1

2

Deelexpeditie Geo Informatie Bodemdaling

28 Juni 2018, Gouda

Kennis Programma Bodemdaling Nederland

Hans van Leeuwen (STOWA) en Pim de Waard (RVO)

Praktijk: Don Zandbergen ( Rotterdam) en Sien Kok (Deltares)

3

Agenda

• Introductie: Achtergrond en aanleiding deelexpeditie GeoNKB (Pim de Waard,5min)

• Opzet deelexp GeoNKB (Pim de Waard,15 min)

• Een praktijkcase: wat we kunnen leren van de gemeente Rotterdam en hun gebruik

van BD info (Don Zandbergen, 20 min)

• Een ontwikkeling: een nieuw toepassingsveld (Maatschappelijke kosten-baten) in

de Klimaat Schade Schatter (Sien Kok, 20 min)

• Uw gebruik en behoefte aan bodemdalingsinfo Mentimeter oefening (Pim, de

Waard, 30 min)

• Einde

4

Intro met voortraject en aanleiding deelexp GeoNKB

• Introductie en doelstelling

• Oploop in november mbt bodemdalingsdata en technische mogelijkheden• Bewustzijn dat bodemdalingsinfo niet zomaar op zichzelf staat,

maar verschillende gedaantes/specs kan hebben,

interpretatiegevoelig is en de succesvolle toepassing afhankelijk is van duidelijke behoefte vooraf

• Een grosoverzicht van de verschillende hoofdvormen van BD info (veldmetingen, ervaringen, modeloutput (verklarend, voorspellend), metingen vanuit sensoren (lucht, satelliet), etc.)

• Dat dus de functionele probleemanalyse en toepassingsvraag sturend moet zijn • Voor inzicht in de toepassing van de juiste brondata en verwerking daarvan

• Dat er een maatwerktraject na de technische informatie nodig blijft om • de vertaalslag naar de gebruiker zo eenduidig en begrijpelijk mogelijk te maken en

• een juiste interpretatie van aanbod te stimuleren

5

Deel expeditie Geodata NKBHans van Leeuwen (trekker) ism Pim de Waard

Probleemstelling NKB: Wat is een doelmatige aanpak van de maatschappelijke

opgave van een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting van landelijke en

stedelijke gebieden waar bodemdaling speelt?

Het strategische doel van het NKB is bijdragen aan het ontwikkelen van

handelingsperspectief voor overheden en stakeholders door de wisselwerking

tussen klimaat, water en bodemdaling beter te begrijpen en de effecten ervan

op een doelmatige wijze te verminderen, te voorkomen of te benutten.

De 6 M’s: “Meten, Mechanismen, Modeleren, MKB analyse, Maatregelen, Monitoren” (cyclus)

Doel van de deelexpeditie Geodata: Het ondersteunen van bovenstaande doelstelling, waarbij probleem gericht en vraag gestuurd vanuit de betrokken stakeholders in kaart wordt gebracht wat de functie kan zijn van geo-informatievan de verschillende fasen van de cyclus van de 6Ms in de (beheer) praktijk.

6

De 6 M’s cyclus Omschrijving De rol van bodemdalings Geo-info en -kennis

Meten

(M1)

Inzetten van Ruimtelijke Informatie

meetsystemen (veld, lucht en ruimte) en

praktische kennis en ervaringen

Bodemdaling meten mbv Veld- en observatiemeet

systemen, landmeetsystemen, remote sensing

meetsensoren (airborne en satelliet systemen)

Mechanismen

(M2)

Het bewust zijn en beschrijven,

analyseren, formaliseren van

bodemdalingsprocessen in stad en land

en gebruik van praktische ervaringen

Bodemdalingsprocessen (fysische beschrijving van

bodem-water-atmosfeer interactie).

Bodemdalingsinformatie kan signalerend werken

voor bewust zijn van nieuwe processen of

bevestigen van processen.

Modeleren

(M3)

Het simuleren, formaliseren,

prognosticeren van bodemdaling door

modelvorming, kalibratie, validatie

gegeven de ervaringen en metingen uit

het verleden, heden en toekomst

Bodemdalingsinformatie kan modellen helpen

kalibreren en valideren en achteraf evalueren van

forecasts (middels hindcast, nowcast).

MKB analyse

(M4)

Het beschrijven en berekenen van de

financiële consequenties, doelmatigheid

en scenarios op basis van aannamen en

informatie

Ruimtelijke bodemdaling (areaal) en

bodemdalingssnelheden geven input/weegfactoren

aan de schaal, orde grootte en snelheid van

financiële consequenties en planvorming.

Maatregelen

(M5)

Het definiëren, formuleren en uitvoeren

van maatregelen vanuit het praktisch

beheer

Bodemdalingsinformatie kan ruimtelijk inzicht

geven in het plannen waar, hoeveel en de mate van

inzet van maatregelen

Monitoren

(M6)

Het periodiek observeren en meten van

effecten en impact van maatregelen mbt

bodemdalingsproces in tijd en ruimte

De effecten van maatregelen kunnen direct door

actuele bodemdalingsinformatie gemeten worden

en helpen bijsturen waar nodig.

7

Bodemdeformatie indicator kaart 2015-2017, Gouda eo. (stedelijk EN landelijk gebied, 90m detail, vlakdekkend, Sentinels). Bron GvL

Bodemdeformatie kaart 2015-2017, Gouda eo. (stedelijk gebied, hoge kwaliteit op puntlocaties, commerciële satelliet). Bron RWS, SKYGEO.

Beide methoden vullen elkaar aan en hebben een specifieke functie afhankelijk van het doel. (bijv. signalering stedelijk onderhoud of indicaties oxidatie/ inklinken v. veen/klei landelijk gebied )

Bodemdeformatie metingen met satelliet

In stedelijk en landelijk gebied is behoefte aan bodemdeformatie indicatoren agvklimaatverandering en menselijk gedrag (e.g. waterbeheer, landgebruik, etc.). Deze zijn via modelering van het bodemsysteem maar ook via satellieten in kaart te brengen.

In het landelijk gebied zijn deze bodemdeformatie indicatoren samen met informatie uit bijv de klimaateffectatlas(hiernaast ondergrondverdichtings kaart en daaronder bodemdaling na ophoging stedelijk gebied Gouda) en met de beschikbare open data (hoogtemodel AHN, Bodem-/grondwater kaarten te gebruiken voor beleid (DPRA, stresstest) tav wateroverlast, droogte problematiek agv klimaatveranderingen nu en in de toekomst. Bron: www.klimaateffectatlas.nl

Recente Bodemdeformatie indicator kaart Z&O Flevoland 2015-2017 (links Bron Gvl) en model gebaseerde kwetsbaarheidsindicaties van bodemdaling (rijping en inklinken klei) (rechts Bron Deltares). Beiden op vergelijkbaar detail en schaal.

Opmerking: Deze technieken zijn voorhanden (en kunnen met voorbehoud worden toegepast) en aanvullende projecten zijn gaande of gepland ter verdere validatie en verbetering van bovengenoemde methoden (oa. TUD, Deltares, STOWA, RWS, Waterschappen, Gemeenten, Provincies)

STOWA, SAT-WATER programma, informatie voorziening factsheet waterschappen, vanleeuwen@stowa.nl

STAD LAND

Bodemdalingsinformatie kan vele vormen hebben:

• Elke organisatie heeft haar eigen bodemdalingsproblematiek op beheer,- beleids-, bestuurlijk niveau

• Daarmee ook specifieke wensen over functie en rol (en daarmee de vorm en presentatie) van de (gemeten) info

• Links zijn verschillende vormen gepresenteerd van boven naar beneden:

- Signaalkaart vlakdekkend op groter schaal en minder detail nivo

- Detail puntenkaart (stedelijk gebied) voor precisie toepassingen

- Simulaties (ophoging stedelijk en risicokaart landelijke infrastructuur

- Gemeten momentopname (2jaar) en daarnaast model prognose bodemdaling tot 2050 (klimaat)

8

Aanbod: recente ontwikkelingen bodemdalings kaarten

• Recente onderzoeken gestart in stedelijk gebied en landelijk gebied door TU-Delft, Deltares, Alterra en

waterschappen (ivm klimaatadaptatie, onderwaterdrainage, etc.)

• RWS gaat een meerjarige landelijke kaart uit brengen op basis van harde infrastructuur (op basis van

laatste 5 jaar)

• Nationale Commissie van Geodesie landelijke bodemdalingskaart (UT-Delft)

• RWS, Prov. ZH en Utrecht: signaalkaart bodemdaling (vlakdekkend) van 2015-heden;STOWA (dit

verhaal) en geeft input aan de Klimaat Effect Atlas

• STOWA en Netherlands Space Office organiseren samen met waterschappen, RWS en Provincies een

SBIR competitie om de beste landelijke maaiveld dalingskaart (langere periode 10 tot 20jr) methode te

maken voor landelijk gebied (validatie methodiek STOWA)

• Stress test droogte: Kwetsbaarheden kaart (Deltares, RWS, Geocycli) op basis van meting en model.

9

Functionele vertaling

• Bewustzijn: maatwerk op basis van de (gemeten) technische informatie blijft nodig voor vertaalslag naar de gebruiker: zo eenduidig en begrijpelijk mogelijk

• Kaartverhaal, storymaps helpen (KEA)

• Inzicht uit workshops bij gemeente Rotterdam: • Afdelingen hebben verschillende soorten info nodig ( functies, analyses, interpretaties,

presentatie)

• Maar (beheer)werkzaamheden en beleidskeuzes vergen integraliteit

• Dat vergt nogal wat van de bd-info en (actuele) aanbod daarin, maar ook van de samenwerking

10

Vraagsturing in GeoNKB proces

• Vraaggestuurd: vragen en behoeften in beeld

• beleid / bestuurlijk / beheersniveau

• Gebouwde omgeving en landelijk gebied

• Structuur in behoefte spectrum door de 6M’s te behandelen

• Kijken welk aanbod er ligt

• Wat is er al en waar

• Overzicht voor de gebruiker

• Nu gebruikers bevragen, straks de aanbieders bijeen

11

Vraaggestuurde akties om inzicht in Informatie

• Dat dus de toepassing en probleemveld sturend moet zijn om

• de juiste meet- en brondata te gebruiken, verwerken en benutten tot maatwerk:

• en dus om de juiste toegepaste info en interpretaties te kunnen maken

• Door middel van de 6 M’s met

• RWS / Waterschap / Prov / ….

• Oefening met 8 afdelingen binnen Rotterdam om het behoeftespectrum in beeld te krijgen en te

concretiseren

12

Behoeftespectrum stedelijk (deel)gebied R’dam

Deelnemers Matrix oefening per deelgebied Gemeente Rotterdam: • Gebouwen• Kabels & Leidingen• Riolen • Tech. Advies Ondergrond • Civiele Kunstwerken • Groen/Spelen • Buitenruimte• Wegen• Grondwater• Basisinformatie

13

Gemeente Rotterdam (Don Zandbergen)

Praktisch voorbeeld hoe we van de Gemeente Rotterdam kunnen leren,

hoe zij BD info al op onderdelen aanwenden voor hun problematiek in de stad.

14

Klimaat Schade Schatter

Schade aan funderingen door bodemdaling en lage grondwaterstanden

Voorbeeld van een nieuw toepassingsveld (MKBA de 4e M)

Sien Kok (Deltares / NKWK)

15

Overzicht

• Introductie schade door bodemdaling

• Project klimaatschadeschatter

• Aanleiding

• Aanpak

• Doorkijk toepassing schade informatie

163 juli 2019

Is er bodemdaling?

Wat is de oorzaak?

Hoe ziet het eruit in de toekomst?

Wat zijn de gevolgen van bodemdaling? Wat is de meerwaarde van ander beleid/ investering?

Implementeren: verantwoordelijkheden, uitvoering, financiering

Wat is het effect van de maatregelen?

173 juli 2019

1. Monetariseren impact (schade) bodemdaling > urgentiebesef

2. Verwachteschade bij bestaand beleid

3. MKBA/ KEA maatregelen

4. Implementatie: Business case/ financiering, wiebetaald wat?

Meerwaarde van informatie over schade?

18

Schade door bodemdaling

Market Non-market

Dir

ect

Direct damage to capital goods/ assets:

• Critical infrastructure: water management (drinking water, waste water treatment, surface water management/ drainage), transportation (roads, rail, etc), energy, telecommunication.

• Structures: buildings including houses, factories etc.

• Public/ private (green) space: public space, gardens, parks

• Damage to landscape, natural environment and culture-historical objects

• Inconvenience or damage from reduced performance and increased works of capital goods/ assets

Ind

irec

t

• Increased flood hazard

• Loss of land near water bodies

• Loss of property value

• Lower agricultural production: e.g. as drainage becomes more difficult or salinization occurs

• Production effect for companies: o Business interruption of infrastructure/ utility

services due to increased O&M works and increased failure risk (-)

o Demand in building/ reconstruction sector (+)

• Social disruption/ stress: e.g. in relation to building damage, loss of property value, increased works.

• Undermined trust in public authorities

• Health risks: o Increased indoor humidity/ mildew problems o Increased nuisance from urban pests due to wetting of environment (rats, mosquitos)

19

Stand van zaken - huidige schadeschatting

funderingen (bodemdaling + lage gw stand)• In de media

• Monetaire schadeschattingen:

• Schades door watertekorten en –overschotten in stedelijk gebied (Hoogvliet et al. 2012)

• Dalende bodems, stijgende kosten – Mogelijke maatregelen tegen veenbodemdaling in het landelijk en stedelijk gebied (PBL, 2016)

• Naar een kosteneffectieve aanpak van klimaatadaptatie in Nederland (Leusink, 2018)

• Grote spreiding – nationaal niveau - geen ruimtelijk beeld – geen beeld van kansverdeling

• Schade/ risico kaarten (niet monetair):

• Funderingsviewer indicatieve aandachtsgebieden (KCAF)

• Klimaateffectatlas – Paalrot

• Lokale kaarten van gemeenten

21

Aanleiding – project NKWK klimaatbestendige stad• Onderzoeksprogramma 2017-2020

• Ontwikkeling tools ondersteuning gemeenten stresstest/ risicodialoog klimaatbestendig

(Delta Programma Ruimtelijke Adaptatie)

• Risicodialoog: welke risico’s acceptabel? Welke maatregelen nodig? Wie verantwoordelijk?

• 3 onderdelen:• Klimaatschadeschatter (wateroverlast, hitte, droogte)

• Toolbox klimaatbestendige stad: maatregelen

• Kosten-baten analyse

22

Klimaatschadeschatter – droogte / funderingen• Klimaateffectatlas

• Van klimaateffect naar schadeschatting

• Ambitie: per gemeente een monetaire indicatie van verwachte schade tot 2050 aan gebouwen zonder en met klimaatverandering

• Waarom? 1) gebruik gemeenten zonder eigen analyses in risicodialoog 2) prikkelen tot nader eigen onderzoek 3) realistischer beeld

van schadeverwachting

• Focus: paalrot + verschilzetting op staal

23

Aanpak: risico-analyse

Paa

lro

t1. Hazard 2. Exposure 3. Vulnerability functions

4. Damageestimate

Low groundwater

level

Likeliness of wooden pile rot at a given location

Development of damage as function of (cumulative) time foundation is exposed to air

Subsidencei) Likeness of shallow foundation at given locationii) Likeliness of shallow foundation building to experience differentialsettlement

Development of damage as function of differentialsettlement (acc./rate?)

Zett

ing

op

st

aal

Aanleiding voor schade

Gevoeligheid van assets die beschadigd kunnen worden

Schaderelatie

24

Hazard

• Impact van ondergrond op veroorzaken verschilzetting pand

• Welke kaarten/ informatie over bodemdaling nodig?

• Voorspelling bodemdaling toekomst

• Heterogeniteit ondergrond op lokaal niveau

• Dikte menselijke ophooglaag

• Etc.

25

Blootstelling

• Hoe gevoelig is een pand voor verschilzetting? Focus: ondiepe funderingen

• Benodigde informatie over panden:

• Waar is welke fundering gebruikt?

• Hoe gevoelig is fundering/ bouwjaar/ etc voor verschilzetting?

26

Schaderelatie

• Hoeveel schade ontstaat bij een bepaalde verschilzetting?

• Benodigde informatie:

• Hoeveel schade is er al bij een bepaald pand?

• Kennis over schaderelatie

• Kennis over herstelkosten

27

Toepassing schadeinformatie/ risicoanalyse

funderingen door zetting

28

Interactie met Zaal

Uw gebruik van bodemdalingsinfo en uw behoefte daaraan, volgens de 6 M’s…

29

Mentimeter oefening

• Pak uw mobiele telefoon of laptop

• Browse naar www.menti.com

• Vul in de code van 6 cijfers (bovenaan scherm of via moderator)

• En starten maar met invullen (duur, hoe vaak en wat hoort u van moderator)

• Na sluiting van elke vraag kan moderator kort de uitkomst meteen met u bespreken

• Als resultaat van de oefening wordt een rapport gemaakt dat naar u gemailed kan

worden indien u zich inschrijft op formulier

30

De 6 M’s cyclus

Meten

(M1)Mechanismen

(M2)

Modeleren

(M3)

MKB analyse

(M4)

Maatregelen (M5)

Monitoren

(M6)