1Jezioro Jamdrok Tso (Ymadrok Tso, Jezioro Skorpiona)

Podniebne szlaki Tybetu

2 Brahmaputra - największa rzeka Tybetu (Tsangpo – nazwa rzeki w górnym i środkowym biegu)

Ci, którzy postrzegają zło jako zło, a dobro jako dobro – mają właściwe poglądy i trafiają do krainy zachwytu.

3Jezioro Jamdrok Tso (Ymadrok Tso, Jezioro Skorpiona)

Podniebne szlaki Tybetu

Ryszard Koper

4 Lhasa (Miasto Bogów). Pałac Potala

Fotografie:Ryszard Koper

Skład i opracowanie graficzne:Dariusz Krajewski

Korekta:Magdalena Łakuta

Copyright ©: Ryszard Koper

Druk:Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu

Wydawca:Ad Rem Agencja Reklamy i Wydawnictwowww.adrembooks.pl, info@adrem.lublin.pl

Lublin 2013

ISBN 978-83-930879-1-4

5Namioty pasterzy przy drodze Lhasa - Jezioro Namtso (Namco, Tengri Nor, Niebiańskie Jezioro)

Zwyciężaj gniewnego nie-gniewem; zwyciężaj złego dobrocią; zwyciężaj skąpego szczodrością; zwyciężaj kłamcę prawdą.

6 Szigatse (Shigatse). Klasztor Taszilhunpo (Tashilunpo)

Wstęp Wyjazd do Tybetu to coś więcej niż wy-

cieczka. To wyprawa, w  czasie której trzeba pokonać wiele przeszkód, a wśród nich choro-bę wysokości. Jednak warto podjąć ten trud. Tybet urzeka pięknem krajobrazu, zabytkami, wspaniałą kulturą i duchowością Tybetańczy-ków. Kształt zabytków, zewnętrzne formy kul-tury tybetańskiej i życia społecznego są zma-terializowanym wyrazem duchowości tego niezwykłego ludu. Stąd też tak wiele uwagi poświęcam w albumie sprawom duchowym, które kształtuje buddyzm tybetański, zwany wadżrajaną. Fotografiom towarzyszą cytaty z mów moralnych Buddy, zwartych w zbiorze Dhammapada.

Piękne tybetańskie krajobrazy oraz pod-stawowe informacje o tym niezwykłym kraju i  wierze jego mieszkańców mają przybliżyć tę niezwykłą cywilizację oraz zachęcić do sięgnięcia po bardziej wyczerpującą litera-turę na ten temat. Niniejszy album powstał w  trakcie porządkowania moich wspomnień z  wycieczki. Wspominam nie tylko miejsca, które odwiedziłem, ale także te, które chciał-bym odwiedzić w czasie następnej wyprawy do Tybetu.

7Lhasa. Pałac Potala

Mów prawdę; nie ulegaj gniewowi; poproszony – dawaj, nawet jeśli masz niewiele. Dzięki tym trzem można się znaleźć wśród bogów.

8 Jedno z licznych jezior i flagi modlitewne przy drodze Lodowiec Karuola –Gjantse (Gyantse)

Górzysta kraina TybetuTybet nazywany jest Krajem Śniegów lub

Dachem Świata. Podróżując po Tybecie pod koniec sierpnia, śnieg widziałem jednak tylko na szczytach gór, których zbocza w niższych partiach były pokryte soczystą zielenią. Pasły się na nich stada jaków i  owiec. Białe obłoki na kryształowo błękitnym niebie ocierały się o szczyty gór, sprawiając wrażenie, że rzeczy-wiście jesteśmy na dachu świata. Przypominał nam o tym również niedostatek tlenu w orga-nizmie. O nazwaniu owego uroczego zakątka Ziemi „Dachem Świata” zadecydowało jednak jego położenie. Wyżyna Tybetańska zajmuje obszar około 2,5 miliona kilometrów kwadra-towych, co stanowi 1/4 powierzchni Europy. Tybet jest położony na średniej wysokości 4000-5000 m n.p.m. Szczyty górskie sięgają 8000 m n.p.m. Od południa Tybet otaczają Himalaje, od zachodu Karakorum, od północ-nego zachodu Kun Lun, od północy Altyn, Tagh i Nan Szan, od wschodu Amne Maczin, Daksue Szan i Szaluli Szan, od południowego wschodu Hengduan Szan. Te masywy górskie tworzą naturalne granice Dachu Świata.

9Zagroda gospodarska przy drodze Lhasa - Jezioro Namtso (Namco, Tengri Nor, Niebiańskie Jezioro)

Ci mędrcy, którzy nikogo nie krzywdzą i zawsze panują nad swymi ciałami, idą do Krainy, która jest poza śmiercią, gdzie już nigdy nie doznają żalu.

10 Lhasa

Dzisiejszy Tybet, zwany Tybetańskim Re-gionem Autonomicznym, został wcielony do Chińskiej Republiki Ludowej i  stanowi mniej niż połowę historycznego Tybetu. Ta część rdzennie tybetańskich ziem została więc za-garnięta przez Chiny. Spory obszar dawnego Tybetu Zachodniego znajduje się obecnie na terytorium Republiki Indii. Ziemie tybetańskie znalazły się jednak także w granicach innych sąsiednich państw. Populacja Tybetańczyków, żyjących w  tych historycznych granicach, li-czy około 6 milionów, z czego około 2 miliony przypada na Tybetański Region Autonomicz-ny. Plemiona tybetańskie należą do grupy narodów birmo- tybetańskich, zaliczanej do rasy mongoloidalnej, a  język tybetański na-leży do grupy języków birmo-tybetańskich. Chińska propaganda, usprawiedliwiając oku-pację, przypisuje jednak Tybetańczyków do narodów chińskich. Oni sami mieli zawsze silne poczucie odrębności narodowej, etnicz-nej i kulturowej. Podczas powstań i okupacji chińskiej w  latach 1949-1979 zginęło oko-ło 1.200.000 Tybetańczyków. Polityka Chin, ograniczająca liczbę dzieci w  rodzinie oraz mnożąca przywileje dla chińskich osadników w Tybecie, sprawia, że Tybetańczycy stają się powoli mniejszością w swojej ojczyźnie.

11Lodowiec Karuola. U podnóża czorten i zagroda tybetańska

Nie było nigdy, nie będzie ani nie ma osoby, która byłaby całkowicie obwiniana lub całkowicie wychwalana.

12 Przy drodze Jezioro Jamdrok (Yamdrok) - Lodowiec Karuola

Święte góry TybetuW  krajobrazie Tybetu dominują góry, któ-

rych ośnieżone szczyty przebijają chmury i  sięgają błękitnego nieba. Niektóre z  nich czczone są jako święte.

Góra Kailas (Kailash, Kang Rinpoche, Tise), wznosząca się 6714 m n.p.m., jest świętą górą dla czterech wielkich religii: hinduizmu, bud-dyzmu, dżinizmu i bone. Dla Tybetańczyków góra ta symbolizuje mandalę tantrycznego bóstwa medytacyjnego Khorlo- Demczoga. U jej podnóża mają swe źródła cztery ważne rzeki Azji: Indus, Tsangpo (w  dalszym biegu Brahmaputra), Karnala i Satledż. Dla wiernych przejście kory, czyli świętej ścieżki pielgrzym-kowej najpierw wokół jeziora Manasarowar, a  potem góry Kailas, należy do najważniej-szych pielgrzymek życia. Buddyści podążają korą zgodnie z kierunkiem ruchu Słońca, zaś wyznawcy religii bon (jest ich w Tybecie oko-ło 10%) - w przeciwnym.

Mount Everest (Czomolungma) jest świę-tą górą, ale o podrzędnym znaczeniu. Szcze-gólnie ważne dla wiernych jest jego północ-ne zbocze, u  którego podnóża stoi niewielki klasztor Rongbuk. W  tym świętym dla Tybe-tańczyków miejscu nie wolno zrywać roślin i polować.

13Lhasa. Góra Marpori (Czerwona Skała), a na niej Pałac Potala

Niech człowiek strzeże się myśli zrodzonych z rozdrażnienia; niech będzie opanowany w umyśle. Porzuciwszy niewłaściwe myślenie, niech przez to, co myśli, praktykuje dobre prowadzenie się.

14 Przy drodze Lodowiec Karuola - Gjantse (Gyantse)

Do najważniejszych świętych gór Central-nego Tybetu należy Góra Marpori (Czerwona Skała) w  Lhasie, na której zbudowano Pałac Potala. Obok niej wznosi się Czakpori (Że-lazne Wzgórze). Oddalona o 50 km od Lhasy Góra Czuło Ri znana jest ze 108 klasztorów, 108 źródeł i 108 czortenów (stupa, relikwiarz). Tu znajdowały się pustelnie, w których medy-towali wybitni lamowie i jogini.

Święta Góra Hepori to położone w dolinie Tsangpo niewielkie wzniesienie, na szczycie którego stoi kaplica. Z  wierzchołka tej góry widać jak na dłoni Samje z najstarszym klasz-torem Tybetu.

Kolejną świętą górą jest Gonpo Ri. Wznosi się 800 m nad miastem Tsetang w  Jarlungu, skąd bierze swoje początki cywilizacja Tybe-tu. Według tybetańskiej legendy znajduje się tu święte miejsce, zwane Bego, czyli drzwi do Tajemnej Doliny Gonpo Ri. Jest to wejście do raju, które zostanie kiedyś otwarte przez od-powiedniego lamę. Pod samym szczytem, na wysokości 4060 m n.p.m., znajduje się Jaskinia Małpy - według legendy właśnie tu, ze związ-ku Bodhisattwy Współczucia Czenreziga, in-karnowanego jako czerwona małpa, i  białej olbrzymki, narodzili się pierwsi Tybetańczycy.

15Przy drodze Lhasa – Jezioro Jamdrok (Ymadrok Tso, Jezioro Skorpiona)

Jesteś teraz niczym zeschły liść; czekają na ciebie posłańcy śmierci. Jesteś u wrót swojego odejścia, a nie poczyniłeś na swą podróż zapasów!

16 Rzeka Jangcy (Yangzi Jiang) ma swoje źródła w Tybecie

Fauna i flora Tybetu W Tybecie biorą początek wielkie rzeki jak

Jangcy, Brahmaputra, Indus, Mekong oraz mniejsze – Saluin, Satledź, Kali Gandaki, Trisu-li, Manas, Subansuri. Doliny tych rzek obfitują w  bogatą, reliktową faunę i  florę. To bogac-two spotykamy także w  innych zakątkach. W Tybecie występuje zarówno roślinność tun-drowa, stepowa, pustynna, jak i alpejska. Wy-sokogórskie równiny porastają trawy, w doli-nach rosną jałowce i wierzby, dzikie oleandry, sosny, jodły, świerki, dęby, wiązy, brzozy oraz roślinność subtropikalna - rododendrony, azalie, magnolie. Uprawia się jęczmień, psze-nicę, grykę, groch, gorczycę, konopie, ryż. Typowo tybetańskim zwierzęciem, odpor-nym na wysokość i wahania temperatur, jest jak. Służy on jako siła pociągowa, dostarcza mięsa, wełny, skór, mleka, serów, jogurtów i masła, wykorzystywanego do lampek ofiar-nych. Rogi i kości jaka przerabia się na ozdo-by, a wysuszone odchody służą za opał. Ogon jest wykorzystywany w religijnych rytuałach. Na Równinie Tybetańskiej można także spo-tkać dzikie osły, antylopy, niedźwiedzie ty-betańskie, owce, świstaki i  inne zwierzęta. W Tybecie żyje ponad 480 gatunków ptaków, w tym 30 endemicznych.

17Rzeka Tsangpo (w dalszym biegu Brahmaputra)

Jedną po drugiej, kawałek po kawałku, chwila po chwili, człowiek mądry powinien usuwać swe skazy, tak jak złotnik usuwa nieczystości ze srebra.

18 Spojrzenie z przełęczy Largeh-la na Jezioro Namtso (Namco, Tengri Nor, Niebiańskie Jezioro)

Święte jeziora TybetuJednym z  piękniejszych widoków w  Ty-

becie są kryształowo czyste, słodkowodne i  słone górskie jeziora, które wyglądają jak szmaragdy oprawione w koronę nadbrzeżnej zieleni i ośnieżonych szczytów górskich. Łącz-nie jest ich w Tybecie około 1500. Do bardziej znanych i  uważanych przez Tybetańczyków za święte należą: Namtso (Namco, Tengri Nor, Niebiańskie Jezioro) w  centralnym Tybecie, Jamdrok Tso (Yamdrok Tso, Jezioro Skorpio-na) w  południowym Tybecie oraz Pangong (Panggong Tso) w Tybecie zachodnim.

Słonowodne Jezioro Namtso ma 70 km długości, 30 km szerokości, a jego głębokość sięga 35 m. Leży na wysokości 4718 m n.p.m., co stawia je w  rzędzie najwyżej położonych jezior świata. Aby do niego dotrzeć, trzeba pokonać przełęcz Largeh-la (5190 m n.p.m.). Jezioro otoczone jest łańcuchem górskim Ny-enchen Tanglha, z którego wybija się pokryta śniegiem święta góra, zwana przez tubylców „Białym Buddą”. Jej wysokość wynosi 7111 m n.p.m. Woda jeziora w zależności od miejsca, oświetlenia, pory dnia mieni się różnymi od-cieniami granatu, błękitu, turkusu.

19Flagi modlitewne nad Jeziorem Namtso (Namco, Tengri Nor, Niebiańskie Jezioro)

Jeśli przez wyrzeczenie się mniejszego szczęścia można osiągnąć większe szczęście,

niech człowiek mądry wyrzeka się spraw pomniejszych,

a ma wzgląd na to, co większe.

126 Szigatse (Shigatse). Klasztor Taszilhunpo (Tashilunpo)

Najcenniejsza świętość klasztoru znajduje się w  świątyni Dżamkhang Czenmo. Jest nią mierzący 26 m wysokości złoty posąg Ma-itreji, Buddy Przyszłości (Czamba, Jampa), z  1914 roku. Przy jego tworzeniu pracowało przez cztery lata 1000 ludzi. Zużyto ponad 275 kg złota. Położona po stronie zachodniej aula z XV wieku mieści okazały tron panczen lamów. Na terenie kompleksu klasztornego znajduje się także kora, której pokonanie zaj-muje około godziny. Po drodze mijamy ko-lorowe, skalne rzeźby i  biały mur, na którym podczas trzydniowego święta Taszilhunpo wywieszane są thangki - malowane na płót-nie sakralne obrazy buddyjskie. Klasztor peł-nił także rolę buddyjskiego uniwersytetu, z kolegiami, placami debat i domami nauczy-cieli oraz inkarnowanych rinpoczów.

Najbardziej chyba oddaloną od Lhasy, bo aż o  540 km, atrakcją turystyczną jest obóz u stóp Mount Everestu (Czomolungma, Qo-molangma). Z miasta Rongphu można do nie-go dotrzeć samochodem w piętnaście minut lub pieszo w dwie godziny. W obozie możemy wrzucić list do najwyżej na świecie położonej skrzynki pocztowej i podziwiać majestat naj-wyższego szczytu świata, który sięga 8848 m. n.p.m.

127opis

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 6Górzysta kraina Tybetu. . . . . . . . . . . . . . . . . str. 8Święte góry Tybetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.12Fauna i flora Tybetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.16Święte jeziora Tybetu . . . . . . . . . . . . . . . . . str.18Szkic historyczny dziejów Tybetu . . . . . . str.26Siddhartha Gautama, znany jako Budda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.52Buddyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.64Buddyzm tybetański . . . . . . . . . . . . . . . . . str.74Buddyzm tybetański – symbole, idee . . str.76Tybetańskie bóstwa, demony i strażnicy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.88Sztuka, obrzędy, rytuały . . . . . . . . . . . . . . str.90Wróżby i amulety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.100Miejsca najczęściej odwiedzane – Lhasa, Pałac Potala . . . . . . . . . . . . . . . . . str.102Żelazne Wzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.106Świątynia Lukhang, Park Norbulingka str.108Klasztor Dżokhang (Jokhang, Tsuklakhang) . . . . . . . . . . . . . . str.112Ulica Barkhor, klasztor żeński Ani Tsankhung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.114Świątynia Ramocze (Ramoche), Klasztor Drepung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.116Klasztor Neczung (Nechung), Klasztor Sera, Klasztor Ganden . . . . . . . str.118

128 Gjantse (Gyantse) - Klasztor Pelkor Czode (Chode)

Klasztor Samje (Samye), Klasztor Tsurpu (Tsurphu), Klasztor Sakja (Sakya). . . . . . str.120Gjantse (Gyantse), Kumbum i klasztor Pelkor Czode (Chode) . . . . . . . str.122Szigatse (Shigatse) - Klasztor Taszilhunpo (Tashilunpo) . . . . . . . . . . . . str.124Mount Everest (Czomolungma, Qomolangma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 126

BibliografiaMarek Kalmus, Tybet. Legenda i rzeczywistość. Z  tej książki zaczerpnąłem spolszczone na-zewnictwo i terminologię.Marek Kalmus, Tybet.Michael Willis, Życie, legendy, sztuka. Tłuma-czenie: Hanna Turczyn- Zalewska Encyklopedia Katolicka, KULChiny, Przewodnik wydawnictwa Wiedza i Ży-cie. Dhammapada - Ścieżka Prawdy Buddy. Tłuma-czenie: Zbigniew Becker.