Portael der saecken en spraecken - dbnl · I [PortaelderSaeckenenSpraecken] Fulg.Mythol.I. PrimumScientiaeVESTIBULUMputo,scireqvaenescias. Senec.Natur.Qvaest.l.7.c.31. RerumnaturaSacrasuanonsimultradit

Portael der saecken en spraecken

Johannes Amos Comenius

bronJohannes Amos Comenius, Portael der saecken en spraecken. Gabriel de Roy, Amsterdam 1658

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/come001port01_01/colofon.php

© 2014 dbnl

I

[Portael der Saecken en Spraecken]

Fulg. Mythol. I.Primum Scientiae VESTIBULUM puto, scire qvae nescias.

Senec. Natur. Qvaest. l. 7. c. 31.Rerum natura Sacra sua non simul tradit. Initiatos nos esse credimus, in

VESTIBULO ejus haeremus.

Johannes Amos Comenius, Portael der saecken en spraecken

IV

DE Staten Generael der Vereenighde Nederlanden hebben geconsenteert,geaccordeert en geoctroyeert: gelijckse by desen consenteren, accorderen enOctroyeren aen Joh. Seidelius, omme voor den tijdt van vijfthien naest-komendeen achter een volgende Iaren, met seclusie van alle anderen, binnen deseGeunieerde Provintien, Geassocieerde Landtschappen, Steden ende Leden vandien, te mogen doen drucken, venten, te verkoopen, Vestibulum, Januam enAtrium van den H. Comenius, cum Grammaticis, Lexicis & annexis. Verbiedendeallen ende eenen yegelijcken Ingesetenen van de voorsz. VereenighdeNederlanden, Geassocieerde Landtschappen, Steden ende Leden van dien,binnen de voorsz. tijdt van vijfthien naest-komende Iaren de voorsz. Boecken in’t geheel ofte ten deel nae te drucken, uyt-geven ende verkoopen, ofte elders soonae-gedruckt, binnen de op-gemelde Landen te brenghen; met de expresse clausule,dat de voorsz. Boecken in geenderley Talen moghen werden nae-gedruckt; opdeverbeurte van alle de nae-gedruckte Exemplaren, en daer-en-boven van een sommevan drie hondert Carolus guldens, t’appliceren daer van een derden-deel ten behoevevan de Officier, die de Calangie doen sal, het tweede derden-deel ten behoeve vande Armen, en het resterende derden-deel ten behoeve van de voorsz. J. S.Etc. Gedaenter Vergaderinge van de Hoogh-gemelde H. H. Staten Generael in den Haeghden een-en-twintighsten Ianuary Anno 1658.

J. SCHULENBORCH.

Ter Ordonnantie van deselve(N. N.) RUYSCH.

DeEdeleMog. Heeren Staten van de Provintien, Hollandt, Etc. gesien hebbendeden Octroy van de Staten Generael, hebben vergunt aen Joh. Seidelius hareBrieven van Attache in communi & debita forma: gelijck by de Originelen in’tbreede te sien is.


V

[Dedicatio]

Nobilissimis, Amplissimis, & ConsultissimisDOMINIS,D. D. CONSULIBUS,D. D. SENATORIBUS,D. D. HOVETMANNIS,D. D. DEPUTATIS:PROCERIBUSInclytae REIPUBL. GroninganaeMagnificentissimis:DOMINIS &MECOENATIBUS suisGRATIOSISSIMIS,Salutem in Domino!

NEmpe, qvia qvi gratus est futurus, Nobilissimi & Potentes Domini, ex praescriptoChrysippi velut in certamen cursus compositus opperiri debet tempus suum, ad qvoddato velut signo prosiliat, haud videri mirum cuiqvam Vestrûm debet, quòd & egoà longo


VI

tempore beneficiarius Vester, properato jam impetu in publicum hoc gratitudinistheatrum prodeam ac profiliam. Illuxit nimirùm desideratus ille dies, qvo me adprosiliendum voce signoqve exhortatur propitia mihi Occasio: estqve hoc, si ullumaliud, opportunum tempus meum, qvo magna mihi contentione opus esse judico, utVos beneficiis longissimè praecurrentes me EVERGETAS meos exiguâ aliqvâgratitudinis contestatione, si non planè asseqvar, pro virili saltem & è longinquo qv.consecter. Septimus jam labitur annus, ex qvo praeficere exterum me honorificaeAlumnorum V. V. Inspectioni non fuistis dedignati. Exinde verò, eo me insuperfavore ac benevolentia in qvintum usque annum estis prosecuti, ut nil tàm ferax gaudiihodienum reperiatur in animomeo, atqve renovate illa propensissimi ergà me affectûsVestri recordatio. Non memorabo jam effusam illam liberalitatem Vestram, qva melautiùs tractari in statione mea voluistis, atqvemos receptus tùm ferebat. Non prose-


VII

qvar etiam facillimos (qvoties occasio tulit) ad Vos aditus, non aures patientissimas,non responsa benigna, non caetera deniqve qvibus excipere advenientis desideriamira comitate solebatis. Illud unicum condignè nunc celebrandum esset, qvòd mepro LEGE & GREGE contra inveteratas hominum contraventiones decertantem, eâmentis generositate ad extremum usqve sitis tutati, ut Urbi & Orbi palàm feceritis,qvàm ex mente Pythagorae peregrinus justus civi injusto longè apud Vos praecellat:& qvàm immota adversus contraventiones qvasqve perstetis mente in aeqvissimopronuntiato Aeschinis: Idem dicere oportet tùm Oratorem, tùm Legem: Cùm autemaliam vocem Lex, aliam Homo edit, justitiae Legis suffragari oportet, non dicentisimpudentiae. Verùm enimverò, ne fortè Camerinammovere hac ratione velle videar,utqve pacificum potius paci dici manifestò me experiantur, lubens hîc (consilioSenecae) ut veteris incommodi memoriam circumcido, ita dolorum veterumconqvestiones in universum


VIII

detraho: hoc solum gratissimo ore depraedicans, qvod publicè tandem constareOsoribus meis volueritis, qvo me amore ac favore Vestro sub ipsum adhuc functionismeae finem dignum existimaretis? Qvum n. aliò jam evocatus in freqventi ConsessuVestro comparérem, eo fine, ut resignata tandem Provincia mea gratias VOBIS proexhibitis mihi beneficiis Vestris agerem, eo me honore ac munificentia gratiosissimèdimisistis, ut si non verbis reipsa saltem& facto honorificum illud Platonis usurparesuper me videremini: Τ μιος μ ν δ κα μηδ ν δικ ν· δ μ δπιτρ πωντο ς δικο σιν δικε ν, πλ ον διπλασ ας τιμ ς ξιος κε νου,

Honorandus qvidem est ille, qui ipse qvae injusta sunt non agit; Sed qvi ipsos etiaminjustos injustitiam exercere minime sinit, is verò magis quàm duplici honore dingusapud Nos censetur.Qvocirca, ut & ego tandem gratitudinem meam publice VOBIS approbem, hunc

ipsum Optimi Authoris Libellum Splendidissimis Nominibus Vestris eâ qvâ par estanimi submissione inscribo: ut idem scil. & testis exstet publicus, VESTRAE ergà mebenevolentiae non vulgaris, & obses vice versa certus, meae ergà Illustre NomenVestrum observantiae sempiternae. Exiguum fateor,


IX

nec satis Authoritati Vestrae conveniens esse videtur munusculum; Sedenim, cumjuxta Artaxerxis apophtegma, non minùs Regium summaeque humanitatis censeatis,parva lubenti facilique suscipere animo, qvàmmagna largiri,absit ut gratum id VOBISfore diffidam, humanitatemque VestramMagnatum illorum virtuti postponendamexistimem, qvibus olim vola aqvae non displicuit, rapa oblata minimè sorduit, nechaustus frigidae fuit despicatui: praesertim, cùm tam confidenter insuper acclamareme audiam Senecam: Non erit sine honore munus, qvod aut nemo ILLIS alius dedit,aut tu alii nulli. Quin etiam, si quid fortè munusculo huic defuerit, lubens ei, qvicqvidpossum, superaddo; affectum nimirùm gratum, animum submissum, obseqviumhumile, preces devotas, vires paratas, adeòque meipsum totum& omnia mea: nullusdubitans, qvin ita munusculum cum auctario suo serena fronte, clementi animo &gratiosa manu, a me humillimo Cliente Vestro sitis suscepturi. Qva ipsâ speimpraesentiarum finiens, qvàm submisissimè GRATIAE ac FAVORI Vestro mecommendo! Valete Domini Clementissimi: Deoqve, Patriae, VOBIS, mihi & bonisomnibus, qvàm diutissimè vivite! & si quid forte boni inesse Libello huicdeprehenderitis, fructum ejus in AlumnosVestros qvàm felicissimè transferte: qvibusego, ut bene valeant, et supra annos suos pietate ac literarum dote ditescant, animitùsex Symmacho apprecor!

Dab. Amsterod. ANNO M.DC.LVIII. d. 17 Iulii, St. I.

Omni cultu & obseqvioM M. AA. VV.devotissimusIOHANNES SEIDELIUS


X

Informatorium.

Benevolo Lectori, & imprimis Latinitatis Tirocinii Magistris, salutem &divinam benedictionem.

QVid nova haec Vestibuli Lingvarum editio ab aliis ante hac ubicunqve luci datisdifferat, & de compendioso ejus usu, praemoneri operae videtur pretium.1. Textum damus Vernaculo-Latinum, non ex opposito sibi, sed sub invicem, ut

verbum verbo respondeat ub qve, melioris evidentiae causâ.2. Et qvidem ita ut Vernacula praecedant, Latina seqvantur: qvia discentes per

nota ducendi sunt ad ignota, non contra.3. Praemittemus ub qve interrogationes, ut qvasi dialogistica sint omnia: qvia

sic faciliùs attentio in rem praesentem excitatur, & repetitiones postea, examináqueinstituuntur.4. Adduntur è regione Picturae (in iis, qvae pingi potuerunt) qvia & delectare

qvaerimus, & prodesse. Notum autem est pueros naturâ qvodammodo picturisdelectari, sensúsque objectis suis magis affici praesentibus, qvàm fide illis absentibustantummodò narretur.5. Et qvia Ingeniis cum vera Vocum significatione veram simul Rerum

intelligentiam imprimere qvaerimus, jungimus Nomenclaturam iconibus, cuilibetTabellae numerum Periodi suae, cui illustrandae adhibenda est, appingendo:rursúmqve Rem qvamlibet pictam cum suo Nomine cifrâ eâdem notando.6. Accedunt tandem Editioni huic ab ipso AUTHORE subministrata nobis Exercitia

Sacra Tironum, Ethica puerilis, & Praegustus variae Eruditionis: de qvorum usu,qvia per se notus est, dicere hic supersedemus; hoc solum in gratiam eorum, qvibusfortè pium& praeclarumMagni Viri institutum ignotum adhuc est, in genere addentes;qvod Vir summo Scholarum bono natus post mul-


XI

torum annorum meditationes, Librum tandem verè aureum, (Methodum Lingvarumnovissimam dictum) ediderit, in qvo praeter avia Scholarum solidè commonstrata,ipsius Didacticae fundamenta qvàm felicissimè detexit, & lingvae cum rebus(qvaecunqve illa sit) docendae ac discendae viam prioribus longè planiorem aperuit.Totius rei cardo in eo vertitur, ut vocum & rerum juventuti instillandarum par ratioin Scholis habeatur, ne Psittacorum aliàs more verba ediscat, res non intelligat. Idipsum verò, cum nonnisi gradatim fieri posse videret, per gradus qvoqve eundumcensuit; eoqve sub exemplo Lingvae Latinae (quae Europaearum gentium estMercurius) qvomodo lingva disci debeat, tribus Libellis non sine magno Eruditorumapplausu docuit: VESTIBULO nimirum, JANUA & ATRIO, qvorum qvisqve suumhabet Textum, Grammaticam,& Lexicon. In primo (Vestibulo) ponuntur fundamenta;in secundo (Janua) simplex sed plena Lingvae totius exhibetur compàges; in tertio(Atrio) omnes accedunt elegantiae. De qvibus, (ut omnibus aliis) si qvis plenioreminformationem desideret, is Opus Authoris Didacticum, qvod hîc loci hoc ipso annoprodiit, consulat. Nos, qvis usus sit Vestibuli, paucis impraesentiarum subjungemus.

De Usu.

1. DIscipuli hîc instituendi recipiantur omnes uno eodémque tempore, ut idem semperpensum cum omnibus tractetur, sintqve Vernaculam promtè distinctéqve legere &scribere gnari.2. Latinam lingvam legere & scribere discant ex primo capite Grammaticae, tribus

prioribus literis Alphabetici indicis, videlicet A, B, C: typ sqveDeclinationum atqveConjugationum.3. Methodus studiorum haec est perpetua, ut non nisi quatuor


XII

horae qvotidie tribuantur studiis, duae ante, totidem post meridiem: sed tam seriòimpendendae, ut qvâlibet horâ nova eruditionis accessio fiat notabilis.4.Dimidia matutina semper tribuanturExercitiis sacris: hoc est, Hymnis, Precationi

Orationis Dominicae, Symboli &Decalogi recitationi, dictisqve Scripturae ediscendis,donec exactè sciant omnia.5. Juxta artificiosum Vestibuli ordinem praemittatur semper illud Grammaticae

caput legendum, explicandum,memoriae mandandum, quod ex ordine reali praeceditvel seqvitur6. Ut: secundum caput de Nomine, juxta qvod ipsae Res sunt dispositae: tertium

de Adnomine, secundùm qvod Rerum Modi fundamentales, primaria scilicet Rerumaccidentia, congesta sunt: qvartum de Pronomine, ubi breviculae commonstrationesRerum & accidentium comprehensae.7. Inde transeatur ad caput qvintum de Verbo, juxta qvod Rerum Motus, actiones,

& passiones, spectandae veniunt. Hinc ad caput sextum de Adverbiis, juxta qvodActionum & Passionum Modi expressi. Tum ad caput septimum de Praepositione,juxta qvod Rerum Actionùmqve Circumstantias videbis collocatas. Inde ad caputoctavum de Conjunctione, secundùm qvod variae Rerum, Actionum,Circumstantiarùmqve Coherentiae exprimuntur. Tandem ad caput nonum deInterjectione, in qvo Compendia Rerum & verborum proponuntur, &c.8. Ub que Praeceptor discipulis legendo, explicandóqve praeeat, continuóqve ab

expeditioribus lecta & explicata reposcat, & id unicè operam det, ut continuâ lectioneomnes tam atttentos in rem retineat, ut eos fallendo quasi eô usqve perducat, utexpeditiores primùmmemoriter reddere sciant,medriocres subseqvantur tandèmqve& tardissimi asseqvantur.9. Praemissis hoc ordine Grammaticae capitibus, tractetur ipse textus Vestibuli

hunc in modum: praelegat Praeceptor paragraphum primò Vernaculé, explicetqvodqve vocabulum, & mon-


XIII

stret rem ipsam, si haberi possit: sin, icones saltem. Tum interpretetur, verbúmqveVerbo reddens Vernaculo-Latinè, jubeat sex, octo, decem, plurésve, imitari, donecomnes promté exponent, & memoriâ reddere sciant.10. Sumendum itaqve pensum ab initio brevius, un us & alterius sententiolae:

deinde audactius, mediocribus ingeniis proportionatè: ut ne statim ab initio nauseamconcipiant tenelli ad huc pueri ob graviora pensa, sed brevitate & facilitate illecticum voluptate coeptum opus continuent, & ne tardissimus qvidem à tergo maneat.11. Abeuntibus injugantur, ut domi illud ipsum pensum aliqvoties relegant,

exponent, describántqve, ut à prandio primâ horâ memoriter recitare sciant, primùmVernacula-Latinè, sic:Hoe verdeelt ghy de saecken?Qvomodo dividis res? In alles,in Omne, Yet, Aliquid, Niet, Nihil: deinde Latina tantùm. Hoc peracto Praeceptorexiget, ut singulas voces seorsim Vernaculo-Latinè, et Latino-Vernaculè, reddant:Exinde verò & illud seriò iis inculcabit, ut in loca regressi bini & bini ita se exerceant,ut icones semoto textu aspiciendo alter roget: Qvid est hoc, id, illud? alter veròrespondeat: Hoc est pomum, scamnum, calamus, arbor, &c. E Schola digressi, duo,plurésqve commilitones idem exercitium continuent, domi forisqve Verba Rebusapplicando.12. Succedat hinc tractatio Grammatica, ut singula Vocabula inspectis typis

declinent, moveant, comparent, conjugent: praeeátqve rursum ub qve Praeceptor,donec habitum acqvisiverint in Analogis. Qvô acquisitô, indicabit ipsis indifficilioribus charactérem Genitivi in Nominibus, terminationes Nominativi inAdnominibus: in Verbis autem tempus praesens, praeteritum & supinum; simúlqvemonebit omnia ista accidentia in Indice Latino adjuncta esse, eum ut consulant, siqvid ipsis de viva institutione exciderit.13. Qvartâ horâ, novum pensum eô, quô diximus modô ipsis praelegat, explicit,

monstret, & manè post exercitia sacra repetat per tres qvadrantes horae praeterpropter, denuóqve novum ag-


XIV

grediatur pensum, sic continuando ad Vestibuli finem usqve.14. Capite de Nominibus vel medio vel toto absoluto, dictet ipsis Translationes

breviusculas é Latina in Vernaculam vertendas ope verbi Sum, ad imitationempriorum duarum regularum Syntacticarum: ex gr. Deus pater est Creator, Creatormundi, coeli, terrae, mar sqve: Deus filius est Salvator, Salvator mundi, Gentium,Christianorum, &c. Urbs Amstelodamum est emporium, emporium Hollandiae, &c.Vestibulum est liber, liber rerum & lingvarum, &c.15. Qvuod si aliqvantulam copiam Adnominum nôrint, continuet Praeceptor haec

exercitiola, & juxta tres seqventes regulasmonstret, qvomodo Adnomina Nominibusjungantur. Atqve sic procedat cum Verbis, Adverbiis, Praepositionibus, &c. sedsemper praecedat Latinum thema in Vernaculum vertendum, donecper hasexercitationes, & mutua colloqvia (nam statim ad Declinationes & Conjugationesintellexerint, balbutire illico incipient, stimulati inprimus continuâ Praeceptorispraeitione, atqve praemonstratione) omnesRegulas, &Constructionis modum, optimèintelligant. Hôc obtentô dictentur Vernacula themata, ex tempore in Schola Latinèvertenda: sed talia, qvae vel ex meris Vestibuli vocabulis constent, vel qvarumsignificationem Praeceptor illis indicet.16. Tertio qvôqve die repetantur, qvae biduo ante tractata, & memoriae mandata

fuêre: & qvidem ea semper conditione, ut vel bini, vel integra subsellia ex oppositopro loco certent. Id qvod fervidam aemulationem apud eos excitabit, qvi aliqvohonoris & gloriae stimulo tanguntur. Qui verò tali manuductione ac incitamentisexcitari neqveunt, eos maturè à Latinitatis studio ad aliud vitae genus Praeceptorissvasu, Parentes, Cognati, Tutores, ablegabunt: ne illi qvidem tempus & nummosinutiliter consumant, aliis diligentibus remorae injiciantur, Methodus verô hactenusproba diffametur. Atque tantum de Libelli usu.Caeterùm, qvia nobis adornatione Editionis hujus usqve adeò Suffeni minimè

sumus, qvin ipsi tandem mutari qvaedam in melius posse ultrò profiteamur; & veròfamiliare vulgò hominibus est (ut


XV

rectè Vellejus observat) omnia sibi ignoscere, aliis nihil remittere, rogatos hîcCensores, eâ qvâ par est humanitate volumus, ut si qvid reprehensione dignum hincinde observaverint, id vel taciti nobis ignoscant, vel amico verbo monere nos de eone graventur: certò certiùs persvasi, qvòd moneri à se non postremi beneficii locohabituri simus. Venimus qvippe hac in parte non docere, sed discere; & ut ille picturâsuâ tectus tacitus monitores amabat, monita venerabatur: ita nos Censuras qvorumvisgratè excepturi, ab omnibus apummore profutura legemus. Qvod si tamen temperaresibi qvis à reprehensione minimè posit, ab eo eam ad minimùm aeqvitatem amicèreqvirimus, qvam ille qvondam Ethnicus adhibuit apud Euripidem: Volo tereprehendere justè & paucis, non valde sursum Palpebris impudentiùs reductis; sedmoderatiùs Utpote fratrem.Qvinetiam, qvia homo homini lupus, & juxta qverelam Rustici illius, ita jam

depravatus, & â Diis desertus qv. mundus est, ut (qvod res ipsa clamitat) qvicqvidpotest quisqve capiat: monitos insuper clandestinos Lucripetas Colophonis locovolumus, ne contra expressum supremi Magistratus Privilegium (ipsius Authorispermissu & consensu impetratum) pluris lucellum dubium, qvàm conscientiamfaciant, eoqve intercipere fucorum instar fructum laboris alieni iniqvè praesumant,memores hac in parte Canonis Jurisconsultorum aeqvissimi: Secundùm naturam est,commode cujusqve rei eum seqvi, qvem seqvuntur incommode. Qvod ipsum, ut eosin bonum famae ac animae suae facturos nulli dubitamus, ita omnem in eventum (siforte militia qvorundam spem nostram superaret) sufflaminare conatus ipsorumnominum nostrorum subscriptione consultum judicavimus:


XVI

Exstantioria errata, anteqvam cum discipulisinchoënter operae, sic emendentur:

In de Duytsche Text leest voor

Vrage

( uyr) 49Vir

( uytgeblust.) 61Uytgeblust

(Moeskruyden) 87Moesen

( Sompigheyt.) 71Sompigheyt

(Micke.) 89Mieke

( Koorn.) 90Roorn

( Trapgans.) 111Rotgans

( Sperwer.) 111Sperwe

( Ongedierte) 117Oncijfers

Vrage

( Spotbedrijf) 151Sotbedrijf

( Benckhaamer.) 188Benckhaamer

( Koopmanschap.) 238Gewerf

(Wrangh) 331Wrangen

Spinnen.443.....

( Vryers.) 454Vryere

( Packt.) 466Pakt

( Leeft.) 475Leert

In Textu Latino substitue pro

Qvaest

( Pilisubalares.) 136Grandebalae

( est.) 157sunt

( monstrum) 158monstra

( apsis.) 204arsis


( qvale est.) 304qvualése

( Valgus.) 334Valgns

Qvaest

( jubére.) 407Jubere

( gladio) 409glaaio

( aliqvid.) 440aliqvia

( Nere.) 443--------

( qvo.) 486quo

( semperq;) 498sempera

( malum.) 498malnm

In de Letter-konst: In Grammatica.

Qvaest

( de: alsse.) 4het: als het

( soodanige.) 109soodauige

( Inflexio.) 9Inflexio

( pluraliter.) 10plurariter

( latina lingva.) 12latinae lingvae

( pallium.) 23Pallum

( clar-iffimae.) 31clar-iffumae

( Acc. Qvid.) 33Qvi

( Abl. Qvo.)Qo

( Fuerimus.) 64Ferimus

( Leg-ito.) 68Leg-eto.

Qvaest

( Doc-ebuntur) 83Doc-ebnntur

( Leg-antur.) 87Leg-eantur

( Am-o) 99Am-

( Adverbia) 101Adverba

( tribus.) 112tribns

( phrasin.) 114phrasio


( Recita.) 115Is Recrita

( Qvid.) ib.Qvld

( Infinitivus.) 124Infinitivns

( fiat.) 125siat

( verùm.) 132vcrum

Caetera benevolus Lector pro industria sua ipse corriget; monitus hîc à nobis, qvodliteris g, q & s, v consonum ubiq; subjunxerimus Scribendum enim cum Authoreomninò censemus Lingva, AEqvus, Svadeo non verò Lingua, Aequus, Suadeo. Deqvo plura alibi.


1

Het Eerste Hooft-stuckPrimum CaputDes PortaelsVestibulider Spraaken.Lingvarum.Noodiginghe.Invitatio.

Komt hier jonghen,1De Meester.

Veni huc puer,Magister.

Ik wil met u spreken vaneen saek noodig bovenalles.

2

Loqvar recum derenecessaria super omnia.

Spreekt mijn Heere, ikhoore.

3De Leerlink.

LoqveremiDomine, audio.Discipulus.

Wilt ghy Wijs sijn?4Meester.

Vis ne sapiens esse?Magister.

Wat is dat Wijs te sijn?5Leerlink.

Qvid est istuc sapientemesse?

Discipulus,

Alles te verstaen, allesrecht te doen,

6Meester.

Omnia intelligere, omniarectè agere,

Magister.

En van alles recht tespreeken.

& de omnibus rectè loqvi.

Ik wil wel, maar wie salmy dat geven?

7Leerlink.

Volo qvidem, sed qvis mihihoc dabit?

Discipulus.

God, ende de verkeeringemet wijse (luiden)

8Magister.


DEUS, & conversatio cumsapientibus,

Meester.

Levendige ende dooden.

vivi & mortuis.

Met wat levendigen?9Leerlink.

Qvibus vivis?Discipulus.

Den Leermeesteren.10Meester.

Praeceptoribus.Magister.

Ende met welke dooden?11Leerlink.

Et qvibus mortuis?Discipulus.

Met den ghenen, die voorons geleeft hebben,

12Meester.

Illis, qvi ante nos vixerunt.Magister.

ende noch met onsspreken in haere boecken.

adhuc nobiscum loqvunturin suis libris.


2

Is dat genoegh?13Leerlink.

Estne id satis.Discipulus.

Ja genoegh.14Meester.

Imò satis.Magister.

Bidt maer Godt,gehoorsaamt uweLeeraer,

15

Ora modò Deum, pare tuoPraeceptori,

en bemint de Boeken.

& ama Libros.

Maer op dat gy dit wijse(luyden) verstaet,

16

Sed ut illos sapientesintelligas,

Soo leert de spraake, waerin sy hebben geschreven.

17

disce sermonem, qvòscripserunt.

Namelijk de LatijnscheSpraake,

18

Nempe Latinam Lingvam.

Welke schoon, ende denVolkeren gemeen is,

19

Qvae pulchra, & Poluliscommunis est,

ende (ook) geleerde(luyden) maekt.

arqve etiam doctos facit.

Wie sal my de selveleeren?

20Leerling.

Qvis me illam docébit?Discipulus.

Ik met de hulpe Godes:21Meester.

Ego auxilio Dei:Magister.

En dat voor een lichtenwegh, verdeelt in drietrappen.

22


Idqve facili viâ, divisâ intres gradus.

In de eerste zullen wyleggen alle haer gronden.

23

In primo ponémus omniaejus fundamenta.

In de tweede zullen wyoprechten

24

In secundo erigémus

haer gantsch noodighgebouw.

ejus totam necessariamstructuram.

In de derde sullen wyhaer toe doen

25

In tertio addemus

haere alderhandecieraaden.

ejus omnimoda ornamenta.

Het voorste willen wyvolbrengen in dit eersteboekjen.

26

Illud primum absolvémusin hoc primo libello.

'T welk gy nu in de handeneemt,

27

Qvem nuuc in manumsumis,

genaemtHETPORTAELder spraake.

dictum VESTIBULUMLingvae

Het tweede sal volbrachtworden in 't naestvolgende

28

Secundum absolvéturproximè seqventi

boek, genaemtDEDEVRder spraake


libro, appelláto JANUALingvae

Het derde in 't derde, hetwelke wy noemen zullen

29

Tertium in tertio, qvemvocabimus

HET VOORHUYS derSprake.

ATRIUM Lingvae.


3

Ende daer van dan sal iku in laeten

30

Atqve inde te immitram,

in de PALLEYSEN derBoekscryveren.

in PALATIA Authorum.

Dat is, in wyslijckgeschrevene boeken;

31

Hoc est in sapienterscriptos libros;

Op dat gy selfs ook wertwijs, verstandig, en welsprekende

32

Ut tu ipse quoque fiassapiens, prudens, aceloqvens.

De swaerigheid laet u nietverschrikken:

33

Difficultas te ne terreat:

Wie 't begeert, vatt hetalles.

34

Qvi cupit, capit omnia.

Indien de anvangh swaeris,

35

Si principium difficile est.

Soo sal het midden lichtsijn,

36

Medium facile erit,

Ende het einde lieflijk.37

Finisqve jucundus.

Die wel onderscheidet,onderwijset ook wel:

38

Qvi bene distingvit, docetetiam bene:

En die wel opmerckt,leert wel:

39


Et qvi benè attendit, discitbenè:

dat en bedriegt niet.

hoc non fállit.

Wel aen, so grijpt het danaen in de naeme Godes!

40

Eja, aggredere igitur innomine DEI!


4

Het Tweede Hooft-stuck.Secundum Caput.De beschikkinge en benaminge der dingen.Dispositio & denominatio rerum.

NIET,NIHIL,

IETS,ALIQVID,

ALLES,OMNE,

Hoe verdeeltghy de saaken:InQvomododividis res? In

41

de Mensche.Homo.

de Werelt,Mundus,

GODT,DEUS,

Welcke zijnalles;Qvae suntOmnia;

42

de Beweginge.Motus.

de Wijse desselfs,Modus ejus,

het Dingh,Res,

Wat is iets?Qvid estAliqvid?

43

het Gebreck.Defectus.

het Deel,Pars,

Het Geheel,Totum,

Wat is in dedingen?Qvid est inRebus?

44

hetWercktuygh.Instrumentum.

de Kracht,Vis.

De Oorsake,Causa,

Wat is in debeweginge?Qvid est inMotu?

45

het Brijselken.Mica.

het Stuck,Frustum,

De Helfte,Dimidium,

Wat is eenDeel?Qvid est Pars?

46

het Eynde.Finis.

het Midden,Medium,

Het Beginsel,Principium,

Wat is in tGeheel?Qvid est inToto?

47

de Plaetse.Locus.

de Tijdt,Tempus,

De Ordening,Ordo,

het Gewicht.Pondus.

de Mate,Mensura,

Het Getal,Numerus,

Wat is in deOrdeninge?Qvid est inOrdine?

48

de Vir,Hora,

de Wijl-tijts,Mora,

hetOogenblik,Momentum,

Wat is in deTijdt?Qvid est inTempore?

49


de Maent.Mensis.

De Weeck,Septimána,

de Dagh.Dies.

de Eeuwe.AEvum..

Hondert Iaer,Seculum,

het Iaer,Annus,

de Avondt.Vespera.

de Middagh,Meridies,

De Morgen,Mane,

Wat is denDagh?Qvid est inDie?

50

de Dageraet.Auróra.

de Nacht,Nox,

deSchemeringe,Crepusculum,

Winter.Hyems.

Somer, Herfst,AEstas,Autumnus,

De Lente,Ver,

Welcke zijn dejaer-getijden?Qvae sunt annitempora?

51

Eind-merck.Terminus.

Afgelegentheyd,Distantia,

De Ruymte,Spatium,

Wat is in dePlaetse?Qvid est inLoco?

52

Noord.Septentrio.

Zuyd, West,Auster,Occásus,

Oost,Ortus,

Welcke zijn dewerelts-deelen?Qvae suntmundi plagae?


5


6

de Toeval 3,Casus.

de konst 2,Ars.

De Natuyr 1,Nátura,

Wat is deOorsprong derdingen?Qvae est OrigoRerum?

53

een Gespook.3,Larva.

een Geest 2,Spiritus,

Een Lichaem1,Corpus.

Hoeveelderhande isde sake selfs?Qvotuplex estRes ipsa?

54

d'uitwendigheyt3.Superficies.

de Gedaente2,Forma,

De Stoffe 1,Materia,

Wat is in hetLichaem?Qvid est inCorpore?

55

een Duyvel. 3,Diabolus.

een Engel 2,Angelus,

Een Siele 1,Anima,

Hoe veelderleiis een Geest?Qvotuplex estSpiritus?

56

de Helle 6,Orcus.

de Hemel 5,Coelum,

Het Element4,Elementum,

Welke sijnhaerewooningen?Qvae sunteorumhabitacula?

het Water. 3,Aqva.

de Locht 2,Aër,

Het Vuyr 1,Ignis,

Welke sijnHooftstoffen?Qvae suntElementa?

57

De Aerde 4,Terra, 4

De Gesternten1,Sidera.

Wat is in deLocht?Qvid est inAEthere?

58

de Starren 4,Stellae.

de Maen 3,Luna,

De Sonne 2,Sol,

Welke zijngesternten?Qvae suntSidera?

de Hitte. 7,AEstus,

de Koude 6,Frigus,

De Warmte 5,Calor,

Wat komt vanhaer?Qvid venit abeis?

59


De Vorst 8,Gelu.

het Schynsel. 3Lumen.

de Strael 2,Radius,

Het Licht 1,Lux,

Wat is in deSonne?Qvid est inSole?

60

deduysternisse. 6Tenebrae.

deDonkerheydt5,Caligo,

de Schaduw 4,Umbra,

Wat is sonderschynsel?Qvid est sinelumine?

de Rook 3Fumus.

de Flamme 2,Flamma,

De Vonke 1,Scintilla,

Wat komt van 'tVuirQvid venit abIgne?

61

En het Roet 4,& Fuligo.

heete assche. 7Favilla.

gloeyendekoole 6,Pruna,

Het Branthout5,Torris,

Wat is in 'tVuir?Qvid est inIgne?

de assche. 10.Cinis.

een doovekoole 9,Carbo,

Vytgheblusthout8,Titio

Wat blyft na hetVuir?Qvid manetpost Ignem?


7


8

Suydewint, 3Auster,

Oosewint 2,Eurus,

De Wint 1, alsVentus, ut

a. Wat is in deLocht?Qvid est inAëre?

62

Noordewint 5,Boreas.

Westewint 4,Favonius,

de Wolke, 3Nubes,

de Nevel 2,Nebula,

De Damp 1,Vapor,

b. Wat nochmeer?Qvid praeterea?

de Regenboge4.Iris.

de Hagel. 3Grando.

de Sneeuw 2,Nix.

De Regen 1,Pluvia,

a. Wat komt uytde Wolke?Qvid venit èNube?

63

de Meeldauw,3Manna.

de Ryp 2,Pruina,

De Dauw 1,Ros,

b. Wat daer enboven?Qvid insuper?

dedonderstrael 3Fulmen.

de Donder, 2Tonitru,

De Bliksem 1,Fulgur,

c. Niet meer?Nihil praeterea?

de Beeke 3,Rivus.

de Bronne 2,Fons,

De Welle 1,Scarebra.

Wat is eenvloejendWater?Qvid est fluensAqva?

64

de Ruysbeeke6.Torrens.

de Vloet 5,Flumen,

een krommeriviere 4,Amnis,

het Meyr 3,Lacus.

de Poel 2,Stagnum,

Het Moras 1,Palus,

Wat is staendWater?Qvid est stansAqva?

65

De Zee, 4Mare.

de Kolk, 3Gurges.

de Grondt 2,Fundus,

De Stroom 1,Fluentum,

Wat is in deReviere?Qvid est inFlumine?

66


ofte deOndiepte,aut Vadum.

de Afgrondt, 3Abyssus,

de Golve 2,Fluctus,

het Seewater1,Unda,

Wat is in deZee?Qvid est inMari?

67

ofte het Eylant4,aut Jnsula.

de Schuym, 3Spuma,

deWaterblaese 2,Bulla,

De Droppel 1,Gutta,

Wat wort uithet Water?Qvid sit exAqva?

68

Het Ys 5.Glacies,

de Yskegel 4,Stiria

de Oever, 3Littus,

de Strant, 2Ripa,

De kant, 1Ora,

Wat is neveshet Water?Qvid est juxtaAqvam?

69


9


10

het Hol 3.Caverna.

de Kuyl 2,Antrum,

De Spelonk 1,Specus,

Wat is in deAerde?Qvid est inTerra?

70

het Veldt 6.Campus.

Het Dal 5,Vallis,

De Bergh 4,Mons,

Wat is boven deAerde?Qvid est superTerram?

de Heuvel 3.Collis.

HetHeuvelken2,Tumulus,

't Aerdhoopjen1,Grumus.

Wat is op hetVeldt?Qvid est inCampo?

71

de Modder 3.Limus.

de Sloot 2,Lacúna,

De sompigheyt1,Uligo.

Wat is aerdemet water?Qvid est terrasum aqva?

de Slyk 4,Lutum.

ofte het Stof 6,aut Pulvis.

de Kluyte 5,Gleba,

Wat is aerdesonder water?Qvid est terrasine aqva?

de roode aerde3.Rubrica.

het Kryt 2,Creta,

De Potaerde 1,Argilla,

Wat is Aerdeselfs?Qvid est Terraipsa?

73

een Dier 3.Animal.

Wortelgewas2,Stirps,

Onderaerdsgewas1,Minera,

Wat komt uit deaerde?Qvid venit èterra?

74

de Steen 3.Lapis

het Metaal 2,Metallum,

Het Sap 1,Succus.

Wat is eenOnderaerdsgewas?Qvid estMinera?

75

Salpeter. 3.Nitrum.

Aluyn 2,Alumen,

Het Sout 1,Sal,

Welke sijnbergsappen?Qvi suntmineralessucci?

76

de Barnsteen6.Succinum.

't Kooper-root5,Vitriolum,

Swavel 4,Sulfur,


het Yser 3.Ferrum.

het Tin 2,Stannum,

Het Loot 1,Plumbum,

Welke sijnMetaalen?Qvae suntMetalla?

77

het Gout 6,Aurum,

het Kooper 5,Cuprum,

de Klockspijs4.AEs,

HetQuiksilver8,Vivumargentum.

Het Silver 7,Argentum


11


12

het Speauter,3Electrum.

't Geelkooper2,Orichalum,

het Stael 1,Chalybs,

Welke sijngemaekteMetaalen?Qvae suntfactitiaMetalla?

78

het Steentjen,3Scrupus,

Drijfsandt 2,Glarea

Het Sand 1,Aréna,

a. Wat is eenSteen?Qvid est Lapis?

79

de Slypsteen, 6Cos.

de Keysel 5,Silex,

Groote steen4,Saxum.

'tEdelgesteente,3Gemma.

de Seylsteen 2,Magnes,

Marmersteen1Marmor,

b. Wat nochmeer?Qvid praeterea?

de Rubyn, 3Rubinus,

de Sapphier 2,Sapphirus,

de Diamant 1,Adamas,

Welke sijnEdelgesteenten?Qvae suntGemmae?

80

de Iaspis 5.Jaspis, &c.

de Samaragd4,Smaragdus,

de Peerle 3,Unio,

Het Kristall 2,Crystallum,

Het Glas 1,Vitrum,

Wat is denEdelgest.gelijk?Qvid estGemmissimile?

81

de Korall 4.Corallium.(feu Margarita)

de Boom, 3Arbor,

de Struyk 2,Frutex,

Het kruyt 1,Herba,

Wat is eenWortelgewasofte Plante?Qvid est Stirps?seu Planta?

82

Kampernoelie4.Fun gus.

Als ook deItem


de Stok, 3Stipes,

de Stam 2,Truncus,

de Wortel 1,Radix,

Wat is eenwortel gewas?Qvid est inPlanta?

83

de Tak 4,Ramus.

het Pit(mergh) 3Medulla.

d' ondersteSchelle 2,Liber,

de Bast 1,Cortex,

Wat is aen deStam?Qvid est inStipite?

84

de Bloessem, 3Flos,

Het Blad 2,Folium,

't Groentakjen 1,Frons

Wat is aen deTak?Qvid est inRamo?

de Vrucht 4.Fructus.


13


14

de velt vrucht3,Fruges.

HetMoeskruit2,Olus,

Het Gras 1,Gramen,

Wat is kruyt?Qvid estHerba?

85

de Klisse, 3Lappa, &c.

de Netel 2,Urtica,

Het Mosch 1,Muscus,

Wat is Gras?Qvid estGramen?

86

de Kersse, 3Nasturtium &c.

de Lattouwe 2,Olus,

de Buyskool 1,Brassica,

aWelke moesengeven blaeden?Qvae holeradant folia?

87

de Meloene, 3Melo.

de kanwoerde2,Cuncurbita,

de konkomer1,Cucumis,

b Welke gevenvrucht?Qvae dantfructum?

de Komyn, 3Cuminum.

de Anys 2,Anisum,

Maenekop 1,Papáver,

c Welkesaeden?Qvae femina?

de Radys, 3Raphanus;

geele wortel 2,Siser,

de Rape 1,Rapa,

d Welke gevenwortelen?Qvaesuppeditantradices?

de Bieslook, 6Porrum.

deKnoflook 5,Allium,

de Ajuyn 4,Cepa,

inKoornvruchten.& Frumenta.

inPeulvruchten,in Legumina,

hoe verdeelt gydeveltvruchten?Qvomododividis Fruges?

88

enPeulhuysjen. b& Siliqvas.

een steel, aCaulem,

Wat heeft eenPeulvrucht?Qvid habetLegúmen?

89

de Linse, 3Lens,

de Erwete 2,Pisum,

de Boone 1,Faba,

Vertelt dePeulvruchten?RecenteLegúmina?

deGrauw erte,5Cicer,

de Wieke 4,Vicia,


ofAerenbusselken.aut Panicultam.

en een Aere 2,& Spicam.

een Halm 1,Culmum,

Wat heeft hetKoorn?Qvid habetFrumentum?

90

de Gerste, 3Hordeum,

de Rogge 2,Siligo,

de Terwe 1,Triticum,

a Wat isaerachtighKoorn?Qvid estspiceum far?

91

de Spelte, 4Ador.

Boekweite, 3Fagopyrum,

de Gheers 2,Milium.

de Haver 1,Avéna,

b Welke sijnbusselaarighKoorn?Qvae suntpaniculatumfar?

het Panikkoorn, 5Panicum.

de Rys 4,Oryza,

aarebaardeken,3Arista.

Kroonhuysjen2,Gluma,

het Graen 1,Granum,

Wat is aen eenaare?Qvid est inspica?

92

ende hetHarik, 5atque Lolium,&c.

het Onkruit 4,Zizania,

Wat isser onderdeKoornvruchten?Qvid est interfrumenta?


15


16

de Roose, 3Rosa,

de Vlierboom2,Sambúcus,

DeHaselaar 1,Corylus,

Welke sijnaerdstruyken?Qvi suntterrestresfrutices?

93

doornstruyck6,Sentis,

Braambesjenstok5,Rubus,

Wijnstok, 4Vitis,

met de Doorn7,cum Spina,

het Riet 3,Arundo,

Helm 2,Scirpus,

De Biese q,Juncus,

Welke sijnwaeterstruyken?Qvi suntaqvaticifrutices?

94

(ofte Riet pype4,)(seu Calamus)

de Ruite, 3 etc.Ruta, &c.

de Saelje 2,Salvia,

De Distel 1,Carduus,

Welke sijnlaeghestruyken?Qvi suntSuffrutices?

95

de Elsen, 3Alnus,

de Wilge 2,Salix,

De Linde 1,Tilia,

a Welke sijnBoomen?Qvae suntArbores?

96

de Pynboom, 6Pinus,

de Berke 5,Berula,

De Boeke 4,Fagus,

met de Aekers,9cumGlandibus.

de Eyke 8,Qvercus,

deDenneboom7,Abies,

Het Pik, 3Pix.

Het Hars 2,Resina,

Het Gomme 1,Gummi,

b. Wat druyptuyt haer?Qvid stillat exeis.

de Besse.Bacca.

de Neut,Nux,

deOoftvrucht,Pomum,

Welke sijnBoomvruchten?Qvi suntarborumfructus?

97


de Vyge, 3Ficus,

de Peere 2,Pirum,

De Appel 1,Malum,

Welke sijnOoftvruchten?Qvae suntPoma?

98

de Kersse, 6Cerasum,

De Pruym 5,Prunum,

De Persik 4,Persicum,

de mispel 7,etc.Mespilum, &c.

de kastanjen, 3etc.Castanea, &c.

de Walnoot 2,Juglans,

de Haselneut1,Avellana,

VVelke sijnNeuten?Qvae suntNuces?

99

deAerdbessen,3Fraga &c.

de Olyven 2,Olivae,

de moerbesse1,Mora,

VVelke sijnBessen?Qvae suntBaccae?

100

het Vleesch, 3Pulpa

deschille(doppe)2,Putámen,

De Steel 1,Petiolus,

VVat is aen deVrucht?Qvid est inFructu?

101

dedoornbosch. 3Dumus.

het Foreest 2,Saltus,

de Lustbofsch1,Nemus,

VVelke sijnVVouden?Qvae suntSylvae?

102


17


18

de Beweeginge3,Motus,

het Gevoel 2,Sensus,

Het Leven 1,Vita,

a. Wat is in eenDier?Qvid est inAnimali?

103

het Geslachte.Sexus

en hetWijf 2,& Faemina,

De Man 1,Mas,

b. Wat is in hetGeslacht?Qvid est inSexu?

de Lijfsvrucht3.Foetus.

Ende van haer?Et ab his?

't kriupendedier 3.SERPENS,

hetOngedierte2,INSECTUM,

de Worm 1,VERMIS,

Welke zijnDierenQvae suntAnimalia?

104

't Viervoetigedier 6.Qvadrupes.

de Visch 5,Piscis,

de Vogel 4,Avis,

deRipse(ruipe) 3Erúca,

de Bloetsuyger2,Hirúdo,

de Pierworm1,Lumbricus,

Welke sijnWormen?Qvi suntVermess?

105

de Houtworm5.Terédo, &c.

de Motte 4,Tinea,

de Vlooje 3,Pulex,

de Nete 2,Lens,

de Luys 1,Pediculus,

Welke sijnOngedierte?Qvae suntInsectat?

106

Spinnekop, 6Aranea,

de Miere 5,Formica,

de Wandluys4,Cimex,

de Scorpioen8.Scorpio.

de Waterspin7,Tipula,

de Hagedisse3,Lacerta,

de Draek 2,Draco,

de Slange 1,Angvis

Welke sijnkruypendeDieren?Qvae suntSerpentia?

107


venynhebbende.venénumhabentia.

de Vleughel 3,Ala,

en de Pluym 2,& Pluma,

de Penne 1,Penna,

a. Wat is aeneen Vogel?Qvid ets inAve?

108

en de Krop, 6& Ingluvies.

de Bek 5,Rostrum,

ende Staert 4,& Cauda,

het Iongh} 3.Pullus.

het Ey 2,Ovum,

het Nest 1Nidus,

b. Wat is van deVogel?Qvid est afAve?


19


20

de Kapuin 3,Capo,

de Henne 2,Gallina,

de Haen 1,Gallus,

Welke sijn Huysvogels?Qvae suntDomesticaeaves?

109

de Swaen 6,Olor,

de Gans 5,Anser,

de End 4,Anas,

de Doffer 8.Columbus.

de Pauw 7,Pavo,

de Exster 3.Pica,

de Swaluwe 2,Hirundo,

de Mosche 1,Passer,

Welke sijn omhet huys?Qvae subt circadomum?

110

de Oyevar 6,Ciconia.

de Kraey 5,Cornix,

de Kaw 4,Graculus,

het Veldthoen3,Perdix,

de Qwackel 2,Coturnix,

de Leeuwerik1,Alaude,

Welke sijnVeldtvogels?Qvae suntCampestres?

111

de Kraen 5,Grus.

de Rotgans 4,Tarda,

d' Berghaen 3,Tetrao,

de Phasant 2,Phasianus,

het Haselhoen1,Attagen,

Welke sijnwilde Vogels?Qvae suntSilvestres?

112

de Merel 6,Merula,

de Spreuw 5,Sturnus,

de Lyster 4,Turdus,

de Wydoppe9,Upupa.

Tortelduif 8,Turtur,

de Koekoek 7,Cucúlus,

Goutvink 3,Luteola,

de Distelvink2,Carduélis,

de Nachtegael1,Luscinia,

Welke sijnSinghvogels?Qvae suntOseines?

113

de Meese 5,Parus

de Vink 4,Fringilla,

de Gier 3,Vultur.

Kuikendief 2,Milvus,

de Arent 1,Aqvila,

Welke sijnRoofvogels?Qvae suntRapaces?

114


de Sperwer 6,Nisus,

de Valk 5,Falco,

de Havik 4,Accipiter,

de Rave 7,Corvus.


21


22

de Duyker 2.Mergus.

de Meerkoete1,Fulica,

Welke sijnWatervogels?Qvae suntaqvaticae aves?

115

de Qwiksteert5.Motacilla.

de Meeuwe 4,Gavia,

de Reiger 3,Ardea,

Welke vliegenom het Water?Qvae volantcirca aqvas?

de Vleermuis3.Vespertilio.

de Uyl 2,Ulula,

de Schuifuit 1,Bubo,

Welke sijnNachtvogels?Qae suntNocturnaeaves?

116

de Bye 3,Apis,

de Vliege 2,Musca,

de Mugge 1,Culex,

W. sijngevleugeldeOnzyfers?Qvae sunt alátaInsecta?

117

de Horsel 6.Crabro.

de hommel 5,Fucus,

de Wesp, 4Vespa.

de Puistebyter9,Scarabaeus,

deKruytworm8,Bruchus,

het Witjen 7,Papilio,

Welke meer?Qvaepraeterea?

de Kreekel 12.Gryllus.

de Staepel 11,Cicada,

de sprinkhaen10,Locusta,

de Kieuwe 3.Branchia.

de Vinne 2,Pinna,

de Schubbe 1,Sqvama,

Wat is aen eenVisch?Qvid est inPisce?

118

de Graet.Spina.

de Snoek.Lucius.

de Baers 2,Perca,

de Bleye 1,Alburnus,

Welke sijnRiviervisschen?Qvi suntFluviatilespisces?

119

de Post.Porculus.

de Aal 5,Angvilla,

de Karper 4,Carpio,


de Schelvisch3,Asellus minor.

de Kabeljau 2,Asellus major,

deHaeringh 1,Halec,

b. Welke sijnSeevisschen?Qvi suntMarinipisces?

de Walvisch 5,etc.Balaena, &c.

de Roche 4,Raja,

de Oester 3,Ostrea,

de Mossel 2,Concha,

de Kreeft 1,Cancer,

Wat is denVischen gelijk?Qvid estPiscibussimile?

120

deHuys-slakke 5.Limax.

de Slakke 4,Cochlea,


23


24

ende hetWerkbeest,& Jumentum,

het Vee,Pecus,

Welke sijnViervoetigedieren?Qvae suntQvadrupedia?

121

ofteWreedebeest.& Bestia.

ofte 'tWildedier,vel Fera,

ofteWolle,aut Lanam,

ofte Lokken,aut Villos,

ofte Hairen,aut Pilos,

Wat hebben syop de huyt?Qvid habent intergore?

end Pinnen.atque Aculeos.

Ia oockSchubben,Qvin &Sqvamas,

ofte Borstels:aut Setas:

de Mammen.Mammas.

de Uyer,Uber,

deBaermoeder,Uterum,

Wat tot nuttenvan de vrucht?Qvid in usumfoetûs

ofte Klauwenetc.autUngves&c.

ofte Tanden,aut Dentes,

ofte Hoorens,aut Cornua,

Wat tot harebescherminge?Qvid ad suidefensionem?

het Kalf, 3Vitulus

de Koe 2,Vacca,

de Stier 1,Taurus,

Welke sijnBeesten?Qvae suntPecora?

122

het Lam 6,Agnus,

de Haemel 5,Vervex,

het Schaep 4,Ovis,

de Ram 7:Aries:

het Boksken10,Hoedus,

de Geit 9,Capra,

de Geitbok 8,Hircus,

Qvae insuper?Welkedaerenboven?

de Gelubdebok 11,Caper,

de Beer 14,Verres,

't gelubdeVarken 13,Majális,

de Sogh 12,Sus,


het Verken.Porcus.

de Steert 3,Pene,

(met de Maan2,(cum Juba,

het Peerd 1,Eqvus,

Welke sijnWerkdieren?Qvae suntJumenta?

123

d'Hoefklauwe,4)Ungula,)

de Muilesel 7,Mulus,

de Esel 6,Asinus,

de Os 5,Bos,

d' Oliphant 9.Elephas.

't Kameel 8,Camélus,

het Hart 3,Cervus,

de Eland 2,Alces,

de Buffel 1,Bubalus,

W. sijn grootewilde dieren?Qvae suntmajores Ferae,

124

Steenbok 5.Ibex,

wilde Geite 4,Rupicapra,

hebbendehoornen, enlaegers?habentescornua &lustra?


25


26

de Conijn 3,Cuniculus,

de Haes 2,Lepus,

de Vos 1,Vulpes,

Welke sijnkleine wildedieren,Qvae suntminóres Ferae,

125

de Aep 5,Simius,

't Mormeldier4,Mus alpinus,

hebbendemondskromtem,habentes rictus,

de Dass 8,Melis,

de Egel 7,Erinaceus,

't Yserverken6,Hystrix,

klauwen, endekuylen?ungves, &foveas?

het Wesel 11,Mustéla,

de Bontsingh10,Putorius,

de Marder 9,Martes,

de Muys 14,Mus.

de Rotte 12,Glis,

'teekhoorntjen12,Sciúrus,

de Moll 15.Talpa.

de Luypaert 3,Pardus,

de Tyger 2,Tigris,

de Leeuw 1,Leo,

Welke sijn fellebeesten?Qvae suntFerócesBestiae?

126

de Wolf 6.Lupus,

de Beer 5,Ursus,

de Panther 4,Pahthéra,

het wildeVarken 8.Aper.

de Lohs 7,Lynx,

en de Otter 2,& Lutra,

de Bever 1,Fiber,

Wat is eenViervoetighQvid estQvadrupes

127

de Schiltpadde4,Testúdo,

de Krokodill3,Crocodilus,

Watergedierte?Aqvaticum?

de Padde 6,Bufo.

de Vorsch 5,Rana,


en de Katte 2.& Felis.

de Hond 1,Canis,

Welke sijnhuysdieren?Qvae suntdomesticaeferae?


27


28

een Meisjen 3,Puella,

een Jongen 2,Puer

een Kindt 1,Infans,

Wat is demenscheQvid est homo

128

eene Maegd 5,Virgo,

Vryer,Juvenis,

Iongelink 4,Adolescens,

nae deouderdom?aetate?

een outMan 8,Senex,

eene Vrouw 7,Mulier,

een Mann 6,Vir,

een outWijf 9.Anus.

de Leeden 3.Artus.

de Romp 2,Truncus,

het HooftCaput,

W. sijnLidmaten an 'tlichaem?Qvae suntMembracorporis?

129

't voorhair. cAntiae.

de Hairen, bCapilli,

de Kruyn a,Vertex,

Wat is op hetHooft?Qvid est inCapite?

130

't Gelaet van 'tselve.Vultus.

het Aensicht,Facies,

Wat aen 'tHooft?Qvid ad caput?

de Neus 3,Nasus,

de Ooghen 2,Oculi,

het Voorhooft1,Frons,

Wat in hetAensicht?Qvid est inFacie?

de Ooren 6,Aures,

de Wanghen5,Genae,

de Slaep 4,Tempora.

de Kin 9.Mentum.

de Lippen 8,Labia,

de Mondt 7,Os.

't hair derOoghleden 3,Cilia,

de Ooghleden2,Palpebrae,

de Oogappel1,Pupilla,

a Wat is in 'tOog en an 'toog?Qvid est inOculo, & adOculum?

131

Traenen 5.Lacrymae.

uyt welkesweeten deex quitussudant

en d'Ooghoeken,& Hirqvi,


en ruymtetusschen haer& Intercilium

dewynbrouwen 1Supercilia,

b Wat bovenend tusschen deOogen?Qvid supra &iter Oculos?

deNeushaaren3.Vibrissae.

deMiddenschot2,Interfinium,

de Neusgaten1,Nares,

Wat is in deNeus?Qvid est inNaso?

132

de Tonghe 6,Lingva,

't Gehemelt 5,Palátum,

't hol derKaken 4,Bucca,

Wat is in deMondt?Qvid est inOre?

(Kauwe)(Frumen)

de Zwelgkeel8,Faux,

't Tantvleesch7,Gingiva,

ende de Nek 2.& Cervix.

de Gorgel 1,Guttur,

Wat is aen denHals?Qvid est inCollo?

133

't Achterlijf 3,Tergum,

de Buyk 2,Venter,

de Borst 1,Pectus,

Wat is aen deromp van 'tLichaem?Qvid est inTruncocorporis?

134

de Syden 4,Latera,

de Navel 5.Umbilicus.

Wat aan deBuik?Qvid in Ventre?

de Lendenen8,Lumbi,

de Rugche 7,Dorsum,

de Schouders6,Humeri,

Wat aen 'tAchterlijf?Qvid in Tergo?

de Billen 9.Nates.


29


30

ende Voeten.& Pedes.

de Handen,Manus,

Welke sijnLeden?Qvi sunt Artus?

135

de Vuyst 3,Pugnus,

de Elleboghe2,Cubitus,

de Arm 1,Brachium,

Welke sijndeelen derhandt?Qvae suntpartes Manûs.

136

de Vinghers 6,Digiti,

en Hollehandt5,Vola,

de Vlakkehant4,Palma,

ende de Duym7.& Pollex.

en 't haer deroxelen,& Grandebalae

de Oxelen 8.Axillae.

Wat is onder deArmen?Qvid est subBrachiis?

de Naghel 3.Ungvis.

de Knokkel 2,Condylus,

't Vingerlidt 1,Articulus,

Wat is aen deVingher?Qvid est inDigito?

137

de Knie 3,Genu,

en de Dye 2,& Femur,

de Heupe 1,Coxa,

Wat sijn deelenvan de Voet?Qvae suntpartes Pedis?

138

en de Kuyte 6,& Sura,

de Schinkel 5,Crus,

en Kniebuyge4,& Poples,

en de Voetsole8.& Planta,

de Enkel 7,Talus,

de Toonen 3,Digiti,

de Sole 2,Solum,

de Hiele 1,Calcaneum,

Wat is aen deVoetsole?Qvid est inPlanta?

139

de groote Toon4.Hallus.


de Kaeken 2,Malae,

ofted'Hoofpanne 1,Cranium,

Bekkeneel,Calva,

W. sijnBeenderen deshooftsQvae sunt OssaCapitis?

140

de Tanden 4.Dentes.

deKinnebakken3,Maxillae,

de Ruggegraet3,Spina dorsi,

de Schouderbladen 2,Scapulae,

het Borstbeen1,Sternum,

W. sijnbeenderen desRomps?Qvae sunt OssaTrunci?

141

het Stuitbeen5.Os sacrum.

de Ribben 4,Costae,

kleine ellepyp8,Radius,

de grooteEllepyp 7,Ulna,

het Armbeen6,Os Brachii,

Welke sijnBeenderen derLeden?Qvae sunt OssaArtuum?

het Kuitbeen11,Fibula,

de Scheen 1010,Tibia,

Het Diebeen 9,Os femoris,

ofte, het Opperdeel van devoet 12.

de Berg,Tarsus,

het Mergh 1.Medulla.

Wat is in deBeenderen?Qvid est inOssibus?

142

de Vliesen 2.Mem bránx,

Wat om deBeenderen?Qvid circaOssa?

hetKraekbeen3.Cartilágo.

Wat tusschende Beenderen?Qvid interOssa?


31


32

de Conduiten,Canáles.

deIngewanden,Viscera,

d' SpierenMusculi,

W. sijnVleeschachtigeDeelenQvae suntcarnósae partes

143

an 't lichaem?in corpore?

in 't hooft.in capite.

ofte deHerssenen,

het Breyn 1,Cerebrum,

Welke sijn d'Ingewanden?Qvae suntViscera?

144

ende de Longe3,& Pulmo,

het Hart 2,Cor,

Welke in deBorst?Qvae inPectore?

de Gal 6,Fel,

de Lever 5,Jecur,

de Maegh 4,Ventriculus,

Welke in deBuyk?Qvae inVentre?

de Blaese 9.Vesica.

de Nieren 8,Renes,

de Milt 7,Lien,

voor deaessem.pro halitu.

welke is,qvae est,

de Gorgelpyp1,Trachéa,

Welke sijnConduiten?Qvi suntCanáles?

145

en de Darmen4,Iliaqve.

het Ingewant3,Intestinum,

de Keel 2,Gula,

Welke voor deSpyse?Qvi sunt proAlimento?

in den Buyk;in Alvo;

De Senuwen 7,Nervi,

Lucht aderen6,Arteriae,

de Aderen 5,Venae,

Welke voor deVochtigheiden?Qvi proHumoribus?

Groene Gal.Bilis,

de Fluym,Pituita,

het Bloed 8,Sangvis,

En in haer?Et in eis?

ende de Dorst2,& Sitis;

de Honger 1,Fames.

Hoe noemtmende graegheidQvomododiciturdesiderium

146


nae spys?alimenti?

de Sweet 5,Sudor,

de Snott 4,Mucus,

het Speeksel 3,Saliva,

Wat isVytwerpsel desOvervloeds?Qvid estExcrementumSuperflui?

ende deAfgank.& Stercus.

de Piss,Urina,

de Reuk 10,Odor,

De Klank 9,Sonus,

de Verw 8,Color,

Watondervintmendoor de Sin?Qvid nampercititurSensu?

147

ofte de Pyn 13,aut Dolor.

de Wellust 12,Voluptas,

de Smaek 11,Sapor,

ende deDroom.& Somnium.

de Slaep 14,Somnus,

Wat is het indien de Sinnerusten?Qvid est dumsensusqviescunt?


33


34

de Moet 3.Animus.

de Wille 2,Voluntas,

het Vernuft 1,Ratio,

Wat is in 'tGemoet?Qvid est inMente?

148

degeneugenisse3.Memoria.

het Verstandt2,Intellectus,

het BegrypIngenium,

Wat komt van 'tvernuft?Qvid venit àRatione?

149

ofte de Haet 2:vel Odium.

de Liefde 1,Amor,

WelkeGesteltheidensijnQvi Affectussunt

150

ofte deDroefheid 4:velMoeror:

de Vreugd 3,Gaudium.

in de Wille?in Voluntate?

(Liver)ofte Afgonste6:vel Invidia:

deGelukwensch5,Gratulatio,

(Bespottinge)ofteSchadevreugd8:vel Insultatio:

hetMedelyden7,Commiseratio,

ofte de Vreese10:velMetus,

de Hoope 9,Spes,

Wele zijn nochoverigh?Qvi super suntadhuc?

ofte deGramschap12:vel Ira:

de Gonst 11,Favor,

(Afkeer)(Aversatio)

ofteVersmadinge14.vel Fastidium.

de Yver 13,Zelus,

de Stoutheid2,Audacia,

de Overmoed1,Fastus,

Wat ontspringtvan 't Gemoet?Qvid oritur abAnimo?

151


het Berouw 4,Poenitudo,

deVermetelheid 3,Temeritas.

en hiervandaernaatque hincpostea

Onbeschaemtheid6,Impudentia:

de Schaemte5,Verecundia,

enSpotbedrijf.& Ludibria.

SchimpscheutenScommata

alderleysoortenomnis generis


35


36

de Buyle,Tuber,

het Valteeken2,Labes,

de Vlek 1,Naevus,

W. sijnGebreken aen 'tLichaem ?Qvi suntDefectus inCorpore?

152

enWonden.& Vulnera.

de QwetsurenPlagae,

de Sweer 4,Ulcus,

de Slagh 7,Verber,

de Snede 6,Scissio,,

de Houwe 5,Caesio (Cades)

Welke dingensijn 't die onsWondenQvaenam sunt,quae nobisVulnera

de Schoot 10,Ictus,

de Worp 9,Iactus,

de Steke 8,Punctus,

en Qvetsurenaenbrengen?& Plagasinferunt?

de Vall 12. etc.Lapsus.

de Beet 11,Morsus,

de Rimpel 3.Ruga.

de Sproete 2,Lentigo,

deRinghworm1Lichen,

Welke sijnVlekken in 'tVel?Qvi sunt Naeviin Cute?

153

de Bult 6.Gibbus.

hetKrop-sweer 5,Struma,

de Wratte 4,Verrúca,

Welke sijnBuylenQvae suntTubera?

deLijckdoorn,Clavus.

Geswollentheit1,Tumor.

de Blauwevlek,Livor,

de Streem 1,Vibex

a Wat volght opeen Strepe?QvidconseqviturPlagam?

154

metdeSalfbusse 2,cum Narthecio,

en deHeelmeester,& Chirurgum,

't Gestortebloet 1,Cruórem,

b Wat siet gyontrent eenGeqvetste?Qvid conscpiciscirca Saucium?


deWontplaester5,Pittacio.

de Wieke 4,Turunda,

'tWondyser 3,Specillo,

de Roof.Crustam.

de Lippen 2,Labra,

deGapingedesselfs1,Os, ejus

c Wat neemt gywaer aen eenWonde?Qvid observasin Vulnere?

hetWondteken 3.Cicatricem.

en naegeneesinge& postsanationem

Bloedig etter3,Sanies.

Taey etter 2,Tabum.

Dracht,,Pus

a Wat is in eenSweer?Qvid est inUlcere?

155

(Etterstock)d' Etterwortel4,Vomica,

de Bleynen 2,Pustulae,

('tWilde Vyer)deBrandblaren 1Pusulae.

b Welke sijnkleineSweerken?Qvae suntparvaUlcuscula?

(Rootvonk)Maselen 4,Papulae.

Kinderpokken3,Vari (Morbilli)


37


36

't Graveel 3,Calculus,

de KoortsFebris,

de Hoest 1,Tussis,

Welke sijnSiekten vanbinnen?Qvi sunt Morbiinterni?

156

de Dolheid 6,Rabies.

't Water 5,Hydrops.

de Teeringe 4,Tabes,

de Scheurbuik3,Scorbútus,

deMelaetsheid2,Lepra,

de schorftheid1,Scabies,

Welke sijnBesmetlijkeSiekten?Qvae suntContagiosaLues?

157

de Pest 4, &c.Pestis, &c.

de Dwergh 2,etc.Pumilio, &c.

de Reus 1,Gigas,

Wat is eenWanschepsels?Qvid estMonstra?

158

Akkers,Agros,

Boomgaerden,Pométa,

Kruydhovfen,Hortos,

Wat heeft eenBoer?Qvid habetRusticus?

159

end eenHoeve,& Villam,

Weyden,Pascua,

Beemden,Prata,

(Ghetuynten)Omheyningen,Sepimenta.

Wat is om deKruidh. enBoomg?Qest circaHortos &Pomaria?

160

uyt Timmerhout,ex Materiatis,

de Dam(Dijck)1;Agger:

uyt Aerde is,ex Humo est,

Welke sijnOmheyningen?Qvae suntSepimenta?

uytVlechtroedenex Vitilibus

Staetkettinge3:Sudétum:

dePlankschutting2,Plancae


de Steenwal.Maceries.

en uit Steenesonder kalkex Lapidibussine calce

de GevlochtenHegge 4:Sepes cratitia:

de Rijsen 6,Virgae,

ofteTuynstaeken5,sive Sudes,

de Paelen,Pali,

Wat is aen eenTuyn?Qvid est inSepe?

(Plancken)ofte Berderen,vel Assamenta,

deDwersstangen,Longurii,

de Hakke 9.Ligo.

de Schuppe 8,Pala,

de Spade 7,Bipalium,

W. sijn 'tWerktuygh desHoveniers?Qvae suntInstrumentaHortulani?

de Egge 3,Occa,

de Voore 2,Sulcus,

de Ploegh 1,Arátrum,

Wat is op eenAkker?Qvid est inAgro?

161

de Oochst 6.Messis.

't Gesaeide 5,Seges,

het Saet 4,Semen,

deKoorngaffel9.Merga.

de Schoof 8,Merges,

De Sichel 7,Falx,

Wat is in deOoghst?Qvid est inMessis?

deKoornbergh11.Acervus.

de Stoppel 10,Stipula,

Wat nae denOoghst?Qvid postmessem?

war van deHooyopperunde foenimeta

en laet Hooy 2,& Chordum,

het HooyFoenum,

Wat wasset opeen beemde?Qvid crescit inprato?

162

deHooygaffel}6.Furca.

de Harke} 5,Rastrum,

de Seyssen 4,Secula,

Wat is tot devergaderingedesselfs?Qvid es adcollectionemejus.

het Voeder 3.Pabulum.

de Stal 2,Stabulum,

de Schuire 1,Horreum,

Wat is op eenHofstede?Qvid est inVilla?

163


het Kaf 6.Palea.

het Stroo 5,Stramen,

de Dorscher 4,Tritor,

Wat in deSchuire?Qvid inHorreo?


37


38

't Varkenskot3.Hara.

de Veestal 2,Caula,

de Peerdestal1,Eqvile,

Welke sijnStallen?Qvae suntStabula?

164

de Trogh 6.Linter.

de Horde 5,Crates,

de Kribbe 4,Praesépe,

Wat is in deStal?Qvid est inStabulo?

de Splinters 3,Festúcae.

hetUitveeghsel 2,Qvisqviliae,

de Mest 1,Fimus,

Wat is op hetHoenderwerf?Qvid est inCorte

165

de Mesthoop5.Sterqvilinium.

't Werretuygh4,Tricae,

de Sweep 3,Flagrum,

de Herderstaf2,Pedum,

een Kudde 1,Gregem,

Wat heeft deHerder?Qvid habetPastor?

166

de Tasche 4.Peram.

den Kaes 7.Caseum.

den Boter 6,Butyrum,

de Melk 5,Lac.

Wat ontvangthy van 't Vee?Qvid accipit àPecore?

de Byeswarm1.Exámen apum.

Wat is eenByekorf?Qvid est inAlveári?

167

ende het Wass3.& Cera.

deHoningrade2,Favi mellis,

Wat is vanhaer?Qvid est af eis?

de Sak 3.Saccus.

de Semel 2,(Gruis)Furfur,

het Meel 1,Farina,

a. Wat is in eenMoolen?Qvid est inMola?

168

ende hier van& hinc

en de Stamper2,& Pilum,

de Mortier 1,Pila,

b. Wat in deStampmolen?Qvid inPistrino?

ende Gort 4.& Alica

de Papp 3,Puls,


het Deegh 3,Massa.

de Baktrogh 2,Mactra,

de Seef 1,Cribrum,

Wat is by eenBakker?Qvid est apudPistorem?

169

't Wittebroot6.Simila.

het Broot 5,Panis,

de Bak Oven4,Furnus,

(het Weeke)ende deKruim8,acMedulla.

de Korst 7,Crusta,

Wat is aen hetBroot?Qvid est inPane?


39


40

de Visch korf3,Fiscella,

het Aas 2,Esca,

de Anghel 1,Wat is by eenVisscher?Qvid est apudPiscatorem?

170

't Schakelnett6,Tragula.

het Nett 5,Rete,

de Fuyk 4,Nassa,

het Fluitjen 3,Fistula,

Vogel lym 2,Viscus,

de Vogelroede1,Pertica,

Wat is by eenVogelvanger?Qvid est apudAucupem?

171

het Sprinknet6,Panthérum,

de Strik 5,Laqveus,

het Aes 4,Esca,

de Kouwe 7.Cavea.

Iager spiesse3,Venabulum,

de Netstocken2,Vari,

de Netten 1,Casses,

Wat is by eenIagher?Qvid est apudVenatorem?

172

de Kuyl 4.Scrobs.

('t Zwijnspriet)

Braedworst 2,Hilla,

(gelijkLeverworst 1,ut Tomaculum,

de Worst 1,Farcimen,

Wat is by eenSlagher?Qvid est apudLanionem?

173

het Spek 5,Lardum,

de Ham 4,Perna,

deBloedbeuling3,Apexabo,

het Reut8,(Ongel)Sebum.

het Vett 7,Adeps,

het Smeer 6,Arvina,

de Speceryen3.Aromata.

de Soppe 2,Jus,

de Toespijs 1,Obsonium,

Wat is by eenKok?Qvid est apudCoqvum?

174

de Saffraan 6,Crocus,

de Gengber 5,Zingiber,

de Peper 4,Piper,

Welke sijnSpeceryen?Qvae suntAromata?


Edik 8.Acétum.

Supher 7,Saccharum,

't Kommetjen3,Cetinulus,

de Kopere Pot2,Lebes,

de Ketel 1,Ahénum,

Wat is KeukenHuysraet?Qvae estCulinariaSupellus?

175

de Breadpann6,Sartágo,

de Rooster 5,Craticula,

het Braedspitt4,Veru,

de Schotel 8,Catinus.

(Kleynser)de Doorschlag7,Colum,

Vatwatertobbe 9.Trua.


41


42

de Meede 3.Mulsum.

het Bier 2,Cerevisia,

de Wijn 1,Vinum,

Welke sijnDranken?Qvi sunt Potus?

176

Starkedranken.Teméta.

en andere&alia

'tWijngaartblat,Pampinus

Wijnrank 2,Palmes,

de Wynstok 1,Vitis,

Wat is in eenWyngaert?Qvid est inVinea?

177

de Wijnparsse5Torcúlar.

de Wijnspade4,Pastinum.

de Druif 3,UvA.

het Verjuys.Omphacium.

de Most 1,Mustum.

Wat wort uit dedruivenuytgeperst?Qvid ex uvisexurgétur?

178

de Leur 1.Lora

Wat uytdruifsteenen?Qvid ex acinis?

ende Hoppe 5,& Lupulo,

maer uit Mout4.sed è Polenta,

de Brandewijn3,CremátumVinum:

Wat wort uitGest 2 ?Qvid fit èFaece?

het Bier 6.Cerevisia.

Rouweschoenen 3,Carbatinae.

een Lijfrok 2,Bracca.

een KapperCucullus,

Wat was deKleederdrachtder Ouden?Qvis fuitAmictusantiqvorum?

179

het Bonnet 6,Galérus,

de Myter 5,Mitra,

de Hoed 4,Pileus,

Welke sijn nudeksel desHoofts?Qvae sunt nuncregumentacapitis?

180

de Huive 7.Vitta, &c.


het Wambes10.Thorax,

de Broeken 9,Femoralia,

het Wolhemd8,Indusium,

Welke desLichaems?Qvae Corporis?

de Mantel 13,Pallium

de Tabbert 12,Toga,

ofte de Rok 11,vel Tunica,

ofte de Huike14.aut Palla,

de Muilen 17,Crepidae,

ofte Leersen16,vel Ocreae,

de Schoenen15,Calceï,

Welke deVoeten?Qvae Pedum?

de Koussen18.Tibialia.(Caliga.)

het Ooghjen 3,Fibula,

de Schoot 2,Lacinia.

de Mouwe 1,Manica,

Wat is aen eenWambes?Qvid est inThorace?

181

de Veters 6,Ligulae,

Knoopjen 5,Nodulus,

het Haekjen 4,Uncinulus,

de Linten 7.Fasciae.


43


44

het Werk 3,Stupa,

ofte Hennip 2,vel Cannabis;

het Vlas 1,Linum,

Wat is by eenSpinster?Qvid est apudNetricem?

182

(Noppen)ende Vlokken4,& Flocci,

met de Draet7,cum Filo:

en de Spille 6,& Fusus,

de Spinrokke5,Colus.

Wat nochmeer?Qvid insuper?

de Haspel 10.Alabrum.

Spinklosse 9,Girgillus,

het Spinwiel 8,Rhombus,

en de Kluwe11,& Glomus,

Het Gaern.Filamenta.

Wat drachtmentot een Wever?Qvid deserturad Textorem?

183

ofte Lynwaet2,sive Linteum,

het Webbe 1,Tela,

Wat brengtmenvan eenWever?Qvid refetur àTextore?

deNeusdoeken5.Muccinia.

de Beffen 4,Collaria,

Het Hemde 3,Interula,

Wat wort daervan gemaakt?Qvid indeconficitur?

de Naelde 3,Acus,

de Schaer 2,Forfex,

het Laeken 1,Pannus,

Wat is eenSnyder?Qvid est apudSartórem?

184

de Vingerhoed4.Digitále.

ofte Frangien7,aut Lemniscus,

de Boort 6,Limbus,

de Naet 5,Sutúra,

Wat is aen eenKleed?Qvid est inVeste?

de Vouwe 10,Plica,

de Schoot 9,Gremium,

de Soom 8,Fimbria,


en de Boesem11,& Sinus.

de Else 3,Subula,

Schoenmakersmes 2,sutoriumScalprum

het Leder 1,Corium,

Wat is by eenSchoenmaker?Qvid est apudSutórem?

185

de Leest 5.Modules.

de Draet 4,Acia,

ende hetBondwerk 7.atqvePellicium.

het Vel 6,Pellis,

Wat by eenBondtwerker?Qvid apudPelliónem?

de Hutte 3.Tugurium.

de Tente 2,Tabernaculum,

de Spelonk 1,Spelunca,

Wat wareneertijtsWoonplaetsen?Qvae erant olimHabitacula?

186

het Paleys 6.Palatium.

het Huys 5,Domus,

de BoerenHutte 4,Casa,

Welke daer na?Qvae postea?


45


46

de Boor 3,Terebra,

de Dissel 2,Ascia,

de Byl 1,Secúris,

Wat is by eenTimmerman?Qvid est apudFabrum?

187

deTimmerbalk6,Tignum,

het Hout 5,Lignum,

de Saegh 4,Serra,Liguarium

de Plank 7.Asser.

het Saegsel 9.Scobs.

de Spaenders8,Assulae,

Wat van hetHout?Qvid ex Ligno?

Het Gat, ofteHol 10.Forámen.

Wat in 't hout?Qvid in Ligno?

deWinkelhaek3,Norma,

het Liniael 2,Regula,

de Richtsnoer1,Amussis,

Wat is by eenSteenhouwer?Qvid est apudLapidarium?

188

Beukhaamer6,Tudes

de Steekbytel5,Caelum,

de Passer 4,Circinus,

de Troffel 9.Trulla,

de Kalk 8,Calx,

Gebakkensteenen 7,Lateres,

Wat is by eenMetselaer?Qvid est apudMurarium?

De Muir 10.Murus,

het Dak 3,Tectum,

de Want 2,Paries,

de Grondveste1,Fundamentum,

Wat is in eenGebouw?Qvid est inaedificio?

189

de Suilen 9,Columnae,

enHouwvasten 8.et Copulae,

de Spykers 7,Clavi,

en Pilaeren 10,et Pilae.


(Puym)een Steenhoop11,Rudus,

Wat wort,indien sy nedervallen?Qvid sit, siruant?

ofte 'tStroodekselvel Culmen.

ofte Leyen 5,vel Scandulae,

de Pannen 4,Tegulae,

Wat is op hetDak?Qvid est inTecto?

Bovendrempel3.Superlimináre.

de Dorpel 2,Limen.

De Posten 1,Postes,

Wat is by eenDeur?Qvid est apudJanuam?

190

de Grendel 3,Obex,

de Klink 2,Tessulus,

het Hengsel 1,Cardo,

Wat is aen eenDeur?Qvid est inForibus?

191

de Sleutel 6,Clavis.

het Slot 5,Sera,

de Keten 4,Caréna,

(Gheerden)ofteHordekens2,vel Clathri.

de Tralyen 1,Cancelli,

Wat is aen eenVenster?Qvid est inFenestra?

192

en 'tSoldergespan2.Laqvear.

de Vloer 1,Pavimentum,

Wat is in eenGemak?Qvid est inConclavi?

193

ofte hetVerwulfsel 3.aut Fornix.

de Balk 3,Trabes

Wat aen deSolder?Qvid inLacunári?


47


48

deKachelkamer3.Hypocaustum.

het Voorhuys2,Atrium,

de Voorplaetse1,Area,

Welke sijndeelen van 'thuis?Qvae suntpartes Domûs?

194

de Spyskamer6.Penuarium.

de Keuke 5,Culina,

de Kamer 4,Camera,

de Schoorsteen9,Caminus,

de Haert 8,Focus,

de Kachel 7,Fornax,

Welke resteerennoch?Qvae restantadhuc?

de Toorn 12,Turris,

de Gangh 11,Tergula,

de Luiffen 10,Podium,

ofte de Leeders14.aut Scalae.

de Trappen13,Gradus,

de Pot 3,Olla,

de Draeyschyve 2,Rota,

de Potaerde 1,Argilla,

wat is by eenPotbakker?Qvid est apudFigulum?

195

met Ooren,cum Ansis:

ende andereVatensaliaqve Vasa

de waterKruik 4,Urceus,(Hydria,)

dePotscherven 6.Testae.

En uit desegebroken,Et ex hisfractis,

de Hamer 3,Malleus,

de Tanghe 2,Forceps,

de Blaesbalgh1.Follis,

Wat is een YserSmidt?Qvid est apudferrariumFabrum?

196

de Plat 6,Lamina,

deHamerslagh 5,Scoria,

het Aenbeeld4,Incus,

deYservoncken.Strictúrae,

de Vyle 8.Lima,(Scobína.)

het Blik 7,Bractea,


het Kleinod 3,Cimelium,

de goudeKetten 2,Torqves,

de Ringh 1,Annalus,

Wat is by eenGoutsmidt?Qvid est apudAurifabrum?

197

de Smeltkroes6,Catillus

het Halscieraet 5,Monile,

de Armband4,Armilla,

het Vernis 3:Vernix.

de Lym 2,Glutinum,

de Schave 1,Dolábra,

Wat is by eenKistemaker?Qvid est apudScriniarium?

198

de Kasse 6.Arca.

de Kiste 5,Cista,

de Koffer 4,Scrinium,

de wateremmers 3,Urnae,

deWaschtobbe 2,Labrum,

de Tonnen 1,Tinae,

Wat is by eenKuyper?Qvid est apudVietorem?

199

de Wijnvaten5,Dolia, (Cupa)

(de Kitte)Infusorium,

de Tuytemmer 4,Obba,

de Hoepels 8.Circuli.

de Duighen 7,Secamenta,

de Bodem 6,Fundus,

Wat aen eenVat?Qvid in Dolio?

het Seelgaern3,Funiculi.

het Touw 2,Funis,

de Strick 1,Restis,

Wat is eenLyndraejer?Qvid est apudRestionem?

Kabel 4.Rudens.


49


50

het Pak 3.Sarcina.

de Stok 2,(staf)Baculus,(Scipio)

de Reismantel1Penula,

Wat is by eenReiser?Qvid est apudViatorem?

200

de Beurs 6.Marsupium.

de Tasche 5,Cruména,

't Bouget 4,Bulga,

ofte hetVoetpadt 7.vel Semita(callis)

de Wegh,Via,

de Reise,Iter,

Wat is voorhem?Qvid est anteillum?

ofte 'tVoetspoor 9.vel Vestigium.

hetWagenspoor8,Orbita

Ofte tenminstenAut saltem

ofte Anstoot12.aut Scandalum.

de Roover 11,Praedo,

de Weghgesel10.Comes,

Wat is omtrenthem?Qvid est circaillum,

alwaer deGasten 14ubiHospites

ofte de Kroegh13,Caupóna,

de Herbergh,Diversorium,

Wat voor hem?Qvid pro illo?

komenveniunt

tot denWeert13ad Hospitem

de Halster 3,Capistrum,

de Teughel 2,Habéna,

de Toom 1,Frenum,

Wat is eenRuiterQvid est apudEqvitem?

201

de Spoore 6,Calcar,

de Stygbeugel(Steegelreep)5,Stapes,

de Sadel 4,Ephippium,

Rouwe deken8,Gausape,

een deken7,ofteStragula, vel

Somtijts ookInterdum etiam

en Sadeltasche9.et Vidulus,


de Wane 3,Vannus,

de Riem 2,Lorum,

de Sweep 1,Flagellum,

Wat is by eenVoerman?Qvid est apudAurigam?

202

de Roskam 4,Strigilis;

de Waghen 7.Currus

de Rosbaer 6,Lectica,(Arcera)

de Slede 5,Traha,

de Karosse 3,Pilentum,

deLastwaghen2,Plaustrum,

de Karre 1,Carrus,(Cisium)

Welcke zijnWaghens?Qvinam suntCurrus?

203

de Kalesse 4,Rheda,

ofte HangendeWagen, 3, 4,siveCarpentum,

(Koetswaghen)(Petoritum)

de Rollewagen5,Essedum,

de Assen} 3,Axes,

het Gespan 2,Jugum,

de Disselboom1,Temo,

Wat is aen eenWaghen?Qvid est inCurru?

204

de Raden 4,Rotae

de Speeken 7,Radii,

de Lense 9,Paxillus,

de Naeve 5,Modiolus,

Wat is aen eenRadt?Qvid est inRota?

Radtschene 9.Canthus.

(buytensteommetrek)(Orbile)

de Velghe 8.Arsis


51


52

de Ponte 2,Ponto,

de Vonter,Ponticulus,

de Brugghe 1,Pons,

Wat is boven 'tWater?Qvid est superAqvam?

205

de Boot 5,Scapha(Acatium,)

de Trekschuite4,Scaphatractoria.

het VlottRatis,

hetMeersschip6,Corbita,

het Schip,Navis,

de Kiel 9,Carina.

en deAchtersteven8.& Puppis:

de Voorsteven7,Prora,

Welke sijndeelen van 'tSchip?Qvae suntpartes Navis?

206

het Verdek 10.Stega.

de Vlagge 13:Aplustre:

en het Seil 12,& Velum,

de Mast 11,Malus,

enGereetschappenvan 't Schip?& ArmamentaNavis?

de Schipboom,Contus,(Trudes)

de Schipshaek15.Harpágo.

de Riem 14,Remus,

en het Roet 16:&Gubernaculum,

en de Durk,& Sentina,

de Seesiekte18, (Walginge,)Nausea,

de Schippers17,Nautae,

Wat is in 'tSchip?Qvid est inNavi?

207

en uytgepomptwort& exantlatur

gepomptantlatur

waer uyt metde pompeunde Antliâ

aen Anker 12.super Anchora,

ofte op deReede 21,aut in Statione,

Inde Haven20.In Portu,

Waer rustet hetSchip?Ubi qviescitNavis?


ende hetWerktuig 2.& Machina.

de Last 1,Moles,

Wat is by eenWerkmeester?Qvid est apudMechanicum?

208

het Heiblok 5,Fistúca,

de Wigghe 4,Cuneus,

de Handboom3,Vectis.

Wat is eenWerktuigh?Qvid estmachina?

(deDruckboom)

de Persse 6.Prelum.

de Rollen 3,Palanger.

deKruitwagen2,Pabo,

hetHennepseel1,AErumna,

Wat is by eenDraegher?Qvid est apudBajulum?

209

de Seep 3,Sapo,

de Looghe 2,Lixivium,

de Badkuipe1,Labrum,

Wat is in deBadstoven?Qvid est inBalneo?

210

end 'tScheermes& Novacula,

de Kam 5:Pecten:

de Spongie 4,Spongia,

tot het Haer 8.ad Comam

de Schaer 7,Forpex,

de Wieghe 3,Cunae,

het Bedde 2,Lectus,

de Bedstede 1,Sponda,

Wat is voor eensacht Laeger?Qvid est promolli Cubatu?

211

de Deken.Teges.

het Bedlaken5,Lodix,

het Oorkussen4,Pulvinar,

't Stoelkussen8.Culcitra.

de Bank 7,Scamnum,

de Stoel 6,Sedile,

Wat voor hetSitten?Qvid proSessione?


53


54

Yserkoeck 3,Laganum,

de Koek 2,Libum,

de Vlade 1,Placenta,

Welke sijnLekkernyen?Qvae suntCupediae?

212

Pannekoek 6,Teganites.

de Struif 5,Scriblita,

de Wafel 4,Popánum,

de Kruitkoek9,Morétum.

de Oolykoek8,Globulus,

't Blankett 7,Bellaria.

de Daerte 11,Torta,

de Oublye,Crustulum,

de Spitkoek10,Obelias,

(Wielbroot)13.

de Krakeling,Spira,

Vleespastey12,Artocreas,

de Salve 3,Ungventum,

de Muskeliaet2,Moschus,

de Wyrook 1,Thus,

Wat vermaektden Reuk?Qvid oblectatOlsactum?

213

(Tuiltjen) etc.het Ruikertjen5,Servia, &c.

de Krants 4,Sertum(Coróna)

de Klank.Tonus.

Wat beweeghthet Gehoor?Qvid afficitAutitum?

214

de Belle 3.Nola.

de Klok 2,Campána,

Trommel 1Tympanum,

Wat maakt eenklank doorslaen?Qvid facitTonumpulsando?

de Schalmey6,Monaulos

de Pype 5,Fistula.

de Fluite 4,Tibia,

Wat doorblaesen?Qvid instando,

de Basuine,Buccina,

(Cink)deTrompette 8,Tuba,

deKroomhoorn7,Lituus,


't Hakkebert11,Sambúca.

de Luite 10,Testúdo,

de Cyter 9,Cithera,

Wat doorsnaren klinken?Qvid Chordissonando?

(Vedel).(Pandúra).

de Vyool 13,Fides,

de Harpe 12,Lyra,

het Beeld 3.Imágo.

het Penseel 2,Penicillus,

deSchilderverwe1,Pigmentum,

Wat is by eenSchilder?Qvid est apudPictorem?

215

ende deOmtrek 2.&Circumferentia.

't Middelpunt1,Centrum,

Wat is in eenCirkel?Qvid est inCirculo?

216

en Kloot 4.& Globo.

In een Schyve3,Orbe,

Waar sijn deesetwee meer?Ubi sunt haecduo praeterea?

de Spanne 3,Spithama,

de Handbreet2,Palmus,

deDuimbreets1,Digitus,

W. sijn Maetender Ruimte?Qvae suntMensuraeSpatii?

217

de Vaem 6,Orgyia,

de Schrede 5,Tassus,

de Elle 4,Ulna,

de Myle 9,Milliáre.

het Veltweeghs8,Stadium,

de Roede 7,Pertica,


55


56

de Spint 3,Qvartále.

de Schepel 2,Modius,

de Mudde 1,,Medimnus,

W. sijn matender droogedingen?Qvae suntmensúraAridorum?

218

de Kan 6,Sextarius,

de Pint 5,Hemina,

het Mutsjen 4,Cyathus,

Welcke derVloejenden?QvaeLiqvidorum?

het Voeder 9.Culeus.

de Emmer 8,Urna,

de Vaen 7,Congius,

het Loot 3,Semuncia,

't Vierendeel.Loods 2,Drachma,

het Aesjen 1,Scrupulum.

Welke sijnmaeten vanswaere?Qvae suntmensúragravium

219

de Centenaer6.Centenarius.

12 Oncen oftePont 5,As vel Pondo,

de Once 4,Uncia,

dingen op deWaegh?rerum superLibra?

de Sonnenuir2,Sciotericum,

deWaterlooper2,Clepsydra,

de Santlooper1,Clepsammidium,

Wat is een maetder Tyt?Qvae estmensúraTemporis?

220

het Uirwerk 5.Horologium.

ofteSonnewyser 4,sive Solarium,

het Pampier 2.Papyrus.

het Perkament1,Pergaména,

Wat is aen eenBoek?Qvid est inLibro?

221

de Riem 5.Volumen.

het Boek 4,Scapus.

het Vel 3,Plagula,

Welke sijnDeelen van 'tPapier?Qvae suntPartes Chartae?


de Ranten 3,Margines,

de Syden 2,Paginae,

de Bladen 1,Folia,

a W. sijn deelenvan een Boek?Qvae suntpartes Libri?

222

het Kapitori 5.Theca.

de Bandt 4,Compactúra.

de Reghel 3,Versus.

het Woordt 2,Verbum,

de Letters 1,Literae,

b. W. sijndeelen van eenSchrift?Qvae suntpartesScriptúrae?

het Tutteltjen6.Apex.

een Trek 5,Linea,

een Stip 4,Punctum,

Welke desletters?Qvaenamliterae?


57


58

tot 'tTafelboeksken2,ad Pugillares,

(Schrijfpriem)(Graphium)

de Greffie 1,Stylus,

Wat is by eenSchryver?Qvid est apudScribam?

223

de Inkt 7,Atramentum,

de Pennekoker6,Calamarium,

ofte de Penne3,aut Penna,

ende hetLiniael 9.Lineale.

het Pennemes8,Scalpellum,

en de Spleet 5.& Crena.

de Schaft 4,Caulis,

Wat is aen dePenne?Qvid est inPenna?

de Leer StoelCathedra

voor denLeeraerpro Doctore

Wat is in deSchoole?Qvid est inSchola?

224

ofteSchrijf-schalie,etc.velPalimpsestus,&c.

ende de Tafel3,& Tabula,

de Onderbank2,Subsellium,

Wat voor denLeelink?Qvid proDiscipulo?

deNaemakinge 6,Imitatio,

de Regel (Wet)5,Praeceptum,

het Byspel 4,Exemplum,

Wat is in deLeertucht?Qvid est inDisciplina?

225

deVerbeteringe9,Correctio,

de Berispinge8,Correptio,

de Fael (faute)Mendum,

de Plak 12Ferula.

Naelaetigheid11,Negligentia,

deNeerstigheid10,Diligentia,

de Iuffrouw 3,Domina,

ende deKnecht 2,& Servus,

de Heer 1,Dominus,

W. sijn in eenhuislykeGeselschap?Qvi sunt indomesticaSocietare?

226


en Dienaer 6,& Famulus,

de Huisheer 5,Herus,

en de Meidt 4:& Ancilla:

de Kost 9,Victus,

deDaghwerker8:Operarius:

ofte deHuisgenoot 7,aut Inquilinus,

de Loon 10.Merces.

'tHouwelijkgoet3,Dos,

ende de Bruid2,& Sponsa,

de Bruidegom1,Sponsus,

Welke maakenhet beginselQvi faciuntinitium

227

enEchtevrouw6,et Uxor,

de Echteman5,Maritus,

en Bruiloft 4:& Nuptiae.

van eenHuisgesind?Familia?

deEchtgenooten.Conjuges.

ende deKinderen 2;& Liberis;

de Ouders 1,Parentes,

Welke sijn ineenHuisgesind?Qvi sunt inFamilia?

228

ende deSusters 4.& Soróres.

de Broeders 3,Fratres,

en een heelLandvolk 6.et Natio.

het Geslacht 5,Gens,

Wat breidetsigh van daeruit?Qvid propagatse inde?


59


60

en de Moeder2;& Mater;

de Vader 1,Pater,

W. sijn in deBloedvrientschap?Qvi sunt inCognatione?

229

en de Dochter4;et Filia;

de Soon 3,Filius,

en deGrootmoeder6;et Avia;

deGrootvader5,Avus,

en de Nichte;et Neptis:

de Neve 7,Nepos,

en de Moeje10;et Amita;

de Oom 9,Patruus,

en deMoederssuster12;etMatertera.

deMoedersbroeder11,Avunculus,

en de Stiefsoon2;et Privignus;

de Stiefvader1,Vitricus,

Welke sijn in deSwagerschap?Qvi sunt inAffinitate?

230

en deStiefdochter 4:et Privigna:

de Stiefmoeder3Noverca.

en deSchoonsoon 6;et Gener;

deSchoonvader5,Socer,

en deSchoondochter8.et Nurus.

deSchoonmoeder7,Socrus,

en 't Weeskint3,et Orphanus,

ofte deWeduwe 2,aut Vidua,

de Wewenaer1,Viduus,

Welke blyvennae den doodt?Qvi manentpost mortem?

231


en 'tOuderloosekind 9.Pupillus.

de Vogt 5,Tutor,

de Erfgenaem4,Haeres,

deRegheringe.Regimen.

deHandteringe,Negotiatio,

deBywooninge,Cohabitatio,

Wat is in deborgerlykeGemeinschap?Qvid est inpoliticaSocietate?

232

de Stadt 3:Urbs:

het Stedeken2,Oppidum

het Dorp 1,Pagus,

Wat ontstaetuyt de t'samenQvid oritur exCohabita-

233

't Koninkrijk5,Regnum,

het Landschap4,Regio,

deHeerschappe4,Ditio,

Wooninge vanveelen?tionemultorum;

en de Seden.etMores.

van die: 'tVaderlant,eorum: Patria,

en deLantpalen& Limites

de Gracht 5,Fossa,

de Wal 7,Vallum,

de Muiren 6,Moenia,

Wat is om eenStadt?Qvid est circaUrbem?

234

de Poorten 9.Portae.

de Wijk 12,Vicus,

de Wydestraet11,Platéa,

de Huisen 10,AEdes,

Wat is in eenStadt?Qvid est inUrbe?

235

het Stadthuys15,Curia,

de Markt 14,Forum,

de Engesteegh13,Angiportus,

het Blokhuys17,Castrum.

de Burght 16,Arx,

de Put 1:Puteus,

Wat is in deStraet?Qvid est inPlatéa?

236


Documents

Portael der saecken en spraecken - dbnl · I [PortaelderSaeckenenSpraecken] Fulg.Mythol.I. PrimumScientiaeVESTIBULUMputo,scireqvaenescias. Senec.Natur.Qvaest.l.7.c.31. RerumnaturaSacrasuanonsimultradit