Upload
haphuc
View
378
Download
25
Embed Size (px)
Citation preview
eZRvneba sruliad saqarTvelos kaToli-
kos-patriarqis, mcxeTa-Tbilisis mTavar-
episkoposisa da biWvinTisa da cxum-afxa-
zeTis mitropolitis, uwmidesisa da une-
taresis ilia II-is saRvTo RvawliT ga-
jerebuli siWarmagis umSvenieres wlebs.
pirma daglocasT RvTisama
(moxeuri xalxuri sityviereba)
gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2014
saqarTvelos kulturisa da
ZeglTa dacvis saministro
saqarTvelos folkloris
saxelmwifo centri
2
krebuli aerTianebs moxeuri xalxuri sityvierebis (lirika,
eposi, ambavi, zRapari, andaza, aforizmi, gamocana, Sairi, Selocva...)
1937 wlis Canawerebs.
folkloruli teqstebis didi nawili pirvelad qveyndeba da,
amdenad, ucnobia mkiTxvelTa farTo wreebisaTvis.
CanawerebSi sanimuSodaa daculi da asaxuli ZirZveli moxeuri
dialeqtis enobrivi Taviseburebani. da amaSi didia CamwerTa (m. xu-
ciSvili, gr. marsagiSvili, s. gujaraiZe) piradi wvlili. samive maT-
gani moxevea, xevSi dabadebuli da aRzrdili. isini utyuari gumaniT
grZnoben yoveli sityvisa Tu striqonis sunTqvas, niuanss, fersa da
formas. gamomdinare aqedan, sandoa maT mier mSobliur kuTxeSi da-
fiqsirebuli TviTeuli zepirsityvieri nimuSi.
Janrulad da Tematurad uaRresad mravalferovani es verbalu-
ri `masala~ am xnis ganmavlobaSi folkloris saxelmwifo centris
arqivSi inaxeboda. misi arseboba, SeiZleba iTqvas, aRarvis axsovda.
da ai, ixsneba kidev erTi naTlieri sarkmeli, saidanac xevis mkvid-
rTa sulieri cxovrebisa Tu aramaterialuri kulturuli memkvidre-
obis dRemde mouxilveli mxareebis gacnobis, gaTavisebisa da obieq-
turi Sefasebis SesaZlebloba gveZleva.
Semdgenel-redaqtorebi: amiran arabuli
eTer TaTaraiZe
Zveli fotosuraTebis moZiebisas gaweuli daxmarebisTvis guliTad
madlobas movaxsenebT: gulnaz xuciSvils, nugzar odiSvils, vaJa marsa-giSvils, stefane qirikaSvils, Salva eloSvils, Savleg sabaurs, manana marsagiSvils, merab firaniSvilsa da stefanwmindis mxareTmcodneobis
muzeumis TanamSromlebs.
proeqtze muSaobis periodSi yoveldRe vgrZnobdiT giorgi donaZis
_ folkloris saxelmwifo centris direqtoris _ aqtiur Tanadgomas.
© a. arabuli, e. TaTaraiZe, 2014
gamomcemloba `universali~, 2014
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E–mail: [email protected] ISBN 978-9941-22-280-1
3
winasityvaoba
saqarTvelos folkloris saxelmwifo centris arqivSi aR-
moCnda 1937 wels xevSi Cawerili sakmaod mravalferovani xalxu-
ri sityviereba. Camwerni: maro xuciSvili, griSa marsagiSvili, si-
mon gujaraiZe.
masalis gacnobam da winare publikaciebTan Sedareba-Sejere-
bam, sasiamovno siaxlisa da moulodnelobis gancdasTan erTad,
is trivialuri azric kidev ufro ganavrco da ganamtkica, rao-
den mdidaria da ZiruCinari Cveni uxnieresi xalxuri sibrZnis
`salaro~ da saxizari!..
xevma, sadac dominantia ubadlo iumori da ubodiSo lesul-
sityvaoba (aq serga marsagiSvilis gaxsenebac ki sruliad sakma-
risi iqneboda!), poeturi metyvelebis maxvili niuansebiTac miip-
yro yuradReba. da amaSi udavod wonadia xvedriTi wili axlaxan
ganxorcielebuli keTili saqmisa. vgulisxmobT andria kobaiZis
(`kalmiswvera~) mier gasuli saukunis damdegs adgilobriv mopo-
vebuli moxeuri da mTiuluri leqsebisa da misive originaluri
nawerebis, werilebisa da korespondenciebis krebulis `raRa bev-
ri mogaxsenoT~ gamoqveynebas (amisTvis guliTadi madloba ilia
WavWavaZis kvlevis centrsa da eqvTime TayaiSvilis saxelobis
saqvelmoqmedo fonds).
sayovelTao sulieri gaRaribebisa da Sinagani gaudabnoebis
mzardi saSiSroebis pirobebSi kerZo koleqciebSi, arqivebsa Tu
samuzeumo fondebSi daculi avTenturi folkloruli teqstebis
moZieba da mzis Suqze amozidva im gadaudebel, uaRresad sadRei-
so misiad gvesaxeba, romlis aRsrulebam xeli unda SeaSvelos
garkveulwilad dezorientirebuli momavali Taobebis swor gza-
ze dayenebas.
eris gonebisa da sindisis ganmasaxierebel mewinave mamuliS-
vilTa rCevisa Tu Cagonebis gauTvaliswineblobas araerTgzis
mohyolia savalalo Sedegebi. maTi naazrevi, cxovreba da sazoga-
doebrivi moRvaweoba upirobod iyo mibmuli mSobeli xalxis Se-
moqmedebiT niWs, mis yoveldRiur yofas. sxva rom araferi, qar-
Tvel klasikosTa (ilia WavWavaZe, vaJa-fSavela, al. yazbegi, akaki
wereTeli...) literaturuli memkvidreoba ar iqneboda cxebuli im
`mariliTa madlisaiTa~, rasac maT xalxur pirvelsaTaveebTan um-
Widroesi siaxlove sZens da aniWebs...
Tuki kaci guldasmiT waikiTxavs, aRiqvams da gaacnobierebs
saqarTvelos romelic gnebavT kuTxis zepirsityvier repertuars,
sruliad mkafio warmodgena Seeqmneba zogadad mis buneba-xasiaT-
4
ze, interesTa sferoze, rwmena-warmodgenaTa sistemaze, cxovrebis
Taviseburebebze, wessa da wyobaze.
mematianeTa Tvalsawieris miRma darCenili lokaluri ambebi
da movlenebi, rogorc wesi, meleqseTa da naratorTa fxizeli
yuradRebis arealSi eqceva xolme da Sesaferis ukufenasac pou-
lobs maTi bunebiTi niWisa da mizez-Sedegobrivi kavSirebis rea-
listuri xedvis gansakuTrebuli unaris wyalobiT. empiriuli
samyaros mxatvruli ekvivalentis qmnadobis procesi dResac
grZeldeba. mcire Tu SedarebiT rezonansuli amqveyniuri xdomi-
lebani zepiri sityvis fargalSi xvdeba da misiTve aRibeWdeba.
`ubralo~, usamkaulo xalxuri sityvaa qomagi da Semnaxavi daviw-
yebisTvis ganwiruli araerTi umagaliTo zneobrivi gmirobisa,
sworferTa Soris damyarebuli da caTa sivrceebamde amaRlebu-
li ubiwo urTierTobisa, Sromisa Tu brZolis velze gamoCenili
filfosi da Tavdadebisa.
TviTkmar faseulobaTa momcveli moxeuri zepirsityvierebis
saotian samyaroSi (sadac xevsuruli, TuSuri, fSauri Tu mTiu-
lur-gudamayruli warmomavlobis ramdenime `gamoxeurebuli~ teq-
stic gvxvdeba) Sebijebam Cvensave TavTan dabrunebis, genetikur
ZirebTan miaxlebis, droebiT dakarguli samSoblos (`midiode da
ambobde: es ar aris saqarTvelo!~ - galaktioni) kvlav povnisa da
myar saarsebo sayrdenTa moxelTebis eniT gamouTqmel gancdasTa-
nac SeiZleba gaziaros. Ziraqi kilokavuri ubnobisa da Seucvle-
li intonaciis siRrmiseul SreebSi is utyuari kodi Zevs, Sens
mkveTr TavisTavadobas, individualobasa da Seuval suverenulo-
bas rom gansazRvravs da ganapirobebs... amitomac aris sagangebo
mofrTxilebis Rirsi yoveli ZirZveli qarTuli sityva; yoveli
fxiani fraza da, arcTu iSviaTad, msoflio sevdis damtevi yove-
li WeSmaritad xalxuri leqsi.
xevur poeziaSi saTqmelis kamerul tonalobas, xSir Sem-
TxvevaSi, bunebrivad enacvleba zogadsakacobrio masStabis iseTi
STambeWdavi filosofiuri wiaRsvlebi, romelTa sawyisi qarTu-
li msoflgancdis Zalze Soreul meridianebzea saugulvebeli
da saZebari.
xalxuri leqsi da gadmocema, andaza da sayofiero ambavi,
aforizmi da `erobaSi~ naTqvami `euli~ sityva iunjebs da irek-
lavs moxeveTa sadagi yofa-cxovrebidan am bolo xanebSi gamqral
bevr eTnografiul realias. meurneobis martivi formebisa Tu
tradiciuli dargebis moSlas kvalSi udgas maTi atributikis am-
saxveli leqsikuri erTeulebis TandaTanobiTi `gapasiureba~ da
gadaviwyeba... vikiTxoT, xevis mosaxleobis ra nawilma icis dRes
5
mniSvneloba mecxvareobasTan asocirebuli iseTi cnebebisa, ro-
goricaa: `Cobani~ da `sarqali~, `mcnobi~ da `namgala~, `SiSaqi~
da `farexi~, `qeCi~ da `tagani~, `baki~ da `nawidari~, `koxuji~ da
`boxoxi~... Znelia zusti statistikis dasaxeleba, Tumca SeiZleba
iTqvas, rom, samwuxarod, erTob cotam! civilizacias ewireba uni-
kaluri eTnokultura; teqnikuri progresi da globalizaciis Se-
unelebeli procesi avis momaswavebel aCrdilad warmosdgomia
Tavze mcirericxovani erebisa da xnovani eTnosebis momavals.
qveynis calkeuli kuTxeebis istoriuli ganviTarebis konkretu-
li etapebi da peripetiebi JamTa siavis nariyad da namusrevad da-
leqila wrfel xalxur leqssa da marTal narativSi.
im epoqaSi, roca aq, am krebulSi warmodgenili zepirsityvie-
reba grovdeboda da ikribeboda, xevis soflebSi, mis sauflo dRe-
ebsa da samxTo-qorwilebSi, erTi sityviT, kuTxis cocxal yofaSi,
jer kidev ismoda `smuri~ da `jvaruli~, `dideba~ da `gergetula~;
mTeli Tavisi idumali SnoTi da SinaarsiT tardeboda marianoba
da RvTismSobloba, didqadoba da mamawmindoba, petrepavloba da
kvireZloba, ivanoba da aTengenoba, barbaroba da Tevdoroba, boj-
loginoba da xedeniSoba (sadac, erTi andrezis Tanaxmad, Rvino
wvimda da TeTri puri Tovda)... gergetis wminda samebis, wveris
sparsangelozis, kvireRvTisSvilis, daryis wminda givargis, yanana-
zis, xeTanisa da Ralanguris kari da kalTebi mlocvels ver itev-
da; ikvloda sami wlis `dasuldgmulebuli~ xarebi da siamayiT
xsendeboda naTelfenili saxelebi `mTaSi ganTqmuli mefanduris~
Rinja xulelisa, `Ãmiani da zariani~ bibo yazbegisa, lekebTan me-
omari iase xeTagurisa, uwevrad nebismier sufraze misvlis ufle-
bis mqone amoan avsajaniSvilisa, Rurma bazalisa, qosleli Rurbe-
la ficxelaurisa, gulmagari beso yamaraulisa, sanadiroSi vef-
xvis momklavi elguja sabaurisa... es is wlebia, roca al. yazbegs
da petre umikaSvils ukve aRebuli da daJamkrebuli aqvT didi na-
wili xevis sulieri mosavlisa; roca akaki SaniZe (misi uebro in-
formatori gaxldaT zemonaxsenebi andria kobaiZe) rudunebiT uy-
ris Tavs dialeqtur leqsikasa da xalxSi gabneul folklorul
margalitebs; roca sergi makalaTia mTian kuTxeTa istoriul-eT-
nografiuli da sarwmunoebrivi yofis amsaxvel monografiebs aq-
veynebs; roca `samanis Casmis~, damnaSaveTa darisxebis, Temidan
uRirsTa mokveTis, `sagvarmetosa~ da `kveTilis~ wes-Cveulebani
isev sruldeba da dekanoz-xevisberTa avtoritetic saimedodaa da-
culi desakralizaciis safrTxisagan; roca miwuri saxlebis `Sua-
yanas~ iZinebs mTeli jalaboba da, miuxedavad `gonji weltialais~
mier motanili SimSilisa da qesetobisa, Tavisuflebisaken mim-
6
swrafi mTielTa daumarcxebeli suli sajixveebis simaRleebSi
Casaxul sefe-simRerebs RiRinebs...
xolo am leqs-simRerebis, zRaprebis, Selocvebisa Tu epiku-
ri Zeglebis umetesoba maSin iqmneboda, roca moxeve qalTa da ma-
makacTa sakuTar saxelebSic ki poeturi naperwkali Rvioda: nene
da maxia, galega da uZila, neRo da kaWua, baia da qoTia, abria
da baCua, suRuta da SaSvia, Waria da sabrala... da Cndeba rito-
rikuli kiTxvebi: sad ganimqra da gauCinarda es ucnaurad madli-
ani saxelebi? rodis aiyara da romel qveyanaSi gadabargda am
adamianebiT dasaxlebuli `gvarZriali~ moxeuri soflebi?..
wera-kiTxvis mciredmcodneobas (zogjer saerTodac arcod-
nas) xeli ar SeuSlia moxeve meleqseebisTvis, sanimuSo sicxadiT
da siwrfelis maRali xarisxiT gadmoecaT TavianT naTqvam-naama-
garSi piradi Tu saTemo satkivar-sawuxari. soflis sasiqadulo
Svilebi sakadrisad SeeqoT, xolo mxdlur saqcielSi mxilebul
arsaiTTa da gvar-manakidvaris momyivneTaTvis fizikur sasjelze
bevrad mware sityvieri ganaCeni gamoetanaT; eTqvaT is, rac maTi
kacuri mrwamsis qvakuTxedsa da Tavkidurs Seadgenda: `kargs kac-
Tan Cxubi Sjobia gonjasTan qeifobasa~.
Tavisi Zveli da xarizmatuli gvaris (`RuduSaurTa davlaTi
RmerTisgan naboZaria~, - naTqvamia xalxur leqsSi) memkvidreobi-
Ti xazis gaumrudeblad gamgrZelebelia avtoritetuli snoeli
mesityve gugua RuduSauri (TadileTi), visi mokle biografiuli
monacemebis CaniSvnasa da dRevandelobisTvis Semonaxvas stefan-
wmindis mxareTmcodneobis muzeumis maSindel direqtors stefane
alibegaSvils unda vumadlodeT.
`viqnebi oTxmocdaaTi wlisa. mamaCems erqva iordanai. adre
gedemecvalnes ded-mamani. patara davrCi oblad. Cemi cxovreba
sul cxoTa karze Camovgale mojamagivrobaSi. TxuTmeti weliwa-
di gudamayarSi videg mwyemsad. ocdaaTi weli vmuSaobdi saqar-
Tvelos samxedro gzaze Tviur muSad (1897 wlidan 1927 wlamdis).
skolaSi ar vyofilvar. arc anbani vici. cxorCi deveyudebodi
joxze da vTxzavdi leqsebs, Tu raime SesaniSnavi ambavi moxdebo-
da: sisxlis aRebaze, laSqar-mdevrobaze, vaJkacobaze, namusianoba-
ze, cxor-mecxoreobaze, Sroma-garjaze, kargis ymebis sikvdilze,
qalis motacebaze, purmarilian xalxze, yaCaRobaze, nadir-monadi-
reebze da sxva. vigonebdi Sairebs - saxumaro leqsebs. axalgaz-
rdobisas bevr leqsebs vTxzavdi. Cemi leqsebi mTelma xalxma
icoda. roca didi saqme raime moxdeboda, yvela meleqseebi me me-
lodes leqsis Tqmasa - Tu me ar viqnebodi TemCi, maSi ityodes
iseni, Tu arada me unda meTqo.~
7
gugua RuduSauris ZnelbediTi cxovrebis zigzagovani gza
da SemoqmedebiTi Sromis specifika tipobrivia sxva mTieli me-
leqseebisTvisac. maTi absoluturi umravlesoba xom ukidures
upovrobasa da materialur siviwroveSi aTen-aRamebda. skolasa
da ganaTlebaze xeli ar, anda naklebad miuwvdebodaT da Tavian-
Ti tkbil-mware samzeos saukeTeso wlebs uSeRavaTo jafa-ja-
jansa da oflis RvraSi `glidnen~...
jerjerobiT ucnobia, vin RvTisnierma adamianma miitana da
Caabara saqarTvelos xalxuri Semoqmedebis respublikur saxls
(adre ase erqva, dRevandeli folkloris saxelmwifo centri misi
samarTalmemkvidrea) 1937 wlis moxeuri xalxuri sityvierebis Ca-
nawerebi.
rogorc raodenobrivi, ise SemecnebiT-Rirebulebrivi Tval-
sazrisiT umjobesi da upiratesia maro xuciSvilis koleqcia. moi-
cavs eqvsasamde Tabaxis furcels. Sesabamisad, vrceli da warmo-
madgenlobiTia mis mTqmel-informatorTa siac (sityva `siam~ moi-
tana da barem esec vTqvaT: XIX saukunis meore naxevarSi xevSi uc-
xovria sia gigaurs, romelic p. umikaSvilis `xalxuri sityviere-
bis~ SeniSvnebSi simon Saduris mTqmelad ixsenieba)... bevr maTgans,
rogorc Camweri miuTiTebs, SeuZlia mxolod qarTulad saubari
da `uvlia Crdilo kavkasiaSi~. ramdenime TbilisSic yofila...
sasurvel movaleobad vTvliT mkiTxvels warvudginoT im moxe-
veebisa da erTi juTeli xevsuri qalis vinaoba, visganac maro xu-
ciSvili 1937 wels folklorul teqstebs ismenda, iwerda da TiTo-
euli maTganis asaksac iqve uTiTebda. esenia: seba Cqareuli - 93; la-
zo wiklauri - 32; givargi RuduSauri - 85; estate RuduSauri - 85;
vana gelaZe - 60; giorgi Tamasxanovi - 65; Tamara sujaSvili - 95; ma-
ro arabuli - 11; gugua RuduSauri - 80; taso Cqareuli - 50; pavle
xuciSvili - 27; bibo firaniSvili - 60; nato wiklauri - 50; ilia
xuciSvili - 29; ioseb xuciSvili - 70; maro xuciSvili - 16.
xolo griSa marsagiSvilisa da simon gujaraiZis erToblivi
koleqciis saxiT daculi zepirsityvieri nimuSebis mTqmelebad
rostom marsagiSvili, gugua RuduSauri, kote marsagiSvili, vasi-
ko avsajaniSvili da sese marsagiSvili gvevlinebian.
am masalis mopovebis TariRadac 1937 welia miTiTebuli. ko-
leqcias darTuli aqvs giorgi leoniZis xelnaweri recenzia, sa-
dac vkiTxulobT:
`moxeuri xalxuri poeziis nimuSebi, - ricxviT 66, Cawerili
griSa malsagiSvilis da simon gujaraiZis mier xevSi, - usaTuod
did Rirebulebas warmoadgens.
8
umravlesoba Caweril leqsebisa, 75% sruliad ucnobia, xo-
lo cnobili leqsebic saintereso variantebs warmoadgens, ro-
gorc: `solomon brZeni da kunZuleli~, `xalxuri amirani~ da sxv.
rac Seexeba mxatvrul Rirebulebas, igi didia.... Caweril
leqsebSi aris Sedevrebi.
da bolos: xevis poezia ara Tu Seswavlilia, aramed Cauwere-
lia. al. yazbegis mcire Canawerebis, a. kobaiZis (kalmiswvera) da
zog sxvaTa mier gamoqveynebul (gazeT `iveriaSi~) masalebis gar-
da, - araferia gamoqveynebuli. am mxriv malsagiSvilis da guja-
raiZis Cawerili masalebi ramodenimed am nakls aneleben.
Cemis azriT, xsenebul amxanagebs kidev unda daevaloT am
saqmis gagrZeleba, xolo am Jamad muSaobaSi wasaxaliseblad mie-
ceT maT honorari xuTasi maneTi (500m.).
g. leoniZe
P.S. aq warmodgenil xalxur masalebSi aris mwerlis sandro
yazbegis ori leqsic~.
.............................
xelnawerebze muSaobisas, aSkara Secdomebis SemCnevis Sem-
TxvevaSic ki, maqsimalurad vikavebdiT Tavs teqstologiuri Care-
visagan. erTaderTi, rac teqstebis kiTxvisa da aRqmis gaiolebis
ganzraxviT gavakeTeT, esaa xmovnisa da Tanxmovnis Sualeduri
bgeris Secla kbilbagismieri v TanxmovniT (qeyana - qveyana;
efxi - efxvi; Zrad - Zvirad...)
amgvari `TviTneboba~, Tuki gaviTvaliswinebT moxeuri dia-
leqtis bgeriTi sistemis sirTules, did codvad ar unda CagveT-
valos.
saWirod CavTvaleT, krebulSi Segvetana ramdenime popula-
ruli xalxuri leqsisa Tu Selocvis variantuli saxesxvaobani...
`moxeveTa xalxuri poezia jer kidev xeluxlebelia~, - gu-
listkiviliT werda sergi makalaTia.
igive satkivari awuxebda da SemkrebTa waxalisebas cdilob-
da giorgi leoniZe...
dResdReobiT mdgomareoba ukeTesia, Tumca moxeuri xalxuri
sityvierebis metnaklebad srulyofili, soliduri gamocema mainc
momavlis saqmea.
amiran arabuli
eTer TaTaraiZe
9
Semkrebi
maro (mariam) xuciSvili
daibada yazbegis raionis sofel
gergetSi, 1910 wlis aprilSi. deda
mcirewlovans gardaecvala da mamamisi
ivane meored daqorwinda. ase rom maro
da misi da-Zma dedinacvlis xelSi gai-
zardnen.
skolaSi ar uvlia. oci wlis iyo,
roca wera-kiTxva damoukideblad is-
wavla. xarbad daewafa wignebs. zepi-
rad icoda `vefxistyaosani~. daamTavra
Tbilisis `muSfaki~. gaanawiles wyneT-
Si, magram mZime ojaxuri pirobebis ga-
mo samuSaos dawyeba ver SeZlo.
iyo Tamami da TavdRiani.
bavSvobidanve gansakuTrebuli
siyvaruli hqonda xalxuri Semoqmedebisa, ramac, mere da mere, mis
mier moxeuri zepirsityvierebis SekrebaSi hpova praqtikuli gamo-
xatuleba (mogvianebiT maros saqmianoba gaagrZela misma Zmis-
Svilma gulnaz xuciSvilma).
damoukidebeli ojaxi ar Seuqmnia. cxovrobda ZmasTan, iason
xuciSvilTan da zrunavda ZmisSvilebis aRzrda-ganaTlebaze.
naadrevad daavadda - aRmoaCnda simsivne da operacia uSede-
go gamodga.
gardaicvala 1957 wels.
dakrZalulia xevSi, gergetis Zvel sasaflaoze.
P.S. maro xuciSvilis poeturi niWi da mxatvruli gemovneba
kargad Cans mis avtobiografiul leqsSi, romelsac aqve gTava-
zobT:
Cemi cxovreba vamsgavse
vaJais yurSa ZaRlsao,
numc gavCenilvar bedkruli,
cani meqceva Tavsao.
10
sakiris cecxli medeba,
alebi swvdeba casao.
RmerTsa da xatsa SevCivi,
aRarc is iRebs xmasao.
mkvdarsac ki zurgi maqcies,
ar mRebuloben dasao.
dedam gamwira mSobelma,
ar modis gulisxmasao.
ro momikiTxos Sobili,
ar fiqrobs imis cdasao,
ahu, muxTlebi hyolixarT,
tyvilad gabezrebT Tavsao...
ormocdaeqvsi wlisa var,
sul mware dReni vgaleo,
gaCeniT dRemde, msmenelo,
cxare cremlebi vRvareo.
ramdeni Tasi Sxam-gesliT
savsebi gamovcaleo.
sisxliT da xorciT daclilma
Zvlebs tyavi davifareo.
sikeTe vTese mamulSi,
farcxva ar davizareo,
RvarZli movimke bedkrulma,
sarCo ver moviyvaneo.
11
le q s e b i
Siola RuduSauri
Siola RuduSauri
efxvia sali kldisao,
cxor-Zroxa moÃevebisa
farobli miudisao.
Ãma Sors gavarda, gaiTqo,
aCxots batonad zisao,
gudamayars sdebs begaras,
mTiuleTs gadadisao...
rom iciT, qvenamTazeda
cxor-mecxore dgas bevria,
amagilalavT qeCebsa,
ambov ro iciT Cemia.
Tqven gaamzadeT tablai,
sifro gaSaleT Wrelia,
me maSin momilodineT,
roca amovlen mzenia...
mimarTebs jalabaursa
begara SarSandelia.
iqiT masulma mTrexelsac
unda vadino mtveria,
unda davamba bagaze
lurja, mTrexelis cxenia.
Siolas etyvis diaci:
erT saqmes getyvi Wkviansa,
ar dascaldeba vaSkacsa,
diacs uyuras Tmiansa.
wuxelis vnaxe sizmari:
iyo Tenebis xania,
saxlis win visme meegda
guls nasirali mkvdaria.
ver vican sisxlCi gasvrili,
cxoT miTxres, Seni qmaria...
Siolai etyvis diacsa:
rada xar Wkoze mcdaria,
jer ar gauzdav dedasa
12
Siolais meomaria...
swored am drosa mTrexeli
lurjas hkmazavda dilasa.
sivans hyav siZe mTrexelsa
wasvla uCqaris disasa.
tanT iaraRsa aisxams
sanatrels vaSkacisasa,
dajdeba, CamaTamaSobs
lurjai yoris wylisasa.
Saxedavs salsa kldeebsa,
jiÃvebsa Wioxisasa,
bevrjel ki gamagiareT,
oÃrebo, simagrisasa.
bevr Svild dagkariT, isari,
jiÃvebo, sali kldisasa...
Camova snois Walaze,
wiTlai TamaSobs gzazeda,
cxeni niavqars miugavs,
abjar SaSvenis tanzeda.
maSin dafiqrda mTrexeli:
saqme mimiva cdazeda,
an movxklav anu eg mamklavs,
dadgeba daswrobazeda,
ram Samamyara wyeuli
am Ãevsa, sworsa gzazeda.
wiTlam mTrexelis lurjasa
mkerdi miadva mkerdzeda,
daswia cxensa mTrexelma,
dadga marjvena mÃarzeda.
_ Ãel magimarTas, Siolav,
ganTqmulo qveyanazeda!
_ Senc gagimarjos, mTrexelo! -
amaTqo gulis javrzeda.
_ mSvidobiT iyav, Siolav,
wasvla meCqaris gzazeda!
_ Sen veRar waxol sivanCi,
me Camabare cxenia,
nu maxÃdi kmazulobasa,
arafers axla Ãelia.
Svildic aq mame, mTrexelo,
mÃars nakidebi, Wrelia,
13
isarni yiawiTelni,
zed esxas orbis frTenia.
- ver magcem, RuduSauro,
rac ginda gamiwyeria,
ginda dedmama mixsene,
ginda rac ginda qenia!
Svild Tavad unda mTrexelsa
adgils dgas napirisasa.
Svilds maswevs boZaliansa,
mTrexeli daswevs isarsa,
Sors mide, RuduSauro,
ar migakera qviSasa!
ar misca gzani mTrexelsa,
sikerpes daxe ymisasa,
guls daxkra, beWebs gaRvarda,
gmiri deeca miwasa.
- aba, rad maxkvdi, Siolav,
emagisTana mÃedari...
gverdsa daujda Siolas,
tiris, ar aris mkvexari,
Tav maxkal siamayiTa,
me ar medeba dRes vali...
snovlebi da snos cixe
14
***
am zamTar, RuduSauro,
Skams ije erisTvisasa,
axla ra dagmarTebia, -
msaxursa Rgvixar cxvisasa.
ar gautie mTrexeli
snos mimavali disasa,
jer jorsa gemeekide,
ziarsa gudanisasa.
merme Svilds gemeekide,
mÃars nadebs, TeTri rqisasa,
Svild Tavad unda mTrexelsa
napiris adgilisasa.
gamaubrunda, guls daxkra
batonsa aCxotisasa.
mandiT rom gamabrundeba,
elvasa Rgvanda cisasa.
mazdeven RuduSaurni.
risxvasa Rgvanan xTisasa.
maudga yovlawmindasa,
Sigan dedasa xTisasa,
karni ar daxvdes Riani...
nagebsa dedoflisasa.
aw axalcixes mivida
qerbeRelais Zisasa.
- Samaval, ar Samamitev,
suls ar daixsni Zmisasa?
- kariT ki nu geSinian,
sarkmliT umTxile isarsa.
Tqveni Wirime, mamulno,
nawnavs nu mamWriT Tmisasa.
qalm karni ar daaneba,
sarkmliT daukrven isarsa.
amboben Camaqcevasa
axalcixuri kldisasa,
Sig Catanebas amboben
qerbeRelais Zisasa,
ver Sainaxa stumari,
va dedas cudaisasa!
15
leqsi CainieT daTaze
snovlebs xqonia Ãorwili,
magra ikonven pirsao,
daTai mejoged daudga,
madli swyalobdes xTisao.
jer Tavis mosaxelea,
mamre am Cvenis mÃrisao,
erT saRamoze dawvima,
napiri maswyda cisao.
wamaixura Sineli,
daRonebuli zisao,
meore dila gaTenda,
Suqi Camadga mzisao.
jogs Toli miavl-maavla,
rac wesi iyo misao,
Svidi cxen-kvicni daaklda,
TavisviT sawylebisao.
daiRupeba gaxai,
gaxyidis Tavis wilsao,
gardaikida Tofai,
pirs ali amazdisao.
Ãdeze moulis winasa,
SiSi ara aqv mtrisao,
Savanais qviSas Camodis,
rogorc arwivi cisao.
Camovida Savanasa,
sofels ar maRgvris Zilsao,
mamasaxliss wamaagdebs,
pirCigaT cecxlebs xyrisao.
wadi, mareke cxenebi,
Toro SagaWmev Wirsao,
wava, moureks cxenebsa,
Wiri Saxyara Tavsao.
snoCi cxenebs afaseben,
Cemi amdeni Rirsao,
daiRupeba daTai,
gaxyidis Tavis wilsao.
swored am laparakCia
daTai Camodis Ãdesao:
nu geSinianT, snovlebo,
16
javri viyare mtrisao.
deda ar gazdis egeTsa
daTaisTana Svilsao,
magisTanais gazda Rirs,
woveba tkbilis rZisao.
leqso, nu deekargebi
samukaiSviliSvilsao,
samukeT mÃarkuziani
nu gegonebaT cxvisao.
Ãevs vinRac ivasebai
Ãevs vinRac ivasebai
bubunebs, rogorc Ãaria,
ar iareba dablobze,
mTis wverze daqna gzania.
ÃemsureTs gedeeCvia,
Zroxa-cxors misca ziani,
ÃelTavqve Camamdinarsa
qalam Saaswro Toli,
qalam gadagda Ciqila,
arxots Cayara Ãmani,
arxotsa msxdomTa biWebsa
muÃlCi Saudga qari.
mdevars daRmetda ymawvili,
Tavad im qalais qmari,
xkiTxavda ivasebai:
- ymawvilo, visi xari?
- ras mkiTxav, ivasebao,
dambruni aRar vari.
ÃeliT ro wamagivida,
me var im qalais qmari.
egre dakuwes erTurTi,
rogorc Wekara mxali,
sawyali ivasebai
gzis Zir Samawva mkvdari.
17
ubares qiStis Svilebma
ubares qiStis Svilebma:
berav, davgvexsen, xTis madlsa,
Tunda begaras davidebT,
Tund yalans qal-vaJisasa.
Turme moÃevis qali gautacebia qiStebsa da im qals xyvania
erTi saxelgaTqmuli biZai, romensac berai xqvinebia. daxyvalia
berai mdevarCi da sul kankali dauwyia qiStebsa. dauwyia xvewna
da uTqmia, ro gind begarai dagodev da Tunda yalanio. iukadrisa
berama da Sautia:
ras ubnobT, ZaRlo qiStebo,
Surs vsZebni biZaSvilTasa,
Saikmazeba Tof-ÃmalCi
ToliT mazomavs niSansa.
yoris WiuxCi berai
muÃliT mixkolavs qviSasa,
xogais mindic Camasdevs,
CamaawiTebs qviSasa.
dRes Suri unda iZias,
vai, dedas vaSkacisasa,
unda CauÃdes qiStebsa,
nefes xkras cixeCigaTa,
balRs Tavi unda waxparsas
sarkmelCi amasvlisasa...
karkuCas baRaTerai
karkuCas baRaTerai
gamaimarTa diliTa,
dedam daucxo sagZari, -
Svilo, mSvidobis gzazeda.
qoTanis begi savsea
im urjulvebis jariTa.
zogni SWra, zogni daÃoca,
zogni gauSo WiriTa,
18
ranic gauSo WiriTa,
sisxls amaxyrian piriTa....
gadauCinda dedasa
gacinebulis piriTa,
gadauWira qoCori,
gadapoxili tviniTa.
aras imCnevda vaSkaci,
sisxls igubebda piriTa.
dedai uxvevda Wrilobas,
kvnesa amaxÃda guliTa.
leqsi karkuCels gigolaze
ludi duRs pirimzeCiga,
qobebs gadmazdis pirsao,
sul airia Rurbeli,
nisli deeca Zirsao.
Sorad gaxquxda saxeli,
qeba mag kai ymisao,
mudam Sori-Sor gadadis
qebani kargis ymisao.
gigolisTanas vaSkacsa
deda ver gazdis Svilsao,
tetikam wigni miswera,
makiTxuloba Zmisao.
Sasaxvewari ewera -
nu gamixarebT mtersao,
me vnaxe Zmao, gigoli,
adgili SaveTisao.
didxan nu daigvianeb,
Suri iZie mtrisao.
maSi wamadga gigoli,
bedi axsena xTisai.
Zrial Cqarobda gigoli, -
gadavla minda mTisao.
Caico qalban-paWiWni,
bandulni furberwisao.
19
axos mTa gadaiara,
Suqia pirimzisao.
pirimzis niSTan gaxeda,
xoxori maismisao,
napirze idga mxvewari,
xalxia yvelai mÃrisao,
xalxma Saxeda gogolis,
ra efxvi Cadis Zirsao.
iq sadme daxvdes Ãemsurni,
xkiTxes ambovi gzisao:
- saiT mizdixar, Zmobilo,
wovanT TuSebis mÃrisao,
mgonia, ginda is kaci,
mamklavi Senis Zmisao.
Tu xfiqrobT Sarigebasa,
tetikai Zvirad Rirsao.
tetikais magonebaze
gigolis sisxli duRsao.
mosisxle gvarebis Serigeba moklulis saflavze
wyaloba ro Camovida
zecidan maRla xTisao,
dajda, darigda mxvewari,
xalxia mileTisao.
20
jarze sam Saxvda gigolis,
romenis javric SWirsao,
- aba, Se cicav, Ãemsuro,
mze gibneldeba cisao.
SaSinebulma mosisxlem
feri daidva mglisao,
Ãemsurma fari ifara,
fxa naxa Tavis Ãmlisao.
uwin daaswro gigolim
marjvniTke, beWis pirsao,
gadatrialda Savbneli,
SaSviviT aRebs pirsao.
wamaiwia Ãemsurma,
deeca isriv Zirsao,
lomiviT idga gigoli,
malodini aqv mtrisao.
kalTaT wakecas apirobs
eg efxvi sali kldisao,
saxelimc nu deeleva
luxums, Coxelis Svilsao.
gogiam cxeni aTxova,
romenic magra rbisao,
iorRas icis gaqceva
muÃli aqv niavqrisao.
Saje, gigoliv, iare,
mdevari magdevs mtrisao.
mardad Safrinda gigoli,
rogorc jerani tyisao.
Tofi da Ãmali uÃdeba,
angelozia cisao.
Tan gaxyva wminda givargi,
Ãmali ras uzams mtrisao.
qvenamTa gadairbola,
koli maxyveba mglisao,
numc megeweva zuzuniT
tyvia gasrolil mtrisao,
dedisa ZuZu Segergas,
afTaro velebisao.
soflad karkuCas Camova
saRamos Jamis pirsao.
gemeegebnes bebrebi,
21
swor-amxanagnic misao,
suyelai moulocavda,
qebas etyvian pirsao,
Temsac aWmie, saxeli,
suli gicxonda mkvdrisao.
leqsi cickaze
RmerTo, nu miscem davlaTsa
ladikavkavCi mtersao,
nurc miscem gamarjvebasa,
nurc moumarTav Ãelsao,
cickai RmerTma gvidRegrZelas,
sul asaxelebs Temsao.
cickai yofila Turme cdoveli dediserTai, vaSkacobiT gan-
Tqmuli da imas xyorebia yazbegeli qali.
erTxal cickam uTxra Turme Tavis dedasa, ro sTvelia da
nadiri msuqani iqnebao, wavali da saÃorcialos rasme movitano.
gadaikida Tavisi sanadiro Tofi da wavida. roca qeds gadascda,
Tofi iqve damala da wavida stefanwmindasa Tavis SayorebulTa-
na.
Tavis sayoreli qali unaxia kaloze, ZnebCi. iq damsxdaran
da dauwyiaT laparaki Tavis momavalze. am dros stefanwmindas
Turme cxovrobda vaWari somexi fasiai. imasac Turme Zrial
uyors is qalai. qals ki cickai uyors Turme.
qal-balRT laparakisaTvi miugdia yuri im vaWarsa da StraS-
nikebi ki daucia Tavsa. Saukria cickai da sul wverebi uglejia
imisaTvi da isri gauSvia.
cickas maSivne dauqadnia, ro ar SagarCeno.
is iyo da isa, saxls aRar gaxkarebia.
erTxal fasiai Zaugisake wavida da naTlimcemlis niSTan
daxvda cickai.
kobiT wamova fasia,
javri ara aqv mtrisao,
22
naTlimcemelTan Camova,
iq mouCqarebs cxensao.
- saiT mazdixar, fasiav,
saiT maiqnev Ãelsao.
SarSa ro valeb dammarTe,
unda gavswordeT dResao.
maSi me gexvewebodi,
Sakruls rom mglejdi wversao,
amaiRe Seni Ãmali.
biWoba gamoCndesao,
- ras ambob, Zmao cickao,
Senis ded-mamis mzesao.
duqan-bazarsac gaCuqeb
Ãels gamagimbav cxensao...
ai Sena-Tqo, somexo,
ras guli gagtexiao,
erTi mouso fasiam,
mCxilic ver maaWrisao.
mamre cickamac usarTa
sisxlma Saasxa kldesao.
- nu geSinian, fasiav,
me ar SagaWmev mglebsao.
yaraulebs dagiyeneb
samsave gveleTlebsao,
jalabTac Sagityobineb, -
nuRar ijavrebT bevrsao.
wiTelis RviniT damTroli
aRaras fiqrobs Tqvensao.
fulsac karga Saginaxav,
ar davakleb kapek-groSsa...
ama leqsisa maTqomi
Suas ZaugCi zisao,
diliT Cavalis bazarCi,
dajdeba, jeStebs xrisao.
23
cdovlebis eroba
leqsi vaniaze
adre gasetyo mamuli,
TavTavi dasca Zirsao,
Sorad wavida ambovi
qeba maT kargi ymisao.
vanias TavCi dogikres,
xucianT qaliSvilsao,
SogityobineT maqsimas,
Siraqis yelCi zisao.
Sin kikosa da gabosa
daRupva Tavis Zmisao,
mexisgniTa var makluli,
kacisgniT ara mWirs rao.
nu damiCegriT oblebsa,
wili mieciT cxvrisao,
wamalaT qalsac uTxariT,
suli iwamas mkvdrisao.
24
qristes maCveneba
erTs Sairs me magaxseneb,
minam gvian gaTavdeba,
erTi oqros qamriani
abrams karze miadgeba.
- abramo, puri maWmie,
SimSiliT ar mevaleba.
- me purs raisTviRa gaWmev,
Seni rai memadleba.
gayide oqros qamari,
sadils kidav magirCeba.
- abramo, sadilisaTvi
qamari ar memeteba.
qriste Sajda jorikaze,
gorgurians Saudgeba,
Sors iqneba Tu marjvesa,
qriste malve daRmarjvdeba.
qriste mivida abramis wyemsTana mTaCi da uTxra:
Sen xTis kaco, xTis stumaro,
Sen eg rogor gekadreba,
abramisgan maqv ulufa,
dReCi mamdis sami puri.
daje da is mivirToT,
raic xTisga megvecema,
mawvelo, puri ar minda,
cxori bevri geyvaleba.
es cxori Cemi ar aris,
xTis simtyune ar iqneba,
mawvelo, aTass sulCiga
erTi Senic ereveba.
erTi marTla urevia,
xTis simtyune ar iqneba,
wels samis wlis berwi aris,
dasaklavad menaneba.
maiyvane da movwvelaT
Tan asi kravi maxyveba,
maiyvanes da mawveles,
Tan asi kravi maxyveba.
25
sami qobi maiwvela,
meoTxes Tavs gadascdeba,
stumari xyav maspinZelsa,
sami puri Zirsve rCeba.
fanSetis cixe
maswvelo eg erTi cxori,
aTass suladamc geqceva,
eg Seni tanisamosi,
oqros farCadamc geqceva.
eg Seni Txilis Coxmaxi
culisa tradamc geqceva,
26
sadac mindorze dascemde,
mwone mindorimc iqceva.
amova alvis xeebi,
cxori griloze dawveba,
sadac ro wyali magwyurdes,
iq wyaro amagiCndeba.
cxoric somdes da wyemsica,
is wyali ar giSreboda,
eg Seni Savi cxorani
TeTradamc gedegeqceva.
daloca wyemsi qriste RmerTma da wavida. movida abrami da
veRar scnobs cxensa da kacsa, veRarc Tavis cxorsa.
abram mawvels ekiTxeba:
Cemi cxori ar mecnoba.
- ai, abram, Seni cxori,
xTis simtyune ar iqneba.
- es cxori Cemi ar aris,
Cemi cxori mec mecnoba,
Savi cxori, Savi wyemsi,
Savi ZaRli eyvaleba.
amauRa, Wde aCvena,
abram maSi daJjerdeba.
27
leqsi mecxoreebze
daiZra didi sulTani,
Wari da belaqanio,
win udgas ali beladi,
TeTri droSais tario.
dagzavnes yaraulebi -
CaTmas CogivleT Tolio,
CaTmaCi Camamdgariyo
Tormeti fara cxorio.
gasuqdi, naSiSaqvaro,
didi aiRe dolio,
sawylebsa wovaT wyemsebsa
sawyinos etyvis mÃario.
ujavrdebian wyemsebsa,
oÃrebo, gaxkariT Cqamia,
arc Cven moggoreT saoci,
arc Tqven getkivnaT Tavia.
Saiqna SuaRamis dro,
mirgvliv dabnelda cania,
orpirad gadmaiSala
Wari da belaqania,
givargim uTxra gigasa:
- Zmao, garekes cxoria, gadaufrinda gigai,
tyviam ar misca xania,
axla givargi gadaxta,
win gaiZRola Ãmalia,
Samaxyva Suas CaTmamdi,
gaanaxevra jaria.
TiTo Saswira wyemsebsa,
abrunebineT cxoria,
Cvens Cvens saqonelze vileviT,
es ra wyemsebis bralia,
wyemsi makvdes cxvris patronTan,
eg ufro samarTalia,
gadaCnda Siraqis yelCi
gigais yelSavi vacia.
givargim daxkra yirmuli,
vacma waxyuda rqania,
sad muuZRvebi, tialo,
28
Cemi gazdili xaria.
yoranma yorans SaSCxavla
maRla Siraqis yelCia:
avdgeT da Tavqve wavideT
nel-nela SavZraT mÃaria,
gigai sadRac mouklav
dgas didi codva-bralia.
usxdanan lekis qalebi,
tirian, rogorc dania,
sada gazrdilxar, vaSkaco,
sada gyav ded-mamania...
ama leqsisa maTqomi
alvanCi TuSis qalia,
guldaCegrili davdivar,
SarSa mamikles qmaria.
saleqso matyli mekuTvnis,
uqmad migdia taria,
feÃiSvelai myav balRebi,
Semeecorca tania.
mamukais leqsi
zaiTiT iwerebian,
efxvi dazezda kldisao,
aravin dagazianasT,
arvin gagxiasT mwkliTao.
saZelezeda SamaÃda
minino kiviliTao,
CrdiloeTisken laminobs,
gavla swadian gzisao.
gadasvla urjuloCiga,
gacnoba zilifxnisao,
Camodis, Camoboinobs
laRi arwivi mTisao.
Tan mazdevs nislis kotori,
Savi Rrublebi zRvisao,
omia balTis WalaCi,
29
Tofis Ãma maismisao.
martos deeca mamukas
jarebi yazaxisao,
nabadi gverdze maigda,
feri daidva mglisao.
mifant-mafanta yazaxni,
rogorc farebi cxvrisao,
xanjals emadrialeba,
guls masasvenad SWrisao,
saiT waua jarebsa,
Tofi SWeqs berdenkisao,
cxra tyvia SWirda mamukas,
efxvi deeca Zirsao.
atirdes qiStis qalebi,
cremliT ibanen pirsao,
saiT maxoli, vaSkaco,
Se mgzavro SaveTisao.
bralia Seni sikvdili,
miwa giSlides pirsao...
maga leqsisa maTqomo
balTas SeSasa SWrisao,
me TiTon vnaxe ambovi,
nu gegonebaT cxrisao.
leqso, nu deekargebi
naTelais SviliSvilsao.
ademi
visa ginaxavT ademi
aRmosavlisa TavCia,
Turme mzec aris, mToreca,
marskvlevebica caCia.
mivdivar sananieblad
wminda ademis baRCia,
bzandeba wminda ademi,
angelozni xyav gverdCia.
Caves CaviTvli xaxilTa
30
CamwkrinebulTa rigCia,
bewvisa Ãidi yofila
SaveTis misavalCia.
bewvis Ãidi gaudvia,
vervin mazomavs TolCia,
alal-marTalni gadian,
binavdebian baRCia.
aramni Turme cvivian,
iRupebian tbaCia.
avi batarZali
genacvaleT, maskvleebo,
mawmendilo cao,
yuri damigdeT, balRebo,
leqsi unda vTqvao.
me ro rZali moviyvane,
RmerTi gamiwyrao,
imis wayvan-mayvanaze
cxenic mamikvdao...
sami sartyeli uyide,
gadavagrixe wnelio,
samiv erTurTze gavamabi,
ver gaumagre welio.
sami boWkai erbo mqonda,
samive oqros ferio,
samive egre SaWama,
Zirze mouso Ãelio.
sami rZali mimiCaqma,
meoTxe dedamTilio,
exla me gedemekida,
Sen damrCi dauzelio.
31
fSavCi vaSkaci kvdeboda
fSavCi vaSkaci kvdeboda,
mze mZimed efareboda,
kargisa ymisa sikvdilze
mTore SavebCi jdeboda.
qor-Savardeni, arwivi
satirlad emzadeboda,
beCavi imisi deda,
Tavze Tma aRar rCeboda.
`moymem Tqva, pirSiSvelama...~
32
sawyali imisi coli
leCaqebs Savad Rebavda,
oÃeri imisi cxeni,
lurjai totebze dgeboda.
fSauri qali da rZali
TmagaSliT atirdeboda.
Sen ar icodi, vaSkaco,
qruvi ar dagidgeboda,
qalai cxos qmars SairTavs,
badali Cagidgeboda.
leqsi mefis drois patimarze
vai, ra gemrielia
karaqi da rZeo,
dasxdebian prokloebi
tials razborzeo.
adegiT, razbonikebo
danaSaulzeo,
rac saqmeebi CaidineT,
gaTxtiT imazeo.
Cauyares borkilebi
rusis kanonzeo,
ganaCeni waukiTxes
sasamarTlozeo.
sikvdili gadauwyvites
cudubralozeo,
imaT dedebi tirian
cixis karebzeo.
naCalniks exvewebian, -
Svili goCveneo,
ara, qalo, ar iqneba,
jer maiTmineo.
xval dasaxrCoblad gaviyvan,
bazarCi naxeo,
naCalniko, rai miTxar,
vai, vaglax meo.
33
leqsi ninaze
gamajejildi, balaxo,
gamafaTvldi, tyeo,
ninai var abdaraSvili
dediserTai meo.
marjeklebi mamivides
da daviniSneo,
ded-mamaTa morCili var,
ver uRalateo.
meore dila gaTenda,
wyaroze waveo,
gajavrebuli sandriai
gzaCi damxvda meo,
ai, Sen gvelis wiwilav,
vize gamcvaleo,
Cemi cxovreba mTlianad
Senze wavageo,
Cemi es axalgazrdoba
Sen magamdomeo...
Tofi Cqare maimarjo, -
gagamwareb meo,
erTi tyvia mamakera
marcxniv ZuZuzeo.
mzem gadaikra pirbade
mzem gadaikra pirbade,
mTorem damWuxa Tolia,
zecas dastiris maskvlevi,
dabla Camodis namia.
mTeli qveyana abuntda,
SaiZra mTa da baria,
germaniai omobda,
Turqma Saxyara jaria.
anglielebsac misweres:
Cven dogiWireT mÃaria,
34
rusis Ãemwifes veomneT,
dRe dauyenaT Savia.
wavarToT adgil-mamuli,
zurgze avaZroT tyavia.
es ro Ãemwifem gaiga,
wels Samairtya Ãmalia,
sul gawydiT, ar daRmorCildeT,
ar SaircxvinaT Tavia.
yvelga Saxyara jarebi,
ara aqv saTolavia.
gagzavna granicebzeda,
yvelga Saukra gzania,
Tof-zarbaznebi grialebs,
daglija mTa da baria.
Tofi SWeqs, Ãmali brialebs,
tyvias ara aqv Cqamia,
bevri vaJai trialebs
cxelis tyviisgan mTvralia.
iZaxis Sawuxebuli:
damalevineT wyalia.
bevrs autirda dedai,
bevrma iglija Tmania,
bevrs coli gauTxovdeba,
bevrma Saikra Tavia,
bevrs sayoreli moukles,
zogma Tqo, araferia.
avTandil gadinadira
avTandil gadinadira
qedi maRali tyiani,
verc makla Ãari, verc furi,
verca iremi rqiani.
naxtomsa Svelsa ferdsa xkra
isari orbis frTiani,
daxkida cxenis kaCxasa
tyavgauÃdeli, rqiani.
35
CamaÃda muxis ZirCiga
cecxli daanTa Zriali,
dajda, daTala Samfurni,
mwodi aaga mcvriani.
salam mwodi Sxitinebda,
lurjas misca saZovari,
lurjam kaci dainaxa
Soris gziTa mamavali.
Saxta cxeni, SaSWiÃvina,
isa kaci maSCan avi.
mejinifes dauZaxa:
lurjai mamgore Cqarada!
cxens koxtad mainavarda,
zed wamaajda mardada,
miwroni gaarbenina,
mindori ufro Cqarada.
uken ixeda, mizdevdes
is urjuloni jarada,
asi xkra da asi makla,
erTi gadurCa Savada.
erTi imasac esrola,
sisxli wavida Rvarada,
Camajda muxis Zirasa,
toti iwoda farada.
es dedaCemsa mimirTviT,
veRar magival Cqarada.
giyorda, TeTri mandili
SaiRebode Savada.
es Cemi qamar-xanjali
mRdels mie sawiravada.
is qali isiTs kacs miec,
me mjobdes Tolad, tanada,
is Cemi cixe-qalaqi
Tan gaatane mziTvada.
36
leqsi mecxoreebze
Se bnelo, yizlaris cixev,
Suqi ar gadgas mzisao,
rotom ar uTxar kikosa,
xucianT qaliSvilsao.
zRvis pirs daRmarTe qox-bina,
win fara gidgas cxvrisao,
sad Rgzavni biZa-ZmiswulTa,
vaSkaco didis Wkvisao.
ver xedav, mizdevs sikvdili
amrevi magaT gzisao,
gamaimarTnes im drosa,
ucxo niavi xqrisao.
miawydes im dids morevsa,
talRam daurCo Zirsao,
daiZra miwa codviTa,
maskvlevi dakrTa cisao.
mzem gadixura pirbade,
Tevzi movarda zRvisao,
Cqar wadi, Sao mercxalo,
Saxyev aragvis pirsao.
soflad uambe karkuCas,
aq raic saqme Wirsao,
gaigeT, marsagianno,
daqceva Tqvenis mTisao?
giambobT kikos ambovsa,
wyroma miuÃda xTisao,
oroli kubo magivaT,
nu gegonebaT cxvisao.
Sig wvanan biZa-Zmiswulni,
nu ityviT uflis Zvirsao,
ewera, zRvaCi Cacvivdes,
kacisgan ara SWirs rao.
im dros mivides gorodCi,
saRamos Jamis pirsao,
maSi miRmarTes moymesa,
vin iyo Cvenis mÃrisao.
daukres duxoi muzika,
samgloviaro mkvdrisao,
madloba uTxra kikoma,
Tavi daxara Zirsao.
37
kaspiispireTisken
leqsi gotoleT sebaze
gamarTes brZola dev-gmirTa,
ityvian sityos misansa,
gaÃurdes omi, laxtiT vscaT,
vin daxkravs magra isarsa.
zaiTiT modis ivaseb,
rom SaRgav maskvlevs cisasa,
rac rom Tavs gadaxÃdeboda,
im Rames Rnaxavs sizmarsa.
salamde viyav, vcdilobdi,
saqmes viRebdi cxvisasa,
dabrunda Calxi ukuRma,
talRas Samaxkravs zRvisasa.
wamove Savbnels Ramesa,
gzaze ver varCev niSansa,
aq damxvda Cemi mwereli,
napirs Camagda kldisasa.
maSin damWirda patroni,
naxvas velodi Zmisasa,
exla mivdivar SaveTsa,
fodroCs aviReb gzisasa.
38
Se SuaRamis maskvleo,
Cadi, uTxari ciskarsa,
Saatyobine Cems Zmebsa,
nu damzardebi xTis madlsa.
jiÃvni TavpirCi icemen,
Zirs Camaxyrian qviSasa,
gotoleT ivasebasa
uTlian kubos ficarsa.
larsiT wamova givargi,
Cqar gamaivlis Ãdis karsa,
maSi gaigebs daTiko
daRupvas Tavis Zmisasa.
TolT cremli gadmazdioda,
naglejs bidarais mTisasa,
atirda qali da rZali,
nawnavs iSlian Tmisasa.
mSvidobiT, Zmao sebao,
erTgulad gviTmob xizansa,
debo, eg Tqveni pasuxi
Cqara wavides gzisasa,
ekuTvnis, xizans vaCuqeb
papa-biZasa xTisasa.
Tqvenc male SamatyobinebT
pasuxs yvelais mÃrisasa,
samoTxis baRis ambovsa,
zar eklesiis Ãmisasa.
rac SagawyineT, SamindeT,
locvas nu maSliT xTisasa.
RmerTma nuRarvis gaRirsasT
CemsviT sibneles mzisasa.
39
leqsi nikalaze
Samovxyev alaznis pirsa,
soflebs gadvavle Tolia,
yvelga gavige ambovi,
saca dgas codva-bralia.
nikalam goderZiSvilma
daketa duqnis karia,
gasweres germaniaCi
yma Suris maZebaria.
pirdapir Stikze mivida,
win gaiZRola Ãmalia,
Caudga, egre CaTiba,
rogorc mTibelma mTania.
mabrunda nasaxelevi,
Samaimokla gzania,
marcxni gadigda nikalam
tarsisxliani Ãmalia.
miarTves masalocavi,
rac gulze Svenis joria,
efxvi xar mTidan masuli,
simagriT spilos Zolia.
maSi gamadga nikalai,
rotas gadavla Tolia,
mesamed kidav wavali,
Tu xTisga meqna Zalia.
gadvida goderZiSvili
feÃmardi, niav-qaria,
orpirad cepze daudga
es germaniais jaria,
ra vaSkacurad daxkivla,
TiTqo daiZra mTania,
maSi dogikres nikalas,
daxvies Tofis alia,
Sin miva maxarobeli,
wmindis givargis joria.
iq darCa Tqveni nikalai,
sadac dgas sisxlis tbania,
Tu naxa colma sizmari,
saTqmelad sityo mkrTalia.
avstriis granicazeda
40
mouklav Cemi qmaria,
me ver gaduyri oblebsa,
CieT gagais qalia.
an rogor gadaviviwya
saxelovani mkvdaria,
cis eraplani movida,
naÃocs gadavla Tolia.
iq naxes goderZiSvili,
ukuRma brunavs qaria.
sad gaizarde, vaSkaco,
sada gyav ded-mamania,
an rogor dasTme samSoblo,
didi yazbegis mTania.
uwmidesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqis ilia II-is mSoblebi:
giorgi SiolaSvili, natalia kobaiZe-SiolaSvili.
41
leqsi ninikoze
Savad Saikra Rurbeli,
setyo movida qvisao,
mas maxyva qari da wvima,
gamagzavnili xTisao.
Sorad wasula niniko,
arvin xyav Tavis mÃrisao,
dagviandeba werili,
gamavla unda zRvisao.
Savad naweri qaRaldi
mazdevda Tergis pirsao,
soflad Tu miva gergetsa,
wmindis samebis Zirsao.
es wigni ninikosia,
nu gegonebaT cxvisao,
samgloviaro sweria,
makiTxuloba Zmisao.
maSi Tqo nikolozama,
wyroma mamsvlia xTisao,
Zmao, niniko, uSenod
cqera ar minda mzisao.
nurc daajangebT Cems celsa,
Tu kidav karga SWrisao,
CaTibe, celo, Castire,
malodini maqv Zmisao.
is veRar memeSveleba,
Sorsaa, granicis pirsao.
wyalaT ro saqme mogiÃda,
setyo dogveca cisao,
gadmogvdioda naSali,
namtvrevi basris qvisao.
mogvikla iagorai,
boZi wvegveqca xisao,
Tavs dastirian sworebi,
ar umtyuneben pirsao.
gverds vxyvandiT amxanagada
awkveT svimanais Svilsao,
xatebis madli gwyalobdesT,
sabzanebeli xTisao.
42
leqsi yazbegianT sandroze
adrev gasetyo mamuli,
TavTavi dasca Zirsao,
maSi bWes berma kacebma,
wyroma mogvsvlia xTisao.
SavatyobinaT bibosa,
bibo yazbegiSvilsao,
Zmiswuli gedegecvala,
angelozia xTisao.
eg ro gaiga biboma,
Ãmali Saimba fxisao,
daxkivla, cxeni mamgoreT,
romenic karga rbisao.
wavides, cxeni maRgores,
romenic ufro xqrisao,
gavaze Ãeli gaduso,
cxeni totebze xtisao.
egre maxvivis qalaqCi,
rogorc arwivi cisao.
im mTasac Savad davxurav,
sul Camavangrev casao,
qalaqelebs gaduZraxa,
piri acaleT Ãmalsao.
adre daketeT duqnebi,
salam sulia mzisao,
Tu exlac gamaborotes,
mTels qalaqs davscem Zirsao.
qalaqCi kubo Saukres
sandro generlis Svilsao,
sarqvelic Ria daugdes,
Suqi ro Caxyves mzisao.
cocxalma erTgulT aama,
guli gaxeTqa mtrisao,
arc swamda generaloba,
arca medali jvrisao,
sawyalis kacis momÃrea,
suli ucxonda mkdrisao,
egre SasZuldes didkacni,
rogorc meTofe mgelsao.
gamaasvenes kniazi,
43
angelozia cisao,
aTasi jari gamaxyva,
sworebi erTis xnisao
maRalo yazbegis mTao,
gadamxedvelo Ãdisao,
Tovlian-yinuliano,
grili niavi xqrisao.
mand erTi wyaro gadmodis,
nawkleti aris zRvisao.
snos cixev, kldeze dadgmulo,
ZvelTa mamaTa Jmisao,
CasZaxe goreulobiT
Siolais Svilis Svilsao.
gikvdebaT Tqveni iliko,
vaSkaci didis Wkvisao,
Calxi ukuRma dabrunda,
maskvlevi dakrTa cisao.
Calxma dogikra ilikos
ficari gulis pirsao.
mowmad Seeswro sikvdili,
amrevi magis gzisao.
atirda goreuloba,
mduRare cremli zdisao,
al. yazbegis Zeglis gaxsnaze
44
tirian qali da rZali
Zmebi iÃocen Tavsao.
Savad dakmazes cxenebi,
Cqar gavla gvinda gzisao,
gavides im dros qalaqCi,
saRamos Jamis pirsao.
maSi daukres muzika
samgloviaro mkvdrisao.
cxeTaCi sveticxoveli
zed damxedveli mtkvrisao.
megergaT, Siolais Zeno,
sikvdili kargis ymisao.
gagzavneT Savis kuboTa
snos eklesiis pirsao.
ismineT pareklisebi
diakvnisa da mRdlisao.
leqso, nu deekargebi
Tadilais SvilisSvilsao.
mamukais leqsis mesame varianti
gwyalobdesT wminda givargi,
saxe magisi joria,
mamukam naxa sizmari,
zilifxas uyo Tolia.
adges da gamaimarTnes,
gadmaiares mTania,
arxotis gadmasavalCi
sawyinos etyvis mÃaria.
Tavs gaduara yoranma,
mamukais omis xania,
mamukam Tofi Sastyorcna,
yorans SaRglija mÃaria,
gaiyrebian Ãdis karCi,
Suaze gayves gzania,
Tavqve dabrunda mamukai,
45
daxvda yazaxis jaria,
sTxoves bileTi mamukas,
gavigaT Seni goria,
rad gindaT Cemi bileTi,
ras amitexeT Saria.
Tu me yaCaRi gonivarT,
sad maqv Tofi da Ãmalia,
Tqvenc unda gebralebodesT
Sors mimavali mgzavria.
gamaiwera pirjori,
RmerTo, Sen demeÃmaria,
uwin is mamaklevine,
romnisac iyos bralia.
gaxkra mamukam, gauso
grovad dayara mkvdaria,
exla mamkaliT, rusebo,
ar gaviyvaleT javria.
SaveTs uzideT mamukas
sul gauwyvetli wyalia,
maSinis uTxra muÃlebsa:
exla gaqcevis xania.
gavarda biWi mamukai,
wavida vefxvi, Ãaria,
rva tyvia daxkres mamukas,
vervin uWira mÃaria.
zalpiT esvrian Tofebsa,
daiZra mTa da baria,
wava ÃemsureTs ambovi,
Tu xyav mamukas Zmania...
ikiTxavT, leqsis maTqomi
RuduSauri varia,
diliT gamodis gzazeda,
ÃelCi uWirav baria,
alal-marTali kaci var,
sityoni miyors sworia.
46
TorRais qali
CiRos atirda wvisqvilCi
nana TorRais qalia,
Samikres amasavalCi
lekTa wvisqvilis karia.
gadamavlies feÃSiSvels
TvirTviliani mTania,
davfanten Ril-RvinWilani,
imiT CavniSne gzania.
Sen, mamaCemo TorRao,
TuSo, nu gertyas Ãmalia,
wamamiyvanes lekebma,
ver geCvenebi mkvdaria.
numc giÃocian lekebi,
numc girTmevia tyvenia,
Cems patrons xirClas uTxariT,
nuRar gonivar Senia.
Tu barad ver CamaxolT,
mTas gadusxliteT cxoria.
roca manglisi aSenda
roca manglisi aSenda,
wyaro mougdes miliTa,
damarTes sasaxleebi,
TeTrad Saleses kiriTa.
Sig dasves qali lamazi,
Ãelpirs iRebavs iniTa,
TrialeTs erTi mecxore
yvels uzidavda piniTa.
egre Rgonia mecxores,
qalTan gavZRebi ZiliTa,
qalma Saswyia mecxores
Tavis cxvriTa da biniTa:
marianobis marxvaCi
cxorimc geleva WiriTa!
axla mecxorem Saswyevla
47
Tavis codvilis piriTa:
Tavze Tma aRar SagrCeba,
nuRar daiban diliTa,
mamr gagitacan lekebma
ToluCinaris WiriTa,
gadagavlian cxra mTani,
dReni ganaxvan Wirisa,
aTi Tvemc gamarxuleben,
mzes nuRar Rnaxav diliTa,
sicocxles sikvdils arCevde,
veRar geRirsas isica.
gzaTake Tolni geWiras,
gulimc gevseba WiriTa,
sulamc gagiwydes mamulni,
klite dagqondes jibiTa.
mamZebnimc aRar geqneba,
sul Caglevian WiriTa,
modioden mecxorebi,
fuli maxqondes jibiTa.
dagixsnan, wamagiyvanon,
guli SaSWama kbiliTa.
leqsi mixelaze
amboben stefanwmindasa,
sofeli aris gzisao,
aqeben axalgazdani
efxveT vaskais Svilsao.
tani miugav lerwamsa,
beWni winandels gmirsao,
ecdeba straJnikobasa
SiSi aqv Ãemwifisao.
egeTs alagas gagzavnes,
sadac SiSia mtrisao,
Samzadebula laSqari -
urjulo daRestnisao.
orSabaTi ro daRamda,
48
ra codva-brali xÃdebao,
Saikra Savi Rrubeli,
setyo dayara cisao,
SogityobineT mixelas,
exlaa magis cdisao.
cxens Sajda biWi mixelai,
guls uTxra saomario,
erTi Samaxkra lurjasa,
cxenma maimba frTanio.
lurjai gaxuvis lekebCi,
muÃlCi xqonia qario.
umcross dascqira mixelam,
pirCigaT sisxli zdisao,
meorem amaikvnesa,
orniv dogowyves Zirsao.
gviSvele, moÃevis biWo,
mze dogibneles cisao,
es ro mixelam gaiga,
pirCigaT cecxlebs xyrisao.
gadmaibruna biboTi,
naCuqvaria Zmisao,
oTxi esrola mixelam,
oTxniv daawyo Zirsao.
gubernatorma gaxeda,
sicili mazdis pirsao,
acaleT, ZaRlo TaTrebo,
vaJai movarda mTisao.
miscemen medlis zakazsa,
mixelas mouÃdesao,
givargis mazdis werili,
saxeli Tavis Zmisao.
yvelas simarTle uambe,
nu gamimtyuneb pirsao,
mixelav, SensaTanasa
deda ver gazdis Svilsao.
ama leqsisa maTqomi
gveleTs Ãidis Tav zisao,
celai Suaze gauTxta,
dajda da leqsebs sTvlisao,
nu SjavrobT, amxanagebo,
leqsi vTqvi vaSkacisao.
49
leqsi vaniaze
vadidaT wminda sameba,
sofeli udgas Zirsao,
midian, xkiTxven vanias,
vinc aris magis xnisao.
vaniav, qalaqs mizdixar,
damWeri gvyvandi mÃrisao,
giyorda saxlCi stumari,
baliTiT mavla mtrisao.
wadi, mSvidobiT iare,
yvelga gamtano gzisao.
gamaimarTa zaiTke,
amasvla iqna mzisao,
Tan gamareka qal-balRni,
swavlaCi misvla misao.
iswavleT, Cemo Svilebo,
ro maxklaT guli mtrisao,
gauxardeba dedas Tqvens
didis samoTxis pirsao.
Tan gaxyva wminda sameba,
gadavla unda mTisao,
gavides naxalonkaze,
axsenes bedi xTisao.
male damarTa saxl-kari
agurisa da qvisao,
dakraska kar-akoSkai,
polebi wiflis xisao.
midian, saxlkars ulocven
awkveT biWiais Svilsao,
vaniav, gulad mamaco,
swavla ar ginda cxvisao.
RmuSaob mklavwakecili,
vaSkaco didis Wkvisao,
uSvelas maRalma RmerTma
Sens damrCos SviliSvilsao.
madloba uTxra vaniam,
Tavi daukra Zirsao,
emag leqsisa maTqomi
Tvis muSai iyo gzisao,
Senc imuSave CemTana
50
ymawvilo cota xnisao.
Tu gaxsons, ro degeZina
larsis stanciais pirsao.
Sinaurs baliSiviTa
bari degega Zirsao.
vifiqre, ar gavaRviZeb,
ar gaumwareb Zilsao.
magram adgoma wesia,
kanoni iyo cxvisao,
Sen damitire, vaniav,
nu damiwyevli pirsao.
davberdi, yurebs mamaklda,
javri aRar maqvs cxvisao,
damrCos vemduri sawyali,
guli axares mtrisao.
sikvdilma uTxra sicocxles
sikvdilma uTxra sicocxles:
sicocxlev, Cemi yma xaro,
dagawven gverdze, gakvneseb,
gavivli, Cemi gza xaro.
axla sicocxlem sikvdilsa:
Tavi ar magca mudara,
ver SamaSineb, sikvdilo,
ro mecos tanze sudara.
sikvdilm Tqo, zRvidan gamove,
zRva CqefiT gamoviare,
egre gadavÃe Robeze,
kenWi ar gavaxriale.
egre gauved sofelsa
ZaRli ar avaÃmiane,
win damxvda erTi oboli,
is iyo dedis erTao.
51
al. yazbegis saxl-muzeumis ezodan
miTxra, me mamkal, sikvdilo,
obloba memewyinao.
Sen rogor magklav, obolo,
Seni damtire vinao.
arca gaqv sanTel-sakmeli,
arc sudarai Sinao.
cxra Zmani gadidebulan,
minda Caudge winao.
cxraniv TavTavad gavxyarna,
TavTavad mivsca binao.
daTvma Tqo
daTvma Tqo, gadaviyare
mSvidobiani zamTari,
davsaxldi yoris WalaCi,
gars Samavivle sangali.
me kaci veras damaklebs,
Tunda demecas laSqari,
gavxede, Samadiodes
eg karkuCelni vaJani.
52
uwin movida Rerenai,
damiwya gulma kankali.
wavwev da mklavi uSinje,
Rone xqonia sawyali,
imas ra mamagonebda
Tu bataraic mand ari.
SamÃdara maRals xezeda,
Ãels uWeria xanjali,
Tolebi dauWyeria,
gadmafrenaze mzas ari.
garekes Cemi Svilebi,
mec uken gavxyev sawyali,
Samoviare karkuCa,
kaci ver vnaxe marTali.
me vxkiTxe dedakacebsa:
batarais saxli sad ari?
sul ZiriT gadmouTxare
Zveli, axali mamkvdari.
abuntdes CaCanelebi
abuntdes CaCanelebi,
Ãemwifes misces ziani,
samjer gatexes xazinai,
fuli waiRes jvriani.
moukles balTas emSiki, -
foStalioni Wkviani,
gaiga rusis Ãemwifem,
Ãmali Saimba fxiani.
sunjiT axyares qiStebi,
adgili darCa tiali,
iq moÃevebi Cagzavnes
saqonliani, cxvriani.
yvel Rame xyarauloben,
adgili aris mtriani,
sul krugom unda simTxile,
gareSemo aqvT tyiani.
53
givargi xyaraulobda
gullomi, davlaTiani,
Saiqna SuaRamis dro,
eoca feÃis Sriali.
gauRes bakis karebi,
Ãari mixyvanda rqiani,
aca, rjulZaRlo qiStebo,
nu gonavT Runai tiali.
ar gigigiaT, wyeulno,
Cemis biboTis dgriali.
Cven Seni Tofi ras gvizams,
Cvenc gortyams Ãmali fxiani.
iukadrisa givargim,
gana qalai var Tmiani,
biboTsa gilZi daadva,
wamali ayrav Zriali.
gamousxlita givargim,
kosro gaRglija Tmiani,
geeqcnes amxanigebi,
mkvdari iq darCa tiali.
im Rames egda martuai
Caliani da mtvriani,
gaTenda meore dila,
mze mova sibiniani.
nasriiT modis mdevari,
vaSkaci cxenosniani.
Tan mazdevs imisi deda,
TmaTeTri, WaRariani.
wamaxve dakvexebuli,
Svilo, sad darCi tiali,
qiStebis zakons swyevlida
sevdiani da Wkviani.
Tqveni gza mudam eg aris -
qurdoba xifaTiani,
arca samoTxe gergebaT,
arc jojoxeTi mziani.
54
CoroxCi jiÃvni Camadges
CoroxCi jiÃvni Camadges,
ro daixara nagrili,
Seeqaneba vankai,
TuSi, tanmokled gazdili.
Tan gaayvales daTiko,
qavTareT badais ymawvili,
ÃelCi aqv rusuli Tofi,
gilZi xqonia namdvili.
Sig Cauyria marcoli,
safanti wvrilad daWrili,
daTikoma da vankama
orTav Saukres napiri.
zaiTiT Tofma daxkivla,
rqebze daxyudes nadiri,
smatritelic rom gamarbis,
eg mamaZaRlis gazdili.
amoval, me Camovitan,
SamatyobineT namdvili,
aqiTiT dagorebuli
maqanavs, rogorc marÃili.
numc Camasulxar, nadiro,
damamtvrevineT cxvir-piri.
Camaburula yirvani
Camaburula yirvani,
magra Saukrav Sublia,
ca RrubliT maibureba,
dabla dayara namia.
nisli snos wylisken wamova,
mamÃdara codva-bralia,
maRla gayina frinveli,
dabla dayara mkvdaria,
snosake midis mamwyeni,
vai, ra cudi Jamia,
55
sivanCic irekeboda
samgloviaro zaria.
ZaugCigaTa wamova
tiligramai Cqaria,
Siga ewera sityvebi
gulSasazari, mwaria.
SamityobineT mezoblebs,
Cqar Camamavlan Tolia.
damtanja Savma sikvdilma,
Savs miwas mevefareo,
CemTvi iSurva sicocxle,
dRe damayena mwareo.
lodis Zir daRonebuli,
dedis erTai mkvdario.
davagde Cemi patroni,
sul dRe da Rame tiriso,
aRar vina xyav damÃmare,
arcvisga Svelas eliso.
magSordi, wuTisofelo,
Cemo Zvirfaso mÃareo,
udrovod gemegeTxove,
guls miwa daviyareo.
ucbad mamispa sicocxle,
samzeos geveyareo,
ademis baRCi davsaxldi,
samoTxe davimyareo.
veRarcad vnaxe mzis Suqi,
veRarcad gavipareo,
sul uken damdevs sikvdili,
daviwvi, davidageo.
yvelam miTxariT Sandoba,
visac me Sevenaneo.
56
leqsi givargize
aragvi garisxebula,
Tergi ilesavs kbilsao,
unda davglija mTa-bari,
Tunda deveca Zirsao.
Tunda davgubde, davyrolde,
gvelni ibanden pirsao,
gind nisls maxqondes ambovi,
sikvdili kargis ymisao.
samgloviaro eweras,
me Tavs mixrides Zirsao,
magram bralia, givargo,
mama gtirodes Svilsao.
bevrjel ÃelT igde alami
daRestnis lekebisao,
Sen ki veRarvin dagwona,
veRarvin dagca Zirsao.
sul asaxelen moÃeveni
jiÃvni mag sali kldisao.
Sakrifes axalgazdebi,
sworebi erTis xnisao,
givargas RuduSaursa
sicili mazdis pirsao.
sul irCeoda sworebCi
rogorc ÃoÃobi tyisao,
dedai omCi ver xqCerobs,
mamaic uars sTvlisao.
vaJas ki ar eSinian,
zozi ara aqv mtrisao,
Samaikeca kalTani,
madli axsena xTisao.
omCi guldagul gadadis
laRi arwivi mTisao,
gemeeria lekebCi,
rogorc facxveri tyisao.
Cqarve iSiSvla franguli,
arc is umtyunebs pirsao,
rogorc Zmas, egre uvlida,
Cqar-Cqar mouless pirsao.
wamouqnia naibsa,
57
cxen-kacni dasca Zirsao,
lekebs alami mastaca,
maxqris gazdili mTisao.
cxenWenobaCi aqeben,
vervin daadebs wunsao,
ambovi miaqv SamilTan,
qeba mag kargis ymisao.
maSi inatra Samilma
Zmad gaficeba misao,
netai, RuduSauro,
yma vin gqna Cemis mÃrisao.
midian, saxels ulocven
RuduSauris Svilsao,
TaviTve magaTi gori
mosaxelea mTisao.
mindorCi erTi kacisa
mindorCi erTi kacisa
cota ram mtveri Sadgeba,
cxoga ro cxeli mze idges,
iq niavRori asTxteba.
an unda xyvandes Zma Zmasa
an kargi Svili mamasa
an diswul-dedisZmeebi
TiTon uÃnavden yanasa.
Tavfaravneli Wabuki
Tavfaravneli Wabuki
zRvas gaRma qalsa xyorobda,
Sua zRva xqonda savali,
siaruls ara zarobda.
58
kupriviT Savsa zRvaCiga
curviT Tevzebsa zdarobda,
qali unTebda sanTelsa,
sanTeli kelaptarobda.
erTi sulkruli beberi
javrobda, boboqarobda,
qalsa Cauqro sanTeli,
eg Sen didxansa gyorobda.
gza eeria Wabuksa,
Sua zRva abezarobda,
gaTenda meore dila,
sofeli rasme Cqamobda,
dediserTais gulzeda
isxda orbebi, xarobda.
zurabai
zurabs maarTves yurZeni, -
siZev, Seeqe xilsao,
zurabs uSlian loginsa,
tkbils aZineben Zilsao.
Ãmal daxkra baram batonma,
daxkariT kaxpis Svilsao,
TuST mauravis xanjali
kacs yveleburad SWrisao.
muxraniT modis tiriliT
Zali zurabis disao,
vaime Tu dagkres, zurabo,
Ãeli Tu gkadres gmirsao.
vinRa darCeba, obolo,
gamjavrebeli mtrisao.
elimo, luxumiSvilo,
efxvi xar, velis kanjari,
Sen maxkal erisTviSvili,
zurabs Sen miec xanjali.
maxarobeli gavgzavne
fSav-ÃemsureTCi Cafari,
59
fSav-ÃemsureTis qalebma
Zil daiZinan magari.
zurabis sikvdils amboben,
aRar magivaT laSqari.
SavartyaT ColaCaSvilsa
zurabis qamar-xanjali.
migriv movxuraT batonsa
zurabis wamosasxami.
moxeve mTxrobeli
60
papais leqsi
sawylebsa TuSis wyemsebsa
sawyinos etyvis mÃaria,
aryianaCi deecnes
or balRsa TaTris jaria.
orniv daÃoces sawylebi,
codviT aavses mTania,
qiziys wavida ambovi,
iliko visi aria.
atirda solomnis coli -
iliko Cemi aria,
vai Tu magkles lekebma
ToliT ver gnaxe mkvdaria.
mindvriT masula ambovi,
gadmouvlia mTania,
sawyalsa ivasebasa
Tavs daxurvia cania.
mindvrisken gamgzavrebulsa
win daxvedria mkvdaria,
modian goriscixiTa
tiriliT magis dania.
lazares SamityobineT,
aq ar damagdas mkvdaria,
qiSti gigolai sadRa gyav,
Zmurad eWira mÃaria.
an ber biZai sada gyav,
Zmiswuls maavlas Tolia,
gaiga berma biZama,
mindvrad dabrunda Ãaria.
sworzedve makla TaTari,
dahkuwa, rogorc mxalia,
gamougzavna vanosa, -
Seni umcrosimc aria.
karga gasaje, rjulZaRlo,
azidvinode wyalia,
nuras miuyri wyemsebsa,
magan abrunas cxoria.
61
leqsi aloSkaze
Sorad gavarda ambovi,
qeba mag kai ymisao,
alvanCi TuSis wyemsebsa
sanaqebod aqvs isao.
egeT-egeTi ambovi
ar gadmasula mTisao.
ityvian stefanwmindasa -
sofeli aris gzisao,
magaTi beri kacebi
sudnia Ãelmwifisao,
gamovlen axalgazdebi,
angeloznia cisao,
magaT uWirav simagre
yuroisa da Ãdisao,
Cumad ician mdevari,
winais davla mtrisao.
aloSkisTana vaJasa
deda ver gazdis Svilsao,
aloSkam daayrevina
cxenebi wyemsebisao.
erTi esrola ÃelzediT
Saamba beWis pirsao,
mal-male mazdis ambovi
Tavis daWrilis mtrisao.
Camodi, Toli daavle,
ro ambob, ara SWirs-rao,
eubneboda dedai:
Svilo, Sen magxvda Wkvisao.
nu geSinian, dedao,
dedav nu Rbralob Svilsao,
me mitom wave mdevarCi,
agrem movaswro visao.
sofels vaWmia saxeli,
guli gavxeTqa mtrisao.
62
leqsi firanze
aCxotis mindors gavxede,
firan maafrens cxensao,
gavida sivanis ZirCi,
saÃelos uqnevs Ãelsao.
SamityobineT surxavsa,
surxavs mag efxvis fersao.
Tan iaraRi aisxas,
xalaTCi gaxyofs Ãelsao.
wiwiam, tanad dabalma,
Cqara Sakmaza cxenio.
Ãmali ki ar SarCenia,
ibrunebs Subis wversao.
amovan, dediserTai,
Ãmalze idebda Ãelsao.
Tu iq lekebi mouSviT,
rasRa vakeTebT Ãevsao,
qsnis erTisTavic jarsa xyris,
ulvaSze isoms Ãelsao,
sul win movamtvrev Ãadasa,
mamre gadaval Ãevsao.
eg yanobeli biWebi
ar gonebeben gzasao,
yanobCi kurkumulebi
ar swyveten Tofis Ãmasao.
jarji
jarji, nu dazdev jiÃvebsa,
jiÃvTa ar giyon ziani,
ar daiSala jarjima -
jiÃv unda movkla rqiani.
gadauSvira yirmuli,
yirmuli spilos Zvliani,
win jiÃvma, uken jarjima
kldes gaditanes sriali.
63
sul dabla Walas Cavides
orxaos perangiani.
ZaRlo, Cadi da Caxyefe,
yurSao, patronisao.
kldes hkidav Seni patroni
qarqlais perangiTao.
nu etyvi Cemsa dedasa,
Cems kldeze gadavardnasa,
daiwyebs xvevna-glejasa
maixvevs mezoblobasa.
leqsi nanaze
yarajais Zev nanao,
madli gagiwyres xTisao,
bevris dandoba daxkarge,
Tavisisa da cxvisao.
diswulze Suri iZie,
javri SaSWame mtrisao,
azde da karze mamiÃe,
mze damibnele cisao.
mesrole, mÃari mamtexe,
mxeval xar Cemi Zmisao,
mandiT ro Sememeqane,
pir maibrune mglisao,
ÃelCi geWira xanjali,
piri aqv almasisao.
TuSo, nu dalev Rvinosa
TuSo, nu daRlev Rvinosa,
Toro Tavs miscem Zilsao.
udrood gamagaCqarebs
bibini Seni cxvrisao.
64
ivaseb xaranaulo,
elva dagidga cisao,
givargi etyvis iosebs -
iors Caavle Tolio,
tinkosac SavatyobinaT,
samniv, wavide Zmanio.
iorze Camamadgariyvnes,
adaSnelebi rvanio...
Tofi dogikres ivasebs
cxeli tyviiTa mTvralio,
mÃrebCi CoTirobs tyviasa,
ar hqonebia Zalio.
vai, dedas Tqvensa, TaTrebo,
cdis aRar damrCa xanio,
sisxliT ver SagaRebvine
gadasavali gzanio.
kvdeboda ivasebai,
Zmiswuls Caukra Tolio,
arca mogiklan cudai,
arc SavircxvinaT gorio.
***
safSavlos mecxoreebsa
RalatiT gaxyva jvaria,
TrialeT mTaze garekes
nazaralevi cxoria.
gasuqdi, naSiSaqvaro,
kargi aiRe dolia,
Semodgomisa xanzeda
gadmodga lekis jaria.
sasmelad ar eyofoda
alazani da mtkvaria,
saWmelad aRar eyofa
maTuriSvilis cxoria.
SuaRamis dros deecnes,
Rurblad maSCqebda cania,
orTav maTuriSvilebma
65
erTurTs uWires mÃaria.
kafes da kafes lekebi,
urjulo daRestania,
win wadi, maxarobelo,
lurjav, gastexe xania,
Saatyobine gigasa,
wavida Seni cxoria,
maxarobeli miuxol,
Tinav, magikles qmaria.
gigam Sakmaza lurjai,
qveS uqris niav-qaria,
cxeno, gaiwi, oÃero,
Tu getyvis omis mÃaria.
saganTeneblod mimwie,
sad midis Cemi cxoria,
jer gaTeneba sad iyo,
casac ar eqna karia.
Siraqis velze gamaCnda
gigais vacis rqania.
sadRa mixoli, oÃero,
sadRa migidis cxoria.
napralis piras
66
Ceeqana da Cavida,
daWra, dayara mkvdaria,
mikaf-makafa lekebi,
Samaabruna cxoria.
Svidni Saswira givargis -
Zmav, iyvnen Seni ymania,
TiTo wyemsebsac Saswira,
magaT abrunan cxoria.
TiTo ZaRlebsac Saswira,
salafad gisxan wyalia...
gamwarebulma gigama
xeCi daSWeda Ãmalia,
maSi gigaic dakafes,
rogorc Wekara mxalia.
exl sadac ginda waiReT
eg upatrono cxoria...
emagis gamleqsebeli
alvan var TuSis qalia,
uZmod gamzarda dedama,
mec iq mamikles qmaria.
ÃelCi miWiravs Wrel winda,
cremlebs vRvri, rogorc wyalia,
saleqsod gamamigzavneT
TiTo SiSaqi cxoria,
ar gagiTxovdeT, TuSebo,
ar gagicvalaT mkvdaria.
iremai
RmerTo, dRe miec Ãemsurebs,
Tavqve Ãevs uyon ziani,
sno-axalcixe galaSqran,
ÃevCi gaiRan griali.
iremais saxli gatexan
Tungian-veSrapiani,
SigaTiT gamaiyvanan
qali lurjperangiani.
aCxotis mindors daswvdeba
iremais cxeni mÃriani,
67
sul win esrola imedam,
qudma gadiRa briali!
xaliss nu gviWam, iremav,
wamals eWarba tiali,
axla iremam esrola,
yawimebs gazdga jRriali.
saCqarod gadmaafrines
qali lurjperangiani,
netar sad migyavT, vaJebo,
ra myvanda TqvenTan ziari.
qoiTiT mziri daiZra
qoiTiT mziri daiZra,
daxyva Ralatis jaria,
avdgeT da Ãevsa mivideT,
iqa vqnaT saSovaria.
pirvel mivideT gergetsa,
gavtexaT boslis karia,
SigaTiT gamoviyvanaT
firanT abais qalia.
qalma gaiga, atirda:
Sin ara Cemi qmaria,
uku ixvivna ZuZuni,
magra Saikra Tmania.
qiSto, Camodi, ver gaxol,
RuduSauri varia,
RuduSaurTa davlaTi
RmerTisgan naboZaria.
uSiSrad CaÃda Cardaxsa,
gergets dayara Ãmania,
gamodiT, gergetelebo,
qalma Saukar Ãelnia.
Saumagrebav gergeti,
xati da xatis karia,
amouSvian cixeni,
Saumbav rkinis karia.
ama leqsisa maTqomi
68
uSana wyemsi varia,
darejan, erTi Sarvali,
Tu giyors Seni qmaria.
an Seni papa firani,
lekebis meomaria.
daiZra didi sulTani
daiZra didi sulTani,
sul SasZra mTa da baria,
CamaÃda reSis wyarosa,
Camaabnela gzania.
midga da madga kuTxebCi,
adgili xpova baria,
wyalni gawyvita sasmelad,
balaxni- saZovaria.
Tevzni gawyvita wyurvilma,
cxen-cxori, Zroxa-joria,
es dro maxsenda rusudans,
gawyra es dedofalia.
dajda, daswera qaRaldi
Svidkeci, Svidi mÃaria, -
quiTTa nefes miarTviT
samni sityoni Cemnia,
an Tqven iyaviT, mamano,
an Cven SogombiT Ãmalia.
daibada Tamarqali
daibada Tamarqali,
deda qarTlisa mSobeli,
daviT sulTanis meuRle,
es aris magis sadari.
69
didubeCi Ãorwili aqv,
sadac ro saydari ari,
maiwvia Tavis jari,
nadimoba gauwia.
orasiod cxori dakla,
asiode qora Ãari,
Wreli sifro gauSala,
iqneboda asi mÃari.
qruvs da obols uwyaloba
oqro-vercxli didi Zali,
ispans aiRa ijara,
qajeTs daadva begara.
zRvaCi Cavyare samani,
ÃmeleTi Cemke movigde,
qalma am saqmis moqmedma
cxra adli tilo waviRe.
omia yirvanwverzeda
omia yirvanwverzeda
gauTenebli diliTa,
Siga zis nadibaiZe,
Salesilia rkiniTa.
zogni ro gauwyvetia,
zogni wasulan WiriTa,
vinc rom wasulan WiriTa,
sisxls amaxyrian piriTa.
saniblebs gadauZaxes:
mkvdarni Tqven zideT viriTa...
madalis qedze Camarbis
kurkumulT qalais qmaria,
CamaasvineT qalebCi,
CamauwnodeT Tmania.
70
***
daWerils Camagavleven,
misriaSvilo Ãmiano,
gegona, gamamiSoben,
damkiTxven, gamamcdiano.
cocxalo gmiro, vaSkaco,
samares gagiTxriano,
Sig Cawev, amaikvnese,
Ãaro manZilav, rqiano.
Tofis tyviiT dagasruleben,
ze miwas magayriano,
Sasandobarsac daRleven,
Tasebsac gamascliano.
***
SaeSmauris gorao,
neta daglevdes wyalia,
bevr ka vaJ gagistumrebav,
atire qali - rZalia,
mkvdrisagan gamoTelilsa
gulze zZevs sisxlis namia.
suleTs Savida bewika,
SaaRa cixis karia,
sa gyavisT unawiloi,
aba, sa gisxavT jaria?
yvelafer unda gaviga,
suleTs ra samarTalia.
wamaegeba Tomai
Tu diswul-dedis Zmania.
abeCav, baliauro,
arxotis falavania,
Suqi dabnelda mzisai,
CaarCdilovna mTania.
71
***
Satils SamaÃda ÃoÃobi,
guldidad dajda jarzeda,
gaiar-gamaiara
saxel Sayrilma mÃarzeda.
Svidni gazarda Svilebi
arwivis nabudvarzeda,
SvidTav uyida Tofebi,
SvidTav daxkida SÃarzeda.
SvidTav uyida cxenebi,
dakazma uzangazeda,
safSavlos gamaemgzavra:
-Svilno, mSvidoba gzazeda,
Sinamc mSvidobiT nu maxolT,
usaxeloni cxozeda.
aÃad godeZis cixeo,
magidges Tenebazeda,
Tu Tenebamde ver gazZal,
qvamc nu gedeba qvazeda.
qalai gamaiyvanes,
movals, matiris gzazeda,
Samaxvda Txistyaviani,
ambovsa xkiTxavs Wkozeda:
sad migyavT qalai lamazi,
cremlaT maabnevs gzazeda?..
Svid qiStma, erTma fSavelma
Ãeli gaikra Ãmalzeda,
gabrazda Txistyaviani,
Taveb daaWra wamzeda.
SvidTav axyara Tofebi,
qalas daxkida mÃarzeda,
Sinamde magacilebdi,
mosisxar mizis gzazeda,
Cvenobas nuras uambob,
Cven viyoT daZmobazeda.
72
fanSetlebis eroba: mixa sabauri, mixa samqanaSvili,
vaso sabauri, kotia samqanaSvili.
***
sanaTai or, dedao,
afxuSauri qalia,
aqa var gamaTxovili,
beriZe myavda qmaria
Svidni gavzarde Svilebi,
TiTo lomisa calia,
Svidniv gamiwyda erT dResa,
mamac imaTTan mkdaria.
SvidTav gavTxare samare,
SvidTav TavSesafaria,
davmarxe laSaris gorze,
daxuvis mTa da baria.
gverdiT daumbi xodebi,
dastiris, rogorc qalia,
TaviT dauSWvi droSebi,
dauwkrialebs qaria.
midis da modis cxor-wyemsi,
mixqrol-maxqrolavs qaria.
73
***
xuTSabaT daRamebamde
qal dajda, daibzarao;
damJaulebis enama
sicocxle gamimwarao.
gamawirvina fanduri,
guls sevda Semeyarao,
Tebervlis mbRavaniviTa
ras daxol Rame-Ramao,
gana sul Tebervalia,
dasvendi, dauRalao.
***
Zilai leqsebs ar maSlis
Wrelis garmonis Jrialsa,
Ãidis yurs seirnobasa,
Custisa nalis brialsa...
aim diacebs davRnatri,
rarig borolad diano,
vaJebis wiTel Coxani
qalebTan Cawvebiano...
beriZem uTxra wyemsebsa
beriZem uTxra wyemsebsa:
cxors mogiwyurda wyalia,
gavrekaT lekis adgilCi,
davalevinaT wyalia.
gadawya tyvia-wamali,
Tofs daupira talia,
garekes lekis adgilCi,
daalevines wyalia.
napiri Samaubruna -
cxoro, maZove xamia.
74
orpirad gadmadioda
urjulo lekis jaria.
beriZis amxanag ari
maRal goraze mdgaria,
apirobs CamaSvelebas,
ara aqv omis xania.
magas nu maxklavT, lekebo,
ar aris magis bralia,
ar daiSales urjuloT,
akuwes, rogorc mxalia.
maSi gajavrda beriZe,
vaJma iCina Tavia,
beriZis Tofi gavarda,
tyviav, gamaxar Zolia.
oTxfeÃi darCa cxorCiga,
iman urCia gzania,
mireka bakis karebze,
veRar gauRa karia,
samgloviaro ymuvliT
yurSam dareka zaria.
yorano, Javariano
- yorano, Javariano,
cremliT avavse mTania,
daviTi arcad ar Rnaxe,
daviTi, Cemi qmaria?
- rogor ar vnaxe daviTi,
TrialeTs egda mkvdaria,
gzis Zir meekla lekebsa,
gzis Tav Seegda mkvdaria.
TaviTi eSWva alami,
ufrialebda qaria,
Ãelze lurjai umbia,
tiroda, rogorc qalia.
eg ro TiTikom gaiga,
anai TorRais qalia,
75
uku ixvivna ZuZuni,
magra Saikra Tmania.
wavida mamisaxlCiga
qals SamamartyiT Ãmalia,
daviTi makles TaTrebma
unda viyara javria.
gadavida saTaTreTCi,
riyed dayara mkvdaria.
diliT movarda ÃoÃobi
diliT movarda ÃoÃobi,
didgulad dajda jarzeda,
Svidi wiwila gazarda,
arwivis nabudvarzeda.
SvidTav uyida Tofebi,
SvidTav daxkida mÃarzeda,
SvidTav uyida franguli,
SvidTav SaSvenis tanzeda.
dedam daucxo sagZarni:
Svilo, mSvidoba gzazeda,
Sinamc nu maxolT cocxlebi,
usaxeloni cxozeda.
gatexes goderZis cixe,
yamari maxyav gzazeda.
win Saxvda Txistyaviani,
ambovi xkiTxa Wkozeda:
- eg qalai saiTiT magyavT?
natirali Can Tolzeda.
- eg qalai goderZisaa,
unda davisoT jarzeda.
amisi saqmroc aqa gyov,
gazdili lerwam tanzeda.
- Tu eg qalai gagataneT,
wverni ar mesxas ybazeda!..
Svid qiStma, merve moÃevem
Ãeli gaikra Ãmalzeda.
76
SauTamaSes erTmaneTs,
rogorc maskvlevni cazeda,
SvidTav daaWra Tavebi
erTis minutis xanzeda.
SvidTav axyara Tofebi,
yamars daxkida mÃarzeda:
cxos ki nurasa ifiqreb
da-Zmobis metsa Cvenzeda,
Sinamde magacilebdi, -
mterni misxdanan gzazeda.
marto mamaSens uambe,
gadanayari Cemzeda,
dajdes da ludi aduRas,
Camaarigas jarzeda.
***
mTama gadikra TurTuli,
wyemso, axyare cxoria,
rad ar magwyinda mTas yofna,
rad ar maginda baria,
lamaz qalasTan dawvala,
imasTan saubaria.
dalocvils cxvrisa nadgomze
sul mudam nawidvaria,
beCvisa imaT wyemsisa
nawvalze natiralia.
***
cxorbevris dedas davRnatri -
mTasa dgas TurTuliansa,
mamre collamazs davRnatri, -
qals uwevs gulRiliansa.
77
marjvenai mÃari amtkivda
marjvenai mÃari amtkivda
im xarebobas dResao,
xani da xani gavida,
guls memekida kvnesao.
dadian Cemi jalabni,
wamlebs Ronoben bevrsao,
magram wamlebi ras margebs
beCavsa miwis tyvesao.
suli amadis, mwardeba,
miwiske wasvla swyursao,
daxveva Wia-matlisa,
miwiT CamaSla pirsao.
Cajdoma sabneloCiga,
Suqis ver naxva mzisao,
wamova wiTeli gveli,
maisrialebs Tavsao.
gamamTxris marjvenas Tolsa,
mamre mÃrebs daxyofs Ãelsao.
amaJuJundi, balaxo
amaJuJundi, balaxo,
gaifaTvle, tyeo
oxTangai var, arabuli,
dediserTai meo.
qiStebCi var gamazdili,
meti biWebzeo,
sofeli gadamemtera,
cudubralozeo.
cxvebma saqme daaSaves,
damabrales meo,
damiWires, wamiyvanes
qalaqisakeo.
ananurCi ro CavediT,
iq davisveneo,
78
davaTvre milicivnebi,
gamovipareo.
avxyare iaraRebi,
mÃarze gavideo,
davde da bevri vifiqre,
saiT wavideo.
sul win col-Svili virCie
pirvel naxvazeo.
mive da col-Svili vnaxe,
velaparakeo.
mSvidobiT, dao da dedav,
gamoveTxoveo.
sofeli Camoviare
yvelas karebzeo,
sami arayi davlie
baces wyarozeo.
WalaCi viri gauSvi
WalaCi viri gauSvi,
so wyali, xvrima nario,
Walaze SamaSCvevia
erTi tuCmurai mgelio.
- virikav, Ãorci miboZe,
mamiWer suki mÃario.
- Sen Cems Ãorcs rogor Sairgeb, yels dagadgeba Zolio.
bidariT mamitania
asi marilis qvanio,
marils Suaze gagiyof,
Sainelode mxalio.
mxali da mxuli rad minda
ar SaSWams Cemi gorio.
Cvens mama-papas uyorda
gamasaxravi Zolio.
wamawev, Cemo virikav,
wamaiTeTre Tolnio,
79
arc kudi gaacmacuna
ar gamamTxara Tolio.
arc didi daiRriala,
ar Samiyara jario,
***
rostom Tqo, dReni krulia
dabadebisa Cemisa,
siyme sibered vaqcie,
dReni ver vnaxe rxenisa.
madgia rkinis uReli,
ver gavixare kiseri.
sibere Zneli yofila,
Savs qvasa aewoneba,
damjdari veRar adgeba,
yavarjens daeRoneba.
tialo, arSis cixeo
tialo, arSis cixeo,
CamagiSales mÃario,
Rrimed SagTxares tunlebiT,
dagxvies cecxlis alio.
agwies da gadmagagdes
didi ubralo mTanio.
suleurebsa deeci
naSali didni qvanio.
deeci da daungrie
miwiT naxuri banio.
sofelze Camaiare,
sofels Saukar gzanio,
Sios nagebma kedelma
veRar gimagra tanio.
80
carun-xani da snos cixe
carun-xani da snos cixe
arian muqarazeda,
carunma SamouTola:
Sememegebe gzazeda.
saCqarod Tavi damikar,
nu eegebi Ãmalzeda!
gawyra, garisxda snos cixe,
alams ibrunebs Tavzeda,
vina Tqo, vin gamibeda,
ra dRe ipovna Cemzeda?
snovlebis eroba (XX s. 70-iani wlebi).
marcxnidan: valodia varZukaSvili, baRdo
gelaSvili, nasyida RuduSauri, aleqsi sabauri,
lado gelaSvili, vasil gelaSvili, boigar
firaniSvili, sandro gelaSvili, ioram RuduSauri.
amaze Samaiaras,
qalsviT rasa dgas ganzeda,
camdi var amaRlebuli,
Salesili var tanzeda.
garSemo burji mavlia,
vaJanic misxeds rigzeda.
Cambas Cagimbi cxenebi,
Sen gastrialdi banzeda,
Tumc cxori Samamacale,
81
Senc gagawiTle tanzeda,
gaggzavne svircxviliani
zed Sua Ãevis mTazeda.
davswuxdi Cemis qmrisake
davswuxdi Cemis qmrisake,
rogorc mTibeli wylisake,
wamovdgebi-ke dilaze,
Toli damrCeba gzisake.
***
yofilan erTi col-qmarni da qmari Turme ar endoba colsa,
ro cxos xyorobo. ai, esre Saxfica Tavis qmarsa:
aRdgomama, didma dRema,
Sawevnama kravlisama,
im purma da im marilma,
im Rvinoma vazisama.
saÃnisma da sakveTelma
gawevnama Ãarisama,
cxraTa ZmaTa CemTa mzema
da meaTe mamisama,
Sens Tavs arvin mirCevnia,
ra qnas ficma qalisama.
leqsi tyveobaze
Svids Tves tyved viyav, dedao,
Suqni ver vnaxe mzisani,
mervesa gamamiyvanes
Suqni maCvenes mzisani.
pirdapir Camamifines
Tol-margalitis sravali,
varCie mTavar-mTavari
jibas viyare mravali.
82
egeTze gadmoufrine,
razec ar iyo savali,
Tan moyme gamamayvales
axal wvergamamavali.
vewie, ver devewie
muÃliT me vJjobdi mavali...
gzanimca ayovdebian
mecxorisa da cxvrisani,
gamamiyvana zRvaCiga,
Ãidni damisxna msxlisani.
Toro zRvas Cavardebodi,
Tevzni SamWamdes wylisani.
Tu mkiTxav, ambovs giambob
Tu mkiTxav, ambovs giambob
Cemsa da ÃirClais Zisasa,
samZRorze SaviyareniT,
samZRorsa muxranisasa.
puri mTxova da mivarTvi,
urCevdi TaTuÃisasa,
Ãorci mTxova da mivarTvi,
urCevdi ÃoÃobisasa.
Rvino mTxova da mivarTvi
urCevdi badagisasa,
coli mTxova da ver mive,
mimyvanda sidedrisasa.
ar daiSala, akoca
nawnavsa giSlis Tmisasa,
qalai atirda, aduRda,
vai colsa Savis ymisasa,
maSivne Ãeli movisvi
naCuqars colis Zmisasa,
cxen-kacni gavakuwvine,
wverma uwia qviSasa.
Tan iman Camaayvala,
uars ar iyo cdisasa.
Cven ki gavwyviteT erTurTi,
qalo, Sen wadi Zmisasa.
83
daiZra mZime laSqari
daiZra mZime laSqari
urjulo daRestania,
gulmÃedarai xyav beladi,
alazans Samamdgaria.
dagzavnes yaraulebi -
CeTmas CogivleT Tolia,
CeTmaCi Camamdgariyo
Tormeti fara cxoria.
lekebma uTxres erTurTsa:
adgil goq saSovaria,
sawylebsa TuSis wyemsebsa
sawyinos etyvis mÃaria.
ujavrdebian ZaRlebsa,
oÃrad gaxkariT Cqamia,
an Cven raze gvlevT eldiTa
an Tqven ras giZlebsT Tavia.
SuaRamisas deecnes
urjulo daRestania.
gadaucvivdes, usangles,
tyviam ar misca xania.
maTurma uTxra gigasa:
Zmao, wogisxes cxoria,
Cven Cvens saqonCi gavwydebiT,
vai, wyemsebis bralia!
magaT ded-mamis codviTa
yelamde moviyaria,
gigaur wamoufrinda,
orbi dabrunda, Ãaria.
orni Saswira Tavis Zmas, -
azidvinodeT wyalia,
TiTo Saswira wyemsebsa -
abrunebineT cxoria.
samni TavisTvis dagzavna, -
iyaviT Cemni ymania,
ÃmaldaÃmal Casvla gabeda,
vaJma dazoga Tavia.
maga leqsisa maTqomi
alvanCi TuSis qalia,
84
wamamikrifeT saleqso
komlze SiSaqi cxoria,
cxors mamiyvaleT naparsi, -
qal feÃiSveli varia.
gorodCigaT wamovediT
gordCigaT wamovediT
eg ra ambovi mamÃdara,
yovils uÃocav balRebi,
vaSkaci kobai mamakvdara.
anderZad axla davarda:
Svilm mamas Tofi aÃala,
bralia aloSkaisi,
ro Savma miwam dafara.
tirian swor-amxanagni,
suyelam Tavi daxara.
givargis wigni misweres:
Seni aloSkai mamkvdara.
eg ro gaiga givargim,
droeba SaviT atara.
vaime, Cemo aloSkav,
es rai ambovi mamÃdara,
Sen mage mouraoba,
exla saxoynod gamÃdara.
***
gamwira wuTma sofelma,
gamamaSora yvelasa,
guli duRs, Ãmalo, amadi,
Senga meveli Svelasa.
guli duRs, guli enTeba,
gzebsa ro vxedav xveulsa.,
rai daaviwyebs aRTqmasa
85
mTad nawrTobs, iqve Cveulsa.
vaSkacs ulvaSgakreWilsa
xatCi wili ar ergeba,
diacsa mandilmaÃdilsa
namusimc deekargeba.
eklisa naadgilarze
eklisav masvla wesia,
maxuci yanas maimkis,
rac siymiT dauTesia.
ade, Tamar dedufalo
ade, Tamar dedufalo,
SenTvi tiris saqarTvelo.
wamovida cicioni,
bevri mTebi gadmalaÃa.
ymawvilis kalo malewa,
`arovela~ SauZraxa,
aswia alobris Ãidi,
Sua mtkorCi gaduZaxa,
Seni cico magikvdeba,
ver movida, vera gnaxa,
Roris Ãorci ver gaWama,
wveni Tavze ver dagasxa.
yvelawminda xTiSobelo
yvelawminda xTiSobelo,
yanoblebi SiSobeno,
SuadReCi karebs xketen,
stumars Sin ar uSobeno.
86
rani viyaviT...
***
larssa Tamaris cixeo,
Se salaSqroo mtrisao,
mirgvlim gartyia jarebi,
kerZnia iudisao.
maRali galavani gaqv
darialais kldisao,
verciT Sagiva duSmani,
verciT dagimTxobs Zilsao.
bevrjel daRbungle lekebi,
cxos mters ar aZlev Zilsao,
erTgulTan pirmoTniare
angelozi xar cisao.
87
mTaCi vaSkaci kvdeboda
mTaCi vaSkaci kvdeboda,
mze wiTldeboda, cxreboda,
Camadioden maskvlevni,
mTorec ukuRma dgeboda.
maRlis Wioxis nadirni
satirlad emzadeboda,
cxeni imisi oÃeri
lurjai totebze dgeboda.
mama imisi beCavi
Tma-wveriT iqoCreboda,
deda imisi codvili,
tiriliT suli xÃdeboda.
coli imisi darejan
SavebCi imoseboda,
kargis vaSkacis sikvdilze
ca SWeqda, miwa tyvreboda.
Rurbelni cremlebs ayrian,
qari qviTinebs Zalzeda.
Tarwkze axyares urjulo
Tarwkze axyares urjulo,
adgili darCa tiali,
iq moÃevebi Cagzavnes,
romnebic iyo Wkviani.
yvel Rame xyaraulobden,
adgili iyo mtriani,
givargi xyaraulobda,
biWia imediani.
Seemeparnes qiStebi,
Rvinai mixyvanda rqiani,
daicaT, ZaRlo qiStebo,
gana qali var Tmiani.
erTi esrola givargim,
kosro gaRglija Tmiani.
erTi imanac esrola,
88
maskvlevi maswyda mÃriani.
meore dila gaTenda,
dilaa acipiani,
atirda qali da rZali,
romnebic iyo Tmiani.
swor-amxanagnic atirdes,
romnebic iyo Wkviani,
vaime, Zmao givargi,
marjvenai magTxta Zriali.
qiStis dedebic modian
TmaTeTri, WaRariani,
wamaxve dakvexebuli,
mkvdaric aq darCi tiali.
SiraqCi erTma moymema
SiraqCi erTma moymema
sizmari naxa mÃriani,
adga da wyemsebs uamba,
sarqali xyavda Wkviani:
an cxori demeÃoceba
an Tavs mamiva ziani.
Sakmaza nislisferai,
zed Sajda borotiani.
SiraqiT lurTxumamdisin
Svidi dRis savali ari,
diliT wamova SiraqiT,
saRamos lurTxumCi ari.
lurTxumis Walas Samodis
lurjai pirofliani,
gadmaixedes qalebma:
vin modis davlaTiani?
Cvenis mecxoris cxensa Rgav,
vaime, Tu davrCi tiali,
win dedai Cemeegeba
TmaTeTri, WaRariani;
- Svilo, mamixve mSvidobiT,
cxorCi ra ambovi ari?
89
- cxori mSvidobiT davyare,
me ki gikvdebi tiali.
roca xaxaZe kvdeboda,
ca SWeqda, miwa tyvreboda,
kai ymis koxtai Tav-Subli
Savs miwas efareboda.
Wia-Ruebi xarobda
gvelebi eqaneboda.
nu mamklav, hali mamado
nu mamklav, hali mamado,
ar iqam samarTlisasa,
dediserTai var, oboli,
jer xans ara var cdisasa.
gaxkvirdes Waris lekebi
cdasa ma givargisasa,
Cven ki ver davimorCileT,
totsa eega xisasa.
leqsi ilikoze
qoiTiT modis ambovi,
nisli Samodis zRvisao,
ilikos amwuxvareben
wamalaT gagaiSvilsao.
wyemsebsac magra ucia
narovnis wveris Zirsao,
iqidan gamaqceuli
wiTelvakebze zisao.
iliko qalaCunaia,
dedakacebCi zisao,
daixuravs colis Salsa,
pudriT ikeTebs pirsao.
90
leqsi giagaze
Savad Saikra Rurbeli,
setyo movida cisao,
giagas amwuxareben,
giaga sujaSvilsao.
giagam naxa sizmari
Tavis daRupvis dRisao,
win daxvda wminda givargi,
gamnaTlebeli gzisao.
biWo, giagav, sad mixol,
sad daabruneb cxorsao,
windawin me gagiZRvebi,
me gaginaTleb gzasao.
ar minda Seni gaZRola,
yoCi myav samebisao,
adga da cxori gareka,
Savsa daTviais tyesao.
ninais leqsi
Savad Saikra Rurbeli,
setyo moida cisao,
Tan maxyva didi xifaTi,
ninai miRbarda wyalsao.
deda mtirali daagda,
mduRare cremlsa Rvrisao,
nu stiri, Cemo dedao,
nuRar ijavreb bevrsao.
gamCenma RmerTma damwera,
unda veoma wyalsao.
mSvidobiT, Cemo givargi,
male ipovni gzasao,
mSvidobiT, Cemo Saliko,
male daiwer jorsao.
91
qalai wavida Zmisasa
qalai wavida Zmisasa,
vaJa jurÃais Zisasa,
win daxvedrian lekebi,
gazdilsa dedis Zmisasa.
- qalav, Sen CvenTan wamodi,
ambovs giambobT Cvensasa.
- me TqvenTan veras wamoval,
gors ver Sevarcxvni qmrisasa.
leksa waarTo xanjali,
amxanags daxkra misasa,
salam meores maxklavda,
nawnavs maSWrian Tmisasa.
mesamec zed miayvala
qalai gadvida Zmisasa,
Sen, qalav, raiRa gagsvlia,
Wekarsa Rgvixar sTvlisasa.
moxeve col-qmari
92
daukuwia nawnavni,
nadirs SaRgvixar kldisasa.
Zmao, win damxvdes lekebi,
gazdilsa dedisZmisasa,
Tavi mTxoves da ar mive
gvars ver varcxvnidi Zmisasa.
leksa wavarTvi xanjali,
amxanags davxkar misasa,
salam meores movxklavdi,
nawnavs mamWrides Tmisasa.
mesamec zed mivayvale,
gadmove Cemis Zmisasa.
glaxam Tqo, bedi krulia
glaxam Tqo, bedi krulia
dabadebisa Cemisa,
ramdenic dila gaTenda,
dReni ver vnaxe lxenisa.
skolidan gamomiyvanes,
Sin move Cemis feÃiTa,
mama mimzadebs Ãorwilsa,
suyvelaferis wesiTa.
emzadebian mayrebi,
cxenebs xkmazaven kexiTa,
korÃisken gavemgzavreniT,
naTeli godga zecisa.
suyela ferad-feradi
wiTelica da TeTrica.
naTliis Tofi gavarda,
nefe Tan gaitanao,
amas gigolas vin etyvis,
vin aris magisTanao.
mamasTan kaci gagzavnes,
ambovi gadutanao
gigolav, karze gamodi,
ejifma dagibarao.
93
naTliis Tofi gavarda,
nefe Tan gaitanao.
Tma-wverze Ãeli maivla,
sul dabla gadaxyarao.
Tu Cemi Svili maxkaliT,
qali vin maiyvanao,
gvimuxTla bediswerama,
maxe dagvidga feÃisa,
aravis gaugonia
uquxra srola mexisa.
mRdelic karebCi gaCerda,
ra mogvevlina zeciTa,
nu stiriT, Cemo jalabno,
salamde mesmis yuriTa,
netai cota sicocxle
iyidebodes fuliTa.
Ãorwili gadameyara,
Rvino bevri maqv, purica.
qalai azizad gazdili
dabla deeca kvnesiTa,
ra xqeniT, Cemo mayrebo,
saqme gaswieT cetisa.
TeTri baRdadi gadiZro,
zed gulze gadaayara
Svidi nawnavi gadiRa,
zed gulze gadaafara.
mayrebma kubos aswies,
qalic gamaxyva Tanao,
ar megeSobi, lamazo,
unda Camagyve Tanao.
uSenod rogor gavlaÃa
maRla mTa, dabla Walao,
atirda yvela siZebi,
debi sul SaiSalao.
ai, es amdena mayrebi
viwvebiT, rogorc Calao,
qva iwvis imaT codviTa,
kldeebi daiSalao.
94
sizmari
qalma Tqo, sazmari vnaxe
damdeg enkenisTvisasa,
ca wiTla-yviTlad elavda
setyos isroda qvisasa,
ÃelCi miqrobda sanTelsa,
Camasxmuls kelaptrisasa,
cecxli da navTi Cems Tavsa
sikvdils ityvian qmrisasa.
***
qal, qebiT gamaTxovilo,
mamisao da Zmisao,
orTaves dawunebulo
mazlisao da qmrisao.
***
TinaTin gadmamdgariyo
TolJuJun, TeTri qalio,
Ãels miqnevs, aqeT wamadi,
Sin ara Cemi qmario.
cixis sageblad gavgzavne,
Tavs dascemian qvanio,
maxarobeli movida,
qalo, magikles qmario.
samaxaroblo gaviRe
samasi suli cxorio.
imasac ar davajere,
Ãels gamoumbi Ãaria,
imasac ar davajere
wels Samovartyi Ãmalia.
wuxel maSavda laSqriTa
95
SavSuaRamis drosao,
sarkmlidan Camamikivla:
ade, aanTe maCxala!
avde, avanTe maCxala,
mivRmarTe ezos karsao,
pur-SaWamadi mivarTvi,
SaWame, RTisa mzesao.
Caqmis saÃdelad mivRmarTe,
Caqma mkra gulis pirsao,
Se avo, avis naSobo,
rad ar gaivli karsao.
avde, Savkmaze SavreSi,
Savade SavTa gzaTao.
ukenve gamomdgomiyo
amaRebulis ÃmliTao.
biWo, ras mamdev, niao,
Seni ra wamiRiao,
Seni koka da sabeli
grils wyaros damiyria.
nekais TiTis beWedi
kokaCi Camigdiao,
Seni patara gigoli
akvanCi damigdiao.
merdinis ÃelisaÃoci
kamaras Samigdiao,
Seni oqrosa xovebi
kaloze damiyriao,
oqros rqiani Ãarebi
bagebze damimbiao.
***
tialo, siRaribeo
daamonaveb yvelasa,
Samamtirian balRebi,
gamamiwvdian Ãelasa,
amis gamgones cecxli mwovs,
guli damiwyebs levasa,
96
puri mogvSivda, mamao, -
sityos metyvian Znelasa.
aRarcaiT maqv saxsari,
aRarciT veli Svelasa,
cotas SanayrdiT, balRebo,
nu gaaciebT wvenasa.
***
caCi mWyvinavo maskvleo,
koSko nagebo kiriTa,
cav, wminda maskvleviano,
mzev, mafenilo diliTa.
ukvdavebisa wyarovo,
mazdixar oqros miliTa,
axal modisa xalaTo,
Svidgan Sakrulo RiliTa,
Cagicoms qalai lamazi,
wyaroze wava diliTa.
misi Semxedi biWebi
aJrJoldebian JiniTa.
lamazo, Seni Wirime, -
amaityvian piriTa.
97
axalSeuRlebulni _ arsen da liza odiSvilebi
***
aim mTasa Tovliansa
cxo, uTovlo mirCevnia,
aim qalas Savgvremansa
cxo, TeTrpirai mirCevnia...
TeTri qali brinjs arCevda,
Savgvremani samarxosa,
TeTrma qalma damitiras,
Savgvremanma dammarxosa.
98
***
netai qalav me da Sen
yana vin mogvca ziari,
Sig CogeTesa survili,
napiri xqondes tyiani.
me da Sen tyeCi Sogreka,
yana ki darCes tiali.
***
- eo, meo, beCav demetreo,
wmindis samebis karebi
rogor gastexeo?
- vajaÃune, vajaÃune,
klite gavtexeo,
sisxliani taravali
karis uken vdevo.
wminda samebas Savscode,
Tavi davRupeo.
sabolo amoviwyvite,
suli wavwymindeo.
***
gergets Sakmazes yeini,
qudi daxures cxvisao,
soflebi Samaavlies,
vervin ityoda cudsao.
yeins Tofi gauvarda,
virs maxvda kudis Zirsao,
viris patroni atirda,
viri as Tumnad Rirsao.
99
***
baisolTam borZaiSvili
xanjalze Ãels maisomsa,
cxeTas gatexa xazina,
gudamayars Cais somsa.
beso var, yamarauli
beso var, yamarauli,
CaCnelT mindorCi gazdili,
bevrjel vaWmie Cems mtersa
Cxamgareuli sadili.
besos uyrian borkilsa,
smatriteli icinisa,
sada xar, Cemo xanjalo,
daWra magis cxvirpirisa.
SamovÃe gudaurCiga,
SavajRarune borkili,
kobCi goWmeven sadilsa,
gzani gaqvT kidav mazdili.
mSvidobiT, Cemo colSvilo,
nuRar gaqvT Cemi lodini,
yvelas gaxvewebT, gavedrebT,
cxviSvili mrCeba tiali,
ar gamiTxovde, cxviSvilo,
migule mudam mtriani.
mixai
mixai sTibda didubeCi,
CirdilCi xqonda binao,
purai maSiebiyo,
icqireboda Sinao.
dedam mWadi autana,
lurjia, rogorc sinao,
aba, emas vinRa SaSWams,
dawva da daiZinao.
100
***
Rvinom Tqo, WaWareulma:
ucecxlod amovduRdebi,
Wkviansa kacsa daTrobiT
uWkosTan SavaSuRlebdi.
me gorodCi damiRamda
me gorodCi damiRamda,
ÃelCi meWira balebi,
wave, dedisZmaT miude,
maT ufro Sevebralebi.
Sin damxvda nefe sinkai,
me ar gamiRa karebi,
wadi, aqaT daikarge,
sul egre daiarebi.
gamovbrundi da Savstire,
sul daviTxare Tolebi,
sinkais gajavrebuli
duqanCi Saviparebi.
SavWame Sasawevari,
sul vaqeife sworebi,
kidav ki gnaxav, sinkao,
elxots gaRreka Rorebi,
maskaradsa piri gigav
da wiTels katas Tolebi,
maudis CoÃa Cegeco,
gaqv kurkliani bolvebi.
ulicaze ro gaxvide,
Sen dagcinian sworebi,
amaxvidode yazbegCi,
Saurad yide brolebi.
101
***
es sami weliwadia,
ar minaxia qalaqi,
Savambi mamlis yiulTa,
Tarwkze Cavreke jalabni.
cdos Zirs Zalian dabnelda,
drogCi avanTe farani,
Sinais javri ara maqv,
iq araferi ar aris.
Wreli katai davagde,
bakniT daudgi wyalani,
akoSkaCigaT daugde
sasiarulo karani.
SimSili ki aRar maxklavs,
sazrdo daugde mravali,
cxra abazad geeyidnes
gogias Cemni Calani,
Tivanic iman gayida,
eg iyo Cemi dalali.
balduro
balduro, dila nebisa,
leqsi Sen ginda qebisa,
jalabCi diambegoba
gareT ar gamadgebisa.
mama qaTmebs dauyena,
pativi giyors bebrisa,
zaiTs saxls erbo gayina,
CaquCi unda berZnisa.
qoiT saxls CamaitaneT,
tyavi daxureT verZisa,
Cifqai gaaxrevine,
pina ro magdis mWedlisa.
102
a for i z m e b i
***
ara myav deda obolsa,
rom movkvde, damitirasa,
arca myav gulis mokeTe,
ro dacxes, amigrilasa.
***
raze mcem, dedinacvalo,
ra ufleba gaqv Cemzeda,
erTxalac `nanai~ ar giTqoms
Cems akvnis gaswebazeda.
***
dedisa ZuZu tkbilia,
dedinacvlisa - navRela,
davlie, yelCi damadga,
simwariT wamamaÃvvla.
***
sikvdilma Camaiara,
oboli daxvda winao,
me mamkal, Savo sikvdilo,
qveyanam SamiZulao,
vera, obolo, ver magklav,
meufe gajavrdebao.
***
egre ician ÃevCiga,
qers gamaxÃdian ludada,
lamazs qalas maiyvanen-ke,
Slapasac xurven qudada.
103
***
Senis gonjobiT, vaSkaco,
ninas SWirs gulis friali,
vin ar waiyvans ninasa,
vin ar gaZReba mSiari.
***
zogis deduflis yvalasa,
saÃadi Sjobs saxlCigao,
jam-WurWelni amatirdes.
talaxCi da lafCigao.
gadmaqceula qoTani,
cocxi icems TavCigao,
kozebs ferÃisai gaumbav,
gareT, darifanCigao.
***
vaime, Cemo dedao,
feÃi daviwvi kiriTa,
sadamde unda vicocxla
sul esre codva-WiriTa.
***
arwki giTxar, dedamTilo,
sarCuli Jjobs sapiresa,
siciliT ki mamiyvane,
exla raiRa gatirebsa.
***
- sad iyav, fadiauro,
nabadze nami gdebia?
-fSavs viyav, Suri viZie,
daRaluls damZinebia.
104
***
gaRma TuSni cxenebs SWeden,
iZaxian galobasa,
bedrianai Seeswroba
ÃedeniSTa jorobasa.
***
ymawvilo, arSis cixesa,
arc SenisTana yma unda,
Caves Camtani abjrisa,
amamtaneli cxo unda.
wina rigSi: sergo da lena (da-Zma) gigaurebi. ukana rigSi: niko gigauri, marine gigauri, sofio kobaiZe, ilia gigauri, nuca gigauri.
***
arSas bazali Rurmai
efxvi mCxilebze dgebao,
ganjas maRglijna kliteni,
Cems arSas mouÃdebao.
105
***
gamtexa siRaribema,
rogorc ro rusma CaCani,
axla lurjai mindoda,
mamwyinda feÃiT CanCali.
***
davlaTiani nadiri
SuaRamis dros adgeba,
RamiT masZovs - ke balaxsa,
mamre simagres Sadgeba.
***
me rai giTxraT, sworebo,
piroba SavkraT magari,
lomisais madli gauwyra,
vinc mag qals gaxyves mayari.
***
bebers Ãars saiTRa gauwevs
gamouÃedni mazveri.
***
ar eSinian gurjisa,
ar aikidebs xurjinsa.
***
nu SCqarob, SarabriSvilo,
Seni Ãorwili Sors ari.
***
beCavisa var Svilia,
oblobiT gamazdilia.
106
***
qal, cixiT ras iyurebi,
gadmagigdia kiseri,
yeli mZiviTa savse gaqv,
Sig girevia giSeri,
erTi me gamamigzavne,
ro daviSvena kiseri.
***
mTasa maxkida TvirTvili,
wyemso, axyare cxoria,
rad ar magwyinda mTas yofna,
rad ar maginda baria,
TolJuJunasTan girCevnis,
imasTan saubaria.
***
aim mTasa Tovliansa
cxo uTovlo mirCevnia,
Sens Tavs arvin mirCevnia,
isrimc gamiZRebi mziTa.
***
wisqvilis Tavze Samovdgi
maTara arayiani,
me kargi qali megone,
xyofilxar Ralatiani.
***
napiryuris maÃnva miyors
RorRianis yanisao,
gverdze gadacqera miyors
TolJuJunais qalisao.
107
***
biWo, wyalCi gamiyvane,
axalgazdav, Sveniero,
me magis mets veras getyvi,
qalai var da mcxveniano.
***
biWo, piri magiparsav,
salamazod kiseri,
cols ratom ar SairTav,
dasaqceo, vis eli.
***
mininosa mwyeri uyors,
Savardensa - nadiroba,
visac dedas Svili uyors,
axla aris sadiloba.
***
amiran, col-deda mkvdaro,
omi ver ici kilosa,
TavCi ki nu scem splosa,
ZirCi mousvi rbilosa.
deeWrebian boZalni,
deecemian Cardaxsa.
***
mTaCi Tivani movTibe,
wamiÃda avdarobiTa,
sul-guli gedemelia
qal, Seni mudarobiTa.
***
- qalebo, Tqveni qmarebi
rogor arian Tqvenzeda?
- egre arian Cvenzeda,
rogorc mecxore cxorzeda.
108
***
avdarimc gagidardeba,
roca SaxÃdebi mTazeda,
dagiqsov Wrelebs windebsa,
waval, dagirecx wyalzeda.
***
qalma Tqo: qmari ar minda,
nu gamaTxoveb, dedao,
Tu mimcem, guTnis dedasa,
muceli xqondes maZRari.
***
Tamarma Tavisi Tavi
TiTonve daaziana,
sakuTri xyvanda moyore,
cxos rasRa gauziara.
***
ras miyureb paWiWebCi,
me vjobivar am biWebCi.
***
SurTxisa stvena gadmodis,
qor-SavardenTa JivJivi,
lamazisa var mTxovneli,
amas ar vmalav, sul vkivi.
***
qalav, beCao, beCao,
Senc obolo da mecao,
gzaCi erTurTis Saxvedra
Senc giameba, mecao.
109
***
qalav, aqaT da Senamde
vardi gasxia yelamde,
netai gamamiSobden,
freniT movali Senamde.
***
qalo, dedis nebiaro,
gadaxrilo TeZoCia
SenTan egre movisveneb,
rogorc Ãari ezoCia.
***
TeTro qalo, Cemo mkvlelo,
Cemo karis mezobelo,
gamvlelo da gamamvlelo,
Cemo gulis wamRebelo.
***
arwivis nabudvarzeda
baÃalni maizdebian,
makvdes Tu makvdes jiquri,
exla cxo gajiqurdeba.
***
uxvis kacis pur-marili
zRvaze Ãidad gaideba,
Zunwais kacais bur-marili
pirCic ki ar CaiSoba.
***
- axla ki wadi, stumaro,
sastumro gori mSralia.
- saiT wavide, sulkrulo,
suyelgniT sazovaria.
110
laSqroba yuroze (XX s. 50-iani wlebi)
***
kargi xar, kargo yofao,
bevro cxoro da Zroxao,
namusiano vaJkaco,
gind daxeulo CaÃao.
***
maisisa rvasao
nu gadivli mTasao,
nurca mixol disasa,
nurca mamidisasa,
Tu mixol da ar daiSli,
midi, colis disasa.
***
sami Tve viwev zovCiga:
marti, aprili, maisi,
daTvi da mgeli SavWame,
Ãorwili vnaxe colisi.
111
***
tialo, darialao,
kldebi xar carialao,
Ãorci Cven, tyavi lekebsa,
mojabres - Tavrielao.
***
vaime, ro esre daviTver
maRal dedais Svilio,
gambertyes gergetelebma,
gulgaxeTqili vivlio.
Cioda maRal dedai
ras mamikaliT Svilio!
***
qalav, uTxar dedaSensa,
ras apirobs me da Sensa,
saperanges Sen giyidi,
sasagules dedaSensa.
***
mTas iqiT qalam lamazma
Ciqila damiqniao,
iqiT is makla survilma,
aqaT me damabniao.
***
qalav, wiTeli perangi
Caucmevia dedasa,
aRar giÃdeba, lamazo,
guli mouklav sevdasa.
***
Ãelisaxocs gadmagigdeb
oqromkediT maqargulsa,
Sig gagixvev Cemsa gulsa,
Sengan damwor-dadagulsa.
112
***
sawyali kaci gamove,
feÃi damadga yvelama,
sidedri avad gamiÃda,
coli mamikla Ãvelama.
***
dadai, guli gagala
Savma beWedma rqisama,
SaveTiT gamagzavnilma
Savgvremanais qmrisama.
***
tialo, siRaribeo,
sizmarCi gemeCvenebi,
Cemi stumari cxos mixyav,
Tao, Sen SemeCvenebi.
***
nu icini, nu macineb
gogoSariSurebeno,
gogigeben eSmakobas,
gogoWariWurebeno.
***
qalo, qalo, qeTiao,
TeTri kaba gacviao,
gaiÃade, me Camacvi,
iTom gagicveTiao.
***
biWo, wyalCi gamiyvane
wiTelqudav, cxeniano,
me magis mets veras getyvi,
qalai var da mcxveniano.
113
***
qalma ro vaSli mesrola,
metkivna gulis ficari,
saxels ki mainc ver vityvi,
RmerTma acocxlas vinc ari.
***
qalma Tqo, axalgazrdasa
siciliT Saviyvarebo,
SoriT davswov da davzdagav,
axlos ar gavikarebo.
***
moÃevis qalo, eliso,
Cemi guli Sen geliso,
bevri kazarai bJuviso,
meTafliasTan tyuviso.
***
wyali mwyurian,
wyals davRlev,
deveqanebi gubesa,
waval da Caugordebi
lamazais qalais ubesa.
***
visi mze xar, visi mTore,
vis ubeCi gZinavs Rame,
Seni mze var, Seni mTore,
Sens ubeCi mZinavs Rame.
***
qalav, ras stiri, ras SCivi,
ras dagiTxria Tolebi.
ade da CemTan wamodi,
gadmaiare banebi,
axÃade sabnis pirasa
gadmamaxvie mklavebi.
114
***
bedrianao, rwyilao,
qalais ubeCi Rfrinao.
***
vai, Sen mwuxiareo,
Seni Ãma gamagoneo,
damxure Seni sabani,
Sens mklavze gamagoreo.
***
qalav, qalav, kiskisao,
rad mizdixar wisqvilsao,
megeweva Seni qmari,
Cagililavs cxvirpirsao.
***
qalav, CamaÃe kibeCi,
qiSmiSi miZevs jibeCi,
erTas ki mainc gakoceb,
Tu ginda Camsvan cixeCi.
***
qari xqris, qari sisinebs,
qari daxkivis Walebsa,
sawyali mecxoriai
veRarcad xedavs qalebsa.
***
siyorulsa malva unda,
rogorc cxensa naparevsa,
Tu moukvda, glova unda,
rogorc gulis sayorelsa.
***
aim mTasa ver Savxedav,
Cemi guli naklulia,
mand Rmarxia Cemi qmari,
lekebisgan maklulia.
115
***
wvima wvims da nami ara,
axaluxze gamiara,
qalav, Seni siyoruli
me ki maqv da Sen ki ara.
***
qalav, wiTels kabazeda
nemsi dagkidebiao,
Cemis dawunebisaTvis
cecxli wagkidebiao.
***
netar ra uyo Tavsao,
sworTuarias qmarsao,
aRarc aqv Sanaxvis Tavi,
aRarc manebebs Tavsao.
netai ki damiwunebdes,
damanebebdes Tavsao,
iqneba Seveyrebodi
Cemis gunebis qmarsao.
gigo gelaZe
116
***
odelasa da delasa,
Savardeni xyavs Zerasa,
gaufrindeba, wauva,
guli dauwyebs Zgerasa,
aqaT is kvdeba, iqiT-is,
vai imaT bediswerasa.
***
yazbegCi viyav stumrada,
Tavi avigde xumrada,
qiliki xalxi yofila,
yvelai gamiÃda Zmurada.
***
yazbegs rad unda celebi,
namglebi unda fxiani,
yodanT xqonia saTibi
RorRiani da qviani.
***
rostom Tqo: erTi ara Jjobs
am Cemsa magonebasa,
varCie erTxal sikvdili
sul mudam daRonebasa.
***
rostom Tqo: siberkaciTa
sityo saTqmelad gaWirda,
gavcviTe jaWvis perangi,
exla aRebac gaWirda.
***
rostom Tqo: miwa grilia,
sityos miT unda rbiloba,
vaSkacs rom gauWirdeba,
maSinis unda cdiloba.
117
***
rostom itira dedama:
Svilo, TavSaudebaro,
sikvdilis dRemdi magaro,
Se spilov gautexaro.
***
rostomis samni sityoni
indoeTs qvaze sweria:
visTvic movkvdi da Camovdni,
eg ufro Cemi mteria.
***
Se qiqavelTa nefeo,
SenTvi Sevembi devTao,
wamali gamamigzavne,
zurab mikvdeba ÃelTao.
***
beTlemis karze xkidia
vaJa jurÃais Ãmalio,
mouvlis omis wyurvili,
xandisxan SazZravs qario.
***
lomisas jaWvi xkidia,
aravin icis, visia,
beberma qalma daxquxa:
eg jaWvi Cemi qmrisia,
jaWvi man unda ataras,
vinc ro tarebis Rirsia.
***
eso, meso, gergetlebma Tqveso:
wminda sameba Cvenia,
vervin wogorTmevso.
118
***
kaisa ymisa coloba
nu gixarian, qalao,
kai yma laSqars makvdeba,
damrCebi carialao.
***
ar gagigiaT, snovlebo,
rai ambavi mamÃdara,
TarwkzediT wamayvanili
TorRais cxeni mamkvdara.
119
S a i r e b i
***
moSaired gamasulxar,
cxviri dabla dagiSvia,
sadac sifros dainaxav,
qerqi aRar gagiSvia.
***
SenisTana moSaire
bazarze unda diodes,
ÃelCi eWiras kapari,
sul `brava, bravas~ kiodes.
***
qalaqs viyide barebi,
mcxeTas davage tarebi,
Tu magis meti ar ici,
ratom ar memebarebi.
***
tyeCi marÃili waviRe,
gaukeTe Wali, kofa,
Tu magis meti ar ici,
axla naxe Seni yofa.
***
getyvi da getyvi leqsebsa,
tilifonaze grZelsao,
Tunda Sin wagaRebineb,
magawyvetineb welsao.
120
***
Seni naTqomi leqsebi
dilas davkrife begCia,
wneliviT kisers gagigrex,
Turcad magigde ÃelCia.
***
amaTqvi, biWo, amaTqvi,
salam mamali yiodes,
egre gagiÃdi saqmesa,
kbilebCi ofli gdiodes.
***
amaTqvi, biWo, amaTqvi,
pirCi ar gidevs avSara,
aqamde karga ambobdi,
exla ram RmerTma SagSala.
***
axali saxli avage,
zediT me davxkar Ãvedao,
vinc Sen Sairi gaswavla,
imas utire dedao.
***
axali saxli avage,
TeTrad gavlese kiriTa,
biWav, Tavi damanebe,
ver gazZeR Cemis WiriTa.
***
TeTri puri, TeTri Rvino,
grafinkebiT arayebi,
Tu magis meti ar ici,
rasRa melaparakebi.
121
***
qalav, Sen ki genacvale,
Savardens gigav Tolebi,
ar gagicviTav kabasa,
ginda damTxaran Tolebi.
Tolebs ki nu gamaiTxri,
modi, aviRaT valebi,
vinRa Sogimbavs cxenebsa,
aRar gveqneba yanebi.
andria kobaiZe (`kalmiswvera~)
col-SvilTan erTad
122
***
exlandeli bariSnebi
rogor iparnWebiano,
gadiTxufnven ferumarils,
winac wamadgebiano.
kargebs win ar gauSoben,
TiTon gadadgebiano,
eg ubeduri jelebi
Cqare matyuvdebiano.
orSaurians ferzeda
xedav, iyidebiano,
feri ro gedeecleba,
Zrial gayviTldebiano.
dedamTils da mamamTilsa
pirCi ebrZolebiano,
es saqoneli ar aris,
aRarc gaicvlebiano.
***
axlandeli qalebio -
dalesili Ãmalebio,
ded-mamas emdurebian:
SogrTeT droze qmarebio:
siToladec kargi xqondes,
ar RmarTebdes valebio.
wamabzanas dReobaCi,
ar Samimbas Ãarebio.
erTi kargi saxlic xqondes,
gverdze embas karebio,
gadian da gamadian
TolJuJunai qalebio.
balkonCi davseirnobdeT,
gvicinodes Tolebio.
***
qalav, mamai qalaqs aris,
mziTevs emzadebao,
rad minda Tqveni mziTevi,
123
CemTvi ras swuxdebao.
dedav, mime Raribs kacsa,
iyos Cemi nebao.
mdidaris kacis cxovreba
male azovdebao.
wava, duqanCi daTvreba,
mova, Cxubsa Svrebao.
Raribis kacis lukmai
tkbilad Sairgebao.
***
Suao, gogoriSvilo,
Sen kargis dedmamiSvilo,
xTis macemuli davlaTi _
es bevri puri da Rvino.
balRebi gveleqsebian
rasRa veliT, Cvenc SavrxinaT.
***
Tomas aqeben karkuCas,
sivanCi-odiSvilsao.
snos wyalze beqaiSvilsa,
metad amboben ybedsao.
ar SeebrZola Tomasa,
Tomas marsagiSvilsao,
jan-Rones imas uqeben,
dumas SWams ZvelisZvelsao,
swrafad gamasTqoms leqsebsa,
erTs ar gaurevs Zvelsao.
egre CamasTvlis leqsebsa,
mRdeli wignad ver swersao.
124
g a d a k r ul i s i t y v e b i
***
codvilsa coli rad unda,
codva eyofa colada.
***
colsa didi comi unda,
Svidi Ãeli safaneli.
***
nefesa da Tamasxansa
RmerTi miscems samarTalsa.
***
Tiva mTisa Sjobs, regveno,
Rvino da puri- barisa.
***
leqsebis meti ra vici,
mec vicodi anabana,
Cemi gamaTqmuli leqsi
mters gauÃda xaTabala.
***
ar damabizRa qalaqSi,
me wamiyvanes cirbinCi.
***
wilad mrgebia sikvdili,
daiwos Cemi bedia.
125
***
me xTiTa, rostom ZaliTa,
rostom deeca mklaviTa.
***
hei, Tu kargia avadoba,
iyidida Tavadoba.
***
calÃelsa fadiaursa
deda ver gascvlis orÃelze.
***
daica, zurabT nadiro,
erTada vWamaT sadili,
Sen TianeTCi mizdixar,
martuai gzaCi ver ivli,
kaci rom gaimarTeba,
gzaCi daxvdeba nacili.
***
ar varga mezoblobaCi
naTeli mireulia,
zogi rom karga inaxavs,
zogi wyalwaRebulia.
***
mamwyinda cxoTa Sviloba,
Rame yudili joxzeda.
***
bakurÃevs makles uria,
CuStebiT gamarTulia,
xurjini, farCa wauRes
TaTrulad maqargulia.
126
***
maSi sad iyav, Sav badro,
roca Cem Ãmali wrTeboda.
***
wadi da wamegewevi,
ar iyo Suas gzobasa.
***
gergetuli exSi, mexSi,
Ãenceli da celi ÃelCi.
***
yazbeguri exSi, mexSi,
selotkai da mWadi ÃelCi.
***
garbanuli exSi, mexSi,
RorebisTvi gejai ÃelCi.
***
es cdouri exSi, mexSi,
guduraT uken culi ÃelCi.
***
sivanlebis exSi, mexSi,
pamadai da pudri ÃelCi.
127
a n d a z e b i
***
deda naxe, mama naxe,
Svili isri gamanaxe.
***
xe Zirze modiso.
***
Waki ikiTxe da
kvici isri iyideo.
***
kargisa yurZnis vazi xar,
kargi ram gecodineba.
***
kodalav, Sens sicocxleCi sul akakuneb
da Seni xaratuli ki ver vnaxeo.
komisari... vano qirikaSvili, arCil
ficxelauri, giguSa CofikaSvili
128
***
rac mamaa, is Svilia,
xes gemeesxa xilia.
***
ZaRlisas batkans
raiRa gamaiyvans.
***
muxis Zirze arc rodis
ar amovao aryio.
***
avTa mamaTa naqnari
Svil-SviliSvils gadaxÃdeba.
***
avs kacTan rxinsa
kargs kacTan Cxubi Sjobiao.
***
Txa Txaze naklebi
mgelsamc gauxeTqia.
***
avis amyvalic aviao.
***
gonjs kokaCigaT
gonji wyali wamovao.
***
unaxavma ca naxa da -
neta, ra maRaliao.
129
***
egeTma Zroxam damwixlaso,
Ãeladai rZiT amivsaso.
***
kurdRelo, Seni simaRle damicdia,
Seni Ãorcic damiTmiao.
***
qaCliani ro eqimi iyos,
Tavis Tavs ueqimebdao.
***
qaTami ro wyals daRlevs–ke,
isac RmerTs Sascqerso.
***
me rai varo da papi mjobiao.
***
uremi ro gadabrundeba,
gza maSi gamaCndebao.
***
vinc Rame Ãna, isac makvdao.
***
elursanes wasvla - masvla Wirso,
Toro viri kitrad Rirso.
***
Tu guli gulobs,
qada oris ÃeliT iWmevao.
130
***
Tunda Sin iyav, tetiav,
Tunda buraxuls tyeCia.
***
kargisa Zvirad syidva Jjobs,
zed damateba sarTisa.
***
uremma ro SeSa ar maitanas,
TiTon SeSa ar ariso!
***
visac guli ar stkivao,
cxeli cremli ar scvivao.
***
mkvdars SinaT unda matiralio.
***
moida setyo da daxvda qvao.
***
Wkoma rai miyo da -
TavCi brexonio.
***
axali cocxi karga xvets,
Zveli uken xyris nagevsa.
***
Tevzma Tqoo, pirCi wyalni midganan,
Toro bevrs rasme vityodio.
131
***
ca namuss uWeria,
Toro aqamde Camovardebodao.
***
Sen rom mizdixodi, me movdiodi.
***
WianWvelav, sul bargs ezidebi da
Seni mTa-baroba ki verca vnaxeo.
***
culi bataraia, magram
dids xes waaqcevso.
***
ra qnas efxvma ubedurma,
Tu mCxilebi ar asxia.
***
cixe SigaTiT gaTxtebao.
***
oblis kveri cxo, cxo da
veRar gamacxoo.
***
ar SagrCeba, galegao,
sawylis kacis wvalebao.
***
erTxal wavida koWlai
da maSic waiqcao.
132
***
ZaRli koWlobiT ar makvdebao.
***
raic ar iyo, rai gaiyoo.
***
salam petre movidoda,
povles tyavi gaaZvriano.
***
upatronos eklesias
yorani daxpatrondebao.
***
cxori mabrunda da
koWli win maiqcao.
***
roca magikvdi, maSi magitkbio.
***
salam mware ar vWame,
salam tkbili ar metkbao.
***
cxeni egre ar davardeba,
ro viris bargi kidav ar zidaso.
***
viri garboda cxenTana,
mec ki wili maqv SenTana.
133
***
daTvi saZaRled gaÃda da
imisi saqme waÃdao.
***
Senc ar mindodi da
karic Ria damigdeo.
***
Sin arvin ayenebda da
mamasaxlisobas fiqrobdao.
***
rogorc giWirdes,
egre giRirdeso.
***
uambod ar gadaswydeba
emdenai devTa xrialio.
***
kargs mTqmels
kargi gamgonec undao.
***
ubeduri frinveli
dajdomis dros adgebao.
***
mkvdari mkvdars eekida:
samaremde mimitaneo.
134
***
arai aras gedeekida,
Sens iqiT Rone ara maqvo.
***
saqirjlavi wyals mixqonda,
amayo Tavi da cxra sofeli gaqirjlao.
***
rogors taSsac Sen ukrav,
egre me davTamaSdebio.
***
cxendavardnilma
Sin mSvidobis meti raiRa Tqoo.
***
rasac dasTes, imas mamkio.
alpinistebi: mito sujaSvili, giguSa qirikaSvili, levan sujaSvili. 1938 w.
135
***
rogori loginic gigia,
feÃni isri gawodeo.
***
rasac ver Saswvdebi,
imas nu Seewawebio.
***
ubedurs raiRa gaabedrianebso.
***
qurds rai da bneli Rameo.
***
dama das saceri auWira,
rogorc Sen mxedav, egre me gxedavo.
***
brmas xoyanas calTolic orTolio.
***
brmao, ras SCivi da -
orTav TolTao.
***
avi Svili
dedmamis maginebeliao.
***
avs nu izam da avisaga
nu geSiniano.
136
***
Txas Txa urCevnia
aTass suls cxorsao.
***
urems simZime aWriWinebso.
***
yruvebisTvi mRdeli
meored ar swiravso.
***
damrCos wiwilas
kvercxCi etyobao.
***
udroo yana ar iÃnebao.
***
droni nefoben,
gana nefenio.
***
koka wyalze gaTxtebao.
***
bevri uÃdia nabadsa
avidari da mze cxeli.
***
ar gaTeTrdeba yorani,
Tu ginda vqlibaT qviSiTa.
137
***
cecxlis TqmiT
ena ar daiwvebao.
***
gveli mucelCi ar daindobao.
***
melas mindorCi gauTendebao.
***
saxelis gatexas
Tavis gatexa Sjobiao.
***
daiÃocnes bedaurni,
virebs darCa xindaxorio.
***
sofeli vnaxe uZaRlo,
ujoxo davilajebi.
***
patrons daxedian da
ZaRls isri daxkriano.
***
Tu saqoneli patrons ar Rgav,
aramiao.
***
wilni uariaTiao.
138
***
viris wixli
sawyeni ar ariso.
***
cxori cxoria da
Tu gacxarda, mcxareao.
***
ÃinCians rai da didi gulio.
***
darCi ar iyo bzikai da
avidarCi bzikobdao.
***
gana koka sul mudam
wyals zidavso.
***
gveli gare ari Wreli da
kaci ki SigaTao.
***
beberai ianvarCi
marwyob wavidao.
139
g a m o c a n e b i
(amicandaiebi)
***
erTi sabeli mqonda, -
vkece, vkece, ver davkece.
(gza)
***
TavSaxveuli beberi
dedaSens ejajgureba.
(sadRobeli)
***
gareT oqro, SigaT vercxli,
Zirs cecxli, zed wyali.
(samovari)
***
davambav, dadis
auSob - dgas.
(qalbani)
***
usulosa, ugulosa
sami sartyeli artyia.
(cocxi)
140
***
Cemi batara velai
batonis sayorelai.
(vercxlis manaTi)
***
tyeCi Ãari Samivarda,
gamo, gamo, giSerao,
ZonZ-manZebi gadayara,
gamovarda SiSvelao.
(Txili)
***
amicandi, candio,
tyeCi davdgi fandio,
egre Save da gamove
ar gamamyva tylapio.
(xis foTlebis gacvena)
***
gamocanas magaxseneb,
didi araferia,
zoga wiTel, zoga yviTel,
zoga alis feria.
(xaliCai)
141
eroba gergetSi
***
ormo bneli, Sig mazveri,
Znelad masatrialebi.
(Ãmali)
***
Cemi patara manana
xan gaicinebs, xan – ara.
(lamfai)
***
evi evisa, feÃni devisa,
Ãma sazandarisa,
tyavi efxvisa.
(bayayi)
142
***
abli, babli, oqros taxti
mziT aviRe, mToriT davdgi.
(yinuli)
***
oTlo, ToTlo, oTxo boZo,
zaiT mTao naTibaro,
qoiT wyalo nadinaro.
(cxori)
***
wyalCi Cavagde, wylad iqca,
cecxlCi Cavagde, qvad iqca.
(marili)
***
Cemi batara belai
batonis sayorelai.
(fuli)
***
sakedeCi Ãeli Savyav,
Zuam ZaRlam mikbina.
(WinWari)
***
Cemi batara Sukuna
broliT gamaWedilia.
(kbilebi)
143
***
zaiTiTa wamovida
rais kilis kamurao,
qoiT melam yuri misca,
rais Txilis Txamurao.
(xorxoSelai setyva)
***
orbi dajda orasi,
frTa gaSala samasi,
wveri xqonda almasi,
bolo oTxas-xuTasi.
(wigni da kalami)
***
aburZgalam Sipi Soba,
Sipma abruZgalai Soba.
(qaTami da kvercxi)
***
kubsa, kubsa, kubsarasa,
nadirs xklavs da SWams arasa.
(Tofi)
***
Svidi ficari Svidad Sekruli
verc nefem gaxsna, verc imis jarma.
(didmarxva)
144
***
oTxni arian, Zmani arian,
baRCas Cadian, CaimRerian
(Zroxis ZuZuebi)
***
feCi qvisa, trubai xisa,
boli adis balaxisa.
(yalivani)
***
Tofi xisa, tyvia wylisa,
xes eca da qva gaiqca.
(wisqvili)
***
ame da ame Cxubobdes
ame da ames karzeda,
ame rom ar misuliyo,
ame maxklavda amesa.
(Weka-klite)
***
moida Savi mazveri,
gaagda TeTri mazveri.
(dRe da Rame)
***
erTi ÃelisaÃoci mqonda,
vaSer, vaSer, ver gavaSer.
(ena)
145
***
uzrumeli gveli
miwa-miwa mZrveli,
nadirs gaxklavs da ar SaSWams,
esac sakvirveli.
(Tofi)
***
Ãmali davxkar, sisxli ar daaCnda,
guTani gavavle, koli ar daaCnda.
(wyali)
***
Ãari boselCi Savagde,
kudi ÃelCi damrCa.
(msxali)
***
Cemni orni frinvelni
cis kiduramde mwdomnia.
(Tolebi)
vladimer avsajaniSvilisa da aneta
sabauris qorwili arSaSi. 1934 w.
146
S eloc v e b i
Tolis locva
Sagilocav Tolisasa, gulisasa, pirvel Cemis Tavisasa.
gamovida Savi kaci, Sajda Savs cxenze, wamaisxa Savi nabadi.
waivla jibas Ãeli, danai amaiRa Savtari, dakla gveli wiTe-
li,
Sawo ucecxloda da SaWama ukbiloda.
ijda qristes deda mariami, iSlida Tmasa Zoweulsa.
Camaiara qriste RmerTma: - qristes deda, mariam, ra gatirebs?
- gedemeqca koka gozeuli, demeRora wyali vardisa.
- nu geSinian, qristes deda mariamo, sami umZraxi maitane: orSabaTi, xuTSabaTi da SabaTio.
koka agidgeba gozeuli,
wyali Cagidgeba vardisa.
Sensa SamTolavsa, Sensa Samgulavsa Tolsa ekali, gulsa
laxori, baniT mexi, kariT cecxli.
egre gergas Cemi locva, rogorc dediSenis ZuZu.
RmerTo, Sen daswere jori!
Tolis locvis meore varianti
Sagilocav Tolisasa, gulisasa, uwin Senis Tavisasa, Cven vi-
yaviT samni Zmani: marTo, markoz da ivane. samniv wavediT sanadi-
rod. koli vipovneT qalisa, qal qajeTisa. maxe daudgi, Siga ga-
vambi.
Tolni xqondes cecxlisani,
feÃni ukuRmarTos Wiqisani,
- nu damTxriT TolTa cecxlisaTa, nu damWriT feÃTa ukuR-
marTos WiqisaTa.
orfi var, orfers gazdili, mimavals vecemi, mamavals vecemi,
qals ferovans fers wavarTom, Ãars Zalovansa Zals wavarTom. na-
xa isac ar iqneba, Cauxtebi qristes deda mariamsa, WurWels wauq-
cev vercxlisasa, wyals dauRvri vardisasa.
Camaiara qujo dawyevlilma:
147
- deda mariam, ra gatirebs, magis wamali advilia: sami orSa-
baTi, sami SabaTi, sami xuTSabaTi.
- samjer usmeli, samjer uSreti.
- samjer imiT daiban, tani agidgeba alvisa, WurWeli agidge-
ba vercxlisa, wyali Cagidgeba vardisa.
gasqda upiruli klde. gamovida wyali Savi, amaxyva gveli Sa-
vi, danai Cavyav tariSavi, amoviRe gveli Savi, Sens mTolavsa, Sens
mgulavsa. TolCi ekali, gulCi laxori, baniT mexi, kariT cec-
xli, gaaqros da gaaniavas wmindam givargima indoeTisama.
Tolis locvis mesame varianti
axal saxelo, xTisao, saxeli iqna xTisgniTa, Sagilocav To-
lisasa, winpir Cvenis Tavisasa. Cven viyaviT samni Zmani: maTe, mar-
koz da ivane. mTas wavediT nadiroba, koli ver vxpovneT nadiri-
sa, koli vipovneT qalisa, qali qajeTisa. Tolni xqondes alisa-
ni, kbilni xqondes rvalisani, wvivni ukuRmarTos Wiqisani.
nurc TolT damTxriT alisasa, nurc kbilT damamtvrevT
rvalisaTa, nurc wvivs mamWriT ukuRmarTos WiqisaTa. mimavals
vsZebni mamavalsa, Ãars Zalovans qals wavarTom, qalferovans
fers wavarTom. Tu iq vera gavawyvera, CauÃdebi qristes deda ma-
riamsa, tols dauwyvet ZeZeulsa, Tmas Camouyri braZeulsa, kokas
wauqcev vercxlisasa, wyals dauRvri vardisasa. Samabzanda qris-
te RmerTi:
- ras stiri, dedamariam, ras SCivi? - Camaiara qujma uriama, tani damiZra alvisa, koka wamiqcia
vercxlisa, wyali damiRora vardisa.
- nu stiri, deda mariam, magis wamali advilia: sami SabaTi,
sami orSabaTi, sami xuTSabaTi, amaiRe wyali usmeli, Caufare ni-
guzali. locva Cemi, rgeba xTisa, RmerTo, Sen daswere jori.
egre gergas Cemi locva, rogorc dediSenis ZuZu.
148
Tolis locvis meoTxe varianti
axal saxelo xTisao, mSvelelo ÃmeleTisao, xoyanaze moa-
rulo. Cven viyaviT samni Zmani, samebisa Zalisani. mTas wavediT na-
diroba, kolni ver Sogxvdes nadirTani, koli vipovneT qalqaji-
sa. nu damiWerT, samno Zmano, mimovalsa - mamavalsa, suyelas gza-
ni gaduRobna, qals ferovans feri wavarTo, balRs Zalovans Za-
li wavarTo, Zroxas Zumkerdi gauÃma. Tu iq vera gavawyve ra, Ca-
udgebi qristes dedas mariamsa, Tolebs davsTxri giSlisasa,
tols dauwyvet oqrosasa.
atirda deda mariami, qriste RmerTi daibara, Camovida qris-
te RmerTi : - nu stiri, deda mariam, magis wamali advilia:
- samni maxvilni umZraxisani, cecxlis nigzurani uqurTosani.
gaitane mdinareze, SabaTs SamamavalTa ÃelikuRma gadayare, Tan
gadaayvale Tolni uwmindurisani, gulni borotisani, Sensa mTo-
lavsa, mgulavsa baniT mexi, kariT mteri. gaaqver da gaaniave.
wmindao givargio, indoeTiT mabzanebulo RmerTo, Sen daswere
jori!
Tolis locvis mexuTe varianti
Sagilocav Tolisasa, gulisasa, nefisasa da deduflisasa,
Savgvremanisasa, TeTrferovanisasa, mwiTurisasa, uwverulisasa.
davdiodi aluxiTa - maluxiTa, CiCmaluxiTa kargiTa, vsZebnidiT
kolTa qajeTisasa. koli vipovne qajeTisa, Tolni xqonda alisa-
ni, wvivni ukuRmarTos Wiqisani, zis deda mariami karTa samoTxi-
sasa. tani aqv alvisa, Tma broweuli. koka edga mkerdiTa, Sig ed-
ga vercxlis wyali. Camaiara qriste RmerTma: - rai gatirebs, de-
dav mariamo?
Camaiara Taji-TujiT dedakacma. Tolinjlisanma, kudinjli-
anma. toli damixia Zoweulisa, tani wamiqcia alvisa, wamiqcia oq-
ros qseli, wyali damiRora vardisa.
gasqda Savi klde, gamaxyva Savi gveli, Cayav Savtarav danao,
ganT gadaSWer, gans gadauWer Sens SamTolavsao, Sens mgulavsao,
kariT Satanils sarkmliTamc gautaneno.
laxorimc maxvdeba gulCi da Tan gaitans. Savi gveli yel-
yurzemc Cemeekideba. fui, daswyias wmindam givargima da gadaxkras
Tavisi cecxliani maTraÃi. Tolaimc gemeeTxreba Sens SamTolav-
sa. RmerTo, Sen daswere jori.
149
sakekis qaris locva
sakeki SamaCveula saTibisa bolosa, egre SWamda rkinasa,
rogorc Ãari Tivasa. batarai culi xesa SWris, wemeegeba tarada.
Cemi locva Sen Segergas wamlada. wmindam samebam daxkrulas, ga-
parula dilasa.
meore varianti
sakeki Samaparula sarkinisa bolosa, egre SWamda rkinasa,
rogorc Ãari Tivasa, is tiali da oÃeri gaparula dilasa.
wiTelis qaris Salocva
axal saxelo xTisao, mowamev ÃmeleTisao. madlo xTisao da
barZimo dedamiwisao, isriv xTiT gaCenilisao. cxorisao, mecxori-
sao, Ãarisao da guTnisao. geeRa wiTeli klde, gamovida wiTeli
kaci, imas gamaxyva wiTeli cxeni, Tavis morTo-marTulobiTa.
geeRa lemani klde, gamovida lemani kaci, uwveruli. imas ga-
maxyva lemani cxeni ufamfro, Tavis morTo-marTulobiTa. geeRa
lurji klde, gamovida lurji kaci, gamaxyva lurji cxeni, lur-
jis morTo-marTulobiTa.
Cauyara dekis konani, aavsna kaloni, Sarekna as-orasi cxeni
da karni milewna-malewna, mixviv-maxvivna, Saaniavna. Camabzanda
qriste RmerTi: ras stiri, deda mariam, ras dagiTxria Tolebio?
magis wamali advilia.
qomo nu ugdeb niavsa, zaiTke nu ataninebo, zemo Saugde nia-
vi, qoiTke gaatanine. locva Cemi, rgeba xTisa, RmerTo, Sen daswe-
re jori!
150
yazbegis mxareTmcodneobis muzeumis ezoSi
damworis locva
axal saxelo xTisao, saxeli iyos wmindisa Tevdorisa. Tev-
dore elavda, zRva Relavda, zRvispira xucesi xÃnavda, sTesavda,
xfarcxavda.
wminda Tevdore javrobda, wyreboda, boboqarobda. isa vina
Tqo, qva Ãnula, qviSa Tesila, imaze puri masula? vin naxa, damwo-
ri Zirs wasula. locva Cemi, rgeba xTisa, wmindisa Tevdorisa,
RmerTo, Sen daswere jori.
meore varianti
axal saxelo xTisao, saxeliT iyo xTisgniTa.
eli elavda, zRva bibinebda,
zRvis pirs xucesi xÃnavda. esa vina Tqo, qva Ãnula, qviSa Te-
sila, imaze puri masula?
gvelis uReli, fsvenis tabiki, vin naxa, ro damwori qoiT wa-
sula.
locva Cemi, rgeba xTisa, RmerTo, Sen daswere jori.
151
bedrianis locva
axalsaxelo xTisao, iqna xTisgniTa, qristes SawevniTa, qris-
te RmerTis TanxmobiTa, ubedurTa kvnesiTa da bedrianTa didebi-
Ta. bedo, bedo, bedriano, tanado da Sveniaro, amaxoli cecxlivi-
Ta, daRbrundebi vercxliviTa.
feÃT mcmia rkinis qalbani, ÃelT mWeria urZnis yavarjeni,
ÃmeleTi Samoviare, zRva CqefiT gamoviare, cis keduramde mivlia,
magis wamali ver viSovne.
Camovida qriste RmerTi: kaco ras stiri, ras SCivi, ras da-
giTxria Tolebio? magis wamali Cemga swavlebuli miiRe wamladao.
TeTri Saqari, pirimzis balaxio, pirimzis madliani gograis
yeli, Savi qaTmis Cigi.
locva Cemi, rgeba xTisa, RmerTo, Sen daswere jori!
SaSinebulis locva
osaneTiTa movdivar, me vityvi aRsarebasa, eSmako, Sen ki
dvegvexsen, ara varT Sensa nebasa, fui antiqristesa, eSmaTaga Sas-
yidulsa, qristea Cveni, Cven qristesani varT.
naTlimcemlis manaTlulTa naTelRebas davswrobivar. eSma-
kebi qrebian, devebi iÃocebian, qajebi ifantebian.
didia da Zriali qriste RmerTi.
wminda givargi imis maTraÃs ver gauZlebs. avi qari xoynia-
robisa.
ciT Camovida elai, suli dadgeba Zriali. Senamc megewevian
aTasni Tolni xTisani: markozisani, naTlimcemlisani, yvelawmin-
disani, xTismSoblisani. zaqariaisani, wmindis samebisani. petre-
povle pursa SWamdes ivardanes yanazeda. petre, ratom ar SWam
pursao. puri mamxvda gulsao, gaRvardeba, gagordeba, rogorc
cverci tyisao. rama SagaSinao? arabma SagaSinao? lekis beladma
SagaSinao? Rame mavalma SagaSinao? dRe mavalma SagaSinao?
ToldaWyerilma SagaSinao? kbilgakreWilma SagaSinao? kudianma
maskvlevma SagaSinao? Weqa-quxilma SagaSinao? ÃmamaRalma SagaSi-
nao? Ãmadabalma SagaSinao? Savgvremanma SagaSinao? TeTrferovan-
ma SagaSinao. Tu didoTa maciqulma SagaSinao? qori Sajda qanda-
rasa, Seni guli alagasa. spilos gulimc geqneba, rostomis mÃar-
beWio, tarialis mklavebio, wamali Sen gauÃe, wmindao givargio.
Sen gadaafare Seni kalTaio.
152
uJamos locva
qristes bzanebiT modiodes petre da povle, rostom da ta-
rial da amiran, qriste RmerTis naTluli.
win daxvda wminda estate samocdasamis TaviTa.
- sad mizdixarT, Savno Zmano, Tqvenis Savis ZaRlebiTa?
- Ãevs mivdivarT sasmelada, saWmelada, balRebis Sasawuxeb-
lada, patronebis dasaRonebladao, xalxis gamasacdeladao.
- girCevT daRbrundeT, Savno Zmano, Tqvenis Savis ZaRlebiTa.
- ar iqneba gabruneba, gzasa mivdivarT, gzaTa iaRTa.
gamodi Tu gamaxoli Cemis franguli danaiTa. gamodi Tu ga-
maxoli Savis Roris RrutuniTa.
gamadi Tu gamaxoli Savis katais bRaviliTa, gamodi Tu gama-
xoli Savis lekvis yefiTa, gamadi Tu gamaxoli Savis mamlis yi-
viliTa, gamadi Tu gamaxoli Savis Ãaris yviriliTa.
- gamoval, wminda estate, samocdasamis TaviTa, qalsa maxqon-
des, mdinareTan maxqondes Tavis alni, Cauyare niguzali, Ãelu-
kuRma gadayare, Tan gadaxyves Tavis alni. locva Cemi, rgeba xTi-
sa. RmerTo, Sen daswere jori.
egre gergas Cemi locva, rogorc Senis dedis ZuZu.
Ãaris yovilis locva
RmerTo, Sen mame Zala da Sewevna.
zRvas iqiT viyav, zRvas aqeT viZalebodi. Ãaris naWlikavCiga,
cxenis naqaCarCiga, Ãaris rqas movxvdebi, cxenis famfarsa, vaSka-
cis mklavsa.
dedakacis ZuZusa, qristeo RmerTo, Tu Sen ara mcnob, kaci
ar micnobs adamiani. me var yovili borotisa. gamodiT mama-Zma,
sulma wmindama, Toro dagcem Cemsa danasa, ara aris amis wamali?
gograis yeli, dikis fqvili, variai Cemi Tavisa.
153
e p o s i
xalxuri `vefxistyaosani~
tarialma mamidasa:
ega kacni vin arian,
cxenebs SWeden,
abjrebs adgmen,
kacni meucxovebian.
mamidam uTxra: biZaSensa qalsa sTxoven, saÃorwilod SaRlo-
diano.
biZas Cems rom qalsa sTxoven, Cemsas rasRa gaagiano.
tarialma daiqadna, rom imaT cocxlebs ar gauSobo.
da, marTlac, daÃoca. amaze nefe gajavrda da tarials uT-
xra:
tarial, dagsvi vezirad,
saqme Sen gagabWobine,
Tu Cemi qali gindoda,
rotom ar Samatyobine.
gajavrebulma mamidam qali kidabanCi Caasvina da wyalSi Ca-
agdebina.
roca tarialma gaiga es ambavi, maSivne wavida saZebnelad Ta-
vis mijnurisa.
tariali dadioda wylis piras da tiroda:
wyalo, ra uyav Cemi mze,
wyalo, Sen ara gviano,
arc gekris Tofi, arc Ãmali,
arca Subi degecema,
wyalo, daglev da dagaSrob,
amis meti rai iqneba.
monadreebma dainaxes is yma da mivides iqa.
erTi vinme zRvisa pirsa
damtirebi Rgvanda gmirsa,
wvrilad esxa margaliti
magis lagam -unagirsa.
154
kacma rom yuri daugdas,
sakvirvels ki rasme stirsa,
didi veli meeTvirTla
magis TolTa manawursa.
axla wavides is monadireebi da rostavanT mefes uTxres,
Cven erTi sakvirveli raime vnaxeTo, zRvis pirsao. exla jarebi
Saxyara rostavanT nefema am ymis dasaWerlada. avTandilic gaay-
vala, rogorc nefis jarebis sardali.
tarials krugi daartyes da Svind-isrebi dauSines.
tarialma Tqo, es ra amboviao.
ficxla Sajda Tavis cxensa,
cxoke mÃares eemarTa,
maTni Wirni ar gaxkrulna...
ar undoda imaTi daÃoca, magram gzebi Saukres. da gzebi ar
misces. maxyva am jarebsa da erTs saaTCi gaaTava. dayara rosto-
vanT nefe da avTandili, rogorc meewona da ver gaimeta kargi Wa-
bukebi sasikvdiloda. exla wavida da daikarga tariali.
dabrundes uken rostovanT nefe da tariali.
rostovanT nefe sabneloCi Savida, eg rai iyo da rai memeCve-
nao. yvela kuTxebCi dagzavnes kacebi, kaci iyo Tu rai iyo, gami-
geT isao.
gagzavnilma kacebma vera gaiges ra. mamre avTandils uTxra
rostovanT nefema: Sen wadi samis wlis vadiTa, Tu gaige, rai ka-
ci iyo ega, Cems qals colad magcem da sanefosac Sen Cagabarebo.
axla wavida avTandili, sami wlisa sami TveRa darCa. min-
dorCi sami kaci Seeyara, Ãemwifis Svilebi da imaTTan mivida.
imaT umcrosi Zma ukvdeboda. avTandilma uTxra, ra ambovia, rai
dagmarTebiaTo. amaT upasuxes:
erTma SensaviT moymema
cxenxeTqiT Comogiara,
jambaras wixli dogikra,
zRvas iqiT gogisriala.
mucelsa wixli Cogikra,
kunelma amaiara,
iman ro piri gaaRa,
Suqma mTa gadaiara.
155
umcrosi Zma Seegeba wina, daxkra maTraÃi da mkerdamde gaa-
povo.
exla avTandili eubneba, rom saiTke wavida is kacio. Ãemwi-
fis Svilebi eubnebian: agar, mindorCi rom midis Savada, is ari-
so., avTandili gamoudga, magram ro deewias, is ar unda, vai Tu
anazdeulze gamafuWaso. exla tariali tyeCi gavida da avTandil-
mac maSi dauCqara cxensa. tyeCi rom Savida avTandili, Cqar gad-
mafrinda cxenzediTa da xeze avida. iqiT unda gaigas, sad wava-
lis eg kaci.
tariali mivida gamaÃofils kldeCi. iqiT dedakaci gemeegeba.
es dedakaci iyo asmaTi, romenmac tariali gazarda. cxeni Camaar-
To da gauSo. TiTon Savides qoxCi. avTandili xezediT uyurebs
amaTa. daRamda. avTandili CamaÃda xezediTa da Zirs tyeCi gaaTe-
na. dila rom gaTenda. isriv xeze aÃda.
avTandili xezediT ucqers, isini ras iqnian an vinebia. as-
maTma cxeni Saukmaza, Sajda tariali da wavida, mindorCi darCa
marto dedakaci. maSi Tqo avTandilma: am dedakacTan avali, me ex-
la gamagebinebs, vin ari ega.
avTandili uceb Savida qoxCi. es asmaTi SaSinda: - Sen vin
xar an Tu ram magiyvana aqa?!
avTandili eubneba: - me adamiani var.
asmaTi eubneba:
- ara Sen Smagi xaro, Smagi... - aba, miTxar, eg vin iyo SenTana?
- ara, ar getyvi, Tqma ar SamiZlia.
avTandili wamadga da yelCi xanjali daabrjina: - aba, miT-
xar, Toro magklav. asmaTi ar SaSindeba da eubneba: - mamklav da
madli mamiva, movrCebi am wvalebasa.
avTandilma, SaSinebiT ro vera gaawyo ra, dajda da daiwya
tirili moTqmiT. sami wlisa ori TveRa damrComia, mekargeba Cemi
mijnurio. asmaTma yuri daugda amis laparaksa, esac mijnurze yo-
fila daRonebulio.
- kargi, nu stiri, getyvi, raki Senc tarialiviT mijnurze
Rondebi. eg tarialia, Tavis mijnurs zZebnis, romensac saxelad
nestan-darejani sqviano. axla dagmalav loginCi, ro uecri movi-
des, ar gagafuWas.
am dros tarialic movida, dauÃocia bevri mÃecebi, gaukide-
bia taxtaze. Samovida Sina, dasxdes isa da asmaTi da daiwyes ti-
rili.
asmaTi eubneba tarialsa: Sens mijnurs ver ipovni, is gana
mÃecebCi iqneba. an Tu gana mindorCi iqneba, xalxCi is iqneba, go-
156
rodCi, aba rogor ipovni Sen mxecebCi, Sen xalxs ar ekarebi, nu-
Tu arvin gyav Sena xoyanaTaze, ro gaiCina amxanagi.
tariali eubneba asmaTsa: - ki myav, rogor ara, erTi frido-
li, meore avTandilia. egeni Cemi naTesavebi arian da ar vici ki,
sad arian.
- avTandili rom magiyvana, ras uzam? - ekiTxeba asmaTi...
- arafers ar uzam. - maS, xTis fics mamcem, rom aras dauSaveb? me avTandils
gaCveneb.
misca fici, rom araferi dauSavas. avTandili da tariali
erTmaneTs gedeexvivnes da sami dRe da Rame isaubres Tavis Tavga-
danayarze.
- tarial, aRar gaxsons, zRvis pirze jarebi rom dagiÃoce,
imas uken gZebni. tariali eubneba: - Zalian didi xania eg saqme,
magram maxsons.
- TvenaxevariRa damrCa, Tu ar mive da ambovi ar miutane Seni,
mijnurze Ãeli meReba. damiTxove Sina exla da xTis fics magcem,
rom isriv movide aqa, degeÃmarebi kideca da sadac iqneba, vipovni
kideca.
avTandili wamovida Tavis saÃemwifoSi. gamoucxada rosto-
vanT nefesa, ro is tariali yofila, romenic Tavis mijnurs sZeb-
nis, xTis fici mive, ro isriv unda wavideo, magram rostovanT ne-
fe ar uSobs.
TeTri Sin dakla
furberwi,
Savi Tan gaiyvalao,
cixiT iWyivla Tinama,
avTandil gaiparao.
avTandili mivida tarialTana.
mailaparakes da avTandili wavida nestanis saZebnelad. av-
Tandili dadioda da zZebnida gorodebCi. Saxvda sadRac sityosa,
ro tarialis mijnuri qajebs xyav cixeCi.
157
ambovi samis gmirisa
erTxal erTad Saiyarnes samni gmirni:
tariali, amirani da rostomi.
uTxres erTmanerTsa, vin raime vnaxeT xoynierobaze suyela-
ze sakvireli.
rostomma Tqo: erTxal mindorCi damiRamda, sul martuai vi-
yav, Ze qristiani im mindorCi ar maibadeboda. erTbaSad Cems win
gavigone feÃis Ãma. mivixede-movixede da davinaxe kaci. erTi mtka-
veli tani xqonda da erTi cidai wverebi. gamikvirda, ro Cems win
gulianad miRbijavda da davzZaxe: ei, kaco, kaco, vina xar da an
sad mizdixar. im kacma miTxra: meo mivdivaro rostomis jogis ma-
saparavadao. mamre me mkiTxa, Sen vinRa xaro da an sad mizdixaro.
me uTxar, mec rostomis jogis masaparavad mivdivaro. maS davZmo-
bildeT da erTad wavideT, - uTxar me da wavediT ornive erTada.
roca jogTan mivediT, is sakvireli kaci gadafrinda bakCi
da deeria cxenebsa. daavlebs TiTo-TiTos cxensa Ãelsa da gada-
mastyorcnis galavnis gareTa.
sul bolos ro cxeni gadmaiwia, imas feÃi mouTxta, magram
mainc ar daagda wauyvani. roca didi gza gaviareT, maSi uTxar, me
ras minawileb-meTqi.
im kacma SamamabRvira da miTxra gajavrebiTa: Tu ginda ege
eg koWli cxeni waiyvane, Tu arada daikarge aqaTao.
me davxyabuldi. roca kidav karga gza gaviareT, vxkiTxe, Sen
arcraisi ar geSinian-meTqi. arao, arcraisaga ar meSiniano, garda
rostomis daWyivilisa da imis raSis daWiÃvinebisao. es ambovi
rom gavige, gamixarda. wamoviyvane Cemi nargebi koWli cxeni da
wamove.
Savje Cems raSze da Cqaradve wamovewie.
wamovSWyivle me, daSWixvina Cemma raSma. asTxta erTi ubedu-
roba. im kacma erTi cibrutiviT Samaitriala da gaqro. davireke
Cemi cxenebi da movreke Sina. me im kaciviT sakvireli ara minaxia-
ra am xnisa da amdeni Wir gadaÃdilobis patronsa.
axla tariali maxyva Tavis sakvirels ambovsa: erTxal Tor-
meti gmiri omgadaÃdilni movdiodiT erTs mindorCi. dogoRamda
da qoxs rasme dauwyeT Zebna, rom Tavi Svegvefara. im Ramesa qoxi
ki vera vipovneT ra da erTs sakvirels xoxrialas wavadegiT.
Tormetiv gmiri Sig SavediT da kidav adgili darCa. im Rames
iq daviZineT. dilaze Turme Camouvlia erTs mecxoresa, gaukria
wixli xoxrialaisaTvi da daugorebia da maSiRa gaviRviZeT da
damtvreuli-damsxvreulebi gamovediT.
158
da es ori kbilic maSi
davimtvrieo. mamre Tormetma
gmirma vinatreT, rom is kaci,
visic is xoxrialai iyo, coc-
xali gvenaxva. viloceT, vilo-
ceT, bevri voloceT da daiwya
am xoxrialam CuCuni.
iCuCuna, iCuCuna da deeyu-
da uSvelebeli kaci. exla ima-
ze viloceT, rom gacocxlebu-
liyo da Tolebi ki ar eexeda.
iCuCuna, iCuCuna da gam-
Telda da daiZaxa: vina xarT,
ymano, vin iloceT CemTvio, vin
gamacocxleT, Tolebic amaxe-
debineT da im RmerTs vificav,
ramac xoyana gaaCina, ro aras
gavnebTo. Tormetma gmirma vi-
loceT da Tolebic agaxedebi-
neT. miixeda, maixeda, gadaavla
Toli mTa-barsa da Tqo: Zri-
al gamacvlila xoyanao, suyelas sisxlis feri aZeso. mTels xo-
yanas codva-bralis ieri da gautanlobis, daundoblobis susxi
aqvo. es xoyanaki ara, xoynis nagriliao. ox, didebulo Cemo
drovo, - cas axeda, mamre Tolebze Ãeli daifara, Tqo: daloc-
vilo RmerTo, bedrians mkvdars ubeduri sicocxle rasRa mama-
naxveo. mamre mogibrunda da gviTxra Cvena: wadiT aim qoxCi, Cemi
nadgomia, iq puris natexi raime darCeboda da mamitaneTo. mouta-
neT. mamre Cveni puri migotanina. mouWira Ãeli Tavis pursa da
rZe gemeedina. mouWira Cvens pursa Ãeli da sisxli gemeedina. mam-
re gviTxra: xedavTo Tqvens pursa, rogor borotad gadaqceula
xoyana... me Tqvens dros sicocxle ar minda da iloceT, rom is-
riv xoxrialad gadamaqcia, Toro sul niavad gaqcevTo.
viloceT, viloceT, da isriv is xoxrialai deeyuda mindor-
Ci. Cven ki gakvirebulebma pirjori gamoviwereT. me es vnaxe sakvi-
reli.
axla amiranma uamba Tavis sakvireli ambovi:
erTxal damiRamda da qoxs Savafare Tavio. SuaRamis dros
wyali mamwyurebiyo. gamove, miviare-moviare da wyali verca vipov-
ne. meores dilaze wamove da erTs ruvs mivade. em ruvCi sisxli
xan Camova da xan daSreba.
159
davxyev em ruvsa da mivade erTs uSvelebels devsa, romen-
sac win Subi deeyuda da sisxli gadmaCqefebda. mive da uTxar
devsa: ras SCadixar-meTqi amasa? devma miTxra: Sen vin kaci xar,
ro egre guladad masulxar CemTanao? me uTxar, me amirani var -
meTqi. Samamxeda da gaukvirda, rom gaiga Cemi amiranoba. RmerTs
SenTvi Ãma didi moucia da tani ki batarai, magram ara uSav ra,
vici, demeÃmarebio. emaze gamaivlis erTi TeTri devi da sul gad-
maanaTebs mTa-barsao da maSi gamaRviZeo. imas maxyav erTi mzeTu-
naxavi qali da me unda wavarToo. adga, sami wixli daxkra miwasa
da sami ormo gaakeTa da miTxra: roca Cven oms daviwyebT, Sen
iqi-aqa daiwye frena ai, am ormoCio... roca Cven Suas oms viqnebiT,
Sen meores ormoCi gadafrindi da didis ÃmiT daikivleo, daxkar
da megeSvelebio. mesames ormoCi ro gadaxoli, kidav miTxar,
daxkar da megeSvelebio. im devs guli gauTxteba da me davsZala-
vo.
batara xania da gadmaanaTa TeTrma devma. movida axlosa da
gaimarTa Cxubi kideca. me, rogorc im devma damariga, isri viqceo-
di. roca meores ormoCi gadavfrindi, davikivle: daxkar da megeS-
velebi - meTqi! axla meored gavzZaxe: daxkar da megeSvelebi-meT-
qi!
Cemma gaguladebulma mouqnia Savma devma da daxkra Ãmali
isri, ro suli gaagdebina.
makvda TeTri devi da is qali darCa Savs devsa. mamre im dev-
ma miTxra, ro Tu raime Rnaxa sakvireli, ara gagikvirdes rao. mo-
vixede da devs SublCi Toli gamouvida. Savxede da gamikvirda da
uTxar: vaime, eg rai ambovia-meTqi, Sublze Toli. devma miTxra: ai
Sen da ar gaSenebao da dalia suli. davrCiT me da is qali. im
qalmac gaiga, rom me amirani viyav da miTxra, me Sens iqiT aRar
wavalio. wadi, Ãarebi maiyvane, uremi da es mkvdrebi davmarxaTo
da wavideT aqaTao.
moviyvane Ãarebi da daawyo mkvdrebi uremzeda. waviReT. erTs
devs feÃi gadmaRvardniyo da miTxra im qalma: ariqa, is feÃi gad-
movarda da Saagde uremzeo.
mive, vezide, vezide, magram adgilzediTac ver davZar. maSi
movarda is qali, dasca Ãeli feÃsa da Saagda uremze. mamibrunda
da miTxra:
isamc adgili krulia,
sadac Sen amiranobdio,
wesi ro iyos dedaTi,
advilad ginadirebdio,
160
dagkravdi maTraÃis wversa,
sul gidel-gidel gagrevdio.
daxkra feÃi da gadaiara mTani erTis boboqrobiTa.
me eg vnaxe sakvireli.
im samma gmirma dadves piroba, ro sadac erTs gauWirdeboda,
suyelani iq yofiliyvnes.
maSi rostomma uTxra tarialsa:
netai Seni mze exla iyos qajeTiT dasaxsneli da oms giCve-
nebdio.
161
amiraniani
usib, badri da amiran
oblebi davizardeniT,
vinc kargi gviyo, goxsonda,
muSaCi deveÃmareniT.
vinc avi gviyo, goxsonda,
ÃmaldaÃmal devetaneniT,
avdegiT, kalxeTs wavediT,
qurdulad CavipareniT.
samni Cven da cxrani devni
erTad sam SaviyareniT,
verc imaT govnes, verc Cvena,
bardabar gaviyareniT.
gamoviareT mindori,
mindoria didi gzisa,
iq erTi koSki Somogvxvda,
anagebi Tlilis qvisa.
uareT sami dRe-Rame,
ver vipovneT kari misa,
sadac mzema Suqi daxkra,
iq amiran wixli mglisi.
SavxedeT da Sogozara,
Sig wevs mkvdari camcunisi,
TiTTa Sua wigni xqonda
dawerili qaRaldisi.
esa wigni imas ambobs,
arc deda myav, arca mama,
arca Tvisi natamisi,
arc egeTi tiali var,
diswuli var samTav Zmisi.
salam viyav, devni vÃoce,
javri aRar mimdevs visi,
vera Savxvdi baybays devsa,
marto mimdevs javri misi.
vinc me imas ar SamaWmevs,
Cemi Ãmali alal misi,
vinc me miwas mimabarebs,
Cemi raSi alal misi.
Tqo usibma, davmarxaTo,
diswulia samTav Zmisi,
162
nu amiran, ZmaTa mzesa,
nura gvinda nuravisi.
xval gmirni gmobas dogiwyebs,
mkvdari daucorcav cxvisi.
aiq nu CavalT, amiran,
guSin ro mTani xvioda,
an aris, devni ibZvian,
anda sul kldeni cvivian.
ar daiSala, Cavides,
Turme maT puri Siodes,
devebis dedaT naqnari
keraCi qada Sxiodes.
Samaayenes, gatexes,
kacis Ãel-feÃi cviodes,
amirans imaT codviTa
Tolebze cremli zdiodes.
devTa dedaTa egona,
amiran SiSiT tirodes,
akvanCi uwevs ymawvili,
dedmamaT SamaSWyiodes.
aki mas meubnebodiT,
amirans magaklevinebT,
usibis qamar-xanjalsa
Sen welze SagartymevinebT.
im badris msuqans barklebsa
mwodiviT SagawvevinebT...
Saimbnes dev da amiran,
daiwya miwam griali,
dasca amiranma devi,
adgili Saxvda kldiani.
dasca da mÃaric mastexa,
daawyebina Rriali.
- nu mamklav, dedo amiran,
giloca Ãeli Ãmliani.
zRvis iqiT qali gaswavla,
saxelad yamar xqviani,
mives gaqv gza mSvidobisa,
gamoves narekliani.
gadida gamaiyvane
boloCi dalatiani.
vin mixol, kaco, mTasao,
163
mag saqaravno gzasao,
gadadi, gadauZraxe
usibsa, Cemsa Zmasao.
mabrundiT, nuRar mizdixarT,
nuRar gadivliT mTasao,
xo isac movkal, pircecxli,
miwas rom zdebda zavsao.
sul gauoÃre saxl-kari,
banebi davsce Tavsao,
devTa dedanic Sig Caxyves,
veRar ixsnian Tavsao.
aiq CavideT, amiran
aiq CavideT, amiran,
guSi rom qari xvioda,
devebs Ãorwili xqonia,
simRere amodioda.
SavediT, Sogipadijes,
amirans puri Sioda,
devTa dedaTa naqnari
kecebze qada Sxioda.
SamaSWra, Samaayena,
kacis Ãel-feÃi cvioda,
saRviniT Rvino mogorTves,
Sig gvel-bayayi wioda.
usmel-uWmelad gavZeRiT,
yelCiac amogvdioda...
akvanCigaT Svilma mamas
daqadniTa dauZaxa:
arwki mamav, miqadidi
amirans magaklevineb,
badrisa wiTel barklebsa
sadilad Sagaxrevineb,
usibis qamar-xanjalsa
welze Samagartymevineb.
164
maSi amiranma uTxra Tavis Zmebsa:
Svili mamasa pirsa xkar
sulisa sagubarada,
devis dedani - keraTa
nacrisa safutkarada,
rad ginda omi, amiran,
balRisa naubarzeda.
***
asri xar, busro amiran,
lodi xar abrunebuli,
lamazs yamarTan mwyeri xar,
mterTan xar garisxebuli.
amiran Camadioda
amiran Camadioda
cxen-abjriT CamaCeCili,
win deda Semeeyara:
- siT maxve, Svilo, dRonebuli?
- gana RmerTi var, dedao,
sul mudam gamarjvebuli.
***
badri, usib da amiran
oblebi davizardeniT,
sul ar gvinaxav kerai,
SaCalebs moviyareniT.
vinc kargi gviyo, goxsonda,
muSaCi deveÃmareniT,
vinc avi gviyo, goxsonda,
ÃmaldaÃmal deveqaneniT.
mamis kerai Cogiqro,
aRarvis gevekareniT.
165
abesalom da eTeri
gegexsna Zveli sakinZe,
TeTri gul-mkerdi geCina.
abesalomis CaZaxilze gemeeRviZa qalsa.
ucxo kaci rom dainaxa, Zrial SaSinda da gasaqcevlad meem-
zada. rom Saatyo abesalomma, ro qali gaqcevas apirobso, bolo-
ni dauWira da dauwya kiTxva, Tu vin iyo isa da an im uRrans tye-
Ci ras akeTebda. qali jer SiSiT gaCumebuli iyo, mamre ki uTxra:
Tavi damanebe, nefiSvilo, ras gekadreba CemTan laparakio.
wyemsi qali var, arc deda myav, arc mama, marto erTi marÃe, avi
dedinacvali myavo.
rai gqvian saxelad, - uTxra abesalomma.
Tavi damanebe, nefiSvilo, ras gekadreba CemTan laparakio,
magram mainc getyvio:
eTeri mqvian saxelad,
aeTer-waeTeria,
guli mamikla oblobam,
obloba metad Znelia.
abesalomma maindoma eTeris colad wayvana.
eTerma emaze uari gamoucxada da uTxra: Sen nefiSvili xar
didebuli da me ki
mwyemsi var obol-oÃerio.
Sen didi xar, didebuli,
dedmamaTagan qebuli,
me oboli, obliSvili,
oblobiT var daCagrili.
Sen ro Seni xqna, waxvide,
damagda wyalwaRebuli.
abesalomma RTis fici misca, ro sikvdilis dRemde ar uRa-
latebda. ai, rogor Saxfica abesalomma eTersa:
RmerTi caCigaT cecxlsa xyris,
Zirs abesalom udgeba,
gamaqceulsa cxenzeda
uzangamc Camamiwydeba,
166
wyali uwylosa adgilsa
zRva iyos, amamiSreba.
Ãmali saWiro omis dros
vadazemc gadamiTxteba.
raki abesalomma xTis fici misca, eTeric waxyva. abesaloms
xyvanda Tana erTi veziri - murmani. im wyeulsa egre meewona eTe-
ri, ro maSinve gaifiqra gulCi:
ginda movkvdeo, eg qalai me unda Cavigda ÃelCio. marTlac,
murmanma icoda, ro abesaloms ded-mamani gaujavrdebodes obo-
lis mwyemsis SarTvaze, eg rai Cveni sakadrisiao.
murmanma qeri Saalocvina erTs kudians eSmaks dedakacsa, wa-
iRa da eTers Saayara. eTers abesalomis TolCi sul Wia-matli
daexvia, aRar SaiZleboda imasTan yofna. Saswuxda abesalomi da
bzaneba gasca, rom visac undoda, weeyvana eTeri. maSi mivida mur-
mani da uTxra abesalomsa: mTels saÃelmwifoCi CemsaviT erTgu-
li yma ara gyao da eTeric Cemzea uprianio.
eTers ar undoda wasvla murmanTana da uTxra abesalomsa
Zrial Sawuxebulma:
abesalomo, batono,
ra xinji xpone CemCigao,
rad gamiwbile mayarni
ucxo Tem-qoyanaCigao.
gavida romdenme xani. eTeri egre galamazda, rom mTores de-
emgvasa. erTxal abesalomma xkiTxa murmansa eTeris ambovi:
- murman, murman, Sensa mzesa, Seni eTer rarigia?
- ras xkiTxulob, caTa sworo,
colis qeba augia.
Senc ro ici, brolis cixe
rogor camde maRalia,
Siga zis qalai eTeri,
yeli mouRerebia.
marjvni udganan mulebi,
maze ufro lamaznia,
marcxni udganan mazlebi,
dalesili afTarnia.
fexdiT uwevs dedamTili,
167
iagundis marania.
karzed uwevs mamamTili,
gveleSapis mylampavia.
abesaloms gausqda guli da wavida Sina. Sajda Tavis cxenze
da gaqusla eTeris koSkiske. gauvlis da gamouvlis. es ro eTer-
ma dainaxa, gadmouZaxa:
ras amivli, ras Camivli
mag Toxariki cxeniTa,
Tu Sen Cems fics gadaurCi,
Ãorwili qen am sTveliTa.
am sityvebma Zrial Saawuxa abesalomi. gulmakluli wavida
Sina da im dRiT Cailogina. da veRarc audga beCavi. mTels saÃem-
wifoCi eqimebi malies, magram vera uSveles ra. wavides mkiTxavTa-
na, amkiTxvines da mkiTxavma uTxra:
- aba, miutaneT da win daudgiT maRalyeliani doqi, wiTeli
vaSli da TeTri purio. marTlac isri maiqcnes, rogorc mkiTxav-
ma uTxra.
miutanes doqi da daudges wina. abesalomma ro dainaxa, dai-
Zaxa: oÃero doqo, eTeris yels ar gigav yelio!
vaSli miutanes: oÃero vaSlo, eTeris loyebs ar gigav fe-
rio! axla puri miutanes. isriv eTeri maagonda: oÃero purovo,
eTeriviT TeTri ara xaro!
maSi gaiges abesalomis ded-mamaTa, rom eTeris siyoruliT
aris avadao da dedam CasZaxa: Svilo, eTeri ro mogiyvanaT, ro ar
gagixardebao! abesalomma uTxra Tavis dasa:
ade, varuxo maskvleo,
eTersa gare uare,
Tu gkiTxa Cemi ambovi,
uTxar uar da uare.
gagzavna abesalomma Tavisi da varuxi eTeris masayvanlada.
miudga varuxi eTeris koSksa da SasZaxa:
feÃiSvels gadmamivlia
qalo, eTero, mTaisni,
ra gegmo, erTi mikoco,
Zma damirCino me isri.
168
eTeri Zrial gajavrebuli iyo abesalomze da ar daujera.
maSi deda gagzavna. axla dedam Sastira eTersa koSkis ZiriTa:
eTero, Samovdiodi
am Seni cixis mzoresa,
Samagxede da avtirdi,
logini gigav mToresa.
Tma gurizi, koxta daralo,
daralo oqros feria,
saxe fer-gadawmendili,
Tolebi giSris feria.
169
Seebrala eTers abesalomis deda da waxyva. roca eTeri mo-
vida, dedam CauZraxa suliT mobrZav Svilsa:
- Svilo, movida eTeri,
TuRa gaqv Tolebs naTeli,
- ginda movides, ginda ara, aRar maqv Tolebs naTeli.
eTersa aqa masvlisTvi
cxeni uboZeT saRari.
eTersa cxeni rad unda,
danai uboZeT, xanjali.
mivida eTeri da gulis sawovad dastira abesalomsa:
me Seneuli danao
ubeCi midevs ganao,
amoviReb da davicem
marjvenas ZuZusTanao.
tari Senke, piri Cemke
zed dagakvdebi Tanao.
abesaloms daakla Tavi eTerma.
abesalom da eTeri
erTadamc gawydebiano,
gzis Zirsamc daaRireben,
gzis Tavsamc daRmarxviano.
zed veSTa wyalni amovlen,
Sig ori Tasni xyriano,
gamvleli da gamamvleli
somdian, Rnatridiano.
ra moyorulni yofilan,
kidavamc adgebiano,
adgoma wesi ar aris,
suliTamc cxondebiano.
murmani martomc makvdeba,
Tan nurvin eqnebiano,
zedamc narni amouvlen,
virni saxravad diano.
170
amiranisa, rostomisa da tarialis daZmobileba
amirani, rostomi da tariali Zriali gmirebi sadme yofilan.
da erTurTs daÃocis SiSiT Turme ar udgebian. Zrial ki Turme
unda, ro erTmaneTs dauxlovden. erTxal Turme erTi erTs mTaze
SamÃdara, moare-moareze da mesame-mesameze da erTurTisTvi So-
riT xTis fici miucia, rom erTurTs aras dauSavebdes. maSi ki
Turme daZmobildes es sami falavani. erTxal Zmobilebs uTxra
rostomma: aba, erTi vambaT, vis rai godogÃedia ufro sakvire-
lio. vambaTo, uTxres Zmobilebma. amaTCi rostomi yofila ufro-
si da ambovic imas argines samboblada.
rostomma Tqo: me didis Wiris gadamÃdeli kaci varo. Cems
sicocxleCi bevri omi gadmiÃdia, bevri xalxi miÃocia. bevri sak-
virveli raime minaxia, magram erTi rom sakvirveli vnaxe, egeTi
sul ara minaxia rao.
erTxal Rame mivdiodi erTs trials mindorCio. am mindorCi
arc qva maibadeba, arc xe da arc kldeo.
mivdivar cxeniTa da Subis wveri rasme meedvao. veRar gavia-
re da davrCi im Rames im adgilzeo. gaTenda dila da erTi sak-
virloba vnaxeo: Turme me da cxens gogivlia kacis menjCio da
Subis wveriRa gazdebiao.
gamikvirda da pirjori gamoviwereo da RmerTs SavRnatre,
rom es kaci cocxali manaxveo. viloce, viloce, ro es kaci ga-
cocxlebuliyo da Tolebi ki ar eexeda, Toro mjiRCi gamsres-
dao.
em Cems locvaCi ixriala, sami mTa erTmaneTs maxvda da ga-
cocxlda uSvelebeli kacio.
Tolebi ki isriv damWuxili aqo. mamre miTxra im sakvirvelma
kacma: vina xar, vin gamacocxleo? Tolebic amaxedebine da xTis
fics magcem, ro ara gavna rao. viloce, viloce da auxede Tole-
bica. maSi miTxra im kacma: wadi, Svilo, aim kldeCi qoxia, im qox-
Ci Cemi Ãmalia da Cemi puria da mamitaneo. mive, magram vercerTs
CuCuni ver vaqnevine, isiTi didebi iyo. move da uTxar, rom ver me-
verie-meTqi. im kacma mkiTxa: Sen vina xar, rai kaci xaro? me uT-
xar: me gmiri var da saxelad rostomi mqvian-meTqi.
im kacs geecina da miTxra: wadi, Senis ÃmaliT maSWer Cems
purzediTao da aq mamitaneo. wave da erTis codvilobiT movSWer
batariai purai da miutane im kacsa. mamre Cemi puri mamTxova.
isac mive. orive puri ÃelCi daiWira, mouWira Ãeli da miTxra:
aba, ucqireo. Tavis purs mouWira Ãeli, rZe gemeedina, Cems purs
mouWira da sisxli gemeedinao. maSi miTxra im kacma: xo xedav,
171
Cems dros rZis puris Wama yofila da Sens dros ki sisxlisao.
aRar Rirebula exla sicocxleo da miTxra:
girCev, rogorc viyav, isiTadve gadamaqcia, Toro gagaqrobo.
viloce, viloce da isriv ixriala, gaiyo sami mTa da darCa
marto ConCxi im kacisa. ai, Cems sicocxleCi eseTi sakvirvloba
ara minaxia ra, _ gaaTava rostomma.
axla tarialis rigi movida.
tarialma Tqo: mec bevri maxson Cems sicocxleCi Wiri da
rxinio. magram erTi Zrial sakvireli ambovi mec vnaxeo. erTxal
cxvrebs vaZovebdio. erTbaSad movarda xorxoSelaio.
dogiwioka cxori da gaviqeciT gamaqobilisakeo. es gamaqobi-
li Turme yofila kacis Tavis xoxrialai. samoci fara cxori de-
etia Siga da ormoci wyemsi da kidav imdeni adgili darCa, ro
erTi polki jari deeteodao.
viyaviT iqa da ucdidiT gadarebasao. erTbaSad am xoxrialam
gaiqnia majaxali da kacisa da cxvris riye dayara.
me ki rogorRac kbilCi gadmouvardio.
me esre ara gamkvirebia rao, - Tqo tarialma.
axla amiranis rigi movida.
amiranma Tqo: me Cems sicocxleCi sul iqi-aqa davxetialob.
arc saxli maqvs, arc kari, arc coli mawuxebs da arc Svilio.
davdivar da vxÃoc devebsao.
erTxal gzaCi damiRamda, erTs gamaqobils Savafare Tavio.
Rame wylis wyurvilma gamaRviZao. qoxis gverdze ruvi Camodioda.
gave, davlie da ugemuri wyali iyo. es wyali erTbaSad movarde-
boda, erTbaSad dadgeboda. roca gaTenda, gave, vnaxe da gamikvir-
da. es ugemuri wyali sisxli yofila. davxyev ruvsa da mivade
erTs sisxlCi gasvrils devsa, win Ãmali deeyuda da isri eZina.
Turme im devsa Tvis Zili aqv da Tvis sifxizle. roca Cemee-
Zineba, im Ãmals Tavs Turme daxkravs da gadmovardeba sisxli da
devs gemeeRviZeba.
mive da vxkiTxe, ras Svrebi-meTqi emasa. devma uTxra: TeTrma
devma maitaca Cemi sacolo da imas veli, emaze unda gamaiaraso...
mamre me miTxra, iyav Sen aqao, miyav sikeTeo da mTa mTas ar
Sexvdebao, Toro kaci kacs rogor ar Saxvdebao. roca aim mTas
gadamaanaTebs, maSi gamaRviZeo.
deeZina devsa, bevrma xanma aRar gaiara da gadmaanaTa mTani.
vaRviZe, vaRviZe da ver gamovaRviZe. Ãmali unda emeRa d aver meve-
rie. rogorc iqna, gadavaqcie Ãmali, maxvda marcxenas feÃze da
mastexa.
172
gemeeRviZa fexmotexils devsa da wamovarda zeza da me miT-
xra: qvas sadme emeefareo, Cvenma bZolis qarma arcad gagitacoso.
am dros movida TeTri devi da gaimarTa omi, orive Zriali
devebi yofiliyvnes da erTurTi daÃoces. dajda marto qali da
daiwyo tirili.
es ori deviRa iyo xoyanaze Cemi saferio, emaTac erTmaneTi
daÃoceso da me sadRa wavideo, marto amirans aqeben da sad mov-
Zebnao.
gamovardi gaxarebuli da uTxar, me var amirani-meTqi. Samam-
xeda da aras eWaSnika Cemi amiranoba. mamre miTxra, razRa ucqero,
davwveTo. davweviT d aim oÃerCi sul Sig Savardi, welCi gayril-
ma SubmaRa damiWirao. mamre miTxra, damarxe devebi da wavideTo.
Subis wveriT moude sasafluais gaTxrasa. qalma miTxra, ras SCa-
dio. miitana orive mkvdari begis pira da daasvina, daxkra begs
wixli da dasca zeda. demecqira da dacinviT miTxra:
isamc adgili krulia,
sadac Sen amiranobdio,
ar wesia dedaTaga
mamaT Ãmalze wamageba,
Toro Cems ÃelT iqneboda
Seni sulis amaReba.
daxkra feÃi da wavida.
me es vnaxe Cems sicocxleCi sakvirveli.
nadirTmwyemsis wyaloba
173
a m b e b i
***
erT mecxores xyvania lamazi qali. im qals iTxovda bevri
Tivis patroni kaci. mecxorem meTives ar misca qali.
movida gazafxuli. dadga Zrial gonji amindebi. mecxores
daaklda Tiva da saqoneli simSiliT eÃoceboda. Tivis patrons
ki uxaroda - exla mainc gamovstyueb qalsao da galeqsa:
Tovlo, iTovne
cxorbevris karsa,
maSic ar mamcems
cxorbevri qalsa?
cxvrebis gadasarCenlad mecxorem maigona erTi ÃerÃi:
cxvris faraxCi Camaxkida TaviTavqve katai, imitoma, roma cxori
SaSindeboda, dauwyebda cqerasa da aRar maagondeboda SimSili.
avida mecxore banze, daxveta Tovli da agrovils TovlCi
niCafi Caasvina. Turme im dalocvils Rames amovarda mzeqarai
(aRmosavleTis qari) da sul gaudnia Tovli. gamasula dilaze
mecxore da gaxarebuls gamourekia cxori balaxze da Tqo:
Cemi qorfa Saxtao,
duma karsa gaxkrao,
avsa kacsa ar vemZaxle,
Tiva Zvelad darCao.
174
bera da xogais mindi
beras xyvania erTi amxanagi - xogais mindi. da is orni wasu-
lan mdevarCi.
qiStebis sofelCi Ãorwili yofila gaCaRebuli da erTi
taSfandurai da xoxori Turme gamodis. berai da xogais mindi
Saparulan im sofelCi, asulan banaze da gaugonia balRis tiri-
li. Cauyura Turme sarkmelCi da gaigona, rom mama Svils ayuCeb-
da: gaCumdi, Toro berai mova da magklavso. roca veRar geeyuCa
da sarkmelCi emeeyofina Tavi, daunaxia berasa balRis Tavi da
mouWria. iqiT gamaqceula da Ãorwili sadac iyo, imaT misdgomia
karze da nefe mouklia. SaTqonTqorda Turme xalxi. daxyvalia
mdevari, autexia srola da dauWria berai. xogais mindis ki gaus-
wvria. berai bogiris Zir SamZvrala da ascilebia mdevari. roca
ver ipovnes, dabrunda mdevari. sulukes cxeniani kaci damrCala.
roca bogirTan misula, gamaxÃdomia berai, mouklia is kaci,
Samjdara imis cxenze da gauquslia kideca SinaTke.
am dros qiStebis wvisqvilCigaT sinaTle daunaxia da wasu-
la iqiTke. im wisqvilCi yofila imis Zmiswuli qali, romenic qiS-
tebma maitaces da romnis gulisaTvic beram Suri iZia. roca dau-
naxia qalsa Tavis biZai, ar siamovnebia da balRi gauparebia qiS-
tebTana Sasatyobineblada, rom esa da es kaci ari aqa da makali-
To.
beras gaugia, ro Zmiswuli Ralatobda da Zrial gajavrebu-
la. Sasula wvisqvilCi da ZuZuebi dauWria qalaisaTvi.
daukria cxenisaTvi da gamaqceula.
maswevia xogais mindisa da dausvenebia Turme. roca daRa-
luls beras dasZinebia, xogais mindis maklva moundomebia berai-
si, mouRerebia ki xanjali dasakravada da Ãeli SaxÃmobia amxana-
gis RalatisaTvi. maSi SauZraxia xogais mindisa beraisaTvi:
- ade, Zmao, mamkal, Rirsi varo sikvdilisa!
- rai amboviao? - uTqmia berasa.
- rai ambovia da Sens sikvdils vfiqrobdi da Ãeli SamÃmao.
beram Turme uTxra: - wadi, wadi, Zmao, mamSordio.
imas iqiT daswyia Turme berama megobrobaca da Zmobaca.
175
eSmakebis maCveneba
erTi kaci Turme midis Rame coleurTasa.
Casula Tu ara goriscixuls Ãidze, Saxvedria ori nabdiani
kaci da dauZaxebia;
- gamarjveba, iagorao! - gagimarjosTo, - uTqmia iagorasa.
- saiTke mizdixaro, - ukiTxia iagoraisaTvi.
- coleurTas mivdivar, lewvas unda CeveSvelao.
- modi aqaTke, cotai Rvino davliaT da mamre wadio. maxki-
des Turme cxenis aRvirebs Ãeli da ezidebian kldisake. cxeni
Turme ar ujerebs, gakerpebula da frutuni dauwyia. iagorai ki
veRaras Turme xedavs, isri aurevia - gaurevia im wyeulebsa.
iagoras ukiTxia, sad migyvivarT, rom cxeni ar ijerebso da
maSinve Camafrenila cxenzediTa.
Camafrena imisi da im oris kacis gaqroba erTi yofila.
egre SaSinebuliyo iagorai, ro Tmani sul maRla dazdgomi-
yo. cxens Turme ezideba da cxeni adgilzediT aRar iZreba.
roca iyo, roca ara, waiyvana isriva cxeni Tavis saxlisake.
rogorc ki gaiara naxevari, cxens isriv win daxvdes is ori nab-
diani kaci. rogorc ki cxens daunaxia eSmakebis nakolavi gza, is-
riv gaÃerebula. aRarc win Turme midis da aRarc ukena. CamaÃda
Turme iagorai, pirjori gamaiwera, axsena Ãeuri salocavebi, mam-
re samjer gadaafurTxa: fui, wmindam givargim dagwyiasTa da ga-
dagkrasT Tavisi cecxliani maTraÃi! Tqma imisi da cecxlis nak-
verClebma aiara Turme imis wina. magram cxeni mainc veRar gaav-
lia. imodeni sca cxensa, rom iqve makla.
roca Sin wamovida, areuli-gareuli, sul feÃebCi Turme ex-
laTebian is wyeulebi, zogi saiT Turme daikivlebs: iagorav! ia-
gorav! erTis vaivaglaxiT moucilebia Sinamde, roca cxos veRa-
ras gaÃdes. iagoras ezoCigaTve daukivlebia, sinaTlebi Caaqveri-
To. jalabT maSivne gaugia, rom eSmakebi daxvedriano. Cauqvria
sinaTle, Sauyvania da dauwvenia es kaci. sami kvire enaCavardnili
yofila. dekanozTan wasula, rai fiTilani, rai wilebis Cayra da,
aba, ara eSvela ra. mamre wavides araÃveTs mkiTxavTana da amkiT-
xvines. mkiTxavma uTxra, Tavis mamis salocavisaTvis uwyeniao.
me, mamawminda wverze mbzanebels mindoda, kldeze gedemeCexe,
ro wasvlisas ar maxsene, magram wminda givargi gadamidga wina da
iman dagifara.
dideba xqondes yirvnis wminda givargisa, didia da Zriali,
imas suyelai SauZlia. magisma madlma uSvelas da amovalT Sens
moedanze feÃiSvelebi, Tavze qva dadgmulebi da samxTos gavRmar-
176
TavT, Senma madlma, oqros mamawmindao, oRond datkbi da daSaq-
rdi.
Senma madlma, rasac SemogvikveT, agisrulebTo.
is iyo da isa, enac aamaga da kargac gaÃda. exlac uWirve-
lia.
maS!
dimitri gomiaSvilis jalaboba
177
z R a p r e b i
zRapari wiqaraze
iyo da ara iyo ra, RmerTze ukeTesi raiRa iqneboda, iyvnes
coli da qmari da xyvanda erTi balRai. egre Turme zdides, egre,
egre, ro civs niavs Turme ar akarebdes. magram deda Cqare mouk-
vda da darCa oboli. maswyenia im kacsac upatronod yofna da Sa-
urTia meore coli. im xTisaga wyeulsa egre SasZulebia is bal-
Rai, egre, ro ToliT Turme ar gaicdis. erTxal em wyeuls deda-
kacs avadoba mougonebia, Cawvalila loginCi. qmari da geri Tavs
Turme evlebian, magram vera uSveles ra.
erTxal qmarma uTxra: ro vicode, rai magarCens, Sen Tu
aRar[...] am wyeuls qmris sityo Zrial gauxarda Turme da uTxra:
maS, rom giTxra, raic mamarCens, amisrulebo?
im colis colas kacuasac uTqmia:
miTxar da exlavne agisrulebo.
- me Tu mamarCens, Senis Svilis gul-RviZli, Tu arada cxo
vera mamarCens rao.
Svilis daklvaze mamas uari uTqmia, magram imdeni uCiCinebia,
rom gaubedvinebia Svilis daklva im guldamiwebulsa.
erTxel is kaci Zrial dilian amdgara, gamoutania qasuri,
danai da dauwyia lesva. misula balRai da ekiTxeba Turme, rad
ginda, mamav, danaio.
rad minda da wiqarai unda davklao.
im kacs xyvania Ãari wiqarai da im balRas egre xyorebia wi-
qarai, ro Tavis Tavs Turme urCevnia.
dauwyia tirili, misula wiqarasTana, daudvia Tavi imis qed-
ze da CasaZaxa: vaime, Cemo wiqarav, daklvas gipirobeno, Turme wi-
qarai gulTmisani yofila da imas suyelai scodnia, raic iq
xÃdeboda. Ãars amoukvnesebia da uTqmia:
ubeduro balRoo, me ki ar damklven, Seni mama Sen gipirobs
daklvasao Tavis colis masarCenladao. magram nu geSiniano, me
gadagarCeno, uRomc Tan wamaiRe qasuri, savarcxali da wyalio.
modi, exla Saje Cems zurgze da gagaqrolebo. mirbis wiqa-
rai da Tan mixyav mamisaga dasaklavad gametebuli oboli, wiqa-
ram uTxra balRasa: aba, uken miixede, Tu ar mogvdeveno. hoo,
balRma uTxra da egeTi amaikvnesa, ro guli Tan amaayvala. wiqa-
ram uTxra, nu geSiniano, gadaagde qasurio. balRma qasuri gada-
178
agda da gaCnda isiTi klde, ro imis wveri cas ebjineboda. im
kacs xyvanda isiTi Rori, ro rasac kbils gaxkravda, ar uSobda
gaufaTravsa. roca gaiges im col-qmarTa wiqaraisi da balRis
gaqceva, im Rorze Sajda da gamoudga dasaWerlada. am Rorma da-
amtvria, daamsxvria klde da gavida. aba, kidav gaixede, ro aravin
mogvdevso. mogvdeven, ai, sacaa dogiWereno. wiqaram kidev gaamag-
ra balRi da uTxra: aba, axla savarcxali gadaagdeo. gadaagda
savarcxali da egeTi ekali gaCnda, egeTi, egeTi, ro gveli kuds
ver Turme gaxyofs Siga. Rorma isac dakafa da gavida. aba, kidav
gaixede, ro ar mogvdeveno. ai, mogvewivnes, gadaRore wyalio. ga-
daRora wyali da gaCnda isiTi zRva, isiTi, ro sul bibini Turme
gaaqv. Samourevia Rors zRvaCi da Sig CamxrColan ornive, Roric
da imis patronica. maiSores mteri da daisvenes kideca. waiyvana
balRi wiqarama da erTs tyeCi dids xeze daasvina. ÃelCi misca
ori salamuri da uTxra: ai, erTi samgloviaroa da erTi sasixa-
rulo. me waval saZovarze da Sen dabla ar Camaxvideo. daukar
samxiarulo da Tavad magiva sasmel-SaWmelio.
Tu raime gagiWirda, samgloviaro salamuri daukar da maSin-
ve iq gavCndebio.
es balRai isri saamurad Turme ukravs salamursa, ro frin-
velebic kidav yuris sagdeblad midian.
erTxal Camouvlia beberas dedakacsa da uTqmia balRaisaTvi:
Camodi, dedaSvilobasa, bargi veRar avikide da amkideo.
Camasula balRi da dauWeria im dedakacsa da unda Turme ro
meSokCi Caasvinas da ÃemwifesTan miiyvanas, ro saCuqari miiRas.
am balRma daukra Turme samgloviaro da wiqarai maSivne iq
gaCnda da gadaarCina. Saasvina isriv xeze da uTxra: aRar Camaxvi-
deo, Toro iqneba mec movkvdeo da vinRa giSvelso.
im ZaRlma dedakacma kidav Turme ar maisvena, ar iqnebao da
Tu eg Tavis salamuriTurT Ãemwifes ar miuyvanao.
Saikmaza erTxala cxonairada da Tan Tikani waiyvana da im
xis Zir mivida, sadac is balRai salamurs ukravda.
gadmaaqcia Tikani da sadgisiT dauwya daklva. ramdenjerac
CaSCxvers sadgissa, imdenjer Tikani daiCxavlebs.
balRs javri mouvida, dayara orive salamuri xeze da Camo-
vida. gaagdebina Tikani, magram dedakacma Caagda is balRi meSokCi
da waiRa. da miuyvana Ãemwifesa. Ãemwifem bzaneba gasca, ro
cxraklitulCi Ceegda. salam ar aswavlida, sad iyo imisi salamu-
rebi.
179
erTxel imis sarkmelTan mercxali budes akeTebda Turme.
dainaxa em balRma da Seexvewa, Seni Wirime, Cemo kudmakratelao,
wadi, ama da am xeze Cemi salamurebi aris da aq mamitaneo. mer-
cxalma dacinviT uTxra: roca budes miSlidi - ke, maSi rotom ar
viyav Seni kudmakratelaio. mobzandi da Sen maitaneo.
mamre yorans uTxra: koxtav qruvoo, Seni Wirime, ama da am
xeze Cemi salamurebia da mamitaneo. yoranma uTxra: jer Senis wi-
qarais leSi maWmieo da mamre magitano. Saibartyuna mÃrebi da wa-
vida.
bolos dainaxa mtredi da uTxra: Sen, xTis frinvelo, erTi
sikeTe miyavo: wadi, ama da am xeze Cemi salamurebia, mamitane da
tyveobaCiT damixsenio.
mtreds Seebrala oboli, wavida da moutana Turme da erTi
ki daxara Turme da egre aaqviTina, ro sul codviT dawo ca da
xoyana.
salamuris Ãmam egre gaayuCa xalxi, ro Cqami aRar iZris
Turme. batara xania, movarda Turme wiqarai, daxkra Turme erTs
kars rqebi, Saamdgvlia, daxkra meoresa, Saamdgvlia, roca merve
karic miamtvria da masTxta Turme erTi rqa da im erTis rqiT is
erTi karic gatexa, Saisvena oboli mÃarze da maxkurcxla kideca.
roca samSvidobos gavides, maSi uTxra wiqaram, exla mainc
WkuiT maiqeo, ro mixedav, erTi rqa mamTxta da mters veRar dava-
marcxeb egre adviladao an iqneba movkvde da vinRaa Seni mSvele-
lio.
aiyvana isriv xeze da Tavad ki isriv wavida saZovarze.
gavida ramdenime xani da balRai Zrial daswuxda wiqaraisake
da Tqo: modi, samgloviaros daukrav da movao. wiqaras naTqomi
xqonda, Tu samgloviaro dakrvaze ar movidoda, is mkvdari iqne-
boda da maSi Tavis TavisaTvi TiTon unda meevla. daukra sam-
gloviaro salamuri. wiqarai arca Cans. didi xani ukra, magram,
aba, arcaiT movida wiqarai, maSi ki Tqo: wiqarai cocxali aRar
myav da exla davobldio. Camovida xezediTa da wavida saZebnela-
da. iara, iara da rogorc iyo, ipovna mkvdari wiqarai. yornebs eg-
re deejijgna, ro aRarc ki icnoboda. jer itira, itira, ro sul
TaviRa daakla da mamre ki Tqo, uemiso Cemi sicocxle aRar Rir-
so. modi, mamav da exla damkal, wiqarai veRar damifaravso. adga,
gauWra muceli Ãarsa da Sig SaZro. aha, yornebo, mec aq SamWame-
To, wiqarais leSTan erTadao.
SaZro da iqiT aRarc gamasula is ubeduris dRisa. isri ga-
kortnes yov-yornebma, ro qvani da kldenic kidav aatira imis
180
codva-bralma. mze da mTorec kidav Rurblebs Turme efareboda,
ro imis codvilobisaTvi aRar ecqira ToliTa.
magram im ubeduris oÃer-oblis mSveleli ki aRaravin iyo.
mTeli xoyana imis mteri gamÃdariyo da im aremares eSmakebi-Ra
daxpatronebiyvnes.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa,
nacari iqa, xorbali aqa,
sam vaSli mqonda, erTi Sena,
erTi me da erTi im balRais Sandobis mTqmelsa.
andaza: oblis kveri cxo, cxo da veRar gamacxoo.
***
iyo da ara iyo ra, iyo ori col-qmari, xyvanda sami qali da
egre Zrial Raribad cxovrobdes, ro simSiliTa da sititvliT
suli amazdioda Turme. erTxal am kacma maifiqra, rom rogorme
maiSoras. is kaci wavida tyeCi da gaTxara ormo, zed isriv waafa-
ra miwa da wamovida Sina, Tan sami vaSli wamaiRa da samsav qals
misca. qalebi Semeexvivnes mamasa da erTurTis Suraze ekiTxebo-
des, saiT maitane an vin magcao. wavideT, Svilo, xvala tyeCi da
bevri davkrifaTo. meores dilaze gareka samive qali da wavida.
ormoze gadaafara xaliCai, dayara zed vaSli da uTxra Svilebsa:
aba, midiT da akrifeTo, rogorc ki Sasdges ormoze, maSivne Ca-
varda xaliCai da Caitana Sig samive debi. mivida mama da CasZaxa:
maicaT, Svilebo, arcad waxvideT da kibes amovitano da amagrek-
To.
magram is iq aRar misula.
am debsa salam bevri vaSli xqonda, Wames da roca Saucotav-
da, maSi ki gaiyves. is orni dani Cqar-Cqar SWamdes da umcrosi ki
Zrial neba. roca im ufross debs gauTavda, umcrosi uzogavda
da aWmevda.
roca isac gauTavda, maSi ki erT-erTs uTxres ufrosma deb-
ma, rai vWamaT? rai vWamaT da umcrosi da SavWamaTo.
181
umcrosma dam uTxra: daica, debo, cda bedis monaxevreao, oq-
neba vipovna raimeo da daiwyo miwis TiTiT Txra. Txara, Txara da
erTi leRvi ipovna, gautexa ors dasa da TiTon TiTebi gailoka.
kidav Cqar-Cqar ityvian ufrosi debi, rai vWamaT, rai vWamaT
da umcrosi da SavWamaTo. umcrosi da kidav Seexveweba, bataria
da kidav damacaleTo. kidav Txara da axla ori leRvi ipovna.
erTi erTs das misca da meore meoresa, TiTon isriv TiTebi gai-
loka. kidav ityvian debi, rai vWamaT, rai vWamaT da umcrosi da
SavWamaTo. umcrosi da kidav exveweba, erTi dRe kidav damacale-
To da mamre SamWameTo.
Txara, Txara da sami leRvi ipovna, erTi erTs misca, meore
meoresa da erTi TiTon SaWama. iqamde Txara, iqamde, rom qveS-
knels gavida, isiTs adgilas gaitana tuneli, sadac Ãemwifis
cxenebi emba da sul leRviT ikvebebodes. mividoda es umcrosi
da, gaivsebda Turme kalTasa da miutanda Tavis debsa.
erTxal Ãemwifes Turme maaxsenes, rom cxenebs Tu mets ara,
naklebs ar vaWmevTo da Zrial ki daÃdeso. Ãemwifem ubzana, rom
iqneba vinme iparavso da uyarauleTo. erTxal, roca qali gamovi-
da da leRvi mixqonda, daiWira yaraulma da ÃemwifesTan miiyvana
da uTxra: ai, es iparavda Turmeo.
Ãemwifem suyelai gamaxkiTxa qalsa, Tu vin iyo, sadaveli da
rogor movida aqa. Turme qalma sul uamba Tavisi Tavgadasavali
da isac uTxra, rom ori da kidav xyvanda iqa. Ãemwifem ubzana,
rom marekeT is qalebico. marekes da samniv isiTi lamazebi iy-
vnes, ro ara es Sjobia da ara esao.
Ãemwifem uTxra ufros dasa, Sen rais gakeTeba SagiZliao: me
erTis kvercxiT imdens saWmels gavakeTeb, rom sul geyofa Sen
Senis amaliTao. SaSuals xkiTxes, Sen raisiRa gakeTeba SagiZli-
ao. me erTis Congais maTuliTa isiTs fardags movxqsov, ro mTe-
li saÃemwifo dafaraso.
axla umcross uTxres, Sen raisiRa gakeTeba SagiZliao. me
arcrai ar SamiZliao, marto es vici, ori Svili tyupad gamiCnde-
ba, erTi qali da erTi balRi, oqro qoCrianebio. umcrosi Tavis
Svils misca colada.
gavida dro da qali daorsulda. am dros ÃemwifiSvili
cxos saÃemwifoCi apirobda wasvlasa. colma uTxra, nu waxolio,
guli gonjs rasme meubnebao, magram iman ar daiSala da wavida.
182
dgas irakli ficxelauri
sxedan: stefane qirikaSvili, vaxtang qirikaSvili,
giguSa ficxelauri, boria avsajaniSvili.
ukan: gaioz xarTiSvili, ioram quSaSvili.
am qals mouvida mSobivrobis dro da gauCnda marTla oqro
qoCriani Svilebi. imisma debma Saisyides bebiebi, is Svilebi max-
pares da ZaRlis lekvebi miuyares Zirsa. is balRebi Cayares erTs
magars eSikCi da wyalCi gadaagdes. ÃemwifesTan kaci wavida da
maaxsenes, ro Sens rZals ZaRlis lekvebi gauCndao.
ÃemwifiSvili gajavrda da ubzana, salam moval, mand aRar
damxvdeso. isiTs adgilas waiyvaneT, ro gzajorodini iyos da
bevri xalxi xvdebodeso.
waiyvanes, gaTxares miwa da ZuZuebamde miwaCi daasvenes, zed
ZaRlis lekvebi miuyares da dauwyes ZuZus wova. iqve ficari ga-
akres da daaweres: `vinc gaivliT, suyelam SaaxuSeT~. gamvleli
da gamamvleli sul imas axuSebda.
erTs wisqvilCi cxovrobda mewisqvile da imis coli. imaT
Svili ar xyvanda da am wisqviliT cxovrobdes.
183
erTxal, SuaRamis dros, wisqvili erTbaSad gaCerda. mewis-
qvile adga, Raris saTave naxa da dainaxa, rom sarueCi eSiki iyo
gaÃiduli. amaiRa gaxarebulma mewisqvilem da Sin Saitana.
gaxsnes eSiki da sul gaxkvirdes; ai, dedakaco, Svili ara
gvyov da RmerTma uwvaleblad oqro qoCriani Svilebi mogvcao.
davzardaT da Cveni Svilebi iqnebiano.
izdebodes es da-Zmani mewisqvilesTana da isiTi lamazebic
izdebodes, rom madli iyo imaTi naxva. is balRi isiTi Roniari
izdeboda, rom suyelas eldas ataninebda. roca gaizarda, Zrial
Sauyorda nadiroba da Zrial xSirad dadioda.
erTxal dam uTxra Tavis Zmasa: Zmao, uSenod vera vsZleb da
an Tan wamiyvanode da an erTi maRali koSki amige, ro sul gxe-
davdeo. auga koSki erTs trials mindorze, Saiyvana Siga da iqiT
sul xedavda imis nadirobasa. im balRsac iq uÃdeboda nadiroba,
sadac Ãemwife tyeCi nadirobda. erTxal nadirobis dros Ãemwife
da es balRi Saxvdes erTmanerTsa da isri Sauyorda erTurTi,
rom raiRa Tqos kacma. sul erTad dadiodes, is dRe dRed ar mi-
aCnda, roca erTurTs ar Rnaxavdes.
Turme dedidebs gaugia, rom is balRebi dazdilano da ufiq-
rebia, ro esebi kargs aras dogoyriano da erTi ÃerÃi maugone-
bia, ro isini rogorme daÃocan. erTxal am dedidam Turme Caico
bebrulada da mivida im qalTana koSkCi da uTxra eSmkurada: oi,
Svilebo, rogor didebulad cxovrobT, rogori kargi da-Zmani
xarT, magram erTi raime gakliaTo, isac ro gqondesT, maSi Ãemwi-
fec veRar degedrebodaTo. erTs adgilas isiTi vaSlia, ro ana-
Tebso da is unda qondesTo. wavida qali, Zrial dajavrianda.
roca imis Zma movida, xkiTxa, raisTvi egre javrianad xaro.
jer ki ar undoda Tqma, magram mainc uTxra Tavis Zmasa. Zmam uT-
xra, Cemi codva xqondes, vinc Sen eg giTxrao, me wavali, an mov-
kvdebi da an movitano.
wavida, bevri iara da erTs adgilas dainaxa, rom saxlCigaT
sinaTle gamodioda da iq mivida, karebi dauxriala da erTi de-
dakaci gamovida. balRma uTxra: dedaSvilobas, Rame damayeneTo.
ai, dedaSviloba ar geTqo ki kai lukma gamixvidodio, exla ki
modi, Sviloo... Savida Turme da iq erTi uzarmazari kaci daxvda
Turme.
im kacma xkiTxa Turme balRsa, ro ras gaurjixar, rai Zala
dagdomiao, ro aqaTke wamasulxaro. balRma uamba, raisTvic midi-
oda. kacma uTxra: hei, Svilo, marTlia kargi vaSkaci etyobi, mag-
ram mainc Zneli saqme Sagibedia. RmerTma Ãeli magimarTaso da
daariga: iq dRe wasvla ar SaiZlebao. imitoma, ro Zneli sapovni
184
iqnebao, Rame ki isiTi vaSlia, rom asinaTebso da maSivne maswyve-
to, magram es ki icode, rom maswyvet da wamaxoli.
suyelai daikivlebs: qva, klde, balaxi, wyali da suyelai: ma-
ipara! maipara! maipara! is gegoneba, rom suyelani me Tu mamdeveno
da Tu Senis TavisTvi kargi ginda, uken ar miicqira, Toro daiRu-
pebio.
meores Rames wavida es balRi da gadafrinda baRCi. ro mas-
wyvita da gamabrunda, dadga erTi kivil-wivili: maipara, maiparao!
isri SaSinda Turme es axalgazrdai, ro Tmebi sul maRla daud-
ga Turme, magram uken ki ar miixeda, roca Sin Savarda, maSi suye-
lai gaCumda. roca mivida da miitana vaSli, im kacs Zrial gauk-
virda am axalgazdais mocadoba. da uTxra: kargi vaSkaci xyo-
filxar da alalia eg vaSli Senzeo. gemeemSvidoba da wamovida.
roca mivida, das Zrial gauxarda.
roca es Ãemwife am axalgazrdas aRar xvdeboda, Zrial da-
Ronebula da Savebi Caucmia, Tavis saxlisaTvic Savebi Camoufare-
bia. dadis da sZebnis Turme, iqneba nadirma gaafuWao da Zols ma-
inc vipovnio.
erT dRes, roca daRonebuli dadioda Ãemwife, Saxvda isriv
cocxalsa da Zrial gaixara. gaiÃada Savebi da isriv gamxiarul-
da. roca gaiges dedidebma, ro is isriv cocxali masulao, axla
meore da mivida. imanac uTxra: ai, Svilebo, rogori ojaxi, rogo-
ri didebuli saxl-kari gaqvT, marto erTiRa raime gakliaTo,
isac rom gyvandesT, vercerTi Ãemwife TqvensaviT mawyobili ve-
Rar iqnebodao. qali kidav dajavrianda da roca Zma miuvida, uT-
xra, raic im dedakacma uTxra, ro ama da am adgilas erTi oqros
Txa aris, is dagimSvenebsT ojaxsao. Zmam uTxra: hai, Cemi codva
xqondesT da me ki wavalio. an unda movkvdeo da an unda movita-
nao. da wavida. iara, iara da erTs adgilas dainaxa cxori. iara,
iara da mivida im cxorTana da naxa oqros Txa da uTxra, gamar-
jvebao da gagimarjos, uTxra Txama.
Txam uTxra: rai ambovia, ras mouyvanixar aqao? balRma uT-
xra: Sens wasayvanlad moveo. arao, - uTxra Txama, me myav erTi
brma patronio. ai, imis cxors me udgavaro. wadi, uTxar, Tu gama-
miSo, wamovalio. oqros Txa, roca cxors miurekda devi, bakis ka-
rebCi gaiCaCxeboda da isri sTvlida. daxklavda devi erTs cxor-
sa. es balRic daxklavda. daxklavda devi orsa da SaSWamda. is
balRic ors SaSWamda.
sTvlis devi da akldeba da sTvlis da akldeba, mamre Tqo:
vina xar, vin miSvrebi eseTs saqmes, gamamiCndi da qali xar, dad
migiReb, kaci xar, Zmad migiRebo. magram oqros qoCriani ar uCnde-
185
boda imitoma, ro oqros Txam daariga: salam Cemsas ar daificav,
ar gamouCndeo. roca maswyinda, devs uTxra, gamaCndi, vina xaro
da oqros Txa mamikvdes Tu raime gavnao. maSi ki gamouCnda Wabuki
da uTxra: me movsulvar, Seni oqros Txa unda waviyvanao. devma
uTxra: vera, oqros Txas ver magcemo, Cemi cxovreba magaze xkidi-
ao. erTi usinaTlo kaci varo.
ar mamcem da mec aq davrCebio. darCio, - uTxra devma. meore
dRes gaxyves cxorsa oqros Txa da oqros qoCriani. devi Seexve-
wa, ar gaRrekaTo. roca garekes, marjvniv didi balaxi iyo da iq
gareka. daalevina wyali da Saxfina mzoreze. batara xania da er-
Tis lanZRva-ginebiT madis egeTi samTaviani devi, ro piriT sul
cecxlis dordlebi gadmoudis: vin gabeda Cems adgilCi cxvrebis
gadmarekao. Cemis SiSiTa caCi frinvels ar gauvlia da dedamiwa-
ze WianWvelasao. axalgazrdas geecina da gasZaxa: aq Camodi da
mklavis Zala vscadaTo. Camovida devi da xvdes kideca Turme. xan
oqro qorCiania zeda da xan devi, bolos daZala Turme am bal-
Rma da dasca devi. devi Seexvewa, nu mamklao da kargs saqme giza-
mo. Sen romensac devTan xar, is Cemi Zmaa da me davabrmeo. gamiWer
cotai gulis adgilasa, cotai jigari amaWer, daasxi imas cotai
wyali, mamre wadi Cems saxlCi, Ãelimarjvni yuTi dgas, im yuTs
axÃade da iq awyvia devis Tolebio. miutane, Causxdine, mamre Cemi
jigris sisxliani wyali Saasxi da Tolebs aaxedebso. roca esebi
gaigona, makla devi, wavida, maitana imis Tolebi. roca cxori mi-
rekes, devs eubneba: maCvene, Ziav, rogor gaqv Tolebi daTxrilio.
mivida, Causxdina Tolebi, Saasxa sisxliani wyali. devma maif-
Svnita Tolebi da cotas dainaxa da uTxra: kidav Samasxio. Saas-
xa erTi vedrai da devma sul aaxeda Tolebi, gadakocna Wabuki
da uTxra: alali iyos, Svilo, Cemi oqros Txa Senzeo, waiyvaneo.
wamaiyvana oqros Txa da mSvidobianad mivida Sina. Ãemwifes isriv
Savebi Ceeco da glovobda. roca gaiges dedidebma, ro isriv coc-
xali masulao, kidev mivida erTi da uTxra qalsa: exla aRara
gakliaTrao, marto imisi meti, ama da am alagas mzeTunaxavi qa-
liao, roca Zma mouvida Sina, uTxra qalma bebris naTqomi. Zmam
uTxra, mesamed kidev wavali, an unda movkvde da an unda moviyva-
nao, wavida, iara iara da isriv im qoxs miadga. beberma kacma uT-
xra, raiRa gagWirebiao. aim koSkCi ro mzeTunaxavi qalia, is unda
movitacao. saxlis patronma uTxra, didi saqme gagibediao, magram
rogorc Tqvens vaJkacobas vicnob, mgonia ro SasZlebo da kargs
drosac masulxaro. im qalma sami dRe-Rame Zili iciso. wuxel
daiZina da xvaleze gamaiRviZebso. unda mixvide Rameo, Tan waiRe
blomad Ãorci, ori cocxi da duqardi. karebCi ori isiTi ZaRli
186
uwevs, ro erT lukmadac ar eyofio. ro Saxol, es Ãorci ucbad
miugde erTi erTsa, meore meoresa. iqve dedakacs furne unTia, Zu-
ZuebiT swmendso. ro daginaxavs, gamaqandeba Senke da es ori coc-
xi Tu ar miagebe, dagavlebs Ãelsa da SeniT gamaswmendso. is mze-
Tunaxavi qali koSkCi wevs, Tmebi gareT aqv gadmawyobili, ori
mtkaveli miwaze xyria. is maSWer, gamaiqeo da xval dilaze is qa-
li Tavis feÃiTve magidgeba karzeo. ro wamaxoli, suyelai ki-
vils daiwyebs: gaipara, gaiparao! da ar Sascde, uken ar miixeda,
Toro daiRupebio. meores Rames wavida da isri gaiqca, rogorc
im kacma daariga. gamaSWra qals Tmebi da maxkurcxla kideca.
sulsuyelam kivili daiwya: maiparao! magram balRma uken ar miixe-
da, Savida Sina da suyelai gaCumda. meores dRes qali Tavis
feÃiT miadga karze da wamovides kideca Sina, wamaiyvana qali da
daiwyes tkbilad cxovreba. nadirobis dros es oqroqoCriani Wa-
buki Saxvda isriva Savad Cacmuls Ãemwifesa. iman maSinve gadaya-
ra Savi tanisamosi...
erTxal colma uTxra axalgazdasa: Ãemwifes unda davxpadi-
jaT Tavis amaliTao. qmarma uTxra, rai goq, raze davxpadijaTo.
Sen daxpatije da eg me vici, Sen marto marifaTianad maiqe. mo-
jamagirebs ubrZane, ai esre maiqeciTo. balRi adga da wavida xem-
wifis dasaZaxeblada.
xemwifes uTxra: mabzandi Senis amaliTao. roca mivides imis
ojaxCi, gaukvirda, ro ara baiburi iyo. arc qaTmebis Ãoca, arc
qobebis duRili da arcrai ara. Ãemwifem Tavis didebulebs gaa-
CunCura, Tu masxarad gvigdeben, Tavi aqv samasxaro, me vici masxa-
roba rasac xqviano. batara xania, gayo am qalma akoSkaCi Tavi.
Turme is qajebis xemwife yofila. daiZaxa erTi raiRac qajurada
da gacvivdes kideca qajebi. dadga erTi sifrebis gaSla. rai gin-
da sulo da gulo, ro iq ar movida. trialebs es oqroqoCriani
da brZanebas iZleva: ai, es ar varga, ai es kargia, aes ese, ais is-
ri. isiTi ambovi gaumarTia, rom yanwebs yanwebze sclian. axla
Ãemwifem daxpatija, xval CemTan wamodiTo. Seemzada Ãemwife, ro-
ca wavides im gzaze, sadac Ãemwifis coli miwaCi iyo Casvenili,
oqro qoCrianma daiZaxa: beCavi es qali, rogor itanjebao. nu ge-
Sinian, emagasac male eSvelebao, - uTxra colma. roca dasxdes,
jer Camarigda wvniani saWmeli. suyelam Wama. sami stumari ar
SWamda. Ãemwifem uTxra, Tqven rotom ar miirTomTo. qalma uTxra,
Cven emas salamde ara vSWamT, salam im ZaRlebs ar amaiyvanT,
romnebic Sens cols ZuZus swoveno. Cven im ZaRlebs Tu mkvdrebs,
cxo cocxlebs ver daviWerT, kacs ar iyenebeno. Cems oqros Txas
gaayvaleT erTi kaci da TiTon maRrekso, - uTxra qalma. gaayva-
187
les kaci. daukra oqros Txam salamuri da maSivne Turme gamax-
yves ZaRlebi. samive bakani im ZaRlebs SaaWmies. ZaRlebi maSivne
daiÃocnes. is Ãemwife Turme sul saxtad darCa, es rai ambovi
ariso. es is ambovia, rom Cveni saWmeli mawamluli iyo aem Senis
colisdebisagao. ai, exla getyviT simarTlesao: es qali da bal-
Ri Seni Svilebiao. me Seni rZali varo. miwaCi ro qalia, is Seni
kanonieri coliao. aem Senma colis debma Svilebi maxpares da
ZaRlis lekvebi miuyares. is qali alalmarTali dastanjeTo. am
Ãemwifem gaayvanina Tavisi colis debi da sul cxenis Zuaze da-
awyvetina, TiTon ki ori xeli Ãorwili gamarTes da daiwyes tkbi-
lad cxovreba.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
andaza: sanTel-sakmeli Tavis gzas ar dahkargavso.
Sexvedra snoSi deputatobis kandidat Salva dadianTan. 1937 w.
188
***
iyo da ara iyo ra, iyvnes ori col-qmari. iyo da ara iyo ra,
iyo erTi nefe, xyvanda erTi Svili, saxelad eqvivna aleqsandre.
em nefes xyvanda erTi tusaRi. nefes naTqomi xqonda, ro vinc am
tusaRs gauSobda, aucileblad movxklao.
erTs dRes aleqsandre TamaSobda burTiTa. burTs amaxkra
feÃi da gadauarda cixeCi. em tusaRs exvewa, ro gadmamigde, bur-
Tio, magram iman ar gadaugda.
tusaRma uTxra: wadi, mamaSens gasaRebi maxpare, gaaRe kari
da gaitaneo.
wavida, maxpara gasaRebi , gaaRa kari da is ro burTs deexa-
ra asaRebada, tusaRi miRvarda aleqsandresa, mklavze ukbina da
gaiqca. wavida aleqsandre da es ambovi dedas uTxra. deda Zrial
Saswuxda, raki icoda Tavis qmris ambovi, ro ar apatiebda da
datrialda. Saxyara Tavisi vezirebi da uTxra, aba, miSveleT rai-
meo. wavides vezirebi nefesTana da xkiTxes, Seni patimari ro vin-
me gauSoso, ras uzamdio. ras uzamdio da vinc ginda iyos, ar ga-
uSob mouklavsao.
mamre uTxres, rom aleqsandres gaRqceviao da apatieo. nefe
gamwarda da Tqo, Svilia, rogor movklao, magram am saÃemwifoCi
aRar dadgeso.
aleqsandre adga da wavida. iara, iara da Saxvda erTs monax-
Siris Svilsa da gamarjveba uTxra. gagimarjoso, - uTxra monax-
Siris Svilma. sad mizdixaro, xkiTxa aleqsandrema. minaxSiris
Svilma gajavrebiT uTxra, rai Seni saqmeao, me ras vakeTebo da
sad mivdivaro. mamaCems kambeCebi daukarge da Sin aRar miSobso.
mamre aleqsandrem uTxra: Zmao, mec mamam gamamagda da erTad via-
raTo. daZmobildes da wavides cxo saÃemwifosake. gzaze aleqsan-
dres Zrial maswyurda wyali da uTxra Tavis amxanagsa, wyali ro
arcad ici am axlo-maxlosao. monaxSiris Svilma uTxra, mdinare
ki ara vici ra da erTi Wa meuglebao da iq wamadio. roca mivi-
des im WasTana, jer aleqsandrem maavla mÃrebCi sabeli da CauSo
WaCi, mamre monaxSiriSvilma.
roca aleqsandrem wylis daleva gaaTava, zaiT Samaixeda
Turme da dainaxa, ro imisi amxanagi sabels SWris, daukivla, ras
Svrebio! monaxSiriSvilma uTxra, Tu Sens tanisamoss mamcem, ama-
giyvano. aleqsandrem uTxra, tanisamosisaTvi razRa mklavo. mand
veRar miTxar da gana ar magcemdio. amaiyvana da misca tanisamosi.
da isriv wavides cxo saÃemwifoCi. aleqsandrem uTxra amxanagsa,
eg Ãemwifis Svilis tanisamosi ro mage, icode, gamaiyene kio.
189
iares, iares da mivides erTs saÃemwifoCi da mivides nefes-
Tana. monaxSiriSvilma uTxra, ro iTam is iyo nefiSvili da aleq-
sandre ki imisi mosamsaxure, magram roca sasaxleCi Savides, mo-
naxSiriSvils gaukvirda marTuloba. raki ar enaxva da sul iqi-
aqa icqireboda. da ikiTxa, raisTvi egre icqirebao. aleqsandrem
uTxra: didebulo nefeo, Tavis sasaxlesTan arad miaCniao da imi-
tom aToliarebso.
mamre ki nefem es monaxSiriSvili miiRa, rogorc nefiSvili
da aleqsandre ki daayena laqiada.
em ambovCi modis Turme dro. nefis qalsa Zrial TolCi mas-
vlia aleqsandre da WurWlis recxas Turme mieSvelebake. dRes,
xval, dRes, xval da Zrial Saxyorebia erTurTi.
mosamsaxureebs Sautyvia es ambovi da nefisaTvi uTqmia. nefe
Zrial gajavrebula da uTqmia am iTam nefiSvilisTvi, saqme es-
reo, Cems qals Turme xyorobs is Seni mosamsaxure da miTxar,
rai uyoTo.
iman uTxra, makaliT da gadaagdeTo eg murtalio. nefem sa-
sikvdilod ver iqCera da mTaCi gagzavna cxenebTana yaraulada,
Turme es Ãemwifis qali skolaCi dadioda, magram rac aleqsandre
mTaCia, isac wamova Turme, iTam skolaCi wavida. is ki aleqsan-
dresTan iyo mTeli dReebi.
erTxal Turme nefem daxpatija didebulebsa, am xalxCi iyo
imis qalis maswavleblebica da uTxra nefesa, ro Seni qali ro-
tom ar dadis SkolaCio. Ãemwifes gaukvirda da uTxra, Cemi qali
yvelav dRe dadis SkolaCio.
adga nefema da yaraulebi dauyena Tavis qalsa, sad wavido-
da. qalma iara, iara da mivida aleqsandresTana. es ambovi Saatyo-
bines nefesa.
nefem kidav uTxra Tavis stumarsa da raiRa uyo im Sens may-
vanils laqiasa, Cemi qali exla mTaCi Turme adiso.
stumarma uTxra, me geubnebi, rom makaliTo. erTxal aleqsan-
dres sul daxfantvian cxenebi, veRar mourekia da dauwyia tiri-
li.
am dros Tavs wazdgomia erTi uSvelebeli kaci da uTqmia,
rai gatirebso. am dros aleqsandresaTvi im nakbens mklavs dauw-
yia Zrial Roneba. aleqsandres Turme Zrial ukvirs, exla ramRa
amatkiao.
is kaci Turme eubneba, wamodi CemTanao, ver micano, Sen ro
tyve gaanTavisufle, me isa varo. modi da axla me giSvelo da
cxenebsac me magireko. waiyvana aleqsandre da daalevina erTi Wi-
qa raiRac wiTeli sasmeli, Tan misca isiTi salamuri, ro da-
190
ukra, sul aleqsandresTan movides. im sasmelis daleviT isiTi
ZalRone mouvida, rom sul daglija xeebi. axla nefem gamagzav-
na kaci, ro uTxar aleqsandresa, nefe gibarebs-Tqo.
aleqsandrem uTxra, ara, me ver wamovalio. ar mcalian-Tqo,
egre maaxseneT nefesa. wavida kaci da maaxsena nefesa, raic aleq-
sandrem daabara.
gajavrda nefe da axla sami kaci gagzavnes da daabara Tu
nebiT ar wamovida, SakariT da isri wamaiyvaneTo.
bevri exvewnes, magram ar
waxyva, maSi maimdomes ZaliT
yofna, magram daiWira erTi
erTs ÃelCi, meore meoreCi da
erTurTs Samaanatra. mesame ki
gaiqca da nefes maaxsena, rom
aleqsandrem ori kaci daÃocao.
maSi nefem asi kaci gagzavna da-
saWerlada. magram is asi kacic
ifrina. ori-sami kaciRa gadurCa,
maaxsenes nefes es ambovi.
adga nefe da axla vaziri
Turme gaugzavna da sTxova,
imasTan misuliyo.
aleqsandrem uT xra: ar min-
da wamasvla, magram raki miba-
ris, wamovalio. roca aleqsan-
dre mivida, nefem ubzana Tavis
jarsa, rom is ormoCi Ceegda da
zed didi lodi deefara da arc
saWmeli mieca da arc sasmeli.
erTxal nefis qalma dauZa-
xa erTs uriasa da uTxra: ai, em oTaxCiga ormomde tuneli ro
gaiyvana, ras aiRebo. uriam uTxra, orasi oqro mameo.
ivaWres, ivaWres da as oqrod marigdes. gaiyvana tuneli am
uriama da mivida qalTan oqrosaTvi. qalma uTxra: jer ena gamayav
da mamre magcem fulsao. uriam gamayo ena da qalma duqardiT
masWra da asis oqros magivrad orasi oqro misca.
qalma exla am tuneliT daiwya siaruli da uzidavda saW-
mel-sasmelsa.
patriarqaluri ojaxi
191
erTxal am Ãemwifes devma SamauTola, romao Tu ama da am
adgilas gamagiyvania Seni qali CemTvio, ra kargi, Tu arada
mTels saÃemwifos sul agioÃrebo.
raiRa meti gza xqonda Ãemwifesa. unda gauyvanas qali. es qa-
li Cavida aleqsandresTana da uTxra, esre esrea Cemi saqme da
mSvidobiT me veRar gnaxavo. aleqsandrem uTxra, wadi da nu geSi-
niano. qali wavida da uken gaxyva monaxSiris Svili iaraRCi Cam-
jdari.
magram isiTs adgilas daimala, ro devs ver deenaxva. batara
xania da movarda devi, unda waiyvanas qali da am dros gadmouf-
rindeba aleqsandre. dazZlevs devsa da iqve gaaqrobs da wamova,
amaZvreba monaxSiriSvili da etyvis qalsa, is Tqvi, ro eg devi me
movkalio, Toro cocxals ar gagiSobo. raiRa meti gza xqonda
qalsa, roca nefem xkiTxa, vin gadagarCinao, qalma uTxra, vai
Tqmasa da vai ar Tqmasao. mamre uTxra, Cvenma stumarma gadamarCi-
nao. bataraxania, axla meore devma SamouTola, Cemi Zma rom maxka-
liT, maxkaliT, Tu eg qali ama da am adgilas ar gamagiyvaniaT,
sul agioÃrebT saÃemwiTosao.
raiRa meti gza xqonda, gauyvanes qali daniSnuls adgilze,
movarda orTaviani devi, unda maavlas qals Ãeli. gadmufrinda
aleqsandre da is devic makla da wamovida. i monaxSiriSvilma
Zliv gamayo saiTme Tavi da uTxra qalsa, vai Seni brali, Tu ar
giTqmia, rom me movkalo.
nefem uTxra Tavis qalsa, vin dagixsnao. Cvenma stumarmao.
axla mesame samTavianis devis nabarebi mouvida, Tu qali ar
magiciaT, CemTvio, sul Zirs davscem saÃemwifosao.
qali kidav mivida aleqsandresTana: me mivdivar da mSvidobi-
Tao Sen im devs veRar gauZlebo da nuRar damanaxveb Sens sik-
vdilsao. aleqsandrem uTxra, nu geSinian, Cemo mzeo, Senis guli-
saTvi mTels xoyanas veomebio.
Ãemwifem isriv gauyvana Tavis qali. batara xania da modis
samTavai devi, isiTi, ro sul maamdgvlevs yvelasa.
gadufrinda aleqsandre da is samTavaic makla. monaxSi-
riSvilma kidav uTxra, is Tqvi ro iTam me movkal, Toro, Senis
Tolebis meti veRara gixsnis rao. aba, raki am iTam ÃemwifiSvil-
ma gadaarCina, nefem gadaswyvita, rom Cemi qali amas unda mivscao.
dadga erTi mzadeba da ambovi. qalma uTxra, erTis sityvis Tqmis
neba mameciTo. nefe gaujavrda. ara, Sen neba ara gaqvo, magram ve-
zirebma uTxres, rai iqneba mivscaT erTi sityvis nebao.
qali adga da mouyva suyvelasa, raic ki icoda aleqsandresa
da monaxSiriSvilze. raisTvi maTxovebTo imaze, vinc arc nefiSvi-
192
lia da arc gadaurCenivaro. me gadamarCina aleqsandrema da uT-
xra, ama da am ÃemwifiSvilic eg ariso. roca suyelai karga gai-
ges, nefema da imis didebulebma. ubzanes ro emeeyvana ormoCigaTa.
miiyvanes nefesTana. nefem didis ambviT miiRa da uTxra, Cemi qa-
lic Sen gekuTniso, Cemi saÃemwifocao.
mamre uTxra nefema: am Sens monaxSiriSvils rai uyoTo.
aleqsandrem sTxova, rom eg iyos Cemi pirveli vazirio.
gamarTes egeTi Ãorwili, ro Citis rZec kidav iq iyo.
nefem Tavisi sanefo Tavis siZes dauloca da cxovrobdes
tkbilada da Tbilada.
Wiri iqa, lxini aqa,
sikvdili iqa, sicocxle aqa.
andaza: ara Sajda mwyeri xesa,
ara iTxovda gori misa.
***
iyo da ara iyo ra, xTis ukeTesi raiRa iqneboda, iyvnes orni
col-qmarni, xyvanda sami qali, egeTi lamazebi, egeTi, rom avis
ToliT ar inaxvebodes. coli Cqare daavadda da sikvdilis pirs
mivida. dauZaxa Tavis qmarsa da uTxra, me Cqare movkvdebi da er-
Ti saTxovari maqv SenTanao: me ro movkvdebi, TolWreli da
feÃdidi ara mouyvana ra em Cems oblebsao, Toro dagiÃocso.
ai, es Cemi qalbani waiReo da visac es gamaadgeba, is Sair-
Teo.
gavida ramdenime xani da es dedakaci makvda. darCa sami obo-
li mamis inabarasa. im kacs udedakacod aRar uÃdeboda da wavida
colis saTxovrada.
iara, iara da erTi dedakaci Samaxvda wina da uTxra, esa da
es sofeli ar icio? dedakacs uTqmia, rogor ar vicio. mamre
ukiTxia im kacisTvi, rom im sofelCi rai gindao. kacs uTqmia,
coli mamikvda da meore coli unda SavirTao. mec qmari mamikvda
da meore qmari unda SavirTao. verao, Sen ver SagirTav, feÃebic
didi gaqv da Tolebic Wrelio. me ki isiTi coli minda, rom ai
es qalbani gamaadgeso.
wavida is wyeuli dedakaci da daiSava Tolebi, daiTala
feÃebi da isriv win daxvda im kacsa.
193
isriv xkiTxa, vis sZebnio, im kacma kidav uTxra: ai, esre da
esrea Cemi saqmeo. gauxarda dedakacsa da uTxra: maS me qruvi var
da me SamirTeo.
Saxeda kacma, Savi Tolebi aqv. anaxva qalbani da gamaadga.
adga da waiyvana colada is dedakaci. im erTs kvires egre
eqceoda, egre, rom sul im qalebis mzes ificavda da mamre ki
Sayara sbaneloCi da gareT aRar uSobda. roca qmari Sin mouvi-
doda, xkiTxavda Tavis colsa, balRebi sadRa ariano. dedakaci
gaaCumebda: suo, zZinia da ar gamiRviZao.
gadioda dReebi da is dedakaci isri iqceoda, qmarma vera ga-
uga-ra.
erTxal mezoblebma uTxres am kacsa, Sens Svilebs ratom ar
mixedav, iqneba iÃocebiano.
roca Sin mivida, cols uTxra, maCvene, sad arian balRebio.
dedakacma pirze Ãeli miafara: su, ar gaaRviZao. qmarma aRar
xkiTxa, SaaRa karebi da dauZaxa balRebsa. is ubeduri oblebi
simSilisad da sibnelisad isri damÃdariyvnes, ro siarulisa da
laparakis Rone aRar xqondaT. mamas ufrosis qalisTvi uTqmia,
modi, Cemo qalo, qalbani gamÃadeo.
ZlivZliv misula is ubeduri da gauÃdia qalbani, vaSli
gadmaRvardnia, im qalas autacebia da maSivne pirCi ukria. vaS-
lis danaxvaze meores dauRnavlebia: mamav, meo... meore qalbani
imisaTvi gauxdevinebia da meore vaSli imas autacebia. axla mesa-
mes dauRnavlebia: mamav, meo. modi, Svilo, modi, kiseri damfxaneo
da imanac kiserCigaT amaiRa vaSli.
roca Svilebma mamas Tavis Tavgadasavali uambes, mamam ifiq-
ra, raiRa vqna da rogorRa vqnao.
es xTis wyeuli dedakaci mainc ar maasvenebs, mainc daxÃoc-
so da modi cocxlebs davRmarxav da mec Sig Cavxyvebio.
wasula meores dResa da gauTxria isiTi ormo, ro kacis
Tolni ver Caswvdeboda da zed xaliCai gadaafara.
roca Sin movida, cols uTxra, bevri comi mazile da bevri
puri gamaacxveo. im dedakacma gamaacxo ori meSoki puri. mamre
uTxra mamam Svilebsa, ro Svilebo, wavideT tyeCi da vaSli dav-
krifaTo. im ubedurebmac daxares Tavi da gaxyves mamas tyeCi.
roca im ormosTan mivides, daasxdina xaliCaze samnive, dam-
Zimda xaliCai da Cavarda ormoCi qalebiTur. mamac Turme varde-
boda da visRac kacs deeWira Ãeli da gaJjavrebiyo, Svilebis gu-
lisaTvis Tavs ras iklao.
daumSvidebia es kaci da wauyvania Sina. es ubeduri debi ki
sul codvabraloben. salamde is ori meSoki puri da erTi tiki
194
wyali eyofoda, kidav arauSav ra, mamre ki misvlia erTurTis
daWmaze saqme.
simSilisaga aRar ician, raiRa qnan da maifiqres umcrosis
dis SaWma. umcrosma dam uTxra: nu SamWamT jerTa, sul xo me ar
geyofiT, iqneba raime giSovnaTo. daiwya am ubeduris dRisama Ti-
TiT Txra miwisa da ipovna erTi Txilis guli. Suaze gatexa, er-
Ti erTs misca da meore - meoresa da TiTon TiTebi gailoka. ki-
dav Txara, Txara da ipovna kaklis guli. isac Suaze gautexa da
misca Tavis debsa, TiTon isriv TiTebi gailoka.
im qalam imdveni Txara, imdveni, ro qveSknels bebris banaze
gavida. im dros beberai dedakaci ar yofila Sina, wirvaze yofi-
la wasuli. Sasula es qalai, daulagebia bebris saxli da Tan
puri wauRia. masula beberai Sina da sul saxta damrCala (gah-
kvirvebia): vina qna madli da vin damilaga saxlio.
ramdenjerac beberai sadme wavidoda, imdenjer Savidoda es
umcrosi da daulagebda saxlsa.
erTxal em beberma Turme ifiqra: modi, davimalebi da iqneba
gaviga, vin milagebs saxlsao.
erTxal beberam sul aria-daria Tavis saxli da karebi gare-
TiT Caketa da TiTon kraotis Zir daimala. am qalamac roca dai-
gula, ro beberi wasuli iqnebao, mivida, gaaRa kari, SaWama purai
da moudga saxlis lagebasa.
es ro beberma dainaxa, pirjvris weras moudga. qalia, qalia,
rom mzes azZraxdeba. isiTi lamazi qali imis saÃemwifoCi ar mai-
badeboda.
Tu RmerTia, dideba xqondeso, Tu adamiania, Cemi sulis mam-
sveno iqneba, egre Savinaxav, rom civs niavs ar mivakarebo. Tu eS-
makia da Cems sulsac ar davinanebo, egre Samiyordao. beberi nel-
nela gamaZro kraotis ZiriTa, mivida qalsTana, daadva mÃarze
Ãeli da samjer dazZaxa: Sen Svili da me dedao. erTbaSad egre
SaSinda Turme is ubeduriSvili, ro Tmani sul maRla daudga.
beberam uTxra, nu geSinian, Sviloo, me deda da Sen Svilio.
miTxar, vina xaro da Sen iqnebi Cemi mzis win saficneli. me cxo
arvin myao.
mouyva is qalaica da sul uamba Tavis Tavgadasavali. da
isac uTxra, rom imas iq xyvanan orni dani.
gauxarda bebersa, ro eseTi margalitiviT qali iSovna. gede-
exvia da dakocna. mamre uTxra: wadi, Svilo da Seni debic mare-
keo. wavida da moureka.
gaxarebulma beberma aRar icoda, raiRa eqna. gamarTa didi
rxin-TamaSoba da erTi cis Camovardna xqonda.
195
mTels saÃemwifos mazdebia im qalebis silamazis Ãma. modis
Turme da modis mnaxavi. es ambovi ÃemwifiSvilis yuradac misula.
erTs dRes axalgazdebi bebris banaze Turme koWoben. ÃemwifiSvi-
lic iq misula, ro is qalebi naxas.
em ÃemwifiSvilsa koWi nebiT Caugdia beberis sarkmelCi da
CauZaxebia: dedav, koWi Camamivarda da amamiwieo.
beberma aawoda, kidav meored Caugda, beberma kidav amaawoda.
mesameda kidav Caugda da kidav CazZaxa: dedaSvilobasa, koWi amama-
wodeo. beberma uTxra, me amdeni aRar SamiZliao, Camadi da aitaneo.
puris cxoba
Cavida ÃemwifiSvili da roca is umcrosi qali dainaxa, kida-
Ran SaiSala, egre Zrial meewona Turme. mivida dedasTana da uT-
xra: dedi, ZuZu mamawueo. dedas Turme gaukvirda da uTxra, raiRa
Seni ZuZus wovebisaao.
maS erTs saqmes dagavaleb da Tu ar Samisrule, mTels
saÃemwifos davangreo.
bebers ro umcrosi qali xyav, is SamrTeo.
dedas gaukvirda da uTxra: mTelis saÃemwifos baton-patro-
ni Cvena varT da is beberi raiRa myav egeTi, rom iman qali ar ma-
mcaso.
gagzavna femwifiSvilma beberTana Suakacebi, magram beberma
uari SamouTola da Tan esre daabara: ÃemwifiSvils uari ar eT-
196
qmis, magram marto umcross ar gavaTxovebo, samnive erTad unda
gavaTxovao.
maSi Turme am ÃemwifiSvilma Saxyara sami saÃemwifo da samma
ÃemwifiSvilma iTxoves samni dani.
jer gamaiyvanes ufrosi da da aTqmevines, Sen rai SagiZliao.
iman uTxra, meo erTis kvercxis guliT isiTs (............) gavakeTeb, ro
Tqvenma saÃemwifom bevri daxarjas da bevri xqondeso. eg me min-
dao, daiZaxa erTma Ãemwifis Svilma. axla meores xkiTxes, Sen rai-
Ra SagiZliao. me erTis kvercxis guliTa isiTs SaWmels gavakeTeb,
ro mTelis saÃemwifos jarebma bevri Wamas da bevri xqondeso.
axla umcross xkiTxes, Sen raiRa SagiZliao. iman TavmaRari-
bebiT uTxra, me arc rai ar SamiZliao. me gamiCndeba ori oqro
qoCriani Svilio. eg me mindao, - daiZaxa im ÃemwifiSvilma. samive
dani kargs dReCi Cacvivdes, magram umcrosi suyelas Sjobda. im
umcrosas diasa isri eejabrnes debi, isri, ro sasikvdilod aRar
Turme zogven.
roca umcrosi da mSobivrobaze avad iyo, ufrosi debi wavi-
des da Tan waiyvanes axalmagebuli Tikani .
am qals Turme oqro qoCriani balRi gauCnda. debma balRi
maxpares da Tikani miugdes. es balRi waiyvanes da wyalCi gadaag-
des.
mTels saÃemwifoCi damdgara miTqvi-maTqvi da erTi ambovi. am
dros ÃemwifiSvili omCi yofila wasuli, es ambovi ro ÃemwifiS-
vils gaugia, uTqmia, rai uyoT, erTi Sacdoma yvelas epatiebao.
roca meore da gaÃda mSobivrobaze avada, kidav mivides imis
debi da exla ZaRlis lekvi miugdes.
waiyvanes is oqro qoCriani qali da isac wyalCi Caagdes.
exla ki mTeli saÃemwifo sul erTurTs Turme maxvda. maSiv-
ne acnobes ÃemwifiSvilsa, ro Sens cols oqro qoCriani Svile-
bis magivrad Tikani da lekvi gauCndao.
gamwarebulma ÃemwifiSvilma bzaneba gasca, ro gemeeyvana
ezos gareTa, Ceegda eSikCi da ZuZuebze Tikani da lekvi mieyara
da ramdenic gaivlida, imdens imisaTvi unda SeexuSa. imisi bzane-
ba maSivne Saasrules. da im dRiT is qali gaÃda xalxis safur-
Txebeli.
erTxal xTis naTluli wyalCi yavarjens Turme urevs da im
yavarjens oqro qoCriani qali da balRi amaxyvalia. wauyvania
Turme Tavis Sina. Turme is xTis naTluli Ãorcialis SaWmels
ar SWamda. imas xTisaga xqonia dawesebuli erTi puri da erTi
doqi Rvino dReCi. da roca ori kidav miRmatebia adamiani, RmerTs
SaWmelic miumatebia, ori puri da ori doqi Rvino. isri Saxyore-
197
bia xTis naTluls es ori balRi, ro veRar Turme zZlebs uima-
Toda.
erTxal is da-Zmani wylispir Turme sxdanan da wyals Camou-
tarebia kitris namcqveni. dauWeria im qalasa, Suaze gautexia, er-
Ti TiTon SauWamia da erTi ZmisaTvi SauWmevia. roca Sin masulan,
xTis naTluls uTqmia, Svilebo, Tqven Ãorcialis saWmeli giWami-
aT da xTisaga saWmel-sasmeli aRar magivaTo. wadiT exla da
mSvidobianad icxovreT, xTisamc piriT dailocebiT. wamasulan es
da-Zmani da soflis axlos dasaxlebulan da cxovroben Turme
tkbilada. is da-Zmani isiTi lamazebi yofilan, ro vinc Turme
Rnaxavs, Tols aRar aSoreben.
erTxal am balRs WurWliT wyali maxqonda Turme SinaTke
da win Tavis dedidai Saxyriyo, is wyeuli da uTqmia, codva araa,
magisTana vaSkacsa is raSi ar amSvenebdeso, ama da am adgils ro
ariso. uTqmia saxeli. em balRsac CaRvardnia gulCi im dedakacis
sityo da amouCemebia wasvla. ramdens Turme exveweba is da, ro
nu waxolio, magram ar dauSlia da wasula.
Tan wauRia sami marilis qva.
roca mivida raSis bunagTana, raSs sZinebiyo. miitana es ma-
rilis qvebi da bunagis win daawyo, isri ro raSma vera gaiga-ra,
im raSsa bunagis axlos erTi wyaro xqonia da yvelai iq Turme
soms wyalsa. wavida es balRi, Cawva wyaroCi da zed Zroxis tyavi
gadifara. roca raSi gareT gamovida da dainaxa marilis qvebi,
sixaruliT mTeli qva gadaylampa. isri maswyurda wyali, ro aRar
icoda, raiRa eqna da wavida wyaroske. roca wylis dasalevad da-
ixara, balRma Zroxis tyavs fxakuni dauwya. raSi isri damTxo,
ro sul cas embeboda. mivarda bunagis karebze da meore qvac Sa-
Wama.
isri maswyurda wyali, ro gagiJebulia. maSi balRma daukiv-
la, Sens zurgs Ãeli gadamasmevine da wyals dagalevinebo. gada-
misvio. adga balRi da kidav uTxra: zurgze Samisvine da kidav
dagalevinebo. raSma uTxra: hei, ymawvilo, Sen Cemi zurgi dagRu-
pavso. iyos, me damRupaso. maS kargi da Sajeo. rogorc ki Sajda
axalgazdai da gafrinda raSi.
raSi cas miejaÃa, balRi mucelze emeekra. dedamiwas dee-
jaÃa, marcxni meeqca. marcxni deejaÃa da marjvni meeqca. da ga-
darCa mSvidobianada.
maSi ki uTxra Turme am oqro qoCriansa, alali var Senzeo,
wamiyvane, sadac gindao. roca Sin mivida, imis da sixaruliT
aRar iyo da isri uvlida raSsa, ro zed evleboda.
198
erTxal am oqro qoCrians raSisaTvi kidav wyali maxqonda.
kidav Saxvda Tavis dedidai da uTxra: didi bralia, oqro qor-
Criano, amaRam koSkCi ro qali ziso, is Sens gverds ar amSveneb-
so. axla iq wasvla amaiCema. bevri uSales dama da raSma, magram
ar daiSala. wavida. iara, iara da mivida im koSkTana. im koSks
Turme xqonia kacis simaRle galavani da im galavanCi yofila
Rori. romenic im qalTan Cits ar akarebs. roca galavanTan mivi-
da, gamaiwera pirjori da gadafrinda galavanze.
im dros Rors ki Turme sZinia.
mivida da mZinari Rori dakafa da Sig Tavis xanjali daaSWo.
es ambovi karga dainaxa qalma da aRar icoda, rai eqna. gada-
kocna Roris mamklavi da uTxra, me Sens iqiT sicocxle aRar Sa-
miZliao. em lamazma Wabukmac Tavi daukra da uTxra: nu geSinian,
mzeo Cemo, marto Sena xar Cemi damtirebio.
wamaiyvana mzeTunaxavi da wama-
vida Tavis sayorelis disake da
raSisake.
Turme es qali gulTmisani yo-
fila da suyelai Turme icis, raic
xoyanaze xÃdeba. dideba xqondes
xTis siZrialesa da oblobis gam-
Censa. oboli Turme ar daikargeba,
Tu alal-marTalia.
erTxal uTxra Tavis qmarsa da
mulsa, ro wavideT da ama da am
saÃemwifoCi davsaxldeTo. wavides.
iares, iares da erTis qalaqis ax-
los trial mindorCi dadges. qals
unatrebia: RmerTo, sial-simarTlis
gamCeno, dogidgi isiTi saxl-kari,
ro em saÃemwifoCi raic xalxia, di-
debuli da monai, sul Sig deetia-
so. marTla daudga isiTi saxl-kari, isiTi, isiTi, ro kacni Tur-
me xkvirdian. xTis bzanebiT imdoni sasmel-saWmelia masuli, ro
veRaraCi Turme steven.
gauSlia sifro da daupadijebia mTelis saÃemwifosaTvi. axla
ÃemwifiSvilTan gagzavnes kaci. daabares: mabzandi Senis tusaRiTao.
xalxi Turme modis, xalxi ro.... qalma xkiTxa ÃemwifiSvilsa:
Cveni tusaRi ratom arRa maiyvaneTo? gaanebe Tavi, imis mayvana
radRa gindao. qalma bzaneba gasca, rom meeyvana iqa. raiRa meti
gza xqonda. wavides da Tavis eSikiTur maiyvanes. da sadRac bo-
vaxtang da daTo
qirikaSvilebi
199
loCi daagdes. ZuZuze 23 wlis ZaRli da Txa xyvanda mambuli da
awovebda. ro dainaxa qalma, mivida, TiTo Ãelis gaqnevaze sulni
gaayrevina qalsac da Txasac. iqiT gadayara. mamre samjer Sublze
akoca da iq daasvina, sadac ÃemwifiSvilisa da Tavis debis win
iqneboda pirdapira. kidav gadauwia Subli da kidav akoca.
raisTvi SCadioda emasa qali, arvin icoda, arc qmarma, arc
mulma da arc cxom vinme da suyelani gakvirebiT ucqerdes imis
saqcialsa.
es gamarTuli xalxi gaaCuma da rixianiad daxkivla: smena
iyos da gagoneba! xalxi gaCqurda. isiTi siCume iyo, rom buzunais
gafrenac gaigoneboda. aba, exla miambeT, Tu ra vin ra iciT zRa-
parze. suyelam uari Tqo, ar viciTo. xalxs is undoda, TiTon qa-
li ras ityoda. aba, maS me daviwyebo, - erTi kidav akoca im gay-
viTlebuls qalsa da daiwyo mTeli is ambovi, rasac Cven movxye-
viT axla. mamre miubrunda im da-ZmaTa da uTxra: Cemo qmaro da
mulo, ai, es aris Tqveni dedao. Tqvens magivrad Tqvenma dedideb-
ma Tikani da ZaRlis lekvi miugdes, Tqven ki xTis naTlulma
amagrekaT wyalCigaTa. mamre miubrunda ÃemwifiSvilsa da uTxra:
es colia Seni, esebi Svilebia da me ki rZali var Senio. magram
amis datanjvisTvi vercerTs ver eRirsebio.
em ambovis gagonebaze xalxs Tmebi maRla wauvida. da maiT-
xoves im oris dis cxenis Zuaze dawyveta.
aabzana Tavis dedamTili da oqros taxtze daabzana.
oqro qoCrianma ki gaxqusla Tavis raSisake. maarbola Ãela-
da da Tavisi boroti dedidebi raSis Zuaze daawyvita.
rogorc iyo, Saurigda ÃemwifiSvilic da daiwyes tkbilad
cxovreba. sial-simarTlem Tavi ar damala.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
elasa, melasa,
Wiqa mekida yelasa,
mTqmelsac da gamgonesaca
RmerTma giSvilasT yvelasa.
sialle siarmedamc nu Segecvleba.
200
***
iyo da ara iyo ra, iyo erTi Zrial Raribi kaci. ar xyvanda
arc deda, arc mama, arc Tvisi da arc natamali. isri Zrial Ra-
ribad Turme cxovrobda, ro suls wyals sTxovda. ar gaaCnda
arc adgili, arc mamuli, arc saxli da arc kari. marto erTi
yurZnis vazi xqonia.
erTxal melai misula im kacTana da uTqmia, erTi mtevani
yurZeni gadmamigde da beds gwevo.
aiRa glexma, gadaugda yurZeni da uTxra: vai, Senis iRblis
nawevio.
waiRa yurZeni melama da SaWama.
kidav moudga da CazZaxa kacsa: erTi mtevani kidav gadmamigde
da beds gwevo.
kidav gadaugda kacma da uTxra: uRomdac memeSvio da Seni
ara minda rao.
Tan gulCi gaicina, melai da imis nawevi bedio.
mesamed kidav mivida da CauZraxa: aRar minda Seni yurZenio.
xuTi meSoki iSovne da wamadio Tu ginda, rom gagamdidrao.
gamdidrebis gagonebam kbilebCi nerwyvi Cauyena am tilebCi Caf-
quls kacsa. mindorCi imdini bililai dakrifes, ro sul daavses
meSokebi.
exla melam kaci daariga, ro erTs adgilas ar maSorebiyo
da TiTon ki wavida ucxo saÃelmwifoCi. mivida da Ãemwifes uT-
xra, samteviani Ãemwife modis da qalsa gTxovs. Tu ar miscem,
mTels saÃemwifos sul Cala-mtverad giqcevso. Ãemwife SaSinda
da uTxra, mabzandeso. wavida sulTaxeTqasa, mivida im kacTana da
uTxra, aba, beds gwieo da ar Samarcxvinao. isri maiqe, iTam mar-
Tla Ãemwife xar. aiRa is xuTi meSoki bililai da sul wyals ma-
axvedra.
mamre kacic Sig Caagda. modis wyali bililebiT aWrelebu-
li. gaiqca meliai da uTxra nefesa, ro jarebis simZimem Ãidi Ca-
texa, zogi wamaiRa, Ãemwifesac taravali dausvelda, imiT veRar
modiso. da taravali gaugzavneT nefisao. Ãemwifem siCqar-maCqaras
maamzada taravali da gaugzavna.
miutana meliam tanisamosi, gaxÃada Tavis tiliani perangi da
Ãemwifurad gamaWima. waabzanes erTis didebulobiT da gaumarTes
Ãorwili. Samaiyvanes mzeTunaxavi qali da dausvines gverdiTa. Ãem-
wifes isiTi saxlebi xqonda, ro sul Tol-margalitebiT iyo mar-
Tuli.
201
vasil iToniSvili da misi meuRle (yanobi).
am codvilma kacma pirvelad naxa eseTi Sakmazuli saxli.
daukvirda. xan Wers uyurebs, xan polsa, xan kedlebsa. nefes ga-
ukvirda da uTxra meliasa, es siZe ras aToliarebso aqaobasao.
meliam uTxra, Tavis saxlTan aRar maswonso. siZes guli usqdeba,
raiRa qnas, rogor miiyvanas Tavis soroCi es mzeTunaxavi, gauge-
ben da maxklaven, sul eldam gaitana, es rai Stukai mamdva melia-
mao. meliam uTxra, Sen arxeinad iyavo, batarZals uSiSrad gadau-
yode Ãelio. da me vici da mag saqmemao. Tuki erTi movaÃerÃe,
arc meore gamiWirdebao.
axla gaTavda Ãorwili da nefem dedufali unda wamaiyvanas.
meliam uTxra im kacsa, me wavali da Sen es xalxi Zrial nela
gamarekeo. agrai, ro xedav, komli ro amodis, iq viqnebi me da iq
amadiTo.
wavida meliai da miadga uzarmazars saxl-karsa, sadac cxov-
robdes ocdaaTi devi da imaT xyvanda matacebuli ocdaaTi qali.
meliai mivida sulTaxeTqasa devebTana da uTxra, aTi saÃemwifo
wamovida Tqvens saomradao da Tavs uSveleTo. devebi airivnes -
gairivnes da xkiTxes melas, rai vqnaT exla, sad wavideTo. meli-
am uTxra, aim Tivis StukebCi SaZveriTo. roca movlen da Zebnas
dagiwyebenT, me moval da daviZaxeb, gulTa-meTqi da Tqvenc guli-
sake gaataneT. Tu vinicobaa, mtverma SagawuxasT, imiT gaigebT,
rom bevri jorebi iqneba masuli da imaTi feÃis mtveri iqnebao.
202
daijeres devebma da SaZvres Tivis StukebCi. meliam simgurgli
cecxli moukida da Tan daxkivis: gulTa, gulTao! devebic guli-
sake atandes da meliam sul amabuga. am dros nefionic movides.
didis ambviT dauxvda meliai. isiTs saxlebCi Sareka xalxi, rom
sul oqo-vercxliT da Tol-margalitiT iyo marTuli da maWedi-
li.
gauSales sifrebi, rai sasmeli, rai SaWmeli, rai suli, rai
guli, rai puri da rai marili!
im devebis matacebuli qalebic Zrial gaxarebulebi iyvnes,
ro imebs maSordes. gadaiyares Ãorwili da daiwyes tkbilad
cxovreba, isri ro Citis rZec kidav Sin xqonda. egei, egeTs beds
swia meliam is Raribi kaci.
erTxal meliam uTxra im kacsa, me ro movkvdebi, ras mizam,
rogor dammarxavo.
hai, Cemo meliav, Sen ro maxkvdebi, oqros kubos gagikeTeb da
zed isiTs qvas dagadgam, rom sul Tol-margalitiT iyos marTu-
li. purs mudam mRdels vawirvinebo. meliam gamasacdelad maim-
kvdara Tavi. uTxres am kacsa, ro meliai mamkvdarao. mamkvdara da
aiReT da gadaagdeT, vera sTmobT mag saZagelsao? ewyina melas
da wamafrinda, miRvarda da uTxra: giTxra, raic kaci xar, giT-
xra raic kaci xaro?!
SaSinebuli kaci exveweboda, nu gamcem da aRar vizamo.
roca melas marTla mwereli moudga, didis ambaviT damarxes
da qvac daadges imis SiSiTa, aramc kidav tyuvili maigonaso.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
andaza: wvenis daSinebuli dos uberavdao.
203
aleqsandre da ludiki
yofila da ara yofila ra, RmerTze ukeTesi raiRa iqneboda.
yofila erTi nefe CrdiloTisa, mTels xoyanaze gaTqmuli.
imasTan Turme midiodes suyelai saÃemwifos memkvidreebi, ro em-
saxura imasTan ori weli da eeRa neba Ãemwifobisa. erTxal am ne-
fesTan mivida saberZneTis nefisSvili, ro emsaxura erTi weli,
raki imas neba ar xqonda nefobisa, salam ar imsaxurebda erTi
weli.
am dros am nefesTan movida kidav ori axalgazdai kaci,rom-
nebic erTmanerTs Rgvandes, rogorc tyupebi Zmebi. erTs eqvina
aleqsandre, meores - ludiki. imaT sTxoves nefes, ro mieRa Ta-
visTan samsaxurCi. nefem miiRa iseni da ludiki daayena Tavis ka-
ris kacada da aleqsandre ki Tavis qalis mosamsaxureda. raki ne-
fis qali Zrial lamazi iyo, Sauyorda aleqsandresa. aleqsandrem
romdenime xani imsaxura mzeTunaxavTana da mamre ki uTxra lu-
diksa:
modi, Zmao, me bevri dro maqv da mTeli qalaqi Samavlili
maqv. exla aq Sen gadmodi da me mand gadmovalio. mainc vervin
gvicnobs da exla Sen daaToliare qalaqio. marTlac isri maiq-
cnes, Sascvales adgilebi. ludiksac Sauyorda is qali.
movida dro, ro TavTavis adgili deeWira isriva am Zmebsa.
ludiki Zrial gaÃda da gayviTlda. aleqsandres ukvirda ludi-
kis avamtyofoba da Cqar-Cqar eubneboda, raisTvi xar avadao. ro
ver aTqmevina, amaiRa xanjali da uTxra: miTxar, Toro Tavs mo-
viklao. maSi ki uTxra, me miyors Ãemwifis qalio, magram vici, ro
Senc giyors da imitom ver geubnebodio. maSi aleqsandrem uTxra,
em saqmes me gamovasworebo. mamre waiyvana im qalTana da uTxra
qalsa: Tu me giyorvar, unda waxyve colad am Cems Zmasao. ro xe-
dav, erTmanerTCi ar virCeviTo. qalma uTxra, Senis siyorulisTvi
suyelas avasrulebo. nefesac sTxoves da nefemac neba misca lu-
dikisa da Tavis qalis bedrivnobaze da aleqsandre ki wavida
cxo xoyanaCi da iq iTxova cxo nefis qali. im dros ludikis si-
mamrs saberZnis nefiSvilma SamouTola, Seni qali unda mamaTxo-
vao, Toro Camovali da zurgze mtvers agadeno. maSi nefe Turme
Cavarda sagonebelCi. qali gaTxovili xyvanda da rogor waarTos.
arada, eSinian, saberZnis nefiSvili Zrial Roniari yofila Tur-
me. ludikic SaSinda, raki icoda, ro imas ver meereoda. maSi uT-
xra colma ludiksa: em gaWirebaCi Tu dogixsnis, isriv aleqsan-
dreo. ludiki Sajda cxenze da wavida aleqsandresTan. gaagebina
Tavisi ambovi da gaWireba. aleqsandrem uTxra, amaRam Ãorwili
204
maqvo. me waval da Cems magivrad Sen daiwere jorio. sams dRes
Saminaxe, rogorc Cemi colio. mamre Tu ver movide, Sen dagrCeba
da Tu move, Sen Sens colTan wadio da me ki magasTan davrCebio.
wamovida aleqsandre, SeebZola saberZnis nefiSvilsa da makla
kideca.
ludikma ki Turme daiwera jori im Rames aleqsandres col-
ze. roca Turme daawvines es nefe-dedufali da ludiki Turme ga-
dabrunda kedlisake da muÃlebi da Tavi kedels miabrjina. qals
gaukvirda es ambovi da uTxra, ras Svebi emasao. ludikma uTxra,
Cveni Cveuleba eseTi ariso, sams Rames esre unda viyoTo. roca
aleqsandre movida da dawva Tavis colTana, qals meewona imis
alersi, magram mainc daxqadna Tavis gulCi: kargi vaSkaci xyo-
filxar, magram im sams Rames raic damtanje, ar SagarCeno. didi
xani ara gavida ra, ro aleqsandre mawamla colma. aleqsandre
Zrial daavadda, mTels tanzeiT sul Cirqi dazdioda. colma
aRar daayena sasaxleCi da gareT gaagda. gareTac scemdes da
styepdes mosamsaxurebi. mixrwneuli aleqsandre wavida ludikTa-
na, iqneba iman miSvelas raimeo. daadga gzasa, magram siarulis
Tavi ki ara aqv. gavlili meurmebi ro Saxvdeboda, imaT exvewebo-
da da rais vai-vaglaxiT miawia ludikis saÃemwifomde.
Turme ludiks gaukeTebia balnicai da zed dawerili xqonia
`aleqsandres saxelobisa~-o. da Tan bzaneba Turme xqonda gace-
muli, rom sadac ki Rnaxavdes avamtyofs, vinc ginda yofiliyo,
unda im balnicaCi Seeyvana da ewamla aleqsandres xaTriTa. ro-
gorc ki dainaxes aleqsandre, maSivne dauwyes wamloba, magram ve-
ra uSveles ra. erT dRes gamaipara balnicaCigaTa, raki siaruli
aRar SeeZla, xoxviT mivida ludikis sasaxlis karebTana da Seex-
vewa karis kacsa: modi da ludiks uTxar, aleqsandres gaficeb,
modi, batariad mnaxeo. ludiks im dros stumroba xqonda da qei-
fobda Turme, magram roca gaigona aleqsandres saxeli, ubzana
karis kacs, aq maiyvaneo. marTalia, Zrial sazizRari iyo, magram
ludiks ar SeezizRa. raki aleqsandres ambovs eloda, xkiTxa, rai
ici Sen aleqsandresio. is ki veRar gaiga, ro is iyo aleqsandre.
aleqsandrem uTxra, me karga vicnobo aleqsandresao, karga cxov-
robso.
ludiks uTxra: Tu aleqsandre giyors, Senis staqniT Rvino
damalevineo, aleqsandres daficebaze ludikma uzizRrad daale-
vina. aleqsandrem dalia naxevari da Sig beWedi Caagda, romenic
imisaga xqonda naCuqvari da uTxra: Tu aleqsandre giyors, naxeva-
ri Sen dalieo. aleqsandrem siyoruliT uzizRrad dalia. roca
beWedi dainaxa, xkiTxa, vin magca eg beWedio Senao. miTxar aleq-
205
sandres ambovio. aleqsandre karga aris da TiTon gelaparakebao.
ludikma ro es gaigona, daavla Ãeli da Tavis loginCi Caawvina.
gaZalebiT uvlides ornive colqmarni, daaxvies doxturebi, mag-
ram vera uSveles ra.
aleqsandrem erTxal naxa sizmarCi, ro Tu ludiki Tavis
sams Svils daxklavs da imis sisxlCi gagbans, geSvelebao, Tu
ara da arao. am dros ludikmac naxa sizmari, rom aleqsandrem
Tavis wamali TiTon iciso. mivida ludiki da xkiTxa aleqsan-
dres: miTxar, Seni wamali rai ariso. aleqsadnrem ar uTxra. maSi
amaiRa ludikma xanjali da uTxra: miTxar, Toro Tavs moviklao.
aleqsandre SaSinda da uTxra: ludiko, sizmars nu axyvebio, ese-
Ti sizmari vnaxeo. wavida ludiki, daSWra Tavebi balRebsa da
Cawura taStCi. daavla Ãeli aleqsandresa da gabana sisxlCi.
aleqsandrem ro dainaxa sisxli, gonja gaazrzola tanCi. TiTon
ki marCa, magram balRebis sikvdilma daaRona (hai dedasa, imaT ki
ar scodnia megobroba, daatana mTqmelma moxucma da gaaqnia Ta-
vi). ludikma uTxra: ar ijavra, balRebs kidav meveswrobi, raki
Sen marCio. am dros ludikis coli saydarCi iyo sawiravada. lu-
dikma mejinibes uTxra, kargi cxenebi mogorTvio. Sasxdes cxeneb-
ze da wavides ludikis colis Sasaxvedrada. ludikis coli gza-
Ci Saxvda. sixaruliTac dazZaxa: ludik, eg vin ariso? ludikma
uTxra, es Cveni Zma aleqsandreo. gedeexvia ludikis coli da ga-
dakocna: madloba RmerTsa, ro Sen marCio. mamre ludikma xkiTxa
colsa:
ras gaimetebdi magis masarCenladao?
colma uTxra, Cems sicocxlesacao.
ludikma uTxra: Sens balRebs gaimetebdio? aleqsandres gu-
lisTvi balRebs rogor ar gavimetebo. ludikma uTxra: Cveni bal-
Rebi davÃoce da imiT movarCineo.
miubrunda ludikis coli aleqsandresa da uTxra: Sen ara
ijavra rao. movides saxlCi da gamarTes didi rxini. am qeifis
dros ludikis colma uTxra: Tqven iqeifeT da me ki movale var,
Cems Svilebs mivxedao. ro mivida im karebTan, sadac daÃocili
balRebi eyarnes, balRebi karebs axrialebdes, gogiReT karebio!
dedam gauRa karebi da gamovides cocxali balRebi. colma lu-
diks sayveduri misca, mcdidio? aleqsandresTvi gana ar gavime-
tebdi Svilebsao.
aleqsandre wavida colTan Suris saZieblada, imisi coli
da imisi vaziri erTurTs exumrebodes.
aleqsandrem maSWra Tavi colsa da vazirsa. Semeexvivnes si-
dedri da simamri da exvewebodes, Cveni Svili adre sasikvdilo
206
iyoo da gvian makvdao. exla wadi da saiTac ginda maiyvane coli
da iÃemwifeo.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
mTas uremi avagore,
wamovida gorebiTa,
aq sicocxliT gamiZeRiT,
saiqios cxonebiTa.
sami vaSli mqonda,
erTi mqnelsa, erTi mTqmelsa,
erTi gamamgonebelsa.
jvris uReltexilze
207
amirandarejaniani
iyo da ara iyo ra, RmerTze ukeTesi raiRa iqneboda. iyo er-
Ti monadire sulkalmaxi... xyvanda coli darejani da ori Svili:
badri da usubi. erTxal sulkalmaxi wavida nadiroba. iara, iara
da dauRamda gzaCi. da im Rames erTs gamaqobilCi dadga. SuaRame
rom movida, kldeCigaT qalis kivili Cemeedina. sulkalmaxi gamo-
vida gareTa da dainaxa miuvals kldeCi gamaqobili. da kivilic
iqiT Camodioda. sulkalmaxma bevri uara iqi-aqa, magram vercaiT
avida. maSin gadaswyvita Sin wamasvla. meore dRes gaakeTebina mWe-
dels buraoebi da Ãvedai da wavida im kldisaken. ramdens uro-
sac daxkravda, imdens safeÃurs akeTebda da roca gauTavda uro-
ebi, avida kideca. avida da rai dainaxa : Zrial lamazi qali iwva
da tiroda. gverdiT eyara maWrili oqros Tmis nawnavebi.
im lamazma qalma uTxra sulkalmaxsa, romao me varo nadi-
robis qalRmerTi dalio. Cemi Zala iyo Cems TmebCi da qalwulo-
baCio. magram wuxel Zrial magra damZinebiyo da amasuliyo erTi
Wabuki vinme da Cemi Tmebi malviT deeWra da mamre ki damimorCi-
lao. exla Cemi sicocxle aRar Rirs. me orsulad var. modi, gami-
Wer muceli da balRi gadaarCineo. me ki mainc unda movkvdeo.
sulkalmaxma uari uTxra, magram didi xvewnis Semdeg gauWra mu-
celi. kidav is uTxra im qalma, roca mucels gamiWrio, vici, bal-
Ri iqnebao. is mucelCi ver dasruldao da roca waiyvan, dekeu-
lis faSaCi gyvandes im xana, rom cxra Tve Sausruldeso da mam-
re amaiyvaneTo. Cemi Svili Zrial Roniari iqnebao, - magram mu-
celCi ro dasrulebuliyo, mTels qveyanas uWirdao. Cems Svils
amirani daxqvivneTo. gaaTava es sityo da makvda. wamaiyvana balRi
sulkalmaxma da isri maiqca, rogorc im qalma daavala.
sulkalmaxis coli darejani Tavis SvilebTan zdida am bal-
Rsa. amirani Zrial didi izdeboda. erTi dRisa erTis kvirisas
Rgvanda, erTis kvirisa - erTis Tvisas, erTis Tvisa ki erTis
wlisas. sulkalmaxi Cqare avad gaÃda da maimdoma amiranis monaT-
vla im mizniTa, ro imis sikvdilis Semdeg misi Svilebi da amira-
ni deecva devebisagan. sulkalmaxi ki dauZinebeli mteri iyo deve-
bisa da icoda, rom imis sikvdilis Semdeg devebi aaoÃrebdes.
naTlobis dros Camaiara erTma dakonkilma kacma da uTxra, am
balRs me maginaTlavTo da uari veRar uTxres da gaanaTlvines.
Turme es daZonZili kaci yofila qriste RmerTi.
qriste RmerTma amirans daanaTla Tormeti uReli Ãar-kambe-
Cis Rone, mSiaris mglis muÃli da zovis Zala.
208
roca sulkalmaxi makvda, maSin devebma aikles misi ojaxi,
darejanic Cqare makvda da amirani da misi Zmebi jabalxeTs gada-
ixvewnes.
badri, usib da amiran
jabalxeTs CaviyareniT,
davsxediT Rvinis smazeda,
zog devnic davitaneniT.
vinca so CemTan Rvinoi,
Zmeburad gaviyareniT,
vinc ara, yvela gavmusreT,
davkariT, ar viwyaleniT.
ara yofilan devebi,
sul Ãmal qveS moviyareniT.
amirani gaizarda, davaSkacda da mTels qveyanas Tavzarsa
scemda.
badri lamazas qalas Rgav,
saqmared gamzadebulsa,
usibi - brolis cixesa,
Tav-bolo gamagrebulsa,
amiran Savsa Rurbelsa,
saavdrod gamzadebulsa.
amirani Savi kaci iyo, sacrisodenai Tolebi xqonda da erTi
oqros kbili.
sakvireli Wama-sma icoda amiranma.
cota kacia amiran,
cotai sma-Wama eyofa,
sadilad buRa kambeCi,
oxSmad arc sami eyofa.
amiransa da mis Zmebs maswyinda jabalxeTs yofna da gadas-
wyvites gadaxvewiliyvnen iqiTa.
sanadirod wamovides
amiran da Zmani misa,
cxrani mTani gadiares,
meaTeni algeTisa.
209
gzasa mixyves, koli naxes
danaWleki eSmakisa,
mTas iremi wamouxta,
oqro iyo rqani misa.
ucxos adgils koSki xpovnes,
casa swvdeba wveri misa,
amiranma gars uara,
verca xpova kari misa.
sadac mzema piri maxkra,
iq Seemba kari misa.
Savides da mkvdari naxes,
gomi iyo camcumisa.
TaviT Subi mieyuda,
casa xevda wveri misa.
gverdiT egda Tavis Ãmali,
piri xqonda almasisa.
feÃdiT emba Tavis cxeni,
totiT miwas sTxrida isa,
marjvni edga Tavis deda,
cremlad dastiroda Svilsa.
marcxni edga erTi qali,
zRvas ereva cremli misa,
erT kuTxeCi oqro-vercxli,
dagrovili camcumisa.
TiTebsa da TiTebSua
wigni xqonda qaRaldisa,
waikiTxes danaweri,
Sig ewera gori misa.
salam viyav, mteri vmusre,
javri ar SavWame cxvisa.
movkvdi, exla javri mimdevs
marto erTi baybayisa.
vinc im baybay devs mamiklavs,
Cemi Subi alal misa,
vinc me mamivlis, dammarxavs,
reSi coli alal misa,
vinc me dedas Saminaxavs,
oqro-vercxli alal misa.
Zmebma gaiges, rom camcumi maTi diswuli iyo.
210
Saudges misi anderZis asrulebas. amiranma uTxra: waviRaT
suyelai da wavideTo. magram Zmebma uari gamoucxades mkvdris ga-
corcvaze da uTxres, es ambovi rom cxvebma gaigan, dogZraxaveno.
nu, amiran, ZmaTa mzesa,
nura ginda nuravisa,
gamodi da gamaxure
saydari da kari misa,
Toro mterni dogZraxaven,
mteri gaucorcavs cxvisa.
amirani amaze Tavis Zmebs dasTanxmda da gaudgen gzasa. imaT
gzaCi daisvenes, am dros amiranma Toli maxkra baybay devsa, rome-
nic boboqrobiT modioda. amiranma gverdze gadaxeda da dauZaxa:
saiTke mieCqarebio. devma uTxra, aiq camcumi gadamrCola da imis
SasaWmelad mivdivaro. amirani gabrazda da uTxra, yroliano, Sen
imas vin SagaWmevso.
amiran da Crdiloeli
orniv isxdnen wylisa pirsa,
amirani Ãmalsa Rlesavs,
Crdiloeli uwyobs pirsa.
amiran, devni Saimbnes
miwas gaxqonda griali,
amiranma devi dasca,
adgili Saxvda qviani,
dasca da mÃaric mastexa,
daawyebina Rriali.
Zirs dagdebuli samTaviani devi Seexvewa amiransa, ro ar me-
ekla da zRvas iqiT aswavlida mzeTunaxavs qalsa.
nu mamklav, darejanis Zev,
nu ginda Cemi ziani,
zRvas iqiT qali gaswavla,
saxelad yamar xqviani.
gadi da damaiyvane,
amamavali mze aris.
Tan Sikriks gamagayvaleb,
biWia Ralatiani,
wasvla advili iqneba,
211
masvla gaÃdeba gviani.
sayamarosa kabasa
Svidi dRe unda mziani,
Svid kvireuli sapovne,
Cvidmeti koka wyliani.
moyoruli xar omisa,
gzac iq geqneba mtriani.
amirans undoda cocxali geeSo devi, magram Zmebma urCies,
rom meekla. amiranma devs maSWra ori Tavi da mesamesac maWras
upirobda. devma uTxra: es me mklav, mklav da erTi Txovna mainc
SamisruleTo: Cems TavCi kolofaia, imaCi sami Wiaia da imebs ma-
inc nu damiÃoco. amiranma aRTqma misca, rom ar deeÃoca. da maS-
Wra is erTi Tavica. devis TavCigaT amaiRes kolofai da Wiebi ga-
uSves. amirans Tavis Zmebma exlac uTxres, daÃoce devis Wiebi,
Toro Wirs gaWmeveno. amirans geecina da uTxra: devma ara miyora,
devis Wiebi rasRa mizmeno. Wamam ra miyo, lokva ras mizamso. waiy-
vanes Sikriki da gaudges gzasa yamaris saZebnelad.
Sikriki Zmebs Ralatobda da erTsa da imave adgilze atria-
lebda.
maSi usibma uTxra:
ar gagigia, amiran
ar gamarjvebis niSani,
mesamed iqve movediT,
guSi rom davxkar isari.
amiranma Sautia Sikriks mrisxanebiT:
Sikriko, gzani gaiRe,
Tu ar xar Tavis misani,
Tore agiRe, dagTale,
ro sakidobne ficari.
amis Semdeg gavida Sikriki namdvilis gzaze. magram dainaxes,
rom sami gveleSapi modis.
mindorCi samni Wiani
modian, moimRerian,
Tols ucems darejanis Zes:
amasTan omi swadian.
212
pirveli eqspedicia beTlemis gamoqvabulSi. 1948 w.
maSi ki SakrTa amirani da Zmebs uTxra: TeTri Sena, badro,
wiTeli Sena, usibo da Savi CemTvis ginebebiaTo. magram Zmebma uT-
xres: giTxariT, rom daÃoce devis Wiebi, ar gaigone da exla TeT-
ric Sena, Savica da wiTelic SenTvis gvinebebiao da gaiqcnes, ma-
Si amirans meti gza aRar xqonda, marto unda SaRbrZolebiyo.
amirans Semeeqana wiTeli gveleSapi. makla. Semeeqana Teri.
makla. magram daRalulma Savs veRar SauZla da gveleSapma Cay-
lampa. amiranis oms Zmebi SoriT uyurebdes da roca amirani gve-
leSapma gadaylampa, Zmebs Seenana amirani da gveleSapma zRvaCi
Saaswro, Zmebma kudiRa maSWres.
dadges zRvis pirsa da Castires amiransa. usubma uTxra bad-
risa:
an Cadi, badro, an Caval,
an gamilese Ãmalia,
Caval da veRar amoval,
vai, Zmano Tqveni bralia.
amirans Turme danai xqonia da aRar maRgonebia gvlaSapis
mucelCi, ro iq xqonda.
213
maSi Zmebma CazZaxes:
wesia darejanelTi
jibas Cadeba danisa,
amaReba da dasxerpa
mag Savis gvelaSapisa.
ro veRara gaawyves ra, Zmebi wavides. amiranma gaigona gvela-
Sapis mucelCi Zmebis naTqomi, maagonda, rom jibaCi danai xqonda
da amaiRa, dauwya sxerpa. amirani gvelaSapis mucelCigaT sul-
mTlad gayvlefili gamovida. miixeda, maixeda da Zmebi veRarcad
dainaxa, Saxvda mTaze ori mimavali kaci. dainaxa da daukivla:
vin mizdixarT maga mTasa,
vin miRlaÃavT maga mTasa,
gardavesa garduZraxeT
Cems Zmas badris da usibsa -
es gvelaSapic aq movkal,
nuRar gadaivliT mTasa.
Zmebma ro gaigones amiranis kivili, gauxardaT da uken dab-
rundes. amiranTan ro movides, gakvirebulebi darCes. amirani sul
mTlad gayvlefiliyo. geecina da uTxres amiransa:
amirani gayvlefila,
goWsa Rgvanda xuxalasa,
wver-ulvaSni gascvinia,
Cauyria tumarasa.
amirans ewyina Zmebisgan masxarad agdeba da CaumRera:
isev vaJaia amiran,
guSi rom CamomReroda.
amirani da misi Zmebi isriv yamaris saZebnelad wavides. bevri
iares da bolos uZiro zRvaRa xqonda gasasvleli yamaris koS-
kamde. badris xyvanda mcuravi cxeni da amiranma sTxova:
badro, maTxove TeTroni,
zRvaCi gavide ngreviTa,
gavide, gamoviyvano,
214
qalaia TeTri, mze viTa,
Tan yurZen gamovayvala,
tkbilia, dedis rZe viTa.
gafrinda amirani cxendacxena yamaris koSkTana. yamaris koS-
ki jaWviT iyo caCi Camakidebuli da dedmamanic caCi xyvandes ya-
marsa, amiranma cxeni akoSkasTan miugda da yamars uTxra: wavi-
deT, Cemo mzeoo. yamars meewona amirani da uTxra; jam-WurWels
davRrecxo da wavideTo. amirani meeSvela yamarsa. yamarma uTxra:
ara gagiTxtes rao, Toro natexi enas aidgams da zecas wava Cems
mSoblebTanao. amirani ramdenjerac daapirqovebs jamsa, imdenjer
gadmabrundeba. amirans guli mouvida, wixli Cascxa bakansa (jam-
sa) da naWuWebad aqcia. am natexebma aidges ena, mTelma mTels uT-
xra, natexma natexsa da erTis xrial-grialiT wavides zecasa. ki-
viliT: Tamar qali gaitaca amiranma, Tamar qali! SaSinda yamari
da amirans uTxra: aba, exla avCqardeT, Toro mdevari gomogvidge-
bao. Sasxdes cxenze da gaswies. roca mdevari gamoudga, yamarma
uTxra amiransa:
amiran, gvale, gvalesa,
muÃlad gaqeben malesa,
wadi, Tor megewevian,
oms gagiweven mwaresa.
amiranma anugeSa yamari:
nu geSinian, yamaro,
gzaTa ver davlevT rbeniTa,
movlen da mec aq davxvdebi
am Cemis gorda ÃmaliTa.
usibiTa da badriTa,
mesames amiraniTa,
suyelaT Tavebs davaWri
sapuryveliais daniTa.
im mamiSenis laSqarsa
gaumaZRarsa omiTa.
roca meewia mdevari, amiranma da misma Zmebma Saaswrves gama-
qobilCi da iq gamagrdes. madga da madga yamaris mamis laSqari,
rom sul daiWires aremare. amiranma ifiqra, sul aq ro ar viqne-
biTo, marto simSiliT daviÃocebiTo. maSi uTxra badrisa: aba, wa-
215
di Senis cxeniT da gars Samouare jarebsa, ramdeni xani maginde-
bao, amiT gavigebT, ramdeni jari ariso. wavida badri da erTi ad-
gili isriT daniSna, gaiges qajebma da maitaces. Turme yamaris
mamasa qajebis jari xyvaniyo. badris egona, jari imodenia, rom
ver Samouareo. movida daRonebuli. amiranma axla usubi gagzavna,
imasac is bedi ewia. wavida axla amirani. daaSWo isari isri mag-
ra, rom qajebma veRar amaaZvres. Samoyara da Tqo, rom unda vio-
maTo. gagzavna jer badri. badrim Ãoca, Ãoca da isic makles. mam-
re gamagzavnes usibi. imanac Ãoca, Ãoca da isac makles.
bolos amirani gamovida saomrad. roca amirani modioda, ya-
marma daabara: roca gaimarjo da maRbrunde, Ãmali ar Caagao, ra-
ic ginda gagiWirdeso. kargio, - uTxra amiranma. amirani deeria am
jarsa da mTlad amaswyvita da bolos pirispir Saxvda yamaris
mamasa: isac magari kaci raime yofiliyo, sul rkinaCi SaWedili.
scemda amirani da simamris abjars cecxlebi gadaudioda. Seenana
yamars amirani da maRlidan Camaxkivla:
amiran, col-deda mkvdaro,
omi ver ici kilosa,
TavCi ki nu scem spilosa,
ZirCi mousvi rbilosa.
gaanCxlebuli mama yamars gaxkicxavs da eubneba:
- uyure bozas qalasa,
qmari irCia mamasa,
an arca dagaZinebdi,
an ar getyodi nanasa?
- arca ras damaZinebdi,
arca metyodi nanasa,
mimagdiT saxlis kuTxeCi
Tagvebis anabarasa.
xandixan gadmamZaxebdi:
nani, nanai qalasa.
erTi sityviT, amiranma gaimarjo da rogorc yamarma daariga,
ÃmalamaRebuli wamovida qoxiske. amirans win Saxvda erTi eSmaki
dedakaci da uTxra: ar gcxvenian, coleurebi daxÃoce da kidav
ÃmalamaRebuli mizdixar Sens boz colTanao. Saacdina eSmakma
da amirans Ãmali qarqaSCi Caagebina. ai, rogor uTxra:
216
ras Ãmali amagiRia,
amiran, Taraqamao,
daxÃoce coleurebi,
vin giTxra baraqalao.
yamars Zrial ewyina, ro amirani ÃmalamaRebuli ar mivida
imasTana. amiranma, marTalia, mteri sul gawyvita, magram Zmebi
enaneboda da Tqo, wavali, mkvdrebs mainc movsZebnio, davRmarxao.
wavida. Zebna, Zebna da ipovna jer badri. dastira Zmasa da iRlia-
Ci amaiCara da axla usubis saZebnelad wavida. ipovna usubic
mkvdars qajebCi. dajda da daiwya tirili. amirans aRar undoda
uZmod sicocxle da daapira Tavis maklva, magram ar iqna, ver ma-
ikla. dajda da daiwya tirili: Tavis maklva minda da ar vkvde-
bio. amobaCi erTma mkvdarma qajma gadasZaxa meoresa: eseTi sakvir-
loba ginaxiaTo, amirans Tavis maklva unda da ver mouÃerÃebiao.
magan is ar icis, ro magis suli nekas TiTCi udgaso da ro maiW-
ras, makvdebao. Tqo es qajma, gadabrunda da makvda. es naTqomi ro
amiranma gaigona, gauxarda, maiWra TiTi da marTla makvda.
amiranma ro daigviana, yamari daRonda da wavida saZebnelad
da erTs adgils naxa amirani da misi Zmebi daÃocilebi, dajda
yamari da daiwya tirili:
mindorCi cxraTa frinvelTa
algeTis Wala Ceeqna,
uZmosa, umamisZmosa
amirans Tavi meekla.
tiris, tiris yamari, ro zRvas ereva imis cremli. am dros
soroCigaT gamaZro Tagvis wuwuniai da dauwya amiranis sisxls
wuwna, gajavrebulma yamarma gaiZro qoSi da makla is Tagvi.
yamars gamouarda deda Tagvi da erTi ambovi uyo: brali Sen
ginda, Sen kaxpao, Senis gulisTvi emodenai xalxi gawydao, Toro
me Cems Svils exlavne gavacocxlebo. wavida, mikrif-makrifa rai-
Rac balaxebi da miuso-mouso da gaacocxla, amaxkra wixli da
gaigda sorosake. aRarcad daginaxa, rom mag bozs Tavi gauferao.
yamarma Tqo am ambovis danaxvaze: daica, mec dausom im balaxsa,
iqneba amiranic gavacocxlao. wavida, dakrifa is balaxi, dauso
amiransa da gaacocxla. amiranma Tolebi aaxeda da gaizmora: uh,
ramdeni mZinebiao! gZinebia ki ara, mkvdari iyao da uamba suyelai,
rogorc maxÃda imis gacocxleba. mamre amiranma gaacocxla Zmebi-
ca da wavides Tavis gamaqobilisake.
217
amirans erTs adgilas eguleboda mdidari ojaxi devebisa,
sadac ocdaaTi narCevi Zmebi cxovrobda. uTolavi qali, rZali da
balRi Turme gamadioda iqiTa. amiranma uTxra Zmebsa: modi, is de-
vebi amovÃocaT da iq vicxovraTo. Zmebi uarze idges. amirans ex-
la ki usayvedures, rom Senis colis devniT davilieniTo. ami-
rans am sayvedurma guli atkivna da martod-marto wavida. mivida
devebis karebTana da daiwya iqi-aqa siaruli. devis qalma amirans
Toli maxkra da Sabrunda Sina da uTxra devebsa, ro erTi kaci
vinme asula da ezoCi Tavisuflad dadiso. devebma iwyines kacis
egeTi gaTavÃedeba: Cveni SiSiT maRla frinveli da dedamiwaze Wi-
anWvelai ar modiso da magan rogor gabeda aq masvlao. devebma
ifiqres, albaT amirania, Toro cxo vin gaibedavdao. gagzavnes
Tavis da da daariges: gauare, gamouare da gaucineo. isac gagici-
nebs. Tu oqros kbili eqnas, amirani iqnebao, maSi Samadi, Sogot-
yobine da Tavdarigs davdgebiTo, amiranTan omi arc egre advili-
ao. qalma Saasrula imaTi naTqomi. amiranma gauga eSmakoba devis
qalsa da uTxra:
ras micini, devis qalo,
ras mielveb TeTrsa pirsa,
gamivli da gamamivli,
gamisinjav bage-kbilsa
somexi var, tantre mqvian,
davkarge da veZeb virsa,
dRes davkarge, xval vipovni,
Cemi bedi ase SWrisa.
gaigona es naTqomi devis qalma da Sautana ambovi Tavis
Zmebs: erTi somexi vinme masula, viri daxkargvia da imas sZebniso.
devebma uTxres: oqros kbili ara aqvo? qalma uTxra: oqros kbi-
lic aqvo. salam am laparakCi iyvnes devebi, amirani karebs miR-
varda, magram roca Saxeda im uzarmazar devebs, SakrTa da gaqce-
va daapira, magram isriv gamagrda da Tavis Tavi gaamxneva:
vaJikaco, gulovano,
Rvinis fero, mcinareo,
Ãmlis simokle aras gizams,
feÃi wadgi winareo.
Savarda erTbaSad da dauwya devebs kafva.
218
aivsa sisxliT mTeli saxli. amirani sisxlCi ixrCveboda da
ambobda:
movlie gmirTa marjvena
amdenis Ãmlisa qneviTa,
damacvda jaWvis kalTani
amdenis sisxlCi reviTa,
vaime, Cemo yamaro,
ver gavZeR Senis xvevniTa.
am dros amiranis gverdiT gafxanfxalda erTi daWrili devi.
amiranma dasca Ãeli da devi kedels daxkra. kedeli daiqca da
sisxli gareT gamovida. gadarCa amirani sikvdilsa.
gaasufTaves devebis sisxlisaga saxli da daiwyes tkbilad
cxovreba.
Wiri iqa, rxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
sami vaSli mqonda da davarige: erTi mqnelsa, erTi mTqmelsa
da erTi gamamgonebelsa.
fanSetlebis zaraliani zamTari
219
***
yofila da ara yofila ra. yofila erTi Ãemwife. im Ãemwi-
fes erTis qalis meti ara xyvaniara, arc balRi da arc qali.
isac egeTi maCxi, egeTi ro, rasRa ityoda kaci, arca Toli Turme
gaaCnda, arca Ãeli, arca feÃi. kacma ro Tqos, suyelaCi mamcdari.
exla raiRa qnas em Ãemwifema, rogorRa unda gaasaqmas (gaasaRas)
es qali. raiRa cecxli maikidas. adga, Seni Wirime da mTel
saÃemwifoCi gamaacxada, romao, naxevars saÃemwifos mivscemo,
vinc Cems qals waiyvanso, gavarda Turme, Seni Wirime xalxCi Ãma,
ro esre da esre yofilao. da damdgara erTi TqonTqori. vin wava,
vin wavao da Turme gadmovida erTi Wabuki, egeTi, egeTi, rogorc
amamavali mze da iman Tqo, me waviyvan mag qalsa, Tu naxevar
saÃemwifos mamcemso. aba, gaxarebia em Ãemwifesa, Seni Wirime da
RmerTma nura dagaklas rao. im ÃorwilCi ara klebula-ra, Citis
xsenic kidav iq yofila Turme. em Wabuks rai zdomebia: unda ga-
mastyuas em Ãemwifesa qoneba da gadamalas sadme. exla, roca ga-
Tavebula Ãorwili, aukidebia jor-aqlemebisTvi Tol-margaliti
da hai-huiT waiyvanes dedufali. batara xania, Seni Wirime da ro-
ca suyelani wavid-wamovides, em nefem gamouZaxa Tavis mojamagi-
reebs da uTxra, aba, gaviparneTo, Toro em maCxTan yofna me ar
SemiZliao. axkides simdidre jor-aqlemebsa da gaiparnes. iares,
iares da erTs daburuls tyeSi Savidnen. Zrial daRalulebi iy-
vnen da maSinve deeZinaT. batara xania da es nefe xedavs ZilCi:
iTam raime triali mindoria da iq imdvini xalxia, aRara gaigeba-
ra. SuaCi krugia gakeTebuli da saswori dgas. erTi TeTrwverai
kaci wesrigs aZlevda am xalxsa. gaavlebs Turme xalxs Tolsa
da arCevs Turme kargsa, an qalsa an kacsa. da mamre imas miuwon-
da gonjsa. es imis bedia, kargi gonjs gaitanso. eqvsi wona egre
geekeTa da meSvide wonaze ki orive gonji miuwona, merve wonaze
ki orive kargi. es nefe egre gaSterebuli Turme ucqers, es rai
amboviao. batara xania da em beberma kacma - dailocas imis saxe-
li, wminda sameba iqneboda! - gadmaavla Toli im xalxsa da ma-
Sinve im maCxisake wavida. da em nefes ki miuwona. SaSinebul nefes
maSinve gamaRviZebiyo da dauZaxa mojamagireebsa, davbrundeT is-
rivao. raisTvi, rai magividao, _ hkiTxes. is mamivida, ro Cemi bedi
eg yofilao. weras verca wauvalTo. egre yofila wera-mwerlis
saqme, Cemo qalo, ramdeni sworTuaria, ro bedrianaia da ramdeni
kargia da ubeduria Tavis bedisa. gaTavda es ambovi. RmerTma su-
yelai gaSorasT gonj bedsa.
220
Semkrebni
griSa marsagiSvili
daibada yazbegis raionis sofel
arSaSi, 1917 wlis 10 ivliss. 1957 wels
daamTavra Tbilisis saxelmwifo uni-
versitetis filologiis fakultetis
dauswrebeli ganyofileba.
mis mSoblebs - rostoms da anas-
tasia ConiaSvils - TerTmeti Svili
hyavdaT. maTgan ori axalgazrda gar-
daicvala. erT-erTi vaJiSvili mixa,
romelic Wabua amirejibis `gora mbor-
galSi~ ixsenieba, politikuri bralde-
bis niadagze daxvrites komunistebma.
griSa 1939 wels savaldebulo
samxedro samsaxurSi gaiwvies, xolo 1941 wels frontze wavida,
saidanac 1946 wels dabrunda...
duSeTis pedagogiur saswavlebelSi yofnisas gaicno sakra-
muleli nino xosroSvili da omidan dabrunebulma Seqmna ojaxi.
SeeZinaT ori vaJi da erTi qali. dRes samive maTgani JinvalSi
cxovrobs.
griSa marsagiSvilis folkloruli Canawerebis ramdenime
Txeli da erTi saerTo rveuli jerjerobiT dakargulad iTvle-
ba.
gardaicvala 72 wlis asakSi.
dakrZalulia mSobliuri soflis sasaflaoze.
221
simon gujaraiZe
daibada yazbegis raionis sofel
garbanSi, 1913 wlis 4 maiss. daamTavra
Tbilisis saxelmwifo universitetis sa-
vaWro - ekonomiuri fakulteti.
12 wlis iyo, roca xevidan fexiT Ca-
vida dedaqalaqSi (rogorc mere ixseneb-
da, tyavis qalamnebi fexebze Semoacvda)
da Tavis ufros das miakiTxa... mis kiser-
ze rom ar yofiliyo, stambaSi asoTam-
wyobad daiwyo muSaoba.
uyvarda buneba... mxrebze mogdebuli
zurgCanTiT yovel SabaT-kviras gadioda
qalaqgareT. xelisguliviT icnobda kike-
Tis, oqroyanisa da mTawmindis midamoebs.
zogan bilikic ki ar iyo. aRmarTs rom Seuyveboda, ukve namdvili
moxeve iyo.
ukravda fandurze da garmonze. musikaluri ganaTleba ar
hqonda, magram mReroda Zalian kargad. siberemde fizikuri varji-
Si ar Seuwyvetia. bolomde SerCa ganumeorebeli iumori da xali-
siani buneba-xasiaTi.
gatacebuli iyo fotografiiT.
samsaxurebrivi mdgomareobidan gamomdinare (is gaxldaT
uSiSroebis TanamSromeli, kandid Carkvianis dacvis ufrosi) xSi-
rad uwevda moskovSi yofna. kremlis saavadmyofoSi ganikurna
mwvave wylulisagan....
gansakuTrebiT eZvirfaseboda siyrmisa da siWabukis megobre-
bi, romelTa Soris SeiZleba davasaxeloT kosta gelaZe da va-
sil quSaSvili.
gardaicvala 1986 wels.
dakrZalulia muxaTgverdis sasaflaoze.
222
le q s e b i
mdidari WinWaraSvili
ra uWirs WinWaraSvilsa, -
cxori xyav tkbilad SaWmeli,
oroli tyavi Sakera -
saxuravi da sacmeli...
sawyalsa magis wyemsebsa
tyavzec ar gvimbav saÃeli.
martos mgzavnian cxorCiga,
gamÃades oris badali,
vin Sromobs, vin ra ZRebian,
emis gageba sad ari,
xazeins uyors gazdili
qorfa da biWa-batkani,
gamzdels ki ar Cagixedavs,
lafCi rom kvdeba sawyali.
mecxvaris dRe aCxotis mindorSi
223
cxoro
cxoro, rad undi patronsa,
mTiT barad Camazdiode,
iwvelebode, SiSaqo,
did yvelo, amazdiode.
gors iqiT batknis JiJino
gors aqaT gadmazdiode,
mohqeCaobdeT vacebo
bungalo, amazdiode,
uken magdevdes wyemsebi,
RiRiniT Camadiodes.
Sorad wavida ambovi
Sorad wavida ambovi,
qeba ma kai ymisao,
osmalCi TuSis wyemsebsa
saTqmelad darCa isao.
ubnoben stefanwmindasa,
sofeli aris gzisao,
magaT uWirav simagre
yuroisi da Ãdisao.
magaTi beri kacebi
`sudnia~ Ãemwifisao,
ucqeren axalgazdebi,
angelozebi cisao.
aloSkam daayrevina
cxenebi mecxorisao,
aloSkas mazdis ambovi
daWrili Tavis tyvisao.
dedai eSuRleboda:
exlac ar magxvda Wkvisao.
ara uSavra, dedao,
deda sul Sjavrobs Svilsao.
imitom wave mdevarCi,
agremc movaswro visao,
sofels vaWmia saxeli,
guli gavxeTqa mtrisao.
224
mamas Tofi eÃala
`gorodiT~ gamovimarTe,
aq rai ambov mamÃdara,
yovils eÃoca balRebi,
vaSkaci kobai mamkvdara.
anderZad exla davarda:
Svil-mamas Tofi eÃala,
bralia aloSkaisi,
ra Savma miwam dafara.
tirian swor-amxanagni,
suyelam Tavi daxara,
givargis wigni misweres, _
Seni aloSka mamkvdara,
vaime, Cemo aloSkav,
duSmnis wadili amÃdara,
Sen magec duqan-bazari,
exla saxoynod gamÃdara.
rusT Ãemwifes
dalocvilo, rusT Ãemwifev,
Ãmali ara SWris fxiani, -
stambulCi xalxi gaRreke,
mindvrebi darCa tiali.
modian CaCanelani,
rogorc rom mgeli mSiari,
cxori da Zroxa miudis,
rogorc TavisTan ziari.
Svid-Svidi cxeni garekes,
kvicebic gaxyva tiali,
or-ori uReli Ãari,
boWkai gzaze Zes wyliani.
225
mecxoreebs
sawyalsa mecxoreebsa
RalatiT gaxyva joria,
Cavides dekianaCi,
ar swvdeba wvimis coria.
gasuqdi, naSiSaqvaro,
kargi aiRe dolia,
magivli, balaxs gaZueb,
Senze meqneba Tolia.
marti maSinebs, oÃeri,
faraxCi lubis Zolia.
gamwira
gamwira wuTisofelma,
gamamaSora yvelasa,
guli duRs, Ãmalo, amodi,
Sengan moveli Svelasa.
guli duRs, guli enTeba,
roca gzebs vxedav xveulsa,
ra daaviwyebs aRTqmasa
mTad nawrTobs, iqve Cveulsa,
orbs da arwivebs mTisasa -
saomrad gadareulsa,
vaSkacsa, Ãmalze naficsa,
daRistans gadaCveulsa.
****
vaSkacs ulvaSgakreWilsa
xatCi wili ar ergeba,
diacsa mandilmoÃdilsa
samaremc deekargeba.
226
***
eklisa naadgilarze
eklisav mosvla wesia,
moxuci imas maimkis,
rac siyrmiT dauTesia.
es leqsi, xalxis gadmocemiT, al. yazbegs dauweria; saer-
Tod, xevSi Zalian bevri leqsebia xalxuri, romelic al. yazbe-
gis Tqmulia da gaxalxurebulia (Camweris SeniSvna).
solomon brZeni da kunwuleli
jerT ro mqvian solomoni,
mamre meZaxian brZensa,
sanTlis guTans avaSeneb,
Sig Savambav uRel devsa.
zRvaCi vÃnav da zRvaCi vsTesav,
Ãmelze vinadireb Tevzsa,
yinulze kalos gavRlewav,
morevCi vinaxav qersa.
WinWvelas godors avxkideb,
kambeCebs dauyri bzesa.
nazir-vezir, nazir-vezir
mefe wylis pir mobZandesa.
wyalCi bade gadaagdes,
mebaduri zRvas daxyvesa:
badeCi xTis brZanebiTa
sami Tevzi gamaxyvesa,
dasxdes da wvrilad dakuwes,
tafiT cecxlze Samadgesa.
moxarSva rom dauTaves,
gadmoiRes, Zir dadgesa.
maSinis solomon brZeni
sityos moxyva gansacdelsa:
vinc am samCi marTali Tqos,
imis Tevzi gacocxldesa.
rigi mazdevs samarTalsa,
uwin solomans ergesa.
227
wuxel raim Cems loginsa
kaci ucxo iaxlesa,
Tu es sityo marTali vTqvi,
Cemi Tevzi gacocxldesa.
tafas moxarSuli Tevzi
amovides, zRvasa xvdesa.
es erTi Tevzi gacocxlda,
ori isriv tafas rCesa,
rigi mazdevs samarTalsa,
exla nezir miergesa.
memarTlebiT, Tavi mamWraT,
getyviT Cemsa simarTlesa,
vityodi me ugunuri,
mivxedav solomon nefesa.
oRond fiqri amisruldes, _
imis coli me damrCesa,
amaRebul Ãmals Cavageb,
SavaxuSeb eSmakebsa.
Tu es sityo marTali vTqvi,
Cemi Tevzic gacocxldesa.
tafas moxarSuli Tevzi
amovida, zRvasa xvdesa.
rigi maxyva samarTalsa,
axla dedufals ergesa.
amatirda dedufali,
Tolebs cremli maadgesa.
memarTlebiT, Tavi mamWraT,
giRalateT gvirgvin qveSa,
es xuTi weli iqneba,
vyorob qajTa Ãemwifesa.
Sen ar gerCiT, pirimzeo,
Tu mters mogvikideb Ãelsa,
dapirebuli geqneba,
rasac mogivalis dResa.
`diaR, dapirebuli myav,
is moalis SabaT dResa~,
SabaTs modis kunwuleli,
marcxni moiqnevda Ãelsa,
moagdebda oqros burTsa,
Rames anaTebda bnelsa.
daiWires kunwuleli,
228
gatyipes da garozgesa,
miaTries, maaTries,
sanexveCi damarxesa.
meore dila gaTenda
kunwuleli ifrens cxensa,
daiZaxa solomonma:
exla moed gansacdelsa
dRes rom mteri wamovida,
xval vin mamikidebs Ãelsa.
solomonma mejlisi qna,
daxpatija Tavadebsa,
kunwulelic iq mivida,
zemo TavCi gadasvesa.
maSinis soloman brZeni
sityos maxyva gansacdelsa:
`erTi Tulunjis koka maqv,
mibaria memaSxlesa,
vinc imas saymod amivsebs,
Cemi coli imas rCesa.~
amafrinda kunwuleli,
adgils ijda sanatrelsa,
feÃiSveli darbis TovlCi,
aRar icoms Tbil qoSebsa.
gadudga-gadauZaxa
Tavis saymo-saglexosa,
sul erTianad wamadiT,
vinc rom ficavT Cemsa mzesa.`
Svidi dRe-Rame iares,
kokas yelCi daakldesa,
`ar iqneba, kunwulelo,
kokas ro yelCi akldesa.~
modi, exla Sen Cabzandi,
sayorelic Camagyvesa.
`aba, Tu ar mamatyueT,
Ãeli mamikideT Ãelsa.~
Caityues kunwuleli,
sayorels Ãeli maxkresa,
Tavs zarfuSi daaxures,
daklites da darazesa,
mauyenes xomaldebi,
Sua zRvaCi gadagdesa.
229
aTas xuTas weliwadsa
Ãmels eSmaki aRar Tqvesa.
gauwyres maRali RmerTi
mobade-mokalmaxesa,
wyalCi bade gadaagdes,
kokas yelCi gamazdvesa.
erTmaneTs eubnebian:
emand bevri sarCo Zesa,
Cvenc gveyofa, Cvens Svilsaca,
SviliSvils bevri darCesa.
Saiqna SuaRamis dro,
qoTniT cecxli waiResa,
vinc ro es Cvens batons uTxras,
yvela wminda gauwyresa.
dauSines Tulunjebsa,
kokas yeli mastexesa,
amacvivdes eSmakebi,
zogi wyalsa, zogi kldesa,
zogi miwaCi CaZvresa.
erTi koWli eSmak iyos,
is wisqvilCi Savardesa.
maigones Semakebma,
sarekelai daadgesa,
vinc ro wisqvils maiparavs,
imis suli Cven dogrCesa.
Camawerina gugua RuduSaurma. 90 wlis moxucia - ganTqmulia
mTels xevSi, rogorc ubadlo meleqse (Camweris SeniSvna).
230
`kobaT xidi~ sofel sionSi
nikala goderZiSvili
Samovxyev alaznis pirsa,
soflebs davavle Tolia,
yvelgan gavige ambovi,
saca dgas codva -bralia.
nikalam goderZiSvilma
daketa duqnis karia,
gasweres germaniaCi
yma Suris maZebaria.
pirdapir Stikze mivida,
win gaiZRola Ãmalia,
Caudga, egre CaTiba,
rogorc mTibelma mTania.
mabrunda nasaxelari,
Samaimokla gzania,
marcxni gadigdo vaSkacma
tarsisxliani Ãmalia.
miarTves masalocavi
sisxlis medali joria,
231
vefxvi xar mTidan masuli,
simagriT spilos Zolia.
isriv wamadga nikalai
rotas daavla Tolia,
`mesamed kidav gadaval,
Tu xTisgniT meqna Zalia~.
gadvida goderZiSvili
feÃmali, niav-qaria.
orpirad `cepze~ dauxvda,
germaniais jaria,
ra vaSkacurad dahkivla,
TiTqo daiZra mTania.
maSi dogikres nikalas,
daxvies Tofis alia,
Sin moa maxarobeli,
`wminda givargis joria~.
iq darCa Tqveni gazdili,
sadac dgas sisxlis tbania.
colma Tu naxa sizmari,
saTqmelad sityo mkrTalia.
avstriis granicazeda
mouklav Cemi qmaria,
me ver gaduyri oblebsa
CieT giagas qalia,
an rogor gadaviviwya
saxelovani mkvdaria.
ciT eroplani movida
naÃocs gadavla Tolia,
iq naxes goderZiSvili
sisxlCi mbrunvi Ãaria.
sad gaizarde, vaSkaco,
sad gyvanan ded-mamania,
an rogor dsTme samSoblo,
didi yazbegis mTania.
eg leqsi maSi wamovTqvi,
kvire dRe iyo, daria,
diswuli ÃarTieTi var,
visgniTac qiSti mkvdaria.
232
Rila moxeves leqsi
rac rom uTqom ZvelTa mamaT,
igi maxÃda yvelaferi,
pirvel axal weliwadsa,
erTurTs Saxvda ori jeli.
miesalmes wes-rigzeda,
moxyva saqme sakvirveli,
Zmurad, siyorulobiTa
erTurTs CamaarTves Ãeli.
mouloces axal weli:
mraval am dros deeswveri!
uTxra ladom, upasuxa,
rac icoda, yvelaferi.
wavideT, Zmao nikalav,
dRes qeifi iyos Cveni,
nikalam sityo miuga,
dRe ar gaÃdes CvenTvi bneli.
moiTmine, Zmao lado,
SenTan sityo maqv saTqmeli.
vfiqrob, wavide qalaqsa
`redaqcia maqv saweri~.
vai, Tu iqac damiWiran,
damiuqmdes kalmis wveri,
modi, ufali gvwyalobdes,
vinc ro viyvneT sisxlis mRvreli.
Tavad-aznaurobasa
gausworaT yvelaferi.
SeebrZolen miwa-velsa,
igi iyo saWirveli.
amouSon Ãar-guTani,
sanaTqmelod sanatreli.
es zamTari mogvivida,
uwin daviTxoeT sTveli,
vaSkacurad levurvelsa
xkadra marjvenai Ãeli.
Sen gweria faTeraki,
gagiqvres Seni mWedeli,
im dawyevlilma saaTma
ar dazoga tyvia cxeli.
lado Cqar dainarComa,
233
ar aRirsa Tolze cremli,
maSi warmoTqo nikalam:
arc me minda Tavi mTeli,
SeveÃocneT erTmanerTsa
ara isri, rogorc mteri.
Tqven uvfali SegewiosT,
cisa da xoynis gamCeni.
mgzavruli
234
gigoli
ludi duRs pirimzeCia,
qobebs gadmodis pirsao,
Sorad wavalis ambovi,
xseneba kai ymisao.
gigolisTana vaSkacsa,
deda ver gazdis Svilsao,
gamarjvebulimc iqneba
yvelgniT gamtani gzisao.
wigni maswera tetikam,
mokiTxuloba Zmisao,
me vnaxe, Zmao, gigoli,
adgili SaveTisao.
didxan nu daagvianeb,
sisxli aiRe mtrisao,
maSi wamadga gigoli,
bedi axsena xTisao.
maRalo RmerTo, manaxve
mamklavi Cemi Zmisao,
siCqare RmarTebs vaSkacsa,
gadavla unda mTisao.
aÃos mTa gadaiara,
Suqia pirimzisao,
Caudga, Caxyva bursaWirs,
ra vefxvi Cadis mTisao.
wyaloba ro Camovida
zecidan maRlis xTisao,
dajda, darigda mxvewari,
dro aris Cvenis smisao.
jarzed sam Saxvda gigoli,
romnisac javri SWirsao,
aiSe, ceto Ãevsuro,
mze mibneldeba cisao.
mogive Sensve karebCi
feri dagadev mkvdrisao,
malviT, qurdulad daxvedra
ar Svenis gigolisao.
Ãevsurma fari ifara,
fxa naxa Tavis Ãmlisao,
uwin daaswro gigolim,
235
marjvnitke, beWis pirsao.
wamaiwia Ãevsurma,
pirqve deeca Zirsao,
ÃeliT maRglija beltebi,
idebs naWrevis pirsao.
lomiviTa dgas gigoli,
ar eSinian mtrisao.
saxelic nu deekargas
luTxumT CoxelaiSvilsao.
gogiam cxeni aTxova,
romenic karga rbisao,
Saje gigoli, imgzavre,
mdevari magdevs mtrisao.
mardad Safrinda gigoli,
rogorc jerani tyisao,
gadmaiara qvenamTa,
koli maxyveba mglisao.
soflad Camua, karkuCas,
saRamo Jamis pirsao,
Temsac goWmia saxeli,
sulic ucxondes mkvdrisao.
emag leqsisa maTqomi
vzivar kanavis pirsao,
leqso, nu demekargebi,
RuduSauris Svilsao,
davjdebi, movTvli magvdensa,
rogorc wisqvili fqvilsao.
236
daviTi
- yorano, Waris bolosa
ar gadaavle Tolia,
ro arca Rnaxe daviTi,
TrialeTs edga cxoria.
- daviTi rogor ar vnaxe,
mTelzec meWira Tolia,
gzis TavCi makles lekebma,
gzis Zir Caagdes mkvdaria.
sam dRes viÃavleT yornebma,
patroni aRar aria.
maudges mesame dResa
TuSni, daviTis Zmania,
misvlaze makles urjulo,
daviTs Saswires mkvdaria.
kargad gatanjeT rjul-ZaRli,
azidvinodeT wyalia,
nu SaawuxebT wyemsebsa,
abrunebineT cxoria.
alazans Cemeegeba
givargis Tavis rZalia.
- biWo, Zma sadRa daagde,
daviTi, Cemi qmaria.
- iqav, TrialeTs davagde
daWrili, rogorc mxalia,
TaviT dauec niSani -
namtvrevi Subis taria.
gverdiT daumbi lurjai,
tiroda, rogorc qalia,
dajda qali da atirda,
magrad Saikra Tmania.
Sakmaza cxeni, zed Sajda,
wels Samairtya Ãmalia,
minda, wavide TrialeTs,
vipovna Cemi qmaria.
gavida CeTmis wyalzeda,
iq eerivnes gzania,
qali mabrunda saxliske,
CamaiSala Tmania.
colma arcxvina givargi
237
TuSo, gadadi xmliTao.
Tu ara, me gadavali
qaluri perangiTao.
gadvida mTvralaT givargi
amaRebulis ÃmliTao,
imis naÃoci lekebi
dikloCo Camodisao,
dikloCi qali da rZali
tkbilad ityvian lxinsao.
givargi
mindorCi mecxoreebi
sangals ivleben cxvrisasa,
vin aris dediserTai
Ãavils vin mazdevs Svlisasa.
gamaaTava mindori,
napirs Seemba tyisasa,
Tofs daucvala wamali,
vadas maswia Ãmlisasa,
nu mamaklav, ali mamado,
ar izam samarTlisasa,
ver auxoli amagsa
Cemi dedis da disasa.
bataraic var, rjulZaRlo,
jer arc xansa var cdisasa,
Tu ar daiSli, wunkalo,
risxvasac gaWmev RTisasa.
amaawiTa franguli,
elvas emgvana cisasa,
win daxvda ali mamadsa,
gaRria qvas da qviSasa.
sisxlCi nawrTobi foladi
Zols xarbad gaxkveTs mtrisasa.
gaxkvirdes Waris lekebi
cdasa mag givargisasa,
Cven ki ver davimoCrileT,
kaps Cemeega xisasa.
238
SiolaSvilis sikvdili
maRalo yazbegis mTao,
gadamxedvelo Ãdisao,
Tovlian-yinuliano,
grili niavi qrisao.
mand erTi wyaro gamodis,
nawkleti aris zRvisao.
snos cixev, kldeze dadgmulo,
ZvelTa mamaTa Jmisao.
gazZaxe goreulobiT
Siolais SviliSvilsao,
qalaqs magikvdaT iliko,
vaSkaci didis Wkvisao.
Calxi ukuRma dabrunda,
maskvlevi dakrTa cisao.
mowmad Seeswro sikvdili,
amrevi magis gzisao.
cdos viwroebSi
239
atirda goreuloba
pirqve deeca, Zirsao.
Zmebi iÃocen Tavebsa,
wyroma mogvsvlia xTisao.
Savad dakmazes cxenebi,
Cqar gavla gvinda gzisao,
gavides qalaq TbilisCi,
saRamoJamis pirsao.
maSi daukres zarebi
samgloviaro, mkvdrisao.
mcxeTaCi sveticxovelo,
zed damxedvelo mtkvrisao,
megergaT, Siolas Zeno,
sikvdili kai ymisao.
gagzavneT Savis kuboTa
snos eklesiis pirsao,
ismineT paraklisebi
diakvnisa da mRdlisao.
kldeze gadavardnili
gamarTes brZola devgmirTa,
ityvian sityos misansa,
gaÃurdes omi, laxti vscaT,
vin davxkravT magra isarsa,
saiTiT modis ioseb, -
rom SaRgav maskvlevs cisasa,
rac rom Tavs gadaxÃdeboda,
im Rames Rnaxavs sizmarsa.
wamue Savbnel Ramesa,
gzaze ver varCev niSansa,
aq damxvda Cemi mwerali,
naSals gadmadga kldisasa.
maSi damWirda patroni,
naxvas velodi Zmisasa,
Se, SuaRamis maskvlevo,
Cadi da uTxar ciskarsa,
Saatyobinas Cems Zmebsa,
240
nu damzardeba RTis madlsa.
larsiT wamoa givargi,
Cqara gamascda Ãdis karsa,
maSi gaigebs daTiko
daRupvas Tavis Zmisasa.
gadmovlen Tolcremlianni
nakveT-bidarais mTisasa.
atirda qali da rZali
nawnavs iSlian Tmisasa,
codvaa Zmao, ioseb,
ro Ceesvena miwasa.
aRar yiodes arwivi,
lods Ceetanas kldisasa.
***
martyofelma kacma icis
daiTvreba, gagordeba,
wamadgeba, pirs daibans,
isriv Rvino agondeba.
jaWvi
lomisas jaWvi hkidia,
aravin icis, visia,
beberi qali akvnesda:
eg jaWvi Cemi qmrisia!
sikvdilis Jamsa naTqomi,
dabarebulic misia:
isiTma ymama Sairtyas,
vinac Ãmarebis Rirsia.
241
***
amiran, viÃocebodiT
Senis yamaris Tavzeda,
naxa Cven aRar viqnebiT,
qvamc nu iqneba qvazeda.
***
mindorCi cxraTa frinvelTa
algeTis Wala Caeqna,
uZmosa, umamisZmosa
amirans Tavi maekla.
***
badri, maTxove TeTroni,
zvaCi gavide ngreviTa,
gavide, gamoviyvana
qalia TeTri, mzeviTa,
Tan yurZen gamovayvala
tkbilia dedis rZeviTa.
***
ra Ãmali amogiwvdia,
amiran, Taraqamao,
daxÃoce coleurebi,
vin giTxra baraqalao.
***
amiran, dedabriSvilo,
omi ar ici kilosa,
TavCi rasa scem spilosa,
dabla mousvi mbilosa.
242
ZmaTa daxasiaTeba
badri qalsa Rgav lamazsa,
saqmarod gamzadebulsa,
usibi brolis cixesa,
Tav-bolo gamagrebulsa,
amiran Savsa Rrubelsa,
saavdrod gamzadebulsa.
***
amiran Camodioda
cxeneb-Zir Camagdebuli,
win deda Semeegeba:
rad maxve daRonebuli?
gana RmerTi var, dedao,
sul mudam gamarjvebuli.
Zveli dariala
emag Zvel darialasa
cixe aqvs gana Zvelio,
Caudis Tergis piriske
am cixes Rrime Ãvrelio.
CrdiloeT buCqnariani
uZes batara velio.
obliani
dido yizlaris mindoro,
gaSlilo nabadiviTa,
dagedva oblianT fara
qvenamTas naqariviTa.
243
cixe
cixe ver gastexs vaSkacsa,
cixe Wiria gmirisa,
atirebs suliT dabalsa,
vinc ar mcnobia Wirisa.
vaSkacsa
vaSkacsa suliT simcire
omCi ar gamaadgeba,
franguls ver gastexs duSmanze,
boloCi sadme dadgeba.
ar gagiSoben
ar gagiSoben, magklaven,
dasdgebi Tofis niSnada,
gzaze dagidgmen sangalsa,
CamaawiTleb qviSaTa.
arwio arwio, bubaiSvilo,
RmerTma gacxonas mkvdario,
dedam Svili ver gazarda
SensaviT meomario.
244
Zveli dro Zveli dro maSi yofila,
Svindi ro SWeqda rqisao,
eyara cixis karebCi
nalewi frangulisao.
sami ar gaiwurTneba
sami ar gaiwurTneba:
mgeli, arwivi, kai yma.
mgeli ar moSlis mglobasa,
vaJkaci mamacobasa,
arwivi, frinvelTa mefe,
WiuxCi nadirobasa,
dabla apirobs dawevas,
mwyemsebTan sadilobasa.
245
arSis kldes
arSis kldes vefxvi avkuwe,
samjer saomrad metia,
vaSkacis Sambva nadirTan
sikvdilze gadametia.
Camovardnili arwivi
ram Camagagda, arwio,
imedo Cvenis mTisao,
gamÃdarxar yornis saWmelad,
gasaxarebi mtrisao.
daRestans
esre ambobda daRestans
pirkupri lekis qalio:
SiSiT ar uSobs gareTa
lamazs cols gonji qmario.
karkuCuli axalgazrdebi
karkuCul axalgazrdebsa
bewvi Rrevia mglisao,
CaCanCi cxori garekes,
ar gairies cxvisao,
CaCnis boloCi Cavides,
faraxi Cadges xisao.
246
saiTke mixol
- saiTke mixol, xoxonav,
Senis qorai ÃariTa,
- Ãevs uremani mimTrevan,
unda gavteno CaliTa.
ade da wadi
- ade da wadi, stumaro, sastumro qedi mSralia!
- saiT wavide, sulkrulo
suyelgniT sazovaria!..
daRistnis axalgazdebi
daRistnis axalgazdebi
ar gaageben Ãvnisasa,
dairCevian pirkuprni,
nadirsa Rgvanan tyisasa.
***
vaime, daryis gorao,
mivdivar, mrCebi Sorao,
vaiTu veRar movide,
magan me damaRonao.
247
salazRandaro dabarebuli
SamityobineT gigisa:
ZaRli gamiÃda avada,
an gamagzavnas wamali,
an wamovides Tavada.
gudamayreli lega
gudamayrelo legao,
mazdixar neba-nebao,
fasanaurCi Camaxve
dauqoiTe cxensao.
beberi Camatiroda:
`vaime, Cemo ivane~,
ceti gyvaniyo ivane,
me legam magiWkviane.
gulCi dagice xanjali,
viriviT SavaRriale,
coli mTxova da ar mivec,
Tavisic gautiale.
***
me aq masvla ar megona,
aq maZovna balaxisa,
exla wasvla aRar minda,
dayra swor-amxanagisa.
248
babukiSvili naTeliZe
ÃeviT wamaxve, lomgulo,
babukis naTeliZeo,
ÃevsureTs gedeemarTe,
ar gqonda duSmnis rideo.
yoris kar cxeni dagidga,
yorani yefda yorasa,
saalionod gadascdi
juTis samare gorasa,
manda wevs berdediSvili,
Cveul ar iyo wvalasa,
uqmad awyvia mklavebi,
alaRebs gvelis xrovasa.
mÃedaro, lurjas miendvi,
velze saferÃis brZolasa,
ar varga gautexloba,
rkina SWams gaugonarsa.
uecra Svidi gesroles,
cxeni daiwyebs zrzolasa,
gul-mkerdi tyviam dagiwo,
mainc hlamobdi srolasa.
sityo amagÃda mamakvdavs:
tyviam gamTela Zriali,
cvrians gamiSlis loginsa
Cemi samSoblo kldiani.
dedai Samebraleba,
davagde oÃer-tiali,
cxod ki sikvdili tyviiTa
maCnia samarTliani.
nu aCqardeba vaSkaci,
miwa ar ZReba mtvriani,
amayi adre makvdeba,
didxan icocxlebs Wkviani.
249
fadiauri
- sad iyav, fadiauro, nabads ro nami gdebia?
- xevs viyav, Suri movige, qvenamTas damZinebia,
Tavs damCxaodes yornebi,
Wama ver gaubedia. aRar minda
aRar minda gazafxuli,
mwyrebma SaWames yanao.
yvela naswavli Saiqna,
vinc icis ana-banao.
***
moÃevis qalo, Tinao,
ram RmerTma gagaCinao,
netai erTas Ramias
SenTan mqonoda binao.
qriste RmerTo
dalocvilo, qriste RmerTo,
setyo rad gaaCineo.
gasetyve ÃurTi, yanobi,
Tesli ar SaarCineo.
250
mayari
bevri minaxavs mayari,
Camodiodes gamwyrali,
ÃelCi eWiras masrani,
Camoxeuli Coxani.
kaspiispireTidan mSobliuri ialaRebisken
251
leqsikoni
agrai - ai, ager; miTiTebiTi nawilaki.
ademi - edemi.
amobaCi - amasobaSi.
aqaT - aqedan.
badali - aq: magieri, sanacvlo.
banduli - fexsamosi, TasmebiT Zirgamownuli samTo qalamani.
begi - beqobi, SemaRlebuli adgili.
bilila - yvavili, zogadad.
boZali - orwveriani isari.
brexoni - moulodneli dartyma (TavSi).
bungali - mtveri, mtvris buRi.
buraxulis tye - saxelwodeba tyis masivisa; mdebareobs sofel
snos mopirdapire mxares.
gaTxtoma - aq: gamotexva, aRiareba.
gamaÃofili - gamoRrmavebuli, gamoqvabuli (klde).
gaÃereba - gaSeSeba, gajiuteba.
geja - rofi; wylis Casasxmeli gulamoRebuli xis mori.
gilZi - vazna.
gozeuli - Tixis mozrdili WurWeli.
gomi - gvami: muclis Rru.
gonjoba - uvargisoba, uRirsoba, avkacoba.
gudura - patara sasagzle guda.
dabungvla (`daRbungle~) - gamtvereba; gatialeba.
dameteba (daRmetda) - jobna; waWarbeba.
damWuxva - daxuWva (Tvalebis).
dasarTva - damateba.
darali - dalal-kavi; kululi.
veSTa wyalni - veSapT wyalni; gemowminda wyaro.
veSrapiani - Tungi, wylis WurWeli.
zozi - SiSi (mtrisa).
ToldaWyerili - TvaldaWyetili.
Tulunjis koka - spilenZis WurWeli.
TurTuli - TvirTvili.
iaRi - codvebisgan ganwmendili saiqioSi.
iTam - viTom.
injliani - jibliboiani.
kazara - krazana.
252
kazmuloba - aRkamuloba.
kapari - sasmeli (buraxi).
kapi - xis toti.
kaCxa - wvivi, kanWi (cxenis, adamianis).
koli - kvali.
kosro - kefa; kvinixi.
kotori - nafleTi (nislis).
kofa - xis moCuqurTmebuli samarile.
laminoba - mcdeloba; raimes keTebis wadili.
lemani - nacrisferi.
mamwyeni - mimsamZimrebeli; Tanamosatkivre.
marjekali - Suamavali, maWankali.
majaxali - yba.
mbRavani - wvrilfexa Sinauri saqoneli.
mzeqarai - Tbili qari.
mziri - mzveravi, Casafrebuli moTvalTvale.
mzore - mzvare; mzispiri.
miwro - viwro.
nagrili - landi; Crdili.
navRela - naRvela.
nacili - macili; eSmaki.
nawidvari - cxvris nadgomi, nabinavari.
nawkleti - narCeni (wylis).
orxaos perangi - ormxriv xaoiani perangi.
sakede - saurdule Rrmuli karsukan.
salam - sanam, vidre.
saleqso - leqsobis, leqsis Tqmis gasamrjelo.
sifro - sufra; micvalebulis xarjSi gawyobili oTxfexa magida.
saoci - Zili.
sarTi - urmis nawili; danamati RerZsa da xelnas Soris.
saqirjlavi - gasaqilikebeli, abuCad asagdebi, gamosajavrebeli.
saZele - uReltexili xevsureTis soflebs - juTasa da roSkas
Soris.
sibiniani - nislian-burusiani.
sravali - gasaSrobad gafenili marcvleuli.
suyelgniT - yvelgnidan; yvela mxridan.
toli - Sinnaqsovi Sali.
unawilo - uSvilZiro; umemkvidreo.
253
urZani - joxisa da maTraxis taris dasamzadebeli gamZle, dreka-
di xe.
faraxi - farexi; cxvris sadgomi.
farobli - fara-fara (`farobli miudisao~).
faSa - faSvi, muceli (dekeulis).
folorci - viwro gza; Suka.
fsveni - xvliki.
ferberwi - berwi, urwani furi.
qarqla - Txeli, sifrifana (perangi).
qasuri - celisa da namglis salesavi qva.
qeCi - cxvris faris winamZRoli vaci.
qoiTiT - qvemodan.
qruvi - qvrivi.
RvinWila - samkauli; patara niJarebis asxmula.
Rrime - Rrma.
yalani - RvTis, xatis vali; `danadebi~.
yiawiTeli - kilowiTeli (isari).
yirvani - myinvari; yinuliani adgili.
yirmuli - yirimuli (Tofi).
SaTqonTqoreba - axmaureba; aliaqoTis atexva.
Sasawevari - daxmareba; rasac da riTic Seewevian.
SaCadli - Tivisa da Znis Sesagrovebeli adgili saxlTan axlos.
SaxuSeba - SefurTxeba.
SiSaqi - or welze meti xnis dedacxvari.
Suldi - mSvildi.
Caves - Cavlisas.
Cigi - frinvelis an cxovelis axalgaxdili tyavi, romelsac eqim-
baSebi motexilobis samkurnalod iyeneben.
Cifqa - xis saxvewi; danis msgavsi basri iaraRi.
Conga - matylis fTila.
Coroxi - flate, titveli klde.
Zaugi - oseTis dedaqalaqi.
Zrial - Zalian.
Wekara - mxali; saWmeli mcenare.
xaratuli - polorWiki; moxaratebuli, saxarato Carxze gamoTli-
li.
xindaxori - zedaxora.
xodi - xvadi (aq: cxeni).
xorxoSela - setyva, xoSkakala.
254
xoyana - qveyana; Tem-sofeli.
xoxori - xmauri; aliaqoTi.
xoxriala - Tavis qala.
ÃedeniSi - amindis RvTaebis dResaswauli; elioba.
Ãenceli - namgali; xelceli.
Ãveda - `xis uro~ (sulxan-saba).
ÃinCiani - zadiani, xinjiani.
255
sarCevi
winasityvaoba..................................................................................................................................3
maro (mariam) xuciSvili ....................................................................................................9
l e q s e b i
Siola RuduSauri ....................................................................................................................11
***am zamTar, RuduSauro..................................................................................................14
leqsi CainieT daTaze ...........................................................................................................15
Ãevs vinRac ivasebai................................................................................................................16
ubares qiStis Svilebma ......................................................................................................17
karkuCas baRaTerai ..................................................................................................................17
leqsi karkuCels gigolaze............................................................................................18
leqsi cickaze...............................................................................................................................21
leqsi vaniaze .................................................................................................................................23
qristes maCveneba ........................................................................................................................24
leqsi mecxoreebze ...................................................................................................................27
mamukais leqsi ............................................................................................................................28
ademi .....................................................................................................................................................29
avi batarZali................................................................................................................................30
fSavCi vaSkaci kvdeboda ....................................................................................................31
leqsi mefis drois patimarze......................................................................................32
leqsi ninaze ...................................................................................................................................33
mzem gadaikra pirbade ..........................................................................................................33
avTandil gadinadira ............................................................................................................34
leqsi mecxoreebze ...................................................................................................................36
leqsi gotoleT sebaze .......................................................................................................37
leqsi nikalaze............................................................................................................................39
leqsi ninikoze .............................................................................................................................41
leqsi yazbegianT sandroze............................................................................................42
mamukais leqsis mesame varianti.................................................................................44
TorRais qali................................................................................................................................46
roca manglisi aSenda ..........................................................................................................46
leqsi mixelaze............................................................................................................................47
256
leqsi vaniaze .................................................................................................................................49
sikvdilma uTxra sicocxles........................................................................................50
daTvma Tqo........................................................................................................................................51
abuntdes CaCanelebi................................................................................................................52
CoroxCi jiÃvni Camadges....................................................................................................54
Camaburula yirvani..................................................................................................................54
leqsi givargize..........................................................................................................................56
mindorCi erTi kacisa............................................................................................................57
Tavfaravneli Wabuki ..............................................................................................................57
zurabai.................................................................................................................................................58
papais leqsi ....................................................................................................................................60
leqsi aloSkaze ..........................................................................................................................61
leqsi firanze...............................................................................................................................62
jarji.....................................................................................................................................................62
leqsi nanaze....................................................................................................................................63
TuSo, nu dalev Rvinosa....................................................................................................63
***safSavlos mecxoreebsa .............................................................................................64
iremai......................................................................................................................................................66
qoiTiT mziri daiZra.............................................................................................................67
daiZra didi sulTani............................................................................................................68
daibada Tamarqali...................................................................................................................68
omia yirvanwverzeda................................................................................................................69
***daWerils Camagavleven ...............................................................................................70
***SaeSmauris gorao ............................................................................................................70
***Satils SamaÃda ÃoÃobi ............................................................................................71
***sanaTai or, dedao ...........................................................................................................72
***xuTSabaT daRamebamde....................................................................................................73
***Zilai leqsebs ar maSlis .......................................................................................73
beriZem uTxra wyemsebsa ...................................................................................................73
yorano, Javariano ......................................................................................................................74
diliT movarda ÃoÃobi ......................................................................................................75
***mTama gadikra TurTuli .............................................................................................76
***cxorbevris dedas davRnatri ...........................................................................76
marjvenai mÃari amtkivda ..................................................................................................77
amaJuJundi, balaxo ..................................................................................................................77
WalaCi viri gauSvi ..................................................................................................................78
***rostom Tqo, dReni krulia.....................................................................................79
tialo, arSis cixeo .............................................................................................................79
257
carun-xani da snos cixe ....................................................................................................80
davswuxdi Cemis qmrisake ...................................................................................................81
***aRdgomama, didma dRema .............................................................................................81
leqsi tyveobaze..........................................................................................................................81
Tu mkiTxav, ambovs giambob..............................................................................................82
daiZra mZime laSqari.............................................................................................................83
gorodCigaT wamovediT ........................................................................................................84
***gamwira wuTma sofelma................................................................................................84
ade, Tamar dedufalo...........................................................................................................85
yvelawminda xTiSobelo.....................................................................................................85
***larssa Tamaris cixeo ..................................................................................................86
mTaCi vaSkaci kvdeboda .......................................................................................................87
Tarwkze axyares urjulo................................................................................................87
SiraqCi erTma moymema............................................................................................................88
nu mamklav, hali mamado .....................................................................................................89
leqsi ilikoze .............................................................................................................................89
leqsi giagaze ................................................................................................................................90
ninais leqsi .................................................................................................................................90
qalai wavida Zmisasa ..............................................................................................................91
glaxam Tqo, bedi krulia.................................................................................................92
sizmari .................................................................................................................................................94
***qal, qebiT gamaTxovilo ...........................................................................................94
***TinaTin gadmamdgariyo .................................................................................................94
***tialo, siRaribeo...............................................................................................................95
***caCi mWyvinavo maskvleo ............................................................................................96
***aim mTasa Tovliansa........................................................................................................97
***netai qalav me da Sen ..................................................................................................98
***- eo, meo, beCav demetreo.............................................................................................98
***gergets Sakmazes yeini ...............................................................................................98
***baisolTam borZaiSvili ..............................................................................................99
beso var, yamarauli................................................................................................................99
mixai.........................................................................................................................................................99
***Rvinom Tqo, WaWareulma...............................................................................................100
me gorodCi damiRamda...........................................................................................................100
***es sami weliwadia ............................................................................................................101
balduro.............................................................................................................................................101
258
a f o r i z m e b i
***ara myav deda obolsa ...................................................................................................102
***raze mcem, dedinacvalo..............................................................................................102
***dedisa ZuZu tkbilia ....................................................................................................102
***sikvdilma Camaiara ..........................................................................................................102
***egre ician ÃevCiga ...........................................................................................................102
***Senis gonjobiT, vaSkaco .........................................................................................103
***zogis deduflis yvalasa .......................................................................................103
***vaime, Cemo dedao ..............................................................................................................103
***arwki giTxar, dedamTilo .........................................................................................103
***- sad iyav, fadiauro .......................................................................................................103
***gaRma TuSni cxenebs SWeden ....................................................................................104
***ymawvilo, arSis cixesa ..............................................................................................104
***arSas bazali Rurmai .....................................................................................................104
***gamtexa siRaribema.............................................................................................................105
***davlaTiani nadiri............................................................................................................105
***me rai giTxraT, sworebo ...........................................................................................105
***bebers Ãars saiTRa gauwevs....................................................................................105
***ar eSinian gurjisa ........................................................................................................105
***nu SCqarob, SarabriSvilo .....................................................................................105
***beCavisa var Svilia .......................................................................................................105
***qal, cixiT ras iyurebi ...............................................................................................106
***mTasa maxkida TvirTvili ........................................................................................106
***aim mTasa Tovliansa........................................................................................................106
***wisqvilis Tavze Samovdgi.........................................................................................106
***napiryuris maÃnva miyors ...........................................................................................106
***biWo, wyalCi gamiyvane .................................................................................................107
***biWo, piri magiparsav ....................................................................................................107
***mininosa mwyeri uyors ................................................................................................107
***amiran, col-deda mkvdaro ......................................................................................107
***mTaCi Tivani movTibe ....................................................................................................107
***qalebo, Tqveni qmarebi ..................................................................................................107
***avdarimc gagidardeba ..................................................................................................108
***qalma Tqo: qmari ar minda ......................................................................................108
***Tamarma Tavisi Tavi .........................................................................................................108
***ras miyureb paWiWebCi .....................................................................................................108
***SurTxisa stvena gadmodis .....................................................................................108
259
***qalav, beCao, beCao.............................................................................................................108
***qalav, aqaT da Senamde..................................................................................................109
***qalo, dedis nebiaro.......................................................................................................109
***TeTro qalo, Cemo mkvlelo....................................................................................109
***arwivis nabudvarzeda ....................................................................................................109
***uxvis kacis pur-marili ...............................................................................................109
***axla ki wadi, stumaro ...............................................................................................109
***kargi xar, kargo yofao ............................................................................................110
***maisisa rvasao .....................................................................................................................110
***sami Tve viwev zovCiga...................................................................................................110
***tialo, darialao .............................................................................................................111
***vaime, ro esre daviTver...............................................................................................111
***qalav, uTxar dedaSensa ............................................................................................111
***mTas iqiT qalam lamazma............................................................................................111
***qalav, wiTeli perangi...................................................................................................111
***Ãelisaxocs gadmagigdeb.............................................................................................111
***sawyali kaci gamove, .....................................................................................................112
***dadai, guli gagala.........................................................................................................112
***tialo, siRaribeo ............................................................................................................112
***nu icini, nu macineb.........................................................................................................112
***qalo, qalo, qeTiao ........................................................................................................112
***biWo, wyalCi gamiyvane....................................................................................................112
***qalma ro vaSli mesrola .......................................................................................113
***qalma Tqo, axalgazrdasa..........................................................................................113
***moÃevis qalo, eliso ....................................................................................................113
***wyali mwyurian ...................................................................................................................113
***visi mze xar, visi mTore ..........................................................................................113
***qalav, ras stiri, ras SCivi ..................................................................................113
***bedrianao, rwyilao .......................................................................................................114
***vai, Sen mwuxiareo..............................................................................................................114
***qalav, qalav, kiskisao...................................................................................................114
***qalav, CamaÃe kibeCi...........................................................................................................114
***qari xqris, qari sisinebs ...........................................................................................114
***siyorulsa malva unda .................................................................................................114
***aim mTasa ver Savxedav ................................................................................................114
***wvima wvims da nami ara ..............................................................................................115
***qalav, wiTels kabazeda...............................................................................................115
***netar ra uyo Tavsao ....................................................................................................115
260
***odelasa da delasa .........................................................................................................116
***yazbegCi viyav stumrada ............................................................................................116
***yazbegs rad unda celebi ........................................................................................116
***rostom Tqo: erTi ara Jjobs................................................................................116
***rostom Tqo: siberkaciTa ..........................................................................................116
***rostom Tqo: miwa grilia..........................................................................................116
***rostom itira dedama .....................................................................................................117
***rostomis samni sityoni...............................................................................................117
***Se qiqavelTa nefeo ........................................................................................................117
***beTlemis karze xkidia .................................................................................................117
***lomisas jaWvi xkidia ....................................................................................................117
***eso, meso, gergetlebma Tqveso.............................................................................117
***kaisa ymisa coloba ..........................................................................................................118
***ar gagigiaT, snovlebo..................................................................................................118
S a i r e b i
***moSaired gamasulxar.....................................................................................................119
***SenisTana moSaire ..............................................................................................................119
***qalaqs viyide barebi ....................................................................................................119
***tyeCi marÃili waviRe ...................................................................................................119
***getyvi da getyvi leqsebsa ........................................................................................119
***Seni naTqomi leqsebi......................................................................................................120
***amaTqvi, biWo, amaTqvi ...................................................................................................120
***amaTqvi, biWo, amaTqvi......................................................................................................120
***axali saxli avage .............................................................................................................120
***axali saxli avage .............................................................................................................120
***TeTri puri, TeTri Rvino..........................................................................................120
***qalav, Sen ki genacvale ............................................................................................121
***exlandeli bariSnebi......................................................................................................122
***axlandeli qalebio .......................................................................................................122
***qalav, mamai qalaqs aris.............................................................................................122
***Suao, gogoriSvilo..........................................................................................................123
***Tomas aqeben karkuCas ..................................................................................................123
261
g a d a k r u l i s i t y v e b i ....................................................................................124
a n d a z e b i ..................................................................................................................................127
g a m o c a n e b i .........................................................................................................................139
S e l o c v e b i
Tolis locva................................................................................................................................146
Tolis locvis meore varianti ..................................................................................146
Tolis locvis mesame varianti..................................................................................147
Tolis locvis meoTxe varianti ...............................................................................148
Tolis locvis mexuTe varianti ...............................................................................148
sakekis qaris locva...............................................................................................................149
meore varianti..............................................................................................................................149
wiTelis qaris Salocva.....................................................................................................149
damworis locva .........................................................................................................................150
meore varianti..............................................................................................................................150
bedrianis locva........................................................................................................................151
SaSinebulis locva.................................................................................................................151
uJamos locva ................................................................................................................................152
Ãaris yovilis locva...........................................................................................................152
e p o s i
xalxuri `vefxistyaosani~................................................................................................153
ambovi samis gmirisa ...............................................................................................................157
amiraniani ...........................................................................................................................................161
aiq CavideT, amiran....................................................................................................................163
***asri xar, busro amiran ................................................................................................164
amiran Camadioda.........................................................................................................................164
***badri, usib da amiran ....................................................................................................164
abesalom da eTeri...................................................................................................................165
amiranisa, rostomisa da tarialis daZmobileba.....................................170
262
a m b e b i
***erT mecxores xyvania lamazi qali.................................................................173
bera da xogais mindi.............................................................................................................174
eSmakebis maCveneba.....................................................................................................................175
z R a p r e b i
zRapari wiqaraze .......................................................................................................................177
***iyo da ara iyo ra..............................................................................................................180
***iyo da ara iyo ra..............................................................................................................188
***iyo da ara iyo ra..............................................................................................................192
***iyo da ara iyo ra..............................................................................................................200
aleqsandre da ludiki ........................................................................................................203
amirandarejaniani......................................................................................................................207
***yofila da ara yofila ra. ...................................................................................219
griSa marsagiSvili ..............................................................................................................220
simon gujaraiZe ..........................................................................................................................221
l e q s e b i
mdidari WinWaraSvili ..........................................................................................................222
cxoro....................................................................................................................................................223
Sorad wavida ambovi ..............................................................................................................223
mamas Tofi eÃala......................................................................................................................224
rusT Ãemwifes...............................................................................................................................224
mecxoreebs ........................................................................................................................................225
gamwira..................................................................................................................................................225
***vaSkacs ulvaSgakreWilsa..........................................................................................225
***eklisa naadgilarze........................................................................................................226
solomon brZeni da kunwuleli.................................................................................227
nikala goderZiSvili............................................................................................................230
Rila moxeves leqsi................................................................................................................232
gigoli..................................................................................................................................................234
daviTi....................................................................................................................................................236
givargi ..................................................................................................................................................237
263
SiolaSvilis sikvdili.......................................................................................................238
kldeze gadavardnili ..........................................................................................................239
***martyofelma kacma icis..............................................................................................240
jaWvi .......................................................................................................................................................240
***amiran, viÃocebodiT........................................................................................................241
***mindorCi cxraTa frinvelTa..................................................................................241
***badri, maTxove TeTroni ...........................................................................................241
***ra Ãmali amogiwvdia.......................................................................................................241
***amiran, dedabriSvilo .................................................................................................241
ZmaTa daxasiaTeba ......................................................................................................................242
***amiran Camodioda.................................................................................................................242
Zveli dariala..............................................................................................................................242
obliani................................................................................................................................................242
cixe ..........................................................................................................................................................243
vaSkacsa................................................................................................................................................243
ar gagiSoben ...................................................................................................................................243
arwio ......................................................................................................................................................243
Zveli dro.........................................................................................................................................244
sami ar gaiwurTneba................................................................................................................244
arSis kldes....................................................................................................................................245
Camovardnili arwivi ..............................................................................................................245
daRestans...........................................................................................................................................245
karkuCuli axalgazrdebi..................................................................................................245
saiTke mixol..................................................................................................................................246
ade da wadi......................................................................................................................................246
daRistnis axalgazdebi ......................................................................................................246
***vaime, daryis gorao, ......................................................................................................246
salazRandaro dabarebuli.............................................................................................247
gudamayreli lega ....................................................................................................................247
***me aq masvla ar megona ...............................................................................................247
babukiSvili naTeliZe...........................................................................................................248
fadiauri.............................................................................................................................................249
aRar minda.........................................................................................................................................249
***moÃevis qalo, Tinao .....................................................................................................249
qriste RmerTo..............................................................................................................................249
mayari......................................................................................................................................................250
leqsikoni ...........................................................................................................................................251
264
kompiuteruli uzrunvelyofa qeTevan qarCava
dizaini irakli uSveriZe
proeqtis menejeri sofo lobJaniZe
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 1, �: 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: [email protected]