POSDIPLOMCITRAVNIKINVESTCIJE

8/13/2019 POSDIPLOMCITRAVNIKINVESTCIJE

http://slidepdf.com/reader/full/posdiplomcitravnikinvestcije 1/156

UPRAVLJANJE INVESTICIJAMA





POJ MINVESTICIONIH

PROJEK T

Glava I



1 - 4

Faze investicionih projekata

Osnovne faze investicijskog ciklusa

– Predinvesticijska

– Investicijska

– Operativna



1 - 5



1 - 6



1 - 7


Vrste odluka u predinvesticijskim fazama

– Identifikacija, studija mogućnosti

• Prethodna analiza, pomoćne studije

• Predstudija izvodljivosti

– Konačna analiza, Pomoćne studije

• Studija izvodljivosti

– Evaluacija

• Studija evaluacije

– Procjena projekta

• Izvještaj o procjeni



1 - 8


– Predinvesticijske studije stavljaju težište na utvrđivanje tržišnih

mogućnosti, ekonomike investiranja, institucionalne i ekološke

sigurnosti projekta

– Investicijska faza obuhvata sljedeće međufaze:

• Definiranje zakonske, finansijske i organizacijske baze za

implementaciju projekta

• Nabavka i transfer tehnologije

• Ugovaranje, tenderi, evaluacija ponuda i pregovaranje

• Kupovina zemljišta, građevinski i instalacijski radovi • Pretproizvodni marketing, uključujući sigurnost snabdijevanja i probni

rad i pokretanje proizvodnje



1 - 9


Oprativna faza se odnosi na preduzimanje

određenih korektivnih mjera kako bi se otklonili

raniji propusti u prethodnim fazama projekta

Faza realizacije projekta se predstavlja sa tri

faze:

– Priprema, vrednovanje i implementacija



1 - 10

Studija mogućnosti

Studija mogućnosti ima zadatak da istraži sljedeće:

– Prirodne resurse

– Postojeće strukture i mogućnost intenzivnije eksploatacije

poljoprivrednih resursa – Potencijal rasta tražnje određenih potrošnih dobara

– Supstitucija uvoza

– Uticaj okruženja

– Mogućnost povezivanja s drugim industrijama u zemlji iinostranstvu

– Opšte investicione klime itd.



1 - 11

Studija mogućnosti

Opšta studija mogućnosti

– Studija prostora

– Subsektorska studija

– Studija bazirana na resursima

Studija mogućnosti specifičnih projekata



1 - 12

Predstudija izvodljivosti

Predstudija izvodljivosti se radi kada profitabilnost nekogprojekta izgleda sumnjiv ili su nedovoljno sagledani faktori kojideterminiraju mogućnost racionalne i rentabilne eksploatacijepotencijalne investicije

Osnovi zadaci ove studije su: – Da li se može investicijska odluka donijeti na osnovu informacija i

analiza razraĎenih u preliminarnom stadiju istraživanja

– Da li sama koncepcija investicijskog ulaganja opravdava detaljnijuanalizu kroz studiju izvodljivosti

– Da li je neki aspekt projekta posebno kritičan za njegovuprihvatljivost tako da zahtijeva detaljnija istraživanja putem dodatnihili funkcionalnih studija

– Da li je buduće investiranje dovoljno perspektivno i da li se može na

bazi prikupljenih informacija zaključiti da projektna ideja nije realna,tako da dalji rad na projektu nije racionalan



1 - 13

Pomoćne studije

Pomoćne studije se odnose na: – Studija tržišta koja ima za cilj dati projekciju tražnje određenog proizvoda

u budućnosti

– Studija repromaterijala

– Laboratorijska i prototipska istraživanja upotrebljivosti određenog

materijala i kvaliteta proizvoda – Lokacijske studije: utvrđivanje transportnih troškova

– Ekološke studije

– Studije ekonomije obima

– Studije selekcije opreme



1 - 14

Studija izvodljivosti

Studija izvodljivosti predstavlja analitičko-istraživačkirad koji treba obezbijediti pouzdanu tehničko-

tehnološku, ekonomsku i komercijalnu osnovu zadonošenje odgovarajuće investicione odluke



1 - 15



1 - 16



1 - 17

Izvještaj o ocjeni

Izvještaj o ocjeni treba pokazati njegovu

povezanost s njegovim sirovinskim inputnim

kapacitetom, transportne uslove, mogućnosti

snabdijevanja energentima itd.



1 - 18

Promocija investicionih projekta

slika



1 - 19

Projektne strategije

slika



1 - 20


Bazični ciljevi strategije su: – ObezbjeĎenje finansijskih, personalnih,

materijalnih i upravljačkih resursa

– Identificiranje rizičnih aktivnosti ideterminizirati kako upravljati njima

– UtvrĎivanje mogućnosti kooperacije kao

što su: partnerstvo, zajednička ulaganja,holdinzi, integracije, akvizicije itd.



1 - 21


U predinvesticijskim studijama strategija obuhvata sljedećeprocedure: – Formuliranje opštih ciljeva investicijskog projekta

• Vodeća ideja, opcije i percepcije

– Definiranje neposrednih ciljeva projekta• Ponuda odreĎenih proizvoda i usluga, tržište i stopa rasta, politika

profita i rizika itd. – Izbor projektne strategije• Bazinični strateški ciljevi, obim projekta, resursi i lokacija

– Determiniranje funkcionalnih ciljeva i strategija• Ciljevi i koncept marketinga, proizvodni ciljevi, finansijski ciljevi

– Razvoj miksa funkcionalnih i strateških ciljeva

– Planiranje strategije implementacija – Kontrola i adaptacija strategije u vrijeme implementacije i rada



1 - 22

Struktura troškova

Ukupni troškovi se mogu predstaviti na sljedećinačin:

1. Faktorski troškovi 2. Direktni i indirektni troškovi (usluge, renta, provizija, lizing,

skladištenje itd) 3. Administrativna režija (plate i nadnice menadžmenta i

osoblja, lizing iznajmljivanja itd)

4. Operativni troškovi (1+2+3) 5. Amortizacija

6. Troškovi finansiranja

7. Proizvodni troškovi (4+5+6) 8. Troškovi marketinga

9. Ukupni troškovi (7+8)



1 - 23

Nosioci predinvesticionih studija

Studije mogućnosti: potencijalni domaćiinvestitori

Predstudije izvodljivosti: razne institucije

zainteresirane za investiciju, domaća i stranaprivredna preduzeća, banke za industrijskirazvoj, konsalting, inženjering firme

Studije izvodljivosti: domaći strani eksperti,vladina odjeljenja, agencije za regionalnirazvoj, strane konsalting firme

T č t j t šk



1 - 24

Tačnost procjene troškova upredinvesticionim studijama

Studija mogućnosti +- 30%

Predstudija izvodljivosti +-20%

Studija izvodljivosti+-10%

T šk i i fi i j



1 - 25

Troškovi i finansiranjepredinvesticionih projekata

Specifične studije: 2-3 čovjek-mjesec

Predstudije izvodljivosti: 6 ili 12 čovjek-mjeseci

Studije izvodljivosti 12-15 čovjek-mjeseci

Troškovi izrade predinvesticijskih studija su:

– 0,2-1,0% - studija mogućnosti – 0,25-1,5% - predstudiju izvodljivosti

– 1-3% - studiju izvodljivosti industrijskih projekata malih isrednji preduzeća

– 0,2 -1,0% - veći projekti

Stvarne cijene zavise još od: – Iskustava konsultanta, obima rada, kompleksnosti, visine

cijena i nivoa troškova konsalting usluga itd.

Fi i j i ti i ih



1 - 26

Finansiranje investicionihprojekata

Kod finansiranja važno je sagledati: – Uslove i načine finansiranja projekta

– Strukturu i dinamiku izvora kapitala

– UsklaĎenost strukture izvora sa zahtijevima projekta i – Uticaj načina i uslova finansiranja na buduće rezultate

projekta

Izvori finansiranja: – Kratkoročni i dugoročni – Emitovanje dionica i obveznica

– Zajednička ulaganja – Javno i privatno partnerstvo itd.



1 - 27

Kompozicija izvora finansiranja

Kompozicija finansiranja projekata determinirana je: – Cijenom kapitala

– Raspoloživošću kapitala

– Namjenom korištenja kapitala

– Očekivanim profitabilnošću investicija

Slabosti eksternih izvora finansiranja: – Fiksno učešće kamatne stope

– Hipoteka

– Kamata ima prednost u odnosu na dividendu

– Kamata može dostići nivo amortizacije – Likvidnost upitna

– Reducira se sloboda odlučivanja itd.



1 - 28

Kompozicija izvora finansiranja

Prednosti internih izvora

finansiranja:

–Najsigurniji izvori finansiranja –Daje veću elastičnost u voĎenju

poslovne politike

–Investitor postaje vlasnik projekta



1 - 29



UPR VLJ NJEINVESTICIONIM

PROJEKTOM

Glava III



1 - 31

CILJEVI

Razumjeti proces upravljanja investicionim

projektima

Razumjeti faze investicionog projekta

Razumjeti karakteristike investicionih projekata

Razumjeti rizik i neizvjesnost

U lj j i ti i i



1 - 32

Upravljanje investicionimprojektima

Zajedničke karakteristike za sve projekte su:

– Cilj

– Resursi

– Kompleksnost

– Rokovi

– Organizacija

– Informacioni i kontrolni sistem.

U lj j i ti i i



1 - 33


Karakteristike projekata:

– Složen poduhvat sa velikim brojem aktivnosti

– Ima sve elemente poslovnog procesa

– Poduhvat koji se odvija u budućnosti

– Prati ga rizik i neizvjesnost

– Projekat je jednokratan i vremenski ograničen

– Usmjeren ka ostvarenju ciljeva itd.



Upravljanje investicionim



1 - 35


Opšte karakteristike invest. projekata su:

– Potrebna su finansijska sredstva

– Složeni su i predviđaju angažovanje većeg broja

učesnika – Iziskuju duži vremenski period, što utice na

blagovremeno obezbjeđenje resursa

– Odvijaju se u fazama itd.




1 - 36


U realizaciji investicionih projekata učestvuju:

– Investitor

– Izvođač

– Proizvođač

– Projektant

– Nadzorni inženjer

– Stalni projektantski nadzor – Inspekcijiski nadzor.




1 - 37


Faze upravljanja investicionim

projektom su.

– Planiranje

– Projektovanje

– IzvoĎenje

– Praćanje

– Kontrola.




1 - 38


Sa stanovišta izvođača imamo sljedeće faze:

– Istraživanje tržišta

– Izrada ponude

– Ugovaranje

– Izrada projektne dokumentacije

– Izvođenje radova na gradilištu

– Naplata izvršenog posla i – Formiranje i proširivanje baze istorijskih podataka.




1 - 39


Zajedničke karakteristike za sve projekte su:

– Cilj

– Resursi

– Kompleksnost

– Rokovi

– Organizacija

– Informacioni i kontrolni sistem.




1 - 40


Predinvesticiona analiza predstavlja elaborat u kome susmješteni i na odgovarajući način raspoređeni rezultatipredinvesticione analize.

U skladu s tim predinvesticiona studija treba da sadrži, kao iinvesticioni program, nekoliko osnovnih dijelova koji dajuodgovore za ključna pitanja razmatranog investicionogpoduhvata. To su:

– Analiza tržišta

– Tehničko-tehnološka analiza

– Organizaciono-kadrovska analiza

– Ekonomsko - finansijska analiza

– Ocjena studije.




1 - 41


U najznačajnije analize, koje će biti ovdjeposebno obrađene, spadaju:

1) analiza tržišta, 2) analiza tehnologije, 3)

analiza lokacije, 4) analiza ekologije, 5) analizaorganizacije i kadrova, i 6) finansijska analiza.




1 - 42


UVOD (tržište, tehničko-tehnološke elemente, građevine,lokaciju, ekologiju, organizaciju i kadrove, potrebne investicije,izvore finansiranja, rezultate poslovanja i ocjenu investicionogprograma).

ANALIZA RAZVOJNIH MOGUĆNOSTI INVESTITORA

Opšti podaci o investitoru

Podaci o proizvodnji i tehnologiji

Podaci o tržištu: – obim i vrijednost prodaje po vrstama, količine pojedinih sirovina i

materijala koji se nabavljaju i vrijednosti nabavki, cijene inputa i outputa,podaci o kupcima o dobavljačima, podaci o uvozu i izvoz i dr.




1 - 43


Analiza tržišta

Postupak istraživanja i analize tržišta prodaje obuhvata:

Istraživanje i procjenu tražnje,

Istraživanje i procjenu ponude,

Istraživanje i procjenu plasmana.

Analiza tehnologije Tehnologija opredjeljuje način proizvodnje i određujuće utiče na

efekte koji se ostvaruju u eksploataciji investicionog projekta.

Analiza tehnologije također obuhvata analizu i definisanjeosnovnih karakteristika izabrane tehnologije - definisanje

potrebnih mašina, uređaja i alata; određivanje obima iasortimana proizvodnje; prikaz tehnološkog procesa iorganizovanje proizvodnog procesa; analiza potrebnih sirovina,materijala, energije i fluida, analizu potrebnih proizvodnih radnikai dr.




1 - 44


Analizu lokacije U najznačajnije faktore makrolokacije spadaju:

Privredna razvijenost šireg regiona;

Udaljenost tržišta prodaje;

Udaljenost tržišta nabavke;

Transportni putevi i saobraćajnice;

Raspoloživost energetskih izvora;

Raspoloživost vode; Raspoloživost radne snage;

Ekološki uslovi;

Klimatski uslovi;

Vojnostrateški uslovi i dr.

Analiza mikrolokacije obuhvata faktore:

Opšta pogodnost i opremljenost lokacije;

Komunalna opremljenost lokacije;

Udaljenost energetskih izvora;

Ekološki zahtjevi i dr.




1 - 45


Analiza ekologije

Istraživanje i analiza ekologije kod izrade investicionog programa bi trebala da pođu odutvrđivanja vrste, načina i intenziteta štetnog uticaja investicije na čovjekovu okolinu.

Analiza organizacije i kadrova

Analiza obuhvata najprije utvrđivanje: organizacionog statusa budućeg investicionog objekta,

razmatranje različitih varijanti za projektovanje organizacione strukture

definisanje načina organizovanja proizvodnje i funkcionisanja ostalih vitalnih funkcija,kao što su istraživanje i razvoj, marketing, finansije i dr.

Analiza obuhvata utvrđivanje potrebnih kadrova, po zanimanjima i kvalifikacijama, kojisu neophodni u eksploataciji investicija.




1 - 46


Finansijska analiza

U okviru finansijske analize vrši se proračun i utvrđivanje ukupnihpotrebnih investicionih sredstava, znači obim, struktura i

dinamika ukupnih ulaganja u osnovna i obrtna sredstva. Utvrđivanje izvora finansiranja i obaveza prema izvorima.

Obračun rezultata poslovanja investicionog projekta ueksploataciji, a to znači utvrđivanje ukupnog prihoda, obračun

materijalnih troškova i amortizacije, obračun ličnih dohodaka,obračun raznih doprinosa i obaveza.




1 - 47


Pojam i sadržaj boniteta

– Bonitet se definiše kao formalna i materijalna

svojstva privrednog subjekta koja ga čine sigurnim

dužnikom. – Kreditni bonitet preduzeća (poslovnog partnera) i

– Kompleksni bonitet preduzeća (poslovnog partnera)






1 - 49


Ocjena profitabilnosti i rentabilnosti

Za mjerenje profitabilnosti i rentabilnosti u praksi koriste

se sljedeći pokazatelji:

– Stopa prinosa od prodaje učinka = profit/prihod – Stopa prinosa na ukupni kapital=profit/ukupan kapital

– Stopa prinosa na sopstveni kapital=profit minus

porezi/sopstveni kapital




1 - 50


ihodPr

ofitPr

xKapital

ihodPr

Kapital

Profit




1 - 51


Likvidnost i sigurnost

Važno je ispoštovati zahjtev ili držati se pravila

finansiranja:

– Monetarni oblici obrtnih sredstava finansiraju se izkratkoročnih izvora,

– Realni oblici obrtnih sredstava finansiraju se iz

dugoročnih i trajnih izvora




1 - 52


U finansiranju obrtnih sredstava likvidnost seiskazuje kao:

– Efektivna likvidnost = novčana sredstava +

kratkoročna potraživanja + kratkoročniplasmani/kratkoročne obaveze (quick ratio)

– Perspektiva likvidnosti = obrtna sredstva/kratkoročne

obaveze (bankers ratio)




1 - 53


Kreditni rizici Metoda 5C uključuje sljedeće faktore rizika:

– Kapacitet zaduženja (likvidnost i solventnost)

– Karakter (mogućnost menadžmenta da vrati dug) – Kapital zajmotražioca (neto-imovina vlasnika kao garantni

kapital predstavlja rezervu solventnosti)

– Zaloga

– Uslovi u okruženju.




1 - 54


Finansijski položaj preduzeća

Zaduženost odnosno finansijska samostalnost se

ocjenjuje iz ugla:

– Sa stanovišta vlasništva – Ročnosti otplate duga

Pokazatelji na kojima se temelji analiza finansijske

zaduženosti

– Sopstveni kapital/pozajmljeni kapital

– Kratkoročni kapital/dugoročni kapital






1 - 56


Predmet i ocjena kompleksnog boniteta U dodatne komponente boniteta ističemo:

– Sposobnost menadžmenta i kadrovska struktura

– Tehničko-tehnološka sposobnost i savremenost

– Poslovna povezanost, razvojne mogućnosti, i

– Poslovni ugled (goodwil).

• Pokazatelj ocjene boniteta se odnosi na svaku komponentu:

– Preduzeća sa prosječnim bonitetom, najboljim i najslabijim bonitetom.

javrednovanakriterijum broj

akomponenatkriterijasvihocjenazbirna=Ocjena




1 - 57


Finansijski aspektni kapitalni ulaganja Kapitalni izdatak i njegove karakteristike

Neto novčani tok investicionog projekta

Neto preostala vrijednost investicionog projekta Ekonomski vijek trajanja investicionog projekta

Kriterijumi efektivnosti investicionog projekta

Obim, struktura i troškovi finansiranjainvesticionog projekta.




1 - 58


Karakteristike i klasifikacija kapitalnih izdataka Kapitalni izdatak se definiše ulaganjem kapitala u investiciju od

koje se očekuju efekti u periodu dužemo do godine dana.

Karakteristike kapitalnog izdatka su: – Veličina, trajnost, namjena i inverzibilnost

Klasifikacija kapitalnih izdataka se vrši prema: – Namjeni sredstava i karakteristikama projekta

Prema namjeni kapitalni izdaci su ulaganja u: – Nove kapacitete, zamjenu dotrajale opreme, modernizaciju sredstava i

nematerijalne izdatke.

Prema karakte. projekata na: – Nezavisni i međusobno isključivi




1 - 59


Ekonomski vijek trajanja projekta

Kriterijumi za opredeljivanje ekonomskog vijeka

trajanja investicionog projekta su:

– Fizički život projekta

– Tehnološki život projekta

– Proizvodno-tržišni život projekta




1 - 60


Kriterijum rentabilnosti kapitalnih ulaganja

Izbor kriterijuma rentabilnosti na osnovu koga će se

opredeljivati prihvatljivost ili neprihvatljivost investicinog

projekta u praksi, uglavnom se svodi na:

– Cjenu kapitala koja rezultira iz troškova finansiranja

angažovanih kapitala za datu investiciju, i

– Standardnu stopu prinosa na uložena sredstva u realizovanju

investicija (željena, stvarna, prosječna i ciljna)

dugovidrugoročnikapitalsopstveni

jaoporezivan posijlekamatedobitakneto prinosastopaCiljna




1 - 61

Upravljanje investicionimprojektima Dati obračun i pregled potrebnih ulaganja po tehničkoj strukturi i dinamici

ulaganja.Red

broj1.

Vrste investicije Dinamika ulaganja 1god. 2

god….m godUkupan iznos

1 GraĎevinski objekti

2 Instalacije

3 Domaća oprema samontažom

4 Uvozna oprema sa carinom i

montažom

5 Dugogodišnji zasadi iosnovno stado

6 Materijalna prava

7 Osnivačka ulaganja

8 Ostalo

9 Ukupno



1 - 62

Investicije u obrtna sredstva

Re

d

bro

j1.

Vrste investicija Godišnjavrijednost

Dani vezivanja Koeficijent

obrta

Potrebna

obrtna

sredstva

1 Obrtna sredstva

2 Zalihe sirovina i materijal

3 Nedovršena proizvodnja

4 Zalihe gotovih proizvoda

5 Druga obrtna sredstva

6 Izvori iz tekućeg poslovanja

7 Dobavljači

8 Amortizacija

9 Obaveze iz dohotka

10 Potrebna obrtna sredstva

Rekapitulacija ukupnih investicija



1 - 63

p j p jDati pregled ukupnih potrebnih ulaganja u osnovna i obrtnasredstva

Red

broj. Vrste investicija Dinamikaulaganja 1god. 2

god….m god

Ukupaniznos

1 Investicije u

osnovna sredstva2 Instalacije u obrtna

sredstva

3 Ukupno

IZVORI FINANSIRANJA



1 - 64

IZVORI FINANSIRANJA

Red broj

Vrste investicija Ukupan iznosvrijednosti %

Kamatna stopa Ukupan iznos

1 Sopstvena sredstva

investitora

2 Domaći bankarskikrediti

3 Ostali domaći krediti

4 Inostrani krediti

5 Zajednička ulaganja

6 Ostali izvori

7 Ukupno

Obaveze prema izvorima



1 - 65

Obaveze prema izvorima

Red broj

1.

Period otplate Ostatakduga

Glavnica Kamata Anuitet

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

OBRAČUN UKUPNOG PRIHODA



1 - 66

OBRAČUN UKUPNOG PRIHODA

Red

bro

j1.

Naziv projekta Godišnja količina Cijena po komadu Godišnja vrijednost 1god. 2 god…n god.

1 Proizvod 1

2 Proizvod 2

3 Proizvod 3

4

5

6

7 UKUPNO

OBRAČUN MATERIJALNIH TROŠKOVA



1 - 67

OBRAČUN MATERIJALNIH TROŠKOVA

Red broj Struktura troškova Godišnja vrijednost 1 god. 2 god…n god.

1 Sirovine i materijal

2 Energija

3 Investiciono održavanje

4 Proizvodne usluge

5 Neproizvodne usluge

6 Ostali troškovi

7 Ukupno

Obračun amortizacije



1 - 68

Obračun amortizacije

Red broj Struktura osnovnihsredstava Nabavna vrijednost Stopa amortizacije Godišnji iznosamortizacije.

1 Građevinski objekti

2 Oprema

3 Dugogodišnji zasadi

4 Osnovno stado

5 Materijalna prava

6 Ostala osnovna sredstva

7 Ukupno

Obračun LD



1 - 69

Obračun LD

Red

broj

Kvalifikaciona

struktura

Broj radnika Mjesečni čistiLD

Doprinosi Mjesečni bruto LD

Ukupni

bruto LD

1 VSS

2 VSŠ

3 SSS

4 NSS

5 VKV

6 KV

7 PK

8 Ukupno




1 - 70

p j jprojektima

BILANS USPJEHA PROJEKTA Izraditi bilans uspjeha investicionog projekta za svaku godinu iz predviđenog vijeka eksploatacije i

prikazati ga u skladu sa propisanom metodologijom za izradu bilansa uspjeha.

FINANSIJSKI TOK PROJEKTA

Finansijski tok projekta (tok gotovine) obuhvata sve prihode i sve izdatke u cjelokupnom vijekutrajanja projekta i predstavlja ocjenu za finansijske pogodnosti projekta. Prihodi obuhvataju:ukupan prihod, izvore finansiranja, godišnji povrat dugoročnih plasmana i ostatak vrijednostiprojekta, a izdaci obuhvataju: ukupne investicije, troškove poslovanja (bez amortizacije i zarada),

bruto zarade i obaveze prema izvorima finansiranja. Razlika između prihoda i rashoda dajefinansijski tok prihoda.

EKONOMSKI TOK PROJEKTA

Ekonomski tok projekta (cash flow) služi za finansijsku ocjenu rentabilnosti projekta i obuhvata svetačke kao i finansijski tok, osim izvora finansiranja i godišnjeg povratka dugoročnih plasmana uprihodima i obavezama prema izvorima finansiranja u rashodima.

DRUŠTVENI TOK PROJEKTA

Društveni tok se može dobiti kada se iz ekonomskog toka isključe sve tačke koje imaju karaktertransfernih plaćanja kao što su: izvozne premije, subvencije, carine i doprinosi.




1 - 71

p j jprojektima

Finansijska ocjena projekta – Finansijska ocjena projekta obuhvata izračunavanje jednog

broja statičkih i dinamičkih kriterijuma: neto sadašnjavrijednost, jedinična neto sadašnja vrijednost, interna stoparentabilnosti i rok povraćaja.

Nacionalna ocjena projekta

Ocjena u uslovima neizvjesnosti

Terminski plan realizacije investicije



OCJENAINVESTICIONIH

PROJEKATA

Glava IV

CILJEVI SU:



1 - 73

CILJEVI SU:

Ocjena investicionih projekata Finansijska (komercijalna) ocjena

Dinamička ocjena

Statička ocjena

Nacionalna (društvena) ocjena



FINANSIJSKA (komercijalna) OCJENA



1 - 75

FINANSIJSKA (komercijalna) OCJENA

Finansijska ocjena obuhvata ocjenu rentabilnosti i likvidnosti projekata. Dinamička ocjena

Dinamički pristup obuhvata cjelokupan period ulaganja i period eksploatacijeinvesticionog projekta.

Statička ocjena

Statička ocjena ne obuhvata cjelokupan period investiranja i eksploatacijeinvesticije.

Kada govorimo o statičkoj ocjeni zadržaćemo se na nekoliko pokazatelja okokojih postoji zajednički stav:

Rok vraćanja; jedinična produktivnost investicije; kriterijum produktivnosti

investicije; kriterijum ekonomičnosti investicije; kriterijum rentabilnostiinvesticije; devizna rentabilnost investicije; koeficijent tehničke opremljenosti;koeficijent zapošljavanja; koeficijent utroška energije.

Statička ocjena



1 - 76

Statička ocjena

Kriterijum roka vraćanja Ovaj kriterijum se zasniva na činjenici da je za onog ko investira veoma važno da

vrijeme za koje će se investicija otplatiti bude što kraće.

Matematički izraz ovog kriterijuma glasi:

gdje su: t- rok vraćanja u godinama; I- ukupna uložena sredstva; NP- godišnji iznosneto efekata od investicije.

Na primjeru dva brojna primjera možemo vidjeti način izračunavanja roka

povraćaja. U prvom slučaju investiciona sredstva iznose 150 novčanih jedinica.Neto priliv od investicije je konstantan po godinama i iznosi 50. Rok vraćanjaiznosi:

NP

I

t

21 T T

I t

Statička ocjena



1 - 77

Statička ocjena

U drugom slučaju neto priliv od investicije iznosi po godinama:

Investicija se u principu smatra povoljnijom ukoliko je njen rok vraćanja kraći. Ako se radio ocjeni više investicija najprihvatljivija je ona kod koje je rok vraćanja najkraći.

Opravdanost primjene kriterijuma roka vraćanja može se svesti

na specijalne slučajeve:

Kada je nedostatak investicionih sredstava najznačajniji faktor koji determinišeinvesticionu politiku,

1 2 3 4 5

40 50 60 50 50

Statička ocjena



1 - 78

Statička ocjena

Kada je tempo tehničko-tehnoloških inovacija veoma brz Jedan od nedostataka kriterijuma roka vraćanja se ogleda u tome što on ne

uzima u obzir efekte koji nastaju nakon povratka investicionog kapitala

Primjer:

Neka su za realizaciju investicije A potrebna investiciona sredstva u iznosu od60 KM. Vijek eksploatacije investicije A je 6 godina. Za investiciju B potrebnasu sredstva od 40, dok je vijek eksploatacije investicije 3 godine. Godišnji netopriliv od obje investicije su konstantni i iznose za investiciju A 30, a za B 20.Rok vraćanja je jednak za obje investicije:

Međutim, zapažamo da će se po isteku roka vraćanja, investicija Aeksploatisati još četiri godine donoseći godišnji neto priliv od 30, a investicija B

još jednu godinu donoseći neto prihod od 20.

Ukupni nediskontovani neto priliv investicije A iznosi 180, a investicije B 60.Očigledno je da je investicija A bolja od investicije B jer više godina donosineto priliv, ima i veći ukupan neto priliv.

Statička ocjena



1 - 79

Statička ocjena

Drugi važan nedostatak kriterijuma roka vraćanja se ogleda u tome što ovaj kriterijum nevodi računa o dinamici priticanja sredstava, tj. ne uzima u obzir vremenski raspon neto

priliva od investicije, ovo možemo vidjeti na primjeru.

Za realizaciju dvije investicije A i B potrebna su jednaka investiciona sredstva u iznosu

od 60.

Drugi važan nedostatak kriterijuma roka vraćanja se ogleda u tome što ovaj kriterijum ne

vodi računa o dinamici priticanja sredstava, tj. ne uzima u obzir vremenski raspon neto

priliva od investicije, ovo možemo vidjeti na primjeru.

Za realizaciju dvije investicije A i B potrebna su jednaka investiciona sredstva u iznosu

od 60.1 2 3

A 40 10 10

B 20 20 20

Statička ocjena



1 - 80

Statička ocjena

Rok vraćanja obje investicije iznosi tri godine, te su prema ovom kritrijumuobje investicije jednako efikasne. Međutim, investicija A donosi u prvoj godinieksploatacije neto priliv 40, a investicija B 20.

Pored ovih nedostataka, postoje i brojne prednosti:

– kriterijum roka vraćanja je veoma jednostavan, kako u teoretskompogledu tako i u praktičnoj primjeni,

– posebno je primjenljiv u uslovima oskudice investicionih sredstava jeromogućava brzi povraćaj kapitala,

– jednostavnosti ovog kriterijuma doprinosi i činjenica da ona ne zahtijevaprocjenu godišnjih troškova kapitala,

– brzim povratkom uloženih sredstava ovaj kriterijum doprinosi likvidnosti.

Statička ocjena



1 - 81

Statička ocjena

Kriterijum jedinične cijene koštanja To je cijena koštanja jedinice proizvoda koja se dobija u eksploataciji realizovanog

investicionog projekta.

Matematički izraz ovog kriterijuma je:

Ck – tražena jedinična cijena koštanja; A -godišnja amortizacija; I -godišnji iznos kamata naprosječno uloženi kapital; T - godišnji troškovi eksploatacije; N – broj proizvedenih jedinicagodišnje.

U slučaju investicije za zamjenu i rekonstrukciju, kada jedinica proizvoda ostaje ista, ona

će biti opravdana ako je nova jedinična cijena koštanja manja od stare. U koliko sedobije nova jedinica proizvoda, ocjena se vrši uspoređenjem jedinične cijene koštanja imoguće jedinične prodajne cijene.

N

T I Ack

Statička ocjena



1 - 82

Statička ocjena

U izvjesnim slučajevima velika ulaganja mogu donijeti nisku jediničnu cijenukoštanja, a samim tim i ekonomsku opravdanost odnosne investicije.

Pored ovih nedostataka, ovom kriterijumu se mogu pripisati i sljedećinedostaci:

Nedostatak je što on ne vodi dovoljno računa o ukupnom iznosu potrebnihinvesticionih sredstava, osim kroz veličinu amortizacije kao komponente

jedinične cijene koštanja, vrijednost ovog kriterijuma se izračunava na osnovu prosječnih podataka

nekog reprezentativnog perioda,

ovaj kriterijum ne uzima u obzir vijek eksploatacije investicije,

također ne uzima u obzir dinamiku pristizanja sredstava od investicije.

Ovaj kriterijum je veoma upotrebljiv u slučaju kada je najvažniji cilj investiranja

smanjenje jedinične cijene koštanja.

Statička ocjena



1 - 83

Statička ocjena

Pokazatelj produktivnosti investicije Produktivnost kao pokazatelj rezultata rada i uspješnosti poslovanja se najčešće

izražava odnosom proizvodnje i broja zaposlenih, ili odnosom vrijednosno iskazanogostvarenog efekata i broja zaposlenih. Najčešće se predlaže sljedeći pokazatelj:

p- produktivnost odnosne investicije; UP- ukupan prihod od investicije u nekojprosječnoj godini perioda eksploatacije investicije; BR – broj radnika zaposlenih ueksploataciji investicije.

Ocjena investicionog projekta se vrši tako što se izračunati pokazatelj produktivnostiinvesticije poredi sa prosjekom u odnosnoj grani ili grupaciji.

BR

UP

p



Statička ocjena



1 - 85

Statička ocjena

Pokazatelj rentabilnosti investicije

Rentabilnost se obično izražava odnosom nekog čistog efekata (rezultata) i ukupno

angažovanih sredstava za ostvarenje tog efekta. Kao kriterijum za ocjenu investicionih

projekata rentabilnosti se najčešće izražava odnosnom dobiti i ukupnih uloženih

sredstava.

D- dobit od investicije; r – rentabilnost investicije; I – ukupna uložena sredstva.

I

Dr



Statička ocjena



1 - 87

Statička ocjena

Koeficijent tehničke opremljenosti

Kao statički kriteriju često se predlaže i pokazatelj tehničke opremljenosti koji je predstavljen odnosom ulaganja u osnovna sredstva i broja zaposlenih.Matemetički prikaz glasi:

Ios –ukupna ulaganja u osnovna sredstva



Statička ocjena



1 - 89

Statička ocjena

Nedostaci statičkih kriterijuma

Statički pogled na proces investiranja i ograničeno posmatranje investicija samo u jednomvremenskom trenutku je nedozvoljena aproksimacija koja može dovesti do velikih grešaka u ocjeni

jedne investicije, pa čak i presudno uticati na ocjenjivanje rentabilnosti investicija.

Statički kriterijumi posmatraju samo jedan vremenski presjek i samo jednu reprezentativnu godinaperioda eksploatacije investicije.

Poseban nedostatak ovakvog načina ocjene je i činjenica da one pruža podatke o smanjenimefektima investicije u početnom i završnom vremenu perioda eksploatacije, pa time ni mogućnosti za planiranje pravovremenih intervencija i poboljšanja.



Dinamička ocjena



1 - 91

Dinamička ocjena

Neto sadašnja vrijednost Pod kriterijumom neto sadašnje vrijednosti podrazumijevamo sumudiskontovanih neto priliva koji se ostvare u periodu eksploatacije investicije.Matematički izraz ovog kriterijuma glasi:

1) 2)

gdje su: NSV – kriterijum neto sadašnje vrednosti; NPk – neto novčani prilivinvesticionog projekta u k - toj godini perioda eksploatacije; i – diskontna stopa; a – diskontni faktor; n – period eksploatacije investicionog projekta.

Ocjena opravdanosti realizacije investicionog projekta uz pomoć ovog

kriterijuma vrši se na taj način , što se svaki investicioni projekat koji imapozitivnu vrijednost kriterijuma neto sadašnje vrijednosti, smatra opravdanimza realizaciju. Znači da treba da bude zadovoljen uslov:

1

1

2

2

1

1

1

.....

11

n

n

i

NP

i

NP

i

NP NSV

ak NP i

NP NSV k

n

k k

k n

k

00 1

0 NSV

Dinamička ocjena



1 - 92

Dinamička ocjena

Kriterijum neto sadašnje vrednosti može se šire primjenjivati, kao jedinstven kriterijum jedino u specijalnim slučajevima:

• kada je preduzeće u mogućnosti da za realizaciju svojih investicionihprojekata pozajmljuje neograničene količine kapitala po nekoj realnojkamatnoj stopi,

• kada preduzeće raspolaže sa dovoljno sopstvenih sredstava da ostvari bilokoji projekat koji razmatra, a koji je ekonomski opravdan,

• kada je za preduzeće najvažniji efekat koji želi da postigne realizacijomodnosnog investicionog projekta – ukupna masa dobiti.

Međutim, možemo kroz jedno kratko predstavljanje nabrojati dobre i loše strane ovogkriterijuma. U dobre strane ubrajamo:

• kroz diskontnu stopu uzima u obzir preferencije vremena,

• razmatra cio vijek trajanja investicije,

• za slučaj kada na raspolaganju stoji dovoljno kapitala daje dobre rezultate,• dopušta mogućnost korekcije i uvođenja ograničenja što znatno povećava tačnost izbora.

Dinamička ocjena



1 - 93

j

Pored navedenih pozitivnih osobina ovaj kriterijum ima i svoje nedostatke:• nemogućnost realnog izbora diskontne stope koja ima veliki uticaj natačnost izbora,

• ne prikazuje u dovoljnoj mjeri uticaj perioda eksploatacije investicije,

• ne vodi dovoljno računa o ukupnom iznosu potrebnih investicionihsredstava,

• nije najpogodniji kada se radi o izboru između više investicionihalternativa,

• kao i kod ostalih kriterijuma postoji problem predviđanja veličina relevantnih za proračun.

Dinamička ocjena



1 - 94

j

Poboljšanje kriterijuma neto sadašnje vrijednosti Uticaj dužine perioda eksploatacije investicije

Nedostatak ovog kriterijuma je što on ne uzima u obzir na odgovarajući način

uticaj dužine perioda eksploatacije investicije.

Naime, kod ovog kriterijuma značajna je veličina neto sadašnje vrijednosti bez

obzira na dužinu samog perioda eksploatacije u kome je ostvarena.

Prednosti su: prvo, zato što se brže vraćaju uložena sredstva i ostvaruju

određene efekte, i drugo, jer omogućava ponovno investiranje i time

povećanje neto sadašnje vrijednosti.

Dinamička ocjena



1 - 95

j

Pretpostavimo da imamo na raspolaganju dvije investicije A i B,

Period eksploatacije investicije A je 3 godine, a investicije B je 5 godina.

Ako obje investicije donose istu neto sadašnju vrijednost od 200 novčanih jedinica,prema ovom kriterijumu obje investicije su jednako efikasne, te nije moguće izvršiti ocjenu i izbor.

Kao drugi primjer uzimamo slučaj dvije investicije koje donose različite sume netosadašnje vrijednosti u različitim periodima eksploatacije. Znači imamo na raspolaganju

investicije A sa periodom eksploatacije od 3 godine i investiciju B sa periodomeksploatacije od 5 godina. Investicija A donosi neto sadašnju vrijednost od 130, ainvesticija B od 150 novčanih jedinica.

. Ako pretpostavimo što je sasvim realno da je nakon završetka perioda eksploatacijeinvesticije A, u periodu od 5 godina donijeti veću ukupnu neto sadašnju vrijednost odinvesticije B i da je, prema tome, uopšte uzev, investicija A povoljnija od investicije B.

Dinamička ocjena



1 - 96

j

Mogućnost poboljšanja kriterijuma neto sadašnje vrijednosti s obzirom naperiod eksploatacije investicije

Reinvestiranje investicije sa kraćim periodom eksploatacije i dovođenje obje investicije na isti,

odnosno zajednički period eksploatacije.

Da bismo prikazali praktične mogućnosti primjene ovog načina poći ćemo od brojnog primjera

dvije investicije čije su osnovne karakteristike date u tabeli:

Investicije Investiciona Neto priliv po Neto sadašnja

sredstva godinama vrijednost

1 2 3 4 5

A 200 200 250 188

B 300 100 100 200 200 100 223

Dinamička ocjena



1 - 97

j

Uvođenjem zajedničkog perioda eksploatacije i ponovnim ulaganjem vršimo transformaciju postojećih investicija A i B u nove investicije – investiciju A', koja tokomdesetogodišnjeg perioda eksploatacije donosi jednaku neto sadašnju vrijednost uiznosu od 188 u trenucima 0, 2, 4, 6, 8, i investicija B' koja tokom istog periodaeksploatacije donosi jednaku neto sadašnju vrijednost u iznosu od 233 u trenucima 0 i5.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

A’ 188 188 188 188 188

B’ 233 233

Na osnovu navedene tabele mogu se izračunti vrijednosti neto sadašnje vrijednostiinvesticija A' i investicije B' koje iznose: Investicija A' : NSV A = 663; Investicija B' :NSVB = 361

Dinamička ocjena



1 - 98

j

Uticaj dužine perioda investiranja

Period investiranja predstavlja vremenski period od početka ulaganja investicionihsredstava do početka eksploatacije investicije, znači period u kome se vrši ulaganjesredstava radi realizacije neke investicije.

U okviru ovog perioda vrši se diskontovanje ukupnih investicionih sredstava. Dužina neutiče na veličinu ukupnih diskontovanih investicionih sredstava, a time i na veličinu

neto sadašnje vrijednosti. Ako diskontovanje vršimo u odnosu na godinu prije početka ulaganja, imaćemo slučaj da ukoliko je duži period investiranja utoliko sediskontovanjem ukupna investirana sredstva smanjuju, a time neto sadašnja vrijednostpovećava.

Svaki racionalni donosilac investicione odluke želi da period investiranja bude što kraći

Razlika između programiranog i ostvarenog perioda investiranja dovodi do povećanja ili smanjenja efikasnosti investicija. Ako je programirani period duži od ostvarenog,

onda će efikasnost investicije svakako biti veća od predviđene, i obrnuto, ukoliko jeostvareni period investiranja veći od programiranog, to će dovesti do smanjenjaefikasnosti u odnosu na predviđenu.

Dinamička ocjena



1 - 99

j

Uticaj veličine ukupnih uloženih sredstava Bitna je samo veličina neto sadašnje vrijednosti, bez obzira na veličinu ukupnih

sredstava uloženih za ostvarenje te vrijednosti.

U velikom broju slučajeva, s obzirom na nedovoljnost i ograničenost investicionihsredstava, potrebno je ovu veličinu, pri izboru, postaviti kao ograničenje. Na taj način se dodatno ostvaruje poseban uticaj veličine ukupnih diskontovanih investicionihsredstava na ocjenjivanje i izbor između više investicija, što je značajno poboljšanje.

Pođimo od pretpostavke da za realizaciju dvije investicione alternative, i da je zainvesticiju A potrebno uložiti 50 novčanih jedinica, a za investiciju B 70 novčanih

jedinica. Pri jednakom periodu eksploatacije, neto sadašnja vrijednost investicije Aiznosi 120, a investicije B 150 novčanih jedinica.

Ukoliko pak imamo na raspolaganju dovoljno sredstava, moguće je opet opredijeliti seza investicionu alternativu A, pod uslovom da imamo mogućnost da preostalainvesticiona sredstva (Ib-Ia=70-50=20) investiramo u novu investiciju C, i da ona

donese veći iznos neto sadašnje vrednosti razlike između investicije B i investicije A(150-120=30).

Dinamička ocjena



1 - 100

j

Na taj način dobiven ukupan iznos neto sadašnje vrijednosti je veći od neto

sadašnje vrijednosti investicije B, te treba ići na realizaciju investicije A idopunske investicije C. Ovu realizaciju možemo prikazati na jednom primjeru.

Neka imamo na raspolaganju za realizaciju dvije investicione alternative A iB.

Investiciona Ukupna invest. Diskontovani priliv po godinama NSV

alternativa sredstva 1 2 3 4 5

A 60 15 30 30 30 15 120

B 80 20 30 40 40 20 150

Vidimo da je za alternativu B potrebno uložiti veća sredstva, ali ona donosi i

veću neto sadašnju vrijednost. Po kriterijumu neto sadašnje vrijednosti mogli bi se odlučiti za investiciju B. Međutim, ako bi imali mogućnost da razlikuinvesticionih sredstava IA – IB = 20 uložimo u dodatnu investiciju C, pod istimuslovima kao za investiciju A, imali bi sljedeći slučaj:

Dinamička ocjena



1 - 101

j

Investiciona alternativa DNP po godinama NSV

C 20 5 10 10 10 5 40

Znači da dodatna investiciona alternativa C donosi ukupnu netosadašnju vrijednost u iznosu od 40. Slijedi razmatranje:

NSVA + NSVC = 120+40+160 NSVB = 150

NSVA + NSVC > NSVB

U ovom slučaju znači treba ići na realizaciju alternative A i dodatneinvesticije C, koje uz ista investirana sredstva od 80, donose veću neto

sadašnju vrijednost od 160.

Dinamička ocjena



1 - 102

j

Uticaj diskontne stope

Ukoliko je diskontna stopa veća od realne, veličina kriterijuma neto sadašnjevrijednosti biće manja od veličine koja se realno može ostvariti, i obrnuto,ukoliko je izabrana manja stopa, veličina neto sadašnje vrijednosti biće većaod veličine koja će se najvjerovatnije ostvariti.

Teškoće u izboru diskontne stope se posebno ogledaju u slučajevima kada jepredviđeni period eksploatacije investicije veoma dug, te je potrebno idiskontnu stopu predvidjeti za duži vremenski period, mada se u praksinajčešće uzima i obzir konstantna diskontna stopa.

Zbog svih teškoća oko izbora diskontne stope, obično se za proračun uzimavladajuća kamatna stopa sa tržišta kapitala ili kamatna stopa po kojoj jedobiven kredit najčešće neto uvećan.

Dinamička ocjena



1 - 103

j

Jedinična neto sadašnja vrijednost

Jedinična neto sadašnja vrijednost predstavlja odnos između kriterijuma netosadašnje vrijednosti i sadašnje vrijednosti ukupnih ulaganja. Matematički izrazovog kriterijuma glasi:

Ovaj kriterijum u osnovi pokazuje rentabilnost investicije, odnosno koliko jedinica neto sadašnje vrijednosti donosi svaka jedinica uloženih sredstava utoku perioda eksploatacije investicije.

Ovaj kriterijum obezbijeđuje da investicija otplati sva uložena sredstva, pokrijetroškove i da se ostvari jedan višak.

Ovaj kriterijum pogodniji je za slučaj ocjene i izbora između više projekata.

SVI

NSV

JNSV

Dinamička ocjena



1 - 104

Interna stopa rentabilnosti

Interna stopa rentabilnosti predstavlja onu diskontnu stopu kojoj je kriteriju neto sadašnje vrijednosti jednak nuli. Matematički izraz ovog kriterijuma glasi:

Prednosti interne stope rentabilnosti su:

- ne zahtjeva predviđanje diskontne stope;

- pogodna je primjena kod investicije sa jednakom vrijednošću uloženih

sredstava i jednakim periodom eksploatacije i kada su investiciona sredstvaograničena;

- pruža informacije da li je bolje sopstvena sredstva uložiti u predloženu investiciju ili ih dati u zajam.

Slabosti su:

- komplikovan računski postupak kojim se izračunavaju vrijednosti ovogkriterijuma;

- pošto se diskontna stopa dobija rješenjem jednačine, kriterijum interne stoperentabilnosti ne uzima u obzir preferencije vremena i drugo.

n

k

K ak NP NSV 0

0

Dinamička ocjena



1 - 105

Relativna stopa rentabilnosti Pri izboru između dvije investicije pogodnije je koristiti kriterijum

relativne stope rentabilnosti.

Relativnu stopu rentabilnosti definišemo kao onu diskontnu stopu za

koju je razlika u investicionim sredstvima jednaka kumulativu

diskontovanih razlika dobiti:

Ukoliko je dobijena vrijednost relativne stope rentabilnosti veća od nule prva investicija je bolja od druge, a ako je manja bolja je druga

investicija.

n N n

i

D D

i

D D

i

D I I

1....

11

21

2

2

2

1

2

1

121



Dinamička ocjena



1 - 107

Kriterijum anuiteta

Kriterijum anuiteta se zasniva na obrascu da se sve veličine najprije diskontuju, i onda se vrši pretvaranje u prosječne godišnje veličine uz pomoć anuitetnog faktora. Anuitetni faktor je jedan sumigodišnje amortizacije i godišnjeg ukamaćivanja jedinične investicije i iznosi:

gdje su:

af – anuitetni faktor; n – vijek eksploatacije investicije; i – kamatna stopa

Množenjem diskontovanih godišnjih iznosa prihoda, troškova i investicija dobijamo prosječne godišnje veličine anuiteta. Kriterijum anuiteta može se matematički izraziti na sljedeći način:

Pri ocjenjivanju opravdanosti realizacije investicionih projekata, uz pomoć ovog kriterijuma, može se

reći da je svaki projekat opravdan kod koga je A≥0. Između više projekata, kao najbolji se bira onaj projekat koji ima najveću pozitivnu vrijednost kriterijuma anuiteta.

11

1

n

n

f i

iia

pr pr pr I T P A f s f s f s a I aT a P A

n

k

f K aak NP A0

)

Dinamička ocjena



1 - 108

Prednosti: – u slučaju kada se investiciona sredstva ulažu u jednom trenutku, a prihodi i troškovi od

investicija su konstantni po godinama.

– Dovoljno je jednu godinu uzeti u obzir, izračunati vrijednost prosječnog godišnjeg neto efekat – anuiteta i na osnovu te vrijednosti izvršiti ocjenu i izbor..

Nedostaci: – Prije svega kada ulaganja investicionih sredstava nije jednokratno, a prihodi i troškovi od

investicije nisu konstantni po godinama,

– Kriterijum anuiteta zadržava nedostatke navedene kao što su neadekvatno obuhvatanjeperioda eksploatacije, puna zavisnost od subjektivnosti izabrene diskontne stope itd.

Dinamička ocjena



1 - 109

Kriterijum diskontovanog neto deviznog efekta Kriterijum diskontovanog neto deviznog efekta predstavlja sumu diskontovanih

neto deviznih efekata koji se ostvare u periodu eksploatacije investicije.

Izračunava se kao razlika diskontovanih deviznih prihoda i diskontovanih

rashoda, prema sljedećem obrascu:

DDE – kriterijum diskontovanog neto deviznog efekta; DEk – neto devizni

efekat od investicionog projekta u k-toj godini perioda eksploatacije; DPk –

devizni prihod u k-toj godini perioda eksploatacije; DRk – devizni rashod u k-tojgodini perioda eksploatacije.

k

n

ok

k k

n

k

k k a DE a DR DP DDE 0

Dinamička ocjena



1 - 110

Diskontovani koeficijent zapošljavanja

Diskontovani koeficijent zapošljavanja, kao kriterijum za ocjenu investicija,predstavlja se odnosom diskontovanih ukupnih ulaganja i broja radnikazaposlenih u eksploataciji investicije.

DKZ – diskontovani koeficijent zapošljavanja; Id – diskontovana ukupna ulaganja; BR – broj radnika zaposlenih u eksploataciji investicija.

Ocjena investicionih projekata uz pomoć ovog kriterijuma vrši se tako što sesmatra da je prihvatljiviji onaj projekat kod koga je ovaj koeficijent manji,odnosno kod koga su manja diskontovana ulaganja po zaposlenom.

BR

I

DKZ

d




1 - 111

Nacionalna ocjena obuhvata utvrđivanje i mjerenje doprinosa projekatafundamentalnim razvojnim ciljevima zemlje.

Naravno kod finansijske ocjene prihodi i troškovi su različiti od prihoda itroškova kod nacionalne ocjene.

Nacionalna analiza koristi sljedeće nacionalne ocjene:

• društvena neto sadašnja vrijednost,

• ekonomska stopa prinosa,

• diskontovani neto devizni efekat,

• uticaj na zaposlenost,

• uticaj na tehnološki razvoj,

• uticaj na ekonomiju i dr.




1 - 112

Društvena neto sadašnja vrijednost

Društvena neto sadašnja vrijednost je kriterijum koji pokazuje sadašnju

vrijednost neto priliva u društvenom toku projekta.

DNSV – društvena neto sadašnja vrijednost; DNPk – društveni neto priliv u k-

toj godini perioda eksploatacije investicionog projekta.

Projekat je prihvatljiv ako je društvena neto sadašnja vrijednost pozitivna:

n

k

k k a DNP DNSV 0

0 DNSV




1 - 113

Ekonomska stopa prinosa Ekonomska stopa prinosa ili društvena interna stopa rentabilnosti

predstavlja onu diskontnu stopu pri kojoj je kriterijum društvene

neto sadašnje vrijednosti jednak nuli.

Projekat je prihvatljiv ako je ekonomska stopa prinosa veća od

društvene diskontne stope.

0

0

k

n

K K a DNP




1 - 114

Diskontovani neto devizni efekatOvaj kriterijum koristi devizni tok gotovine i predstavlja se razlikom

diskontovanih deviznih prihoda i diskontovanih deviznih rashoda. Matematički

izraz glasi:

gdje su: DPk – diskontovani devizni prihodi u k –toj godini perioda

eksploatacije; DRk – diskontovani devizni rashodi u k-toj godini perioda

eksploatacije.

Projekat je prihvatljiv ako je diskontovani neto devizni efekat pozitivan:

DE = 0

n

k

k k DR DP DE

0




1 - 115

Učinak na zaposlenost Ovaj kriterijum pokazuje odnos sadašnje vrijednosti ukupnih ulaganja i broja

radnika zaposlenih u eksploataciji investicije. Matematski izraz glasi:

SVI –sadašnja vrijednost ukupnih ulaganja; N – broj radnika zaposlenih u

eksploataciji investicije. Prihvatljiviji je onaj projekat koji ima manju sadašnju

vrijednost ulaganja po zaposlenom.

N

SVI UZ



RIZIK I NEIZVJESNOST

GLAVA V

Rizik i neizvjesnost



1 - 117

Rizik i neizvjesnost – Prema stepenu ostvarljivosti dogaĎaja,

neizvjesnost se grupiše na: • Nestrukturiranu neizvjesnot

• Struktuiranu neizvjesnost• Rizik, i

• Izvjesnost.

– Faktori rizika se definišu na: • Rizične dogaĎaje, vjerovatnoću i veličinu

gubitnika




1 - 118

Izvori rizika se odnose na: – Vrijeme realizacije

– Troškove realizacije

– Tehničko-tehnološke parametre

– Tržišna kretanja i dr. U procesu realizacije invest. projekta

potrebno je imati u vidu tri grupe faktora: – Veličina projekta

– Tehničko-tehnološke parametre, i – Fleksibilnost projekta.




1 - 119

Analiza i ocjena rizika ima dvostruki cilj: – Da omogući efikasnu realizaciju projekta, – Da doprinosi realnijem ekonomskom i

finansijskom vrednovanju projekta

U procesu donošenju invest. odluke postojemogućnosti upravljanja rizikom: – Izbjegavanje rizika

– Smanjivanje rizika (uvoĎenje vremenskih rezervi,korekcija troškova, uvoĎenje alternativnetehnologije i izbor ugovorene strategije)

– Prebacivanje rizika

– Podjela rizika




1 - 120

Metode koje se koriste u uslovimaneizvjesnosti i rizika su:

– Metod kritične tačke, i

– Analiza osjetljivosti projekta

1001

100Vt-UP

FtKtr

xUpVt

Ft Ktr

x




1 - 121

Analiza osjetljivosti projekata obuhvata: – Identifikaciju kritičnih parametara

– OdreĎivanje mogućeg intervala kretanja vrijednosti ključnihparametara i

– OdreĎivanje vjerovatnoće kritičnih parametara

Ključni parametri su najčešće: – Visina investicija

– Period i dinamika realizacije projekta

– Stepen i iskorištenost kapaciteta

– Obim proizvodnje i prodaje

– Visina troškova – Visina prodajnih cjena.




1 - 122

Stablo odlučivanja – Troškovi odlučivanja

– Postojeće stanje

– Mogući rezultati – Finansijski rezultat



COST-BENEFIT ANALIZA

Glava VI

CILJEVI SU:



1 - 124

Nastanak i razvoj cost-benefit analiz Osnovni principi cost-benefit analize

Utvrđivanje troškova i koristi

Vrednovanje troškova i koristi

Kriterijumi koji se koriste u cost-benefit analizi

Procedura primjene cost-benefit analize

Nastanak i razvoj cost-benefit analize



1 - 125

Utemeljivač cost-benefit analize se smatra Francuz Jules Dupoit, koji je još 1844. godine, istražujući efikasnost javnih investicija koje finansira vlada.

Primjena cost-benefit analize je bila, prije svega, vezana za projekte korištenja vodenih resursa gdje su se popisivali određeni standardi i principi u ocjeniprojekata vodenih resursa.

Međutim, tokom 50-tih u Americi je jedan komitet izdao “Zelenu knjigu” koja seodnosila na standarde i kriterijume u ocjeni projekata vezanih za razvoj iuređenje rijeka. Slične probleme je obrađivao i dokument po nazivom BudgetCircular A-47 koji je izdat 1952. godine.

Nastanak i razvoj cost-benefit analize



1 - 126

Cost-benefit analizu i teorija blagostanja. Ovo povezivanje ogleda se u a)shvatanju koristi kao bilo koje dobiti blagostanja, i troškova kao gubitkablagostanja, b) cost-benefit analiza uzima maksimiziranje razlike između koristi i izgubljenih koristi jednog projekta, c) nalaženju osnova za idejumaksimizacije neto koristi u Paretovom pravilu.

Poseban značaj u primjeni cost-benefit analize ima pojava priručnika od dva

autora: Little i Mirrles “Manual of Industrial Projets Analysis for Developing Countries”

iz 1969. godine, izdate od strane OECD.

UNIDO je 1972. godine objavio svoj priručnik “Guidelines for ProjectEvaluation”. Svjetska banka također je izdala svoj priručnik 1975. godine podnazivom “Economic Analizis of Project”.

Osnovni principi cost-benefit analize



1 - 127

Cost-benefit analizu treba primjenjivati za ocjenu onih projekata koji donoseznačajne društvene efekte, tj. efekata koji su značajni ne samo zapojedinačnog investitora, već i za širu društvenu zajednicu.

Tu spadaju investicioni projekti u saobraćaju, investicioni objekti u velikeenergetske objekte i investicioni projekti u poljoprivredi.

Cost-benefit analiza polazi od ideje da jedan isti efekat ne mora biti pozitivan i

za samu privrednu organizaciju i za zemlju u cjelini, odnosno da ciljevipojedinačnih organizacija i društva ne moraju uvijek biti potpuno usklađeni.

Cost-benefit analiza se najčešće koristi kod tzv. investicija u zajednička ilikolektivna dobra, tj. ona dobra koja su na raspolaganju za korištenje većem

broju ljudi ili svim zainteresovanim korisnicima.

Osnovni principi cost-benefit analize



1 - 128

Primjena cost-benefit analize donosi i određene teškoće. To su prije svegaproblemi vezani za egzaktnost u procjeni svih koristi i troškova.

Najvažniji principi cost-benefit analize:

1) cost-benefit analiza smatra da postoji razlika u doprinosu projekta

pojedinačnim i ukupnim društvenim ciljevima 2) kod cost-benefit analize treba

uzeti u obzir sve koristi i troškove, bez obzira ko ih uživa, 3) kao troškove trebauzeti u obzir i izgubljene koristi, a kao koristi i smanjenje troškova, 4) sve

koristi i troškove treba utvrditi, izmjeriti i novčano izraziti, 5) u primjeni cost-

benefit analize, kod nesavršenih tržišta treba koristiti ispravljene tržišne cijene,

6) cost-benefit analiza je pogodna kod projekta koji donose višestruke efekte

koje uživa širi krug korisnika, 7) cost-benefit analiza doprinosi optimalnoj

alokaciji ograničenih resursa.

Utvrđivanje troškova i koristi



1 - 129

transferna plaćanja, nepredviđeni troškovi,

prethodni troškovi,

eksterni efekti,

multiplikacioni efekti i

međunarodni efekti.

Vrednovanje troškova i koristi



1 - 130

Mjerenje efekata koje donosi projekat, cost-benefit analiza koristi:

Obračunske cijene predstavljaju način ispravljanja distorzija i nepravilnosti koje postoje kod

tržišnih cijena, bilo zbog nesavršenog tržišta, slabije ekonomske politike zemlje, postojanjamonopola i drugih razloga.

Postoje odstupanja između tržišnih i obračunskih cijena pojedinih resursa, i to: radna snaga,kapital i strana valuta.

Postoje dva osnovna pristupa u ocjeni projekata u određivanju obračunskih cijena. To su Little-Mirrleesov metod (koji je prihvatila i Svjetska banka) i UNIDO metod.

Prema prvom metodu za obračunske cijene se uzimaju svjetske cijene.

Kao svjetske cijene se u ovom metodu koriste cijene na granici, a tu su c.i.f. cijena za izvoz, af.o.b. cijene za uvoz.

Nerazmijenljiva dobra treba rastaviti na više sastavnih elemenata. Pri tome, dio ovih dijelova trebaobračunavati korištenjem cijena na granici kao obračunskih cijena. Preostali dijelovinerazmjenljivih dobara mogu se prevesti u svjetske cijene korištenjem standardnih konverzionihfaktora.

Konverzioni faktori služe za prijevođenje cijena nerazmijenljivih dobara na domaćem tržištu izraženih u domaćoj valuti u obračunske cijene, odnosno kod Little –Mirreleesovog metoda, u

cijene na granici. UNIDO metod koristi domaće cijene kao osnov za određivanje obračunskih cijena. Kod ovog

metoda obračunske cijene se određuju na osnovu karakteristika domaće tražnje, odnosno naosnovu ocjene veličine spremnosti da se plati za određenu robu ili uslugu.




1 - 131

Kriterijum sadašnje vrijednosti neto koristi Pod kriterijumom sadašnje vrijednosti neto koristi podrazumijevamo razliku

između ukupnih diskontovanih koristi i ukupnih diskontovanih troškova kojiostvari jedan investicioni projekat

Kns = Ks - Ts

gdje su: Kns – kriterijum sadašnje vrijednosti neto koristi; Ks – ukupne diskontovanekoristi (sadašnja vrijednost ukupnih koristi projekta); Ts –ukupni diskontovani troškovi(sadašnja vrijednost ukupnih troškova projekta).

Svaki projekat kod koga je vrijednost kriterijuma sadašnje vrijednosti netokoristi pozitivna, smatra se ekonomski efikasnim i po toj osnovi opravdanim zarealizaciju.

Ovaj kriterijum je pogodan za ocjenu valjanosti jednog projekta, nego za izborviše projekata.




1 - 132

Kriterijum interne stope rentabilnosti

Interna stopa rentabilnosti predstavlja onu diskontnu stopu pri kojoj je sumadiskontovanih koristi jednaka sumi diskontovanih troškova, odnosno pri kojoj jesadašnja vrijednost neto koristi jednaka nuli. Izračunava se iz sljedećeg obrasca.

Kns= Ks – Ts= 0

Ocjenjivanje se vrši na taj način što se svaki projekat kod koga je veličina interne stoperentabilnosti veća od kamatne stope koja vlada na tržištu kapitala, smatra povoljnim iekonomskim opravdanim za realizaciju.

Kada je u pitanju izbor između više investicionih projekata, u principu se može smatratida je povoljniji projekat koji ima veću internu stop rentabilnosti.

Komplikovanost izračunavanja interne stope rentabilnosti je često i najveća preprekaprimjene ovog kriterijuma u praksi, mada treba reći da ovaj kriterijum ima niz pozitivnihosobina, među kojim se posebno ističe izbjegavanje subjektivnog određivanja veličine diskontne stope.




1 - 133

• Koeficijent odnosa koristi i troškova Ovaj kriterijum je predstavljen odnosom ukupnih dikskontovanih koristi i

ukupnih diskontovanih troškova koje donosi jedan investicioni projekat.

Pokazuje koliko jedinica koristi donosi svaka jedinica utrošenih sredstava.

Ocjenjivanje investicionih projekata se vrši na taj način što se svaki projekat

smatra povoljnim i ekonomskim opravdanim za realizaciju ukoliko ima

vrijednost ovog kriterijuma veću od 1.

Kada se vrši ocjena između više projekata bira se onaj koji ima najveću raspoloživuvrijednost.

s

s

T

K K




1 - 134

Kriterijum roka vraćanja investicije Rok vraćanja predstavlja period izražen u godinama za koji će sadašnja vrijednost netokoristi od investicije da otplati ukupna uložena sredstava. Izračunava se:

gdje su: Ik –ulaganja u k-toj godini perioda ulaganja; Kk- koristi od investicije u k-toj

godini perioda eksploatacije. Za jedan investicioni projekat kažemo da je povoljan i ekonomski opravdan za realizaciju

kada je njegov rok vraćanja manji od nekog unaprijed zadatog, normativnog rokavraćanja.

Ovaj kriiterij se obično koristi u slučajevima investicionih projekata kod kojih je brzotehnološkog i ekonomskog zastarivanja opreme.

Osnovni nedostatak je što ne uzima u obzir koristi i troškove projekta u cjelokupnomperiodu eksploatacije investicije, već samo do trenutka povratka ukupnih uloženih sredstava.

n

k

n

k

k k k k a K a I 0 0

Procedura primjene cost-benefit analize



1 - 135

1) definisanje vremenskog perioda na koji će se odnositi analiza, 2)utvrđivanje svih koristi i troškova za pojedine projekte, 3) izračunavanje svihkorisiti i troškova u novčanom obliku za pojedine projekte, 4) određivanje kriterijuma koji će se koristiti u analizi, 5) izračunavanje vrijednosti pojedinihkriterijuma za svaki projekat, 6) upoređivanje vrijednosti kriterijuma zapojedine projekte sa određenom mjerom i međusobno, 7) dodatni kriterijumi i

analize, 8) konačan izbor - donošenje odluke.



Ocjena investicionihprojekata u saobraćaju

Glava VII

CILJEVI SU:



1 - 137

Troškovi kod investicija u saobraćaju Prognoza budućeg saobraćaja

Koristi kod investicija u saobraćaju

Kriterijumi za ocjenu saobraćajnih projekata

Troškovi kod investicija u saobraćaju



1 - 138

Tržišne cijene Obračunske cijene:

– zvanični devizni kurs

– zarade – kamatne stope

Prognoza budućeg saobraćaja



1 - 139

Prognoza budućeg saobraćaja obuhvata tri etape:

u prvoj etapi se vrši procjena obima proizvodnje i potrošnje u

industriji, rudarstvu i poljoprivredi;

u drugoj etapi se vrši pretvaranje procijenjenih podataka obudućoj proizvodnji i potrošnji u saobraćajne podatke;

u trećoj etapi se vrši procjena budućeg saobraćaja.

Koristi kod investicija u saobraćaju



1 - 140

Najvažnije koristi od saobraćajnih projekata su:

smanjenje eksploatacionih troškova;

stimulacija privrednog razvoja;

uštede u vremenu za putnike i robu; smanjenje nesrećnih slučajeva i šteta i

povećan komfor i pogodnost.

Kriterijumi za ocjenu saobraćajnih projekata



1 - 141

Kriterijum sadašnje vrijednosti neto koristi; Kriterijum interne stope rentabilnosti;

koeficijent odnosa koristi i troškova i

kriterijum roka vraćanja.



Ocjena investicionihprojekata u poljoprivredi

Glava VIII

Ciljevi su:



1 - 143

Klasifikacija poljoprivrednih projekata Utvrđivanje koristi i troškova

Klasifikacija poljoprivrednih projekata



1 - 144

Svjetska banka predlaže klasifikaciju u četiri osnovne grupe:

vodoprivredni projekti; projekti poljoprivrednih kredita;

poljoprivredni-razvojni projekti i

projekti za poljoprivrednu industriju i komercijalni razvoj







Ocjena investicionih projekata u energetici



1 - 148

Ocjena projekata u energetici se klasifikuje nanekoliko grupa:

projekti maksimizacije profita;

projekti minimizacije troškova;

projekti privatnog sektora i projekti javnog sektora.




1 - 149

Investicije u energetici mogu se podijeliti udvije grupe:

1. Investicije kojima se obezbijeđuje snabdijevanje energijom, tj.

investicije u proizvodnju i distribuciju energije.

2. Investicije u racionalno korištenje energije, tj. investicije usmanjenje potražnje za energijom.




1 - 150

U okviru prve grupe obuhvatamo ocjenuinvesticionih projekata u:

proizvodnji uglja;

proizvodnji električne energije;

industriji gasa i naftnoj industriji.




1 - 151

Investicije za snabdijevanjeenergijom – Kod ocjene investicionih projekata u industriji

uglja najprije se vrši kvalifikacija na manje ili

veće projekte u zavisnosti od veličine ukupnih

ulaganja. – U obje grupe se ocjenjuju uz pomoć poznatih

kriterijuma neto sadašnje vrijednosti, interne stope rentabilnosti i roka vraćanja.




1 - 152

Kod manjih projekata traži se interna stopa rentabilnosti bude

veća od 20 % da bi se projekat ocjenio kao prihvatljiv; Projekat se smatra prihvatljivim i u slučaju da je rok vraćanja

manji od polovine vijeka eksploatacije projekta;

Kod velikih projekata koristi se kriterijum neto sadašnje

vrijednosti, uz diskontnu stopu od 10%. Međutim, kriterijuminterne stope se traži da bude veći od 10%.




1 - 153

Kod investicionih projekata za obezbjeđenje električne energije koristi se: specifičan metod analize

ocjene prihvatljivosti i

neto efektivni troškovi (se definiše kao neto troškovi jednoginvesticionog projekta tokom životnog vijeka, izražen u novčanim jedinicama po kilovatu u jednoj godini).




1 - 154

Kod ove vrste investicionih projekata mogu seizdvojiti dvije posebne grupe projekta: Neophodni projekti

Uslovni projekti

Neto sadašnja vrijednost se izračunava uz pomoć diskontne stope od 5%, a za

opravdanost projekta traži se interna stopa rentabilnosti bude veća od 5%.




1 - 155

Kod uslovnih projekata se traži da stopa rentabilnosti bude većaod 15%, a rok vraćanja od tri godine.

Kod projekata u industriji gasa se koristi kriteriju neto sadašnje

vrijednosti uz diskontnu stopu od 10%. Diskontna stopa može da

varira od 5% za neophodne projekte, do 15-20% za uslovne

projekte.

Investicioni projekti u naftnoj industriji se ocjenjuju pomoću neto

sadašnje vrijednosti, uz diskontnu stopu od 15%. Kod interne

stope rentabilnosti traži se da ona bude veća od 10%.



Documents

POSDIPLOMCITRAVNIKINVESTCIJE