secmtsdnte T)EO\DIssERTATIO PHILOsOPHICA,

De

IDEARUMGENEsI,

Qvam,Bx indultu ampUssmi senattu rkilesophici , in forentijsim

ad Auram Ly eo ,

sub MODERAMINE

M. JOHANNIsWALLENII,

Hactenus Log. & Metaph. jam vero designati;s/rhe-otogiae Prosessoris Ordinarii.

Pro HONORIBUs MAGIsTERII,Public* Eruditorum Examini modtsie submittit

Alumnus REGIUsCAR.OLUs JOHANNEs BECRMAN

0. Btt,

In Auditorio superiori, horis solitisAi item, st Deo *ta vlsnm fuerit , VII. Jumi, Anno reparatae

/'alutis. MDCCXrmiK

ABOiE, Excud. joh. K-iaempe, Reg. Acad. Typ.

s:x R:ae M:tisMagruc Fidei VIRO,

Rexfrendnjimo Patri ac Domino ,

D« JONjEFAHLENsO,s. Theologias DOCTOR!

celeberrimo ?

Inclita Dioeceseos Aboensis EPIsCOPOEminentilsinio ,

Academi* ibidem PR.OCANCELLARIOMagnificemissimo *

Venerandi Censistorii Ecclesiastici PRAEslDiGravilTimo,

scholarum per totam Dioeeesin EPHORO,

Adcuratissimo,MAECNATI & PROMOTORl

summo j

Vitam prolixam & Eat#Felicissima!!!

TjNclite Mycenas, qui Fennica saeni tueris ,

£ Jtuem celebrat Pindus , seneratur standia tota sDA veniam hiuse , quam sors jactavit iniqua,Quaqua Tua ad properat cultissma limina (upplex ,

praedium querent certa portumque [alutis :

jiccipe qua titubans libi sert pia munera , magnePractul , (s illa velis babeat locus ultimus adis, .

Vcfri semper adest animis idea savoris ,

Ac hilaris vultus , dulcis jucundaque imagosio r facti intrepidos , numerum cumulatque clientum-Nititur hoc mea sies etiam sulcimine blanda ,

st mihi per[vadet reserat ne mcesta rtpulsam,

Nos., si Tu facili nunc excipis bancce ThaliamMecenas, animo , tendemus ad atbera palmas ,

Floreat ut Tua perpetuo vigeat que senetsa,sis , Patria [alvusque diu sisiesque stoni rsint Tibi smtque luis statis secula multa ,

Fulgeat in coelis animus terrestria mittens \

REVERENDKsMssi- TUs. PATERNITATIs

servus HunnUmusCAROLUs JOH. BECK.MAN.

VIKOsumme Reverendo atsy Amshsiimo Demuto,

D» ANDREAEBKRGIO.s- Theologiae Doctor! & Prosessori in Regia qvae A-

boae est Academia primario, DiaaceseosArchi-Praeposito celeberrimo, Ecciesiae Cathedralissvecanae, Anristiti vigilantissimo , utriusqve Consi-

storii Adsessori Gravissimo.

MAECENATIBUs & PRO-

DIllius sine iiu hisit mihi unimus , utrum suh au/pi*ingenii mei soetum edere susiinertm , quippe quod in

cile ib insiituts suisiem Abductus, nisi summus ae inc$nt‘rexijset meum. Ee itAeque jam nixus illumve ulttritu ambiensstancce meant , nm ut munus quiddam Teel debiti sujtudansVteque satorum Varietate diu multumque juBatum, sui unt•

cenates magni , Ectlesia , (ludiis , ReisublicA , mihiqu*

Magnorum Nomlk

Culter hthCAROLUs

VIROMaxime Reverendo atque Amplissuno Domini,

Do IsA AC 0036ssR1Us1s/

s. Theologiae Prosessori ad Regiam Academiam A-boensem celeberrimo , Ecclesiae Cathedralis Fenni-eae Pastori longe dignissimo, utriusqve Consistoisii

Adsessori adcuratissimo,

MOTORIBUs MAGNIs.

cio Amplissim.' Nominum Vestr. hurte qualemcunquee0 nihil tAntis nominibus dignum appareat* Jguart & sd-parabili* Vester in LHerarum cultores savtr , animum t<•

humillime roge , dignemini Maecenates optimi, opellamselutionem , std ut signtu pietatis potita benigni suscipere pbra saiooru Pesiriin pojlerum protegere, DEUs Vos Mae-in plurimae annos sojpket as incolume* ejse jubeat. sic vovet

sum Vestroruns

mitomuiHANNgs ]BjsJWAslJ

TrAchriJstno Bemino ,

Mag. MATTHLE HALLENIO jFacultatis Theologicae AboenstsAdjuncto dexterrimo

st, Pactori in Lundo raeritissimo, Fautoriexoptatissimo.

serquAtn Reverende Atque CUrinsimo jDno, GEORGIO UTONIO,

V. Pactori & sacellano in Lundo longe meritissim©*Fautori meo ut certissimo , ita omni officiorum

genuere aeternum himillime proseqvendo ,

ser quamRevoendsDno CAR.OLO

Ecclesiae N&rpensis Comtmnistio merj»

Dlprtationem hancce graduakm in memori*tis acip'ecoitione ? pro incolumitate .

Auctor

Perquam Reverendo atque Tradari/sintt)Mag. ABR.AHAMO ROERINQ,

Compastori Leg» Pedestris: nec non EcclesiaeCa*thedralis Fennicas sacellano vigilantissimo, Fautori

honoratisiim-o.

Venerabili Atque Dtstifflnto ,

Dno* JOHANNI ALPTAIsTV, Pactor! & sacellano in Ingo meritissitao, Avun*

culo honoratissimo.

dique DossijstntaiHOFFR.EN,tissimo, Patrui loca venerando*

m Atmptomn henejicmm, mm mmgtrmstMuisirtnni ossaicse esseri ,

*

sUlpondensj

9tcgamrsses!r{sn?d£w nsst> ssffrnescorgg InsanterisIHegemente/

oc§ sBdssiettobbe$m JOHAN grunostrum ,sm £ogtdrnbe

/

Omibdsmaiitmm i $s82>/fflbtcbMnt ccl) .gibmwiluditab

%m JOsT 30693100« sCHULTZ.ffllin JWgHsedtt ®T)9isJ«3?®-

0d od>ipantetemannen berfflttimii(ld&*/£slT GEORG HAWEMAls»,

9)lto 0rjn«at&

<Oanbel£mannm i Christina*CAsPER LEEELL ,

sDIm £6g*drabe innare.)

(guimtlige «tine ttwtertesta rtnga sor aU arte&t) gm$ ctcsc gobb#

ossererat sls scerats#$r|amste %Umtt

€ARL JOHAN BBCKMAjsr.

PR&FAT10.

NOn absqve ratione illa Philosophia , qvae deanima eiusqve operationibus agit, occulta anonnullis accensetur. Qvemadmodum enimnatura spirituum in genere, ex eorum est

numero, de qvibus potius, qvid non sine, qvarnqvid sini, dici potest i sic nec exactam sui operati-onumqve suarum cognitionem habere potest menssium.ana. Experitur qvidem varias in se mutatio-nes , variarumqve rerum tum in se tum extra sepolitarum ideas atqve notiones* Novit utcunqveallegare caussas & rationes mutationum idearumqj:snodum autem qvo mutationes in anima siant ideaeqjformentur, ignorat. Unde tot inter Philosophos deideis earumqve in primis origine sententiarum di-vortia. Proinde Joh, Cler em in hoc puncto igno-rantiam luam ingenue prositeri consultum ducit,dicendo : nos bae tn negotio (s naturam inter eanumer*re , ad quorum cognitionem aut omnino pervenirenon Hcet , aut adhuc (altem sion licuit , tutiut censemm.Neque hoc mirum rideatur , quando me mentis quidem ipsuu

2natura notii neta est , qua: ignorata , nunquam omnes ejusoperationes setu plene notamus. (« ) Qvae qvamvis itase Habeant; nobis tamen vitio versum iri minimeexistimamus , qvod arduam hane & dissicilem deGenest idearum materiam molli brachio | elaboratam,publicae lucis secere ausi suerimus ; qvum tantumtabest, nobis tribuamus plenam' & planam ejus tra-ctationem , ut potius ingenue sateamur genesin i-dearum etiam perspicacissimis multum.sacessere ne-gotii, immo modum, qvo producuntur, occultummanere, IViterim tamen qvid tenuis noffra miner-\a in ardua hacce re praestare potuerit, saventis»'simo B, Lectoris judicio subjicere licebit,-

$. i

MOris disputantibus recepti tenaces, omnium prli-mo evolvemus notionem vocabulorum in ru-

bro. Uttumqve autem origine graecum est , sed la-tina donatum civitate, idea a verbo iihu sidere, de-rivatur : habet namqve idea se ad instar oculi men-tis , qvo omnia , qvae sub intellectum cadunt, intue-tur qvasi & cognoseis. significat vero rei formamrn mente. Qvo sensu idea nihil est aliud qvam qvodnostra lingva dicimus tt tincj£ skeslssUanbC ilerr* Qvando enim objecta vel materialia obvertan-tur sensibus externis, vel mutationes in anima si-unt, illam habet a supremo Creatore sibi Concedantvira ac facultatem, ut possit ea percipere sibiqve

( * ) Pnemat. se$. /, C, r. s i/*

3repraesentare , qvaliscunqve demum illa sit reprae-rsentario, sive clara sive obscura, sive consusa sivedistincta &c. Er haec ipsa repraesentatio alias potitsive idtA dicitur. Genests a verbi yUouai secunda per-tona sing. praeteriti passivi derivatur & notat gt-nerAtionem, nMivitatem (sc, h* \„ produyliomnt , formdtit*nent ideArum in mente,

§ II.A Nteqvam vero tractationi de Genest idearum no%tn immittimus, earum existentiam primum pro-

bare e re esse ducimus. Dari autem ideas, i* e,,jerum , qvae nobis osseruntur, repraesentationem inmente, 5c a priori potest demonstrari & a posterit*ri> A posleriori per experientiam internam. Qvi e-siim probe & accurare attendit ad ea ipsa, qvae inanima sua contingunt, cpnvincirur certe dari variosvariarum rerum in mente conceptus. Adeoqvcsolum hoc domesticum testimonium probandae i-dearum existentiae sufficeret, nisi suppeterent alia apriori petita , ab ipsa puta natura & Jndole maentissihirae‘ & veritatis existentia. Attributum animae essecogitationem, extra omnem dubitationis aleam estpositum. Qvum autem cogitare, h. e. contempla-ri res, immeditte vel intuitive sine interventu idea-rum , supra sphaeram activitatis humanae sit posi-tum ; ab existentia mentis finitae idearum existen-tiam ruto inserre licet. Porro: qvum dentur veri-tates in rebus, qvarum sciendi desiderium horni-

4nibus est innatum* qvod frastraneurn soret, nisi dare-tur veritas logica,h. e.rebus conformis haecautem cognitio non nisi ope idearsi acqxiritur, conse-qvens est, data veritate, dari ideas. Qyid?’qv°dnisi darentur ideae , de omni veritatis certitudineactum esiet: nulla naturae esset lex nec regula vi-tae, nec ullum discrimen honestorum & turpium;sed pro cujusqve arbitrio & justum & injustum pa-ri passu ambularent. At dicis dari qvidem notio-nes sed non veras. Relpondemus, ubicunqve suntclarae & distinctae, non possunt non esle verae, cumfieri nunqvam possit; ut Deus, qui summe perse-ctus & verax est, facultatem concesserit hominibussallas solum ideas sive notiones de rebus formandi,minime autem" veras. Omnis namqve fraus 3

desecta pendet, & non nisi ex metu est & mali-tia ; qvippe metus potestatis diminutionem arguit ,

malitia vero’ bonitatis supponit privationem , qvo*rum neutrurIMn Deum summe pertectum caderepptest. Qvod autem obscurae & consusae aliqvandodentur id*ae,id partim objecti naturae, partim sub-lecti rivalitati est adlenbendum.’

$. III.

His praesuppositis, proximum est, ut, priusqvarrtnostram de origine idearum proteramus sen-

tentiam, Philosophorum, non qvidem omnium,

qvod nimis longum soret, sed porissimorum in hacmateria opiniones discrepantes paucis indicemus.

5Primus in scenam prodeat Plato, Qyid ille ipse perideas luas indicatum voluerit, non usqve adeo no-tum esse , contendunt eruditi, cum in variis signi-ficatibus vocabulum ideae adhibuisse illum & obscu-re de ea disputasse observent. Consentiunt tamenin eo plurimi , illum duplici modo ideas suas con-siderasse , vel in sensu metaphyae* vel logico. Priorisensti existimanc alii eum per ideas nihil aliud intel-lexisse , qvam aeternas rerum possibiiitates seu resomnes possihiles , qvae in Deo suerunt, mundumlensibilem producturo, qvasi exemplaria & arche-typa rerum creandarum* Alii eo usqve abiisie Pla-tonem , ut persvalerit sibi Deum ideas ex lua men-te produxille: esse illas ab intellectu divino separa-tas , aeternas , mutari nescias * ad qvarum exemplars. Numen, ea, quae videmus sertsibusqve percipi-mus* condiderit; licet ablurdam hanc lententiama tanti nominis philosopho removeant nonnulli, Po-steriori vero modo & respectu ad homines habito ,

ideae ipsi sunt exemplaria, qvorum ope res ab ani-ma nostra percipiuntur, in qvo cum Phflosophishodiernis tantum non omnibus convenit. sed de e-arum origine peculiarem sovet opinionem , omnesex reminilcentia qvadam animae derivando; men-tem enim cum tabula comparavit rasa , cui omnesidea: antea suerint imprtslae , sed postqvam in cor-pus tamqvam ergastulum suum detrusa esset, statu-it illas ipias deletas vel potius suppressas suisse. Ad-

6eoqve ad eas producendas sc resuscitandas reminl*scentiam illam , de qva modo dictum, tantum ne*cessariam esse , philosophicp munus acofficiumssi eopraecipue ponebat,ut homo pristmps ideas sinsim acsensim recognolceret. Haec autem de origine idearumdoctrina tantum abest admittatur , ut potius tallaehyporhesi de anima essentiae divinae particula ssiper-structa , tarnqvam absurda & impia rejiciatur.

$. I¥.

AB illo recefflt dsscipuius illius AriJloteUs & assi*milavit mentem tabulae nudae , cui nihil in-

scriptum atqve insculptum esset , inscribi tanrenpoitenc omnia i adeoqve ideas intellectus humaniesse immerlas rebus lingularibus , qvas mentem (e-parare & sensim sibi essingere posse credidit. Undenon potcst non liqvidurn esse , quaenam ejus degeneii idearum fuerit sententia : scii, itlas omnesmediantibus lensibus oriri. Unde pervulgatum ss-lud ! Nihil esi in intelUcht qhe i non prius suit in sensu.Qva ratione Aristotelem bene quidem sensisIe ceieb.Walchius ( O exrstimat, si w»d» bae doBrina aliis ipsius

ppinitnibus de mima intedeBu agente accuratius repen-deret. Gum Aristotele multi recentiores Philolophiconsentiunt, qvi dicunt omnes ideas vel immedi*are a sensibus derivandas esse, vel saltem occasioneillarum rerum , qvas sensibus antea percepimus, inanima excitari, nempe vel compositione , vel awp!iatie-ne, vel simAitudine &. /roportime t licet illorum senten*'** - < ,

(e ) sarerg. Atad. p. m. 7J7.

«arti uti abssirdam rejiciat auctor artis cogit. (d >De hae aurem re dabitur ia teqventibas uberior dis»terendi ansa.

Ilssis aliis vetustiorum plssiosophomm sententiis,Is| ad Cartestm accedimus. Qyi, prout abjectoservitutis jugo libere philosophari coepit; ita & d*origine idearum ceteris sanior suisse multis videtur.Media enim qvasi via inter Pl*tonem & Arishtekmincedens, neqve omnes ideas vel eum pUtemcU iaanima sine interventu sensuum externorum oriri,vel cum Aristotek solum ex sensibus derivdndas esIedocuit, sed ideas in tres classes divisit, in in»AUt,ad tntittas ts sastitia*. innatAt st mente ipsa in se ex-eitan putavit sine adminiculo sensuum externorum;Adventitias ope sensuum externarum animae exhibe-ri *

y sAttitios vera ex innatis & adventitiis, imagi-nationis opera , singi* Cum autem a multis oblcr-vatum sit de ideis innatis inconstantes admodumlocutum suisse Cartejitim , sibiqve ipsi repugnare, dumillas modo facultatem cogitandi, modo formas co-gitationum dicit, non mirum est, haec di ideis aUrttsi, sida multos contutasle.

N$. VI.Ihil nunc attinet de illis dicere, qvi innatas Car-tesii ideas adm slerunt qvidem ; alia tamen ra-tione ac CArtesuu istas animo luo formaverat. Interim

|d) tope, c, I, s. m. io*

8

( t ) vid. DiJJert, D». MAg. Joseph. Kullman Upsihabitam. ' v ' '

ab instiruto non erit alienum, M*!thr*nc%ii ingenio-6(simi philosophi Galli Wsave sententias attin-gere. statuit autem ille nos, propter immediatamanimae nostrae conjunctionem cum Deo, omniumrerum , qvae sensibus nostris extrinsecus repraesen-tantur , ideas non in nobis ipsis, sed in Deo vide-re , adeoqve illas non existere in mente , tanqvameius modificationes , sed in Deo, Verum enim ve->ro qvam absurdum hoc sit dogma, cuiqve patereexistimamus ; praeterqvara enim qvod ideas intel-lectui divino, actui purissimo & perfectissirno, ac-commodare , imperfectionem involvat; cum idea-rum sit actuare potentiam cognoldtivam; unionisinter Deum & mentes arctioris, qvam qvae ad o-

mnes universum creaturas spectet, ,h. e. omniprae-sentiae divinae, prorsus ignara est ratio. Vel si sup-ponatur arctior aliqva inter Deum & mentes unio,

■rationi obvia, inde tamen non magis seqveretur »

mentes vi hujus unionis in Deo ideas rerum ma-terialium contemplari, qvam ex unione illa inter De-um & sideles mystica inserretur , posse sideles ob-jecta spiritualia per ideas, qvae in Deo lulit, immedi-ate percipere, (0 Qyod ad Wolsmm attinet, existimatille veritati eonientaneum esse , notiones rerum ma-terialium non per sensus in animam deserri, sed il-li revera inesse modo rebus finitis possibili, &in

9essentia ejus velutl sepuitas jacere , mentemqve I.deas , a propria essentia , occasione mutationum zrebus externis In organis senioriis corporis tactarum,solum evolvere, /) earumqve illam esse connexio-nem ut prior iit fundamentum seqventis ( g )/Nec mirum huic insisiere sentensiae celeb. virum,cum tuendae ejus de harmonia praestabilita hypothe-si qvam maxime inserviat, Nobis autem haec sen-tentia maximis premi dissicultatibus videtur. Ex-perientia namqve condat, res innumeras sensibus no-sinis Qblatas,qvae nullam inter se habent connexione,uno sere momento nobisrepraesentare, gr. Amicum,asinum, indrumentum musicum , aqvam, slashatn,hommera , currum, servum, eqvum &c. Qvis autemunam harum repraelentationum rationem alteriuscontinere dicere audeat ,

(altem demonstrare qve-ac ? si ergo cur de hilce rebus cogite-mus casdemqve (entiamus potius qvam alias, nullaserte alia ratio reddi posse nobis videtur, qvam haec tomnia in mente existere proprerea, qvia objecta inorgana agunt (ensoria

, adeoqve mentem per cor-pus luas habere (ensationcs £ i ),■ idqve mero Cre-atoris arbitrio decreroqve , qvo voluit jussirqve cer-tas dependentiae leges actionum vel passionum raen-

i. s ) c6t!t' ritlon ' de Dt3, Mundo (s unim* § 819.(g ) iiid. 108. 767.(i) Chniloph. Ands Euttmri ctvsphtlos. §.321,

10tis & corporis, cerris sub conditionibus, in omne hu*mani generis aevum valere v k ).s- vn.EXigtt jam ordinis ratio, ut nostram de origine

idearum proseramus sententiam» Qvod licetsere desperata sit res , adeo ut pronunciaverit cel.BUDDELIs de hac ipsa re nihil certi asfirmari posie,qvicqvid Philosophi diiputent ( ()• Dabimus tamenoperam ut salrem paucis indicemus, qvid nobis ve-roslmilius videatur. Qvod ut rire siat, necessumest , ut diversitas idearum ratione objecti , de qvoformantur, & ratione medii, per qvod formantur,probe observetur. Objecta menti repraesentata li-cet multiplicia sint, ad certas tamen revocata das-les, pro alia atqve aha considerarione, diverlitaremidearum constituunt; adeo ut ideae sint aliae substan-turum, aliae madorum, ad qvos etiam relationum ideaecommode reserri possunt- Aliae lingulares , aliae uni-ver/ales , aliae (imflices , aliae complexe , aliae ah(iratie ,

aliae concrete &c. Qvum vero omnis idea suppo-nat sensationem , qvae, prout vel ope organorumsensuum , vel mentis sit , est vel interna, vel externa ;

hinc ratione medii, per qvod formantur ideae, Phi-jqsophi alii in duas classes ideas omnes diviserunt:alii in tres. Priores ideas distingvunt in 5imelletiuales, Illas sensuum externorum ministerio ,

(k) Vid. Rev. D. Rydelli theses pneumAt, Cap. III. $. 3,[i) Phtl, Inslr, p. i. C. §. Fili.

11has ab intellectu , sine illorum ministcrio, formariasserentes. Posteriores, alias dicunt esse ideas inttUleElus puri; alias sensuum , alias imAginMionii : Illas,qvae solius intellectus operatione sine corporeis i*maginibus producuntur: Istas , qvas ope sensuumexternorum anima sibi repraesentat. Has deniqve,qvae antea impressae, imaginationis ope iterum revo-cantur & menti sistuntur contemplandae. Nullumvero, inser philosophos. hos, in re ipsa dissensum es-te’ vel inde parer, qvod ideae imaginationis ad Fen-suales commode reserri possint; qvum imaginariosir facultas producendi perceptiones rerum lensibi-lium absentium , adeoqve mimsterium seniuum ex-ternorum supponar. Nos de origine idearum cu-jusqve generis in seqventibus dstpuratun erimus.

$. VIII.

NUm detur intellectio pura? disputatur interphilosophos ; qvam in rem adhiberi solet di-

stinctio inter intellectum /ubjettite & cbjeBhe purums&hjeclire purus dicitur, qvando sine commerciocumcorpore, partibusqve ejus inprimis stuidis, anima a-gir, objetlive purus, qvando sine conceptu materi-ali sibi aliqvid repraesentat, Neutro senlu intelle-ctum purum dari in statu unionis asserunt alii ( /).Alii autem intellectionem thje&ive puram animae de-negari non posse contendunt, qvum multae sint res,qvas mens per corporeas imagines minime intueri

(l) Holm, Injlt shilas.. p m, -26,

12possit , licet suhjsclht purus vix sit admittendus yqvum anima (emper, etiam dum habet objecta me-re spiritualia, certa ratione uti videatur instrumen-tis corporeis (m ) Nos controversiam hanc, ut-pote instiruto nostro non praecise inservienrem, nonfacimus ncsiram ; satis est observasse , objecta intel-lectus esso ideas rerum immaterialium , antiersales ,

, (s c. Qvi« etenim in (e & cogitationesluas debito modo reflectens, negaverit se multa-rum rerum, ucpore mentis tuas , spirituum , essen-tise , attributorum, modorum , justi & rnjusti, boni& mah , veri & salsi , &c. habere ideas, qvas ta-men res neqve senluum externorum, neqve imagi-nationis esse objecta qvivis facile videt, Reltqvumergo est , uc aci intellectam reterantur, live is pu-rus , h. e, a sensu & imaginatione siber, sive nui>qvam prorsus purus supponatur.

§. IX.igitur attinet ad originem idearum insel-

\ / lectus, nulla inducti ratione statuimus ilUs-trsseinnatas , qvum ideae in pru-prio st formali sigmfl-eam inserant actualem rerum repraesentationem,& ipsi idearum innatarum propugnatores conce-dant illas non esse actu nobis congenitas, lea ab i-psis incunabulis praetentes esse & lese exserere, ledlolum potentia , adeo ut mens sua sponte vel data©ccasione a sensibus, eas ase& in te adhibita atten-

( w ) syri, suni. Ltg. s* m, Isy

13sictile, excitare possir. Qvod st non idea? jpsae actuseu in substantia sua, sed facultas tantum eas sor-mandi nobis congenita esso concedatur, perit certeomne discrimen inter ideas innatas & adqvssitas,qvum &ad has formandas net essom est, ut adsitfacultas seu vis & potentia qvaedam congenita. Qvapropter vi eorum qvae §. VI. & VU, dicta sune, scii,ideam oranen» supponere sensationcm, sc mentemper corpus, suas habere sensationes, dicimus arcjasserimus , ideas hujus classis aeqve as reliqvas o-mnes oriri a senlone , nisi a priori* sensione rei, ta*men a posteriori, sensione de re, si non omnes im-mediate tamen mediate,-licet modum, qvo ista ge-nesis siat, nobis haud sit facultas cognoscendi, Qyodtamen ita volumus assertum, ut notitia Dei insitasc principiorum nobiscum natorum, salva mane-at & inconcussa, uc ex (eqventibus patebit.

§. X.

QVae in s, proxime praecedenti, de genesi idea-rum generarim ac strictim dicta sunt, per

partes qvasi & sigillatim ulterius erunt demonstran-da. Ex distinctione idearum ratione ehjettt patet es. VII. ideas esle vel smguUret vel unmrstet, idea stn *

gn'*ru dicitur, qvae rem Angularem seu individuamrepraesentar. Res singulares sunt vel simplices velcompositae , substantiae vel modi. De ideis compo-sitorum nrl attinet heic dicere , utpote qvarum ide-ae in classem sensuaiium reseruntur. De ideis sini-

14pliciuiti raodorumqve , qvae Hs insunt, paucis eritagendum, Inest menti non solum facultas leu po-testas sentiendi seu percipiendi ea , qyae in ipla con-tingunt; sed actu ipso qvoqj sentit,uti experientia do-cet; (enlationes autem nil sunt nisi modi, qvibusa-nima sibi rei praesentis consicta est, dum passive (ehabgt. Porro recordatur notarum , qvas in obje-cto per sensionem deprehendit, qvae recordatio no-tarum est ipsae repraesentatio rei perceptae, & perconseqvens idea. Mutationes, qvae in anima siunt,non lunt ipsa (obstantia animae (ed ejusmodi. Hasautem mutationes sentit anima. Ergo ideaelares modorum animae immediate oriuntur a sen-sione rei. Cum autem anima seipsam immediatenon sentiat, sed solum modo operationes suas, qva-rum dum incapacem esso materiam , ratiocinandocolligit, legitima insert conseqventia se esse substan-tiam simplicem; atqve sio idea mentis , qvaliscun-qvse illa demum sit, existit. Unde conseqvitur i-•deam mentis mediate oriri a sensione, seu sensio'jie de re. »

Ia(s£ seu notiones uniter/ales sunt notiones similitu»dinum , inter res plures intercedentium ; seu qvaepluribus communia exhibent, similitudo autem i-sta, qvae rebus pluribus est communis, sensu velexterno vel interno percipitur; operatione veromenris seu per abstractionem repraesentatur absqverebus , qyitms inest,; unde coaseqyens est, ideas u-

15nsversales , qvippe qvae absqve secunda & tertiamentis operatione tormari non possunt, mediate asensione oriri. Exqvoliqvet qvid de notionibus, §.VII. exempli loco allatis, utpote spiritus, essentiae,attributorum, modorum, boni & mali, justi & in-justi &c. sit habendum , scil. qvemadmodum suntuniversales, ita fundantur in singularibus &

mediante abstractione ab iis eruuntur, singuiariaenim sistunt nobis multas circumstantias & omni*modas determinationes, qvarum determinationumsimilitudinem vel distimilitudinem , in pluribus An-gularibus experientia deprehendit. Facta itaqveplurium casuum singularium collatione, formatis totjudiciis intuicivis, qvot in re percepta distingvun-tur, omissis praedicatis accidentalibus & liberatisiis praedicatis,qvae in omni casu non sunt eadem,determinationibus particularibus, notiones univer-lales , ope experientiae , qvae sensionem praesuppo*nit, tormari, per se patet. Unde manisestum essoarbitramur, qvam debile sit fundamentum, qvonituntur idearum innatarum propugnatores, durnex hisce aliisqve ejusdem generis notionibus, qvip-pe qvae ex eorum mente, nullius senius externi velimaginationis vi excitentur, hypothesm luam sta*bilire conantur.

$. XI.vero qvis, negatis ideis innatis, dicam nobis

JLl| impingat negat* notitiae Dei insuse, & pria-

16apiorum» uti dici solent, nobifrum natorum ; ereesse videtur, ut mentem nostram, qvantum ad illa,explicemus. Absit per omnem modum, ut notitiamDei inficam negemus , cum (aera? pandectae illamdarissime inculcent; negamus tamen notitiam hancinesse per modum ideae ; qvippe qvod idea in ge-nuina sua significatione actualem dicat rerum re-praesentationem , qvod de notitia insita nemo faci-le asseveraverit. Num vero per modum potentiaspropinqvae, an per modum habitus insit haec noti-tia , disputari solet. Alii dicunt notitiam hanc essepotentiam & qvidem propinqvara , ita ut simul actermini apprehensi sint, qvisqve sua sola inrrinse-ca sibiqve mde ab utero insita vi cognolcendi, iden-titatem praedicati cum subjecto videat & ad actumassentiendi eliciendum le determinet, existere Deum,Alii inesse hanc notitiam per modum habitus analo-gice sic dicti, qvippe qvod, sicut habitus est dissicul-ter mobilis , ira prosunde inhaereat haec notitia ani-mae, nec facile eradicari possit 5 inesse notitiam hanc

licet achiahter statim se non exierat. Verumqvicqvid sit de hoc dissenlu , qvem non ram realem,qvam potius verbalem esse cenlemus, id certum essiinesse homini perfectionem qvandam naturalem,qva, qvam primum terminos inteiiigit., naturali nontam facilitate, qvam necessitate, citra ullum ex es.sectu ad caussam dilcwrsumjpropositionjbus de Deo

17veris assentitur. (n ) vel prout addito ponderead asTensum determinatur. Idem tenendum est denotitia insita principiorum. Nemo enim unqvam ,

qvantum nobis qvidem constat, per notitiam insi-tam principiorum intellexit idearum qvarundara na-tura nobis insitarum & congenitarum complexu»*sed habitualem sidum propensioncm assentiendlpropositionibus tam theoreticis qvam practicusqvae , qvam primum modo termini rite intelligun»tur, actu se exserit. Et licet inclinatio seu propen-!sio ista minus congrue dicatur notitia, rite tamenexplicata retineri potest hic usus loqvendi, & insitacjvoqve dici , qvandoqvidem apprehensis terminis,statim intellectui citra diseursum inest , non siecusac si cum ipsa natura ei actu indita & complanta-ta esset. Nihilominus tamen veram manet, noti-6nesqvibos constant principia , sensioni originem/debere,

§ XII,mediantibus lentibus externis variae in a-

£ nima oriantur ideae, concedunt facile omnes.sed qvod ad genesin earum attinet, tres diversos ob-siervant Philolophi in hoc puncto concurrere gradus,frimui est , qvando appellit objectum in organon-siensorium ita ut illud assiciat ac moveat. secundus*/?, cum desertur ille motus ad sensorium commu-ne cerebrum, Qyem deniqve lenitu excipit, ipsa

■' <(«) Do&. Feeht. sjUtg, Controv. dijjs. FU. p.jp.m.

18nempe actualis perceptio objectorum in anima, un-de ideam libi format.

$. XIII.

DE modo aurem , qvo objecta externa | organasensoria assiciunt, ut inde ideae existant, mul-

tum dissentiunt eruditi; scho'astui & Peripatetici exi*stimarunt, tenuissimas qvasdam species (eu imagines,sensibiles nominatas sensorium attingere & in illud de-fluere,Epicurum & Democritus hoc contexturae atomoru,

esssuvoru corporis aperientiu sibi lensoni meatus ad-scribunt, Cartesuni vero sibrillas ex objecto percus-(as

, suo tremore facultatem (entientem excitare ar-bitrantur, Qvicqvid vero de his , certum est ob-jecta organis imprimere motum , qvocunqve de-mum siat modo, qvi excipitur ab extremitatibusnervorum & ope spirituum animalium continuaturatqve desertur ad cerebrum * ubi objecta externarepraesentantur , seu ideae materiales formantur,qvibus immateriales in anima respondent, ut expe-rientia constat. Nam ubi nulla de Objecto exter-no idea materialis potest esse in cerebro , ibi etiamnullam adefle in mente irhatenaiem testantur exem-pla a nativitate caecorum , qvibus idea luminis,colorum, &c. desiciunt & nullo modo impri-mi possunt. Idem etiam in morbis gravioribusfieri (olere observatur; ubi enim cerebrum laeditur,ita ut ideae materiales ibi formari non possinr, de-siciunt 'etiam ideas immateriales in mente, aut sal-

19sem, turbato cerebri statu, consusae oriuntur in men-te cogitationes & repraesentationes;

$. XIV.

NUm autem repraesentatio lemper sit ad id con-formata qvod repraesentatur, altioris est indagi-

nis qvaestio, Observat Rev, D.& Episcop. Rydelius si)Carresiurn, passiones illas, qvae ex repraesentationesensibilium propriorum oriuntur, putasIe nihil habe-re objectis (imile Tuis , sed ex mero Dei arbitrio de-pendere , non aliter ac significationes vocabulorum& terminorum in lingvis ex impositione humana,e. gr. ideam coloris rubri nihil habere simile obje-cto rubro ; potuisse Deum cum motibus, qvi ori-untur ex illa reslexione conjungere ideam nigredi-nis , cum nihil in motibus illis videatur, qvod hancvel illam passionem animae naturaliter possit excita-re. Contra vero pugnare Leibnitium axiomate luonixum: hihit seri sine ratione /assiciente & divinamsapientiam nihil tacere sine optimo sine , nihil catuvel mero qvodam arbitrio. si itaqve ideae qvalita-tum corporearum nihil repraelentarent eorum, qvae(unt in corporibus, nullam arbitratur rationem /red-di poliae cur tales ideae sine nobis datae, & qvidemtalium rerum tales.

$. XV.|P(e vir Reverendisi. controversiam hanc in-| ter L~ihniti*nos & Cartesimos decilurus, distingvit

,( » ) Collegi frit)Atii, strt. IsI. Art, XI.

20IjO inter sensatitnes 5c senstbiles qualitates proprias , ut*pote eoiorem , Ionum , saporem , odorem , calo*

& ctmmunes, nempe magnitudinem, figuram,• sicum, morum & qvierem,

v.O Inter similitudinem internam & externam , sym~(hliUam & colasi metaphoricam, Qvjbus distinctjonibusadhibitis, non certe insiciandum esse existituat,sensationes proprias aliqvid repraesentare, qvod inobjectis revera invenitur: Unde statim eonseqvi,si-mihtudinem qvandam intercedere inter passiones &

qvalitates sensibile*. sed simul observat hanc simi*litudmem tantam non esse , qvanta esso deprehen-ditur inter qvalitatcs communes earumqve ideas ,

sed cITe tantum similitudinem qvandam metaphori-;cam, qvaiis e. gr. inter hominem conslantem &

Iapidem qvadratum , fortunam & globum rei ro-ttam &c. Talem analogiam inter colorem qvem*libet & ideam ejus, e. gr. inter nigredinem, qvaeest in objecto & patsioiem eirespondentem inveni-re posle. Nigredinem in objecto nigro nihil essoaliud, qvam porositatem qvandam radios luminisreslexos in se absorbentem sc sussocantem. Nihilin idea colpris nigri esse huic omnimodo simile,es-sc tantum analogi qyoddam, cujus respectu ideailla potest porositatis illius aptum esse symbolum.Videlicet sicut in corpore illo poroso est debilitasmaxima reslexionis materialis, ita in mente , ubitiigredsiiem sibi repraesentat, censet esse maximam

21debilitarem neslexiottis spiritualis h. e. exhilarationis,curh m idea nigredinis privatio potius exhilaratio*nis sit qVam exhilaratio. Non itaqve per omniaLeibnitio assentirur , qvi ideas, e. gr. cojorum, ipsiscoloribus omnino similes esse contendit. Largituripsi , similitudinem qvandam esse debere, alias nam-qve nulla esset ratio repraesentationis: sW hac cumdisserentia qvod cum LeiJtnititu similitudinem illamvoluerit esse perfectionem, qvalis inter res ejusdemgeneris, ille excernam & symbolicam tantum sta-tuae, qvalis «st inter r«s diversorum generum is\sed prout haec abstrusiora sunt, qvod Reverend,Auctor ipse innuit; ita certi qvid heic definire,dis-sicile admodum est. Interim & hoc satemur, side perceptione sensibilium materiali serrhb est ,

probabile admodum nobis videri, eandem esse si-militudinem inter qvalitates lensationum srtpriArumac cmmunium ; si vero de perceptione vel idea im-materiali, similitudinem illam aeqve inter qvalitates& repraesentationes communes ac proprias esse a*«alogam, symbolicam , metaphoraera.

$. XVI.M Ccedimus jam ultimo ad ideas imaginationis.

XlQyarum origo tanto minus obscissa esse pocest,qvanto certius qvivis, ad motus & operationes ani-mat atteidens,experitur ipse, ideas in feract repro-duci eorum, qvae antea sensibus excernis percepit.

( s } Ccs’£, frivAtiJs. Usc pArt, III", Art. XI.

A «

Faculras autem producendi perceptionses rerum sen-sibilium ablentium , imaginatio dicitur. Qyae saeni*tas certe non levis est praerogativa ; non enim sem*per necesse est menti, habere objecta praesentia,qvando formare sibi vult ideam sive conceptum deillis , sed potest etiam ope imaginationis , de ob-jectis remotissimis cogitare. Neqve hoc solum, sedgaudet qvoqve facultate dividendi ac componendiphantalmata , h. e. ideas ab imaginatione productas,atqve eorum compositione ac divisione, ideas reiseniu nunqvam perceptae, producendi. Absqve qvafacultate si snisset mens, plurimae artes & totartisicia nunqvam suissent inventa. sed simul adgenesin harum idearum observandum est, illas nun-qvam sere esse simplices, sed alias plurimas ideasmenti repraesentare. Per experientiam enim con-slat , qvod si occasione qvadam ad partem solumlensionis antea habitae seratur mens , integram re-praetentari sensionem , seu recurrere ideas omnesqvae per (ensationem , eo tempore, conjunctim ex-citatae tuere; qvod cum certo siat ordine , philolo-phi hanc constituerunt imaginationis legem seu re-gulam: si qua simul percepimus & unitu per eptio,demo producatur , imaginatio producit (s perceptionemteritis. Ex. gr. si qvis excitaverit in (e ope imagi-nationis ideam hujus vel illius hominis ascsentis,certe illum non potest concipere nisi simul Oriatmridea vel vestium, vel loci, in qvo illum vidit, vel a-

23lius cujusdam objecti. Adeoqve huc forte applica-ri potest affectum, imaginationem consusas & interse mixtas gignere ideas , qvas siala ratio distingvit.

Haec sunt pauca illa , qvae in iubtilissima ac si-mul intricatissima materia hacce observare potui,qvae si benigne excipiantur, obtinui qvod volo ismminus, aliorum, qvi & ingenii felicioris & faculta-tum meliorum («ut» limatiora expecto judicia. Ist-

terim sit.

sOLI DEO GLORIA.

Clarissimo Domino Philosophiae CANDIDATOFautori & amico exoptatissimo.

OYwtam Utut isa neeessitudo , qMt mihi stcttm , C

sime Domine Candidate , intereedit , injungit'ut res tuas secundat mihi quodam modo tribuqarpj non pes •

sum non bae occasioue , alterum eruditionis tua speci-mtn de genesi idearum publica lucis sattendo , 7* phi-losbphicis honoribus (s clarissimis pramiis dignum essio, tt*

sictum reddis , w/ior* Utitia assici, quanto majoraincrementa amicitiam nosiram indies capere stntio. Hac in-

credibilis Utitia tum intra cancellos petieris mei Pix at netix quidem cofreeri patesio moeie/lta vero tua frorsus singu-laris in laudes Tuas eam erumpere haud siniit in gratula-tiones & vota ardentissimase dissundtt. Gratulor Tibi , jn*

amice y virtutes insignes, qua, ut indies aeeres eunt, ita Te

magis magisque selioem reddent & voti tui compotem. Gra-

tulor Tibi exantlatos labores acadcmicos -(s lauream, qua Te

prope diern Apollo coronabit. Gratulor denique mihi non so.Ium amicum (incerum so4 (s sautorem in Te exoptat isimum.Quod reliquum t(i, tx animo Moveo y velit Cummus rerum

obiter ipm conaminibuss eaptkque tuis successium largiri 7

qui maxime ejus gloriam . rei publica uti itatem , Tuam se-licitatem, Tuorum solathstt (s amicorum denique gaudiumpornoveat perem*, i 1ale. \

sic sutnnto Animi tstesiti grAtut'at itosuit

CAROLUs G< F. RYDEENsatacundensis