Philippe Rahm, W stronę urbanistyki termodynamicznej
8
Philippe Rahm W stronę URBANISTYKI TERMODYNAMICZNEJ H istoria urbanistyki i planowania przestrzennego, jaką znamy od około czterdziestu lat, pisana była raczej z punktu widzenia makroskopowego i estetycznego niż mikro- skopowego i fizjologicznego. Analizując ją ponownie przez pryzmat mikroskopowy, możemy odkryć czynniki, które rzeczywiście oddziaływały na tworzenie miast oraz kształ- towanie się ich form. Proponowana tu nowa ewaluacja pozwoli stworzyć alternatywę dla aktualnego rozwoju urbanistyki, opartego na zasadzie niezrównoważonej i niesprawiedli- wej dla ludzi globalizacji ekonomicznej. Am- bicją naszej pracowni jest przyczynienie się do rozwoju urbanizacji planetarnej bardziej znośnej, ludzkiej, uczciwej i sprawiedliwej dla wszystkich. Popularyzacja analizy makroskopowej i es- tetycznej miasta niewątpliwie jest dziełem włoskiego architekta Alda Rossiego, który na stronach swojej książki L’architettura della città [„Architektura miasta”] z 1966 roku deprecjonuje „naiwny funkcjonalizm” redukujący historię miasta i jego projekt do tego, co fizjologiczne i organiczne. Już od pierwszej strony wstępu to właśnie przy- czynę fizjologiczną sytuuje on u początków architektury. Punktem wyjścia jest biolo- giczna konieczność skłaniająca człowieka do „konstruowania sztucznego klimatu” jako bardziej sprzyjającego jego egzystencji. Uchylając się od rozważenia tego warunku, Rossi natychmiast stwierdza, że człowiek zbudował swoje środowisko przede wszyst- kim zgodnie z zamierzeniami estetycznymi i cywilizacyjnymi. Studiuje on właśnie te makrostrukturalne intencje, szydząc z wszelkiego podejścia infrastrukturalnego, które traktuje jako naiwne. W sposób nie- polemiczny i uznając zasługi Alda Rossiego w dziedzinie teorii, sytuujemy się jednak autoportret 3 [42] 2013 | 16
Philippe Rahm, W stronę urbanistyki termodynamicznej
Philippe Rahm, W stronę urbanistyki termodynamicznej, tekst opublikowany w kwartalniku Autoportret Nr 3 [42] 2013, Zrównoważony rozwój?
Citation preview
1. Philippe Rahm W stron urbanistyki termodynamicznej H istoria
urbanistyki iplanowania przestrzennego, jak znamy od okoo
czterdziestu lat, pisana bya raczej zpunktu widzenia makroskopowego
iestetycznego ni mikroskopowego ifizjologicznego. Analizujc j
ponownie przez pryzmat mikroskopowy, moemy odkry czynniki, ktre
rzeczywicie oddziayway na tworzenie miast oraz ksztatowanie si ich
form. Proponowana tu nowa ewaluacja pozwoli stworzy alternatyw dla
aktualnego rozwoju urbanistyki, opartego na zasadzie niezrwnowaonej
iniesprawiedliwej dla ludzi globalizacji ekonomicznej. Ambicj
naszej pracowni jest przyczynienie si do rozwoju urbanizacji
planetarnej bardziej znonej, ludzkiej, uczciwej isprawiedliwej dla
wszystkich. Popularyzacja analizy makroskopowej iestetycznej miasta
niewtpliwie jest dzieem autoportret 3 [42] 2013 | 16 woskiego
architekta Alda Rossiego, ktry na stronach swojej ksiki
Larchitettura della citt [Architektura miasta] z1966 roku
deprecjonuje naiwny funkcjonalizm redukujcy histori miasta ijego
projekt do tego, co fizjologiczne iorganiczne. Ju od pierwszej
strony wstpu to wanie przyczyn fizjologiczn sytuuje on upocztkw
architektury. Punktem wyjcia jest biologiczna konieczno skaniajca
czowieka do konstruowania sztucznego klimatu jako bardziej
sprzyjajcego jego egzystencji. Uchylajc si od rozwaenia tego
warunku, Rossi natychmiast stwierdza, e czowiek zbudowa swoje
rodowisko przede wszystkim zgodnie zzamierzeniami estetycznymi
icywilizacyjnymi. Studiuje on wanie te makrostrukturalne intencje,
szydzc zwszelkiego podejcia infrastrukturalnego, ktre traktuje jako
naiwne. Wsposb niepolemiczny iuznajc zasugi Alda Rossiego
wdziedzinie teorii, sytuujemy si jednak
2. Jednym zgwnych wymogw dobrych warunkw zdrowotnych wielkiego
miasta, jakim jest Pary, jest sprzyjanie swobodnej cyrkulacji
powietrza, ktrym oddychamy, przez stopniowe likwidowanie wszystkich
przeszkd, ktre mog je zatrzymywa [...] oraz oddalanie od miast
wszystkich ognisk nieczystoci ikorupcji, J. de Horne, Mmoire sur
quelques objets qui intressent plus particulirement la salubrit de
la ville de Paris, Paris 1788, [cyt. za:] R. Etlin, Lair dans
lurbanisme des Lumires, Dix-huitime sicle 1977, nr 9, s. 123134
(wszystkie cyt. w art. prze. A. Wojda). 2 A. Corbin pisze: Soufflot
stworzy sal ze sklepieniem, ktrego eliptyczna forma pozwala
wyeliminowa zaktki stagnacji istworzy wznoszce prdy powietrza,
A.Corbin, Le miasme et la jonquille, Paris: Flammarion, 1986. 1 To,
co Aldo Rossi uwaa za pierwsz przyczyn whistorii urbanistyki, mogo
wic stanowi jedynie konsekwencj uycia antybiotykw: funkcjonalizm
wyprzedzi estetyk, fizjologia daa przyzwolenie na symbolik,
czynniki mikroskopowe implikoway to, co makroskopowe. Owo odwrcenie
przyczynowo-skutkowego acucha ktrego dokonamy, by wyjani przebieg
historii miasta iplanowania przestrzennego jako wyrastajcych ztego,
co mikroskopowe ifizjologiczne jest istotne, by mc projektowa
przyszo. Jeli bowiem postmodernizm Rossiego zlat 19701980 nie odnis
penego sukcesu, wynika to ztego, e skonstruowano tu formy bez
przyczyn, zachowujc jedynie skutki faktw urba- autoportret 3 [42]
2013 | 17 nistycznych. Przykadem niech bd rozliczne nowe place
opatrzone bogat symbolik, lecz pozbawione fizjologicznego sensu,
jaki miay te dawniejsze gdzie trzeba byo najpierw chodzi po wod
pitn, zanim ustanowiono spoeczn wi. Proponujemy przestudiowanie
tego wanie odwrcenia relacji przyczynowo-skutkowych wurbanistyce
iplanowaniu przestrzennym, za punkt wyjcia obierajc dokonania
nowych szk mylenia zarwno ohistorii, jak iogeografii oraz ekonomii.
Wswoich ksikach De lingalit parmi les socits [Nierwnoci pomidzy
spoeczestwami] z1997 roku czy Effondrement [Upadek] zroku 2005
Jared Diamond spopularyzowa wspomniane odwrcenie powiza
przyczynowo-skutkowych, podkrelajc miejsce czynnikw rodowiskowych
klimatu, geologii czy wirusw whistorii czowieka3. Hiszpanie podbili
Ameryk Poudniow, anie Aztekowie Hiszpani, poniewa wirusy, ktrych
nosicielami bya garstka konkwistadorw, znacznie atwiej si rozmnaay
ibyy bardziej miercionone ni wirusy noszone przez miliony Aztekw4.
Historia Ameryki, jak przedstawia Diamond, jawi si zdecydowanie
wyraniej jako konsekwencja jadowitoci wirusa ni programu
politycznego czy religijnego napisanego wtrakcie jej przebiegu.
Amerykaski uczony wpodobny sposb tumaczy rozkwit ikres cywilizacji
Wikingw czy Wysp Wielkanocnych, uzaleniajc ich rozwj od zmian
klimatycznych oraz erozji gleby. Zgodnie zlogik tej nowej Historia
rozwijaa si wrozmaity sposb dla rozmaitych ludw nie zpowodu rnic
biologicznych, lecz zpowodu rnic rodowisk, J. Diamond, De lingalit
parmi les socits, trad. D.-E. Dauzat, Paris: Gallimard, 2000. 4
Zarazki euroazjatyckie zabiy zacznie wicej tubylcw amerykaskich
iinnych ludw nieeuroazjatyckich ni strzelby czy bro elazna
Euroazjatw. Iodwrotnie, niewiele, amoe adne miertelne zarazki nie
czyhay na konkwistadorw europejskich wNowym wiecie, tame. 3
wszystkie il. w art.: philippe rahm architectes po stronie naiwnych
ikontestujemy po czci owo makroskopowe ujcie, optujc za odwrceniem
kierunku analizy wtaki sposb, by wychodzia ona od poziomu
mikroskopowego. Jeli bowiem Aldo Rossi mg si wydawa tak radykalny
wroku 1970, to wynikao to zfaktu, i poczwszy od lat 50. XX wieku na
Zachodzie rozwijaa si dystrybucja irozpowszechnio uycie
antybiotykw, brutalnie uniewaniajc cay higienistyczny program
architektonicznego modernizmu oraz jego fizjologiczny jzyk.
Krytykujc wsk ulic iwynajdujc strefowanie, Corbusier walczy wKarcie
Ateskiej zogniskami infekcji bakteryjnych itym samym poda drog, ktr
wyznaczyy pierwsze XVIII- iXIX-wieczne zarzdzenia higieniczne
Rambuteau ide Hornea1, Mareta iSoufflota2: podejmuje walk ze
stojcym powietrzem ciemnych uliczek ile wietrzonych pokojw. Jzyk
formalny modernistycznej architektury lat 20. szerokie okno
ioszklony wykrj, balkon isolarium na potrzeby kuracji powietrzem
isocem, dezynfekujca biel mleka wapiennego to plastyczne deklinacje
dizajnu alpejskich sanatoriw, wynalezionego wXIX wieku, by zwalcza
grulic iinne choroby bakteryjne. Cay ten leczniczy jzyk traci swoj
legitymacj wraz zodkryciem penicyliny. Czemu ma suy burzenie maych,
wskich iciemnych redniowiecznych uliczek czy przenoszenie mieszka
do obszernych parkw, skoro mona pokona chorob za pomoc antybiotyku,
ykajc go dwa razy dziennie przez okres jednego tygodnia? Swoj drog
trzeba przyzna, e soce iczyste powietrze modernizmu nie leczyy zbyt
skutecznie.
3. szkoy mylenia niektrzy badacze wskazali ostatnio, e momenty
zmian cywilizacyjnych whistorii Chin odpowiadaj klimatycznym
okresom susz5, aokresy wielkich ozibie epoki redniowiecza wEuropie
wi si ze wzrostem znaczenia religii6. Mona by przypuszcza, e
historia cywilizacji powinna, wraz zmodernizacj, stopniowo uwalnia
si od wpywu klimatu. WWojnach klimatycznych Harald Welzer opisuje
jednak tendencj przeciwn. Pokazuje, e za wojnami, ktre toczyy si
wXX iXXI wieku, stoj klski ywioowe: zmiana klimatyczna stanowi
niedoceniane niebezpieczestwo spoeczne iwydaje si, e nie chcemy si
pogodzi zwyobraeniem, zgodnie zktrym fenomen ten, naukowo wszake
opisany, miaby generowa takie katastrofy, jak implozja systemw
spoecznych, wojny domowe czy ludobjstwa7. Ekonomista Daniel Cohen
postpuje podobnie, dokonujc zaskakujcych reinterpretacji tego, co
zdawao si przyczyn, gdy tymczasem stanowio skutek8. Fenomen
zaniknicia wmiecie epoki modernizmu spoecznego zrnicowania tumaczy
on nie Kart Atesk, ktra proponowaa oddzielenie od siebie stref
pracy idzielnic mieszkalnych, lecz wynalezieniem windy, Tak oto
upadek niektrych dynastii chiskich wie si zokresami anormalnych
susz, Hai Cheng, R. Lawrance Edwards, Les variations de la mousson
et la socit chinoise depuis 1800 ans, [w:] Des climats et des
hommes, ed. J.F. Berger, Paris: La Dcouverte, 2012. 6 W1315 roku
(rok wielkiego godu wokresie maej epoki lodowcowej wlatach
13001350) byo raczej niewiele rozruchw, lecz wiele modlitw. Pniej
bdzie mniej dewocji iwicej rozruchw, E. Le Roy Ladurie, D.
Rousseau, Fluctuation du climat en France du Nord et du Centre au
temps du Petit ge glacire, [w:] Des climats... 7 H. Welzer, Wojny
klimatyczne, prze. M. Sutowski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki
Politycznej, 2010. 8 D. Cohen, Trois leons sur la socit
post-industrielle, Paris: Seuil, 2006. 5 anastpnie RER-u,
regionalnego ekspresowego metra paryskich przedmie. Jeszcze wczoraj
wnormalnie uksztatowanym miecie bogaci mieszkali na drugim pitrze,
biedni na ostatnim. Bogaci ibiedni spotykali si na schodach inawet
jeli zsob nie rozmawiali, ich dzieci chodziy niekiedy do tych
samych szk. Odkd rozpowszechniy si windy, budynki zamieszkiwane s
przez bogatych lub przez biednych, ale nigdy przez jednych
idrugich, mieszkaj oni bowiem wrnych dzielnicach. Dzielnica
przestaje by miejscem spoecznego zrnicowania. Co do RER-u, Cohen
tumaczy, e jest to nie tyle rodek transportu zbliajcy do siebie
grupy spoeczne, ile element przyczyniajcy si do jeszcze wikszego
ich rozdzielenia: Co gorsza, wraz zRER-em przedmiecia maj skonno do
postpujcego oddalania si od dzielnic luksusowych. Dawniej
przedmiecia robotnicze nie sytuoway si bardzo daleko od centrw
miast, robotnicy musieli bowiem doj piechot do swoich miejsc pracy.
Wraz zpojawieniem si RER-udystans mg si zwikszy. Jakakolwiek byaby
demografia, Pary nigdy nie dotknie Sarcelles. Mieszkacy przedmie id
wsobot wieczorem do miasta, by nakarmi wzrok obrazami, po czym
wracaj do siebie. Endokrynologiczna zabudowa terytorium wXIX wieku
Ponowne przemylenie historii urbanistyki przez pryzmat mikroskopowy
endokrynologiczny wwieku XIX, bakteriologiczny wXX prowadzi do
zaskakujcego przewartociowania procesu produkcji pejzau imiasta.
Lecznicze waciwoci jodu zostay rozpoznane wpierwszej poowie XIX
wieku, anastpnie wiedz t spopularyzowali angielscy lekarze, ktrzy
zaczli wysya swo- autoportret 3 [42] 2013 | 18 ich pacjentw nad
morze lub do regionw termicznych, gdzie jod mona byo znale wformie
pynnej: wwodzie gazowanej czy wnadmorskiej bryzie, lub staej:
wrybach albo walgach9. Konsekwencj bya budowa sieci kolejowej
iurbanizacja wybrzey morskich. Powstay nowe miasta kpieliskowe lub
uzdrowiskowe, takie jak Biarritz, Brighton, Spa, Ostenda, Vichy,
Arcachon czy vian-les-Bains. Na poziomie lokalnym urbanizacja
Europy wXIX wieku oraz wynalezienie turystyki stanowi formalne
iprogramowe konsekwencje odkrycia jodu oraz jego medycznych
zastosowa. Odgrywa ono take zasadnicz rol wksztatowaniu wizerunku
miast europejskich, ktre odtd odwrciy si ku plaom inadbrzeom,
rozcigny si iotworzyy wstron mrz lub jezior owych prawdziwych
sanatoriw pod otwartym niebem, gdzie przybywaj szczliwi chorzy, by
korzysta zzapachw jodowanego powietrza oceanu izfluidw sosen10. Na
przykad morfologia szwajcarskich miasteczek ulega ztego wzgldu 9
Kiedy za pomoc analizy chemicznej odkryto jod wwielkiej liczbie wd
mineralnych, jasne stay si zalety tych wd wlecznictwie. To jednak
doktorowi Goindetowi zGenewy przypad honor wprowadzenia jodu,
anastpnie jego zwizkw do medycyny. Poszukujc metody uCadeta de
Gassicourta, zauway on, e Russel doradza na tarczyc palony
morszczyn. Podejrzewajc, i gbka, jakiej uywano wwczas wleczeniu
tarczycy, oraz morszczyn mogyby zawdzicza swe waciwoci medyczne
wanie jodowi, ktrego istnienia wwodach solanki morszczynu dowid
Courtois, wyprbowa go wleczeniu przerostu tarczycy iszczliwie
uczyni to zpowodzeniem. Nie min rok od momentu rozpoczcia jego
eksperymentw, aju komunikowa swoje odkrycie Helwetyckiemu
Towarzystwu Nauk Przyrodniczych zebranemu wGenewie 25 lipca 1820
roku. Dwa inne memoriay Coindeta, ktre ukazay si niedugo potem,
dowiody, e jod by rzeczywistym specyfikiem na tarczyc istanowi
remedium na leczenie skrofuw oraz pewnych chorb ukadu
limfatycznego, A.A. Boinet, Iodothrapie, Paris: Victor Masson et
Fils, 1865. 10 Guide Touristique dArcachon 2012,
http://www.arcachon.
com/upload/GP_Touristique_Arcachon_BD_OK(3).pdf (dostp: 8 sierpnia
2013).
4. wXIX wieku cakowitemu odwrceniu. Do pocztku stulecia
uciekano od nadbrzey ician domw od strony jeziora tworzyy tyy
budynkw, gdzie wylewano nieczystoci. Domy odwrcone plecami do
jeziora piknymi fasadami otwieray si na gry. Mamy zatem do
czynienia zcakowitym przewrotem. Od kiedy woda zyskuje warto za
spraw jodu, nowe budynki jak wielkie rezydencje wMontreux zwracaj
si wstron jeziora. Gwna ulica, ktra kiedy bya od niego oddalona,
zostaje zdwojona budow nowych bulwarw przeznaczonych do spacerw nad
wod. Tym samym nadbrzea europejskich jezior imrz, poddane
rehabilitacji za spraw jodu, zostaj stopniowo zurbanizowane. Nieco
pniej, okoo roku 1860, Louis Pasteur odkrywa, e powietrze, ktrym
oddychamy, nie jest puste, lecz zawiera bakterie wgrach obecne
wnieco mniejszej liczbie11. Ta wiedza medyczna, sprzymierzona
wwalce zgrulic ztym, co mona nazwa bakteriobjcz moc promieniowania
sonecznego12, pociga za sob imponujc urbanizacj Alp: powstaj
Leysin, Davos czy Gstaad. Zrelacji Timolona Guya Franois de
Maugirona czy te Horace-Bndicta de Saussureazjego Voyages dans les
Alpes [Podre wAlpy] pisanych pod koniec XVIII wieku wynika, e gr
unikano jako miejsc skrajnej biedy Aprzede wszystkim: czy istniej
zarazki wpowietrzu? Nikt tego nie neguje, bo rozumiemy, e nie moe
by inaczej, L. Pasteur, uvres, t. 2, Paris: Masson et cie, 1922. 12
Bdziemy, jak dawniej, y wciemnoci. Soce nie bdzie mogo bardziej ni
przedtem przenika do budynkw mieszkalnych iwypiera bakcyla
eksterminatora. Podsumowujc, brak wietrzenia iwiata wbudynkach
mieszkalnych, brak szczeglnie soca. Wskrcie mona sformuowa wyniki
tych bada stwierdzeniem, e grulica jest przede wszystkim chorob
ciemnoci, Congrs international de la tuberculose: Rapports prsents
au congrs, Paris: Masson et cie, 1905, t. 25. 11 idegeneracji
ludnoci13. Odkrycie jodu, anastpnie promocja kuracji solarnych14,
kpieli sonecznych czy te helioterapii, prowadzona wSzwajcarii przez
doktorw Bernharda czy Rolliera, przeksztacaj je wpodane miejsca
wczasw. Tak jak tezy goszone przez Rossiego wLarchitettura della
citt stanowi konsekwencj odkrycia penicyliny, tak tezy goszone
przez Corbusiera wWstron architektury lub wKarcie Ateskiej s
nastpstwem odkrycia jodu, bakteriobjczej mocy soca oraz
stwierdzenia, e liczebno mikrobw spada wpowietrzu mniej
zanieczyszczonym. Zrozumienie mechanizmw przyczynowych jest
istotne, aanaliza mikroskopowa pozwala czsto odwrci ich porzdek:
to, co na szczeblu makroskopowym wydaje si przyczyn, na szczeblu
mikroskopowym okazuje si konsekwencj. Jeli chcemy zdefiniowa
strategi urbanistyczn iterytorialn przyszoci, trzeba zanalizowa te
przyczyny, ktre rzeczywicie le upodoa przeksztace terenw. Parametry
klimatyczne ienergetyczne zpunktu widzenia architektonicznego
iurbanistycznego s cile zsob powizane iwydaj si gwnymi czynnikami,
jakie oddziauj ibd oddziaywa na odnow oraz zagospodarowanie danego
obszaru. Okrelenie urbanistyka termodynamiczna, ktre tu zdefiniuj,
mogoby obj cay zesp kryteriw uaktywniajcych si wprocesie odnowy
planetarnej urbanizacji. Mikroskopow przyczyn, ktra zpewnoci stanie
upodstaw wielkich decyzji architektonicznych iurbanistycznych
podejmowanych wwieku XXI, jest dwutlenek wgla (CO2). Sdzi si, e
odegra on kluczow rol; od dwudziestu lat uwiadamiamy sobie
negatywne dla klimatu konsekwencje wzrostu stenia tego gazu
watmosferze, spowodowanego konsumpcj energii ze rde
nieodnawialnych, takich jak gaz czy ropa. Spalanie paliw wyzwala
CO2 do atmosfery, ktra ma t wad, i tworzy rodzaj pokrywy
uniemoliwiajcej wyjcie wkosmos nadmiernym ilociom ciepa kumulujcym
si nad ziemi. Skutkiem jest ocieplenie zaburzajce rwnowag
klimatyczn, na jakiej od wiekw jest oparta urbanizacja planety, co
powoduje katastrofy imigracje. Energia konsumowana przez budynki
(ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja, produkcja ciepej wody)
odpowiada za wydzielanie okoo 50% gazw cieplarnianych. Architektura
iurbanistyka s tym samym bezporednio zangaowane wmisj ekologiczn
iobywatelsk na rzecz redukcji zuycia energii. Odkrycie roli CO2
wociepleniu klimatycznym oraz trwajca od 1988 roku popularyzacja
tej wiedzy przez IPCC (Midzyrzdowy Zesp ds. Zmian Klimatu) wyznacza
zpewnoci koniec postmodernizmu iuniewania lektur oraz projekt
architektury czysto estetycznej isymbolicznej. Konieczno walki
zociepleniem klimatu nakada na architektur iurbanistyk nowe
obowizki, akonfrontacja znimi jest kwesti nie mniej piln ni bya
konfrontacja modernizmu zchorobami bakteriologicznymi XIX wieku.
Przydajemy imi kretynw idiotom iimbecylom zamieszkujcym zwykle
przecze gr. Czy nie jest ono endemiczne wmniej lub bardziej
bagnistych przeczach gr, wystawionych na dziaanie wilgotnego
powietrza?, J.-E. Esquirol, Des maladies mentales, t. 2, Bruxelles:
J.B. Tircher, 1838. 14 J. Malgat, Cure solaire de
latuberculosepulmonaire chronique,[w:] Congrs international Po
wypadku wFukushimie (2011) do kryzysu klimatycznego doczy kryzys
nuklearny, wymuszajc proces stopniowego odchodzenia od tej energii.
Pozbawieni nieograniczonego dostpu do paliw kopalnych ienergii
nuklearnej, azarazem moliwoci ich natychmiastowego zastpienia rdami
odnawialnymi, Urbanistyka termodynamiczna wXXI wieku 13 autoportret
3 [42] 2013 | 19
5. takimi jak soce lub wiatr, na pocztku XXI wieku jestemy
zmuszeni przede wszystkim do natychmiastowej redukcji zuycia
energii. Wtym kontekcie wobec koniecznoci jej oszczdzania oraz
korzystania znaturalnych, lokalnych rde energii mona zacz definiowa
pojcie urbanistyki termodynamicznej; tak jak zaczyna si praktykowa
architektur zwan zielon, solarn, ekologiczn czy meteorologiczn.
Urbanistyka termodynamiczna moe by nowym sposobem mierzenia si
zglobalizacj, polegajcym na reorganizacji produkcji przemysowej na
szczeblu planetarnym na podstawie kryteriw energetycznych
iklimatycznych, nie za ekonomicznych. Jestemy wszczytowej fazie
kryzysu modelu spoeczestwa postindustrialnego, ktry opiera si na
planetarnej dystrybucji pracy midzy Pnoc zwykwalifikowan kadr
tworzc idee, programy, dizajn, rozwijajc marketing, oraz Poudniem
zniewykwalifikowan si robocz produkujc przedmioty, komputery,
ubrania. Do roku 1960 Poudnie eksportowao jedynie podstawowe
surowce, ktre nastpnie wykorzystywano na Pnocy. Od lat 60.
industrializacja Poudnia pociga za sob dezindustrializacj Pnocy; od
tego czasu Poudnie eksportuje bezporednio gotowe produkty,
pozostawiajc Pnocy tworzenie koncepcji, dizajnu imarketingu
produktu. Sytuacja ta jest ryzykowna, przewaga technologiczna Pnocy
nad Poudniem zmniejsza si bowiem zroku na rok imona przewidzie, e
produkcja idei, dizajnu ikoncepcji osignie wkrtce na Poudniu taki
sam poziom jak na Pnocy, co spowoduje tam automatycznie
zmniejszenie zatrudnienia iwzrost bezrobocia, szczeglnie wEuropie.
Czym staje si wtej optyce Europa iFrancja? C zostaje Francji, zjej
niewielkim przemysem oraz du wiedz technologiczn (energia
nuklearna, TGV), ktra take okae si wkrtce przestarzaa, wraz
zpojawieniem si nowych technologii wypracowanych wStanach
Zjednoczonych, zGooglem iFacebookiem skoro ani nie kreuje, ani nie
wytwarza ju swoich produktw? Pozostaje jeszcze oczywicie produkcja
towarw luksusowych, turystyka kulturalna igastronomiczna, tak
dobrze opisana przez Michela Houellebecqa15 jako przyszo
industrialnej Francji skulonej wok terytorialnej magii swoich wsi.
Sery, wdliny, gobie grzywacze ilimaki, Masyw Centralny isie szlakw
Relais & Chteaux. Wistocie, odkadajc na bok cynizm, niektre
produkty przynale do okrelonego terytorium, nieodcznie zwizanego ze
szczeglnym klimatem, zjakoci mineraln ziemi, ktra dostarcza
produktowi unikatowego smaku, jak wapienne podoe isoce dostarczaj
go wspaniaym winom zBordeaux. Nie chodzi tu oumiejtnoci czy
tradycje kulturalne, ktre globalizacja niechybnie skopiuje,
zhybrydyzuje izdelokalizuje, lecz ookrelone warunki geograficzne,
geologiczne iklimatyczne, unikatowe iwaciwe dla miejsca kategorii
nie pastwowej, jak to ujmuje Houellebecq, lecz regionalnej. Bo
chocia niemoliwe jest przeniesienie produkcji wina zBordeaux do
Chin lub do Bangladeszu, nie przeszkodzi to wpowstawaniu nowych
terytoriw, jak na przykad Napa Valley wKalifornii czy Ningxia
wChinach, zwinami, ktre oceniono jako najlepsze na wiecie wroku
2011. By wyjani pojcie urbanistyki termodynamicznej, moemy zacz od
trzech przykadw ukazujcych specyficzny sposb eksploatacji
unikatowych zasobw energetycznych waciwych dla okrelonego
usytuowania geograficznego. Pierwszy przykad to przeniesienie
serwerw Facebooka zKaliM. Houellebecq, Mapa iterytorium, Warszawa:
W.A.B., 2011. 15 autoportret 3 [42] 2013 | 20 fornii wpoblie koa
podbiegunowego, do Lulei wSzwecji. Komputery przechowujce
gigantyczn liczb informacji przegrzewaj si, aich chodzenie wymaga
ogromnej iloci energii. rednia roczna temperatura wLulei to 2
stopnie Celsjusza iatwo mona zrozumie, jakie oszczdnoci (liczone na
kilkadziesit miliardw dolarw) poczyni amerykaska firma, przenoszc
serwery ze rdziemnomorskiego klimatu kalifornijskiego, wktrym
rednia temperatura roczna wynosi 19,5 stopnia Celsjusza. Drugim
przykadem jest szwajcarska wioska Trient. Niewielka, zamieszkana
przez 150 mieszkacw wie ukryta wurwistych grach kantonu Valais, bez
wycigu narciarskiego, otrzyma wnajbliszych latach kilka milionw
frankw szwajcarskich, ma bowiem lodowiec dostarczajcy wod do zapory
zaopatrujcej welektryczno ca szwajcarsk sie kolejow. Trzeci przykad
to niemiecki projekt Desertec, wramach ktrego proponuje si czciowo
pokry Sahar centralami zpanelami solarnymi, by zaopatrzy
welektryczno ca Afryk Pnocn iEurop16. Te trzy przykady kieruj uwag
ku nowym, zaskakujcym, niemale niezamieszkanym dotd strefom
urbanizacji, jakimi s pnoc, pustynia iwysokie gry. Nie maj one nic
wsplnego ztymi miejscami, ktre urbanizowano od pocztkw ludzkoci.
WXXI wieku bdziemy wiadkami radykalnej modyfikacji kryteriw wartoci
geograficznej; bdziemy 16 Wszystkie rodzaje odnawialnych rde
energii zostan uyte wkoncepcie DESERTEC, ale szczegln rol odegraj
wnim soneczne pustynie: wcigu 6 godzin pustynie otrzymuj ze soca
wiksz ilo energii, ni ludzko konsumuje wcigu roku. Co wicej, 90%
wiatowej populacji yje wpromieniu 3000 kilometrw od jakiej pustyni,
http://www.desertec.org/fileadmin/
downloads/desertec_foundation_flyer_en.pdf (dostp: 8sierpnia
2013).
6. mogli si przyglda zmianie ludzkiej geografii, ktra
doprowadzi do narodzin nowych miast ido upadku miast dawnych.
klimatyczne, kad waciw dla okrelonego klimatyczne niekiedy si na
siebie nakadaj, parametru atmosfery: jedn opisujc tempe- cz si,
gstniej lub te rozdzielaj si iroz- ratur, drug wilgotno powietrza,
wreszcie rzedzaj, generujc rozmaito atmosfer, ktre ostatni, opisujc
stopie zanieczyszczenia uytkownicy mog dowolnie wybiera zgodnie
powietrza. Kada ztych map zawiera modulacje ze swoimi potrzebami.
Aparaty klimatyczne poszczeglnych parametrw od obszarw za- stanowi
wspczesne poszerzenie tradycyjnego chowujcych istniejce,
ekstremalne warunki kli- wyposaenia parkw: drobnych konstrukcji,
ta- matyczne, a po obszary gbiej zmodyfikowane kich jak awki,
fontanny, kioski, pawilony ogrodo- idziki temu dogodniejsze dla
czowieka. Te trzy we czy altany. Kady ztych aparatw zmniejsza mapy
krzyuj si zsob, swobodnie na siebie niedogodnoci zbyt intensywnie
oddziaujcych zachodz, tworzc tym samym zrnicowane mi- czynnikw
klimatycznych irozprzestrzenia kroklimaty, rnorodno rozmaitych
rodowisk wok siebie klimat dogodniejszy, wpywajc wprzestrzeni
parku. Wjednej czci na przykad tylko na jeden parametr. Pierwszymi
s osusza- zawsze bdzie ciepo, ale mniej wilgotno, apo- cze
powietrza, kolejnymi aparaty oczyszczajce, tumaczenie
zfrancuskiego: wietrze bdzie mniej zanieczyszczone, podczas
trzecimi aparaty odwieajce iobniajce inten- Aleksandra Wojda gdy
gdzie indziej bdzie chodniej, bardziej su- sywno wiata lub tworzce
cie. Jeli chcemy cho, ale powietrze pozostanie zanieczyszczone. na
przykad osign wdanym miejscu parku Trzy mapy klimatyczne funkcjonuj
na zasadzie niski poziom wilgotnoci istworzy tym samym gradacji od
niedogodnej w100% naturalnej miejsce bardziej suche, umieszczamy
wnim intensywnoci czynnikw warunkw typowych wicej aparatw
osuszajcych powietrze. Klimat odegra tym samym kluczow rol
wprzyszej urbanizacji planety dokonywanej zgodnie zglobalnymi
wartociami termodynamicznymi, ktre s zwizane zparametrami
lokalizacji, zszerokoci geograficzn iwysokoci. Moe si to okaza
rozwizaniem sprzyjajcym globalizacji opartej nie na
niesprawiedliwych pensjach czy na okrelonym midzynarodowym podziale
pracy, lecz na kryteriach ekologicznych iklimatycznych stosowanych
wskali globalnej populacji. Park termodynamiczny Taichung Gateway
Park dla tamtejszego miasta (100% zanieczyszczenia, 100%
wilgotnoci, 100% upau), po strefy Aparaty meteorologiczne oraz
rodzaj gleby, autorzy: Philippe Rahm architectes, Mosbach
przyjemniejsze, osteniach obnionych do 20%, ktra je okrela, stanowi
tym samym podsta- paysagistes, Ricky Liu & Associates gdzie
temperatura, wilgo, zanieczyszczenie wowe elementy naszej
kompozycji, rozproszone zostay zredukowane do minimum. wkrajobrazie
wformie rozmaitych orodkw inwestor: Taichung City Government
koncentracji, wzalenoci od stopnia podanej lokalizacja: Taichung,
Tajwan Aby zrealizowa te trzy mapy meteorologiczne, skutecznoci.
Daj one moliwo modulacji tek- powierzchnia cakowita: 70 hektarw
stworzylimy rozbudowany system aparatw, stury pejzau istanowi
unikatow cech naszej projekt: stycze 2012grudzie 2012 zktrych kady
redukuje nadmiar ciepa, wilgoci architektury. realizacja: stycze
2013lipiec 2015 lub zanieczyszczenia. Tym, co nazywam aparatami
meteorologicznymi, s zarwno roliny, Dystrybucja programw budynkw
uy- Globalne zasady termodynamiczne wprowa- drzewa ospecyficznych
cechach wchaniajce tecznoci publicznej, obszarw rekreacyjnych,
dzilimy wycie wskali mikro wparku miejskim zanieczyszczenie lub
redukujce nasonecz- przej czy placw zabaw powstaje wnatural-
wTajwanie: stworzylimy rnice klimatu, tak jak nienie przez gsto
listowia, jak iwodotryski, ny sposb, zalenie od intensywnoci nowych
bymy od nowa organizowali geografi planety nawilacze, fontanny czy
urzdzenia techniczne, stref klimatycznych. Wmiejscach najmniej
zredukowanej do rozmiarw parku. Zasad jego jak na przykad osuszacze
powietrza lub goniki dogodnych umieszczone s budynki zamknite
strukturyzacji jest zrnicowanie rodowisk kli- zultradwikami
odstraszajcymi komary. Jeli zklimatyzacj. Przestrzenie rekreacyjne
sytuuj matycznych od istniejcych tam naturalnie ob- chcemy stworzy
miejsce chodne, zwikszamy si natomiast wnajdogodniejszych strefach
szarw ciepych, wilgotnych izanieczyszczonych, liczb odpowiednich
aparatw. Zalenie od ich klimatycznych, tam, gdzie poziom wilgotnoci
po nowo stworzone obszary chodniejsze, mniej zagszczenia na danej
powierzchni tworzymy itemperatura bd najnisze, azanieczyszczenie
wilgotne imniej zanieczyszczone. Wychodzc od obszary mniej lub
bardziej przyjemne, mniej lub najsabsze. tego, co ju obecne,
zdefiniowalimy trzy mapy bardziej dogodne, wktrych rne waciwoci
autoportret 3 [42] 2013 | 21
7. plan-general.pdf Philippe Rahm architectes, Mosbach
paysagistes, Ricky Liu & Associates, plan oglny parku
termodynamicznego w Taichung na Tajwanie, projekt: 2012,
realizacja: 20132015 Architekci stworzyli trzy narracje
przestrzenne z rozmieszczonymi poszczeglnymi urzdzeniami, zwizanymi
z: temperatur (plan rowy), wilgoci (plan niebieski)
izanieczyszczeniem rodowiska (plan szary). Narracje te nakadaj si,
tworzc plan oglny caego zaoenia (z prawej). 1 13-09-23 16:45
8. Humid air wilgotne powietrze Electric fan wentylator
Refrigerated coil spirala chodzca H 0 condensation kondensacja H2O
2 Dry air suche powietrze 110101-Cyathea%20spinulosa%20.pdf 1
13-09-23 16:48 betonowa pyta z zainstalowanym Concrete slab with
systemem radiant tubing Humid air wilgotne powietrze skraplanie
Condensation chodzcym bardziej suche !"#$"%&'" powietrze Cooled
pyn schodzony fluid odpyw Water drain podziemny Underground
wymiennik heat sink ciepa (2 metry (2m depth) gbokoci) 29C
Atmosphere atmosfera 25C Top soil powierzchnia gruntu 18C
Eluviation gleba layer 12C Subsoil podglebie gorce hot air
powietrze Electric fan wentylator Mosquitos komary strefa wolna
Mosquito-free space od komarw Noise pollution haas Quiet space
strefa ciszy Cool air chodne powietrze 12C staa 12C temperatura
constant earth temperature gleby