Podręczniki Prawnicze

C.H.Beck

Polskie sądownictwoadministracyjne– zarys systemu

Zbigniew Kmieciak (red.)

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

Zbigniew Kmieciak • Polskie sądownictwo administracyjne – zarys systemu

W sprzedaży:

M. Wierzbowski (red.)POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE OGÓLNE, PODATKOWE, EGZEKUCYJNE I PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI, wyd. 16Podręczniki Prawnicze

R. KędzioraOGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 4Akademia Prawa

R. KędzioraKODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. KOMENTARZ, wyd. 4Komentarze Becka

KPA, EgzAdmU, PostAdmU, wyd. 19Edycja Sądowa

KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 29Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Polskie sądownictwo administracyjne – zarys systemu

RedaktorProf. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciak

Autorzyprof. dr hab. Jacek Chlebny

prof. zw. dr hab. Wojciech Chróścielewskidr Paweł Dańczak

prof. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciakprof. dr hab. Agnieszka Krawczyk

dr Joanna Wegner-Kowalska

WYDAWNICTWO C. H.BECKWARSZAWA 2015

Poszczególne części opracowali:

Jacek Chlebny: Rozdział VIIIWojciech Chróścielewski: Rozdział III, IVPaweł Dańczak: Rozdział XZbigniew Kmieciak: Rozdział I, V, IX, XIIAgnieszka Krawczyk: Rozdział II, VI, VIIJoanna Wegner-Kowalska: Rozdział XI

Recenzent wydawniczy: Prof. zw. dr hab. Andrzej Skoczylas

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2015

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-7757-5

ISBN e-book 978-83-255-7758-2

Spis treści

Przedmowa ......................................................................................................................... IXWykaz skrótów .................................................................................................................. XI

Rozdział I. Idea sądowej kontroli administracji publicznej – przegląd rozwiązań europejskich ....................................................................................................... 1

§ 1. Sądowa kontrola administracji publicznej a koncepcja demokratycznego państwa prawnego (rządów prawa) .................................................................... 1

§ 2. Europejskie systemy sądowej kontroli administracji publicznej – jedność w różnorodności? ................................................................................................ 4

§ 3. Współczesne tendencje w rozwoju instytucji sądowej kontroli administracji publicznej ...................................................................................... 11

Rozdział II. Ewolucja, ustrój i podstawowe założenia funkcjonowania sądownictwa administracyjnego w Polsce ..................................................... 22

§ 4. Geneza sądownictwa administracyjnego na ziemiach polskich ........................ 22 § 5. Sądownictwo administracyjne w okresie międzywojennym ............................. 27 § 6. Sądownictwo administracyjne po II wojnie światowej ..................................... 37 § 7. Konstytucyjne podstawy sądownictwa administracyjnego a prawo jednostki

do sądu w sprawach administracyjnych ........................................................... 48 § 8. Organizacja sądownictwa administracyjnego .................................................... 58 § 9. Zasady ogólne postępowania sądowoadministracyjnego .................................. 64§ 10. Formuła kasacyjnego orzekania przez sądy administracyjne ........................... 69

Rozdział III. Zakres jurysdykcji sądów administracyjnych ...................................... 73§ 11. Właściwość Najwyższego Trybunału Administracyjnego ................................. 73§ 12. Właściwość reaktywowanego w 1980 r. sądownictwa administracyjnego ...... 77§ 13. Rozszerzanie zakresu właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego

po 1990 r. ............................................................................................................ 80§ 14. Kognicja dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego .......................... 85

Rozdział IV. Strony i uczestnicy postępowania sądowoadministracyjnego ............. 101§ 15. Ewolucja regulacji prawnej dotyczącej stron i uczestników postępowania

sądowoadministracyjnego .................................................................................. 101 I. Ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym .............................. 101 II. Rozporządzenie Prezydenta o Najwyższym Trybunale

Administracyjnym ...................................................................................... 103 III. Przepisy działu VI Kodeksu postępowania administracyjnego ................ 104 IV. Ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym ...................................... 108

VI Spis treści

§ 16. Strony postępowania sądowoadministracyjnego ................................................ 111 I. Skarżący ...................................................................................................... 112 II. Organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi ....... 116

§ 17. Uczestnicy postępowania sądowoadministracyjnego ......................................... 118§ 18. Zdolność sądowa i zdolność procesowa oraz pełnomocnictwo procesowe ..... 127§ 19. Strony i uczestnicy postępowania przed Naczelnym Sądem

Administracyjnym ............................................................................................... 130

Rozdział V. Wszczęcie postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym .............................................................................................. 132

§ 20. Przesłanki dopuszczalności skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego ............................................................................................... 132

I. Pojęcie przesłanek dopuszczalności skargi sądowoadministracyjnej ....... 132 II. Zasada wyczerpania administracyjnych środków zaskarżenia ................ 133 III. Wezwanie do usunięcia naruszenia prawa ................................................ 137 IV. Zbieg dróg postępowania sądowoadministracyjnego i nadzwyczajnego

postępowania administracyjnego ............................................................... 146§ 21. Termin, tryb i skutki wniesienia skargi ............................................................. 151§ 22. Wymagania formalne skargi ............................................................................... 155§ 23. Uprawnienia autokontrolne organu, którego działanie lub bezczynność

(przewlekłe prowadzenie postępowania) stały się przedmiotem skargi ........... 158

Rozdział VI. Rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia przez wojewódzki sąd administracyjny ................................................................................................. 165

§ 24. Ochrona tymczasowa .......................................................................................... 165§ 25. Posiedzenia sądowe i skład sądu ....................................................................... 173§ 26. Zasady rozpoznania sprawy przez sąd ............................................................... 182§ 27. Orzeczenia sądowe ............................................................................................ 186§ 28. Postępowanie mediacyjne ................................................................................... 201§ 29. Postępowanie uproszczone ................................................................................. 203§ 30. Zawieszenie i podjęcie postępowania ................................................................ 204§ 31. Umorzenie postępowania .................................................................................... 207

Rozdział VII. Postępowanie uruchamiane w wyniku wniesienia środka odwoławczego .................................................................................................... 210

§ 32. Rodzaje środków odwoławczych ....................................................................... 210§ 33. Postępowanie ze skargi kasacyjnej .................................................................... 223§ 34. Postępowanie zażaleniowe ................................................................................. 230

Rozdział VIII. Koszty postępowania i prawo pomocy ............................................... 231

§ 35. Pojęcie i funkcje kosztów sądowych ................................................................. 231§ 36. Zasady ponoszenia kosztów postępowania ........................................................ 247§ 37. Przyznanie prawa pomocy .................................................................................. 253

Rozdział IX. Wykonanie wyroku sądu administracyjnego ........................................ 259

§ 38. Problem wykonania wyroku sądu administracyjnego w świetle założeń kasacyjnej formuły jurysdykcji .......................................................................... 259

VIISpis treści

§ 39. Postępowanie prowadzone po uprawomocnieniu się wyroku sądu administracyjnego i sankcje uruchamiane w razie niedopełnienia obowiązku wykonania tego wyroku .................................................................. 265

Rozdział X. Weryfikacja prawomocnych orzeczeń sądów administracyjnych ........ 275§ 40. Pojęcie prawomocności orzeczeń sądów administracyjnych ............................ 275§ 41. Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego ...................................... 281§ 42. Stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ................... 287§ 43. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia ........................................................ 292

Rozdział XI. Niezawisłość sędziowska a postulat jednolitości orzekania przez sądy administracyjne ............................................................................. 295

§ 44. Niezawisłość sędziowska jako atrybut rzetelnego procesu sądowego ............. 295§ 45. Pojęcie i formy realizacji standardu jednolitości wewnętrznej orzecznictwa

sądu administracyjnego ....................................................................................... 299§ 46. Udział sądów administracyjnych w dialogu międzysądowym ......................... 314

Rozdział XII. Efektywność ochrony udzielanej przez sądy administracyjne .......... 318§ 47. Pojęcie efektywności ochrony sądowoadministracyjnej i jej gwarancji ........... 318§ 48. Konstytucyjna zasada podziału władz a merytoryczne orzekanie przez sądy

administracyjne ................................................................................................... 321§ 49. Granice merytorycznego orzekania przez sądy administracyjne ...................... 331

Indeks rzeczowy ................................................................................................................ 337

Przedmowa

Dokonane w 2002 r. zmiany ustawodawstwa pozwalają uznać system sądownic-twa administracyjnego w Polsce za w pełni rozwinięty i dostosowany, w znaczeniu ustrojowym, do wymagań konstytucyjnych. Przeprowadzona w 2015 r. noweliza-cja ustawy – Prawo o postępowaniu administracyjnym wskazywałaby natomiast, że podlega on stałej ewolucji w sensie funkcjonalnym. Poszukiwanie metod i środków, które zwiększałyby efektywność sądowej kontroli administracji publicznej i spraw-ność procedur służących realizacji tego celu, jest zresztą zadaniem podejmowanym – z różnym skutkiem – w wielu systemach prawnych. W opracowaniu zwrócono szczególną uwagę na ten problem, eksponując kwestie budzące najwięcej wątpli-wości praktycznych i kontrowersji natury teoretycznej. Przedstawione rozważania wykraczają w pewnym stopniu poza tradycyjnie ujmowany przedmiot wykładu aka-demickiego, odwołując się nie tylko do dorobku rodzimej doktryny i orzecznictwa sądowego, lecz również do ustaleń nauki obcej. W przekonaniu autorów, pomijanie ich z pewnością obniża wartość wszelkich dyskusji o prawie, rodząc ryzyko powie-lania utartych już i nie zawsze wiernie odzwierciedlających rzeczywistość, stereo-typów i schematów myślenia. Wyzwania, przed którymi stoimy, narzucone przede wszystkim przez daleko zaawansowany proces integracji europejskiej i zjawisko kształtowania rozwiązań właściwych dla idei good governance, skłaniają do nowe-go spojrzenia na zagadnienia sądownictwa administracyjnego, w tym uwzględnie-nia – obok kryteriów legalności zachowań administracji i ochrony praw jednostki – także elementu pragmatyzmu działania, w tym społecznych kosztów uruchamiania mechanizmów kontroli i wywołanych tym uciążliwości dla stron postępowania.

Zamieszczone w poszczególnych rozdziałach książki wywody oddają osobi-ste zapatrywania i poglądy, nie we wszystkich przypadkach podzielane całkowicie przez pozostałych autorów. Konieczność respektowania punktu widzenia każdego z nich nie podważa faktu, że odpowiedzialność za wszelkie usterki i niedociągnię-cia tej pracy ponosi wyłącznie jej redaktor naukowy.

Łódź, lipiec 2015 r. prof. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciak