Pieniądz; polityka pieniężna

Joanna Siwińska-Gorzelak

Pieniądz

• Pieniądz jest zdefiniowany przez swoje funkcje. Jest:

– Środkiem wymiany – powszechnie akceptowany w transakcjach

– Środkiem przechowywania wartości – pieniądz może być używany do międzyokresowego transferu siły nabywczej

– Jednostką rozrachunkową – ceny są wyrażone w pieniądzu

– Czy Bitcoin to pieniądz? NIE

– Czy karta kredytowa to pieniądz? NIE, ale ułatwia jego tworzenie…

Pieniądz

• Odróżnienie, co jest pieniądzem, a co nim nie jest, może być czasem trudne

• Nie istnieje jedna, najlepsza miara pieniądza

• Miary pieniądza (podaży pieniądza):

• M1, M2, M3

• M1 (wąski pieniądz) – pieniądz jako środek wymiany

• M2 oraz M3 – zawiera inne aktywa, które mogą być przekształcone w wąski pieniądz (po poniesieniu kosztu, lub po upływie pewnego czasu)

Pieniądz

• Płynność – łatwość i szybkość z jaką dane aktywo może być użyte do zakupów

• Płynność pieniądza jest jego największą zaletą

• Jego wadą jest (prawie) brak oprocentowania

Agregaty pieniężne

Definicje agregatów w strefie euro (i Polsce) M1 M2 M3

Gotówka w obiegu

Depozyty bieżące

Depozyty z terminem pierwotnym do 2 lat

Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3

miesięcy

Operacje z przyrzeczeniem odkupu

Jednostki uczestnictwa w funduszach rynku

pieniężnego

Dłużne papiery wartościowe z terminem

pierwotnym do 2 lat

Źródło: wykład dr Brzozowskiego, WNE UW

Agregaty pieniężne

• Jest jeszcze agregat M0 – inaczej baza monetarna – jest to suma gotówki oraz rezerw banków komercyjnych na trzymanych na rachunku banku centralnego – są to więc pasywa (zobowiązania) banku centralnego

M1 w Wielkiej Brytanii

Popyt na pieniądz

• Decyzje dotyczące całego portfela podejmowane są na podstawie następujących cech aktywów:

– Oczekiwanego ryzyka

– Płynności

– Stopy zwrotu

Popyt na pieniądz

• Popyt na pieniądz: iYLPM d ,

•Md = popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym •P = ogólny poziom cen •Y = realny dochód •i = nominalne oprocentowanie aktywów (pieniądza iM, pożyczek, iL, innych aktywów, iother

; (nominalne oprocentowanie równe jest sumie realnej stopy procentowej r i oczekiwanej inflacji, e) • L = funkcja uzależniająca popyt na realne zasoby pieniądza od dochodu i stopy procentowej

otherLMd iiiYLPM ,,,

slide 10

Inflacja i nominalna stopa procentowa

Inflation rate (percent, logarithmic sca le)

Nominal interest rate(percent, logarithmicscale)

100

10

11 10 100 1000

Kenya

Kazakhstan

Armenia

Nigeria

Uruguay

United Kingdom

United States

Singapore

GermanyJapan

France

Italy

Popyt na pieniądz

Można wyrazić popyt na pieniądz, jako zależność od po pierwsze - dochodu, a po drugie - sumy realnej stopy procentowej oraz oczekiwanej inflacji e:

Popyt na realne zasoby pieniądza (real money demand)

ed rYLPM ,

ed

rYLP

M ,

Czynniki wpływające na popyt na pieniądz Czynnik Wzrost powoduje Wyjaśnienie

Poziom cen Proporcjonalny wzrost Do tych samych transakcji

potrzebujemy więcej pieniądza

Realny dochód Wzrost Więcej transakcji

Realna stopa procentowa Spadek Wyższy koszt alternatywny

Oczekiwana inflacja Spadek j.w.

Oprocentowanie pieniądza Wzrost Mniejszy koszt alternatywny

Bogactwo Wzrost Wartość portfela rośnie

Ryzyko Spadek lub wzrost Zależy czy wzrost ryzyka

dotyczy innych aktywów, czy

pieniądza

Płynność innych aktywów Spadek Inne aktywa stają się bardziej

atrakcyjne

Technologie płatnicze Spadek Mniej pieniądza potrzeba do

dokonania wszystkich transakcji.

Źródło: wykład dr Brzozowskiego, WNE UW

Elastyczności popytu na pieniądz

• Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz to procentowa zmiana popytu, wynikająca ze wzrostu dochodu o 1%.

• Półelastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej to procentowa zmiana popytu wynikająca ze wzrostu stopy oprocentowania innych aktywów

Kreacja pieniądza

• W nowoczesnej gospodarce kreacja pieniądza odbywa się inaczej, niż przedstawia się to w tradycyjnych podręcznikach do makroekonomii.

• Zauważmy przede wszystkim, że gdy bank udziela kredytu (na przykład na zakup mieszkania), to na ogół odbywa się to w formie utworzenia nowego depozytu na który bank przelewa daną kwotę.

• Ten depozyt zwiększa podaż pieniądza.

• Wniosek: kredyty, których udzielają banki, zwiększają podaż pieniądza

Kredyty i podaż pieniądza

Bilans banku A (PLN)

Pasywa Aktywa

Rezerwy 1000 Depozyty 1000

Bilans banku A

Pasywa Aktywa

Depozyty 1000 Rezerwy 100

Kredyty 900

Kredyty i podaż pieniądza

• Kredyt 900 udzielony przez Bank A stanie się depozytem w Banku B

• Podaż pieniądza wzrośnie z 1000 do 1900, a to jeszcze nie koniec procesu, bo Bank B również udzieli kredytu

• I tak dalej

Kredyty i podaż pieniądza

Podaż pieniądza

• Stwierdziliśmy, że kredyty, których udzielają banki, zwiększają podaż pieniądza

• Podaż pieniądza jest więc znacznie większa niż zasób gotówki

• M1>M0

• Tę zależność często przedstawia się wykorzystując pojęcie mnożnika kreacji pieniądza

• M1=mnożnik kreacji pieniadza*M0

Podaż pieniądza

• Każdy bank musi mieć pewną ilość rezerw (czyli gotówki) w stosunku do depozytów

• Udzielenie pożyczki (kredytu) wiąże się ze zmniejszeniem rezerw

• Żeby więc udzielić tylu pożyczek, ile bank chce (może), to bank musi mieć „źródło” rezerw

• Tym źródłem może być Bank Centralny, który dostarcza gotówki (M0) w zasadzie „ na żądanie”

• Bank nie jest więc skrępowany ilością depozytów, ani ilością rezerw, tylko jego „chęcią” i „możliwością” udzielenia kredytów

Kredyty, rezerwy i podaż pieniądza

Bilans banku A (PLN)

Pasywa Aktywa Rezerwy 100

Kredyty 900 Depozyty 1000

Bilans banku A

Pasywa Aktywa

Depozyty 1000

Pożyczka z Banku Centralnego 300

Rezerwy 100

Kredyty 1200

Jak Bank Centralny wpływa na podaż pieniądza (M1)?

• Bank centralny ustala stopę procentową, po której udostępnia bankom komercyjnym gotówkę

• Wzrost tej stopy procentowej oznacza, że rezerwy stają się droższe, więc bank będzie musiał podnieść oprocentowanie pożyczki (cenę pożyczki) – przez co udzieli ich mniej

• Z mniejszą ilością rezerw będzie mógł udzielić mniejszych pożyczek i podaż pieniądza spadnie

Jak Bank Centralny wpływa na podaż pieniądza (M1)?

• Limitem pożyczek nie jest dostępność rezerw (gotówki; M0) – te są dostarczane „na żądanie” przez Bank Centralny

• Na podaż pożyczek wpływa koszt przyciągania rezerw dla banku komercyjnego i popyt na nie (czyli popyt na kredyty) ze strony reszty podmiotów gospodarczych

Jak Bank Centralny wpływa na podaż pieniądza (M1)?

• Co więc wpływa na zasób pieniądza w gospodarce?

• Stopa procentowa banku centralnego! Jest to podstawowy instrument polityki pieniężnej.

• Wzrost stopy procentowej banku centralnego oznacza większy koszt udzielenia pożyczek dla banku komercyjnego

• To z kolei oznacza większy koszt pożyczki dla klientów banku i mniejszy popyt na nią…

• ..a więc w rezultacie mniej pieniądza na rynku

Co jeszcze wpływa na podaż pieniądza (M1)?

• Na zasób pieniądza wpływają też warunki zewnętrzne -stan gospodarki, dochodów, itp., które również wpływają na popyt na pieniądz

• Bank Centralny nigdy nie ma pełnej kontroli nad M1

• Zasób M1 jest wypadkową chęci banków komercyjnych by udzielać kredyty oraz chęci podmiotów gospodarczych, by je brać

Podaż pieniądza

• Szybkie sprawdzenie rozumienia: w jaki sposób na podaż pieniądza wpłynie spłata kredytu?

• Jeżeli konsument spłaca kredyt, to bank redukuje depozyt konsumenta o spłacaną kwotę i redukuje jednocześnie wartość pożyczki – co zmniejsza podaż pieniądza

Kreacja pieniądza

• Koszt pożyczki z banku centralnego, jaką musi zapłacić bank komercyjny, wyznacza jednocześnie koszt pożyczki, jaką musi zapłacić konsument

• Szerzej – by udzielić kredytów, bank musi mieć rezerwy – musi je więc jakoś przyciągnąć (depozyty, pożyczki z innych banków, pożyczki z banku centralnego)

• Na koszty tych funduszy wpływa stopa procentowa banku centralnego

• Te koszty wpływają na popyt na pożyczki (ze strony klientów banku) i na podaż pożyczek

Czynniki wpływające na zasób pieniądza

Popyt na rezerwy ze strony banków komercyjnych

Stopa procentowa wyznaczana przez BC Pożyczkobiorcy

Oprocentowanie pożyczek

Rezerwy Pożyczki

Narzut banku komercyjnego

Polityka pieniężna

• Powtórzymy: wielkość kredytów przekłada się na wielkość depozytów, a więc na zasób (podaż pieniądza) w gospodarce

• Co się więc stanie z zasobem pieniądza, jeżeli bank centralny zmniejszy stopę procentową?

• Wzrośnie ilość kredytów, bo spada cena rezerw, co się przekłada na cenę kredytu dla klientów banku

• Wzrasta więc podaż pieniądza

Instrumenty polityki pieniężnej

Bank centralny udziela pożyczek bankom komercyjnym (oraz może przyjmować depozyty od banków), wpływając w ten sposób na podaż pieniądza rezerwowego.

Bank centralny udziela pożyczek oprocentowanych wg stopy dyskontowej.

Operacje kredytowo-depozytowe są prowadzone przez bank centralny z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy.

Zmiany stóp procentowych są najważniejszym sygnałem zmian nastawienia w polityce pieniężnej.

Instrumenty polityki pieniężnej

• Stopa rezerw obowiązkowych: jest minimalnym odsetkiem depozytów, który musi być zdeponowany przez banki komercyjne w banku centralnym.

• W praktyce utrzymywana jest ona na w miarę stałym poziomie

Rynek pieniężny

• Banki komercyjne mogą również pożyczać gotówkę od siebie nawzajem, ale to nie zmieni ilości rezerw w całym systemie bankowym (nie stanowi to dopływu „nowej” gotówki do systemu bankowego)

Kreacja pieniądza - podsumowanie

• Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że kredyty zwiększają podaż pieniądza

• Bank, by udzielić kredytu (aktywa banku), musi przyciągnąć gotówkę (zwiększyć pasywa)

• Przypomnijmy: banki komercyjne są zobowiązane do utrzymywania określonego stosunku rezerw do depozytów

• Skąd wziąć gotówkę? Bank może przyciągnąć kolejny depozyt ORAZ/LUB pożyczyć gotówkę z Banku Centralnego

• Dostępność rezerw nie jest limitem dla akcji kredytowej banków komercyjnych, gdyż są one dostarczane w zasadzie „na żądanie” przez banki centralne

Kreacja pieniądza - podsumowanie

• Przy danych depozytach, pożyczka z Banku Centralnego pozwala zwiększyć wielkość kredytu

• Wielkość rezerw w systemie bankowym jest raczej konsekwencją, a nie przyczyną wielkości pożyczek

• Limitem jest cena rezerw – czyli między innymi stopa procentowa, jaką bank centralny żąda za udostępnienie rezerw – często nazywana stopą dyskontową

• Stopa ta jest podstawowym narzędziem banku centralnego, dzięki któremu wpływa on na podaż pieniądza

Polityka pienięzna

• „Powstanie dwuszczeblowego systemu bankowego(…) było niezbędnym warunkiem utworzenia międzybankowego rynku pieniężnego, bez którego niemożliwe jest prowadzenie polityki pieniężnej metodami rynkowymi” (Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w

Polsce, 2004)

Dodatek: jak w praktyce prowadzona jest polityka pieniężna?

Operacje otwartego rynku: transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi; obejmują one sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego

Jest to najczęściej wykorzystywany instrument polityki pieniężnej, wpływa na popyt i podaż pieniądza rezerwowego.

Zakup papierów wartościowych przez bank centralny oznacza zwiększenie bazy monetarnej (wzrost rezerw) , a sprzedaż – spadek.

Dodatek: „Jak w praktyce prowadzona jest polityka pieniężna? „

• - „Podstawowe operacje otwartego rynku obejmują transakcje realizowane w celu osiągnięcia założeń polityki pieniężnej.

• Odbywają się one regularnie, a przy ich przeprowadzaniu wykorzystuje się krótkoterminowe papiery wartościowe, których rentowność wyznacza stopa referencyjna.”

• Za:https://www.nbportal.pl/slownik/pozycje-slownika/operacje-otwartego-rynku

• Innymi słowy: aktywa banków komercyjnych to nie tylko kredyty ale też papiery wartościowe

• Bank oferuje kupno/ sprzedaż krótkoterminowych papierów, przez co wpływa na wielkość rezerw i podaż kredytów. Ich oprocentowanie wyznacza popyt na papiery (a więc na rezerwy)

• Główne rozumowanie jest niezmienione: wyższe oprocentowanie (papierów NBP) powoduje, że banki udzielą mniej kredytów

Dodatek: podstawowe stopy procentowe NBP

• Stopa referencyjna (rentowność bonów pieniężnych – operacje otwartego rynku)

• Stopa lombardowa – oprocentowanie pożyczek z NBP (dla banków komercyjnych)

• Stopa depozytowa – oprocentowanie depozytów w NBP (banków komercyjnych)

• W PL stopy procentowe ustala RPP

Stopy procentowe NBP

• Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.

• NBP udziela bankom komercyjnym kredytu lombardowego (stopa lombardowa) pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności.

Stopy procentowe NBP

• http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy.htm

• „The European Central Bank held its benchmark refinancing rate at 0 percent for the seventh straight time on December 8th, as widely expected, and extended its programme of quantitative easing until December 2017.”