Embed Size (px)
Citation preview
12-12-2017
Versie: 0.4
Datum: 12-01-2018
Auteur: Ambtelijke Werkgroep Oostland
PLAN VAN AANPAK VERKENNING OOSTLAND
RUIMTELIJK-ECONOMISCHE STRUCTUURVERSTERKING VANUIT
HET PERSPECTIEF VAN DE GREENPORT
1
Inhoudsopgave
1 Inleiding........................................................................................................................... 2
1.1 Aanleiding project ................................................................................................. 2
1.2 Leeswijzer ................................................................................................................ 5
2 Projectinhoud ................................................................................................................ 6
2.1 De context van dataverzameling in Oostland op het gebied van glastuinbouw ..................................................................................................................... 6
2.2 Projectdoel en -resultaat .................................................................................... 8
2.3 Projectafbakening ................................................................................................. 9
2.4 Inhoudelijke (hoofd)activiteiten per fase .................................................. 11
3 Beheersaspecten ........................................................................................................ 12
3.1 Geld .......................................................................................................................... 12
3.2 Organisatie ............................................................................................................ 13
3.3 Overlegstructuren en rollen ............................................................................ 14
3.4 Doorlooptijd en mijlpalen ................................................................................ 14
3.6 Kritische succesfactoren en risico’s ................................................................ 15
4 BIJLAGEN ...................................................................................................................... 17
Bijlage 1: Overzicht contactgegevens betrokken partijen en personen ...... 17
2
1 Inleiding
1.1 Aanleiding project
De aanleiding om tot een nadere analyse van Oostland te komen, is gelegen in het
Strategisch handelingsperspectief Westland-Oostland, dat op 8 december 2015 door de
Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland is vastgesteld.1 Dit handelingsperspectief heeft
geleid tot een verdieping van een visie op de glastuinbouw in Westland, want daar was
de druk op behoud van de tuinbouw het grootst, zo werd gesteld. Er was reden om in
een coalitie met particuliere partijen, op instigatie van deels bancaire investeerders
(Rabobank) een start te maken met modernisering en herstructurering van de
glastuinbouw in Zuid-Holland, hetgeen onder andere heeft geleid tot het werkboek
Westland.2
Ook het Oostlanddeel van dezelfde greenport, respectievelijk Lansingerland, Pijnacker-
Nootdorp, Waddinxveen en Zuidplas, is in omvang en productie bepalend voor het reilen
en zeilen van de sector, én bepalend voor de aard en het uiterlijk van de gemeenten in
deze greenport. Het is daarom logisch dat het Oostland eveneens tegen het licht wordt
gehouden. De provincie Zuid-Holland heeft in het eerste kwartaal van 2017 een
preverkenning uitgevoerd, dat geleid heeft tot de rapportage ‘Sporen voor Oostland’.3
Conclusie daaruit is dat samenwerking nodig is om te werken aan de ruimtelijk-
economische structuurversterking. Er is sprake van een aantal grote opgaven in dit
gebied die een nauwe relatie hebben met de glastuinbouw, en waarop diverse trajecten
lopen (zie kaartje hieronder). De ambities die gelden voor het glastuinbouwcluster in
Oostland vragen om een nadere uitwerking in een plan van aanpak, bij dezen opgesteld
door de Ambtelijke Werkrgroep Oostland4.
Het is niet eenvoudig om een grens te trekken in tuinbouwgebieden, noch om te bepalen
waar we het nu exact over hebben als het om het Oostland gaat. In dit plan van aanpak,
wordt uitgegaan van een plangebied dat de gemeenten Lansingerland, Pijnacker-
Nootdorp en Zuidplas betreft, met inbegrip van het Waddinxveense als het gaat om de
Glasparel+ en overig verspreid glas, en rekening houdend met de ligging en positionering
van de BAR-gemeenten, met name als agrologistieke hub in de nabijheid (immers,
Barendrecht-Ridderkerk maakt in die hoedanigheid onderdeel uit van de triple helix
genaamd Greenport West-Holland).
1 Strategisch handelingsperspectief Greenport Westland-Oostland, eindrapport van fase 1 van de
gebiedsverkenning, Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 8 december 2015. 2 Werkboek Westland – ruimtelijk economische strategie greenport 3.0, HOT, Satelliet infra-energie-ruimte,
oktober 2016. 3 Sporen voor Oostland, Etwin Grootscholten, Provincie Zuid-Holland, Q1 2017
4 Bestaande uit: Samir Amghar & Lydia Voogelaar, gemeente Lansingerland; Chris Bos, gemeente Pijnacker-
Nootdorp; Etwin Grootscholten, Provincie Zuid-Holland; Marieke Harteveld, gemeente Waddinxveen; Hans
Houtman, gemeente Zuidplas.
3
Onder het motto ‘Feeding en Greening the Megacities’ houdt de Greenport West-Holland
zich bezig met modernisering en innovatie van het tuinbouwcluster in de regio, als
mondiale speler op het gebied van voedsel, gezondheid en welbevinden. Daarbij gaat het
om het behoud van het tuinbouwcluster, en duurzame innovatieve doorontwikkeling
ervan naar een stabiele gezonde toekomst. Zowel voor de gemeenten als de provincie
zijn modernisering en verduurzaming van het teeltareaal prioritair in het
glastuinbouwbeleid. Dit plan van aanpak levert voor het Oostlandgebied ook bouwstenen
voor deze agenda.
1.2. De opgave in Oostland
Binnen de Greenport West-Holland hebben de Oostland-gemeenten en de provincie
gedeelde doelen, namelijk:
Het kunnen voeren van goed ruimtelijk-economisch beleid ten behoeve van een
toekomstbestendig glastuinbouwcluster.
Het komen tot bouwsteen voor de integrale opgave waar het gebied voor staat.
Omdat het regionale glastuinbouwcluster over gemeentegrenzen heen gaat en verweven is
met elkaar, onderzoeken wij in 2018 samen met de provincie Zuid-Holland, Pijnacker-
Nootdorp, Lansingerland, Zuidplas en Waddinxveen de wijze waarop de
toekomstbestendigheid van het glastuinbouwcluster in de regio Oostland gewaarborgd blijft.
4
De ambtelijke werkgroep van de Oostlandgemeenten en de provincie heeft een aantal stevige
ambities geformuleerd, te weten:
1. Het faciliteren van modernisering en herstructurering van het glastuinbouwgebied.
2. Ruimte bieden aan nieuwe technische en samenwerkings ontwikkelingen voor een
optimaal vestigingsklimaat (bijv. crossovers, nieuwe verdienmodellen).
3. Kaders stellen over hoe om te gaan met glas in relatie tot verstening ervan.
4. Planologische ruimte scheppen voor functieverandering van gebiedsdelen die niet
langer doelmatig zijn voor de glastuinbouw.
5. optimaliseren van de bereikbaarheid van het gebied / doorstroming van het
verkeer.
6. Het faciliteren van de realisatie van duurzame waterhuishouding /waterzuivering.
7. Het faciliteren van de energietransitie naar een fossielvrije energievoorziening.
8. Verkennen of innovatiezones zonder regelgeving (nihil-zones) mogelijk zijn.
9. Het bevorderen we innovatie in het Oostland, onder andere door het vertevigen
van samenwerkingsverbanden, al dan niet in de triple helix.
Deze ruimtelijk-economische, en ook maatschappelijke ambities vragen om een
gezamenlijke inzet en een helder vertrekpunt. Dit plan van aanpak beschrijft hiertoe de
eerste stappen, te weten:
1. Het ontwikkelen van een ruimtelijke en economische bovenlokale visie en
beleid voor het glastuinbouwgebied Oostland om bovenstaande ambities te
bewerkstelligen
2. Het verzamelen en analyseren van de voor het Oostland relevante data, op
basis waarvan deze bovenlokale visie en beleid kan worden ontwikkeld.
3. Het zoeken van een onafhankelijke procesleider om gezamenlijk nader vorm te
gaan geven aan de gedeelde ambities (strategie en visie op het gebied,
leidend tot een haalbare uitvoering voor de realisatie van genoemde ambities)
4. Het maken van afspraken over de kostenverdeling voor deze stappen.
Gegeven de actuele ontwikkelingen binnen de glastuinbouw in Nederland, te weten de
verduurzaming als het gaat om energie (denk aan de ontwikkeling van geothermie en
gebruikmaking van restwarmte en de gevolgen daarvan voor de CO2-huishouding) en
Het Nieuwe Telen, de internationalisering, de robotisering en de vraag om meer
verstening in het tuinbouwproductieareaal, achten de gemeenten en de provincie het
verstandig om ten aanzien van die ontwikkelingen de thermometer in het gebied te
steken. Wat zit nu precies waar aan tuinbouw(gerelateerde) activiteiten, wat zijn de
bedrijfsoppervlakten, wat is de leeftijd van de glasopstanden, etcetera. Dat is de eerste
fase van dit project: gestandaardiseerd verzamelen en bijhouden van voor de toekomst
van het Oostland relevante basisinformatie, waarmee bovenlokaal een visie en beleid kan
worden ontwikkeld: het primaire doel van het project.
Er is tevens sprake van andere functies in het gebied dan louter glastuinbuw. Voor een
toekomstbestendig greenportcluster is het van belang om deze feitelijkheid mee te
nemen in de analyse. Zo zijn er herhaaldelijk verzoeken om in
glastuinbouwbedrijvengebieden andere functies toe te staan dan die van glastuinbouw,
variërend van uitbreiding door reeds aldaar gevestigde (niet-glastuinbouw) bedrijven, tot
5
het opstarten van nieuwe bedrijven en/of andere strijdige functies in het gebied (zoals
paardenpensions). Dit speelt met name aan de randen van de
glastuinbouwbedrijvengebieden. Om recht te doen aan het behoud van het
glastuinbouwareaal, maar ook om niet alle initiatieven op voorhand te frustreren, is er
ruimtelijk beleid nodig op gebiedsniveau. Het gezamenlijke project om het cluster zo
goed mogelijk in kaart te brengen, draagt daaraan bij.
De provincie Zuid-Holland ziet hier haar rol als facilitator voor een belangrijke stap in het
proces naar een duurzame toekomst voor de tuinbouw. Derhalve maakt dit project deel
uit van haar greenportsprogramma.
1.2 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 van dit projectplan treft u de inhoud van het project, en de afbakening
daarvan. Ook wordt hier de context geschetst, en krijgt u de relevante informatie te
lezen die het nut en de noodzaak van de verkenning Oostland onderstrepen. Hoofdstuk 3
gaat in op de beheersmatige aspecten van het project.
6
2 Projectinhoud
2.1 Drie projectfasen
Zoals reeds aangegeven is het project opgebouwd uit drie fasen:
1. Het gestandaardiseerd verzamelen en bijhouden van voor de toekomst van
het Oostland relevante data, op basis waarvan bovenlokaal visie en beleid
kan worden ontwikkeld;
2. Het ontwikkelen van een ruimtelijke en economische bovenlokale visie en
strategie en beleid voor het glastuinbouwgebied Oostland voor een
toekomstbestendig glastuinbouwgebied Oostland;
3. Implementatie en maken van bovenlokale afspraken inzake de uitvoering
van de ruimtelijke en economische visie en het beleid.
In 2.3 em 2.4 worden deze fasen nader uitgewerkt. Iedere fase wordt gevolgd door
bestuurlijke besluitvorming op gebiedsniveau ten aanzien van het vervolg van het
proces.
2.2 Visie- en strategieontwikkeling in Oostland op het gebied van
glastuinbouw
2.2.1. Situering van Oostland en de actuele situatie in de tuinbouwproductie
Er is sprake in Oostland van een diversiteit aan tuinbouwactiviteiten, met een primair
productieareaal dat in bedrijfsgrootte grofweg varieert tussen de 1 en de 12 hectare. Het
merendeel bestaat uit relatief moderne tuinbouwbedrijven, met glasopstanden niet ouder
dan 2005, en vruchtgroenten met een gemiddelde omvang van 6 hectare, en in sierteelt
ongeveer 2,5. In de meeste gevallen gaat het ten aanzien van de teelt niet zozeer om
specialties, maar om bulkgoederen geproduceerd voor de Nederlandse en West-Europese
markt.
Het gaat momenteel best goed met de productie van vers, gezond en mooi onder glas. In
tegenstelling tot de pijn van de jaren ervoor, met ook nog eens een EHEC-crisis buiten de
financiële eroverheen, waren 2015 en 2016 goede jaren, zo bevestigt ook Rabobank.
Maar evenzeer wordt bevestigd, dat de tijd van bulkproductie in vruchtgroenten met een
eigenstandig bedrijf onder de 7 hectare wel verleden tijd is. Dat dat niet meer past bij
modern ondernemerschap, en dat exceptionele productkwaliteit van dit type ondernemer
zich meestal niet vertaalt naar het schap in de supermarkt. Dat laat nu echter onverlet,
dat er redelijk wordt verdiend en dat de marges weer voldoende zijn om het hoofd boven
water te houden. De uittocht uit het verscherpte toezicht (bijzonder beheer) van banken
is enorm, er wordt weer wat verdiend. In deze markt kunnen we weer een paar jaar
verder. Maar is dat ook echt zo? Of is dit een tijdelijke opleving?
In deelgebieden, de vele polders in het cluster, is men overtuigd van de
overlevingskansen van het glas en zien we met partijen een goede toekomst voor de
tuinbouw. De noodzaak en meerwaarde van samenwerking op polderniveau wordt door
alle betrokken partijen gezien, maar deze is vaak ook moeilijk te bewerkstelligen.
Vanuit de sector zelf is er de roep om planologische duidelijkheid (ik wil op mijn tot in
lengte der dagen kunnen blijven ondernemen) en planologische flexibliteit (ik moet ook
7
andersoortige activiteiten kunnen en mogen ontplooien). Deze staan soms op gespannen
voet met elkaar, en visievorming op gebiedsniveau kan hierover duidelijkheid geven.
2.2.2. Krimp van areaal en aantal ondernemers
Tegelijkertijd houdt men bij gemeenten ook rekening met krimp van het areaal,
anderzijds ziet men ook de mogelijkheid voor modernisering in tuinbouwgebieden, of tot
multifunctionaliteit of herbestemming en transformatie, omdat de glastuinbouw in een
bepaalde polder niet als toekomstbestendig wordt beschouwd. Om die keuzes hiervoor
goed te kunnen maken, is het zivol om op het niveau van het gebied zowel kwantitatief
als kwalitatief, gestructureerd en gestandaardiseerd informatie bij te houden.
In de glastuinbouw gaat schaalvergroting door en houdt zich niet aan gemeentegrenzen.
De opschaling vindt niet noodzakelijkerwijs plaats op aangesloten percelen. Ook al is er
een raar soort paradox. Nu het weer goed gaat met de versmarkt, staan er weinig
tuinbouwbedrijven te koop, al is het tegelijkertijd ook een juist moment om te verkopen.
De vraag naar areaal van grote spelers neemt toe, en die kan met name worden
ingewilligd, vaak tegen lagere prijzen, in locaties buiten het plangebied: Tinte,
Terneuzen, Noord-Holland Noord. De dure arealen in de Greenport Westland-Oostland,
die zo geliefd worden en waaromheen het adagium van ‘the place to be’ hangt, worden
niet meer zo gekoesterd door grote, moderne ondernemers die veel willen produceren,
maar die wel in de regio hun hoofdkantoor willen houden. En je komt er vandaan, het
zijn je wortels, je sportvereniging, je kerk. Het houvast in een markt die steeds breder
gaat, tot in de raarste uithoeken van de wereld. Zoals jonge gezinnen, die kiezen voor de
veiligheid met gelijkgestemden in vinexwijken met alle gewenste voorzieningen op maat.
Sociale en culturele aspecten spelen in de vestigingslocaties van de glastuinbouw dus
nog steeds een grote rol.
2.2.3 Kennis en innovatie & de ruimtelijke impact
Dan is er nog de technologische ontwikkeling in de tuinbouw, zowel waar het het product
zelf betreft, als de wijze van productie. Niet alleen wordt deze steeds duurzamer, maar
ook steeds efficiënter. Op de lange termijn gaan grote delen van de sierteelt, maar ook
het kleine vruchtgroentenproduct (cresses, sla) meer naar meerlaagse cellenteelt, en
vindt veredeling met labfuncties plaats op tuinbouwbedrijven van grote spelers. Dit zegt
veel over de ontwikkeling van het glastuinbouwareaal, dat voor een deel verder zal gaan
verstenen. Het zal in bepaalde teelten meerlaags onder LED-verlichting gaan
plaatsvinden, de beweging van gas naar elektra wordt gemaakt, de aansluiting op de
warmterotonde en nieuwe vormen van (emissieloze) bestrijding en toename van R&D in
de veredeling leiden ook tot veranderingen in het areaal, mits flexibel wordt omgegaan
met de bestemming ‘duurzame glastuinbouw’. Een andere majeure beweging is die van
de groei aan crossovers: de productie van plantinhoudsstoffen voor de farmaceutische en
cosmetische industrie, bijvoorbeeld. Dit betekent veel voor het economisch perspectief
van de glastuinbouw, maar ook voor de inrichting van de ruimte. Een faciliterende
overheid zal hierop moeten anticiperen.
Maatwerk in de greenports ligt in de nabije toekomst dus voor de hand. Maar los
daarvan, zoals ook al in het gedragen concept ‘Feeding and Greening the Megacities’
wordt geconstateerd, dient er op technologische ontwikkelingen meer regie te zijn in het
netwerk rondom de greenports. De in het kader van deze preverkenning gevoerde
8
gesprekken met productieondernemers in het gebied geven allen aan, dat het
wetenschappelijke discours en landelijke trajecten slecht aangehaakt zijn bij de lokale
tuinbouwproductie en vice versa. Ook de relatie tussen de business development op de
Greenports bij Innovation Quarter en de kennis- en innovatieagenda van Greenport
West-Holland kan nog worden versterkt ten aanzien van de vermarkting van kennis en
de internationalisering waarmee de glastuinbouw te maken heeft.
Bovenstaande trends en ontwikkelingen kunnen met behulp van gestandaardiseerde
kwantitatieve data deels inzichtelijk worden gemaakt, en geven het publieke domein de
ruggengraat om ontwikkelingen in de sector, economische maar vooral ook ruimtelijk, te
kunnen faciliteren.
2.3 Projectdoel en -resultaat
Het project betreft het komen tot een ruimtelijk-economische visie en strategie op de
glastuinbouw in het Oostlandgebied. Met het gestandaardiseerd verzamelen van data op
het gebied van de glastuinbouw wordt een eerste, belangrijke bouwsteen geleverd voor
de ruimtelijk-economische structuurversterking van het Oostland, die kan neerslaan in
visies en beleid van gemeenten en provincie, en biedt inzicht ten aanzien van mogelijke
en/of wenselijke ingrepen (uitvoering) op de negen ambities die in de inleiding van dit
plan zijn gesteld.5 Ten aanzien van de glastuinbouwbedrijvigheid gaat het dan minimaal
om kwantificeerbare data die belangrijk zijn voor het realiseren van de genoemde
ambities.
Voorgesteld wordt om eerst maar eens te komen tot een gestandaardiseerde dataset van
de glastuinbouw in het Oostland, congruent aan de data die Westland reeds ter
beschikking heeft. Deze data kunnen systematisch worden bijgehouden, bijvoorbeeld in
de BAG6. Het gaat dan om koppeling van kadastrale gegevens aan CBS gegevens, en
lokale registraties van onder andere
- Teelttype
- Omvang van bedrijvigheid
- Schuifruimte op kavels.
- Leeftijd van opstanden
Een exacte opsomming van alle te verzamelen en beheren data moet nog worden
bepaald in het kader van de ambities met dit plan. Evaringen met het Westland, en de
totstandkoming van het Werkboek Westland, worden hiertoe benut.
Met gestandaardiseerde, kwantitatieve data (die in het project nader worden gedefinieerd
en uitgewerkt op basis van wensen en mogelijkheden), indien gelijk aan alle
tuinbouwgemeenten in de Greenport West-Holland, kunnen gelijksoortige analyses
worden uitgevoerd op de ontwikkeling van de sector en dienaangaande ook de
ruimtebehoefte en –mogelijkheden voor de toekomst (het kennisniveau van de
5 Zie paragraaf 1.2.
6 BasisAdministratie Gebouwen.
9
Oostlandgemeenten dient hierbij congruent te zijn aan dat van gemeente Westland).
Lokale en bovenlokale schuifruimte voor glastuinbouw en woningbouw kunnen dan
worden bepaald. Gegeven het feit dat het hier om een urgente ruimtelijk-economische
beleidsopgave staat, zijn provincie en gemeenten gezamenlijk verantwoordelijk voor de
uitvoeringsagenda die uit dit plan van aanpak kan voortvloeien.
Een belangrijk inverdieneffect van de dataverzameling, die een instrument moet zijn voor
de beantwoording van bovenstaande vraagstukken, is de samenwerking. Van uit de
gedeelde kennis, gezamenlijk opgebouwd, kan met elkaar het gesprek worden
aangegaan, over welke afspraken we met elkaar kunnen, willen, en moeten maken. Dan
lijkt het in eerste instantie te gaan om afspraken in het publieke domein, maar die staat
niet op zichzelf. Een belangrijk uitgangspunt is dat de ruimte in de
glastuinbouwbedrijvengebieden optimaal wordt benut en wordt verduurzaamd. Nu
Oostland de glastuinbouwgebieden van zowel de gemeente Lansingerland als Pijnacker-
Nootdorp, Waddinxveen en Zuidplas betreft, is het goed om tot een integrale strategie
van het ruimtelijk beleid op deze sector te komen. Dit doe je ook niet zonder externe
partners; de data bieden ook een goede kapstok om het gesprek met deze externe
partners aan te gaan. Hierbij moet men denken aan:
- Greenport West-Holland
- Koplopers (maar ook stoppers!) in de tuinbouw(keten)
- (Rabo)banken
- Waterschappen
- LTO Noord Glaskracht
- Horti Sciencepark (WUR/Delphy),
- VNO/NCW
- Economisch Platform Oostland.
De wensen en behoeften voortkomend uit op data gebaseerd beleid kunnen
vanzelfsprekend ook meegenomen worden en geagendeerd in landelijke trajecten, zoals
de Greenport 3.0 en het BO-MIRT.
2.4Projectafbakening
Verkenning Oostland betreft het komen tot een gedeelde en onderschreven ruimtelijk-
economische strategie en visie voor het Oostland-gebied van de glastuinbouw. De eerste
fase in het project betreft de dataverzameling. De tweede fase betreft een analyse
daarop, leidend tot een gebiedsvisie Oostland. Daarmee wordt een bouwsteen geleverd
voor de ruimtelijk-economische structuurversterking van het gebied, die kan leiden tot
een fase van uitvoering: van het faciliteren van de sector, tot het doen van duurzaam
ruimtelijke ingrepen.
De dataverzameling beperkt zich tot te kwantificeren data met betrekking tot het
greenportcluster. Natuurlijk kan de aanpak en uitkomst benut worden voor andere
sectoren en beleidsunits, maar informatie daarover zal niet worden verzameld. Dit
project is wel een bouwsteen voor een integraler kader op gebiedsniveau. In de bijlage
‘Samenhang met andere projecten’ wordt de context van het Oostlanddeel van de
Greenport en de relatie met andere opgaven geschetst.
10
11
2.5 Inhoudelijke (hoofd)activiteiten per fase
Onderstande tabel geeft grofweg de fases weer van het plan. In de samenwerking staat het
doel centraal, te weten het komen toe een visie en strategie voor de gebiedsaanpak op het
glastuinbouwcluster in dit gebied. Dit betekent dat er wellicht onvoorziene interventies nodig
zijn in het proces, en dat de fasering niet al te rigide moet worden benaderd.
Fase Activiteiten Door
Ontwerpfase
(Q3 & 4 2017)
- opstellen plan van aanpak Projectteam/projectleider
PZH
Voorbereidingsfase
(Q4 2017, Q1
2018)
- keuze voor procesleiding
- opstellen uitvraag externe inhuur
inhoudelijke expertise
(dataverzameling en borging in
systeem)
projectteam
- beoordelen offertes projectteam
- startschot project Projectteam+externe
inhuur
Realisatiefase data
(Q3 2018)
- uitvoering project en
voortgangsbewaking
Projectteam+externe
inhuur+stuurgroep
- Oplevering data in systeem met
beheerplan
Projectteam+externe
inhuur
- slotbijeenkomst Projectteam+externe
inhuur+stuurgroep
- bestuurlijk besluit vervolgfase Bestuurlijke tafel
Oostland + gedeputeerde
PZH
Analysefase
(Q4 2018 – Q2
2019)
- start visievorming en
strategiebepaling.
- slotbijeenkomst: presentatie van
visie.
Projectteam+procesleider,
externe inhuur
Bestuurlijke tafel
Oostland
- organisatie en financiering
beheer/monitoring van de data
PM
- bestuurlijk besluit vervolgfase Bestuurlijke tafel
Oostland + gedeputeerde
PZH
uitvoeringsfase PM PM
12
3 Beheersaspecten
3.1 Geld
Projectkosten
Voor dataverzameling en vormgeving van de beheersstructuur financiert, op basis van
ervaringen uit het verleden in vergelijkbare projecten, de provincie Zuid-Holland
€200.000,00 voor de ontwerp- voorbereidings- en realisatiefase van het eerste deel: de
dataverzameling.
Voor de eerste fase van het project is besloten om de financiering te laten plaatsvinden
door de provincie Zuid-Holland. De reden hiertoe is gelegen in het feit dat gegeven de
bestuurswisseling van 2018 in gemeente te weinig ruimte is om de begroting voor het
Oostlandproject te akoorderen, terwijl het project wel gestart kan worden.
Bij afronding van het project zal de beheersconstructie en monitoringsfunctie op de data
(jaarlijks of tweejaarlijks onderhoud en update systeem en data), voor een op basis van
eerdere ervaring geschatte som van ongeveer €80.000,00. Gemeente Westland kan
hierin meedoen, zodat de te beheren dataset geldt voor de complete Greenport West-
Holland. Een besluit voor de financiering van het beheer (wie en hoeveel) zal later
worden genomen.
Voor de analysefase (visievorming en strategiebepaling) moet rekening worden
gehouden met een inzet van €120.000,00, in een financieringsconstructie van 50/50
tussen de gemeenten en de provincie Zuid-Holland.
Voor de derde fase van het project, de uitvoering, is nog geen financiële uitwerking te
geven, dar deze afhankelijk is van de uitkomsten van de verkenning. Daarbij komt, dat
de verkenning ook een bouwsteen is voor andere processen en projecten.7
Project (co)financiering
Voor de analysefase, waarin visie wordt gevormd en een uitvoeringsstrategie wordt
bepaald, is er sprake van een co-financiering van gemeenten, orde grootte 50% op deze
fase, uitgaande van €60.000,00 kosten voor de provincie Zuid-Holland en €60.000,00
gelijkelijk te verdelen over de vier gemeenten. De ambtelijke inzet is hierin nog niet
meegenomen (zie paragraaf 3.5: capaciteit).
De projectondersteuning (en dus ook financieel-organisatorische administratie) vindt
plaats bij de provincie Zuid-Holand.
Totaal
7 Zie hiertoe bijlage 2 bij dit plan van aanpak; men moet hierbij denken aan opgaven als verstedelijking,
mobiliteit en energietransitie en circulaire economie.
13
Dit maakt dat gedurende de looptijd van het project gewerkt wordt met een
budgetbegroting voor de eerste, door de provincie Zuid-Holland te bekostigen, fase van
€200.000,00. Hier wordt een begroting voor opgesteld met daarin de navolgende
onderdelen
- kosten procesleiding (17,5% € 35.000)
- externe inhuur: inhoudelijke expertise (70% €140.000)
- lokatiekosten, catering (2,5% € 5.000)
- onvoorzien (10% € 20.000)
De kosten zijn geraamd op basis van eerdere ervaringen met onder anderen het Werboek
Westland, maar ook eerdere projecten die zijn uitgevoerd zoals de Atlas van de Zuid-
Hollandse Samenleving (2006) en Westlands Waterlijnen (2010)8.
3.2 Organisatie
Voor de dataverzameling en het beheerssysteem is er een Ambtelijke Werkgroep
Oostland die wordt begeleid door een procesleider met de juiste kwalificaties, die
operationeel verantwoordelijk is voor het eindresultaat. Het projectteam zorgt voor
aansturing en procesmanagement van externe partijen: van het moment van
aanbesteding totaan afronding van de opdracht. Daarnaast levert het projectteam
inhoudelijke input aan externe partijen, en begeleiden zij het proces organisatorisch: zij
dragen zorg voor de afstemming in gemeenten en provincie, en bewaken de voortgang.
De procesleider rapporteert in kwartaalrapportages aan de stuurgroep.
De stuurgroep bestaat uit bestuurlijke vertegenwoordigers in het gebied, zijnde de
verantwoordelijk wethouders van de betrokken gemeenten, die zich reeds hebben
georganiseerd in de Bestuurlijke Tafel Oostland, betreffende de vier gemeenten. Voor dit
project wordt deze tafel gecompleteerd met de verantwoordelijk gedeputeerde van de
provincie Zuid-Holland. De stuurgroep zal tweemaal gedurende het project bij elkaar
komen om de voortgang te bespreken en waar nodig de koers bij te stellen.
Bijzondere aandacht vraagt de gemeente Westland. In de samenwerkingscoalitie HOT is
door gemeente Westland samen met de provincie het Werkboek Westland opgesteld.9
Veel van de data die in Oostland beoogd worden om te verzamelen, heeft Westland reeds
in dit kader verzameld. Voor het totale cluster (Greenport West-Holland) en betrokken
partijen, zowel publiek als privaat, is het van belang eenduidige datasets te hebben. Dan
is het handig als de te verzamelen data congruent zijn aan die van Westland.
Ook is de betrokkenheid van Westland gewenst als het gaat om de borging van data in
een bestaand of nieuw systeem, zodat updates plaats kunnen vinden en er kan worden
gemonitord. Onduidelijk is of Westland reeds deze borging heeft. Indien niet, dan bestaat
de mogelijkheid om voor een deel aan te haken bij dit project.
8 Westlands Waterlijnen – innovatief met vaarten, Xplorelab/Provincie Zuid-Holland, Eindrapport, oktober 2010.
9 HOT staat voor Herstructurering en Ontwikkeling Tuinbouw. Ruimtelijk Economische Strategie Greenport 3.0
– HOT Satelliet infra-energie-ruimte, oktober 2016.
14
Voor de uitvoering van het project stelt de Provincie Zuid-Holland een projectruimte met
de nodige faciliteiten beschikbaar, genaamd De Zevende Hemel. Dit is een experimenteel
projecthotel (een pilot), waar de provincie integraliteit van werken en samenwerken
willen bevorderen.
3.3 Overlegstructuren en rollen
Overlegstructuur Omschrijving en rol
Projectteam Zie 3.2.
Stuurgroep Zie 3.2.
Deelteams Zowel gemeenten als provincie zijn verantwoordelijk voor de
eigen interne procesgang, die in het projectteam wel wordt
afgestemd.
Voortgang in kwartaalrapportages door externe projectleider (4x), tweemaal te
presenteren aan de stuurgroep. Eindrapportage Q4 2018 in gebiedssymposium bij einde
van het traject.
Afstemming van publieke processen
De dataverzameling betreft een versteviging van de kennispositie van het publieke
domein in de Greenports. Hier werken vijf patijen met elkaar samen, die intern allemaal
hun eigen procesgang hebben. Waar de ene partij bijvoorbeeld kan volstaan met
bilateraal overleg met de bestuurder van dienst, zal een andere partij het hele college
moeten betrekken of zelfs de raad. Stroomlijning van deze processen is een
randvoorwaarde om te komen tot een gedragen eindresultaat. Tegelijkertijd betekent het
‘koken in elkaars keukens’ ook tot een nauwere verbondenheid en een vergoting van de
kennis, die ook inzetbaar en toepasbaar is in andere projecten en programma’s.
3.4 Doorlooptijd en mijlpalen
Mijlpaal Datum
Aanbesteding data- & projectmanagement Januari 2018
Startschot project Januari/februari 2018
Halfweg evaluatie Zomer 2018
Oplevering eindresultaat November 2018
Analysefase Decemeber 2018, 2019
Om bovenstaande planning te kunnen behalen, is het noodzakelijk de processen binnen
de gemeenten en de provincie goed op elkaar af te stemmen. Hiertoe zal een vast
activiteitenschema van het projectteam worden opgesteld. Ook kan het zijn dat waar
mogelijk resultaten eerder worden geleverd.
3.5. Capaciteit
Van gemeenten en provincie wordt voor de looptijd van het project aan ambtelijke inzet
0,2 fte gevraagd.
15
Daarboven levert de provincie projectondersteuning van 0,1 fte.
3.6 Kritische succesfactoren en risico’s
De volgende zaken zijn als kritische succesfactoren bestempeld:
Kritische Succesfactoren (KSF)
Samenwerking tussen partijen
Borging van de dataverzameling (in systemen)
Afstemming van publieke processen
Kwalitatief hoogwaardige aanbesteding
Samenwerking tussen partijen
Om tot een goed resultaat te komen, te weten een visieontwikkeling en uitvoering van
beleid in het tuinbouwcluster Oostland, is het noodzakelijk dat gemeenten en provincie
met elkaar samenwerken. Dat ze bereid zijn over de grensen van hun eigen organisatie
en gemeente heen te stappen, dat ze een gezamenlijk belang dienen, dat ze ten aanzien
van de data dezelfde taal spreken en dezelfde definities hanteren. Alleen dan kan er een
instrument worden gecreëerd dat van toegevoegde waarde is voor het cluster, maar ook
binnen het publieke domein.
Borging van het eindresultaat
Dataverzameling voor een eenmalige excercitie is niet zinvol als nog onvoldoende
zichtbaar is welke opgaven er nu precies liggen voor de toekomst. Het succes van de
verzameling staat of valt met de borging ervan, en natuurlijk de vertaling daarvan in
beleid, visie, en een uitvoeringsstrategie.
De volgende risico’s zijn geïdentificeerd:
Risico -
Gebeurtenis
Oorzaak Gevolg Maatregelen
Uitstel
startmoment
Verschillen in
procesgang tussen de
gemeenten en/of de
provincie
Temporisering Nvt; bijstellen tijdpad.
Onvoldoende
mogelijkheid voor
genereren/ophalen
gewenste data
Privacywetgeving,
intensiviteit
verzameling
Beperking
dataset,
Temporisering,
toename kosten
Beperking dataset,
bijstelling opdracht
Teruggeven /
intrekken opdracht
Beperkte
expertise/kwaliteit
externe inhuur
Temporisering,
toename kosten
Aan voorkant van
proces goede
opdrachtformulering
aan externe inhuur
Botsing in
projectteam
Conflicterende
belangen,
conflicterende
persoonlijkheden,
diversiteit in
Temporisering,
aanpassing
opdracht,
toename kosten,
uitval van partijen
Interventie van
onafhankelijk
projectmanager en/of
mediator; heldere
afspraken maken aan
16
kennisniveaus voorkant van het
proces, wijziging
teamsamenstelling
Het niet komen tot
een gedeelde
gebiedsvisie
Conflicterende
belangen,
tegengestelde visies
Lokale in plaats
van
gebiedsgerichte
aanpak.
Ntb
17
4 BIJLAGEN
Bijlage 1: Overzicht contactgegevens betrokken partijen en personen
Naam Organisatie Telefoon/E-mail Adresgegevens
Lydia Voogelaar Gemeente
Lansingerland
T0108004576 M0646445850
Tobias Asserlaan 1
2662 SB
Bergschenhoek
Samir Amghar Gemeente
Lansingerland
T0108004624 M0630352200
Tobias Asserlaan 1
2662 SB
Bergschenhoek
Chris Bos Gemeente
Pijnacker-
Nootdorp
T0153626661 M0646972946
Oranjeplein 1
Postbus 1
2640 AA Pijnacker
Marieke
Harteveld
Gemeente
Waddinxveen
T0182624826 M0638825604
Raadhuisplein 1
2741 HR
Waddinxveen
Hans Houtman Gemeente
Zuidplas
T0180639997 M0622907872
De Saffier
Kleinpolderlaan 4
2911 PA
Nieuwerkerk aan
den IJssel
Etwin
Grootscholten
Provincie Zuid-
Holland
t0704418186 m0631676207
Zuid-Hollandplein 1
2596AW Den Haag
18
Bijlage 2: Samenhang met andere projecten
Bovenstaand kaartje geeft grofweg een beeld van het Oostland in zijn context. Het
ellipsvormige plangebied Oostland zou iets groter moeten zijn; het kaartje wordt daar
nog op aangepast. Desondanks illustreert het kaartje de veelheid van lopende
verkenningen en onderzoeken waarmee het plangebied Oostland een nauwe relatie
onderhoudt.
a) Verstedelijksingsopgave
De grootste spanning in ruimtelijke ontwikkeling zit hem voor (samenwerkende)
gemeenten vooral tussen de wens tot woningbouw en de accommodatie van andere
functies. De grootste spanning in het Oostland zit hem ook hier, en met name dan waar
het glastuinbouw en wonen betreft. Grondgebruik en navenant de prijzen van de grond
en de revenuen daarop zijn totaal verschillend. Ook grondposities maken hierin uit.
Binnen Zuidplas, ooit een gemeente die tot stand gekomen was om een
verstedelijkingsopgave te realiseren, heeft de provincie grondposities en wordt gekeken
naar mogelijke milieus voor woningontwikkeling; tegelijkertijd is de ontwikkeling van
glastuinbouw eveneens onderwerp van gesprek, waarbij rond bijvoorbeeld Knibbelweg-
Oost ook de ontwikkeling van agrologistieke bedrijvigheid een rol speelt.
In de visie van Pijnacker-Nootdorp wordt er gewag gemaakt van een viertal polders die
voor glastuinbouw niet toekomstbestendig meer zouden zijn, en er lijken voor
woningbouw, nu de diepste crisis voorbij is, weer oude woningbouwplannen uit de ijskast
te worden gehaald.
19
Voor Lansingerland geldt hetzelfde, bijna: zij hebben nog 200 hectare glas te
ontwikkelen, maar als de markt daar niet om vraagt, lijkt transformatie tot de
mogelijkheden te behoren. Een bovenlokale verevening voor transities tussen
tuinbouwgrond en wonen is er niet.
De verstedelijkingsopgave buiten de grootstedelijke kernen in de provincie Zuid-Holland
betreft een zoektocht naar 70.000 woningen. Ook binnen de Oostlandgemeenten wordt
hiervoor gezocht naar plancapciteit. Deels kan deze worden ingevuld met bestaande
plannen die vanwege de crisis in 2008 in de ijskast terecht kwamen. Voor een ander deel
gaat het om de stedelijke ontwikkeling van Zuiudplas, waar nadrukkelijk gekeken wordt
naar de mogelijkheid voor 15 tot 20 duizend woningen.
b) Verkenning Corridor A12 – agrologistieke terreien & Railterminal
Recentelijk zijn er aan de noordkant van het Oostland-gebied processen opgestart ten
aanzien van de mogelijkheid tot de corridorontwikkeling A12 en de mogelijkheid van een
railterminal. Beide trajecten moeten ook bezien worden in het licht van de ontwikkeling
van (agrologistieke) bedrijventerreinen en het gegeven dat in de provincie Zuid-Holland
sprake is van een overcapaciteit van van 50% op de hectares (zie ook onderdeel b. van
deze paragraaf). Waar hier de markt leidend is, zien we vooralsnog een beperkte
samenwerking tussen grote spelers in handel en transport op precompetitief niveau.
De ontwikkeling van een railterminal in Bleiswijk, of elders in de regio, wordt in het kader
van synchromodale vervoersbewegingen gezien als een interessante optie voor de
handelsstromen, met name richting het oostelijk deel van West-Europa. De ervering tot
nogtoe met vergelijkbare terminals is dat ze (nog) niet exploitabel zijn, en dat vervoer
over het spoor weliswaar wenselijk is in de ontwikkeling, maar dat de Europese
vervoerssystemen nog onvoldoende op elkaar zijn aangesloten om afdoende te kunnen
renderen.
c) Ontwikkeling Barendrecht-Oost en Nieuw-Reijerwaard
Barendrecht-Oost en de potentiële nieuwe uitleg Nieuw-Reijerwaard vormen een
belangrijk centrum van agrologistiek. De ontwikkeling van Nieuw-Reijerwaard lijkt te
temporiseren, en de vraag wordt regelmatig gesteld of dit terrein zich moet beperken tot
agrologistiek. In de communicatie over agrologistieke bedrijventerreinen dringt zich bij
herhaling een sterk competitief beeld op tussen de terreinen, waar met name de
ontwikkeling van Nieuw Reijerwaard wordt afgezet tegen die van Honderdland en, in
mindere mate ABC Westland. Voor de logistieke- en handelspartijen op deze terreinen
geldt, dat het tuinbouwcluster in de nabijheid vooral van belang is voor de signing van de
branche: de agrologistiek en handel hebben er baat bij om het cluster te positioneren als
gezond, vers en hoog-innovatief. Ten aanzien van vervoersbewegingen op agrologistiek
kan voorzichtig worden gesteld, dat voor de handels- en logistieke partners de afstand
tot de primaire productie geen noemenswaardige (vestigings)factor is. Vanuit de primaire
productie in Oostland bezien lijkt de nabijheid van agrologistieke hubs van groter belang
gevonden te worden. Niet alleen, omdat de aanwezigheid van bijvoorbeeld de Greenery
en Hollander op Barendrecht als prettig wordt ervaren, maar vooral omdat het moderne
ondernemerschap in de glastuinbouw de agrologistieke hub hard nodig heeft om
(nieuwe) afzet te genereren; voor hen is het de plek om marktinnovaties te realiseren.
20
Vanzelfsprekend geldt dit ook voor de ontwikkeling van de A12-corridor en, mogelijk, een
railterminal in het gebied.
d) Metropoolregio MRDH: OV-driehoek & de ZoRo-lijn
De ZoRolijn (Zoetermeer-Rotterdamlijn )is een OV-verbinding dwars door het
tuinbouwcomplex van Oostland, en maakt onderdeel uit van de OV-driehoek Rotterdam-
Den Haag-Zoetermeer. Optimalisering van de OV-verbinding wordt op dit moment
onderzocht door de MRDH, waarbij Zoetermeer sturend is en regie voert. De ZoRo-lijn is
vooral interessant in het Oostlandgebied, zo lijkt het, voor de gemeente Lansingerland, in
verband met de mogelijke ontwikkeling van de Noordpolder aldaar. Bovenop de 800ha
glastuinbouw die Lansingerland rijk is, ligt er nog 200ha bestemd voor ontwikkeling –
papieren glas, zoals dat heet: ongevuld terrein. In het licht van de analyse in 3.1 van dit
hoofdstuk is dit interessant. Immers, transformatie van de polder naar woonbestemming
zou de ZoRolijn rendabeler kunnen maken, meer aan zijn doel laten beantwoorden.
Anderzijds zou de glasbestemming ook behouden kunnen blijven, bijvoorbeeld als
mogelijke uitleglocatie voor te heralloceren glas van vitale ondernemers uit verspreid
liggende gebieden, of andere te transformeren, niet-toekomstbestendige
glastuinbouwpolders.
e) Energie & verduurzaming
Een van de grootste opgaven van de provincie Zuid-Holland in deze collegeperiode is het
verduurzamen van de energievoorraad. Het glastuinbouwclusterspeelt hierin als sector
een belangrijke rol, en kan worden gezien als pionier op het gebied van gebruikmaking
en ontwikkeling van geothermische bronnen. In het Oostland-deel van de van de
Greenport Westland-Oostland wordt warmteboring en gebruikmaking van aardwarmte
gezien als een ‘unique selling point’ voor het gebied. Binnen GPWO is de gemeente
Pijnacker-Nootdorp trekker en ambassadeur van de energie-agenda, die leidt tot een
sectoraal energieakkoord voor de tuinbouw. Op polderniveau zien we een toename van
de organisatiegraad (corporatievorming) op het gebied van aard- en restwarmtegebruik
en het gebruik van biomassa. Deze inzet is reeds 10 jaar geleden begonnen met de
ontwikkeling van de glasparel+ in Waddinxveen, maar in de gemeente Zuidplas wordt
meer en meer gebruik gemaakt van laagwaardige warmte .
De inzet op verduurzaming van de energievoorraad binnen het glastuinbouwcluster is
niet verwonderlijk. Niet alleen betekent dit een license to produce nu en in de toekomst,
maar het zorgt ook voor een stabiele levering en uiteindelijk ook kostenreductie voor de
ondernemer in de tuinbouw, waar momenteel de kosten voor energie en arbeid vragen
om een grote efficiencyslag.
Gemeenten en provincie juichen deze inzet van de sector toe en faciliteren volop de
ontwikkeling naar een duurzame energiemarkt. Een groot deel van de publiek-lokale
aandacht, ok in de deelnemende gemeenten Pijnacker-Nootdorp, Lansingerland, Zuidplas
en Waddinxveen is hierop gericht.
Geconstateerd wordt, dat mogelijke ruimtelijke en infrastructurele ingrepen, alsmede de
economische ontwikkeling in de sector, of de ontwikkeling van woningvoorraden, geen
negatieve effecten zullen hebben op de ontwikkeling van duurzame energiebronnen en
21
uitnutting daarvan. Sterker nog, het zal elkaar alleen maar versterken. Zoals gezegd
neemt op dit thema de organisatiegraad toe en zijn de juiste partijen op een goede
manier betrokken energieopgave betreft.
