaska4, S.

REZYME Vlerёsimi i tё sёmurit nё fazёn e hershme ёshtё shumё i rёndёsishёm, pёr tё fituar njё pasqyrё reale tё natyrёs sё sёmundjes, ecurisё dhe rezultatit pёrfundimtar tё saj. Te të dy grupet ekzaminuese më shpesh janë paraqitur sëmundjet banale [44(35.2%) seronegativ, 39(31.2%) seropozitiv] dhe trauma psikike [39(31.2% seronegativ, 34(27.2%) seropozitiv], pa ndryshim relevant statistikor. Ënjtja e indeve periartikulare, ka qenё mё e shprehur te tё sёmurёt seropozitivë 70(56%) se sa të ata seronegativë 60(48%), ndёrsa simetriciteti më shumë te të sëmurët seronegativ 112(89.6%) se sa te ata seropozitiv 107(85.6%), pa dallime të rendësishme statistikore. Te tё dy format e sёmundjes kanë dominuar: plogështia [91(72.8%) seronegativ, 92(73.6%) seropozitiv, (x2=0.01, p>0.05)] dhe mpirjet e duarve dhe këmbëve [88(70.4%) seronegativ, 80(64%) seropozitiv, (x2=0.38, p>0.05)] pa ndryshim të rëndësishëm statistikor sipas serostatusit të sëmurët seronegativë 82(79.6%) kanë qenë më të përfaqësuar se ata seropozitivë 71(67.6%), kur ngurtësimi mëngjesor në duar ka zgjatur deri në 120 minuta, ndërsa kur ngurtësimi mëngjesor ka zgjatur mbi 120 minuta, më të përfaqësuar kanë qenë të sëmurët seropozitivë 34(32.4%) ndaj atyre seronegativë 21(20.4%) dhe vlen për të dy klasët funksionale II-III. Ngurtësimi mëngjesor ka qenë më i shpeshtë te të sëmurët seropozitiv te klasa e dytë [68(85%) seropozitiv, 60(75.9%) seronegativ], ndërsa të sëmurët seronegativ te klasa e tretë funksionale [43(93.5%) seronegativ, 37(82.2%) seropozitiv], por këto dallime nuk kanë qenë relevante në aspektin statistikor. Korelacioni në mes kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor dhe klasave funksionale ka qenë pozitiv, por i ulët [(r=0.10, y=0.00x+2.37, p>0.05) seronegativ, (r=0.12, y=0.00x+2.30, p>0.05) seropozitiv]. Ndryshim sinjifikant statistikor është gjetur te trauma fizike, për femrat seronegative. Simptomat prodromale dhe artikulare, kanë qenë përafërsisht të shpërndara njësoj sipas serogrupeve. Vlerat mesatare të ngurtësimit mëngjesor, kanë qenë më të larta te të sëmurët seropozitivë, në të dy klasat funksionale. Fjalёt bosht: artriti reumatoid, faktorët provokues, simptomat prodromale dhe artikulare, seropozitiv, seronegativ.

SUMMARY Early estimation of real image of the nand outcome. Mo[44(35.2%) seronepsychic trauma seropozitiv] in bothwas found. In this speriarticular tissue subjects 70(56%) thsymmetry more in sin seropositive 10slack [91(72.8%) (x2=0.01, p>0.05)][88(70.4%) sero(x2=0.38,p>0.05)] distinguished witSeronegative patienthe duration of thminute than seropduration was longerseropositive patients21(20.4%), valuablMorning stiffness patients II class seronegativ] and seronegativ, 37(82.was statistically nduration of the mowas positive but lseronegativ, (r=0.12Statistical differencseronegative femaleand articular symptvalues of morning patients in both func Key words: rheumprodromal and seronegative.

Praxis Medica 48-1; 64-7

KUES, SIMPTOMAVE OID SEROPOZITIV DHE

Manxhuka-Kërliu,5 A. Rexhepi.1

the disease is important in obtaining a ature of the disease, its progressions re frequent were banal diseases gativ, 39(31.2%) seropozitiv] and [39(31.2% seronegativ, 34(27.2%) groups, but no statistical significance ense, without significance, swelling of was more exspressive in seropositive an in seronegativies 60(48%), while eronegative subjects 112(89.6%) than 7(85.6%). Regarding to serostatus, seronegativ, 92(73.6%) seropozitiv, and hands and legs numbness negativ, 80(64%) seropozitiv,

even with high appearance, hout a statistical significance. ts were more present 82(79.6%) when e morning stiffness was up to 120 ositive were 71(67.6%). When the than 120 minute, more frequent were 34(32.4%) regarding to seronegative e for both II-III functional classes. was more frequent in seropositive [68(85%) seropozitiv, 60(75.9%)

seronegative III class [43(93.5%) 2%) seropozitiv], and this difference ot important. Correlation between rning stiffnes and functional classes ow [(r=0.10, y=0.00x+2.37, p>0.05) , y=0.00x+2.30, p>0.05) seropozitiv]. e was found in the physic trauma, . Regarding to serogrups, prodromal

oms were equally presented. Average stiffness were higher for seropositive tional classes.

atoid arthritis, provocative factors, articular factors, seropositive,

V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 65

HYRJE Artriti reumatoid (AR) ёshtё artropati mё e shpeshtё multisistemike, autoimune, inflamatore me etiologji komplekse, multifaktoriale dhe tё panjohur, e cila atakon para sё gjithash indin sinovial tё nyjave periferike me shpёrndarje simetrike (1,2,3,4). Sëmundja paraqet njё spektёr tё gjerё fenotipesh klinike, me poliartrit progresiv, jospecifik dhe destruktiv, i cili shkakton dёmtimet ireverzibile, krijimin e deformimeve dhe invaliditet të rёndё(5,6,7,8,9,10). Femrat atakohen mё shpesh (3/1), me incidencё mё tё madhe nё dekadёn e katёrt dhe tё pestё (11,12,13)

Ndonëse etiopatogjeneza e AR ёshtё ende e panjohur (14,15), numri mё i madh i autorёve e pёrkrah teorinё imunologjike, bazat e sё cilёs qёndrojnё nё zbulimin e faktorit reumatoid (FR) (4,7,16,17,18,19,20). FR është antiimunoglobulinë e drejtuar kundёr fragmentit Fc tё molekulёs sё IgG humane(21,22) dhe nuk ёshtё shenjё patognomonike e AR(23), sepse mund tё jetё i pranishёm edhe te personat me çrregullime inflamatore tё ndryshme(24), si dhe te 5%-8% tё njerёzve tё shёndoshё, por mund të konsiderohet si parametër i aktivitetit imunologjik(25). Më shpesh paraqitet te femrat se te meshkujt e shëndoshë(26) dhe më shpesh te popullata urbane se tek ajo rurale(27). Personat pa simptoma, me FR persistent të rritur, e kanë rrezikun e shtuar për t’u zhvilluar AR(28,29). Nё disa studime prodhimi i FR ka qenё i shoqёruar me praninë e aleleve HLA-DR4 dhe DRB1(30). FR mund t’i takojё klasave tё ndryshme të imunoglobulineve (G, A, D dhe E) qё vёrtetohen me ELIZA (“enzym-linked-immuno-sorbent-assay”)(5,17). Sot, mё shumё shfrytёzohen testet e mbështetur nё principin e aglutinimit (testet Waaler-Rose dhe lateks)(31), qё vёrtetojnё vetёm prezencёn e FRIgM, i cili është pranishëm te rreth 70-80% tё tё sёmurёve me AR, ku sёmundja ёshtё e njohur si artropati seropozitive(32). Faktorёt e jashtёm janё tё njё rёndёsie tё veçantё dhe janë hulumtuar shumë nga shkencëtarë tё ndryshёm(33). Te të sёmurёt me AR shpesh është konstatuar gjendje depresioni, ku si shkaktar llogaritet të jetë vetë sëmundja(34). Shenjat klinike, laboratorike dhe patohistologjike te të sëmurët me AR, na drejtojnë në etiologji infektive(35) por,

pёrpjekjet pёr tё gjetur kёta shkaktarё kanё mbaruar pa sukses(36,37). Ekzistojnё të dhëna se pirja e duhanit ёshtё njё faktor i rrezikut(38) dhe se të sёmurёt qё konsumojnё duhan mё shpesh janё seropozitivë, tё shoqёruar me DRB1*0401(30,39,40,41).

Te shumica e tё sёmurёve, sёmundja fillon nё mёnyrё tё fshehtё dhe tё ngadalshme, me shenja jokarakteristike(14). Sёmundja mё rrallё fillon hovshёm, duke atakuar mё shumё nyja dhe me simptoma tё pёrgjithshme(35,42,43). Sёmundja, afёrsisht nё 1/3 e rasteve, mund tё fillojё nё njё ose dy nyja dhe mё vonё mund tё pёrhapet nё nyjat e tjera, duke marrё karakter simetrik(44), por prekja e nyjave mund tё mbetet edhe asimetrike(45). Në kёtë studim prospektiv, komparativ janë analizuar faktorёt e mundshёm provokues gjatё fillimit tё sёmundjes, shenjat prodromale dhe artikulare si dhe frekuenca dhe lloji i nyjave tё atakuara nё fillim tё sёmundjes, ne mes tё AR “seronegativ” (ARSN) dhe AR “seropozitiv” (ARSP) me qёllim tё qartёsimit tё dilemave se a paraqesin format seropozitive dhe seronegative të AR spektёr tё njëjtё tё sёmundjes, apo janё dy forma tё ndryshme tё saj.

Duke u nisur nga fakti se kjo analizë nuk është punuar në trevën tonë, konsiderojmë se ky synim yni është i qëlluar. METODOLOGJIA E PUNËS Në studim prospektiv në periudhën e viteve 1991-2004 janë hulumtuar 250 të sëmurë me formën e ARSN dhe ARSP që janë mjekuar nё Ambulancën e Mjekёsisё Fizikale në Qendrën e Mjekësisë Sportive në Prishtinë dhe nё Shёrbimet Internistike tё Qendrave Mjekёsore tё Kosovёs. Të sëmurët kanë qenë me formё klasike tё AR dhe i kanё plotёsuar kriteret e reviduara diagnostike tё ARA(149). Nё grupin hulumtues janë zgjedhur 125 tё sёmurё (93 femra dhe 32 meshkuj) me ARSN, tё cilёt e kanё pasur testin Waaler-Rose negativ, përkatёsisht me titёr mё tё vogёl se 1/64. Si grup komparativ kanё shёrbyer po ashtu 125 tё sёmurё (93 femra dhe 32 meshkuj) me ARSP, tё cilёt e kanё pasur testin Waaler-Rose pozitiv, me titёr 1/64 ose mё tё lartё. Janё marrё nё trajtim tё sёmurёt qё i kanё takuar klasёs sё dytё dhe tё tretё funksionale sipas Steinbrocker. Raporti pёr nga gjinia, te të dy grupet e hulumtuara ka qenë (F:M /2.9:1).

Praxis Medica 48-1; 64-72 66

Tё gjithё tё sёmurёt i takonin moshёs 25-60 vjeç, me incidencё mё tё madhe nё moshёn 55-60 vjeç, qё vlen pёr tё dy grupet ekzaminuese (ARSN/ARSP, Xb=46.63/47.30). Pёr kohёzgjatje tё sёmundjes ёshtё marrё periudha prej shfaqjes sё simptomave tё para tё sёmundjes, deri te momenti i ekzaminimit. Kohëzgjatja e sёmundjes te tё gjithё të ekzaminuarit ka qenë prej 1-30 vjet, numri mё i madh i tё cilёve ka pasur kohёzgjatje tё sёmundjes prej 1-5 vjet, qё vlen pёr tё dy grupet e ekzaminuara (ARSN/ARSP, Xb=6.45/6.36).

Nga tё dhёnat anamnestike kemi regjistruar: faktorёt e mundshёm provokues nё fillim tё sёmundjes, simptomat prodromale (simptomat tё cilat i kanё paraprirё sёmundjes, qё supozohet se paraqiten 6 muaj ose mё shumё para fillimit përfundimëtar tё sёmundjes). Nga shenjat klinike kemi zgjedhur: shenjat artikulare, kohёzgjatjen e ngurtёsimit mёngjesor nё minuta, korelacionin ndёrmjet kohёzgjatjes sё ngurtёsimit mёngjesor dhe klasave funksionale (II-III Steinbrocker), dhembjen artikulare, ёnjtjen e indeve periartikulare, funksionin e vёshtirёsuar dhe simetricitetin.

Nё prezantimin e rezultateve tё punёs janё pёrdorur kёta parametra statistikorë: struktura,

prevalenca, mesatarja aritmetike (Xb), devijimi standard (SD), koeficienti (CV%) dhe intervali i variacionit (Rmax-Rmin). Pёrcaktimi i ndryshimeve ndёrmjet faktorёve ose tipareve ёshtё bёrё, me T-test dhe X2-test. Shkalla e besueshmёrisё ёshtё njehsuar me p<0.01 dhe p<0.05. Lidhshmёria ndёrmjet dukurive ёshtё njehsuar me koeficientin e korelacionit “Point-biserial”. REZULTATET Te të dy grupet ekzaminuese më shpesh janë paraqitur sëmundjet banale [44(35.2%)seronegativ, 39(31.2%)seropozitiv] dhe trauma psikike [39(31.2% seronegativ, 34(27.2%)seropozitiv], pa ndryshim relevant statistikor (tabela 1). Faktorët e tjerë provokues kanë qenë më rrallë të prezantuar. Ndryshim sinjifikant sipas gjinisë është gjetur vetëm te trauma fizike (x2=8.05, p<0.01), ku femrat seronegative 17(18.3%) kanë dominuar në krahasim me ato seropozitive 4(4.3%). Edhe pse është gjetur një ndryshim i theksuar në përqindje i faktorëve fizikë te meshkujt seropozitivë 15(46.9%) ndaj atyre seronegativë 9(28,1%), kjo nuk ka rezultuar me sinjifikancë statistikore (x2=1.50, p>0.05).

Tabela 1. Frekuenca e faktorëve tё mundshëm provokues, sipas seroreaksionit dhe gjinisё tek AR.

Femra Meshkuj Gjithsej ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP

Faktorët e mundshëm provokues Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % Nr %

33 35.5 27 29 6 18.8 7 21.9 39 31.2 34 27.2

trauma psikike X2=0.60 P>0.05 X2=0.08 P>0.05 X2=0.340 P>0.05

17 18.3 4 4.3 9 28.1 15 46.9 26 20.8 19 15.2 trauma fizike X2=8.05 P<0.01 X2=1.50 P>0.05 X2=1.09 P>0.05

35 37.6 28 30.1 9 28.1 11 34.4 44 35.2 39 31.2 sëmundjet banale X2=0.78 P>0.05 X2=0.20 P>0.05 X2=0.30 P>0.05

16 17.2 17 18.3 16 12.8 17 13.6 lindja X2=0.03 P>0.05

10 10.8 12 12.9 10 8 12 9.6

menopauza X2=0.18 P>0.05

V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 67

Tabela 2. Simptomat prodromale tek AR, sipas seroreaksionit dhe gjinisё Femra Meshkuj Gjithsej Simptomat ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP prodromale N % N % N % N % N % N %

plogështia (lodhja) 75 80.6 67 72 16 50 25 78.1 91 72.8 92 73.6 X2=0.45 P>0.05 X2=1.98 P>0.05 X2=0.01 P>0.05 humbja e oreksit 40 43 36 38.7 7 21.9 9 28.1 47 37.6 45 36 X2=0.21 P>0.05 X2=0.25 P>0.05 X2=0.04 P>0.05 humbja në peshë 20 21.5 20 21.5 3 9.4 3 9.4 23 18.4 23 18.4 X2=0.00 P>0.05 X2=0.25 P>0.05 X2=0.00 P>0.05 ndryshime psikike 32 34.4 40 43 12 37.5 5 15.6 44 35.2 45 36 X2=0.89 P>0.05 X2=2.88 P>0.05 X2=0.01 P>0.05 ndryshime v.* 27 29 23 24.7 4 12.5 7 21.9 31 24.8 30 24 X2=0.32 P>0.05 X2=0.82 P>0.05 X2=0.02 P>0.05 Fenomeni Raynaud 5 5.4 6 6.5 1 3.1 1 3.1 6 4.8 7 5.6 X2=0.09 P>0.05 X2=0.00 P>0.05 X2=0.08 P>0.05 dhembjet e p.** 46 49.5 54 58.1 26 81.3 16 50 72 57.6 70 56 X2=0.64 P>0.05 X2=2.38 P>0.05 X2=0.02 P>0.05 mpirja e duarve 69 74.2 63 67.7 19 59.4 17 53.1 88 70.4 80 64 X2=0.27 P>0.05 X2=0.11 P>0.05 X2=0.38 P>0.05

*vazomotorike, ** të padiferencuara Tab.3. Ngurtësimi mëngjesor i duarve (në minuta) në raport me

klasat funksionale II-III (Steinbrocker) tek AR. Klasa Ngurtësimi ARSN ARSP

funksionale mëngjesor Nr % Nr % deri 120' 50 83.3 47 69.1 II >120' 10 16.7 21 30.9 deri 120' 32 74.4 24 64.9

III >120' 11 25.6 13 35.1 deri 120' 82 79.6 71 67.6

Gjithsej >120' 21 20.4 34 32.4

Tab.4. Korelacioni në mes të kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor të duarve (NMD*) në minuta, sipas klasёve funksionale II, III (Steinbrocker) dhe seroreakcionit tek AR.

ARSN ARSP Gjithsej T-testi

Të ekza- Kohëzgjatja Të ekza- Kohëzgjatja Të ekza- Kohëzgjatja

minuar NMD* minuar NMD* minuar NMD* Klasa funksionale Nr % Xb SD Nr % Xb SD Nr % Xb SD t p

II 60 75.9 114 131 68 85 130 129 128 80.5 123 130 0.71 P>0.05

III 43 93.5 137 106 37 82.2 167 173 80 87.9 151 140 0.9 P>0.05

Gjithsej 103 82.4 124 121 105 84 143 146 208 83.2 134 134 1.05 P>0.05

t = 0.99 P>0.05 t = 1.12 P>0.05 t = 1.44 P>0.05 r = 0.1 P>0.05 r = 0.12 P>0.05 r = 0.1 P>0.05

T-testi Korelacioni Regresioni Y=0.00x+2.37 Y=0.00x+2.30 Y=0.00x+2.34

Praxis Medica 48-1; 64-72 68

Tab.5. Simptomat artikulare te tё sёmurёt me AR gjatë kohës së ekzaminimit sipas seroreaksionit dhe gjinisё.

F M Gjithsej ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP Simptomat

Artikulare Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % 77 82.8 83 89.2 31 96.9 26 81.3 108 86.4 109 87.2

Dhembja artikulare X2=0.22 P>0.05 X2=0.44 P>0.05 X2=0.00 P>0.05 42 45.2 55 59.1 18 56.3 15 46.9 60 48 70 56 Ënjtja e indeve

periartikulare X2=1.74 P>0.05 X2=0.27 P>0.05 X2=0.77 P>0.05 77 82.8 79 84.9 29 90.6 25 78.1 106 84.8 104 83.2 Funksioni i

vështirësuar X2=0.03 P>0.05 X2=0.30 P>0.05 X2=0.02 P>0.05 85 91.4 79 84.9 27 84.4 28 87.5 112 89.6 107 85.6

Simetriciteti X2=0.22 P>0.05 X2=0.02 P>0.05 X2=0.11 P>0.05

Korelacioni dhe regresioni: Klasa funksionale-ngurtësimi mëngjesor(min)

ARSN

y = 0.00x + 2.37R2 = 0.01

2

3

0 60 120 180 240 300 360 420

Ngurtësimi mëngjesor(min)

Kla

sa

funk

sion

ale

Korelacioni dhe regresioni: Klasa funksionale-ngurtësimi mëngjesor(min)

ARSN

y = 0.00x + 2.37R2 = 0.01

2

3

0 60 120 180 240 300 360 420

Ngurtësimi mëngjesor(min)

Kla

sa

funk

sion

ale

Korelacioni dhe regresioni Klasa funksionale-ngurtësimi mëngjesor(min)

ARSP

y = 0.00x + 2.30R2 = 0.01

2

3

0 60 120 180 240 300 360 420Ngurtësimi mëngjesor(min)

Kla

sa

funk

sion

ale

Korelacioni dhe regresioni Klasa funksionale-ngurtësimi mëngjesor(min)

ARSP

y = 0.00x + 2.30R2 = 0.01

2

3

0 60 120 180 240 300 360 420Ngurtësimi mëngjesor(min)

Kla

sa

funk

sion

ale

Diagrami 1 Diagrami 2

Te tё dy format e sёmundjes kanë dominuar: plogështia [91(72.8%) seronegativ, 92(73.6%)seropozitiv, (x2=0.01, p>0.05)] dhe mpirjet e duarve dhe këmbëve [88(70.4%) seronegativ, 80(64%) seropozitiv, (x2=0.38, p>0.05)] pa ndryshim të rëndësishëm statistikor sipas seroreaksionit (tabela 2). Parametrat e tjerë kanë qenë përafërsisht njësoj të përfaqësuar te të dy grupet ekzaminuese. Janë evidencuar dallime nëpër serogrupe për nga gjinia, por jo në nivelin e sinjifikancës statistikore. Të sëmurët seronegativë 82(79.6%) kanë qenë më të përfaqësuar se ata seropozitivë 71(67.6%), kur ngurtësimi mëngjesor në duar ka zgjatur deri në 120 minuta (tabela 3), ndërsa kur ngurtësimi mëngjesor ka zgjatur mbi 120 minuta, R=0.12, T=1.21, P>0.05 më të përfaqësuar kanë qenë të sëmurët seropozitiv 34(32.4%) ndaj atyre seronegativë 21(20.4%) dhe vlen për të dy klasët funksionale II-III (Steinbrocker). Ngurtësimi mëngjesor (tabela 4) ka qenë më i shpeshtë te të sëmurët seropozitivë te klasa e dytë funksionale [68(85%)seropozitivë, 60(75.9%)seronegativë], ndërsa të sëmurët

seronegativë kanë qenë më të shpeshtë në klasën e tretë [43(93.5%) seronegativ, 37(82.2%) seropozitivë], por këto dallime nuk kanë qenë relevante në aspektin statistikor. Vlerat mesatare të ngurtësimit mëngjesor kanë qenë më të larta te të sëmurët seropozitiv, në të dy klasat funksionale, pa dallim të konsiderueshëm statistikor sipas seroreaksionit (t=1.05, p>0.05). Korelacioni në mes kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor dhe klasave funksionale ka qenë pozitiv, por i ulët [(r=0.10, y=0.00x+2.37, p>0.05)seronegativ, (r=0.12, y=0.00x+2.30, p>0.05)seropozitiv]. Rritja e kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor nuk është shoqëruar me paaftësinë funksionale (diagrami 1,2). Ënjtja e indeve periartikulare (tabela 5), ka qenё mё e shprehur te tё sёmurёt seropozitivë 70(56%) se sa te ata seronegativë 60(48%), ndёrsa simetriciteti më shumë te të sëmurët seronegativë 112(89.6%) se sa tek ata seropozitivë 107(85.6%).

R=0.10, T=1.47, P>0.05

DISKUTIMI Vlerёsimi i tё sёmurit nё fazёn e hershme ёshtё shumё i rёndёsishёm, pёr tё fituar njё pasqyrё reale

V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 69

tё natyrёs sё sёmundjes, ecurisё dhe rezultatit pёrfundimtar tё saj(47,48). Shumё autorё kanё pohuar se nё predispozitёn ekzistuese, stresi, trauma ose intervenimet kirurgjike, mund të provokojnë, ose të precipitojnё manifestimin e AR por, deri mё sot, për këtë problem nuk është dhënë sqarim shkencor(49,50,51,52). Relacioni nё mes tё stresit dhe AR ёshtё ende i paqartё dhe i padefinuar(11). Te tё sёmurёt me AR, te 9-15% të rasteve, si pasojë e gjendjes psikike ёshtё shkaktuar invaliditeti(53,52,54), te të sëmurët me AR, kanë gjetur reaksione hipohondrike, neurastenike, apatike, autoagresivitet dhe rigjiditet të profilit psikik. Nё aspektin e pranisё sё stresit para fillimit tё sёmundjes(55,56). kanë gjetur frekuencë më të madhe te tё sёmurёt seronegativë, se sa tek ata seropozitivë, që është në pajtim me të dhënat tona se, nga faktorët e mundshëm provokues, trauma psikike është paraqitur më shpesh te të sëmurët seronegativë, por pa ndryshim relevant statistikor. Dallim sinjifikant kemi gjetur te përfaqësimi më i shpeshtë i traumës fizike te femrat seronegative (x2=8.05, p<0.01)(57) kanë vërejtur se të sëmurët seronegativë kanё treguar më shumë vullnet për të kontrolluar reaksionet në situatat e stresit(58) nuk kanë gjetur dallime sipas seroreaksionit.

Simptomat prodromale në literaturë janё vlerёsuar nё mёnyrё sporadike dhe nuk u është dhënë vlerё prediktore(46,59), por mund të jenë tё dobishme pёr diagnostikim tё hershёm tё AR dhe të shёrbejnё si parametёr i aktivitetit tё AR(4,60). Në të dhënat tona, simptomat prodromale kanë qenë përafërsisht njëjtë të përfaqësuara te grupet ekzaminuese.

Manifestim i hershëm tek AR është atakimi i nyjave tё vogla tё duarve dhe tё kёmbёve, andaj me tё drejtё thuhet se duart janё “vizitkartё” e AR(7,61). Sa i përket inflamacionit, ngurtёsimi mëngjesor dhe ënjtja e nyjës janë pasqyrё karakteristike dhe e

mjaftueshme klinike(62,63). Dhembja mund tё jetё e rёndё, e kombinuar me dobёsim muskular dhe paaftёsi funksionale, qё motivon tё sёmurin tё kёrkojё ndihmё mjekёsore(64). Nga simptomat artikulare, ënjtja periartikulare ka qenё mё e shprehur te tё sёmurёt seropozitivë, posaçërisht te femrat seropozitive, që përputhet me të dhënat e Masi AT e bp.1976(65) që pohojnë se femrat e bardha seropozitive në fillim të sëmundjes kanë pasur, nё mёnyrё sinjifikante, mё tё ёnjtura nyjat e sipёrme se sa homologet e tyre seronegative, por pa ndryshime nё reekzaminimin e dytё dhe nё pёrfundim tё studimit.

Përderisa nuk kanë gjetur ndryshime pёr nga simetriciteti i atakimit tё nyjave(66,67), nga të dhënat tona gjejmë se simetriciteti është më i shprehur te të sëmurët seronegativë, por pa ndonjë dallim sinjifikant statistikor dhe se të sëmurët seropozitivë kanë pasur kohëzgjatje më të madhe të ngurtësimit mëngjesor në duar. PËRFUNDIM • Trauma psikike dhe simetriciteti janë shfaqurmë

shpesh te të sëmurët seronegativ, ndërsa përfaqësimi i faktorëve të tjerë provokues, nuk ka dalluar për nga serostatusi.

• Simptomat prodromale janë përafërsisht njëjtë të përfaqësuara te të dy grupet ekzaminuese.

• Ënjtja periartikulare dhe kohëzgjatja më e madhe e ngurtësimit mëngjesor në duar, në të dy klasat funksionale, janë mё të shprehur te tё sёmurёt seropozitiv.

• Dallimet për nga gjinia, sipas seroreaksionit, me disa përjashtime, nuk janë të theksuara.

• Te tё sёmurёt seronegativë, pasqyra klinike nuk ёshtё mё e lehtё. AR seropozitiv dhe seronegativ, në pasqyrën klinike dallojnë, por jo aq, sa për t’i diferencuar si dy forma të ndryshme të sëmundjes.

Praxis Medica 48-1; 64-72 70

LITERATURA

1. Combe B (1997) Course, follow-up and prognosis of rheumatoid polyarthritis. Rev Prat 47(18):2017-21. 2. Singal DP, Li J & Zhu Y (1999) Genetic basis for rheumatoid arthritis. Arch Immunol Exp 47(5):307-11. 3. Feldman M & Maini RN (2001) Anti-TNF alpha therapy of rheumatoid arthritis: what have we learned? Annu

Rev Immunol 19:163-96. 4. McCarty DJ & Wiliams CR (1985) Clinical picture od Rheumatoid Arthritis. Në McCarty DJ (red); Arthritis

and Allied Conditions. Botimi i 10-të. Philadelphia lea & Febiger: 605-19. 5. Koopman WJ (1996) Arthritis and Allied conditions (Textbook of Rheumatology) 13th Edition.Williams &

Wilkins (Waverly company). 6. American College of Rheumatology Ad Hoc Committee on Clinical Guidelines for the management of

rheumatoid arthritis (1996) Arthritis Rheum 39:713-22. 7. Grossman JM & Brahn E (1997) Rheumatoid arthritis: current clinical and research directions. J Womens

Health 6(6):627-38. 8. Hughes LB & Moreland LW (2001) New therapeutic approaches to the management of rheumatoid arthritis.

Bio Drugs 15(6):379-93. 9. Miller-Blair DJ & Robbins DL (1993) Rheumatoid arthritis: new science, new treatment. Geriatrics 48(6):28-

31, 8-35. 10. Thomson A, Skinner A & Piercy J (2000) Tidy`s physiotherapy: twelfth edition., Butterworth Heinemann.

London, GB:132-140. 11. Marcenaro M, Prete C, Badini A, Sulli A, Magi E & Cutolo M (1999) Rheumatoid arthritis, personality, stress

response style and coping with illness. A preliminary survey. Ann N Y Acad Sci 876:419-25. 12. Walsmith J & Roubenoff R (2002) Cachexia in rheumatoid arthritis. Int. J. Cardiol 85(1):89-99. 13. Rajkovich B & Poor G (2002) Prognostic factors in rheumatoid arthritis. Orv Hetil 143(35):2019-26. 14. Feldman M (2002) Development of anti-TNF therapy for rheumatoid arthritis. Nat Rev Immunol 2(5):364-71. 15. Williams RC Jr (1996) Autoimmune mechanisms involved in the pathogenesis of rheumatoid arthritis. Adv

Dent res 10(1):47-51. 16. Kranjc I (1997) Autoantitijela i autoimune reumatoloske bolesti. Reumatizam 45(1):5-12. 17. Newkirk MM (2002) Rheumatoid factors: host resistance or autoimmunity? Clin Immunol 104(1):1-13. 18. Muller W (1980) Klinicki aspekt imunoloske dijagnostike u reumatologiji (eksc.) Reumatizam 27(5):162-64. 19. Naranjo A, Rodriguez GT, Rodriguez LC, Ojeda BS, Fransisco HF, Sanchez GF & Bilbao CA (1997) High

titers of rheumatoid factor: clinical significance. Rev Clin Esp 197(4):232-6. 20. Kalsi J & Isenberg D (1993) Rheumatoid factor: primary or secondary event in the pathogenesis of RA? Int

Arch Allergy Immunol 102(3):209-15. 21. Schmidt KL (1987) Mjesto seroloških pretraga u DD konceptu reumatoloških bolesti (eksc.) Reumatizam

34(1-6):67. 22. Pasquali JL & Carson DA (1982)Rheumatoid factors.Pathol Biol30(8):719-26. 23. Maini RN (1978) The clinical and pathogenetic significance of rheumatoid factors. Aust N Z J Med 8 (suppl

1):51-6. 24. Moore TL & Dorner RW(1993)Rheumatoid factors.Clin Biochem26(2):75-84. 25. Wolfe F, Cathey MA & Roberts FK (1991) The latex test revisited. Rheumatoid factor testing in 8,287

rheumatic disease patients. Arthritis rheum 34(8):951-60. 26. Mordvinov GV & Mordvinova IV (2000) Prevalence of rheumatoid factor in the healthy population of

Moldova Republic. Klin Lab Diagn 12:33-5. 27. Stroebel G (1986) Tehnicke mogucnosti reumatološke dijagnostike (eksc.) Reumatizam 33(5-6):165. 28. Halldorsdottir HD, Jonsson T, at al. (2000) A prospective study off incidence of rheumatoid arthritis among

people with persistent increase of rheumatoid factor. Ann Rheum Dis 59(2):149-51. 29. Paimela L, Palosuo T, Leirisalo-Repo M, Helve T & Aho K (1995) Prognostic value of quantitative

measurement of rheumatoid factor in early rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 34(12):146-50. 30. Mattey DL, Dawes PT, Clarke S, Fisher J, Brownfield A, Thomson W, Haajeer AH & Ollier WE (2002)

Relationship among the HLA-DRB1 shared epitope, smoking and rheumatoid factor production in rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum 15:47(4):403-7.

V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 71

31. Schumacher K (1979) Što pruzaju laboratorijsko-medicinski parametri u kontroli i ocenji toka upalnih reumatskih bolesti (eksc.) Reumatizam 26(2):61.

32. Rosmus K, Sandow D, Paulke BR, Hellthaler G, Knak A, Becker C, Gohler H, Strube S & Vogt KH (1990) Detection of IGM rheumatoid factors using ELISA and agglutination tests with new latex. Z Gesamte Hyg 36(6):323-5.

33. Weyand CM & Goronzy JJ (1995) Inherited and noninherited risk factors in rheumatoid arthritis. Curr Opin Rheumatol 7(3):13-206.

34. Pastor Oliver JF, Morales Suarez VM, Llopis Gonzales A & Ferriol Casar V (1998) Prevalence and depression degree in patients with rheumatoid arthritis. Med Clin Oct 3:111(10):361-6.

35. Zvaifler NJ (1995) Current concepts of pathogenesis of joint destruction in rheumatoid arthtritis, Rheumatology in Europe (suppl 2) 151-4.

36. Wordsworth P (1992) Rheumatoid arthritis. Curr Opin Immunol 4(6):766-9. 37. Bach GL (1973) Da li je pojava reumatoidnog faktora specificna za reumatoidni arthritis. Reumatizam

20(6):223-33. 38. Myllykangas RA, Aho K & Isomaki HA (1995) Mortality in rheumatoid arthritis. Semin Arthritis Rheum

26(3):193-202. 39. Masdottir B, Jonsson T, Manfredsdottir V, Vikingsson A, Brekkan A & Valdimarsson H (2000) Smoking,

rheumatoid factor isotypes and severity of rheumatoid arthritis. Rheumatology 39(11):1202-5. 40. Wolfe F (2000) The effect of smoking on clinical, laboratory and radiographic status in rheumatoid arthritis. J

Rheumatol 27(3):630-7. 41. Mikuls TR, Cerhan JH, Criswell LA, Merlino L, Mudano AS, Burma M, Folsom AR & Saag KG (2002)

Coffee, tea and caffeine consumption and risk of rheumatoid arthritis: results from the Iowa Women’s Health study. Arthritis Rheum 46(1):83-91.

42. Jajic I (1995) Reumatologija. Medicinska knjiga, Zagreb. 10-137. 43. Emery P (2000) How to Manage Rheumatoid Arthritis. Hospital Trust Leeds, United Kingdom: 3-47. 44. Dürrigl Th e Vitulic (1982) Reumatologija. Zagreb, Jumena.15-31. 45. Kammerer WH (1974) Dijagnostika pocetnog reumatoidnog artritisa, "Razgovori o reumatskim bolestima",

"Lek" Lubljana.11-34. 46. Arnett FC, Edworthy SM, Bloch DA, McShane DJ, Fries JF, Cooper NS, Healey LA, Kaplan SR, Liang MH

& Luthra HS et al (1988) The American Rheumatism Association 1987 revised criteria for the classification of rheumatoid arthritis. Arth.Rheumat 31(3):315-24.

47. Harris ED Jr (1990) Rheumatoid arthritis. Patophysiology and omplications for therapy. New Engl J Med 18:1277-88.

48. Curkovic B, Babic-Naglic B, Dürrigl Th e Ivaniševic G (1996) The prognosis of rheumatoid arthritis. Reumatizam 42(2):10-15.

49. Mathies H (1989) Psihosocijalna “klima” u jednoj reumatoloskoj klinici. (eksc) Reumatizam 36(1-6):64. 50. Wallace DJ(1988)Uloga stresa i traume u etiologiji RA i SLE (eksc)Reumatizam 35(1-6):130-1. 51. Young DL (1992) Psychological factors in rheumatoid arthritis. Journal of Consulting and Clinical Psyhology

60(4):619-27. 52. Herrmann M, Scholmerich J & Straub RH (2000) Stress and rheumatoic diseases. Rheum Dis Clin North Am

26(4):737-63. 53. van der Heide A, Jacobs JW, Van Albada Knipers G et al (1994) Physical disability and psychological well

being in recent onset rheumatoid arthritis: J. Rheumatol 21: 28. 54. Zaitseva TV & Bagirova GG (2000) Quality of life in rheumatoid arthritis patients. Ter Arkh 72(12):38-41. 55. Mur E, Kopp M & Gunther V (1995) Coping with stress and rheumatoid factor-a comparative study. Z

Rheumatol 54(5):319-23. 56. Kjeldsen-Kragh J (1996)The influence of psychological factors on the immune system and immunological

diseases. Tidsskr Nor Laegeforen 116(26):3102-7. 57. Gunther V, Mur E & Koop M (1994) Differential stress management pattern of seropositive and seronegative

polyarthritis patiens. A brief comment on the publication,”Polyarthritis patiens with and without detected rheumatoid factor: a psychological personality comparison”. Psychother Psychosom Med Psychol 44(5):169-71.

Praxis Medica 48-1; 64-72 72

58. Conway SC, Creed FH & Symmons DP (1994) Life events and the onset of rheumatoid arthritis. J Psychosom Res 38(8):837-47.

59. Sherrer YS, Bloch DA, Mitchell DM, Young DY & Fries JF (1983) The development of disability in rheumatoid arthritis. Arth Rheum 26:500-44.

60. Konecni J. e bp (1984) Klinicka reumatologija. Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb 153-68. 61. Fassbender HG (1982) Struktura i mehanizmi reumatoidnog artritisa. Reumatizam 29(5-6):185-86. 62. van den Berg WB & Bresnihan B (1999) Pathogenesis of joint damage in rheumatoid arthritis: evidence of a

dominant role for interleukin-I. Baillieres Best Pract Res Clin Rheumatol 13(4):577-97. 63. Hawley DJ & Wolfe F (1988) Anxiety and depression in patients with rheumatoid arthritis; A prospective

study in 400 patients with rheumatoid arthritis. Journal of Rheumatology 15:932-41. 64. Bushnell WJ (1986) The pain of rheumatoid arthritis. The American Journal of medicine 80(suppl 3a):88. 65. Masi AT, Maldonado-Cocco JA, Kaplan SB, Feigenbaum SL & Chandler RW (1976) Prospective study of the

early course of rheumatoid arthritis in young adults: comparison of patients with and without rheumatoid factor positivity at entry and identification of variables correlating with outcome. Semin Arthritis Rheum 4(4):299-326.

66. el-Khoury GY, Larson RK, Kathol MH, Berbaum KS & Furst DE (1988) Seronegative and seropositive rheumatoid arthritis: radiographic differences. Radiology 168(2):517-20.

67. Panay GS, Celinska E, Emery P, Griffin J, Welsh KI, Grahame R, Gibson T (1987) Seronegative and seropositive rheumatoid arthritis: similar diseases. Br J Rheumatol 26(3):172-80.

R. B.Sopi: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS 73

EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS NË VESHKA, NË TRU DHE NË ZEMËR TE MINJTË E LLOJIT MUS MUSCULUS-LINJA ALBINE R. Sopi1, F. Halili2, K. Bislimi2, M. Jakupaj1

61Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës 2Fakulteti i Shkencave Matematike-Natyrore, Univer REZYME Në këtë hulumtim janë përcjellë ndryshimet në aktivitetin e katalazës në veshka, në tru dhe në zemër te minjtë e llojit Mus musculus-linja albine pas intoksikimit të tyre me acetat të plumbit (50mg/kg). Për eksperiment janë shfrytëzuar njëzet minj të ndarë në dy grupe: grupi kontroll (A) me dhjetë individë dhe grupi provë (B) me dhjetë individë. Aktiviteti i katalazës është përcaktuar në bazë të ml të O2 të liruar për 1 gram peshë të indit për 3 minuta (mlO2/1gr/3’). Është vërejtur një ngritje sinjifikante (p<0.01) të aktivitetit të katalazës në veshkë dhe zemër të minjve të grupit provë, por nuk është vërejtur ndonjë ndryshim sinjifikant (p>0.05) në aktivitetin e katalazës në tru në mes grupit provë dhe atij kontroll. Në bazë të rezultateve tona mundë të përfundojmë se ekziston një lidhshmëri e ngushtë në mes të intoksikimit me plumb dhe aktivitetit të katalazës, prandaj kjo mund të shërbejë edhe si një prej parametrave indikatorë të intoksikimit akut me plumb. Fjalët bosht: acetat plumbi, katalaza, veshka, tru, zemër.

SUM We activspecintoxdosetwengrougrouml otissuwe hincreand signicompour closecatal Key brain

HYRJE Hulumtimet e ndryshme tregojnë se efektet e metaleve të rënda manifestohen me simptoma të ndryshme në organizëm siç është hipertensioni(1), pastaj ndryshime histopatologjike dhe fiziologjike në veshka dhe në organe të tjera(2).Veprimi toksik i metaleve të rënda, e në veçanti plumbit shprehet para së gjithash, përmes veprimit të tyre në mekanizmat rregullues enzimatikë të metabolizmit, e posaçërisht në enzimet oksidoreduktuese edhe ate duke u lidhur për grupet -SH(3,4).

Meqenrënda shprehpër rranatommanifeparë thulumaktivitzemër

Praxis Medica 48-1; 73-7

siteti i Prishtinës

MARY have studied changes on catalase

ity in kidney, brain and heart to rats of ies Mus musculus-albine line,after their ication with lead acetate (50mg/kg ). In this experiment we have used ty rats wich have been devided into two ps: control group (A) and experimental p (B). Catalase activity is determined by f O2 released by one gram wieght of e for 3 minutes. During the experiment ave detected a significantly (p<0.01) ase of the catalase activity on kidney heart, but brain catalase has not

ficantly changed (p>0.05) on aration with control group. Based on

resalts, we can conclud that exist a ly link between lead intoxication and ase activity.

words: lead acetate, catalase, kidney, , heart.

ëse efektet e dëmshme të metaleve të e në veçanti të plumbit (Pb) vijnë në je së pari në nivelin biokimik e pastaj jedhojë ka edhe efktet destruktive iko- patologjike si rezultat i të cilave stohen sëmundje të ndryshme, e kemi ë arsyeshme dhe me interes që të tojmë efektin e acetatit të plumbit në etin e katalazës në veshka, në tru dhe në te minjtë e intoksikuar.

Praxis Medica 48-1; 73-76

74

QËLLIMI I PUNIMIT Qëllim i këtij punimi është të konstatohet nëse ka ndryshime në aktivitetin e katalazës së qelizave të veshkave, të trurit dhe të zemrës pas intoksikimit të mijve të gjinisë Mus musculus me acetat plumbi. MATERIALI DHE METODA Në këtë hulumtim si objekt studimi kanë shërbyer minjtë laboratorikë të llojit Mus musculus- linja albine, me peshë trupore (20- 40gr), të seksit mashkullor. Shtazët kanë qenë gjithashtu të moshës së njëjtë Për hulumtim janë shfrytëzuar dy grupe të shtazëve me nga 10 ekzemplarë, gjithsejtë 20 individë janë përfshirë në ekperiment. Njëri grup ka qenë grupi kontroll (A) dhe tjetri grupi provë (B). Hulumtimi është realizuar në laboratorin e Biologjisë Eksperimentale –FSHMN, 2004. Mënyra e intoksikimit dhe sakrifikimi i shtazëve - Intoksikimi i minjve të grupit B është bërë me injektimin e acetatit të plumbit (50mg/kg) në mënyrë intraperitoneale. Në të njëjtën kohë minjve nga grupi kontroll-A u është dhënë po ashtu në mënyrë intraperitoneale sasi e njëjtë e tretësirës fiziologjike (0.9% NaCl ). Regjimi i ushqimit, temperatura e mjedisit, si dhe ndërrimi i regjimit ditë natë ka qenë i njejtë për të dy grupet e shtazëve. Sakrifikimi i mive është bërë dhjetë ditë pas intoksikimit të tyre dhe atë së pari është bërë anestezioni i shatazëve me eter dhe më pas sakrifikimi, me ç’rast nga shtazët janë nxjerrë organet e cekura më lart (veshkat, truri dhe zemra). Metoda e përcaktimit të aktivitetit të katalazës Aktiviteti i katalazës është përcaktuar sipas metodës së Mazhaev-it(5), e njohur si metodë volumetrike dhe është shprehur në ml O2/1gr/3’. Indi është peshuar dhe është shprehur në mg, të cilit ind i është shtuar shkumës po aq sa pesha e tij si pufer për rregullimin e pH-së dhe kësaj përzierjes i është shtuar edhe 20 ml ujë të destiluar, pastaj është homogjenizuar me homogjenizatorë. Homogjenati është vendosur në katalazer. Duke e hapur rubinetin dyanësor është rregulluar niveli i ujit në zeron empirike të

biretës, mandej rubineti dyanësor është mbyllur dhe nëpërmjet mbyllësit të gomës përzierjes në fjalë në katalazer me anë të shiringës i është shtuar 5ml H2O2 3%, me ç’rast filloi procedura e matjes. Gjatë 3 minutave sa edhe zgjati veprimi i enzimit, përmbajtja në katalazer është përzirë një minutë, një minutë pastaj ka qëndruar në qetësi, përsëri një minutë është përzirë. Gjatë kësaj kohe katalaza në homogjenat ka zbërthyer substratin d.m.th. H2O2 është zbërthyer në ujë dhe oksigjen.Rënia e nivelit të ujit në biretë tregon vëllimin e O2 të liruar të shprehur në ml/gr/3’. Të gjitha rezultatet janë përpunuar statistikisht dhe janë shprehur në vlera mesatare aritmetikore (X), devijim standard (Std Dev) dhe sinjifikansë (P). Gjatë krahasimit të dy grupeve të shtazëve është shfrytëzuar testi i studentit. REZULTATET Në bazë të rezultateve të fituara shohim se intoksikimi intraperitoneal i minjve provë me dozë të njëfishtë të acetatit të Pb (doza 50mg/kg ), në kohëzgjatje prej 10 ditësh ka pasur pasojë ngritjen sinjifikante të aktivitetit të enzimit në veshka në krahasim me minjtë e grupit kontroll (tabela 1, fig.1)

0

20

40

60

80

100

120

kontrolla prova

68.7

116.8

ml O

2/1gr

/3’

Fig.1. Aktiviteti i katalazës (ml O2 / 1gr/ 3’) në veshka të mijve 10 ditë pas intoksikimit intraperitoneal me acetat Pb (doza 50mg/ kg ,i.p) në krahasim me kontrollin

R. B.Sopi: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS 75

Tabela 1. Paraqitja tabelare e aktivitetit të katalazës (ml O2 /1gr / 3’) në veshka, tru dhe në zemër të minjve të intoksikuar me acetat Pb (50mg/kg) në krahasim me kontrollin.

Organet e analizuara

Përkundrazi, nga tabela 1. dhe figura 2. del se intoksikimi me - acetat Pb i minjve provë ka pasur pasojë rënien e aktivitetit të enzimit në tru, brenda kohës së cekur ndonëse jo në

shkallë sinjifikante (P>0.05 ) në krahasim me ata kontrollë.

Veshka Truri Zemra

Grupi i shtazëve

X±StdDev X±StdDev X±StdDev Kontrolli

( A ) 68.7±0.2

(10) 38.8±24.5

(10) 94.9±13.6

(10)

Prova ( B )

116.8±38.1 (10) 37.4±4.6 (10)

101.4±24.4 (10)

p

A:B p<0.01

A:B p>0.05

A:B p<0.01

Aktiviteti i katalazës është ngritur edhe në zemër të minjve të intoksikuar, krahasuar me ata kontroll (fig.3, tab.1). DISKUTIMI Kur është fjala për katalazën si enzim oksidoreduktues, konstatimet tona që shënojnë ngritjen e aktivitetit të këtij enzimi në veshka dhe në zemër 10 ditë pas intoksikimit të minjve të llojit Mus musculus të linjes albine me acetat Pb mund të ndërlidhen me konstatime të ngjashme të ngritjes së aktivitetit të katalazës në gjakun e minjve laboratorikë të llojit Mill hill(6). Rezultate të ngjashme kanë fituar edhe autorë të tjerë në modele të ndryshme shtazore si në gjakun e breshkave, mandej në hemolimfën e kërmijve dhe gjendrën albuminore të tyre(3).

36.5

37

37.5

38

38.5

39

kontrolla prova

38.8

37.4

ml O

2/1gr

/3’

Fig.2. Aktiviteti i katalazës (ml O2/ 1 gr/ 3’) në trurin e minjve,10 ditë pas intoksikimit intraperitoneal me acetat Pb (doza 50mg/ kg) në krahasim me kontrollin

919293949596979899

100101102

kontrolla prova

94.9

101.4

ml O

2/1gr

/3’

Rritja e aktivitetit të katalazës te shtazët e intoksikuara me acetat plumbi sqarohet me rritjen e nivelit të metabolizmit, e me këtë rritet edhe sasia e metabolitëve të dëmshëm njëri prej të cilëve është H2O2, që rezulton me rritjen e katalazës si enzim i cili e zbërthen këtë substrat. Një rritje e tillë e nivelit të metabolizmit dhe aktivitetit të katalazës në mënyrë paralele vazhdon për një kohë, pastaj më vonë bie aktiviteti i katalazës si pasojë e inhibimit të enzimit nga metalet e rënda e në rastin tonë nga plumbi, kurse niveli i metabolizmit mbetet ende i ngritur dhe rritet sasia e H2O2 e me këtë fillon dëmtimi struktural i indit-organit (2).

Fig.3. Aktiviteti i katalazës (ml O2/ 1gr/ 3’) në zemër të minjve,10 ditë pas intoksikimit intraperitoneal me Pb-acetat (doza 50 mg/ kg) në krahasim me kontrollin.

Praxis Medica 48-1; 73-76

76

Rënia e aktivitetit të katalazës në trurin e minjve të grupit eksperimental (të trajtuar me Pb) sqarohet me atë se pas fazës nxitëse të aktivitetit të enzimeve antioksidative pason faza e inhibimit të aktivitetit të këtyre enzimeve. Pasi që efektet e hershme të intoksikimit me plumb vërehen me ndryshime të enzimeve të sistemit nervor, andaj edhe faza inhibuese në këtë sistem paraqitet më herët në krahasim me indet- organet e tjera. Një fenomen i tillë është konstatuar edhe nga autorë të tjerë në hulumtimet e tyre, kështu pas intoksikimit intraperitoneal me acetat plumbi te minjtë Swiss – Webster në ditët e para ngritët aktiviteti i enzimeve antioksidative: superoxid dismutazë dhe katalazë, por më vonë pason rënia e aktivitetit të tyre për shkak të dëmtimit të mekanizmave mbrojtës të cilët i kundërvehen stresit oksidativ në qelizë (7, 8). Më pas ndodh ndryshimi i sjelljeve të shtazëve për shkak të dëmtimit struktural të

pjesëve të ndryshme të trurit, sidomos të cerebellumit dhe cerebrumit, ku simptoma të dukshme janë manifestuar në lokomocion. PËRFUNDIMI Në bazë të rezultateve të fituara në këtë hulumtim mund të përfundojmë se: -Ekziston një lidhshmëri e ngushtë në mes të intoksikimit me plumb dhe aktivitetit të katalazës. -Pas intoksikimit të minjve me acetat plumbi ngritet aktiviteti i katalazës në veshka dhe në zemër në shkallë sinjifikante në krahasim me grupin kontroll (p<0,01). -Vërehet rënie josinjifikante në trurin e minjve dhjetë ditë pas intoksikimit me acetat plumbi krahasuar me ata kontroll (p>0.05). -Katalaza mund të shërbejë si një prej parametrave indikatorë për intoksikime akute me Pb.

LITERATURA 1.Vaziri N D, Lin C Y, Farmand F, Sindhu R K. Superoxide dismutase, catalase, glutathione peroxidae and NADPH oxidase in lead-induced hypertension.Kidney In. 2003; 63(1): 186-94 2. Bronet F, Hormigo D, Marquina I and Corpas I. Physiologycal alterations in rat kidneys in intoxication with lead. The Journal of Physiology 1990; 99(4): 344-48 3. Rozhaja D A, Halili F, Elezaj I. Catalase activity in snails (Helix pomatia) exposed to the pollutants of lead metallurgy. Acta Biologiae et Medicinae Experimentalis 1984; 9(1): 27-30 4. Halili F, Rozhaja D A, Elezaj I. Activity of aspartat aminotransferase in the hemolimph

of snails (Helix pomatia L) exposed to pollutants of lead metalurgy. Acta Biologiae et Medicinae Experimentalis 1984; 9(1): 5-7

5. Mozaeva L V.(1982): “Opredelenija aktivnosti katalazi v ustitelnih objektaha, in praktikum po fiziologii rastenij”.Red.Tretujakova, N.N, “Kolos” Moskva,s 134 6. Rozhaja D A et al. Blood catalase activity in rats exposed to industrial air pollution. Acta Biologiae et Medicinae Experimentalis 1978; 3(2): 93-94 7. Nehru B, Kanwar S. N-acetylcysteine exposure on lead –induced lipid peroxidative damage and oxidative defense system in brain regions of rats. Biological Trace Element Research 2004; 101 (3): 257-264 8. Correa M, Miquel M, Sanchis- Segura C et al. Effects of chronic lead administration on etanol-induced locomotor and brain catalase activity. Alcohol 1999; 19 (1): 43-49.

B. Abdullahu STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE 77

STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE 9B. Abdullahu Dega e Farmacisë, Universiteti i Prishtinës REZYME Qëllim i këtij punimi është krahasimi i strategjisë nacionale të barnave të Kosovës me komponentët e strategjive nacionale botërore. Indikatorët e formulimit dhe implementimit të strategjisë nacionale të barnave për Kosovë i kemi ndarë në periudhën e krizës emergjente, strategjisë afatshkurtë si dhe strategjisë afatmesme. Fjalët Bosht: strategjia nacionale, barnat, kriza emergjente.

ABSPurpnationatioIndicnatiodividtermKey emer

HYRJE Strategjia Nacionale e Barnave (National Drug Policy) është udhërrëfyes për veprime, e cila përmban qëllimet e vendosura prej qeverisë për sektorin farmaceutik. Siguron një kornizë për koordinimin e aktiviteteve të pjesëmarrësve në sektorin farmaceutik: publik dhe privat, organizata joqeveritare, donatorëve të ndryshëm dhe pjesëmarrësve të tjerë. Megjithëse strategjitë nacionale të barnave në shumë aspekte duken të ngjashme, ato dallojnë në objektiva dhe në qasje. Prioritet çdo herë merren komponentët e strategjive që kanë për qëllim zgjidhjen e problemeve kyçe të një vendi. STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE Përgjegjësit dhe pjesëmarrësit kryesor në strategjinë nacionale të barnave: Përgjegjësit: Qeveritë përkatëse, përkatësisht Ministria e Shëndetësisë dhe institucionet farmaceutike janë përgjegjëse për formulimin dhe implementimin e strategjive nacionale te barnave. Pjesëmarrësit: organizatat farmaceutike, furnizuesit dhe prodhuesit e barnave, barnatoret, qendrat shëndetësore, konsumatorët dhe shoqatat e ndryshme aktive në sektorin farmaceutik si pjesë e sistemit shëndetësor. KOMPONENTËT E STRATEGJISË NACIONALE TË BARNAVE • Legjislacioni dhe Kontrolli i cilësinë, • Seleksionimi i barnave, • Furnizimi dhe financimi i barnave, • Përdorimi racional i barnave, • Strategjitë ekonomike për barna, • Resurset humane, • Monitorimi dhe evoluimi, • Hulumtimi i barnave,

• Ba FORNACMegçdo Venddomresurimplështëparaqndondhe të su MET• Strkemi1. Kr– 202. Strvitev3. Strvitet KRIZ(199Në kparë dhe g• Se• Sagjetunga s• Muprod• Arhum

Praxis Medica 48-1; 77-7

TRACT ose of this work is comparison of Kosovas nal drug policies with components of world nal drug policies. ators of formulation and implementation of nal drugs policies for Kosova we have ed in period of emergency cries, short – policy and middle – term policy. words: national strategy, medications, gent crisis.

shkëpunimi teknik ne mes të shteteve.

MULIMI I STRATEGJISË IONALE TË BARNAVE

jithëse komponentët janë të rëndomtë për vend, prioritetet duhet te përcaktohen. et duhet te zgjedhin komponentët më të

osdosëëm për situatat e tyre, në relacion me set humane dhe financiare. Formulimi dhe ementimi i strategjive nacionale të barnave një proces që kalon nëpër disa faza dhe et një kompleks negociatash. Nuk ka jë recetë magjike, por përkrahja politike

komunikimi efektiv janë përbërësit kryesorë ksesit.

ODA E PUNËS ategjinë Nacionale të Barnave për Kosovë e ndarë në tri faza: iza Emergjente Humanitare e viteve 1999 00. ategjia Nacionale e Barnave: Afatshkurtër e e 2000 – 2003. ategjia Nacionale e Barnave: Afatmesme 2003.

A EMERGJENTE HUMANITARE 9 – 2000) orrik të vitit 1999 është bërë për herë të vlerësimi i Sektorit Farmaceutik në Kosovë jendja ishte:

ktori privat total i rrënuar (plaçkitur). si e madhe e barnave të ndryshëm janë r në spitale dhe barnatore të menaxhuara istemi i kaluar. ngesa e ligjeve dhe e rregulloreve për

himin, importin dhe qarkullimin e barnave. ritje e sasive te mëdha te donacioneve anitare të barnave.

Praxis Medica 48-1; 77-79 78

• Mungese e sinkronizimit të distribuimit të donacioneve. • Mungesa e sistemit të furnizimit dhe financimit publik të barnave. • Mungese e shfaqur në resurse humane kryesisht për farmacistë. Në fund të viti 2000 vlerësimi formal i sektorit farmaceutik paraqet këta indikatorë të implementimit: • Përpilimi i Listës Esenciale të Barnave për Kosovë. Përqindje e mjaftueshme e barnave esencialë në dispozicion për popullatën. • Përdorimi i Listës Esenciale të Barnave në sistemin e furnizimit me barna në kujdesin parësor dhe dytësor. • Përpilimi i Strategjisë për prokurimin, distribuimin dhe dispensimin e barnave esencialë nga organizma vendorë. Themelimi i Korporatës Farmaceutike të Kosovës. • Hartimi i rregullores për prodhimin, importin dhe qarkullimin e barnave si dhe themelimi i Agjencionit Rregullativ të Barnave në Kosovë (KDRA). • Fuqizimi i Udhërrëfyesit për Donacione të Barnave. • Numër i madh i barnatoreve pa farmacistë apo ilegale. KRIZA EMERGJENTE HUMANITARE (1999 – 2000) Komponentët e Strategjisë Nacionale të Barnave për Kosove për Krizën Emergjente janë përpiluar nga këto grupe punuese: • Grupi Punues per Barna dhe Furnizim Medicinal (Task Force on Drugs and Medical Supplies) me nëngrupet: Seleksionimi dhe Përdorimi Racional, Furnizimi dhe Financimi, Rregullativa dhe Kontrolli. • Koordinimi i OJQ-ve qe merren me barna (NGO Drug Co-ordination). • Koordinimi i Barnatoreve Qendrore Spitalore (Hospital Pharmacy Co-ordination). • Komiteti Implementues i Projekteve (Project Implementation Committee). STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE NË KOSOVË AFAT - SHKURTE (2000 – 2003) Grupi Punues per Barna dhe Furnizim Medicinal (Task Force on Drugs and Medical Supplies) të cilët vlerësuan komponentët e implementuar të krizës emergjente dhe paraqiten këta indikatorë: • Rritje e vazhdueshme e barnatoreve dhe qarkullueseve ilegale.

• Mungesa e fondeve publike për barna esencialë dhe strategjive financiare. Mungesë e shfaqur për barna me kosto të lartë: cytostatic, imunosupresiv etj. • Qarkullim i barnave me cilësisë së dyshimtë si pasoje e mungese te laboratorit për kontroll të cilësisë së barnave. • Menaxhment i dobët ne ciklin e furnizimit me barna esencialë në qendra shëndetësore. • Probleme të theksuara në përdorimin racional të barnave. Me themelimin e Ministrisë se Shëndetësisë, bëhet evoluimi formal për një pasqyrë më të qartë për fazën zhvillimore: • Fuqizimi i rregullores për qarkullues të barnave si dhe inkorporimi i amendamenteve. • Sigurimi i fondeve për barna esencialë relativisht i mirë nga buxheti i konsoliduar i Kosovës. • Projekt propozimi për themelimin e laboratorit për kontrollin dhe analizën e cilësisë së barnave si dhe rregullorja për regjistrimin e produkteve medicinale për qarkullues në Kosovë. • Themelimi i Divizionit Farmaceutik në kuadër të Ministrisë se Shëndetësisë për menaxhment të barnave si dhe strategjia kontraktuese me Korporatën Farmaceutike të Kosovës për menaxhimin e distribuimit dhe dispensimit të barnave esencialë. • Rishqyrtimi i listës esenciale te barnave si dhe publikime dhe fletushka te ndryshme për përdorimin racional dhe edukim shëndetësor. Komponentët e Strategjisë Nacionale të Barnave për Kosovë për periudhën afat-shkurte janë përpiluar nga këto grupe punuese: • Grupi Punues për Barna dhe Furnizim Medicinal (Task Force on Drugs and Medical Supplies) me nëngrupet: Seleksionimi dhe Përdorimi Racional, Furnizimi dhe Financimi, Rregullativa dhe Kontrolli. • Komiteti Udhëheqës (Steering committee) – pjesëmarrës të zyrtarëve vendorë me donatorë të ndryshëm. • Koordinimi i Strategjisë Farmaceutike (Pharmaceutical co-ordination strategy). Përfundime • Gjatë tri periudhave të formulimit dhe implementimit të strategjisë mund të theksohet se këta komponentë kryesorë janë përpunuar: furnizimi me barna, rregullativa dhe kontrolli i barnave, financimi i barnave dhe përdorimi i barnave.

B. Abdullahu STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE 79

• Megjithë mungesën e ligjeve dhe rregulloreve mund të thuhet se strategjia e krizës emergjente është menaxhuar në mënyrë efikase. • Në krahasim me vendet e tjera kriza emergjente dhe menaxhimi i strategjisë afat-shkurtër në drejtim të transferimit të kompetencave nga sistemi ndërkombëtar në vendor është kryer për një periudhë të shkurtër. • Koncepti i listës esencialë të barnave është treguar efektiv me përqindje të mirë të funksionimit në ciklin e menaxhimit të barnave: seleksionim, prokurim, distribuim dhe përdorim. • Strategjia e aplikuar për prokurim, distribuim dhe dispensim të barnave esencialë është në përputhshmëri me përvojat dhe opsionet e preferuara botërore. • Ndarja e buxhetit për barna në kuadër të qeverisë ka siguruar financim kontinual për barnat esencialë edhe pse jo në sasi të mjaftueshme. • Aprovimi i legjislacionit për barna ka themeluar bazën ligjore të sektorit farmaceutik, përkundër vonesave dhe burokracive administrative. • Komponentët e aplikueshëm të strategjisë: furnizimi, financimi, legjislacioni dhe përdorimi racional kanë krijuar bazën themelore të një sistemi të qëndrueshëm farmaceutik në drejtim të strategjive nacionale të barnave afatmesëm dhe afatgjate. Edhe pse janë bërë përpjekje të mjafteueshme për implementimin e strategjisë, këta komponentë mbetën të papërpunuar: • Strategjitë ekonomike për barna, • Resurset humane, • Monitorimi dhe evoluimi, • Hulumtimi i barnave,

• Bashkëpunimi teknik në mes të shteteve. Evoluimi i Strategjisë Afatmesme • Mungesa e grupeve punuese për strategji afatmesme, kryesisht formulim dhe implementim kaotik, në baza vetjake i institucioneve farmaceutike, • Implemetimi parcial i ligjeve dhe i rregulloreve, • Mungesa menaxhuese në furnizimin me barna esencialë kryesisht në zona rurale, • Sasi e madhe e barnave me kadencë, • Treg jostabil dhe konkurrencë jolojale, • Numër i madh i barnatoreve dhe qarkulluesve ilegalë, • Numër i madh i barnave me cilësi të dyshimtë, • Mungesa e strategjive opcionale për financim të barnave, • Mungesa e trajnimeve profesionale, • Mungesa e koordinimeve të ciklit farmacist, mjek, pacient, • Mungesa e materialeve për edukim shëndetësor të popullatës, • Mungesa e bashkëpunimi teknik drejt strategjisë globale, • Papërgjegjësia, burokracia dhe korrupsioni, • Ajnshtajni thotë: më lehtë zbulohet atomi se sa të ndërrohet një mentalitet. Përfundimi kryesor mbetet ndryshimi i mentalitetit nga sistemi i kaluar: jo pacienti te bari, por në drejtim të sistemit, bari te pacienti.

LITERATURA

1. J. Quick, R.Laing, (MSH) - Managing Drug Supply, f56, 1997. 2. H.Hogerzil, C.Hodgkin, (WHO) – Guidelines for Developing National Drug Policies, 2000. 3. Health Action International (HAI) – Developing Essential Drug Policies “A Guide for NGO’s”,

1998. 4. Management Sciences for Health (MSH) – Rapid Pharmaceutical Management Assessment,

1995. 5. B.Jakobowicz, D.Rainhorn, (WHO) – Indicators for Monitoring National Drug Policies, 1993. 6. S.Bennett, G.Dakpallah, - Health Policy and Planning, 1994. 7. R.Ballance, J.Pogany and H.Forstner – The world’s pharmaceutical industries, 1992. 8. World Health Organization (WHO) – Public/Private collaboration for health, 1992. 9. J.Rankin – Engaging the private sectore in the public pharmaceutical system, 1995. 10. D.Jayasuriya - Regulation of pharmaceuticals in developing countries, 1985.

I. Fazliu: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE 80

EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKSËMURËVE ME TUMORE MALINJE TË TRAKTIT INTESTIN

2

I. Fazliu, P. Abrashi, B. Bicaj, S. Zatriqi, F. Zyferi, R. Bajrami, A. Sharku, VKlinika e Kirurgjisë, QKUK, Prishtinë REZYME

Ndërhyrja kirurgjike kurative për dallim nga ajo paliative është marrë si kriter i efektit të trajtimit në raport me prognozën përfundimtare të të sëmurëve me kancer të traktit të sipërm gastrointestinal. Qëllim i punimit është të prezantohen rezultatet e qasjes multidisiplinare të obliguar (ekipi I) dhe jo të obliguar (ekipi II) gjatë viteve 2002-2004(1,4). Për këtë jemi shërbyer me analizën e protokolleve operatore të 187 rasteve të cilat janë krahasuar me rezultatet e 273 intervenimeve kirurgjike të kryera në BRI Bristol UK(1). Nga 187 raste të operuara në QKUK Prishtinë 49(26%) ishin kurative dhe 138(74%) paliative për dallim nga BRI ku 123 raste (45%) ishin kurative dhe 150 (55%) ishin paliative. Analiza e këtyre rezultateve edhe një herë tregoi rëndësinë e protokolleve të obliguara të bashkëpunimit të ndërsjellë në rezultatet finale të mjekimit, më ç´ë rast fituam dallim sinjifikant statistikor (p<0.05.). Për këtë rezultatet e këtij punimi rekomandojnë formimin sa më të shpejtë të ekipeve multidisiplinare me protokolle obligative. Fjalët bosht: ekip multidisiplinar paliativ, kurative, protokoll.

SUMMARY Surgicdifference of standard of efwith upper related to finalto present ob(team I) vs. 2002-2004 perof 187 of our cresults of 273 British Royal 187 cases operwere curative palliative. On operated in BR150(55%) thatemphasize impcooperation Statistical signwork recommteams with oblKey wormultidisciplina

HYRJE Numri i operimeve kurative dhe atyre paliative është i ndryshëm nga qendra në qendër dhe ato ndryshojnë edhe nga fakti se kufiri në mes paliatives dhe kuratives nuk është shumë qartë i përkufizuar. Këto terme janë përkufizuar në masë të madhe pas punimit të Mc Cahill dhe procedura kurative përkufizohet si çdo ndërhyrje kirurgjike që me apo pa terapi adjuvante pritet të çojë në shërimin potencial të pacientit. Ndërhyrja paliative drejtohet drejt simptomave dhe ndërlikimeve. Të dhënat nga literatura flasin për diferenca substanciale në mes të qendrave të ndryshme e që sillën nga 81% (City of Hope National Centre .CA) si kurative, në <20% në disa spitale(10,11). Po ashtu raporti kurative /paliative ndryshon dukshëm nga lokalizimi i patologjisë p.sh. në tumoret me qasje të mirë kirurgjike si kanceri i Sigmës, shumica e ndërhyrjeve janë kurative, ndërsa tek ato të ezofagut, shumica janë paliative(2). Duke marrë parasysh se kriteret kirurgjike e operatore janë në përgjithësi fikse dhe ato mbështetën në të dhëna të ngjashme klinike, diagnostike dhe intraoperatore, kriteri i interventit

kurativ përkunbazë e efektshekipeve nga dy QËLLIMI Qëllim i këtij dhe efektshmëme malignogastrointestinaterciar me dhe METODA Janë analizuarme malinjitgastrointestina2004. Efikasitshqyrtim përqikrahasim të përaste onkologjkryer ndërhyrtraktit të sipërezofagut , lpankreasit dhe

Praxis Medica 48-1; 80-8

E NË MJEKIMIN E TË AL TË SIPËRM . Dedushaj-Fazliu, A. Krasniqi.

al curative procedure in palliative one was taken as a ficiency of treatment in patients gastrointestinal malignancy, all prognosis. Intent of this study is ligatory multidisciplinary access Unobligatory (team II), during iod. We used operative protocols ases which we compared with the surgical procedures performed in Infirmary Bristol (BRI) UK. In ated in QKUK Prishtina 49(26%) in their intent and 138(74%) were the other hand 123 (45%) cases I were curative in their intent vs where palliative. These reports ortance of obligatory protocolary for better treatment results. ificance (P<0.05). Results of this end creating of multisciplinary igatory cooperation protocols ds: palliative, curative, ry team

dër atij paliativ është marrë si mërisë së trajtimit në mes të dy qendra të nivelit terciar:

punimi është analiza e rezultateve risë së mjekimit të të sëmurëve ma të traktit të sipërm l në mes të dy ekipeve të nivelit pa protokolle obligative.

187 raste të operuara në QKUK ete nga trakti i sipërm l, në periudhën kohore 2002-eti është matur duke e marrë në ndjen e ndërhyrjeve kurative. Për rafërt janë marre në studim 273

ike të punuara në BRI ku është ja kirurgjike për malinjitete të m gastrointestinal (karcinoma të ukthit, heparit ,traktit biliare, duodenit).

Praxis Medica 48-1; 80-82 81

Për përpunimin e rasteve jemi shërbyer me metodën epidemiologjike deskriptove, ndërsa rezultatet janë prezantuar në mënyrë tabelare dhe grafike. REZULTATET Nga 187 rastet e operuara në Klinikën e Kirurgjisë në QKUK, 49 (26%) ndërhyrje ishin potencialisht kurative, ndërsa 138 (74%) paliative. Nga 273 rastet e operuara në BRI 123 (45%) ishin ndërhyrje potencialisht kurative dhe 150 (55%) paliative. Vendimet e ekipit multidisiplinare janë implementuar në 85 % të rasteve. Vetëm në 8 raste

nga 273 është ndërruar trajtimi për shkak të gjetjeve intaoperatore. Ekipet e marra në shqyrtim janë nga Klinika e Kirurgjisë, QKUK në Prishtinë ku nuk ekziston ekip onkologjik i emëruar, por trajtimi i të sëmurëve kryhet nga specialistë te nivelit terciar pa protokoll te obligueshëm te këshillimit te ndërsjellë dhe British Royal Infirmary (BRI), qendër kjo e nivelit terciar në Bristol të UK ku ekziston ekipi multidisiplinar onkologjik me protokoll strikt të kooperimit(1,12). Vendimet e trajtimit final merren me konsensus në mes të ekipit.

Tabela 1 Raporti i intervenimeve kirurgjike kurative përkundër atyre paliative ne dy qendra terciare të trajtimit kirurgjik. Intervenimet kurative Intervenimet paliative p>0.05QKUK Prishtinë 49(26%) 138 (74%) BRI Bristol UK 123 (45%) 150 (55%)

DISKUTIMI Duke konsideruar se momenti i ndërhyrjes paliative ose kurative, si një pikë kyçe në trajtimin kirurgjik, i cili domosdo ka ndikim te rëndësishëm në prognozën përfundimtare të këtyre të sëmurëve(13,14).

Nga krahasimi i lartpërmendur dhe nga rezultatet e fituara, përfundohet se ekipi i emëruar multidisiplinar onkologjik ka përparësi të theksuara në trajtimin e rasteve onkologjike(3,5,6,7). Kjo reperkutohet në prognozën finale të të sëmurëve me malinjitete të traktit te sipërm gastrointestinal(8).

Kurative

Paliative

Grafiku 1. Ndërhyrjet kurative dhe paliative në QKUK

Grafiku 2. Ndërhyrjet kurative dhe paliative në BRI

Kurative Paliative

I. Fazliu: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE 82

Dallimi kaq i madh i intervenimeve kurative në mes të QKUK dhe BRI (26% vs45%) lë hapësirë të shumtë për ndërmarrjen e masave për përmirësimin e trajtimit të të sëmurëve onkologjike në tre nivelet e shëndetësisë në Kosovë (9). Dallimi në mes të dy qendrave, përveç organizimit të ekipeve onkologjike, që është prezantuar më lart, si formë më sipërore e trajtimit, është edhe rezultat i një sërë faktorësh që nuk mund të lihen pa u përmendur:

1. Pacientet onkologjikë për shkak të mos organizimit përkatës të nivelit parësor dhe dytësor si dhe mungesës se resurseve në këto nivele në përgjithësi vijnë në trajtim në fazë më të vonë. Kjo ardhje e vonuar do të rezultojë në trajtimin paliativ të më shumë rasteve.

2. Investimet në sferën e mjekësisë per capitam dallojnë dukshëm në mes të

Kosovës dhe të UK. Kjo rezulton me staf më pak të trajnuar te ne.

3. Puna e pamjaftueshme në mjetet e informimit publik në promovimin e shëndetit që rezulton me një popullatë të painformuar rreth çështjeve te parandalimit si dhe të zbulimit me kohë te sëmundjeve malinje.

PËRFUNDIM Edhe përkundër shumë vështirësive objektive te ne, organizimi i ekipeve të emëruara onkologjike do të rriste cilësinë e trajtimit dhe si rezultat do të ulej diferenca që ekziston në mes të dy qendrave me trajtimin kurativ të të sëmurëve me sëmundje malinje të traktit të sipërm gastrointestinal.

LITERATURA

1. J. M Blazeby, L. Wilson, C. Metcalf . Analysis of clinical decision making in multidisciplinary cancer teams ,OXFORD JOURNALS, Annals of Oncology Allum WH, Griffin SM, Watson A, Colin-Jones D. Guidelines for the management of esophageal and gastric cancer. Gut 2002; 50 (Suppl 5): v1–23

2. The NHS Cancer Plan. 2000. London, Department of Health, PO Box, 777, London SE1 6XH. UK. The NHS Plan and Services.

3. Executive NHS. Improving outcomes in upper gastro-intestinal cancers. The Manual 2001. London, Department of Health, PO Box, 777, London SE1 6XH, UK.

4. Haward RA. Using service guidance to shape the delivery of cancer services: experience in the UK. Br J Cancer 2003; 89 (Suppl 1): S12–S14.

5. Borrill CS, West MA, Shapiro D, Rees A. Team working and effectiveness in health care. Br J Health Care Manage 2000; 6: 364–371.

6. McCulloch P, Ward J, Tekkis PP. Mortality and morbidity in gastro-oesphageal cancer surgery: initial results of ASCOT multicentre prospective cohort study. Br Med J 2003; 327: 756–761.

7. Bartels HE, Stein HJ, Siewert JR. Preoperative risk analysis and postoperative mortality of oesophagectomy for respectable esophageal cancer. Br J Surg 1998; 85: 840–844.

8. Zafirellis KD, Fountoulakis A, Dolan K, Dexter SP, Martin IG, Sue-Ling HM. Evaluation of POSSUM in patients with esophageal cancer undergoing resection. Br J Surg 2002; 89: 1150–1155.

9. Piccirillo JF, Lacy PD, Basu A, Spitznagel EL. Development of a new head and neck cancer-specific co morbidity index. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2002; 128: 1172–1179.

10. Read WL, Tierney RM, Page NC et al. Differential prognostic impact of co morbidity. J Clin Oncol 2004; 22: 3099–3103.

11. Jansen SJ, Otten W, Stiggelbout AM. Review of determinants of patients' preferences for adjuvant therapy in cancer. J Clin Oncol 2004; 22: 3181–3190.

12. Piccirillo JF, Creech CM, Zequeira R, Anderson S, Johnston AS. Inclusion of co morbidity into oncology data registries. J Reg Management 1999; 26: 66–70.

13. Voogt E, van der HA, Rietjens JA et al. Attitudes of patients with incurable cancer toward medical treatment in the last phase of life. J Clin Oncol 2005; 23: 2012–2019.

14. Silvestri GA, Knittig S, Zoller JS, Nietert PJ. Importance of faith on medical decisions regarding cancer care. J Clin 2006 17(3)

S. Sllamniku: TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE 83

TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE S6

PARALIZA CEREBRALE S. Sllamniku, C.Bytyçi, B.Ibrahimi, F. Muhadri, G. Jashanica, S.Uka, XKlinika Ortopedike e Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë

REZYME Paraliza cerebrale është encefalopati statike e fëmijëve në rritje e sipër. Sipas disfunksionit neurologjik dallojmë format spastike, atetotike, ataksike, atonike dhe format e përziera. Forma spastike është manifestimi klinik më i shpeshtë dhe objekt i trajtimit. Ekstremitetet e poshtme janë të përfshira më shpesh dhe më rëndë se ato të sipërmet. Qëllim i punimit është të tregojë indikacionet dhe intervenimet kirurgjike në indet e buta të ekstremiteteve të poshtme te fëmijët me paralizë cerebrale. Intervenimi kirurgjik bëhet që të zvogëlohet deficiti motorik dhe të rivendoset baraspesha e muskujve me zvogëlimin e ardhjes së impulseve aferente të dëmshme nga periferia. Në këtë punim janë përfshirë 23 pacientë të moshës 3 deri 19 vjeç, kurse një ka qenë i moshës 40 vjeç. Te këta pacientë janë kryer intervenime në inde të buta të anësive të poshtme. Janë liruar aduktorët, është zgjatur tetiva e Akilit, muskuli gastroknemius, hamstringsët medialë si dhe kombinimet e tyre. Para dhe pas intervenimit kirurgjik është vlerësuar gjendja me anë të ekzaminimit klinik, dhe përmirësimit të ecjes. Intervenimi mirë i zgjedhur e përmirëson funksionin e muskujve spastike pra e zvogëlon kontrakturën. Fjalët bosht : paraliza cerebrale, intervenimi kirurgjik, ekstremitetet e poshtme

SUMMARY Cerebral palsy is growing child. Adisfunction appearedatonic and mixed typas more frecuent clitreatment. Lower exfrequently and seriouThe aim of this papesurgical interventiontissues at children wintervention is perfdeficiency and to redecreasing of aferenfrom periphery. In patients between 3 aage. At these patientsoft tissues of lowerreleased, Achil tendmedial hamstrings combination. The staafter surgical inexamination and imselected interventionfunction respectivelyKey words : cerebraintervention, lower e

HYRJA Paraliza cerebrale te fëmijët është dëmtim jo progresiv i trurit i cili është paraqitur para, gjatë ose pas lindjes. Sipas disfunksionit neurologjik dallojmë format spastike, atetotike, ataksike, atonike dhe format e përziera. Forma spastike është manifestimi klinik më i shpeshtë dhe objekt i trajtimit ortopediko - kirurgjik. Shkaktar i kontrakturave është disbalanci muskulor përkatësisht në duar janë të përfshirë fleksorët, kurse në këmbë muskujt e antigravitacionit. Sipas manifestimit klinik të formës spastike kemi diparezën spastike (Mb Little), hemiparezën spastike, tetraparezën spastike si dhe format më të rralla monopareza dhe tripareza (1, 2, 3, 4, 6, 7, 9). Tek abduksioni i kufizuar i kërdhokullave që paraqitet te displazioni, subluksacioni dhe luksacioni duhet të dyshohet për lezionin e mundshëm të trurit. Te fëmijët e vegjël po ashtu duhet të

ekzaminohen refleksjanë refleksi i kapinverzionit, i everziotë shputës të cilat vitin e parë pas lindkëto reflekse mbezhvillohen deformitetë shputës. Te fëmmund të zgjasin disKëto reflekse te lezshkaktarë të deformi(ekuinus, varus), kërdhokullës (kontradhe anteverzioni i rfemurit) (3, 4, 5, 8, 1QËLLIMI Qëllim i punimit ësdhe intervenimet kiekstremiteteve të poscerebrale.

Praxis Medica 48-1; 83-8

PASTIKE TE

h.Gashi

a static encephalopaty in ccording to neurological spastic, athetotic, ataxic, es. Spastic type presented

nicaly and also is object of tremities are included more sly than upper extremities.

r is to show indications and s in lower extremity soft ith cerebral palsy. Surgical orm to decrease motoric store muscle equally with t harmful coming impulses this study are included 23 nd 19 age and one was 40

s were done interventions in extremities. Adductors are on, gastrocnemius muscle, are lengthened and their tus is estimated before and tervention by clinical provement of gait. Well improves spastic muscle decrease contracture. l palsy, surgical xtremities

et tonike të shputës e që jes së gishtave, refleksi i nit dhe ai i dorzifleksionit

normalisht humbin deri në jes. Nëse një ose disa nga ten pjesërisht mund të tet refleksive të induktuara ijët me paralizë cerebrale a vite ose tërë fëmijërinë. ioni i trurit mund të jenë teteve, jo vetëm të shputës por edhe të gjurit dhe ktura fleksore, coxa valga ritur i kokës dhe qafës së 0, 11).

htë të tregojë indikacionet rurgjike në indet e buta të htme te fëmijët me paralizë

Praxis Medica 48-1; 83-86 84

MATERIALI DHE METODAT Në këtë punim janë përfshirë 23 pacientë të trajtuar në periudhën 3 vjeçare, janar 2002 deri janar 2005. Prej tyre 15 (65.21%) janë meshkuj dhe 8 (34.78%) femra. Pacientët kanë qenë të moshës 3 – 19 vjeç, kurse 1 pacient ka qenë i

moshës 40 vjeç tek i cili është kryer Achilotenotomia dhe artrodeza e nyjës T/C. Pacientët kanë qenë të trajtuar për shkak të një ose disa çrregullimeve spastike në ekstremitetet e poshtme (Tab. 1.) .

Tabela 1. Indikacionet dhe anët e çrregullimeve spastike

Anët Indikacionet bill dex sin

Gjithsej

Paraparesis spastica

(Mb Little)

11(40.74%)

-

-

11(40.74%)

Pes equinus spasticus

4(14.81%)

2(7.40%)

1(3.70%)

7(25.92%)

Pes equinovarus spasticus

3(11.11%)

2(7.40%)

2(7.40%)

7(25.92%)

Hemiparesis spastica

-

2(7.40%)

-

2(7.40%)

Gjithsej 18(66.66%) 6(22.22%) 3(11.11%) 27(100%)

Kundërindikacion për operim kanë qenë :

1. Format e rënda të atetozës, ataksisë, rigjiditetit dhe atonisë.

2. Koeficienti i inteligjencës (IQ) më i ulët se 40.

3. Mungesa e motivimit dhe dëshirës për lëvizje, pra pamundësia e bashkëpunimit me pacientin.

REZULTATET Intervenimi kirurgjik bëhet që të zvogëlohet deficiti motorik dhe të rivendoset baraspesha e muskujve me zvogëlimin e ardhjes së impulseve aferente të dëmshme nga periferia. Këto intervenime janë kryer në gjymtyrët e poshtme (Grafiku 1.):

810

35

2

02468

1012

Ach

ilote

nopl

ast

ica

Op

sec

Stra

yer

Med

ial

Ham

strin

gsre

leas

e

Add

ucto

rote

not

omia

Tran

s.te

ndo

m.ti

bial

isan

terio

r

Intervenimet

Grafiku 1. Intervenimet e kryera në indet e buta të anësive të poshtme 1. Lirimi i aduktorëve (adductorotenotomia). 2. Zgjatja e tetivës së Akilit (Achilotenotomia). 3. Zgjatja e muskulit gastroknemius (operacioni sipas Strayer – aponeurotomia). 4. Zgjatja e muskujve Hamstrings (zakonisht atyre mediale). 5. Kombinimit të tyre.

S. Sllamniku: TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE 85

Të gjitha deformitetet në gjymtyrë janë kryer në një akt sepse trajtimi fizikal postoperator është më i mirë dhe vetë shërimi më i lirë. Trajtimi postoperator është bërë me imobilizim me gjips dhe terapi fizikale. Para dhe pas intervenimit kirurgjik është vlerësuar gjendja me anë të ekzaminimit klinik, pra testeve klinike për spasticitet të muskujve si dhe përmirësimit të ecjes. Ekzaminimi klinik tregon për zvogëlim të fleksionit plantar dhe pozitës varus të shputës, fleksionit të gjurit, kontrakturës fleksoroaduktore si dhe pozitës varus dhe të anteverzionit të kërdhokullës. DISKUTIMI Operacionet në ekstremitetet e poshtme janë më të shpeshta mbi 90% te forma spastike. Ekstremitetet e poshtme janë të përfshira më shpesh dhe më rëndë se ato të sipërme. Po ashtu mundësitë e korrigjimit të funksionit statik dhe dinamik të ekstremiteteve të poshtme janë më të mëdha se korrigjimi i funksioneve precize të duarve (1, 7). Indikacionet për intervenim kirurgjik janë individuale te paraliza cerebrale. Nuk ka qëndrim për moshën e caktuar kur duhet të intervenohet me operim. Mund të thuhet se kohë optimale, për intervenim në ekstremitetet e poshtme pas trajtimit fizikal të pasuksesshëm është mosha 3 vjeç edhe pse mund të intervenohet edhe më herët. Në ekstremitetet e sipërme kohë optimale është mosha 5 – 7 vjeç sepse këtu duhet bashkëpunimi postoperator edhe përkundër inteligjencës së ruajtur si dhe raportet statiko-dinamike janë më të favorshme pra forcat e gravitacionit veprojnë më pak e për këtë arsye deformitetet paraqiten më pak dhe progredojnë më ngadalë. RTG e parë bëhet 6 muaj pas lindjes e pastaj ato kontrolluese çdo 6 muaj mundësisht gjatë qëndrimit në këmbë 1, 3, 7, 8, 10, 11). Ndërhyrjet operatore në ekstremitetet e sipërme bëhen për shkak të :

1. Kontrakturës pronatore të parakrahut, 2. Kontrakturës volare të shuplakës me

devijim ulnar, me ose pa gishta të flektuar,

3. Mobilizimit të polleksit nga shuplaka,

4. Korrigjimit dhe stabilizimit të nyjës R/C (artrodeza),

5. Kombinimit të tyre. Kurse në ekstremitetet e poshtme për shkak të :

1. Kontrakturës fleksoroaduktore të kërdhokullës (më shpesh vetë aduktore),

2. Kontrakturës plantare (ekuinus) të shputës,

3. Kontrakturës fleksore të gjurit, 4. Coxa valga antetorta, 5. Kombinimit të tyre.

Në gjymtyrët e poshtme mund të kryhen këto intervenime :

1. Lirimi i aduktorëve (adductorotenotomia).

2. Zgjatja e tetivës së Akilit (Achilotenotomia).

3. Zgjatja e muskulit gastrocnemius (operacioni sipas Strayer – aponeurotomia).

4. Zgjatja e muskujve Hamstrings (zakonisht atyre medial).

5. Zgjatja e muskulit Iliopsoas (miotomia ose tenotomia).

6. Osteotomia intertrohanterike varizuese derotative e femurit proksimal.

7. Kombinimit të tyre. PËRFUNDIM Indikacioni dhe intervenimi mirë i zgjedhur :

1. Përmirëson funksionin e muskujve spastik, pra e zvogëlon kontrakturën,

2. Pengon paraqitjen e kontrakturave dytësore me trajtimin e atyre parësore,

3. Lehtëson trajtimin postoperator me terapi fizikale,

4. Rritë aftësinë për komunikim, lëvizje të pavarur dhe socializim,

5. Numri më i madh i pacientëve i është nënshtruar intervenimit kirurgjik sipas Strayer – it gjatë të cilit është bërë aponeurotomia ose zgjatja e muskulit gastroknemius,

6. Ekzaminimi klinik postoperator ka treguar përmirësim të kontrakturës dhe funksionit të ecjes.

LITERATURA : 1. A. H. Crenshaw. Campbell’s Operative Orthopedics, ninth edition, St louis: The C.V.

Mosby Company, 2003; 2855 – 2875. 2. Harry B Skinner. Current diagnosis & treatment in Orthopedics, second edition. New

York: Lange medical books / Mc Graw Hill, 2000; 641 –2.

Praxis Medica 48-1; 83-86 86

3. Marc F. Swiontkowski. Manual of Orthopedics – 5 th ed. Baltimore : Lippincot Williams & Wilkins, 2001; 245 – 6.

4. Marko Peqina me bp. Ortopedia, Zagreb 2000; 98 – 100. 5. Edward Taub et al. Efficacy of Constraint-Induced Movement Therapy for Children

With Cerebral Palsy With Asymmetric Motor Impairment. Pediatrics, Feb. 2004; 113: 305 - 312.

6. L. Andrew Koman et al. Botulinum Toxin Type A Neuromuscular Blockade in the Treatment of Equinus Foot Deformity in Cerebral Palsy: A Multicenter, Open-Label Clinical Trial. Pediatrics, Nov 2001; 108: 1062 - 1071.

7. Arnold J. Capute. On the Treatment of Cerebral Palsy: The Outcome of 177 Patients, 74 Totally Untreated, by Richmond Paine, MD, Pediatrics, 1962;29:605-616 Pediatrics, Jul 1998; 102: 233 - 234.

8. W. Carl Cooley and Committee on Children with Disabilities. Providing a Primary Care Medical Home for Children and Youth With CerebralPalsy.AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRICS: Pediatrics, Oct 2004; 114: 1106 - 1113.

9. Richard C. Henderson et al. Bone Density and Metabolism in Children and Adolescents With Moderate to Severe Cerebral Palsy.Pediatrics, Jul 2002; 110: 5.

10. Peter Rosenbaum. Cerebral palsy: what parents and doctors want to know. BMJ, May 2003; 326: 970 – 974

11. Symposium on developmental and behavioral disorders – II. Recent advances in management of cerebral palsy.The Indian journal of pediatrics. 2005, Vol.72; 11: 969 - 973

Praxis Medica 48-1; 87-94 87 ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË ASIMPTOMATIKE NË SHTATËZËNI 4R. Daci, R. Kasumaj, Xh. Sejdiu Qendra Mjekësore, Spitali i Përgjithshëm, Reparti Gjinekologjik OR E Z Y M E A: Në studimin tonë janë përfshirë 110 shtatzëna te të cilat është analizuar prezenca e bakteriurisë asimptomatike sinjifikante. Është konstatuar se bakteriuria asimptomatike sinjifikante është paraqitur me frekuencë prej 25,45%. Bakteri më e shpeshtë që është paraqitur në studimin tonë ka qenë E. coli, ndërsa bakteri qe është paraqitur me frekuencë më të ulet ka qenë citrobacter. Prej ndërlikimeve të analizuara në studimin tonë: lindja para kohe, vdekja intra-uterine e fetusit (FMU) dhe ngecja në rritje e fetusit (IUGR) janë paraqitur dy herë më shpesh te bakteriuria asimptomatike sinjifikante, në krahasim më shtatzënat të cilat kanë pasur urino kulturë sterile/bakteriuri josinjifikante. Abortet spontane dhe preeklampsia gjithashtu janë paraqitur më shpesh të bakteriuria sinjifikante. Sa i përket pyelonephritit, glomerulonephritit, dhe cistitit këto ndërlikime janë paraqitur vetëm në rastet me bakteriuri asimptomatike sinjifikante. Anemia gravidare të shtatzënat e analizuara, ka qenë ndërlikimi më i shpeshtë. Duke u bazuar në të gjitha këto të dhëna mund të përfundojmë së bakteriuria asimptomatike sinjifikante duhet të diagnostikohet sa më herët në mënyrë që të behët trajtimi adekuati sajë. Fjalët bosht: Bakteriuria asimptomatike, shtatzënësia

SUMMARY110 pregnancis analyzedasymptomatisignificant appeared at frequent bactwas E coli, was citrobaccomplicationintrauterine dfetus (IUGRsignificant awith the pregculture (insigabortions andwith a higherIn addition tand cystitis tin significanAnemia gravcomplicationon all thisasymptomatisoon as posstreatment. Key Worpregnancy.

H Y R J E Bakteriuria asimptomatike është prania e baktereve në urinë por pa prani të simptomave të infeksionit. Bakteriuria asimptomatike e rëndësishme për diagnostikim dhe për shërim është bakteriuria e cila; në 1 ml urinë përbën më shumë se 100.000 baktere. Është verifikuar se te prania e bakteriurisë sinjifikante në shtatzëni paraqiten ndërlikime të shtatzëna e po ashtu edhe të fetusi. Përveç bakteriurisë (sinjifikante) ekziston edhe bakteriuria asimptomatike e parëndësishme (jo sinjifikante) nëse prania e baktereve është në numër të vogël. Frekuenca e paraqitjes së bakteriurisë asimptomatike është 5 -12 %. Diagnostikohet me anën e analizës se urinës në mikrobe (urinokulturës) gjatë shtatzënësisë. Shumica e femrave bartës të bakteriurisë asimptomatike gjatë shtatzënësisë kanë pasur bakteriuri asimptomatike edhe para shtatzënësisë. Bakteriuria asimptomatike gjatë shtatzënësisë më së shpeshti paraqitët të femrat te cilat vuajnë prej diabetit, hipertensionit, sëmurjeve të veshkave, të anomalitë e traktit

urinarë, të dytësore, te (10, 8) kanë gfrekuenca ba2 deri në 10%se nëse baktenë 40% të rakute të infekse ne 40% akute, 2% psterile”. Kjoshtatzënave ndisa simptomvezikës urinabëhet fjalë cistalgjia meme atë se epiështë receptime prag të estrogjene, hiperemia, stç’rast manifPër të elimin

Praxis Medica 48-1; 87-9

bsetrik- PEJË

ies are included in our study where the presence of significant c bacteriuria. It is concluded that asymptomatic bacteriuria has

a frequence of 25.45%. The most eria that appeared during our study whereas the less frequent appeared ter bacteria. From the analyzed

s during our study: premature birth, eath (FMU), growing stagnation of ) have appeared twice more at symptomatic bacteriuria compared nant women who had sterile urine nificant bacteriuria). Spontaneous preeklampsia also are introduced

frequency at significant bacteriuria. o pyelonephrit, glomerunolonephrit hese complications are present only t asymptomatic bacteriuria cases. idare has been the most frequent in the analyzed pregnancies. Based we conclude that significant c bacteriuria should be diagnosed as ible in order to have an adequate

ds: Asymptomatic bacteriuria,

imunodeficiencat parësore dhe sëmundjet autoimune etj. Autorët jetur se në periudhën pas pubertetit

kteriurisë asimptomatike është prej . Ndërsa (1) më 1989 ka verifikuar riuria asimptomatike nuk shërohet,

asteve do të zhvillohen simptomat sionit të traktit urinarë. Duhet cekur të shtatzënave me këto simptoma rej tyre do të kenë “urinokulturë shpjegohet se te një numër i ë fillim të shtatzënësisë lajmërohen a si: disuria, dhembje në regjionin e re, polakizuria etj. Në këto raste për një entitet të ashtuquajtur

origjinë endokrine. Kjo shpjegohet teli i trekëndëshit të vezikës urinare v ndaj estrogjeneve. Të disa femra ulët të ngacmimit të epitelit për lajmërohen efektet, siç janë:

aza, edem dhe vazodilatacioni. Me estohen simptomat e përmendura. uar këtë dukuri, në të gjitha rastet e

R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

88

dyshimta duhet të behët një diagnostikim i kujdesshëm me përsëritje të analizës. Për analizë duhet të merret mesi i rrjedhjes se urinës, analiza të merret me anën e kateterit, analiza të behët pas dezinfektimit të regjionit periuretral dhe ostiumit të vagjinës. Duhet pasur parasysh faktin se sasia e vogël e baktereve në urine nuk benë fjalë për bakteriuri të vërtetë. Autoret (1) kanë gjetur se infeksionet urinare shkaktohen 70 deri në 90% prej E. colit, ndërsa pjesa tjetër prej 10 deri në 30% shkaktohen nga proteusi, stafilokoku, pseudomonasi, klebsiella, ndërsa në disa raste flora bakteriale është e përzier prej dy ose më shumë baktereve. Dihet se bakteriuria asimptomatike nuk manifestohet me simptoma klinike dhe nëse nuk shërohet, paraqitën ndërlikimet nga ana e sistemit urinar, të cilat shoqërohen me shenja klinike. Infeksionet ne sistemin urinar mund të jenë lokale në vezikën urinare, në pyelon, në veshka, si dhe infeksioni mund të përfshijë terë sistemin urinarë. Nëse bakteriuria asimptomatike nuk shërohet, në 20 deri në 40% të rasteve paraqitet pyelonefriti akut. Prej kësaj vërejmë se sa e rëndësishme është shërimi adekuat i bakteriurisë asimptomatike. Është verifikuar se të shtatzënat te të cilat lajmërohet bakteriuria simptomatike janë të rrezikuara nga paraqitja e pyelonefritit akut ose kronik si dhe glomerulonefriti akut ose kronik. Në këtë grup të shtatzënësive të rrezikuara më shpesh lajmërohen abortet spontane, lindjet para kohe, ngecja në rritje (IUGR) , anemia, hipertensioni, pyelonefriti akut si dhe ndërlikimet tjera feto- maternale. QËLLIMI I PUNIMIT Qëllimi i punimit ka qenë të analizohet roli dhe rëndësia e bakteriurisë asimptomatike në paraqitjen e ndërlikimeve fetomaternale, si dhe

frekuenca e paraqitjes së këtyre ndërlikimeve. Përveç kësaj qëllimi tjetër ka qenë që të analizohet frekuenca e bakteriurisë asimptomatike në shtatzëni, si dhe paraqitja e këtyre baktereve sipas llojit . MATERIALI DHE METODAT Në studimin tonë janë përfshirë 110-të shtatzëna të cilat janë zgjedhë sipas metodës së zgjedhjes se rastit. Në studim janë përfshirë shtatzënat prej vitit 2000 gjerë në fillim të vitit 2003 .Të gjitha shtatzënat janë ekzaminuar dhe janë monitoruar në mënyrë kontinuele, gjatë shtatzënësisë dhe gjatë lindjes . Materiali për analizë mikrobiologjike është përgatitur në mënyrë sterile .Për analizë mikrobiologjike është pranuar rrjedhja e mesme e fluksit të urinës, pas përgatitjes së mëparshme të pacientit me dezinfektimin e ostiumit te vagjinës dhe uretrës Ekzaminimit i janë nënshtruar shtatzënat prej javës së 13-të të gestacionit e deri në javën e 40-të të gestacionit. Shtatzënat te të cilat është diagnostikuar bakteriuria simptomatike sinjifikante i janë nënshtruar terapisë antimikrobike sipas antibiogramit. Leximi i urinokulturave është bërë në departamentin e mikrobiologjisë në Pejë , ndërsa analizat tjera hematologjike dhe biokimike janë bërë në ‘’Spitalin e Përgjithshëm’’ në Pejë në laboratorin biokimik . Të gjitha shtatzënat janë hospitalizuar në Spitalin regjional të Pejës në repartin Gjinekologjik – Obstetrik, me ç’rast është bërë ekzaminimi komplet i tyre. Gjatë tërë kohës është bërë përcjellja dhe evidentimi i ndërlikimeve fetomaternale të paraqitura gjatë shtatzënësisë .Shtatzënat janë monitoruar edhe gjatë aktit të lindjes, dhe është bërë vlerësimi i gjendjes shëndetësore te nënës dhe neonatusit .

R E Z U L T A T E T . Nga tabela dhe grafiku nr. 1 vërejmë se bakteriuria sinjifikante paraqitet më përqindje prej 25.45 % në popullatën e shtatzënave të ekzaminuara.

Tabela 1. Paraqitja tabelare e bakteriurisë në popullatën e shtatzënave Urinokultura Numri Përqindja

% Sterile 77 70 %

Bakteriuria Sinjifikante 28 25,45 %

Bakteriuria Jo sinjifikante

5 4.55 %

Gjithsej: 110 100 %

70%

25.45%

4.55%

0%

10%

20%

30%40%

50%

60%

70%

1

Sterile Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante

Grafiku 1. Paraqitja grafike e bakteriurisë në popullatën e shtatzënave.

Praxis Medica 48-1; 87-94 89

Tabela 2-1 paraqitja tabelare e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve. Lloji i baktereve

E. coli Proteus mirabilis

Staph. aureus Klebsiella

Urinokultura Nr. % Nr. % Nr. % N

r. %

Bacteriuria Signifikante 15 45.

45 1 3.03 4 12.12 2 6.06

Bacteriuria Josinjifikante 0 0 1 3.0

3 1 3.03 1 3.03

Gjithsej 15 45.

45 2 6.06 5 15.15 3 9.09

Nga tabela 2.1 dhe grafiku 2.1 vërehet se infeksioni me E. coli ishte me i shpeshti, në (45.45%).

45.45%

0% 3.03% 3.03%

12.12%

3.03%6.06%

3.03%

0.00%5.00%

10.00%15.00%20.00%25.00%30.00%35.00%40.00%45.00%50.00%

Escherichia coli Proteusmirabilis

Staphylococcusaureus

Klebsiella

Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante

Grafiku 2-1. Paraqitja grafike e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve

Nga tabela dhe grafiku 2-2 vërejmë se mikrobi citrobakter prezanton në përqindje më të ulet (3.03 %).

Tabela 2-2. Paraqitja tabelare e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve. Lloji i mikrobeve

Staphylococcus epidermidis

Enterococcus

Acinetobacter calcoaceticus Citrobacter

Urinokultura

Nr. % Nr. % Nr. % Nr. %

Bacteriuria Sinjifikante 0 0 3 9.09 2 6.06 1 3.03

Bacteriuria jo sinjifikante 2 6.06 0 0 0 0 0 0

Gjithsej 2 6.06 3 9.09 2 6.06 1 3.03

0%

6.06%

9.09%

0%

6.06%

0%

3.03%

0%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

Staphylococcusepidermidis

Enterococcus Acinetobactercalcoaceticus

Citrobacter

Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante

Grafiku 2-2. Paraqitja grafike e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve.

R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

90

Tabela nr. 3-1. Paraqitja tabelare e ndërlikimeve fetomaternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria asimptomatike sinjifikante.

Ndërlikimet fetomaternale

Abortet spontane

Lindja parakohe

ngecja në rritje e fetusit (IUGR)

Vdekja intrauterine e fetusit (FMU)

Urinokultura

Nr % Nr % Nr % Nr % Sterile

77 9 11.69 5 6.49 4 5.19 1 1.30

Bakteriuria sinjifikante 28 4 14.29 4 14.29 3 10.71 1 3.57

Bakteriuria jo injifikante

5 0 0 0 0 0 0 0 0

Gjithsej 110 13 11.82 9 8.18 7 6.36 2 1.82

Nga tabela 3.1 dhe grafiku 3-1 vërejmë se abortet spontane paraqiten më shpesh te bakteriuria asimptomatike sinjifikante. Lindja para kohe, ngecja në rritje e fetusit dhe vdekja

intrauterine e fetusit paraqiten dy herë më shpesh te bakteriuria asimptomatike sinjifikante.

11.69%

14.29%

6.49%

14.29%

5.19%

10.71%

1.30%

3.57%

0.00%2.00%4.00%6.00%8.00%

10.00%12.00%14.00%16.00%

Abortet spontane Lindja parakohe Ngecja në rritje efetusit (IUGR)

Vdekjainterauterine efetusit (FMU)

Sterile Bacteriuria Signifikante

Grafiku 3-1. Paraqitja grafike e ndërlikimeve fetomaternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria asimptomatike sinjifikante

Tabela 3-2. Paraqitja tabelare e ndërlikimeve feto-maternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria asimptomatike sinjifikante.

Ndërlikimet fetomaternale

Pyelonefriti Cistiti Glomerulonefriti Preeklompsia Anemia Urinokultura

Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % Sterile 77 0 0 0 0 0 0 6 7.79 15 19.48 Bakteriuria sinjifikante 28 6 21.43 5 17.86 1 3.57 3 10.71 8 28.57

Bakteriuria jo sinjifikante

5 0 0 0 0 0 0 0 0 1 20.00

Gjithsej 110 6 5.45 5 4.55 1 0.91 9 8.18 24 21.82

Praxis Medica 48-1; 87-94 91

0%

21.43%

0%

17.86%

0%3.57%

7.79%10.71%

19.48%

28.57%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Pyelonefriti Cistiti Glomerulonefriti Preeklompsia Anemia

Sterile Bacteriuria Signifikante

Grafiku 3-2. Paraqitja grafike e ndërlikimeve feto-maternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria asimptomatike sinjifikante

Nga tabela 3-2 dhe Grafiku 3.2 vërejmë se pyelonefriti, cistiti dhe glomerulonefriti paraqiten vetëm në rastet me bakteriuri asimptomatike sinjifikante. Anemia gravidare është ndërlikimi më i shpeshtë.

Tabela nr 4.1. Paraqitja tabelare e ordinimit te medikamenteve sipas antibiogramit. Lloji i mikrobeve

Eschherichia coli Proteus mirabilis Staphylococcus aureus Klebsiella Medikamenti

Nr. % Nr. % Nr. % Nr. % Ampicillin 2 7.14 Cephalexin 5 17.85 2 7.14 Cephtriaxon 8 28.57 1 3.57 2 7.14 2 7.14 Gjithsej 15 53.57 1 3.57 4 14.29 2 7.14

Grafiku 4.1. Paraqitja grafike e ordinimit te medikamenteve sipas antibiogramit Nga tabela 4.1 dhe 4.2 si dhe grafikët 4.1 dhe 4.2 vërehet se Cephtriaxoni është antibiotiku më shpesh i përdorur në mjekimin e shtatzënave më bakteriuri asimptomatike sinjifikante, ndërsa ampicilina është antibiotiku i dytë i përdorur në mjekimin e këtyre infeksioneve.

7.14%

17.85%

28.57%

0% 0%

3.57%0%

7.14% 7.14%

0% 0%

7.14%

0.00%

5.00%

.00%

.00%

.00%

.00%

.00%

10

15

20

25

30

Eschherichia coli Proteus mirabilis Staphylococcusaureus

Klebsiella

Ampicillin CephalexinCephtriaxon

R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

92

D I S K U T I M I Në studimin e bërë kemi analizuar frekuencën e bakteriurisë asimptomatike në shtatzënësi, dhe kemi vlerësuar se frekuenca e bakteriurisë asimptomatike te shtatzënat e hulumtuara ka qenë dy herë më e lartë (25,45%) në krahasim me të dhënat e autorëve (10, 8) te cilët në studimin e tyre kanë paraqitur këtë frekuence të bakteriurisë asipmtomatike ( 5 deri në 10% ). Këtë përqindje më të lartë të bakteriurisë asimptomatike në shtatzënësi e kemi shpjeguar me faktin se në shtatzënësi ndryshohet statusi hormonal i cili luan rol të rëndësishëm në ndryshimin e proceseve metabolike dhe imunologjike. Dihet se në shtatzënësi në mënyrë progresive rritet përqendrimi i progesteronit dhe estrogjeneve. Progesteroni me efektin e vetë në muskulaturën e lëmuar bënë inkibimin e peristaltikës dhe dilaton ureteret, duke mundësuar stazë urinare dhe bartje të infeksioneve ashendentë. Efekt të njëjtë ka edhe në vezikën urinare më ç’rast zvogëlon tonusin dhe vështirëson zbrazjen e sajë duke favorizuar në këtë mënyrë në shtimin e gjasave për infeksione urinare . Poashtu dihet se estrogjenet kanë veprim suprimues në sistemin imunitarë dhe zvogëlojnë reaksionin lëkuror të tuberkulinës. Po ashtu është vërtetuar se dhënia e estrogjeneve e inkibon hedhjen e homograftit korneal . Prandaj edhe rritja e estrogjeneve në shtatzëni ne përmes të sistemit imunitar mund të ndikojë në rritjen e incidencës të infeksioneve ne shtatzëni . Duhet cekur edhe rolin e kortikosteroideve të cilat po ashtu rritën në shtatzëni. Është i njohur fakti se kortikosteroidet në doza të mëdha zvogëlojnë efektin e fagocitozës dhe prodhimin e antitrupave. Duke u bazuar në këto fakte mund të përfundojmë se rritja e frekuencës se bakteriurisë asimptomatike në shtatzëni është më e lartë . Përveç faktorit hormonal rol të rëndësishëm duhet ti kushtojmë edhe faktorit nutritive. Është e qartë se ushqyeshmëria e dobët është shkaktar i imunodeficiencës dytësore. Deficiti me materie proteinike shkakton supresion të imunitetit celularë duke bërë inkibimin e fagocitozës, dhe inkibimin e aktivizimit të komplementit. Përveç materieve proteinike është

vërtetuar se edhe lipidet nëse përdoren në sasi të vogla gjatë shtatzënësisë e rritin ndjeshmërinë ndaj infeksionit . Ndjeshmëria ndaj infeksionit rritët për arsye se bëhet suprimimi i imunitetit humoral . Mungesa e lipideve e shkakton destabilizimin e membranës së lizozomit të limfociteve. Deficiti i lipideve e pengon edhe përgatitjen e antigjeneve të cilat duhet fagocituar nga ana e makrofagut. Materiet tjera si: acidi folik, acidi pantotenik dhe piridoksina janë materie shumë të nevojshme për metabolizmin qelizor. Nëse këto materie përdoren në sasi të vogla do të shkaktojnë çrregullime në metabolizëm , dhe në të njëjtën kohë do të sjellin gjerë te inkibimi i imunitetit celularë dhe humoral. Ne bazë të këtyre të dhënave mund të përfundojmë se edhe faktori nutritiv është shumë i rëndësishëm për zhvillimin normal të shtatzënësisë dhe për pengimin e infeksioneve. Dihet se ushqyeshmëria e dobët manifestohet edhe me ndërlikime tjera te shtatzëna dhe fetusi. Ne studimin tonë kemi vërejt se infeksioni me E. coli është më i shpeshti dhe prezanton me 45% të rasteve me bakteriuri asimptomatike . Autoret (1) kanë gjetur përqindjen prej (70 deri në 90%) të E. colit. Përqindja më e ulët e E. colit në studimin tonë shpjegohet me mbajtjen më te mirë të higjienës në regjionin e perineumit , si dhe në mbajtjen e higjienës në regjionin e ostiumit vaginal dhe uretral. Dihet se burim i infeksionit të E. coli janë fecesi dhe urina . Faktor tjetër i rëndësishëm për shpjegimin e frekuencës më ulët të E. colit në punimin tonë, është se shumica e pacientëve të cilat kërkojnë trajtimin e anemive me preparate të hekurit lajmërohen me vonesë dhe nuk trajtohen si duhet. Është i njohur fakti se trajtimi i gjatë i anemive me preparate të hekurit e rritë frekuencën e infeksioneve urinare e sidomos infeksionet me E. Coli pasi që hekuri është element i rëndësishëm i metabolizmit të sajë. Meqenëse shtatzënat tona nuk i nënshtrohen këtij regjimi me preparate të hekurit, ekziston mundësia ti shmangen

Tabela nr. 4.2. Paraqitja tabelare e ordinimit te medikamenteve sipas antibiogramit.

Lloji i mikrobeve

Staph. Epid. Enterococcus

Acinet. calcoaceticus

Citrobacter Medikamenti

Nr. % Nr. % Nr. % Nr. %

Ampicillin 0 0 1 3.57 0 0 0 0

Cephalexin 0 0 0 0 0 0 0 0

Cephtriaxon 0 0 2 7.14 2 7.14 1 3.57

Gjithsej 0 0 3 10.71 2 7.14 1 3.57 0% 0% 0%

3.57%

0%

7.14%

0% 0%

7.14%

0% 0%

3.57%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

Staphylococcus Enterococcus Acinetobactercalcoaceticus

Citrobacter

Ampicillin CephalexinCephtriaxon

Grafiku nr. 4.2. Paraqitja grafike e ordinimit të

Praxis Medica 48-1; 87-94 93 shfrytëzimit të hekurit nga ana e këtij mikrobi. Prania e lartë e këtij mikrobi në krahasim me mikrobet tjera, sqarohet se E. coli me fimbrijet e veta që posedon në sipërfaqe ka afinitet ndaj receptorëve të hidrateve të karbonit në membranat qelizore të epitelit të traktit brinarë, andaj rrjedha e urinës shumë vështirë mund ti largoj. Sipas disa autorëve te bakteriuria asimptomatike mungojnë imunoglobulinat vagjinale përgjegjëse për antigjenin “O” të E. colit dhe në këtë mënyrë mungojnë reaksionet mbrojtëse leukocitare ndaj sajë. Edhe ky fakt mund të shërbej si element i rëndësishëm për sqarimin e një frekuence kaq të lartë të E. colit në shtatzënat me bakteriuri asimptomatike. Bakteri që është paraqitur me frekuencë me të ulët në materialin tonë ishte Citrobakteri në 3,03%. Frekuenca më e ulët e citrobakterit shpjegohet me atë së higjiena personale është mbajtur ne mënyrë adekuate. Acinetobacter calcoaceticus në punimin tonë ishte i pranishëm në 6.06%. Një përqindje e tillë nuk është takuar në literaturën e autorëve tjerë. Kjo përqindje e lartë e tij në materialin tonë shpjegohet më atë se te shtatzënat tona kemi të bëjmë më një imunitet të zvogëluar (për shkak të faktorit nutritiv) e që është karakteristikë për infeksionet e shkaktuara me këtë baktere . Sa i përket ndërlikimeve fetomaternale ne studimin tonë kemi verifikuar se lindjet para kohe paraqiten me frekuencë dy herë më të lartë te bakteriuria asimptomatike në krahasim me shtatzënat qe kanë pasur urinokulturë sterile (pa prezencë sinjifikante të baktereve në urinë). Autorët (5) kanë verifikuar se lindjet para kohe janë dy herë më të shpeshta të bakteriuria asimptomatike sinjifikante. Këtë e kemi shpjeguar me atë se të shtatzënat me bakteriuri asimptomatike sinjifikante, ndërlikimet janë rrjedhojë e pirogenëve të cilat mund të iniciojnë kontrakcionet e mitrës dhe lindjen para kohe. Edhe abortet spontane në materialin tonë janë paraqitur me frekuencë më të lartë te bakteriuria simptomatike sinjifikante. Mekanizmi i aborteve spontane mund të shpjegohet nëpër mes te veprimit të këtyre substancave (interleukineve) të cilat iniciojnë kontrakcionet e mitrës, me veprim direkt në miofibrile. Është e mundur që këto substanca (interleukine), të veprojnë direkt në hipotalamus dhe të bëjnë lirimin e oksitocinës e cila pastaj inicion kontrakcionet ne mitër. Një mekanizëm tjetër për shpjegimin e këtyre fenomeneve bazohet në veprimin endotoksinave të baktereve gram negative në inicimin e kontrakcioneve të mitrës. Endotoksinat aktivizojnë fosfolipazën e cila zbërthen fosfolipidet e membranës qelizore dhe mundëson prodhimin e prostaglandinave të cilat veprojnë në miofibrile dhe iniciojnë kotrakcionet . Vdekja intrauterine e fetusit është paraqitur me frekuencë dy herë më të lartë të bakteriuria

asimptomatike, në krahasim me grupin e shtatzënave të cilat kanë pasur urinokulturë sterile. Edhe autorët e tjerë (5) kanë gjetur frekuencë të njëjtë. Ky fenomen mund të shpjegohet me veprimin e endotoksinave në fetus. Në raste të rënda të pyelonefritit akut endotoksinat e liruara prej nënës bartën në fetus dhe sjellin gjerë të vdekja e fetusit. Mekanizmi tjetër bazohet në atë se në rastet e rënda me bakteremi nuk përjashtohet mundësia e bartjes se baktereve më rrugë transamniale, më ç’rast shkaktohet një korioamnionit i rëndë dhe sepsisi fetal i cili sjellë gjerë të vdekja e fetusit. Ngecja në rritje (IUGR ) manifestohet dy herë më shpesh në rastet me bakteriuri sinjifikante në krahasim me shtatzënat që kanë pasur urinokulturë sterile. Dihet se te rastet e rënda më pyelonefrit akut dhe me hipertension të cilat shoqërohen edhe me bakteriuri sinjifikante paraqitet ngecja në rritjen e fetusit që shpjegohet me faktin se hipertensioni i zgjatur mund të shkaktojë dëmtimin e endotelit të enëve të gjakut në qarkullimin uteroplacentarë dhe mund të sjellë gjerë te hipoksia e fetusit. Mekanizmi tjetër është se ngecja në rritje mund të shkaktohet edhe nga veprimi i endotoksinave në doza të vogla për një kohë më të gjatë, të cilat mund të shkaktojnë ndryshime degjenerative në organizmin e fetusit . Preeclampsia është paraqitur më frekuencë më të lartë të bakteriuria asimptomatike. Dihet se rastet e rënda të bakteriurisë asimptomatike kalojnë ne pyelonefrit akut të shoqëruar me preeclampsi.. Autori (8) ka verifikuar së rastet e rënda të pylonefritit mund të shoqërohen edhe me sindromin e distressit respiratorë. Sa i përket paraqitjes së pyelonefritit, glomerulonefritit dhe cistiteve, këto janë paraqitur vetëm në rastet ku kemi pasur bakteriuri asimptomatike sinjifikante. Pyelonefriti është paraqitur me frekuencë më të lartë (21,45%), ndërsa glomerulonefriti me frekuencë shumë më të ulët (3.57%). Paraqitja e pyelonefritit në popullatën e përgjithshme të shtatzënave me frekuencë prej (5.45%), ka qenë diç më i lartë se në të dhënat nga literatura (1.5 deri ne 3%). Kjo shpjegohet me atë se diagnostikimi i bakteriurisë asimptomatike bëhet me vonesë . Në materialin tonë glomerulonefriti ishte i pranishëm në 3.57%. Autoret (7, 4) ka verifikuar se shtatzënia e keqëson gjendjen e glomerulonefritit kronik, i cili mund te shoqërohet edhe me hypertension . Autori(6), ka verifikuar se funksioni i veshkave dobësohet te shtatzënat të cilat kanë pasur hypertension të prolonguar. Në studimin tonë anemia ka qenë ndërlikimi më i shpeshtë me përqindje prej (21,82%). Frekuenca e anemisë ka qene më e lartë te shtatzënat me

R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

94

bakteriuri sinjifikante krahasuar me shtatzënat te të cilat urinokultura ishte sterile. Kjo shpjegohet me faktin se në rastet e rënda dhe të pa shëruara te bakteriurisë sinjifikante mund të paraqiten forma të rënda të pyelonefritit te shoqëruara me anemi. P Ë R F U N D I M I Në studimin tonë kemi vërejt se frekuenca e paraqitjes se bakteriurisë asimptomatike është dy herë më e shpeshtë se sa të dhënat e gjerë tanishme te paraqitura në literaturë. Prej mikrobeve të analizuara vërejmë se E. coli paraqitet me frekuencë më të lartë me përqindje prej (45.45%). Bakteri që është paraqitur me frekuencë më të ulët është mikrobi Citrobacter me përqindje prej (3.03%). Ne shqyrtimin e ndërlikimeve të paraqitura gjatë shtatzënësisë ne materialin tonë kemi konstatuar se të gjitha ndërlikimet fetomaternale të analizuara janë paraqitur me frekuencë më të lartë te grupi i shtatzënave me bakteriuri sinjifikante, se sa te shtatzënat me urinikulturë sterile (bakteriuri josinjifikante).

Lindja para kohe , ngecja ne rritje e fetusit (IUGR), vdekja intrauterine e fetusit (FMU), ka qenë dy herë më e lartë te shtatzënat me bakteriuri sinjifikante , ne krahasim me shtatzënat qe kanë pasur urinokulturë sterile (bakteriuri josinjifikante). Pyelonefriti , glomerulonefriti dhe cistiti janë paraqitur vetëm te shtatzënat me bakteriuri sinjifikante. Ndërlikimi më i shpeshtë në studimin tonë ka qenë anemia gravidare. Cephtriaxioni është medikamenti i cili është përdorur në përqindja më të lartë për trajtimin e bakteriurisë sinjifikante. Duke u bazuar ne të gjitha këto konkluzione mund të përfundojmë se bakteriuria asimptomatike në shtatzëni shoqërohet me ndërlikime fetomaternale me frekuencë për afërsisht dy herë më të lartë se sa te grupi i shtatzënave qe kanë pasur urinokulturë sterile .Prandaj për të bërë evitimin e këtyre ndërlikimeve fetomaternale duhet bërë diagnostifikimi me kohë dhe trajtimi adekuat i bakteriurisë asimptomatike .

L I T E R A T U R A

1. Davison ,J.M. and Lindheimer ,M.D:Pregnancy in renal transplant ,recipients .J.Report .Med , 1982, 27:613-621,

2. Davison ,J.N.,Gilmore ,E.A,Durr,J.:Altered osmotic thresholds for vasopressinsecretion and thirst in human pregnancy .Am.J. Physiol ., 1984,246, 1o5-109.

3. Freid ,A.M.:Hydronephrosis of pregnancy .Ultrasonographic study and clssificatin of asymptomatic women . Am.J.Obstet. Gynecol ., 1979, 135, 1066-70.

4. Ferrisi TF,: Renal diseases. in: Burrow, C.N., Revvis, FT. (Eds). Medical compli ations During pregnancy, 2 nd ed. Philadelphia, W. B. Saunders, 1982.

5. Kass E. H., Zinner S. H.: Bacteriuria and renal diseose. J. infect Dis., 1969, 120, 27. 6. Katz A. L., Davison J. M., Hayselft J. P.: Effect of pregnancy on natyral hystory of kidnay disease.

Coutrib. Nephrol, 1981, 25:53-60. 7. Cincaid- Smith P., Whitworth J. A. Faivley K. F.: Mesangial IgA nephropathy in pregnancy. Chlin. Exp.

Hyperten; 1980, 2:821-838. 8. Kunin C. M.: The natyral histori of recurrent bakteriuria in school girls, N. Engl. J. Med., 1970, 282,

1443-48. 9. Levinski ,N.G.and Lalone ,R.C.:>Mechanismof sodium diuresis after saline infusion in the

dog.J.Clin.Invest ,1963, 42,1261-71. 10. Norden ,C.W.and Kass ,E.H.:Bacteriuria of pregnancy – a critical reappraisal . Annu .Rev.Med., 1968, 19,

431-470.

Praxis Medica 48-1; 95-101 95

ABLAKTACIONI I HERSHËM VUAJTJE PËR FOSHNJAT, SFIDË PËR NËNAT DHE PERSONELIN SHËNDETËSOR

Praxis Medica 48-1; 95-101 M. AVDIU, QKUK, Klinika e Pediatrisë në Prishtinë

REZYME Mbajtja në gji e fëmijës është vazhdim i lidhjes biologjike nëna-fëmija e vendosur që në jetën intrauterine. Qëllim i punimit është të analizohen shkaktarët e ndarjes prej gjirit në 3-mujorin e parë të jetës, si dhe të shikohet të cilët prej tyre mund të kenë ndikim të minimizohet ndikimi negativ i tyre. Janë marrë në shqyrtim fëmijët e moshës 0-3 muaj,nënat e të cilëve janë anketuar, nëse në anamnezë janë deklaruar se e kanë ndarë prej gjirit fëmijën në tremuajshin e parë të jetës. Anketa është përgatitur paraprakisht. Studimi është kryer në Shtëpinë e shëndetit në Podujevë. Studimi ka karakter kliniko-epidemiologjik,sipas metodës së zgjedhjes së lirë, ndërsa në të janë përfshirë 704 raste. Meqë është i madh numri i rasteve që nuk janë vënë fare në gji,ndërsa secili muaj i ka specifikat e veta,është bërë ndarja në grupe moshore: Fare ne gji, 0-1 muaj, 1-2 muaj, 2-3 muaj, dhe përfundimisht 0-3 muaj. Ndër shkaktarët e ablaktacionit të hershëm (n=704) numërojmë: agalakcionin (13.9%), prematuritetin (3.55%), icterus fortae (2.84%), patologjinë e majës dhe të gjirit (10.79%), nuk e ka marrë gjirin (2.83%), sëmundjet e nënës (3.83%), nuk ka patur gji (24.85%), ka zënë t’i japë me shishe (10.65%), vetë e la…(7.1%), përshtypja e nënës se nuk ka mjaft gji(5.11%) etj. Objektiv i shoqërisë kosovare duhet të jetë shkollimi i nënës, niveli me i lartë i edukimit shëndetësor, prani më e madhe e pediatërve dhe e akusherëve dhe shpërndarja e tyre në mënyrë më harmonike, funksionimi me profesionalizëm i këshillimoreve për gra shtatzëna dhe i Këshillimoreve për nëna e fëmijë, si dhe funksionimi përkatës i Shërbimit të patronazhit. Fjalët kyq: ablaktacioni i hershëm.

SUMMARY Breastfeeding the infant is the continuation of the biologic connection mother-child estabilished during the intrauterine life. The aim of the study: to analyze the causes of cessation from breastfeeding during the first three months of life, in witch one can we influence to minimize its negative effects. We have analyzed infants group-age 0-3 month and conduct a poll of the mother’s that have cassata their infants from the breastfeeding during the first three months of life. The questionnaire was prepared based . The study was carried out in Health Center-Podujeve. The study has clinical-epidemiological features, with a free method of choice, and has included 704 cases. Because of the large number of the cases with nonestabilished breast feeding at all, and because each month has its specifics, we have splinted them into a group age: non established breast feeding, 0-1 month, 2-3 month, and finally 0-3 month. The causes of early ablactation (n-704) are: agalactio (13.9%), prematurity (3.55%), icterus fortae (2.84%), cracked nipples (10.79%) , refused the breast feeding (2.83%), maternal illnesses (3.83%), failed breast milk supply (24.85%), has started with bottle feeding (10.65%), infant has gave up from breast feeding (7.1%), convinced mother in lack of breast milk (5.11%). The objective of kosovar society is to educate the mother, high level of health education, the presence of pediatrics and obstetrics doctors and their harmonic distribution, the function of health centers for pregnant mother and mother and a child, adequate function of public health nursing. Key Words: Early Ablactation.

HYRJE. Mbajtja në gji e fëmijës është lidhja më e drejtpërdrejtë e nënës me fëmijën, është vazhdim i lidhjes biologjike të tyre, lidhje e vjetër sa edhe vetë njeriu. Një ndër funksionet kryesore të gruas është edhe roli i saj prej nënës. Ushqimi më i mirë për fëmijën, muajve të parë të jetës është mbajtja në gji. Sipas ËHO-s, duhet të merret i hendikepuar çdo fëmijë dhe secila nënë, te të cilët ushqimi natyral është i komprometuar në tre muajt e parë të jetës. Qumështi i nënës, gjiri, është qumështi i vetëm i cili në aspektin nutricionistik deri në ditët

e sotit, nuk është arrirë e lëre më të tejkalohet.(7.12.). QËLLIMI I PUNIMIT. Të analizohen shkaktarët e ndarjes prej gjirit në tremujorin e parë të jetës, si dhe të shihet në cilët prej tyre mund të kemi ndikim, në mënyrë që të minimizohet ndikimi negativ i tyre. MATERIALI DHE METODAT. Janë marrë për shqyrtim fëmijët e moshës 0-3 muaj,nënat e të cilëve janë anketuar, në bazë të një ankete paraprakisht të përgatitur,të cilat në pyetjen se kur i kanë ndarë fëmijët prej gjirit janë

M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM 96

përgjigjur se këtë e kanë bërë në 3 mujorin e parë. Përgjigjet e tyre nuk janë prejudikuar, asisoj që disa përgjigje janë gati të përafërta, por janë origjinale. Anketa është përgatitur sipas të dhënave të autorëve Mardesic-Kacic,e të plotësuar nga Gjuric. Metoda është sipas zgjedhjes së lirë,ndërsa studimi ka karakter kliniko-epidemiologjik. Përmes anketës është përfunduar për moshën e nënës, përgatitjen shkollore të saj,profesionin,vendin ku është kryer lindja,ditët e qëndrimit në lindëtore, paritetin dhe peshën në lindje të fëmijës. Përgjigjet për shkakun e ndarjes së fëmijës prej gjirit përbëjnë boshtin e punimit. Te dhënat janë përpunuar në tabela, grafikë, ndërsa saktësia statistikore është provuar me T-testin e studentit. Grupacionet moshore janë formuar: Fare ne gji, 0-1 muaj, 1-2 muaj, 2-3 muaj dhe 0-3 muaj në total. Punimi është realizuar në Shtëpinë e shëndetit në Podujevë.

REZULTATET Numri i nënave të anketuara është 704, nga fshati 476 (67.61%) e nga qyteti 228 (32.39%). Të moshës 16-25 vj. janë 322 (45.73%), 26-35 vj. janë 315 (44.74), ndërsa të moshës 36-45 vj. janë 67 nëna (9.51%).Sa i takon përgatitjes shkollore kemi këtë gjendje: të pa shkollë janë 201(22.55%), me 4-klasë të fillores 122 (17.32%), me 8 klasë të fillores 290 (44.19%), me shkollë te mesme të mbaruar 82 (11.64%) dhe me fakultet 9 (1.27%). Amvise janë 675 (95.88%), nëpunëse 11 (1.56) dhe punëtore 19(2.69%). Në shtëpi janë kryer 51 lindje (7.24%), në maternitet 229 (42.47%) dhe në klinikë 354(50.28%). 1-3 ditë, në lindëtore kanë qëndruar 517 nëna (73.43%),4-7 ditë 119 (16.9%) dhe mbi 7 ditë 55 nëna (7.81%). Primipara ishin 308(43.75%), me 2-5 fëmijë 307 (43.6%), dhe mbi 5 fëmijë 89 nëna (12.64%). Prematurë janë lindur 121 foshnja (17.18%), ndërsa mbi 2500 gramë kanë lindur 532 foshnja (75.56%).(Tabela 1).

TABELA 1. Mosha e nënave të anketuara,përgatitja e tyre shkollore ,profesioni , koha e kaluar në lindëtore , vendi ku është kryer lindja në raport me vendbanimin (fshat-qytet).”0-3 muaj” Vendbanimi Fshat Qytet Gjithsej

NUMRI % NUMRI % NUMRI %

Numri i nënave 476 100 228 100 704 100

16-25 223 46.84 99 43.42 322 45.73

26-35 204 42.85 111 48.68 315 44.74

MOSHA

36-45 49 10.29 18 7.89 67 9.51

PA SHKOLLE 145 30.46 56 24.56 201 22.55

4-KLASE 90 18.9 32 14.03 122 17.32

8-KLASE 200 42.01 90 39.47 290 41.19 SH.MESME 39 8.19 43 18.85 82 11.64

PËRG. SHKOLLORE

FAKULTET 2 0.42 7 3.07 9 1.27 AMVISE 469 98.52 206 90.35 675 95.88

NEPUNESE 2 0.42 9 3.94 11 1.56

PROFESIONI

PUNETORE 6 1.26 13 5.7 19 2.69 3-Jan 334 70.16 183 80.26 517 73.43

7-Apr 91 19.11 28 12.28 119 16.9 DITËT E KEL. NË LINDJET.

>7 DITE 38 7.98 17 7.45 55 7.81

NE SHTEPI 39 8.19 12 5.26 51 7.24

NE MATERN. 190 39.91 109 47.8 229 42.47

VENDI KU ËSHTË KRYER LINDJA

NE KLINIK 247 51.89 107 46.92 354 50.28

1 219 46 89 39.03 308 43.75

5-Feb 194 40.75 113 49.56 307 43.6

NUMRI I FËMIJËVE

>5 63 13.23 26 11.4 89 12.64

<2500 >250

85 352

17.85 73.94

36 180

15.78 78.94

121 532

17.18 75.56

PESHA NË LINDJE

>2500 352 73.94 180 78.94 532 75.56

Praxis Medica 48-1; 95-101 97

Tabela 2. Shkaktarët e ablaktacionit të hershëm Shkaktarët e ablaktacionit

Pa gji 0-1 1-2 2-3 0-3

N % N % N % N % N % Agalactio 98 42.7 30 19.35 98 13.9 Prematuriteti 25 10.9 25 3.55 Nuk e mori gjirin

24 10.4 8 5.2 27 2.83

Patologjia e majës dhe e gjirit

23 10.0 6 3.9 14 8.5 9 5.76 76 10.79

Icterus gravis 20 8.7 51 32.9 20 2.84 Sëmundjet e nënës

15 6.5 20 12.9 14 2.4 27 3.83

Sëmundjet e fëmijës

10 4.3 7 14.4 4 2.4 4 2.56 24 3.4

Nuk pati gji 9 66 40.2 49 31.4 166 23.57 Ka nisur ushqimin me shishe

9 24 14.6 27 17.3 75 10.65

Përshtypja e qumështit të dobët

4 2.4 3 1.92 14 1.98

Vetë e la gjirin 15 9.14 24 15.4 50 7.1 Nuk pati mjaft gji

9 1.27

Përshtypja se nuk pati mjaft gji

13 7.92 23 14.46 36 5.11

Zëvendësimi i një racioni

11 7.05 16 2.27

215 93.8 140 144 87.8 139 89.1 672 95.45 229 100.0 155 164 100.0 159 100.0 704

Ndër shkaktarët e ablaktacionit të hershëm (n=704), numërojmë: agalakcionin (n=98,13.92), prematuritetin (n=25 raste,3.55%), icterus fortae (n=20,2.84%), nuk e ka marrë gjirin (n=27,2.83%), patologjia e majes dhe e gjirit (n=76,10.79%), sëmundjet e nënës (n=27,3.83%), nuk ka patur gji (n=175,24.85%), ka zënë t’ i japë me shishe (n=75,10.65%), vetë e la (n=50,7.1%), përshtypja e nënës se nuk ka mjaft gji (n=36,5.11%), e kështu me radhë. Secili grupacion moshor i ka veçoritë e veta, të cilat do t’i shohim në tabelat dhe grafikët vijuese. Te grupacioni “fare në gji” n=229,32.52%, agalactio, është konstatuar në 98 raste (42.79%), prematuriteti, në 25 raste (10.91%), nuk e ka marrë gjirin, në 24 raste (10.48%), patologjia e majës dhe e gjirit ne 23 raste (10.04%), sëmundjet e nënës 15 raste (6.55%), icterus fortae, në 20 raste(8.73%), ndërsa sëmundjet e fëmijës, në 10 raste(4.36%) etj. Te grupacioni moshor “0-1 muaj” (n=155,22.01%), dominojnë përgjigjet:” “nuk ka patur gji” (n=51,32.9%),” ka nisur t’ i japë me shishe” (n=20,12.9%), përshtypja se nëna e ka

qumështin e dobët (n=7,4.51%), vetë e ka lënë (n=9,5.8%), patologjia e gjirit dhe e majës (n=30,19.35%), sëmundjet e nënës (8,5.16%), sëmundjet e fëmijës (n=6.387), etj. Te grupacioni moshor 1-2 muaj (n=164,23.29%) kemi këto përgjigje: nuk ka patur gji, (n=66,40.24%), ka nisur t’ i japë me shishe, (n=24,14.63%), vetë e ka lënë (n=15,9.14%), patologjia e majës dhe e gjirit, (n=14,8.53%), përshtypja e nënës se nuk ka gji(n=13,7.92%),zëvendësimi i një racioni me ushqim artificial(n=5,3.04%),e kështu me radhë. Te grupacioni moshor “2-3 muaj”, n=156,22.15%, kemi këtë gjendje:nuk ka patur gji, (n=49,31.41%,ka nisur t’ i japë me shishe(n=27,17.30%), përshtypja se nuk patur mjaft gji (n=23(14.74%), vetë e ka lënë (n=24,15.38%), zëvendësimi i një racioni (n=11,7.05%), patologjia e gjirit dhe e majës(n=9,5.76%),etj.

M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM

98

Praxis Medica 48-1; 95-101

99

DISKUTIMIAblaktacioni në përgjithësi, ndërsa ai i hershmi në veçanti, paraqet jo vetëm për ne në Kosovë, por edhe në përmasa botërore, problem të karakterit social-medicinal, të rendit të parë. Derisa të tjerët në botë(SHBA, Xhamajkë e gjetiu), në Evropë dhe në republikat e ish- Jugosllavisë trendet e ablaktacionit i kanë emërtuar herët dhe i kanë identifikuar ato, ne në Kosovë nuk kishim para vetes ndonjë studim të veçantë, ose jo me kritere rigorozisht shkencore. Ndër ne (veçmas në Llap ku është bërë studimi) bien në sy specifika si këto: ende nuk është në nivel shkollimi i femrës dhe niveli i arsimimit të saj në përgjithësi, mbizotëron profili i nënës me shkollë fillore të mbaruar, ky nivel me të vështirë mbizotëron elementet e edukimit shëndetësor, ndërsa bashkë me të edhe sfidën që quhet laktacion. Mosha e nënës e cila hyn në bashkëshortësi është e kënaqshme. Nuk kemi patur rast të ketë lindur nën 18 vjeç, ndërsa nuk është i lartë as numri i nënave që kanë lindur mbi moshën 35 vjeç (9.51%). Në strukturën profesionale mbizotërojnë maksimalisht amviset, ndërsa kjo bën me dije për nivelin e lartë të papunësisë dhe të emancipimit të gruas në përgjithësi. Ende kryhen lindje në shtëpi (7.24%), dhe ky vazhdimisht mbetet një fakt brengosës për mjekësinë kosovare. Mbizotërojnë lindjet në klinikë, të cilën gjë e konsiderojmë fakt të mirë,ndërsa qëndrimi në lindëtore 1-3 ditë veçmas te primiparat, nuk është i mjaftueshëm, kur dihet se qumështi i gjirit tek ato vjen ditën e tretë deri të katërt të pas lindjes. Ato i nënshtrohen shkuarjes në shtëpi pa u vendosur laktacioni, dhe ky mund të jetë një shkak për të ndodhur ablaktacioni. Kjo për nënat është hendikep. Ende në Kosovë ka shumë lindje, dhe grupacioni me 2-5 fëmijë është i pranishëm në masën 43.6%. Prematuriteti mbetet akoma i lartë (17.18%) (Tabela 1). Kur bëhet fjalë për shkaktarët e ablaktacionit mund të themi se këta janë të shumtë dhe të llojllojshëm.

Veçmas është i madh numri i foshnjave të cilat nuk vihen fare në gji =229,32.52%. Lj. Abramovic-Savic, (Sarajevë,) (1) prej 600 primiparave, agalakcionin e konstaton në 20.7%,ndërsa Najdanovic (1) konstaton përqindje të lartë të foshnjave që nuk vihen fare në gji,22.76%. Agalactio, te ne bën pjesë me 42.79%, të cilin shkaktar e ndërlidhim për strukturën anatomo-fiziologjike të gjirit, kur nëna”nuk e ka asnjë pikë gji, ose nuk ka patur as për fëmijët e tjerë”. Patologjia e majës dhe e gjirit (10.79%), e cila ndërlidhet me displazitë e majës së gjirit në rend të parë (maja e gjirit e rrafshët, e futur brenda, infundibuliforme, enormë e madhe), janë një shkaktar të cilin duhet parashikuar gjithësesi. Është një problem i pranishëm në të tre muajt e parë të jetës së fëmijës. Në muajin e parë, të dytë e të tretë, manifestohet në formë të ragadeve, të mastitit, të galaktoforitit, etj dhe secila prej këtyre gjendjeve është e rëndë e me prognozë të keqe për laktacionin. Prematuriteti, icterus fortae, sëmundjet e nënës dhe të fëmijës, ditëve të para të paslindjes, kanë ndikim në mosvënien e foshnjës në gji, ose në mosmarrjen e gjirit nga ana e saj. ‘Nuk ka patur gji’ (24.85%), është një shkaktar që shpjegohet me mospasjen gji nga ana e nënës, dhe është i pranishëm në muajin e parë dhe në muajt vijues (Tab. 2, Grafiku 3 lugë, nëna e humb durimin, dhe nis t’i japë me shishe e me biberon. Foshnja në këtë mënyrë e merr ushqimin më lehtë dhe e “humb” ndjenjën ta marrë gjirin, e lën pra këtë. Përshtypja se nëna e ka qumështin e dobët, (1.98%) është përshtypje e nënës, por edhe e grave të tjera në rrethin ku nëna jeton. Në fakt qumështi i nënës duket me i hollë (“më i lig”) se ai i lopës,por

M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM 100

kjo është vetëm një përshtypje që nuk qëndron as shkencërisht as në praktikë. ”Vetë e la..”, është përgjigje e shpeshtë (7.1%), e cila vazhdimisht nëpër muaj vjen duke u rritur dhe gjithmonë ka konotim të pashpjegueshëm, pra lën vend për komentim, sepse është një përgjigje subjektive, e papërgjegjshme. Përshtypja se nuk kishte mjaft gji (5.11%), është vendim i nënës dhe i rrethit drejtpërdrejt. “Zëvendësimi i një racioni në gji me ushqim artificial”, (2.27%), është një shkaktar fajin për të cilin në rend të parë e kanë punëtorët shëndetësorë, për të mos thënë pediatrit më shpesh. Është gjë e ditur se duhet të insistohet, nëse konstatohet me matjet për peshë, se fëmija nuk po përparon mirë,ose po bie prej një percentili më lart në një percentil më poshtë për një kohëzgjatje prej 2 javësh, duhet sugjeruar shtim të ndonjë racioni me kusht që gjithçka që i jepet fëmijës duhet dhënë me lugë ose edhe më mirë me gotë. Cueman (Holandë), (3) sugjeron përpjekjet më të shtuara të personelit shëndetësor si edhe të punëtorëve socialë. Chaieka (Poloni), (2) propozon mbrojtjen e nënës, veçmas të primiparës për 4 muaj rresht nga ana e pediatrit dhe e akusherit. Waller (Britani), (14) për ablaktacionin akuzon moszbrazjen e gjirit ditëve të para të paslindjes. Kemal.J.(6), ndër shkaktarët e ablaktacionit përmendin në 13.6% të rasteve sëmundjet e nënës. Djuric (Nish)(3) për ablaktacion të hershëm në rend të parë akuzon patologjinë e majës dhe të gjirit (20.6%), sëmundjet e nënës në 14.2%, vetë e la në 9.0%, zëvendësimin e një racioni në gji me një racion në ushqim artificial, në 10.1%.Te patologjia e majës dhe e gjirit, ragadet i konstaton si shkaktarë të ablaktacionit në 16.5% të rasteve. Mayer (SHBA), (8) në 40% të rasteve për ablaktacion akuzon mjedisin spitalor dhe personelin mjekësor në spitale. Fanconi, (4) në 2/3 e rasteve për ablaktacion akuzon hipogalakcionin, në 1/5 e rasteve faktorët socialë dhe ¼ e rasteve afekcionet në gjinjtë. Pansini me bashkëp. (Zagreb), (11) konstaton se nënat nga fshati i mbajnë më gjatë fëmijët në gji në 3 mujorin e parë të jetës së fëmijës, dhe me këtë, sipas tyre përmbushen kriteret e pediatrisë bashkëkohëse. Hipogalaktinë e akuzon më së shumti për ablaktacion. Osmani me bashkëp. (Prishtinë), (10) akuzojnë hipogalaksionin për ablaktacion, në 61% të rasteve, ragadet përmenden në 7.5% të rasteve, mastiti në 4.5%,ndërsa sëmundjet e fëmijës në 6.5% të rasteve, etj. Autorët Raic e Votava (15), përmendin hipogalakcionin si një pengesë më të shpeshtë dhe më serioze ndaj gjidhënies, e cila vjen si parësore në rast se nuk është e zhvilluar parenkima e gjëndrës së gjirit

ose të disfunksionit hormonal, dhe dytësore te rasti i mungesës së ushqimit kualitativ e kuantitativ,te mbingarkesat fizike e psikike, por edhe te të gjithë faktorët që lidhen për patologjinë e majës dhe gjirit. Bebeci, vitin e parë të jetës së fëmijës e periodizon në 0-2 muaj,2-6 muaj dhe 6-12 muaj,ndërsa periodën 0-2 muaj e konsideron kohë të vendosjes së suksesshme të laktacionit. Ai konstaton se 95 % e grave të afta për të lindur fëmijë,,mund t’ i ushqejnë ata me gji në masën 95%.Për probleme të ngjashme flasin edhe mjekët pa kufi.(16). Grobenski, J (Zagreb,17), flet për përgatitjet për gjidhënie të cilat duhet të fillojnë më së voni gjatë shtatzënësisë, ndërsa ajo sugjeron se mbi këtë bazë,duhet të ndodhë edukimi shëndetësor në shkolla në moshën e rinisë. Filipovic, D.(18), flet për ushqimin plotësues në 6-mujorin e dytë të jetës së fëmijës, ndërsa mbajtjen në gji e konsideron edhe më tutje ushqim bazë. Në raportin për monitorimin e praktikave të ushqyerjes me gji të foshnjave dhe fëmijëve të vegjël në Shqipëri (2003), në një studim në të cilin janë përfshirë 1993 fëmijë të moshës 0-24 muajsh, ekskluzivisht në gji në muajin e parë të jetës ishin 70% e foshnjave, në të dytin 55% e në të katërtin 40%(19). KONKLUZAT

1. Ablaktacioni i hershëm është problem social-medicinal, edhe për ne në Kosovë, kur kihet parasysh statusi social i popullatës, aspekti i shkollimit të femrës,niveli i pakënaqshëm i edukimit shëndetësor të popullatës, niveli jo përkatës i organizimit të shërbimit shëndetësor, mbulimi i pamjaftueshëm dhe në mënyrë joharmonike i territorit me pediatër dhe akusherë, mosfunkcionimi gati fare i këshillimoreve për gra shtatzëna,dhe fare i pakët i këshillimoreve për nëna e fëmijë,si dhe një shërbim patronazhi i cili nuk është aspak mirë i organizuar.

2. Është i madh numri i foshnjave që nuk vihen fare në gji (n=229,32.52%, T=8.069, p<0.01).

3. Patologjia e majës dhe e gjirit(10.7%), është veçmas e pranishme në muajin e parë të jetës së

Praxis Medica 48-1; 95-101 101

fëmijës,T=10.035,p<0.01,por edhe gjatë gjithë 3 mujorit të parë të jetës. ”Nuk pati gji”, (23.57%), ”ka zënë t’i japë me shishe” (10.65), ”vetë e la…” (7.1%) dhe “ përshtypja e nënës se nuk kishte mjaft gji” (5.11%), përbëjnë masën prej 47.71%, T=9.39, p<0.01, dallimi është signifikant në favor të ekzistimit të shkaktarëve ,efekti negativ i të cilëve do të mund të korrigjohej në mënyrë të konsiderueshme në rrethanat e qëndrimit pozitiv ndaj laktacionit.

4. Agalactio, 98,42.79, T=2.180, p<0.01, bën me dije se është mjaft i pranishëm në grupacionin moshor “ Fare në gji”.

5. Te “sëmundjet e fëmijës” në moshën 0-3 muaj nuk ka signifikantitet statistikor, ndërsa te “sëmundjet e nënës “është i pranishëm,T=1.798,p<0.05

LITERATURA:

1. Abramovic_Savic,Lj.,Hodjic- Popovic,Z.:Najcesci uzroci rane ablaktacije u nasoj sredini,Zbornik radova Jugoslovenskog simpozijuma o problemu ishrane u decjem uzrastu, Aleksinac, 1988.

2. Chaieka,M.,et col:L’ alimentation du nourrisson,Courrier, XVIII,3,1968. 3. Djuric,V. :Procena uticajnih faktora na laktaciju zene,Disertacija,Nis,1977. 4. Fanconi-Ëalgren :Udjbenik pedijatrije,Medicinska knjiga,Beograd-Zagreb,1976. 5. Jellife B.D.,Jellife,P. :Lactation,conception and the nutrition of the nursing mother and child,

The Journ.Ped.4,81,1972. 6. Kemal,J.and col.:Clinical,biochemical and experimental Studies on lactation, Am. J. Obs. Gyn.

1, 324, 1969. 7. Mardesic,D.,I sur.:Pedijatrija,Naucna knjiga ,Zagreb,2001. 8. Meyer,F.H.:Brest feeding in the United States,Clinical Pediatrics,7,12,1968. 9. Newton,N.,Newton,M.:Psychologic aspects of Lactation,The Neë Eng.Journal of Medecine, 37,

1179, 1967. 10. Osmani,I.,Peric,M.,Lazic,V. I sar.:Greske I posledice nepërkatësne ishrane u odojcadi lecene

tokom 1987 godine u Decijoj klinici Medicinskog fakulteta u Pristini,Zbornik radova Jugoslovenskog simpozijuma o problemu ishrane u decjem uzrastu,Aleksinac,1988.

11. Pansini,,K,Kapetanovic,T.,Nikpalj,B I sur.:Rezultati ispitivanja uzroka rane ablaktacije , AZMD, 2-3, Zagreb, 1973.

12. Raic,F., I sur.:Pedijatrijska gastroenterologija,Naklada lijevak,Zagreb,2002. 13. Tresohlova:Dojenje odojcadi u CSSR,Zbornik radova VI-Pedijatrijskih dani Nisa,1967. 14. 14.Ëaller,H.:The early of human milk and its reaction to the security of Lactation,The Lancet,

14, 53-56,1950. 15. Zergollern,Lj.i sur.:Pedijatrija,Zagreb,1994 16. Grobenski,J.:Dojenje,ITN,mars,2006. 17. Bebeci,D.:Pediatria,Tiranë,2005. 18. Filipovic,D.:Dodatna ishrana u dece u prvoj godini zivota,ITN,mars 2006. 19. Raporti i monitorimit të praktikave të ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve të vegjël në

Shqipëri,Tiranë,2003

Praxis Medica 48-1; 102- 107

102

PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT NËPËRMJET PARAMETRAVE TË NDRYSHËM KLINIKË DHE ELEKTROKARDIOGRAFIKË 1L. Kamberi, 1F. Hima, 1N. Rexhepaj, 2B. Krasniqi. 1Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Reparti i Kardiolog2Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Farmako

REZYME Shkalla e aritmive malinje (FV/TV) dhe e vdekshmërisë nga IAM është e lartë, në veçanti te ne. Disa të dhëna demografike dhe indekse të EKG janë të vlefshëm në stratifikim të të sëmurëve me IAM të rrezikuar për ngjarje negative: aritmi malinje dhe vdekje. Por ekzistojnë të dhëna kundërthënëse për rolin e intervalit QT dhe indekseve të derivuara nga ky interval si indikatorë të prognozës gjatë IAM. Qëllimi: Hulumtimi i faktorëve të ndryshëm të të sëmurëve me IAM si: mosha, gjinia, prezenca e diabetit melit, frekuenca kardiake, lokalizimi i infarktit, tensioni arterial si dhe disa parametra të derivuar nga EKG si intervali i QT, dispersioni i këtij intervali te grupe speciale të IAM (me HTA dhe me insuficiencë akute kardiake). Materiali dhe metoda:Janë analizuar të sëmurët të diagnostikuar me IAM (KNS-10 shifra I21). Është bërë analiza e 192 subjekteve nga të cilët 101 kanë qenë me IAM, kurse 91 të shëndoshë, të cilët kanë shërbyer si grup kontrolli. Në shqyrtim janë marrë të dhënat demografike me qëllim testimi të variacionit ndërmjet grupeve krahasuese si: mosha, gjinia dhe sëmundjet e mëparshme (hipertensioni arterial, diabeti melit dhe dislipidemitë). Është analizuar dispersioni i intervalit QT (QTd) në IAM i ndërlikuar me pamjaftueshmëri akute, të shkallëve të ndryshme, të zemrës dhe QTd me hipertension arterial krahasuar me ata pa HTA. Rezultatet: Mosha e shtyer, gjinia, diabeti janë vetëm disa nga faktorët përmes të cilëve mund të parashikohet ecuria e IAM. Konkluzionet: Mosha e shtyer, hipertensioni arterial, diabeti melit, gjinia janë faktorë që ndjeshëm ndikojnë në ecurinë e infarktit akut të miokardit. Dispersioni i intervalit QT vetëm në raste të insuficiencës së shprehur kardiake ka treguar dallim sinjifikant në rastin me dhe pa hipertension arterial nuk ka treguar dallim si dhe në rastin me insuficiencë më të lehtë kardiake akute. Fjalët kyçe: IAM, vdekshmëria.

INTROThe ramortalparticuand Epatientrisk fodeath. the rolethis intAIM Ofactorsdibetesblood ECG, sgroupsacute hMETHevaluaassessehealthyDemogwith tgroupsblood disperswith astudiedHypertREZUfew of AMI. CONCdiabeteconsidinfarctDisperheart fof patiwithoucase ofKey W

HYRJE

Infarkti akut i miokardit (IAM) paraqet zhvillim të shpejtë të nekrozës së miokardit që shkaktohet nga çrregullimi i shprehur i baraspeshës ndërmjet furnizimit dhe kërkesës

për okrupturëformimnë zvmioka

7

Praxis Medica 48-1; 102- 10

jisë logjisë

DUCTION te of malignant arrhythmias (VF/VT) and ity in patients that suffer AMI is high, larly in our region. Some demographic data CG indices are important in stratifying s with acute myocardial infarction at high r adverse effects: malignant arrhythmias and Though there are contradictions regarding of QT interval and the derived indices from

erval, as indicators of the prognosis of AMI. F THE STUDY: Investigation of different

in patients with AMI such as: age, gender, mellitus, heart rate, location of the infarct, pressure as well as few data derived from uch as QT interval, its disperssion in special of AMI (with high blood pressure and with eart failure). ODS: Patients diagnosed with AMI were

ted (KNS-10 code I21). 192 subjects were d, 101 of which sufferd AMI, while 91 were subjects, which served as a control group. raphic data were taken into consideration

he intention of testing variations between , such as: age, gender and prior disease (high

pressure, diabetes, dyslipidemia). QT sion interval (QTd) in AMI complicated cute heart failur of different degrees was as well as QTd in patients with Arterial ension compared to those without. LTS: Old age, gender, diabetes are only a the factors which can predict the outcome of

LUSIONS: Old age, high blood pressure, s, gender are features that influence

erably the outcome of acute myocardial ion. ssion of QT interval only in case of severe ailure showed significant difference. In case ents with arterial hypertension and the ones t, there were no differences as well as in the mild heart failure.

ords: AMI, Lethality.

sigjen të miokardit. Kjo është pasojë e s së pllakës aterosklerotike dhe e it të trombit në arterien koronare, që çon

ogëlimin e vaskularizimit të pjesës së rdit të ushqyer nga kjo arterie. 1

L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT 103

Vlerësimi i rrezikut konsiston në analizimin e të dhënave demografike, elektrokardiografike në seri, matjes së markerëve kardiakë në serum, monitorimit të të dhënave hemodinamike, testeve joinvazive, dhe në qoftë se është kryer, edhe i të dhënave nga kateterizimi kardiak. Disa faktorë demografikë dhe disa të dhëna anamnestike janë indikatorë të prognozës së keqe gjatë IAM ku përfshihen gjinia femërore,2 mosha e shtyer mbi 70 vjet,3 prezenca e diabetit melit, 4 angjina pektoris e mëparshme dhe infarkti i mëparshëm i miokardit. 5 Diabeti melit, në veçanti, rrit rrezikun e mortalitetit për tri deri katër herë.6 Kjo mund të jetë pasojë e aterosklerozës së shtuar ose karakteristikë tjetër e shkaktuar nga diabeti p.sh. madhësia e infarktit, 7 por që nuk është sqaruar dhe nuk njihet mirë.8 Po ashtu, edhe ata që e mbijetojnë IAM, por që vuajnë nga diabeti melit kanë ndërlikime më shumë, si angjinë postinfarktale, zgjerim të zonës së infarktuar dhe insuficiencë kardiake. 4

Rol të rëndësishëm për trajtim si dhe për prognozë te të sëmurët me IAM ka edhe prania ose mosprania e elevacionit të segmentit ST. Të sëmurët me elevacion të segmentit ST në më shumë derivacione si dhe me vlerë më të lartë të shumës së segmentit ST, kanë mortalitet më të lartë, në veçanti, kur infarkti është anterior.3 Veçoritë e tjera elektrokardiografike që flasin për prognozë të keqe janë: persistimi i depresionit të segmentit ST qoftë me formë horizontale ose me formë zbritëse, 9 dhëmbi Q patologjik në më shumë derivacione, infarkti inferior i shoqëruar me infarkt të ventrikulit të djathtë,10 depresioni i segmentit ST në derivacionet e përparme te të sëmurët me infarkt inferior, 11 12

Në periudhën pas IAM, të sëmurët janë të rrezikuar nga vdekja e papritur si pasojë e aritimive malinje në periudhën prej 1 deri në 2 vite. 13 Përdoren disa metoda për stratifikimin e të sëmurëve pas IAM-në lidhje me jostabilitetin elektrik, të cilët hyjnë në grupin me rrezik të lartë për vdekje të papritur:

- matja e dispersionit të intervalit QT (QTd), monitorimi me Holter për gjetjen e aritmive ventrikulare, testimi invaziv elektrofiziologjik,14 regjistrimi i EKG-së së mesatarizuar, të fragmentuar në zonën e infarktuar) dhe matja e variabilitetit të frekuencës kardiake ose vlerësimi i sensitivitetit barorefleksiv.15

Dispersioni i intervalit QT reflekton ndryshueshmëri lokale të ripolarizimit ventrikular. Rritja e heterogjenitetit të ripolarizimit ventrikular favorizon shfaqjen e aritmive malinje ventrikulare. Mënyra e matjes së rritjes së dispersionit të ripolarizimit është matja e dispersionit të QT.16 Në studimin e kryer nga Ciolli A. me bp. (101 të sëmurë) është analizuar dispersioni i intervalit QT te të sëmurët me IAM dhe relacioni me aritmitë malinje (TV/FV). Këta autorë kanë gjetur se dispersioni i QT: (1) rritet gjatë IAM; (2) arrin maksimumin në orët e hershme pas fillimit të simptomave; (3) zvogëlohet te të sëmurët e trajtuar me trombolitikë; (4) rritja shoqërohet me rritje të aritmive ventrikulare. Konkluzione të njejta parashtrojnë edhe autorët e tjerë. 17 Disa studime kanë treguar, se rritja e dispersionit të QT reflekton: aritmitë malinje dhe vdekjen e papritur; 18 aritmitë të induktuara nga medikamentet; 19 efikasitet të mjekimit të aritmive;19 hipertrofi të ventrikulit të majtë;20 ishkemi të miokardit; 21 infarkt akut të miokardit; 18 disbalans të elektroliteve;22 insuficiencë kongjestive kardiake; 23 sëmundje valvulare 24 dhe toksicitet të shkaktuar nga barnat.19 Këta të sëmurë kanë pasur rrezik më të lartë për aritmi malinje dhe për vdekshmëri. Në të gjtha këto raste QTd ka qenë parametër i mirë vlerësues. QËLLIMI I PUNIMIT 1. Analizimi i disa të dhënave demografike dhe i faktorëve të tjerë si: gjinia, mosha, duhani, lokalizimi i IAM, frekuenca kardiake dhe tensioni arterial sistolik në ecurinë e sëmundjes (IAM). 2. Përcaktimi i dallimeve të dispersionin të QT dhe QTcd brenda nëngrupit të paracaktuar me IAM dhe HTA dhe atij me IAM pa HTA. MATERIALI DHE METODA Janë analizuar të sëmurët të diagnostikuar me IAM (KNS-10 shifra I21). Është bërë analiza e 192 subjekteve nga të cilët 101 kanë qenë me IAM, kurse 91 të shëndoshë, të cilët kanë shërbyer si grup kontrolli. Në shqyrtim janë marrë të dhënat demografike me qëllim testimi të variacionit ndërmjet grupeve krahasuese si: mosha, gjinia dhe sëmundjet e mëparshme (hipertensioni arterial, diabeti melit dhe dislipidemitë). Është analizuar dispersioni i intervalit QT (QTd) në IAM i ndërlikuar me pamjaftueshmëri akute, të shkallëve të ndryshme, të zemrës dhe QTd me hipertension arterial krahasuar me ata pa HTA.

Praxis Medica 48-1; 102- 107

104

REZULTATET Në grupin me infarkt akut të miokardit (IAM) kanë qenë 101 të sëmurë, nga të cilët 74 (73.27%) meshkuj. Në grupin kontroll kanë qenë 91 të shëndoshë nga të cilët meshkuj kanë qenë 37 (40.66%). Mosha mesatare e të sëmurëve ka qenë 62 vite (62.05±10.52), ndërsa mosha mesatare në

grupin e personave të shëndoshëve 62 vite (61.87±10.26). Sa i përket moshës ndërmjet grupeve (grupit me IAM dhe grupit të shëndoshë) nuk ka pasur dallim sinjifikant në moshë (p>0.9) (Tab.1-diagramet 1 dhe 2).

Tab. 1. Të dhënat demografike të të ekzaminuarve Grupi me IAM Grupi kontroll n = 101 (%) n = 91 (%)

p

Të dhëna demografike Gjinia§

Meshkuj (M) 74 (73.27) 37 (40.66) Femra (F) 27 (26.73) 54 (59.34)

0.0001

Mosha Mosha mesatare ± SD 62.05 ± 10.52 61.87 ± 10.26 0.9 Mosha mesatare ± SD: (M) 60.53 ± 10.79 62.11± 10.09

(F) 66.22 ± 8.63 61.70 ± 10.46 0.11

§ ChiTesti = 20.87, p < 0.0001; Ttesti = 0.12, p > 0.9; MEAN (M vs. F): Ttesti = 2.73, p < 0.007; MEAN ( M vs. F): Ttesti = 0.186, p >0.85; MEAN (IAM vs. GK dhe gjinisë): F = 2.03, p > 0.11.

Në tab. 2 kemi prezantuar faktorët e rrezikut, muret e përfshira dhe dekursin e sëmundjes te të sëmurët me IAM. Pirja e duhanit si faktor rreziku, ka qenë më e shprehura me 54.46%, HTA 43.56%, diabeti melit 41.58%, dislipidemia 18.81%, SIZ i mëparshëm 17.82%. Përqindja e lokalizimit të infarktit te të sëmurët me IAM ka qenë: anterior 59%, inferior 59%, posterior 10%, lateral 55%, septal 56%, apikal

54%. Analiza e ecurisë së sëmundjes është bërë deri në numrin rendor 40 të të sëmurëve. Me exitus letalis kanë përfunduar 7/40 (17.5%), sa kanë qenë edhe me shok kardiogjen. Me aritmi malinje (FV/TV) kanë qenë 4/40 (10%).

Si faktor rreziku duhani ka qenë më së tepërmi prezent në grupin me ex. letalis me 15/21 (71.43%), DM 13 (61.9%), HTA 11 (52.38%), dislipidemi 3 (14.29%). Në mënyrë të veçantë kemi analizuar ndikimin e faktorëve të rrezikut në shkallën e vdekshmërisë. Shkalla e rrezikut për përfundim fatal të IAM ka qenë më e lartë te gjinia femërore (OR=1.12, 95% CI: 0.4 deri 3.4).

Kështu, rreziku relativ për vdekshmëri te gjinia femërore ka qenë 110% më i lartë krahasuar me gjininë mashkullore (RR=1.1), me rritje të rrezikut relativ për vdekje për 10% kur i sëmuri ka qenë i gjinisë femërore (RRR=-0.10). Mosha ka paraqitur një faktor të rëndësishëm, me ndikim sinjifikant në shkallën e vdekshmërisë. Përpjesa e rrezikut ka qenë 2.41, (OR=3.25, 95% CI=1.1 deri 9.3) Rreziku relativ për vdekshmëri është rritur për 141% kur mosha e të sëmurit ka qenë mbi 70 vj. (RRR=-1.41).

Tab. 2. IAM sipas faktorëve të rrezikut, murit të përfshirëme zonë të infarktuar dhe sipas ecurisë Grupi me IAM Historia n = 101 (%)

Diabet melit 42 (41.58) HTA 44 (43.56) Dislipidemi 19 (18.81) Duhan 55 (54.46) SIZ i mëparshëm 18 (17.82)

Diabeti melit ka shtuar vdekshmërinë – përpjesa e rrezikut është vlerësuar në 2.28, me shtim të rrezikut relativ prej 128% (Tab.3).

L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT 105

Tab. 3. Ndikimi i faktorëve të rrezikut në shkallën e vdekshmërisë

Faktorët e rrezikut për vdekshmëri RR RRR ARR AR(%) OR (95% CI) Gjinia (F vs. M) 1.1 -0.10 -0.02 8.78 1.12 (0.4 - 3.4) Mosha > 70 vj. 2.41 -1.41 -0.22 58.44 3.25 (1.1 - 9.3) DM 2.28 -1.28 -0.17 56.19 2.86 (1.0 - 7.9) HTA 1.43 -0.43 -0.07 29.82 1.57 (0.6 - 4.2) SIZ i mëparshëm 1.15 -0.15 -0.03 13.33 1.20 (0.4 - 3.6)

Lokalizimi i infarktit ANT vs. Inf 3.89 0.74 0.23 23.47 5.23

RR = Risk Ratio, RRR = Relativ Risk Reduction, ARR = Absolut Risk Reduction, AR% = Atributiv Risk, OR = Odds Ratio, CI = Confidence Interval.

K r a h a s i m i i t ë Q T d i t ë s ë m u r ë v e m e I A M :m e H T A d h e p a H T A

n u m r i i t ë s ë m u r ë v e

4 2 4 4 4 6 4 8 5 0 5 2 5 4 5 6 5 8

QTd

+/+

Dev

. St.

5 0

6 0

7 0

8 0

9 0

1 0 0

1 1 0

1 2 0

1 3 0

n r m e I A M d h e H T A k r a h a s u a r n r . m e I A M p a H T A

p = 0 . 7 0 7

K r a h a s i m i i g r . m e I A M :m e H T A d h e E x d h e m e H T A q ë k a m b i j e t u a r

X D a t a

5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5

QTd

+/-D

ev.S

t.

4 0

6 0

8 0

1 0 0

1 2 0

1 4 0

G r u p e t : H T A m e E x k r a h a s u a m e H T A q ë k a m b i j e t u a r

p = 0 . 3 7 8

Tab. nr. 4. Të dhënat tabelare e diagr. të mësipërm. Nr QTd St.dev p

HTA PO 44 89.3 34.1 0.707 JO 57 86.8 32.3

Insuficienca akute kardiake e vlerësuar me shkallën Killip 1 deri 4 ka treguar dallim josinjifikant në mes K1-K2; K1-K3 por, dallimi ka qenë sinjifikant në mes K1-K4.

Praxis Medica 48-1; 102- 107

106

Tab. nr. 5. Të dhënat tabelare e të

dhënave të mësipërme nr QTd St.Dev. Killip 1 59 93.4 32.1 2 20 84 36.1 3 7 85.4 20.6 4 15 72.4 33.8

DISKUTIMI Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) afërsisht 1.5 mil. njerëz vuajnë nga IAM në vit. Edhe pse përqindja e vdekjes nga IAM ka rënë për 30% në dekadën e fundit, prapëseprapë IAM mbetet patologji fatale për rreth 1/3 e të sëmurëve.1 Në Njësinë Koronare të Klinikës Interne në periudhën njëvjeçare (janar-dhjetor 2001) janë hospitalizuar 343 të sëmurë me IAM, nga të cilët kanë vdekur 66 (19.25%). Autorët Bueno H me bp. dhe Toefler me bp dhe autorë të tjerë konstatojnë se disa faktorë demografikë janë indikatorë të prognozës së keqe gjatë IAM ku përfshihen gjinia femërore dhe mosha e shtyer mbi 70 vjet. 2 3 Kjo vërtetohet edhe nga analiza e materialit tonë, ku konstatohet se rreziku relativ për vdekshmëri, në rast se i sëmuri është i gjinisë femërore, është

1.1, me reduktim relativ të rrezikut për -0.10 dhe odds ratio=1.12 që tregon se gjinia femërore per se paraqet faktor që ndjeshëm shton vdekshmërinë. Mosha e shtyer mbi 70 vjet është faktor edhe më i madh rreziku me rrezik relativ prej 2.41 me reduktim relativ të rrezikut prej -1.41 dhe me odds ratio prej 3.25. Diabeti melit, te të sëmurët me IAM, raportohet se rritë vdekshmërinë për 3 deri 4 herë. 4 5 6 Analiza e materialit të marrë në shqyrtim ka treguar se diabeti melit ka shtuar rrezikun relativ për 2.28 me OR=2.86. Analiza e materialit tonë ka treguar se dispersioni i intervalit QT (QTd) në rastin e IAM nuk ka treguar dallim sinjifikant te grupi me hipertension arterial krahasuar ma ata pa hipertension arterial si dhe brenda atyre me HTA

L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT 107

që kanë mbijetuar krahasuar me ata që nuk kanë mbijetuar. Po ashtu dispersioni i QT nuk ka qenë sinjifikant te të sëmurët me IAM pa insuficiencë akute kardiake krahasuar me ata me insuficiencë

të lehtë kardiake dhe të mesme por, sinjifikanca ka qenë e ndjeshme në mes të grupit me IAM pa insuficiencë kardiake krahasuar me ata me insuficiencë të shprehur- Killip 4.

L I T E R A T U R A 1. American Heart Association: Heart and Stroke Facts: 1996Statistical Supplement. Dallas, American Heart Association, 1996, pp. 1-23. 2. Bueno, H., Almazan, A., Lopez-Sendon, J. L.,et al: Influence of sex on the short-term outcome of elderly patients with a first acute myocardial infarction. Circulation 92:1133, 1995. 3. Fibrinolytic Therapy Trialists (FTT) Collaborative Group: Indications for fibrinolytic therapy in suspected acute myocardial infarction: Collaborative overview of early mortality and major morbidity results from all randomised trials of more than 1000 patients. Lancet 343:311, 1994. 4. Stone, P. H., Muller, J. E., Hartwell, T., et al.: The effect of diabetes mellitus on prognosis and serial left ventricular function after acute myocardial infarction: Contribution of both coronary disease and diastolic left ventricular dysfunction to the adverse prognosis. J. Am. Coll. Cardiol. 14:49, 1989. 5. DeBusk, R. F., Kraemer, H. C., and Nash, E.: Stepwise risk stratification soon after acute myocardial infarction. Am. J. Cardiol. 52:1161, 1983. 6. Smith, J. W., Marcus, F. I., Serokman, R., et al.: Prognosis of patients with diabetes mellitus after acute myocardial infarction. Am. J. Cardiol. 54:718, 1984. 7. Rennert, G., Saltz-Rennerts, H., Wanderman, K., et al.: Size of acute myocardial infarcts in patients with diabetes mellitus. Am. J. Cardiol. 55:1629, 1985. 8. Gwilt, D. J. G., Petri, M., Lewis, P. W., et al.: Myocardial infarct size and mortality in diabetic patients. Br. Heart J. 54:466, 1985. 9. Bates, E. R., Clemmensen, P. M., Califf, R. M., et al.: Precordial ST segment depression predicts a worse prognosis in inferior infarction despite reperfusion therapy: The Thrombolysis and Angioplasty in Myocardial Infarction (TAMI) Study Group. J. Am. Coll. Cardiol. 16:1538, 1990. 10. Kinch, J. W., and Ryan, T. J.: Right ventricular infarction. N. Engl. J. Med. 330:1211, 1994. 11. Mukharji, J., Murray, S., Lewis, S. E., et al.: Is anterior ST depression with acute transmural inferior infarction due to posterior infarction? J. Am. Coll. Cardiol. 4:28, 1984. 12. Wong, C. K., Freedman, S. B., Bautovich, G., et al.: Mechanism and significance of precordial ST-segment depression during inferior wall acute myocardial infarction associated with severe narrowing of the dominant right coronary artery. Am. J. Cardiol. 71:1025, 1993. 13. Moss, A. J., Davis, H. T., DeCamilla, J., et al.: Ventricular ectopic beats and their relation to sudden and nonsudden cardiac death after myocardial infarction. Circulation 60:998, 1979. 14. Richards, D. A., Byth, K., Ross, D. L., et al.: What is the best predictor of spontaneous ventricular tachycardia and sudden death after myocardial infarction? Circulation 83:756, 1991 15. McClements, B. M., Adgey, A. A.: Value of signal-averaged electrocardiography, radionuclide ventriculography, Holter monitoring and clinical variables for prediction of arrhythmic events in survivors of acute myocardial infarction in the thrombolytic era. J. Am. Coll. Cardiol. 21:1419, 1993. 16. Ciolli A, Di Lorenzo M, Bevilacqua U, Lo sardo G, tripi M, Fidati R, Palamara A. QT dispersion and early risk during acute myocardial infarction. G Ital Cardiol 1999 Dec; 29(12): 1438-44 17. Paventi S, Bevilacqua U, Parafati MA, Di Luzio E, Rossi F, Pellicioni PR. QT dispersion and early arrhythmic risk during acute myocardial infarction. Angiology 1999 Mar;50(3):209-15. 18. Perkiomaki JS, Koistinen MJ, Yli-Mayry S, Huikuri HV. Dispersion of QT interval in patients with and without susceptibility to ventricular tachyarrhthmias after previous myocardial infarction. J Am Coll Cardiol 1995;26:174-179. 19. van de Loo A, Klingenheben T, Hohnloser SH. Amiodarone therapy after sotalol-induced torsadespointes: prolonged QT interval and QT dispersion in differentiation of pro-arrhythmic effects Zeitschrift fur Kardiologie 1994;83:887-890. 20. Buja G, Miorelli M, Turrini P, Melacini P, Nava A. Comparison of QT dispersion in hypertrophic cardiomyopathy between patients with and without ventricular arrhythmias and sudden death. Am J Cardiol 1993;72:973-976. 21. Zareba W, Moss AJ, Le Cessie S. Dispersion of ventricular repolarization and arrhythmic cardiac death in coronary artery disease. Am J Cardiol 1994;74:550-553 22. Yelamanchi VP, Molnar J, Ranade V, Somberg JC. Influence of electrolit abnormalities on interlead variability of ventricular repolarization times in 12-lead ECG. Am J Ther 2001;8:117-122. 23. Barr CS, Naas A, Freeman M, Lang CC, Struthers AD. QT dispersion and sudden unexpected deat in chronic heart failure. Lancet 1994; 343:327-329. 24. Tieleman RG, Crijns HJ, Wiesfeld AC, Posma J, Hamer HP, Lie KI. Increased dispersion of refractoiness in the absence of QT prolongation in patients with mitral valve prolapse and ventricular arrhythmias. Br Heart J 1995; 73:37-40.

Praxis Medica 48-1; 108-110 108

OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE S. Sllamniku, A. Pustina, C. Bytyçi, F. Morina, B. Ibrahimi, A. TolKlinika Ortopedike e Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë

ABSTRAKTI Osteoid osteoma si tumor beninj përbën 11-12% të të gjithë tumoreve beninje të eshtrave. Përbëhet prej nidusit i cili është me diametër deri 10 mm dhe indit ashtëror sklerotik që e rrethon. Simptomë karakteristike është dhimbja persistente e cila keqësohet gjatë natës. Trajtohet në mënyrë konservative dhe kirurgjike. Qëllim i këtij punimi është të tregojë për rëndësinë e intervenimit kirurgjik përkatës. Janë përfshirë 22 pacientë të trajtuar në Klinikën Ortopedike të Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë në periudhën janar 2002 dhjetor 2004. Prej tyre 13 (59.09%) janë meshkuj, kurse 9 (40.09%) janë femra të moshës 1.5 deri 49 vjeç. Të gjithë pacientët pas intervenimit kirurgjik me bllok resekcion dhe kyretazhë kanë pasur tërheqje të dhembjes përveç njërit te i cili është reintervenuar për shkak të mosënjanimit parësor të plotë të nidusit. Intervenimi përkatës kirurgjik me largimin e nidusit trajton definitivisht Osteoid osteomën. Flajët bosht: Osteoid osteoma, trajtimi kirurgjik, nidusi

SUMMARY Osteoid osteo12% of all beless than 10sclerotic boneis persistent Treatment is of this paper surgical treatmtreated in ormedical schoDecember 20(59.09%) andfrom 1.5 to 4intervention whad withdrawreinterventioncomplete exciwith nidus remosteoma. Key words: Onidus

HYRJE Osteoid osteoma është tumor beninj dhe përmban nidusin me diametër më të vogël se 1 cm të rrethuar prej indit të dendur ashtëror sklerotik. Paraqitet në 11 – 12 % të rasteve të të gjitha tumoreve beninje të eshtrave. Meshkujt janë të atakuar më shpesh se femrat dhe atë në raportin 2 : 1. Kurse shumica e të sëmurëve janë nën moshën 30 vjeçare (1, 2). Simptomë karakteristike e sëmundjes është dhimbja e mërzitshme e cila keqësohet gjatë natës. Kjo dhimbje mendohet të jetë për shkak të lirimit të prostaglandineve që krijohen në nidus (2). Edema dhe rritja e ndjeshmërisë janë po ashtu prezente, kurse skuqja dhe temperatura e rritur lokale nuk janë karakteristike. Analizat laboratorike të gjakut si dhe ato të urinës janë normale. Në pamje makroskopike nidusi ka ngjyrë të kuqe dhe i rrethuar me asht të dendur të bardhë të krijuar prej disa kanaleve, osteoblasteve dhe shtresave të holla të osteoidit. Në shumicën e rasteve janë të lokalizuara në metafizë dhe diafizë të eshtrave të gjata ( 73%), boshtit kurrizor (14%), dhe shuplakës e shputës (12%) (6). Zakonisht paraqiten në korteks, kanal medular ose në rajonin subperiostal. Diagnostikimi i osteoid osteomës bëhet përmes testit të Aspirinës ,

radiografisë kompjuterizua(MRI), scintigtë Doplerit ((10). Në diosteoblastomaosteomieliti Sëmundja emetastazat aneurizmatikesinoviti jospintraartikulareosteoid osteome anë të Aspër një periudtë osifikohet mënjanimit kreseksionit perkutane pëminuta. Gjetjmënyrë intrao4 mg/kg 4 hdhe përdorim6, 7, 8, 9. 10,

Praxis Medica 48-1; 108-110

aj, D. Xhigoli

ma as benign tumor accounts 11-nign bone tumors. It contents nidus mm in diameter surrounded by tissue. The characteristic symptom pain which make worse night.

conservative and surgical. Tha aim is to show importance of adequate ent. There are included 22 patients

thopedic departement of Prishtina ol in period from January 2002 to 04. Amongst them, males are 13 females 9 (40.9%). They range 9 years. All patients after surgical ith block resection and curretage al of pain except one who had because of primarily failed nidus sion. Surgical adequate intervention

oval definitevely medicate osteoid

steoid osteoma, surgical treatment,

native, tomografisë së r (CT), rezonancës magnetike rafisë së eshtrave, ultrazërit me anë ECHO Doppler) dhe angiografisë agnozë diferenciale bëjnë pjesë: , osteoma, abscesi i Brodit, sklerotizans, sarcoma Ewing,

Perthesit, nekroza avaskulare, ashtërore, limfoma, cistat

, stres frakturat , artriti infektiv, ecifik ( tek osteoid osteoma ) dhe sifilizi (2, 4). Trajtimi i mës bëhet në mënyrë konservative pirinës ose analgjetikëve josteroidë hë 2 – 4 vjet derisa nidusi plotësisht (mënjanon intervenimin kirurgjik), irurgjik të nidusit me anë të bllok dhe kiretazhës, radioterapisë

rmes temperaturës 90º për 60 a e nidusit mund të lehtësohet në perative me marrje të tetraciklineve erë në ditë, 2 ditë para operimit si të llambës fluorescente (2, 3, 4, 5, 11).

S. Sllamniku: OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE 109

QËLLIMI Qëllim i këtij punimi është të tregojë për rëndësinë e intervenimit kirurgjik përkatës me mënjanim të nidusit ashtu që të mos kemi recidiv të sëmundjes.

MATERIALI DHE METODAT Në këtë punim janë përfshirë 22 të sëmurë të trajtuar në Klinikën Ortopedike të Qendrës Klinike Universitare të Prishtinës në periudhën janar 2002 dhjetor 2004. Prej tyre meshkuj kanë qenë 13 ose 59.09 % dhe femra 9 ose 40.9 % të moshës prej 1.5 deri 49 vjeç, me lokalizim në eshtra të ndryshëm (Tbl. 1.).

Tabela 1. Lokalizimi i osteoid osteomës Lokalizimi Tibia Femuri Humerusi Fibula Gjithsej

Metafiza 7(31.81 %) 6(27.27%) 3(13.63 %) 3(13.63 %) 19(86.36 %) Diafiza 2(9.09 %) - 1(4.54 %) - 3(13.63 %) Gjithsej 9(40.9 %) 6(27.27 %) 4(18.18 %) 3(13.63%) 22(100 %)

Simptomë kryesore e këtyre pacientëve ka qenë dhembja gjatë ditës e ndonjëherë e keqësuar edhe gjatë natës. Trajtimi është bërë përmes

intervenimit kirurgjik, bllok reseksionit ashtëror dhe kiretimit në anestezi të përgjithshme (Foto 1. dhe Tbl. 2.).

Foto 1. Largimi i nidusit përmes intervenimit kirurgjik Të gjithë të sëmurët pas intervenimit kirurgjik janë trajtuar me mosngarkesë, ngarkesë të pjesshme ose kufizim të aktiviteteve për 2 – 6 javë. Te asnjë rast nuk është përdorur grafti ashtëror ose fiksimi i brendshëm. Diagnostikimi është bërë përmes testit të Aspirinës, radiografisë dhe tomografisë së kompjuterizuar (CT) REZULTATET Bllok resekcioni ashtëror është përdorur për të trajtuar 16 të sëmurë ose 72.72 % dhe kiretimi i ashtit sklerotik rrethues me mënjanim të nidusit te 6 të sëmurë ose 27.27 %. Një i sëmurë ka pasur reintervenim për shkak se fillimisht ka dështuar mënjanimi i plotë i nidusit. Te ky rast gjatë intervenimit kirurgjik kemi menduar se kemi të bëjmë me osteomielit sklerotizans. Te një pacient kemi pasur rezultat të ekzaminimit

histopatologjik të gabuar në favor të Sarkomës Ewing. Te të gjithë pacientët e tjerë kemi pasur tërheqje të dhembjes, duke përfshirë edhe rastin ku kemi kryer riintervenimin kirurgjik.

Tabela 2. Trajtimi kirurgjik i Osteoid osteomës Kiretimi Blok resekcioni

ashtëror Gjithsej

6 (27.27 %) 16 (72.72 %) 22 (100 %)

DISKUTIMI Ky tumor përbën rreth 5 % të të gjitha tumoreve parësore të eshtrave. Incidenca më e lartë është në dekadën e dytë. Sipas literaturës lokalizimi më i shpeshtë është në pjesën proksimale të femurit, kurse në këtë punim është në pjesën proksimale të tibies. Nëse lokalizimi është afër nyjës mund të paraqitet edema dhe shtangimi i nyjës. Dhembja e cila si veçori e këtij tumori shpeshherë gjatë natës keqësohet, por me marrjen e salicilateve zvogëlohet (testi i Aspirinës është pozitiv). Ka disa raportime të paraqitjes së osteoid osteomës pa dhembje (2). Te fëmijët mund të paraqitet mbërritja dhe defomitetet këndore të eshtrave. Nuk janë shënuar raste të transformimit malinj të këtij tumori. Kurse janë raportuar raste të rralla të paraqitjes së sërishme edhe pas ekscizionit komplet të këtij tumori (1, 11). Gjatë viteve kemi pasur rritje të numrit të të sëmurëve gjë që është paraqitur në grafikun 1.

Praxis Medica 48-1; 108-110 2

Nën moshën 30 vjeçare kanë qenë 80 % të të sëmurëve, kurse raporti i meshkujve ndaj femrave ka qenë 1.5 : 1 që përputhet me të dhënat e literaturës. Të trajtuar kemi pasur pacientë të

moshës 1.5, 3 dhe 49 vjeç të cilët përshkruhen rrallë në literature (7). Grafiku 1. Numri i pacientëve gjatë iteve

710

52002

2003

2004

Vite

t

Numri

PËRFUNDIM

1. Intervenimi kirurgjik përkatës me mënjanim të nidusit përfundimisht e shëron osteoid osteomën,

2. Lokalizimi i nidusit gjatë intervenimit kirurgjik është i domosdoshëm,

3. Aplikimi i graftit ashtëror dhe fiksimi i brendshëm pas intervenimit kirurgjik nuk është i domosdoshëm,

4. Dhembja si simptomë karakteristike pas mënjanimit të nidusit humbet.

5. Bllok reseksioni ashtëror ka qenë metodë e zgjedhur operative,

6. Tumori më së paku është lokalizuar në diafizën e eshtrave.

LITERATURA

1. A. H. Crenshaw. Campbell’s Operative Orthopedics, ninth edition, St louis: The C.V. Mosby Company, 2003; 754 - 6

2. Harry B Skinner. Current diagnosis & treatment in Orthopedics, second edition. New York: Lange medical books / Mc Graw Hill, 2000; 260 – 1

3. JA Black, RK Levick, and WJ Sharrard. Osteoid osteoma and benign osteoblastoma in childhood. Arch. Dis. Child., Jun 1979; 54: 459 - 464.

4. Bremer R et al. Benign bone tumors in the growth years – osteoid osteoma and osteoblastoma. Orthopade. German.1995 Feb; 24 (1): 24 – 8

5. Goldberg VM, Jacobs B. Osteoid osteoma of the hip in children. Clin Orthop Relat Res. 1975 Jan – Feb; (106): 41 – 7

6. Greenspan A. Benign bone forming lesions: osteoma, osteoid osteoma and osteoblastoma. Clinical, imaging, pathologic and differential considerations. Skeletal radiol. 1993 Oct; 2 2(7): 485 – 500

7. Thiagarajan P et al. Oseoid osteoma in a three – year- old child – a case report. Ann Acad med Singapore. 1996 Sep; 25 (5): 769 – 70

8. Davidson RS et al. Nondiaphyseal osteoid osteomas in the pediatric patient. Clin Orthop Relat Res. 1989 Jun; (243): 230 – 4

9. Bhat I et al. Unusual presentation of osteoid osteoma mimicking osteomyelitis in a 27 month old infant. Ped Radiol. 2003 Jun: 33 (6): 425 –8

10. Thompson GH et al. Magnetic resonance imaging of an osteoid osteoma of the proximal femur: a potentially confusing appearance. J Ped Orth. 1990 Nov – Dec; 10 (6): 800 – 4 11 Pikoulas C et al. Unusually located osteoid osteomas. Eur J Radiol. 1995 Jul; 20 (2) : 120 - 5 12. Walker AP. The presenation, diagnosis and treatment of cervical osteoid osteoma. Postgrad

Med J. 1980 Oct; 56 (660): 724 -9

Praxis Medica 48-1; 111-115 111

STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT NЁ DY FORMULIME TЁ NDRYSHME NЁ TRAJTЁ SHURUPI B. Abdullahu Fakulteti i Mjekësisë, Dega e Farmacisë, Universiteti i PrishtinëREZIME Në këtë punim kemi prezantuar rezultatet eksprimentale për qëndrueshmërinë e paracetamolit në formulime të ndryshme në trajtë shurupi. Kampionet e shurupit të paracetamolit në përqendrim 2,5% (125mg/5ml) u ruajtën në temperaturë të mjedisit për një periudhë gjashtë mujore dhe u mbikëqyrën me kujdes ndryshimet e mundshme organoleptike (për ngjyrë, erë, kristalizim sheqeri, etj). Ndërsa menjëherë pas përgatitjes dhe në intervale një mujore u përcaktua përmbajtja e paracetamolit më anën e metodës spektrofotometrike. Kampionet e shurupit nuk patën ndryshime organoleptike, ndërsa përmbajtja e paracetamolit të analizuar është plotësisht brenda kërkesave që parashtron literatura farmaceutike zyrtare (EP, USP, BP). Fjalët bosht: paracetamoli, qëndrueshmëria, spektrofotometria,.

ABSTRIn this been gparacetasyrup. concentstored iof 6 (siorganolcolor, Whereain the paracetaspectropdid not content the repharmaKey wospectrop

HYRJE • Paracetamoli është rrjedhës i para-

aminofenolit dhe në këtë grup bëjnë pjesë barna që janë përdorë gjerësisht dhe për një kohë të gjatë si analgjetikë dhe antipiretikë siç janë p.sh. Acetanilidi dhe Fenacetina, por që prej vitesh janë hequr nga përdorimi për shkak se japin efekte të shumta anësore.

• Paracetamoli (N-acetil-p-aminofenoli) është përdorur për herë të parë në mjekësi nga Von Mering me 1893. Megjithatë ai fitoi

popuzbuluveprfenac

• SintetashmKleePhar[16].

MATERIALI DHE METODAT Për realizimin e studimit tonë janë marrë në përdorim lëndë të para (paracetamol dhe lëndë ndihmëse), të cilat i përmbushin kërkesat e literaturës zyrtare të specialitetit (EP, BP, USP).

Analiza përfundispektrofo

Praxis Medica 48-1; 111-115

s ACT

work activity experimental results have ain on the study of stability of mol in different formulation in form of Samples of paracetamol syrup with ration 2.5% (125mg/5ml) has been n environmental temperature for period x month) and observed with caution for eptic possible changes (changes in smell, sugar crystallization etc).

s, immediately after the preparation and intervals of one month content of molit has been determined with hotometric method. Samples of syrup had any organoleptic changes, whereas of analyzed paracetmol it’s fully under quirements applied from official

ceutical literature (EP, USP, BP). rds: paracetamol, stability, hotometry.

llaritet vetëm në vitin 1949, pasi u a se përbënte metabolitin kryesor

ues, si të acetanilidit, ashtu edhe të etinës. za e paracetamolit trajtohet në tekstin ë klasik, të dy autorëve gjermanë A.

man dhe J. Engel me titull: mazeutische Wirkstoffe, Stuttgart 1988

e paracetamolit dhe produktit

mtar (shurupit) është bërë me metodën tometrike, në zonën ultra-vjollce (UV).

B. Abdullahu: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT

112

REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE Nga 6 (gjashtë) formulime të hulumtuara në literaturën e specialitetit, ne eksperimentuam

vetëm dy prej tyre, që i menduam si më të përshtatshmet nga çdo pikëpamje dhe që jepen më poshtë në (formulimet 1 dhe 2).

Formulimi 1. Paracetamol 25 g Glicerine 200g Propilenglikol 100 g Alkool 100 g Nipagine 0.9 g Nipazol 0.1 g Fosfat natriumi monobazik (NaH2PO42H2O)

15 g

Fosfat natriumi bibazik (Na2HPO4)

2.5 g

Sheqer 300 g Ujë i distiluar deri në 1000 mL

Formulimi 2. Paracetamol 25 g Alkool 357 mL Sorbitol 100 g Glicerine (85%) 450 g Nipagine 0.8 g Nipazol 0.2 g Sakarinate natriumi 0.2 g Ujë i distiluar deri ne 1000 mL Paracetamol 25 g

• Mostrat e shurupit të paracetamolit 2.5%

(125mg/ 5mL) të përgatitura nga ana jonë, sipas dy formulimeve të mësipërme (Formulimi 1 dhe 2) janë analizuar për sa i përket ndryshimit të veçorive organoleptike (ndryshimet e mundshme të ngjyrës, erës, tejdukshmërisë, fundërrimit etj.) si dhe qëndrueshmërisë kimike (ulja e përmbajtjes së paracetamolit).

• Të dy mostrat e shurupit të paracetamolit 2.5% i kemi ndjekur gati çdo ditë për sa i përket ndryshimit të veçorive organoleptike, ndërsa në intervale mujore është analizuar përmbajtja e paracetamolit.

• Ekzaminimi i kujdesshëm i të dy mostrave të shurupit për një periudhë 6 mujore tregoi se në to nuk u vërejt asnjë ndryshim i veçorive organoleptike. Rezultatet e analizave për përmbajtjen e paracetamolit në dy formulimet e ndryshme (1 dhe 2), menjëherë pas përgatitjes dhe në intervale mujore paraqitet në pasqyrat e mëposhtme. Këto rezultate përfaqësojnë mesataren aritmetike të 3 përcaktimeve.

PASQYRA 1:

Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit (në përqindje), në dy formulime të ndryshme të shurupit (2.5%) (menjëherë pas përgatitjes).

Rezultatet e paraqitura në pasqyrën e mësipërme tregojnë se: përmbajtja e paracetamolit në dy formulimet është brenda normave të parashikuara, çka tregon se janë respektuar me përpikëri të dyja formulimet (1 dhe 2).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

24.78 0.3545 1.43

24.88 0.478 1.92

PASQYRA 2:

Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit (në përqindje), në dy formulime të ndryshme të shurupit (2.5%) (1muaj pas përgatitjes).

Përcaktimi i përmbajtjes së paracetamolit në dy formulimet e ndryshme të shurupit (formulimet 1 dhe 2), një muaj pas

përgatitjes dhe që paraqiten në pasqyrën 2, tregon fare qartë se nuk ka asnjë për ndryshim të përmbajtjes së paracetamolit në këto dy formulime.

Praxis Medica 48-1; 111-115 113

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

25.05 0.327 1.306

25.02 0.387 1.546

PASQYRA 3: Rezultatet e përpunimit statistikor të të

dhënave për përmbajtjen e paracetamolit,

në dy formulime të ndryshme të shurupit (25mg/mL) (2 muaj pas përgatitjes).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

25.08 0.285 1.14

24.97 0.497 1.99

PASQYRA 4:

Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit,

në dy formulime të ndryshme të shurupit (25mg/mL) (3 muaj pas përgatitjes).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

24.98 0.33 1.33

25.015 0.452 1.81

PASQYRA 5:

Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit,

në dy formulime të ndryshme të shurupit (25mg/mL) (4 muaj pas përgatitjes).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

25.078 0.318 1.27

25.081 0.445 1.77

PASQYRA 6:

• Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit, në dy formulime të ndryshme të shurupit (25mg/mL) (5 muaj pas përgatitjes).

• Edhe rezultatet e përftuara nga përcaktimi spektrofotometrik i paracetamolit në dy formulimet e ndryshme të shurupit (25mg/ml), 2 muaj, 3 muaj, 4 muaj dhe 5 muaj pas përgatitjes dhe që paraqiten përkatësisht në pasqyrat 3, 4, 5 dhe 6,

tregojnë se përmbajtja e lëndës vepruese (paracetamolit) nuk ka pësuar asnjë ndryshim, çka tregon më së miri, se të dy formulimet e propozuara dhe të përgatitura nga ana jonë i përmbushin plotësisht kërkesat e literaturës së specialitetit.

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

25.075 0.422 1.68

24.89 0.45 1.803

B. Abdullahu: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT

114

PASQYRA 7:

Rezultatet e përpunimit statistikor të të dhënave për përmbajtjen e paracetamolit, në

dy formulime të ndryshme të shurupit (25mg/mL) (6 muaj pas përgatitjes).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) Shmangia standarde (σ) Koefic. Variac. (CV%)

25.063 0.367 1.464

25.07 0.405 1.62

Duke analizuar rezultatet e përmbajtjes së

paracetamolit në dy formulimet e ndryshme të shurupit (25mg/mL; formulimet 1 dhe 2), 6 muaj pas përgatitjes arrijmë në përfundimin se edhe pas kësaj periudhe ruajtjeje, formulimet e propozuara dhe të përgatitura nga ana jonë, nuk kanë ndonjë ndryshim në përqendrimin e paracetamolit.

Është fakt i mirënjohur që përgatesat industriale duhet të kenë afat ruajtjeje (afat përdorimi, afat vlefshmërie) së paku 24 muaj, por afati kohor për këtë temë magjistrature prej 6 muajsh është plotësisht i mjaftueshëm për të krijuar një mendim për qëndrueshmërinë e lëndëve vepruese në përgatesat e ndryshme farmaceutike, përkatësisht të paracetamolit në shurup.

Nga ana tjetër jemi të bindur se edhe pas kalimit të afatit 6 mujor të ruajtjes, përmbajtja e paracetamolit vështirë mund të pësojë ulje. Veç kësaj dihet se edhe në qoftë se përmbajtja e lëndës vepruese ulet me 10% (arrin vlerën 90% të përmbajtjes fillestare, apo të vlerës nominale të deklaruar në etiketë) përgatesat farmaceutike konsiderohen të qëndrueshme dhe praktikisht të përdorshme [ 7 ]. Në rastin tonë shurupi i paracetamolit mund të konsiderohet i qëndrueshëm dhe rrjedhimisht i lejuar ligjërisht për t’u përdorur, edhe sikur përmbajtja e paracetamolit të jetë jo 25mg/ml, por 22.5mg/mL.

Për saktësinë e metodës analitike të zbatuar nga ana jonë, veç vlerave të shmangies standarde flasin edhe vlerat e njësuara të koeficientit të variacionit të dhëna në pasqyrat e mësipërme (pasqyrat 1,2,3,4,5,6 dhe 7). Dihet se ky tregues statistikor (koeficienti i variacionit) vlerëson shkallën e ndryshueshmërisë së vlerave të rezultateve të analizës, në disa prova të përsëritura. Sa më e vogël të jetë vlera e tij, aq më i vogël është edhe ndryshimi i rezultateve të analizës të përsëritur në disa mostra paralele, pra aq më të besueshme janë edhe këto rezultate [ 9, 18, 22 ]. Në rastin tonë ky koeficient luhatet nga 1.14% deri në 1.68%, me një vlerë mesatare 1,374%.

Siç shihet vlera e këtij koeficienti është relativisht e vogël, çka do të thotë se ndryshueshmëria e rezultateve të analizës nga një mostër në tjetrën është pothuajse e papërfillshme.

Për sa u përket dy formulimeve të studiuara nga ana jonë (formulimet 1 dhe 2) mendojmë se formulimi 1 është më i përshtatshëm për t’u zbatuar në praktikë, sepse ka një kosto më të ulët se formulimi tjetër, një pH të stabilizuar me anën e sistemit buferik fosfatik (përzierje e fosfatit monobazik me fosfatin bibazik) dhe një shije mjaft të pëlqyeshme dhe pra të pranueshme nga ana e fëmijëve.

PЁRFUNDIME

1. Kampionet e përgatitura u ruajtën në kushte të përshtatshme, sipas rekomandimeve të literaturës së specialitetit (EP, BP, USP).

2. Kampionet e shurupeve u ndoqën çdo ditë, për 6 muaj për sa u përket ndryshimeve të mundshme organoleptike (ngjyrë, tejdukshmëri, erë, shije) dhe u analizuan për sa i përket identifikimit të lëndës vepruese dhe përcaktimit sasior të kësaj lënde,

Praxis Medica 48-1; 111-115 115

menjëherë pas përgatitjes dhe pastaj në intervale mujore.

3. Paracetamoli në përgatesat tona (në shurup) u identifikua dhe u përcaktua nga ana sasiore sipas metodikave që përshkruhen në literaturën farmaceutike zyrtare, duke bërë përndryshimet e duhura.

4. Metoda spektrofotometrike e zbatuar nga ana jonë për përcaktimin e përmbajtjes së paracetamolit, në dy formulimet e ndryshme të shurupit rezultoi precize, ashtu siç u vërtetua edhe nga përpunimi i treguesve statistikorë (shmangia standarde dhe koeficienti i variacionit, të cilat karakterizohen nga vlera mjaft të ulëta).

5. Shurupet e përgatitura sipas të dy formulimeve rezultuan të qëndrueshme për sa u përket veçorive organoleptike, të cilat

edhe me kalimin e kohës (të paktën 6 muaj) nuk pësuan asnjë ndryshim.

6. Përmbajtja e paracetamolit në të dy formulimet e shurupit të eksperimentuar nga ana jonë, nuk pësoi asnjë përndryshim edhe pas një afati kohor ruajtjeje prej 6 muajsh, çka tregon se këto dy formulime janë të përshtatshme për t’u zbatuar në praktikën farmaceutike të përgatitjes së formave farmaceutike.

7. Nga dy formulimet e eksperimentuara nga ana jonë, mendojmë se formulimi 5 është më i përshtatshëm për t’u zbatuar në praktikën e përditshme, sepse ka një kosto më të ulët, një pH të stabilizuar dhe një shije mjaft të pëlqyeshme dhe rrjedhimisht të pranueshme në praktikën pediatrike.

LITERATURA

1. Bennett, D.R. et al.: “General Analgesics” në Drug Evaluations, 6th ed. W.B. Saunders Company 1986, f.73.

2. British Pharmacopoeia 2001, f.341. 3. Durrësi S: Komunikim personal. Prishtinë, shtator 2003. 4. Dhimitri, R.: Statistika matematike në kimi, Tiranë 1980, f.95. 5. European Pharmacopeia 1997, f.1141. 6. Farmacopea Ufficiale della Republica Italiana XI, 2001, f.1001. 7. Farmacopea Romana ed. X-A. Editura Medicala 1993, f.372, 446, 728, 801, 832, 834. 8. Koshy, K,T., Lach, J.L.: J.Pharm. Sci., 1961, 50(2), 113 – 115, cituar nga The

Pharmaceutical Codex (Lund, W.ed). The Pharmaceutical Press 1994, f. 989. 9. Kume, K.: Metodat e statistikës matematike në zootekni. Tiranë 1977, f.108. 10. Martindale. The Complete Drug Reference. 32nd ed. The Pharmaceutical Press 1999,

f.72. 11. Massart, D. et al.: Evaluation and Optimization of Laboratory Methods and Analytical

Procedure. New York 1978, f.58. 12. United (The) States Pharmacopoeia XXIV, 2000, f.49.

Praxis Medica 48-1; 116-120 116 DILATIMI ME BALONËË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE

(Prezantim rasti) B. Gjikolli, B. Haxhihasanoviq, F. Dalagija, F. Gavrankapetanoviq, H. Ymeri, Xh. Osmani, V. Gashi, A. Bjorn, H. Klingenstierna.

ABSTRAKTI Me 03.01.2005 për herë të parë në Kosovë, (në Q.R.I.Z.) në Prishtinë u realizua një procedurë radiologjike minimale invasive terapeutike e trajtimit të ndryshimeve intra-arteriale pa intervenim kirurgjik. Procedura u realizua në bashkëpunim me ekspertë nga QKU në Sarajevë. Pacientja 56 vjeçare, me diabet tipi 1, me ndryshime gangrenoze në shputën e majtë. Ka dhembje në qetësi në shputën e majtë, ndryshime të theksuara aterosklerotike dhe kalcifikime në tërë vaskulaturën e të dy gjymtyrëve të poshtme më shumë të shprehur në anën e majtë deri në subokluzione si dhe të shprehura në pjesën distale të aortës abdominale – diagnostifikuar pesë ditë më parë me angjiografi digjitale subtraksionale (ADS) diagnostike. Gjatë procedurës intervente radiologjike është aritur rekanalizimi subintimal i qëllimtë dhe dilatimi me balonëë i arteries popliteale të majtë, dilatimi me balonëë i subokluzionit dhe stenozave përgjatë arteries femorale sipërfaqësore dhe asaj femorale të përbashkët të majtë dhe është vendosur stenti i vetëzgjerueshëm në arterien iliake të jashtme me dimensione 9x60 mm. Zgjerimi me balonë në nivelet e lartpërmendura është dashur të përsëritet disa herë në mënyrë që të arrihet zgjerimi sa më i madh i mundur i arterieve të trajtuara duke kontrolluar çdo herë rezultatin me ADS kontrolluese. Intervenimet e realizuara përmirësuan qarkullimin e gjakut në këmbën e majtë pa pasur ndërlikime as gjatë e as pas realizimit të procedurës. Fjalët kyçe: rikanalizimi i qëllimtë subintimal, dilatimi me balonë, stenti i vetëzgjerueshëm.

SUMMARY On January 03, 2005 forQRIZ Prishtinë) an cotherapeutic radiological during which intra-artewithout surgical procedcooperation with expert f56 years old, diabetes changes in her left foot. in her left foot with changes and heavy calciof both legs more expresub-occlusion, and chanaorta, diagnosed five digital subtraction angiearlier. During the procedure, intentional suballoon dilatation of lefballoon dilatation of salong the left femoral expandable stent implantmm in the left externBecause of heavy atherdilatation of above mentiseveral time in order highest possible dilatatiotimes this was checkedperformed procedures imleft leg and there were nafter realization of the prIndex terms: intentionalballoon dilation, self-exp

HYRJE Sëmundjet stenotike-okluzive të enëve të gjakut të ekstremiteteve janë patologji që në botë trajtohen në radhë të parë me procedura jo-kirurgjike si alternativë e trajtimit kirurgjik. Realizimi i këtyre procedurave intervente radiologjike është imperative, që duhet të arrihet sa më parë edhe në Kosovë. Me këtë prezantim rasti dëshirojmë të përshkruajmë realizimin e parë të këtyre procedurave radiologjike minimale invasive terapeutike në Kosovë, procedurave të rekanalizimit, dilatimit me balonë dhe vendosjes së stentit intra-arterial. Ndryshimet në arteriet e ekstremiteteve të poshtme janë problem i përditshëm dhe ateroskleroza është njëri ndër shkaktarët kryesorë, që sjellë ndryshime steno okluzive në enët e gjakut. Ateroskleroza është sëmundje sistemike e cila dëmton arteriet në të gjitha pjesët e trupit dhe nuk

shfaqet në vena, përveshtypjes dhe qarkullimikohore më të gjatë. Faktoaterosklerozës përfshijnambientalë. Ekzistojnë nduke përfshirë traumautoimune dhe infeksioniRadiologjia intervente Seldinger-it është alternkirurgjike (1, 2, 3). Mevalvulë në arterien femhyhet me telat udhëheqërealizimit të proceduravdhe atyre terapeutike të balonë dhe stentimit (venme mure të formuara ngose çelikut). Stentimi dhe dilatimi memetodat jokirurgjike m

Praxis Medica 48-1; 116-120

Bicaj, L. Lincender, E.

the first time in Kosova (at mplex minimally invasive procedure was performed rial changes are treated

ure. Procedure realized in rom KCU Sarajevo. Patient TYPE I, with gangrenous Her complains are rest pain

expressed atherosclerotic fications in the vasculature ssed in the left side up to

ges in the distal abdominal days ago with diagnostic ography (DSA) five days interventional radiological bintimal recanalization and t popliteal artery achieved, ub-occlusion and stenosis superficial artery and self-ation with dimensions 9x60 al iliac artery performed. osclerotic changes balloon oned levels had be repeated to achieve if possible the n of treated arteries and all by control DSA. Those proved blood flow in the

o complications during and ocedure. subintimal recanalization, andable stent.

ç nëse ato i ekspozohen t arterial për një periudhë rët e rrezikut për shfaqjen e ë faktorët gjenetikë dhe jë disa teori mbi shkaktarët, ën intimale, përgjegjen n 1.

nëpërmjet teknikës së ativë e mirë e procedurave vendosje të gëzhojës me orale është mundësuar të

s dhe kateterët me qëllim të e radiologjike diagnostike rekanalizimit, dilatimit me dosja intra arteriale e gypit a rrjeti i fijeve të nitinolit

balonë janë momentalisht ë të rëndësishme dhe më

B. Gjikolli. DILATIMI ME BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE 117

shumë të përdorura në trajtimin e lezioneve aterosklerotike të ekstremiteteve të poshtme 4. Zhvillimi i stenteve, që nga përdorimi i tyre për herë të parë nga ana e Dotter-it më 1969, ka rezultuar me trajtimin e stenozave të kalcifikuara, lezioneve ekscentrike dhe diseksioneve, që obstruojnë qarkullimin e gjakut, dhe ka ndihmuar, në radhë të parë, të përmirësohet teknika dhe suksesi klinik i angjioplastikës perkutane 1. Lidhur me prognozën afatgjate sidoqoftë, tromboza e sërishme e hershme dhe hiperplazioni intimal stenozues vazhdojnë të jenë faktorë kufizues. Rezultatet afatgjate të vendosjes së stenteve në arteriet iliake janë vlerësuar në disa studime si të kënaqshme. Shfrytëzimi i kateterëve intraarterialë me balonë ka mundësuar trajtimin e stenozave dhe subokuzioneve të enëve të gjakut në të gjitha nivelet e tyre në gjymtyrët e poshtme. Vendosja e stentit bën presion kalues të zgjerimit të murit të enës së gjakut, që aktivizon qelizat e muskulaturës së lëmuar dhe qelizave endoteliale dhe inicon një proces inflamator e proliferativ të

riparimit të enës. Proliferimi i shprehur i qelizave të muskulaturës së lëmuar vaskulare dhe migrimi nëpër hapësirat e rrjetës së stentit bashkë me formimin e neointimës hiperplastike mund të sjellin ngushtimin e sërishëm të lumenit të enës dhe restenozën e saj 1. PREZANTIMI I RASTIT Pacientja me diabetes melitus tip 1 ka amputuar katër javë më parë gishtin e pestë të shputës së majtë. Ka ndryshime gangrenoze në gishtin e tretë dhe të katërt të të njejtës këmbë dhe dhembje në qetësi. Nëpërmjet utratingullit me Doppler janë gjetur ndryshime të theksuara aterosklerotike në arterien iliake të jashtme të majtë (stenozë mbi 50%), mbyllje të arteries femorale sipërfaqësore të majtë dhe është udhëzuar të bëjë angjiografinë digjitale subtraksionale (ADS) diagnostike me teknikën e Seldingerit. Rezultatet e fituara me ADS vërtetuan diagnozën udhëzuese dhe u vizualizuan ndryshimet në tërë vaskulaturën e ekstremiteteve të poshtme të shprehur amë shumë në anën e majtë.

Fig. 1. (Seri e imazheve) Të gjeturat e ADS tregojnë për ndryshime aterosklerotike në pjesën distale të aortës abdominale dhe në të gjitha enët e vizualizuara, të theksuara më shumë në anën e majtë. Subkluzione në arterien iliake të jashtme (AIE) të majtë, arterien e përbashkët femorale dhe në atë sipërfaqësore të majtë me okluzion të arteries popliteale të majtë dhe rikonstruktim të degëve magjistrale në pjesën e tyre proksimale. Për shkak të lëvizjeve të pakontrolluara të gjymtyrës së majtë të pacientes nuk ka qenë i mundur vizualizimi i pjesëve distale të enëve të nëngjurit të majtë dhe të shputës përkundër shumë tentimesh. Kirurgu vaskular ka rekomanduar të bëhet by passi iliako-femoro-popliteal dhe amputimi i pjesës së shputës. Me insistimin e familjarëve të pacientes dhe me

aprovimin e vetë kirurgut vaskular u organizua të tentohet trajtimi i ndryshimeve aterosklerotike të gjetura me intevenim radiologjik minimal invasiv të rikanalizimit, dilatimi me balonë dhe vendosje të stentit në mënyrë që të përmirësohet qarkullimi i gjakut dhe të ndihmohet të lehtësohet shërimi i plagës pas amputimit të pjesës së shputës. Bashkë me eksperten e ftuar nga Sarajeva u bënë përgatitjet e duhura për realizimin e procedurës radiologjike intervente terapeutike. U përdor qasja retrograde përmes arteries femorale të djathtë, duke përdorur teknikën e Seldingerit dhe gëzhojën me valvulë prej 6F (2.3). Pas vendosjes së kateterit në pjesën proksimale të arteries iliake të përbashkët të majtë u bë angjiografia e gjymtyrës së majtë. Fig. 2.

Praxis Medica 48-1; 116-120 118

Fig. 2.

Suobkluzion i arteries iliake të jashtme majtas, stenozë ne arterien femorale të përbashkët, atë femorale sipërfaqësore dhe okluzion i plotë i arteries popliteale në segmentin e saj mbi projeksionin e hapësirës artikulare të gjurit.

Së pari u bë rikanalizimi i qëllimtë subintimal i arteries popliteale në tërë gjatësinë e saj deri në trunkun tibioperoneal dhe e njëjta u zgjerua me balonë 6x40 mm. Rezultati i fituar u vizualizua menjëherë me mjet kontrasti. Fig. 3 (seri e imazheve).

Fig. 3. (seri e 5 imazheve): Rikanalizimi i qëllimtë subintimal i arteries popliteale të majtë dhe zgjerimi i saj me balonë kateter. Pastaj u zgjerua me balonë 6x40mm edhe stenoza prej 1,5 mm e pjesës distale të

arteries femorale sipërfaqësore të majtë si dhe më proksimale, rezultatet e së cilave dilatime ishin evidente menjëherë ( Fig. 4).

Fig. 4. Zgjerimi me balonë i arteries femorale sipërfaqësore të majtë në tërë gjatësinë e saj. U bë trajtimi me balonë 8x40 mm i stenozës në arterien femorale të përbashkët të majtë.

B. Gjikolli. DILATIMI ME BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE 119

(Fig. 5) Fig. 5. Balonë dilatimi i arteries së përbashkët femorale me balonë kateter 8x40mm. Pastaj u vendos stenti i vetëzgjerueshëm (self expandable) 9x60 mm, që pas aktivizimit të saj hap lumenin e saj vet 5 dhe u bë zgjerimi shtesë i saj me balonë kateter. Pacientja pas arritjes së lumenit maksimal të stentit menjëherë ndjeu se këmba i është ngrohur (Fig. 6).

Fig. 6. Vendosja e stentit të vetëzgjerueshëm që u dilatua shtesë me balonë për të fituar rezultatin e menjëhershëm maksimal. Për të vlerësuar rezultatin e fituar, u përsërit angjiografia dhe rezultati i procedurave të realizuara në nivelet e lartpërmendura ishte i dukshëm ( Fig.7).

Fig. 7. Angiografia përfundimtare ku shihet lumen i rregullt i arterit iliake të jashtme dhe asaj femorale të përbashkët të majtë si rezultat i stentimit dhe i dilatimit me balonë të realizuar. Pas trajtimit të pacientes me procedurat e lartshënuara, ajo është udhëzuar te kirurgu vaskular ordinues për trajtimin e gishtave të gangrenizuar bashkë me terapinë medikamentoze të ordinuar nga ana e jonë. Kirurgu vaskular ka vërtetuar gjatë kontrollit me Doppler ultrazë përmirësimin e qarkullimit të gjakut në pjesët distale të arterieve magjistrale të nëngjurit si rezultat i procedurës intervente radiologjike minimale invasive të realizuar, gjë që është vërtetuar pas një jave gjatë trajtimit kirurgjik të gishtave gangrenozë.

Praxis Medica 48-1; 116-120 120

PËRFUNDIM Si përfundim nga përvoja jonë modeste në realizimin e procedurave të këtilla në Qendrën Klinike të Universitetit në Sarajevë, dhe me rastin e realizimit të rikanalizimit të qëllimtë subintimal, dilatimit me balonë dhe të stentimit të parë në Kosovë mund të themi se këto procedura janë:

• Të sigurta. • Komfore për pacientin.

• Teknikisht të suksesshme. • Me mundësi të fitohen menjëherë rezultatet e

procedurave të realizuara. • Me mundësi t’u ndihmohet pacientëve që

operimet pasuese të shërohen më lehtë. • Me nevojë shumë të shkurtër për rehabilitim

(6-24 orë).

LITERATURA

1. John A. Kaufman & Michael J. Lee, Vascular and interventional radiology, first edition, Oregon, Mosby 2002, 1-26; 83-36; 407-38

2. Krishna Kandarpa & John E. Aruny, Handbook of interventional radiologic procedures, third edition, New York, Lippincot Williams&Wilkins 2002, 1-2 6; 385-14

3. Sutton David and al. Textbook of radiology and imaging, volume1 and 2, sixth edition, London, Churchill Livingstone reprinted 2000, 673-70

4. Herbert F. Lugmayr, Herman Holzer, Manfred Kastner, Harald Riedelsberger. Treatment of Complex Arteriosclerotic Lesions with Nitinol Stents in the Superficial Femoral and Popliteal Arteries: A Midterm Follow-up . Radiology 2002; 222: 37-43.

5. Stockel D, Pelton A, Duerg T. Self expanding nitinol stents: material and desing considerations. Eur Radiology 2004 14: 292-301

Mirënjohje dhe falënderim Këto procedura komplekse intervente radiologjike minimale invasive për herë të parë të realizuara në Kosovë: rikanalizimi subintimal i qëllimtë, balonë dilatimi dhe stentimi i arterieve të gjymtyrës së poshtme, i realizova në bashkëpunim me Dr. Besima Haxhihasanoviq, me përkrahjen e Prof. Dr. Faruk Dallagija-s shef i Institutit të Radiologjisë në QKUS; Prof. Dr. Faris Gavrankapetanoviq-it, drejtor gjeneral i QKU në Sarajevë, Bosnjë dhe Hercegovinë; Dr. Hans Klingenstierna dhe Dr. Àke Bjorn nga Suedia, Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (ONM-IOM)– zyret në Prishtinë dhe Sarajevë si dhe Prof. Dr. Halit Ymeri-t katedra dhe Instituti i Radiologjisë, QKUK në Prishtinë.

Praxis Medica 48-1: 121-123 121

PREVNTIMI I TIAMINË HIPOVITAMINOZËS (BERIBERIT INFANTIL) TE NJË RAST YNI I DYSHUAR PËR KËTË SËMUNDJE Prezantim rasti Sh. Dukaj, A. Selmanaj, M.Bala, A.Dukaj Ish. Dispanseri për mbrojtjen shëndetësore të nënës dhe fëmijës, S

REZYME Tiaminë deficienca infantile(TDI) paraqitet tek infantët e ushqyer me qumësht gjiri nga nënat me vlera të ulëta të tiaminës dhe infantët e ushqyer me sasi jopërkatëse të tiaminës. Simptomat fillestare janë shpesh shumë të shpejta dhe mortaliteti është i lartë, vdekja ndodh për disa ditë pas shfaqjes së simptomave të para. E pa trajtuar, gjithmonë është fatale. Qëllim i punimit është prezantimi i TD te foshnja 6 muajshe, e motra dhe nëna e tyre, ndoshta rasti i parë i raportuar në Kosovë, sepse dyshimi në këtë sëmundje dhe terapia e menjëhershme, shpëton jetën. Fëmija EA, e lindur me 09.05.2005 në Spitalin e Pejës, PL=3160 gr., fëmija i pestë nga shtatzënësia e pestë, e ushqyer me gji, zhvillimi psikomotorik i rregullt, AD profilaksa dhe imunizimi i rregullt. Me datën 31.10.2005, në ora 16, në ambulancën e autores paraqitet nëna e brengosur me EA. Nëna ankohet se fëmija qan, është si në gjumë, nuk thithë mirë, i vjen të vjellë, e prek veshin e djathtë. Sëmundja ka filluar të njëjtën ditë. Në ekzaminim klinik dominon hipotonia, mungesa e reflekseve, temperatura normale, leukocitet e qeta. Dyshimi në TDI lindi pas anamnezës së hollësishme për simptomat dhe shkakun e vdekjes së fëmija tjetër të po kësaj nëne. Po ashtu është marrë anamneza e saktë për ushqyerjen e nënës dhe simptomat prezentë të TD te nëna. Tek EA, me terapi filloi menjëherë. Për çdo eventualitet shkroi një udhëzim spitalor me diagnozë deskriptive-Hypotonia. Nuk pati nevojë për hospitalizim. Përmirësimi ishte dramatik, qysh në mëngjesin e ardhshëm. Me këtë e vërtetoi diagnozën e dyshuar. Pas gjetjeve laboratorike, konsultimit me internisten dhe neuropsikiatrin, terapia me timinë dhe B complex është ordinar edhe te nëna. Nëse TD ndodh te infantil me ushqim gjiri, të dytë, nëna dhe fëmija, trajtohen me timinë. Dështimi të konsiderohet diagnoza, shpie te vdekja. Fjalët kyçe:deficienca e tiaminës, Vitamina B1, mortaliteti i lartë, trajtimi i lehtë.

SUMMAInfantile to infantsthiamine often verydeath ofteof detecteThis studinfant 6 maybe ficonsiderinthe life. Hospital fifth pregdevelop, g31.10.200came thecomplainsanorexia, The diseaexaminatisomnulenleucocytedetailed adeath of food diet present swith therdocumentdescriptiveventualitThe imprmorning. with thiInternistictherapy wstarted tobreastfeedshould bconsider dKey worhigh mort

HYRJE TDI haset rrallë në ditët e sotme. Prezantimi tipik klinik është përshkruar në Azi (10), ndërsa format rudimentare janë vërejtur te foshnjat në Evropë(3).

Klinika. Pshpesh në opstipacion

Praxis Medica 48-1: 121-123

pitali Rajonal, Pejë.

RY Thiamine Deficiency(TD) presentation breast-feed by woman having deficient levels. The onset of the symptoms is rapid and the mortality is very high, n occurs within a few days of the onset d symptoms. Untreated, almost is fatal. ies aim is presentation of the TD to months-old, her sister and her mother, rst reported case in Kosova, because g this disease and rapid therapy, saves Child EA, born on 09.05.2005 in

in Peja BW=3160 gr., fifth child from nancy breast-fead, good psychomotorik ood AD profilax and immunization. On 5, 16 o’clock, in authors ambulance worried mother with EA. Mother that the child cries, looks drowsy, has has nausea, and touches her right ear. se started the same day. In clinical

on dominates hypotonia, areflexia, tia, normal temperature, and normal s. The suspicion for ITD came after namnesis about symptoms and cause of her sister. Also, the anamnesis of the of the mother was exactly taken and the ymptoms for TD. She started rapidly apy on the EA. She has signed the s to send the patient to Hospital with e diagnose-Hypotonia for every y. The hospitalization was not needed. ovement was so dramatic in the next The suspected diagnose was proven

s improvement. After labs tests, and Neuropsychiatric consult, the ith thiamine and B complex, was

the mother too. If beriberi occurs in a ing infant, both, the mother and child e treated with thiamine. Failure to iagnosis, may lead to death. ds: thiamine deficiency, vitamin B1, ality, easy treatment.

araqitja është shpesh e papritur. Infanti, dukje normal, shfaq shkallë të ndryshme i, vjellje të rralla, qarje dhe parehati (5).

Sh. Dukaj: PREVENTIMI I TIAMINË HIPOVITAMINOZËS

122

Varësisht nga mosha,paraqitet në 3 forma klinike(1,2,3,4,5,6,9,13):

1. Forma akute kardiake (pernicioze) haset më tepër në moshën 1-3 muaj. Shenja e parë shfaqet ngjashëm me kolike,fillon me çjerrje,shqetësim,anoreksi dhe vjellje. Kjo progredon në insuficiencë të zemrës (IZ), zbehje , cianozë, edema, dispne, takikardi, edemë pulmonare, hepatomegali, oliguri. Fëmija vdes për disa orë prej IZ, diagnoza e saktë rrallë caktohet. Është raportuar që kjo formë përgjigjet dramatikisht në dhënie të tiaminës. 2. Forma afonike, më shpesh në moshën 4-6 muaj zëri i fëmijës ndryshon. Vaji është shumë karakteristik, qan pa zë fare. E pa trajtuar, progredon për disa ditë me shqetësim, edema, dispne dhe vdekje. 3. Forma encefalitike, nganjëherë e quajtur pseudomeningeale, më shpesh në moshën 6-12 muaj. Shprehet me apati, somnolencë, fontanelë të fryer, opistotonus, konvulsione. Mund të përzihet me të gjitha format e meningjitit dhe encefalitit. Fëmijët më në moshë kanë simptoma të ngjashme si adutët (6). Çdo njëra nga këto forma mund të takohet në gjendje të tjera që duhet përjashtuar!! Defekti biokimik, përgjegjës për manifestimet klinike, është i panjohur(9). Diagnoza. Përcaktohet sipas anamnezës, pasqyrës klinike, testit terapeutik dhe analizave biokimike. Gjithmonë të merren të dhënat për ushqimin e nënës. Për shkaqe praktike, vlerësimi klinik pas dhënies së tiaminës, qëndron testi më i mirë për deficiencë të tiaminës (1,2,8,9,11). Nëse duhet konfirmimi laboratorik, matet aktiviteti i transketolazës në Er, niveli i tiaminës, acidit piruvik e laktik në gjak,niveli i tiaminës e methylglyoksal në urinë, etj. Trajtimi. Kur është TDI te fëmija me ushqim gjiri,të dytë, nëna dhe fëmija, duhet të trajtohen me timinë. Tek infantët me IZ, konvulsione ose komë, jepet 25-100 mg timinë IV shumë ngadalë, vazhdohet me 10 mg/IM/ditë për një javë, dhe 3-5mg/ditë/PO për 6 javët e vijuese. Sëmundjet e rënda te nëna trajtohen me 50-100mg/IV si dozë goditëse dhe vazhdohet me doza të njëjta si tek infanti, gjithmonë me B complex vitamina të tjera (1,9,11,12). Terapia tjetër mbështetëse dhe përmirësimi i ushqimit. Tiamina (Vitamina B1) është praktikisht jotoksike PO.E dhënë IV, në doza >400mg/d, është raportuar të shkaktojë letargji, ataksi dhe tonus të reduktuar të TGI(14).

Prognoza është e mirë kur intervenohet me kohë.Mund të perzistojnë deficitet neurologjike(6,11). Parandalimi- përmirësimi i ushqimit të nënës ose dhënia e 1,5mg/d tiaminë. Edhe pse doza e rekomanduar për infantil 0,3-0.4 mg/d, nevojat minimale,nga qumështi i gjirit, që prevenojnë TD janë 0.17mg/d (5). PREZANTIMI I RASTEVE Fëmija EA e moshës 6 muajshe, sillet në ambulancën time, me datën 31.10.2005 (protokolli 5209/05). Prezanton me simptomat e përmendura në rezyme. Edhe pse nuk kishim konfirmim kimik tek EA, prezantimi klinik karakteristik, mosha e fëmijës, efekti i shpejtë jetëshpëtues i tiaminës deri në shërim të plotë, e bënë diagnozën shumë të sigurt. Për shkak të rëndësisë së AA (e motra e EA, e lindur më 17.07.2003) për diagnostifikim të EA dhe për shkaqe didaktike (mendoj se AA zhvilloi pasqyrë tipike klinike për TDI), po i citoj më poshtë simptomat dhe ecurinë e sëmundjes në bazë të historisë së sëmundjes 92/2004, nga arkiva e QKUK në Prishtinë. Fillimisht pranohet në Spitalin e Pejës në gjendje prekomatoze, në stepor, me gjëmim, e sëmurë pak orë përpara. Reflekset provokohen vetëm me ngacmime të thella. Pas analizave rutine, terapisë IV dhe ordinimit të klizmës, referohet për QKUK. Me rastin e pranimit në klinikë, gjendja është e njëjtë, gjëmon, hipotoni, afebrile, reagon në ngacmime të thella, normo kardi, fontanela e balonuar mbi kockë të kalvaries, bebëzat reagojnë në dritë, frymëmarrja e ashpërsuar dyanshëm, R=32/min, P=148/min, abdomeni i distenduar, mbi nivelin e toraksit, i ndijshëm në palpim, pa edema, me vetëdije të errët, e shqetësuar, shenjat meningjeale negative. Pas disa orësh zhvillon cianozë. Ditën tjetër, gjendja është ende e rëndë, paraqiten edema në ekstremitetet e poshtme. Fare në fund të ditës, ka jashtëqitje. Ditën e tretë është pa vetëdije, mavijoset, zhvillon kriza të apnesë, cianoza periorale, fontanela pulsative, jashtëqitje ujore. Ditën e katërt zhvillon kriza të apnesë çdo një orë, edematoze, fiton një kilogram në peshë, afebrile, gjëmon, abdomeni tejet i distenduar, i ndijshëm në palpim, qepari i rritur, dispne. Vdes ditën e pestë me edema të gjeneralizuara, abdomeni i butë, mbi nivelin e kraharorit, hepatomegali, edhe me dy kg peshë më tepër. Prezantimi i analizave i tejkalon suazat e këtij punimi. Krahas EA, është ekzaminuar dhe trajtuar edhe e ëma në konsultim me internisten dhe neuropsikiatrin. SA, e lindur më 1970 ankohet për lodhje, nervozë, kokëdhembje, pagjumësi, rrahje të zemrës, harresë, për kohë të gjatë. Raporti

Praxis Medica 48-1: 121-123 123

internistik: Dg. Suspect Beriberi. Effusio pericardialis. Anaemia secondaria. Statusi neurologjik (nga raporti i neuropsikiatrit): reflekset miotatike më të gjalla, sensibiliteti i vibracionit i ulur, tremor statik në duar, prova e Rombergut pozitive me sy të mbyllur. Analizat laboratorike në kufi të normales, përveç vlerave të ulëta të Hgb. Të dhjetën ditë të terapisë (vetëm timinë + B complex) vërehet përmirësim i dukshëm. DISKUTIMI

• Përmirësimi i EA në dhënie të tiaminës është i shpejtë, në pajtim me të gjithë autorët e cituar.

• Te gjendjet e rënda akute tek infantët, që nuk reagojnë në terapi konvencionale, të konsiderohet TDI. • Pasqyra e rëndë klinike tek infantili është

pasojë e vlerave të ulëta të tiaminës dhe intoksikimit me produktet toksike nga qumështi i nënës, për shkak të metabolizmit të çrregulluar (TDI është quajtur edhe “Intoksikim me qumësht gjiri”)(5). Kjo për dy arsye madhore:

1. Përmirësimi i plotë i EA ndodhi kur fillon terapia e nënës.

2. Gjetjet klinike te popullata e refugjatëve Karen(7,10).

• Një rast i vetëm i TD klinike, i hasur në popullatë, reflekton problem në shëndetin e popullatës dhe thërret për vlerësim.

• Pyetje për diskutim: -A sëmuren nga TD fëmijët e nënave me TD, që nuk ushqehen me qumësht gjiri?!

-A mund të jetë TDI shkak i vdekjes(bile për disa) te Sindroma e vdekjes së papritur tek infantil (SIDS)(10)?! PËRFUNDIMI

• Të avancohen praktikat prevenuese në kujdesin shëndetësor të popullatës.

• Edukimi nutricional i popullatës. • Të angazhohen të gjitha strukturat relevante

për përmirësimin e statusit nutricional të popullatës.

Ruajtja dhe përparimi i shëndetit të fëmijës është obligim moral e ligjor i shoqërisë sonë.

LITERATURA

1. Curran JS, Lewis AB: Vitamin Deficiencies and Excesses, in Nelson Textbook of Pediatrics, 16th ed. 2000, f. 179.

2. Gorjana Gjurić: Hipovitaminoze, vitaminske ovisnosti i hipovitaminoze, në D. Mardešić, Pedijatrija, Zagreb, 2000, f.295-296.

3. Feder Raić, Ana Votava-Raić, Vitamini topljivi u vodi,në Lj. Zergollern, Pedijatria 2,1994, f. 977.

4. The Medical Algoritmus Project, Clinical Features of Infantile Thiamin Deficiency (Infantile Beriberi), 2002.

5. Zita Weise Prinzo, Thiamin Deficiency and its prevention and control in major emergencies, WHO/NHD, Geneva, 1999, f. 1-52.

6. Mike Goldon, Diagnosing Beriberi in Emergency situations, Aberdeen University, 2002. 7. Roger F. Butterworth, Maternal Thiamin deficiency still a problem in some World

Communities, Montreal, Canada, 2003. 8. Ginette V. Busschots, Beriberi(Thiamin Deficiency), University Michigen,2002. 9. L Arturo Batres, Beriberi, 2003. 10. Christina Luxemburger, Beri-beri: the major cause of infant mortality in Karen refugees,2003. 11. Sarah Pressman Lovingen, Disease-beriberi, Boston, 2002. 12. The Merck Manual, sec. 1, ch. 3, Thiamine Deficiency And Dependency, Merck and Co, INC,

2005. 13. Karen Ericson, Beriberi, Gale Encyclopedia of Medicine, Index B, 2002, by the Gale Group. 14. Joel B. Maron, Consenquences of altered mocronutrient status in: Goldman Benett, Cecil

Textbook of Medicine, 21th ed., 2000 f. 1173.

Praxis Medica 48-1; 124-126 124

TUMORET E RETROPERITONEUMIT (Prezantim rasti)

P. Abrashi, I. Fazliu, S. Tmava, I. Zekaj, V. Rexhepi, R. Bajrami, A. Sharku, B.Hoxha, R. Karanezi, D. Kryeziu, F. Zyferi. Klinika e Kirurgjisë, QKUK, Prishtinë. REZYME Tumoret parësore të hapësirës retroperitoneale janë te rralla në materialin tone. Ato mund të arrijnë përmasa të mëdha para se të japin simptoma. Pacientët lajmërohen për shkak të masës se madhe në abdomen, lodhjes, plogështisë, dhimbjes së barkut dhe të shpinës. Në punim është prezantuar pacienti 62 vjeçar me tumor gjigant të retroperitoneumit i cili operohet tri herë në klinikën tonë. Herën e parë lajmërohet për shkak të masës se madhe abdominale, dhimbjes në bark dhe shpinë, lodhjes dhe molisjes. Pas përpunimit diagnostik bëhet eksplorimi kirurgjik dhe ekscidimi komplet i masës gjigante tumorale.(16,3KG Dg HP: Angiolipoma borderline). Herën e dytë lajmërohet pas pesëmbëdhjetë muajsh me një masë tumorale të vendosur retroumbilikal dhe me simptoma më të pakta. Bëhet përpunimi diagnostik dhe eksplorimi kirurgjik i suksesshëm, eksidimi i tumorit retroperitoneal nga muri i aortës (3,4 KG ). Herën e tretë pacienti lajmërohet pas dhjetë muajsh me një masë tumorale në regj. Ileocekal. Eksplorimi kirurgjik rezulton me një ekscidim komplet të masës tumorale. (1,2kg Dg. HP Fibromyoma). Fjalët kyçe: Retroperitoneumi, tumoret, indet e buta

SUMMARY Primary retroperneoplasms. They before any symppresent initially wmass in the abdomand backache. Wepatient with a giawas operated thDepartment. Firsbecause of the stomach and backAfter the diagnosexploration is mexcision of the tuAngiolipoma bordcomes back after mass retroumbilsymptoms. Diagnoa successful surgicfrom retroperitoneuThe third time tmonths with a turegion. Surgical complete excision Dg. Hp FibromyomKey words: Retissues

HYRJE Tumoret e retroperitoneumit janë të rralla dhe paraqesin varitet të llojeve me tretman dhe prognozë të ndryshme ( 1% ne numrin e tumoreve në materialin tonë, 2 raste në 100 000 banorë SHBA (1,3,12). Tumoret beninje dhe malinje të retroperitoneumit fillojnë nga indet pavarësisht nga organet retroperitoneale siç janë pankreasi, veshkat, mbiveshkoret, enët e mëdha të gjakut, nervat etj(4,11). Ato mund të kenë origjinë nga ektoderma, mezoderma apo të jenë të tipit me qeliza te përziera. Për shkak të ndërtimit specifik të anatomisë së retroperitoneumit neoplazmat e këtij lokacioni mund të mbërrijnë përmasa të mëdha deri të japin simptomat e para(2,5,8). Pacienti mund te ketë fillimisht ndjenjën e rëndësisë, fryrjes dhe lodhjes e pastaj dhimbjes së barkut, shpinës, molisjes, simptomave gastrointestinale, simptomave gjenitourinare,

etheve etj (4,13). Ekrasteve tregon mDiagnoza e tumoree vështirë pasi qpresionit qe bën mEkzaminimet e ndme kontrast munorganeve të ndrysmasën tumorale. Tdhe rezonanca përgjigjen përfhistologjik është determinon prognosolide, cistike aptumorit mund të(fibroma) në të ve(sarcoma) etj, mbizotërojnë. Atomultiple, mund të

Praxis Medica 48-1; 124-126

Sermaxhaj, A. Latifaj, M.

itoneal tumors are rare can develop at a large size toms occur. Patients may ith a history of an enlarging en, weakness, abdominal pain are presenting a 62 years old nt retroperitoneal tumor. He ree times in the Surgical t time the patient arrives enlarged abdominal mass,

ache, weakness and fatigue. tic treatment, mayor surgical ade and also the complete mor mass (16,3KG Dg HP erline). The second time he fifteen months with a tumor ikaly firmed and fewer stically treatment is made and al exploration, tumor excision m the aorta wall. (3, 4 Kg)

he patient comes after ten mor mass in the Ileocekal exploration results in a

on the tumor mass (1, 2 Kg a).

troperitoneum, tumors, soft

zaminimi fizik në shumicën e asë të madhe abdominale. ve retroperitoneale din të jetë ë simptomat janë produkt i asa tumorale ne indet përreth. ryshme radiologjike pa dhe d të tregojnë dislokimin e hme, por jo gjithmonë edhe omografia e kompjuterizuar

magnetike mund të japin undimtare(2,5,8). Ndërtimi veçoria kryesore e cila zën. Tumoret mund të jenë

o të kombinuara. Ngjyra e ndërrojë prej të bardhës rdhë (lipoma) apo në të kuqe varësisht nga indet qe

mund të jenë të vetme apo peshojnë edhe deri në 18kg

P. Abrashi: TUMORET E RETROPERITONEUMIT

125

(1,3,10). Tretmani duhet të jetë operativ me përgatitjet paraprake të pacientit (pastrimi mekanik dhe përgatitja me antibiotikë e traktit gastrointestinal nëse bëhet resekcioni i ndonjë segmenti). PREZANTIMI I RASTIT Prezantohet pacienti mashkull (H. B.) 62 vjeçar Nr i hist. 5658 me një masë të madhe në abdomen, me dhimbje barku dhe shpine, vjellje të kohëpaskohshme plogështi dhe lodhje të theksuar. Në anamnezë ka rreth një vit që ka filluar t’i rritet barku, por nuk ka pasur pengesa te mëdha për të cilat do të kërkonte ndihmën e mjekut. Pacientit i

bëhen përgatitjet përkatëse preoperatore (ekzaminimet komplete laboratorike, rëntgenologjike dhe tomografia e kompjuterizuar) dhe pasi diagnostikohet tumori i madh i retroperitoneumit, pacienti operohet. Më prerje mediale dhe prerje ndihmëse prej umbilikusit djathtas hapet hapësira retroperitoneale dhe largohet tumori masiv solid, i cili kishte përfshirë të gjithë hapësirën retroperitoneale. Tumori ishte me ngjyre të kuqe në të verdhë i përberë nga katër lobuse te lidhura mes veti.

Tumori nuk i përkiste asnjë organi retroperitoneal, por për shkak të masës së madhe gjatë operimit ekzistonte mundësia e lëndimit të ndonjë prej organeve apo enëve të mëdha të gjakut. Më sukses është eksidua komplet masa tumorale e cila peshonte 16,3 kg. Rezultati histopatologjik erdhi: Angiolipoma borderline. Pas pesëmbëdhjetë muajsh pacienti

hospitalizohet (Nr i hist. 8218) për shkak të një mase tumorale të lokalizuar retroumbilikal me madhësi të kokës se fëmijës dhe simptoma të njëjta si herën e parë . Pacientit i bëhen përgatitjet preoperatore përkatëse dhe me ekzaminim US dhe CT diagnostikohet një formacion tumoral retroperitoneal pjesërisht solid,pjesërisht cistik në afërsi të aortës. Me prerje mediale hapet muri abdominal dhe pastaj hapësira retroperitoneale. Gjendet një tumor

Praxis Medica 48-1; 124-126 126

pjesërisht solid dhe .pjesërisht cistik i cili ishte i ngjitur për murin e aortës. Gjatë eksidimit të masës tumorale shkaktohet një lezion i vogël i aortës i cili mbyllet pa problem. Tumori i eksiduar peshonte 3,4 kg dhe për shkaqe teknike nuk na kthehet rezultati histopatologjik. I njëjti pacient na lajmërohet dhe hospitalizohet (Nr. i hist,6640)pas dhjetë muajsh me një tjetër masë tumorale ketë herë në regjionin ileocekal të përcjella me dhimbje barku, shpine dhe dhimbje në këmbën e djathtë. Përsëri i nënshtrohet përgatitjeve përkatëse preoperatore. Në ekzaminimin US dhe CT gjendet një masë tumorale solide e retroperitoneumit. Me prerje pararektale të djathtë hapet muri abdominal dhe pastaj retroperitoneumi ku na paraqitet masa tumorale me ngjyre hiri e cila eksidohet në tërësi. Tumori i eksiduar peshonte 1,2 kg rezultati histopatologjik erdhi: fibromioma. DISKUTIMI Neoplazmat parësore të retroperitoneumit janë grup i tumoreve beninje dhe malinje të cilat fillojnë nga indet e kësaj hapësire, por jo nga organet retroperitoneale si pankreasi, veshkat, gjëndrat mbiveshkore, enët e mëdha të gjakut, nervat etj. Sarkomat janë tumoret më të shpeshta të këtij regjioni 43%, pastaj limfomat 23%, tumoret beninje 11%, tumoret e padiferencuara 11%, karcinomat 8%, tumoret embrionale 4% (1,3,7,9)etj. Radiacioni terapeutik dhe kontakti me disa agjentë kimikë si vinil kloridi dhe torium dioksidi etj mund të provokojnë paraqitjen e tumoreve retroperitoneale. Disa sëmundje si Gardner Sy. Pastaj retinoblastoma familiare, neurofibromatoza, Li-Frauman Sy janë të shoqëruara me tumore malinje apo beninje të retroperitoneumit (5,11,12,13). Diagnostikimi i saktë është sfidë për radiolog pasi që duhet ta precizojnë

lokalizimin, ta determinojnë invadimin në organet e tjera dhe t’i përshkruajnë specifikat patologjike të cilat `cilat do t’i ndihmojnë ekipit kirurgjik të bëj planin operativ dhe të zgjedhë qasjen përkatëse varësisht prej rastit. Pas tretmanit kirurgjik të gjitha tumoret malinje duhet të trajtohen me radioterapi dhe kimioterapi(6,14,15). Zgjatja e jetës varet nga disa faktorë si radikaliteti i operimit, tipi i tumorit, diagnostifikimi i hershem etj. PËRFUNDIMI Tumoret e retroperitoneumit kanë llojllojshmëri në paraqitjen e tyre. Në materialin tonë, në rastin e prezantuar dhe literaturën botërore të shfrytëzuar shohim se shumica e rasteve diagnostifikohen vonë apo gjatë operimit. Simptomatologjia e pakët në fillim të sëmundjes dhe mosprania e dhimbjes e bënë që shumica e pacientëve të lajmërohen vonë. Në 39% të rasteve tumori diagnostikohet intraoperativ. Prandaj te simptomat e lartpërmendura sado të pakta të jenë preferohen ekzaminimet rëntgenologjike si pyelografia retrograde intravenoze dhe pasazhi i zorrëve ku shihet qartë dislokimi i organeve intraabdominale, ultrasonografia, angiografia, tomografia e kompjuterizuar e abdomenit me kontrast oral dhe intravenoz CT helike, rezonanca magnetike (me imazhe tridimenzionale dhe ekzaminimi me galiumin si kontrast), komponentët specifikë të tumoreve si alfa-fetoproteini, CEA, CA 19-9, beta-h CG , aspirimi paracentik etj. në mënyrë që të arrijmë te diagnoza e saktë dhe intervenimi kirurgjik me kohë.

LITERATURA:

1. Ackerman I.V. Peritoneum and retroperitoneum, related structures in Rosai. Surgical pathology 7th ed. St. Louis Mosby 1989 cha.26

2. Barker CD Brown JJ; MR imaging on the retroperitoneum. Top. magn Imagin 1995 3. PinsonCW, Re Mine SG Long term result seal tumors Arch. Surg.124:1168 1989 4. Nakashima J ,Ueno M ,Nakamura K Department of Urology University School of Medicine Tokyo Japan 1977 Int. J

Urol. 5. Vlasov PV, Kotlarov PM Complex radiation diagnosis of retroperitoneum tm and tumor like states Moskow esearch

nst. Diagn. and Surgery Cl. Hospital Moscow 6. Mizuki Nishino,Katsumi Hajakawa, Manabu Minami, Akira Yamamoto,Hiroyuki Ueda and Kosho Takasu Primary

Retroperitoneal Neoplasms CT and MR Imaging Finfings with Anatomic and Pathologic Diagnostic Clues Tokyo February 2002

7. De Vita VT, Hellman S, Rosenberg SA Cancer: Principles and practice anal. 3th ed Philadelphia Lippincott 1989 8. Cohen RH, Dumnick NR The retrop. Computed tomography and magnetic resonance 3th ed St. Luis Mosby 1994 9. C.W. Pinston S. G.Re Mine W.S. Fletcher and Depart. Of Surgery Oregon Health sc Univers. Portland 10. Ali Nawaz Khan Except from liposarcoma soft tissue London 1999 11. Haime Abc,Tahni Tani Masashi Kaduma Retroper. Germ cell tm Case report Frst Dep. Surgery Tokyo Japan 2003 12. Jeffry h.Peters ,Tom De Meester Principles of surgery 7th ed 13. Nyhus l, Baker R, Fischer J Mastery of surgery 3th ed Univers. Of Illinois Chicago 1997 14. Krugly M, Emanuel B, Smallberg W, Veiga Retroperitoneal xantogranuloma S Mount Sinai Hosp.Chicago8Illinois

2004 15. Dede M, Yagci G, Cemal M, Gorkulu S Retrop. Benign schwannoma :Report of three cases and analysis of

Clinical-Radiological findings Gulhane Military Ac. Ancara Turkey 2003.

Praxis Medica 48-1: 127-120 127ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI METODA TE KOMBINUARA NE ZGJIDHJEN E PROBLEMIT TE KOLECISTOKOLEDOKOLITIAZES

(prezantim rasti) Y. Aliu, S. Tmava, B. Kelmendi, B. Bicaj, I. Fazliu. Klinika e Kirurgjisë. QK

REZYME Ikteri obstruktiv është gjendje alarmante në kirurgji që kërkon qasje serioze dhe zgjidhje përkatëse pasi që shoqërohet me ndërlikime serioze që përkeqësojnë gjendjen e përgjithshme të organizmit. ERCP sot zen vend me rëndësi në zgjedhjen e koledokolitiazës dhe mundëson që me aparaturë të sofistikuar të behët ndërhyrja ‘për viam naturalis’. Qëllim i punimit është të prezantohet e sëmura NN tek e cila me anën e ERCP është intervenuar në kanalet biliare për shkak të ikterit obstriktiv. Më ketë rast është arritur largimi i gurëve në rrugët biliare si dhe është bërë dekomprimi i pemës biliopankreatike. Pas intervenimit, që nga momenti i evitimit të shkakut filloi rrjedhja e bilës dhe normalizimi dalëngadalë i vlerave të bilirubinës. Një jave pas tërheqjes së zverdhjes dhe normalizimit të analizave biokimike e sëmura i nënshtrohet kolecistektomisë laparoskopike për shkak te gurëve në tëmth. Ky rast edhe një herë dokumenton rëndësinë e përdorimit të metodave bashkëkohëse endokirurgjike në zgjedhjen e rasteve te ndërlikuara. Kjo metodë për pos që mundëson shërim më të shpejtë me incizione minimale, po ashtu rehabilitimi post operator është shumë më i shkurtër se të intervenimi konvencional. Fjalët kyçe: ERCP, Laparoskopia, kolecistokoledokolitiaza

SUMMARY Obstructive icteruneed urgent anpathology very ocomplications andoutcome of patiento solve choledocmethod is possibleviam naturale”. Thpatient NN wherebilliary tree to rewe remove gallsthe biliaropancreapatient was doneThis case is gcomplicated probmethods. ERCPcontrary to classiwith minimal incthe same time rehabilitation arconventional interKey words:Cholecystochodel

HYRJE Kolelitiaza është padyshim sëmundja më e shpeshtë kirurgjike e traktit hepatobiliar. Gurët në fshikëzën e tëmthit janë formacione anormale të formuara të cilat më rrallë janë prezent në kanalet ekstrahepatike ose ato intrahepatike. Edhe pse në Kosovë nuk ka të dhëna të sakta lidhur me frekuencën e pranisë së gurëve në fshikëzën e tëmthit, duhet llogaritur se çdo e dhjeta femër dhe çdo i njëzeti mashkull vuajnë nga kjo patologji (2). Prevalenca e kolelitiazës varet nga shumë faktorë duke përfshirë racën, etnicitetin, seksin, problemet shëndetësore, fertiliteti dhe ushqyshmerinë jo racionale. Në SHBA, rreth 20 milion njerëz (10-20 % të adultëve)vuajnë nga gurët biliar. Çdo vit 1-3% të njerëzve i zhvillohen gurët dhe rreth1-3% të njerëzve vuajnë nga kolelitiaza simptomatike. Hispaniket Amerikan janë më të rrezikuarit nga kolecistokoledokolitiaza. Në një studim Italian, 20% të femrave kanë konkremente biliare, ndërsa vetëm 14% të meshkujve vuajnë nga kjo patologji. Në një studim tjetër Danez, shpeshtësia e kolelitiazës në grup-moshën 30 vjeçare ishte 1.8% për meshkuj dhe 4.8% për femra. Ndërsa shpeshtësia e kolelitiazës në grup-moshën 60 vjeçe ishte 12.9% për meshkuj dhe

22.4% për femraSHBA konsideroformimi i konkre(1). Në 15% të ngurët edhe në kanDeri më 1987 kolkurë për herë të pme laparoskop, avancuar mundëso

Praxis Medica 48-1:127-129

UK-Prishtinë

s is surgical emergency which d adequate solution. This ften is associated with severe which influenced direct in the ts. ERCP today is the best way holythiasis, and also with this to solve the problem with “per e aim of this study is to present with ERCP was intervene in

move gallstones. With this act tones with decomprimation of tic tree. One week later in same laparoscopic cholecystectomy. ood example how to solve lems with new endosurgical combined with laparoscopy,

cal laparotomy, give possibility isions to remove gallstones. In recovery and post surgical

e shorter compared with vention. ERCP, Laparoscopy, odocholythiasis.

. Rreth 5-10% të popullatës në hen të jenë të rrezikuar nga menteve në fshikëzën e tëmthit jerëzve me kolelitiaze zhvillohen alet ekstrahepatike. ecista largohej në mënyrë klasike arë behët e mundur largimi i saj

ndërsa ERCP si metodë më e het me 1968.

Y. Aliu: ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI METODA TE KOMBINUARA 128 PREZANTIMI I RASTIT Në mes të majit të vitit 2005, pranohet pacientja NN e lindur me 1954 e cila tre muaj më herët ishte e planifikuar për kolecistektomi laparoskopike. Tri javë më herët e sëmura kishte filluar të ankohej në mundim, në vjellje, prurit lëkuror dhe në zverdhje të lëkurës dhe sklerave si dhe kohë pas kohe kishte episode të etheve. Pasi që të e sëmura behët Ultrazëri i barkut konstatohen gurët në koledok. Vlerat e SE, bilirubinës, fosfatazës alkaline dhe kolinesterazës ishin të larta. Pas ekzaminimit klinik dhe analizës së rezultateve laboratorike të sëmurës i preferohet paraprakisht ekzaminim endoskopik (ERCP) për të vërtetuar diagnozën, më që rast në imazhin radiologjik verifikohen dy konkremente në koledok të cilat në të njëjtën kohë largohen. E sëmura është evaluar për një vit dhe nuk kishte asnjë ankesë. Kjo metodë për herë të parë te kjo e sëmurë është realizuar në Klinikën e Kirurgjisë, QKUK në maj të vitit 2005. METODA E PUNËS Pas përgatitjes së pacientit duke i plasuar në vijën venoze infuzionin, paraprakisht i ordinuam midazolam për premedikim për të seduar, si dhe spazmolitik (buskopan amp). Pastaj pacientes i vendosëm puls oksimetrin për të mbikëqyrur çrregullimet eventuale kardiorespiratore. Pacienten e vendosëm në pozitë të shtrirë barkas në anën e majtë. Pas anestezionit orofaringeal me 10% Xylocain spray futëm fiberduodenoskopin. Pasi arritjes deri te pylori me pas disa manipulime hymë në pjesën descendente te duodenit për te vizualizuar papillën e cila u gjind përballe pjesës optike nën këndin 90o në raport me endoskopin. Pas disa manipulimeve me kanulë kanuluam papillen e Vaterit dhe përmes se njëjtës injektuam 7ml kontrast OMNIPAQUE. Duke e përcjellë me kujdes kalimin e kontrastit nëpër kanalet ekstrahepatike prezantuam kompletë pemën biliare. Në pjesën e koledokut hasëm në pengesë të kalimit të kontrastit dhe në monitor në imazhin radiologjik u prezantua defekti në mbushje që fliste për prani të gurëve në koledok. Pasi vërtetuam këtë bëmë papillotominë, të cilën e bëmë në drejtim të orës 11. Vendosëm sondën e tipit Dormie me të cilën larguam konkrementet duke i nxjerrë në duoden. Edhe një herë verifikuam kalueshmërinë e rrugëve intra dhe ekstrahepatike duke injektuar një sasi kontrasti. Kur u siguruam se nuk ka ndonjë rest kalkulus atëherë procedurën e përfunduam, me sukses (2). Një javë pas realizimit të ERCP-së, vendosëm që të bëjmë kolëcistektomin laparoskopike për shkak të pranisë së konkrementeve edhe në fshikëzën e tëmthit, e cila mundëson largimin e fshikëzës së tëmthit përmes katër incisioneve të vogla. E tërë procedura mund të zgjasë 15-60 minuta dhe kjo varet nga stadi i inflamacionit 1,3,5..

DISKUTIMI Zanafilla e ekzaminimeve endoskopike daton herët që nga mjeku arab Abulkasim në shekullin e IX i cili duke shfrytëzuar rrezet e dritës së dëbuar bëri dizajnimin e instrumentit për ekzaminimin e laringut. Fillimi i mbarë i hulumtimeve dhe zbulimeve epokale mundësoi që më 1929 Heinz Kalk të fillon aplikimin e laparoskopisë diagnostike. Kalk bëri publikimet e tij të para të laparoskopisë diagnostike duke marrë mostrat për biopsi nga mëlçia, dhe erdhi në përfundim se laparoskopia diagnostike është një standard i artë minimal invasive. Me futjen e ERCP në përdorim fillon një epokë e re e endoskopisë intervente përmes së cilës bëhet diagnostikimi dhe intervenimi endoskopik. Kjo procedurë i lehtëson punën si kirurgut po ashtu edhe pacientit. Kolecistokoledokolitiaza përpara është realizuar me prerje klasike, më që rast rehabilitimi pasoperatorë

Praxis Medica 48-1: 127-120 129ishte i gjate, plaga ishte e madhe si dhe shpenzimet e mjekimit të larta. Në rastet me ikter të theksuar dhe çrregullim të faktorëve të koagulimit, që e kanë rrezikuar të sëmurin ku qasja klasike kishte kufizime evidente, sot ERCP paraqet revolucion të vërtet. Deri para tri vitesh në Kosovë është bërë vetëm koledokotomia klasike, ndërsa nga fillimi i vitit 2005 është i mundur aplikimi i ERCP-së e cila paraqet një zgjedhje fatlume si për të sëmurin e njëkohësisht edhe për kirurgun. Rasti në fjalë prezanton indikacionin tipik kur me sukses përmes të kombinimit të dy metodave bashkëkohore mundësohet zgjedhja optimale kirurgjike. Ndonëse me vonesë kohore të konsiderueshme, futja në përdorim e kësaj metode, ka lehtësuar zgjidhjen e kësaj patologjie. Rasti ynë i prezantuar, ngjashëm si edhe rastet e prezantuara më herët në literaturë (1,2,3,4,5), verifikon se këto metoda mundësojnë zgjedhjen e kësaj patologjie e cila vite me parë ishte problem i veçantë. Rastet me ikter të theksuar për një kohë të gjatë paraqisnin problem si për kirurgun po ashtu edhe për anesteziologun pasi që rastet me ecuri fatale ishin të shpeshta. Tash me

kombinimin mes ERCP dhe Laparoskopisë intervente rritën gjasat dhe mundësitë diagnostiko dhe terapeutike. Pra endokirurgjia paraqet një revolucion të vërtetë diagnostik dhe terapeutik. PËRFUNDIM Ikteri obstruktiv si gjendje alarmante në kirurgji deri para tri vitesh është trajtuar në klinikën tonë vetëm me intervenim të hapur,duke plasuar T-dren sipas Kechr-it për të bërë dekomprimimin e pemës biliare dhe eliminimin e bilës përmes saj. Falë zbulimeve të fundit të instrumentariumit dhe aparaturës së sotme endoskopike kjo metodë mundëson mjekimin e suksesshëm të këtyre rasteve. Kombinimi i ERCP dhe laparoskopisë është zgjedhja më optimale pasi që me incizione minimale invasive mundëson eliminimin e shkaktarit dhe të simptomave të cilat mund të jenë fatale për të sëmurin. Përparësia e ERCP është se paraprakisht dekomprimon pemën bilo-pankreatike, duke prevenar rrezikun e paraqitjes së pankreatitit.

LITERATURA

1. Fabre JM,Pyda P,de Seguin des Hons C: Evaulation of the laparoscopic cholecystectomy,patient with simple and complicated cholecystolithiasis. World J Surg 1992 Jan-Feb;16(1):113-6; discussion 116-7[Medline].

2. Kawai K, Akasaka Y, Murakami K, Tada M, Kohli Y, Nakajima M: Endoscopic sphincterotomy of the ampulla of Vater.Gastrointest Endosc 1974;20:148-151.

3. Toouli J: Laparoscopic cholecystectomy and management of bile duct stones. Dig Endosc 1997;9:48-50

4. Aliperti G, Edmundow 2icz SA, Soper NJ, Ashley SW: Combined endoscopic sphincterotomy and laparoscopic cholecystectomy in patient ëith choledocholithiasis and cholecystolithiasis. Ann intern Med 1991;115:783-785.

5. Iodice G,Giardiello C, Francica G, Sarantonio G, Angelone G,Cristiano S, Finelli R, Tramontano G: Single-step treatment of gallbladder and bile duct stones: A combined endoscopic-laparoscopic technique.Gastrointest Endosc 2001;53:336-338.

6. Cotton PB, Lehman G, Vennes J, Geenen JE, Russell RCG,Meyers WC, Liguory C, Nickl N: Endoscopic sphincterotomy complications and their management : An attempt at consensus. Gastrointest Endosc 1991;37:383-393.

7. Cohen SA, Siegel JH:Biliary tract emergencies. Endoscopic and medical management. Crit care Clin 1995 Apr;11(2):273-94[Medline].

8. Weltman DI, Zeman RK: Acute diseases of the gallbladder and biliary ducts.Radiol Clin North Am 1994 Sep;32(5):933-50 [Medline]

Praxis Medica 48-1: 130

IN MEMORIAM: DR. VEZIR BAJRAMI

Dr. Veziri u lind më 02.05.1957 në fshatin Raçak ku e kreu edhe shkollën fillore. Gjimnazin e filloi në Shtime dhe e përfundoi në Ferizaj në vitin 1976. Studimet i filloi me 1976 në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë dhe të cilin e mbaroi me sukses në vitin 1982. Nga viti 1982 fillon punën si mjek i praktikës së përgjithshme në Shtëpinë e shëndetit në Shtime ku punoi deri në vitin 1990, kurë masat e dhunshme të instaluara nga pushteti serb e transferuan për punë të përkohshme në Shterpcë nga ku largohet nga puna në vitin l991. Që nga viti 1992 fillon të punojë si mjek në praktikën private në shtëpinë e vetë, ndërsa më vonë punën e mjekut e vijon në ambulancën private “Nora Medicus” në fshatin e lindjes. Fillimi i rezistencës së armatosur në Kosovë dhe paraqitja e UÇK-së dr.

Vezirin e gjet duke ushtruar punën e mjekut në fshatin e lindjes ku pacient të tij ishin si popullata civile e po ashtu edhe prestarët e UÇK-së. Aktiviteti i tij profesional dhe kombëtar u shpreh edhe më shumë gjatë ditëve të masakrës së Raçakut. Më vonë aktivitetin e tij profesiona Veziri e ushtroi në Petrovë të Komunës së Shtimes me përgjegjësi të lartë profesionale dhe kombëtare. Për aktivitetin e tij profesional dhe kombëtar e njeh si opinioni kosovar e poashtu edhe ai ndërkombëtar. Pas çlirimit të Komunës së Shtimes dr. Veziri filloi punën si drejtor i Shtëpisë së Shëndetit në Shtime i emëruar nga Qeveria e përkohshme e Kosovës. Për shkak te aktivitetit të tij politik dhe organizativ në ketë komunë Dr. Veziri emërohet edhe si Drejtor i Drejtoratit për Shëndetësi në asamblenë e KK të Shtimes të cilën detyrë e krey me përgjegjësi dhe përkushtim të lartë. Vitin 2001, Dr. Veziri përfundoi specializimin e Mjekësisë Interne dhe nga ky vit fillon punën si Internist në Shtime. Dr. Veziri përpos që ishte mjek i përkushtuar dhe aktivist i denjët për çështjen kombëtare, poashtu ishte edhe baba dhe prin i mirë. Dr. Veziri pas vetës la katër djem dhe një vajzë dhe bashkëshorten. Në ditën 02. 04. 2006 tragjikisht humbi jetën në kohën kur Kosova, kombi dhe Komuna e Shtimes kishin më së shumti nevojë për profesionalizmin dhe përkushtimin e tijë për çështje madhore të përgjithshme.

Prof. Dr. Binak Kastrati

Dr. Fatmir Xhelili

Praxis Medica 48-1: 131

Mbledhja e 24-të e Shoqatës Evropiane për Sëmundje Infektive Pediatrike u mbajt në Bazel të Zvicrës nga 3-5 maj 2006 me temat boshte për infeksionet në moshën e fëmijës ku morën pjesë rreth 1000 pjesëmarrës me 600 punime të prezantuara. Në ketë mbledhje prezantuan emra të mëdhenj të mjekësisë botërore si: Stanley Poltkin, Ronald Dagan, U.B. Schaad, B. Fritzzel, Andy Pollard, etj. Programi përbehej nga ekspozimet e sponsoruara nga firmat farmaceutike, prezantimet orale dhe prezantimet poster. Në fillimin e çdo dite nga ora 7 e mëngjesit fillonin seminaret e caktuar me interes te posaçëm. Janë prezantuar 4 seminare me nga 200 pjesëmarrës ku u prezantuan:

• Menaxhimi i infeksioneve urinare, • Linja e parë e antibiotikëve në mjekimin

e infeksioneve në komunitet, • Menaxhimi i limfadenopatisë cervikale

dhe, • Infeksionet me kërpudha.

Prezantimet para programit ( te sponsoruara nga fabrikat farmaceutike): janë prezantuar te dhënat e fundit për të arriturat në mjekësi e theks të posaçëm në zbulimin e vaksinave te reja. Kështu revolucion të vërtetë paraqet zbulimi i vaksinës për rotaviruse e cila aktualisht është në shtije nga katër prodhues me emra trivial si:Rotatrix, LLR, RotaTeq, Rotashield. Hulumtimet e bëra treguan se kjo vaksinë mund të jepet si e ndarë dhe si e kombinuar më të gjitha vaksinat tjera ekzistuese pa e ulur efektin mbrojtës të sajë. Për parandalimin e infeksionit me rotaviruse RotaTeq jepet në tre doza ndërsa Rotatrix në dy doza. Poashtu u prezantua edhe e arritura e madhe në parandalimin e infeksioneve me pneumokoksike me vaksinën 7 valente të konjuguar e cila

garanton sukskëto infeksimodifikimet meningokokusukseset e arrvaksinë në ulishin më shum

Prezakonsiderueshcila kishte pëketë prezantsëmundjeve itë të sëmuritHerpes encepërfaqësuar n Prezadominuese tëtema me rëndKosova u p“Ndikimi i ecurinë e meecuria e meprezantuara nbp., punim kmirëpritën ngRisitë e këtijsjellën inforInfeksioneve urinar, përdomenaxhimin Në ketë tukaptinat disdebat i gjerdhe për gjasnë infektolo Ass. Dr. Sc

Praxis Medica 48-1: 131

es të shkëlqyeshëm në mbrojtje nga one. Risitë e prezantuara për

e bëra në vaksinën ndaj t C ishin mbresëlënëse pasi që itura nga mjekët Australian me ketë jen e incidencës së kësaj sëmundje ë së sinjifikante.

ntimet orale përbenin një pjesë të me dhe të rëndësishme të takimit e r bazë të arriturat e fundit. Risi në im ishte lidhshmëria në mes të nfektive dhe predispozitës gjenetike . Kjo më së miri u dokumentua te faliti nga shkencëtarët Francez të ga Casanova me bp. ntimet posterë përbenin pjesën prezantimeve, ku janë prezantuar ësi shkencore dhe profesionale. rezantua me dy punime posterë: shkallës së dëmtimit te BHE në ningjitit purulent” dhe “Etiologjia ningjitit purulent në Kosovë” të ga Shemsedin Dreshaj, MD,ID me ëto të cilat zgjuan interesim dhe u a pjesëmarrësit e tubimit. tubimi ishin Workshop-et të cilat mata praktike në menaxhimin e:

të SNQ, infeksioneve të traktit rimin racional të antibiotikëve dhe e limfadenopative cervikale. bim si pjesë e posaçme ishin kutabile në Infektologji ku u bë ë rastet individuale të paqara si at e përdorimit të risive të fundit gjinë pediatrie.

i Shemsedin Dreshaj, MD, ID,

ISSN 0350-8773