หลกการจดการ ภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสข

นายแพทยสฤษดเดช เจรญไชย

24 กมภาพนธ 2555

ภาวะฉกเฉนทางสาธารณสข (Public Health Emergency)

1) ท าใหเกดผลกระทบทางสขภาพทมความรนแรง

2) เปนเหตการณทผดปกตหรอไมเคยพบมากอน

3) มโอกาสทจะแพรไปสพนทอน

4) ตองจ ากดการเคลอนทของผคนหรอสนคา

เกณฑอยางนอย 2/4 ขอ

ประเภทของ Public Health Emergency

กอการราย อบตเหตหม

สารเคม

กมมนตภาพรงส

ภยธรรมชาต

โรคระบาด

ความรนแรงของ Public Health Emergency

Level 1: Day-to-Day Emergency

Level 2: Minor Emergency

Level 3: Major Emergency

Level 4: Catastrophic Emergency

ความรนแรง การชวยเหลอตวเอง นอย

มาก

มาก

นอย

Thailand Natural Disasters 1980 - 2010

Thailand Natural Disasters 1980 - 2010

Thailand Natural Disasters 1980 - 2010

2011 largest natural catastrophes

ตอบโต

ฟนฟ บรรเทาภย

เตรยมพรอม

ภยพบต

กอนภยพบต หลงภยพบต

วงจรการจดการภยพบตทางดานสาธารณสข

กอนเกดภยพบต

- ระบบเฝาระวงโรคและภยสขภาพ - ระบบการจดการเพอลดความเสยง

ตอโรคและภยสขภาพ - ประเมนหาพนทเสยง

ระยะบรรเทาภย

ระยะเตรยมพรอม

ภยพบต

- ฝกอบรมเตรยมความพรอมของบคลากร - แผนตอบโตภยพบตทางดานสาธารณสข - ความพรอมของอปกรณ / วสดทางการแพทย

หลงเกดภยพบต

คนหาและการกชพกภย การประเมนภาวะสขภาพอยางรวดเรว การสอสารความเสยง

ระยะฉกเฉน

1

ระยะตอบโต

ระยะฟนฟ

ภยพบต

หลงเกดภยพบต

1

ระยะตอบโต

ระยะฟนฟ

ภยพบต

การจดการการบาดเจบหม การควบคมโรคและภย การบรการดานสงคมจตวทยา การบรการดานอนามยสงแวดลอม : การดแลดานอนามยเจรญพนธ การจดการศพผเสยชวต

1.น ำสะอำด 2.ขยะมลฝอย 3.สงปฏกล 4.ควบคมแมลงและสตวพำหะนำโรค 5.สขำภบำลอำหำร 6.ทอยอำศย

http://www.hsem.state/mn.us

day 2 – 14

ระยะเฉยบพลน

Post-impact

day 15+ Pre-impact

1

ระยะบรรเทาภย

ระยะเตรยมพรอม

ระยะตอบโต

ระยะฟนฟ

ภยพบต

สรป การจดการภยพบตทางดานสาธารณสข

- ระบบเฝาระวงโรคและภยสขภาพ - ระบบการจดการเพอลดความเสยง

ตอโรคและภยสขภาพ - คนหาพนทเสยง

- ฝกอบรมเตรยมความพรอมของบคลากร - แผนตอบโตภยพบตทางดานสาธารณสข - ความพรอมของอปกรณ / วสดทาง

การแพทย

คนหาและการกชพกภย การประเมนภาวะสขภาพอยางรวดเรว การสอสารความเสยง

- การจดการการบาดเจบหม - การควบคมโรคและภย - การบรการดานสงคมจตวทยา - การบรการดานอนามยสงแวดลอม - การดแลดานอนามยเจรญพนธ - การจดการศพผเสยชวต

PHEM ประเทศไทย นโยบายการเตรยมพรอมแหงชาต (มต ครม.20 ธค. 2548)

คณะกรรมการเตรยมพรอมแหงชาต ศนยประสานงานเตรยมพรอมแหงชาต

คณะอนกรรมการเตรยมพรอม ดานการแพทยและการสาธารณสข

(ศนยปฏบตการเตรยมพรอมฯ)

ศนยปฏบตการเตรยมพรอมฯ ดานการแพทยและการสาธารณสข

กรมควบคมโรค

ศนยปฏบตการสวนหนา

ศนยปฏบตการเตรยมพรอมฯ ดานการแพทยและการสาธารณสขจงหวด HEICS

หนวยปฏบตการ

ระดบชาต

ระดบกระทรวง

ระดบกรม

ระดบพนท

พ.ร.บ.ปภ 2550 พ.ร.บ.กพฉ 2551

สป. ปลด-ประธาน สนย.-เลขา

รองปลด-ประธาน สพฉ-เลขา

สคร/รพศ./รพท./รพช./สสอ./สอ./SRRT Hospital Emergency Incident Command System

โครงสรางศนยปฏบตการเตรยมพรอม ดานการแพทยและการสาธารสข สวนภมภาค ระดบจงหวด

ผบญชาการเหตการณ (ดานการแพทยและการสาธารสข)

หวหนางานดานความปลอดภย หวหนางานประชาสมพนธ

หวหนาปฏบตการดานการแพทย หวหนาปฏบตการดานเฝาระวง สอบสวน ควบคมโรค

หวหนางานวางแผน หวหนางานสนบสนนทวไป

หวหนางานประสานงาน

ฝายสอสารและขนสง

ฝายจดซอและพสด

ฝายอาหารและเครองดม

ฝายการเงนการคลง

ฝายประเมนสถานการณ และประเมนผล

ฝายสนบสนนก าลงคน (จนท.ดานการแพทย- บคลทวไป)

ฝายเฝาระวง และควบคมโรคเชงรก

ฝายสขาภบาลสงแวดลอม

ฝายอสม.และภาคประชาชน

ฝายจดการศพ

ฝายรกษาพยาบาล

ฝายสขภาพจต

ฝายเภสชกรรม

ฝายหองปฏบตการชนสตร

ฝายสนบสนนวชาการ

PHER จงหวด

โครงสรางศนยปฏบตการเตรยมพรอม ดานการแพทยและการสาธารสข สวนภมภาค ระดบอ าเภอ

ผอ านวยการศนยฯ

ฝาย ปฏบตการ

จ.บนทกเหตกำรณ จ.ปชส จ.ควำมมนคง/และ

ควำมปลอดภย จ.ประสำนงำน

ฝาย วางแผนและขาว

กรอง

ฝาย สงก าลงบ ารง

ฝาย งบประมาณและ

การบรหาร

ฝาย ประชาสมพนธ

????? ยงไมเหนชดเจน ?????

งานทจ าเปนตองท าตามบทบาทหนาท (US CDC Public Health Emergency Preparedness)

บทบาท/หนาท SRRT งานทจ าเปนตองท า

กอนเกดเหต

1. เฝาระวงโรค/ภยสขภาพ

ทมแนวโนมเปน PHE

- การประเมนความเสยง

- การประเมนผลกระทบ

- การจดล าดบความเสยง

2. รวมในการเตรยมความพรอมรบ PHE

- การจดท าแผนรองรบ PHE

3. กรองสถานการณ และตรวจจบเหตการณ PHE

- การวเคราะหและแปลความหมายขอมลเฝาระวง

งานทจ าเปนตองท าตามบทบาทหนาท (US CDC Public Health Emergency Preparedness)

บทบาท/หนาท SRRT งานทจ าเปนตองท า

ระหวางเกดเหต

4. ประเมนสถานการณอยางฉบพลน

- ประเมนผลกระทบ

- ประเมนความตองการ

- เสนอแนะมาตรการ

5. สอบสวนโรค/การบาดเจบ

- สอบสวนทางระบาดวทยา

- หา source ของการระบาด

6. ควบคมโรค/ภยในขนตน

- ก าหนดมาตรการควบคม

- ด าเนนการควบคม และ Logistics

7. เตอนภย/สอสารความเสยง - กระตนเตอน/สอสารความเสยง

งานทจ าเปนตองท าตามบทบาทหนาท (US CDC Public Health Emergency Preparedness)

บทบาท/หนาท SRRT งานทจ าเปนตองท า

หลงเกดเหต

8. เฝาระวงโรค/ภยอยางตอเนอง

โดยมระบบการจดการขอมล

- เฝาตดตามการระบาด (Monitor)

- จดท าระบบการจดการขอมล

(Information System Management)

-การฟนฟบรณะ (Recovery)

การจดการความเสยง

การเตรยมความพรอม

การประเมนในภาวะฉกเฉน

ความเสยง คอ ??? โอกาสทจะเกด...

ความสญเสย !

ความเสยหาย !

การบาดเจบ !

Risk assessment

Risk Management

Risk Communication

นโยบาย วชาการ

ศลปะ

Risk

วธการประเมนความเสยง

Exposure

Hazard

Vulnerability

Risk = (Hazard x Exposure) x Vulnerability

Risk

ความสยงจากอทกภย

เศรษฐกจ-สงคม สงแวดลอม ภยคกคำม

ปรมำน ำฝน

เขตพนทเสยง

กำรเกดพ นทลำดเอยง

ระดบน ำทวม

กำรระบำยน ำ

เสนทำงสญจร

กำรใชทดน

ควำมสญเสย

รำยไดประชำชำต

ควำมหนำแนนประชำกร Vulnerability

x x

x

ปรมาณน าฝน(มม.) ระยะเวลาน าทวม (วน) ความถของการเกด (ครง/ป)

กำรจำแนก คะแนน กำรจำแนก คะแนน กำรจำแนก คะแนน

>1600 5

1400-1600 4

1200-1400 3

1000-1200 2

<1000 1

> 60 5

30-45 4

15-30 3

7-15 2

<7 1

> 8 5

6-8 4

4-6 3

2-4 2

<2 1

ตวอยาง: การประเมนความรนแรงของน าทวม

การจ าแนกเขตพนทเสยง

พนทเสยงตอการเกดน าทวม คะแนนรวม ระดบตำมำก < 46 ระดบตำ 47-60 ระดบปำนกลำง 61-73 ระดบสง 74-87 ระดบสงมำก > 87

ตวอยางการก าหนดเขตพนทเสยง

พนท ตวช วด

คะแนนรวม

ระดบของพ นทเสยงตอกำรเกดน ำ

ทวม

ปรมำณน ำฝน

ระดบของน ำทวม

พ นทลำดเอยง

กำรระบำย

น ำ

เสนทำงสญจร

กำรใชทดน

ตำบล ก ตำบล ข ตำบล ค ตำบล ง ตำบล จ ตำบล ฉ

Risk matrix

เขตพนทเสยง ความออนแอ ต ามาก ต า ปานกลาง สง สงมาก

ต ามาก 1

ต า 2

ปานกลาง 3

สง 4

สงมาก 5

กรอบงานของการจดการความเสยง

สอสำ

รควำ

มเสย

ง ระบปญหำ

วเครำะหควำมเสยง

ระบควำมเสยง

ก าหนดทางเลอกในการแกไข

นำไปปฏบต

ตดตำ

มและ

ทบทว

น

ก าหนดงานในนโยบาย

ก าหนดทางเลอกในการแกไข

ยอมรบควำมเสยงน น

ควบคมสำเหต

หลกเลยงทจะเกดควำมเสยง

บรรเทำผลจำกควำมเสยง

ยำยควำมเสยง

การสอสารความเสยง (Risk Communication)

กำรแลกเปลยนขอมล และ ควำมคดเหน

ทเกยวกบ Risk (โอกำส…)

ในกลมของผมสวนไดสวนเสย

ตลอดกระบวนกำรวเครำะหควำมเสยง

ตองมปฏสมพนธกน

Stakeholder analysis

การสอสารความเสยง ควรมกจกรรม มากกวาการเผยแพรขอมล

เปนกำรสรำงควำมมนใจวำ ...

มกำรแลกเปลยนขอมลและขอคดเหนท งหมด

ระหวำงกลมผมสวนไดสวนเสยทกฝำย

และนำมำใชใน

กระบวนกำรตดสนใจ

ใหสาธารณชนมโอกาส

คด มากกวาตนตกใจ

วธการสอสารความเสยง

1. กำหนดวตถประสงคของกำรสอสำร

2. กำหนดกลมเปำหมำยทจะสอสำร

3. กำหนดขอควำมทตองกำรสอสำร

4. กำหนดชองทำงของกำรสอสำร

5. กำหนดเวทในกำรสอสำร

สงทควรท าเมอเกดภาวะฉกเฉน

1. ผรบผดชอบงาน ปชส. ตอง... 1.1 แจงใหสอมวลชนทราบวาศนยใหขาวอยไหนตดตอกบใคร

เบอรโทรอะไร (Call Center) 1.2 เตรยมแผนสอสารความเสยงกบสาธารณชนและสอมวลชน

• ขอมลชดแรกทจะสงใหสอมวลชน • เวลาใหเหมาะสม กอน-ระหวาง-หลงเกดภาวะฉกเฉน • เตรยม ค าถาม/ค าตอบ ส าหรบสอมวลชน

สงทควรท าเมอเกดภาวะฉกเฉน

2. เตรยม “ผใหขาว”

• *ระดบประเทศ : นายกฯ รฐมนตร อธบด หรอผทไดรบมอบหมาย

• *ระดบเขต : ผตรวจฯ สาธารณสขเขต หรอ ผอ.สคร

• *ระดบจงหวด : ผวาฯหรอผทผวาฯมอบหมาย

(กรณเหตการณใหญๆ ตองเตรยมโฆษกเหตการณและลาม)

สงทควรท าเมอเกดภาวะฉกเฉน

3. การใหขาว

*ขอมล สน กระชบ ชดเจน เนนขอเทจจรง

*หลกเลยงการใชศพทเทคนค

*ตอบค าถามสอมวลชนใหชดเจน ตรงประเดน เหมาะสม

*ตดตามผลการน าเสนอ

สงทควรท าเมอเกดภาวะฉกเฉน

4. สยบ“ขาวลอ” • ตองแกไขทนท ควบคมอยาใหขาวลอขยายไปในวงกวาง -

ท าความเขาใจทจดเกดเหต

• ถาขาวลอขยายไปในวงกวาง ตองรบแกไขในระดบสาธารณชน - จดแถลงขาว

• “วเคราะหวาขาวลอนนเกดขนไดอยางไร เกยวของกบงานของทานอยางไร ... หาวธจดการ ”

กญแจสการสอสารความเสยง • Trust (ความไวใจ)

• Early Announcement (ประกาศแตเนน)

• Transparency (ความโปรงใส)

• The Public (รจกชาวบาน)

• Planning (การวางแผน)

การเตรยมความพรอม

การเตรยมความพรอม บทบาทหนาทประจ า การเตรยมความพรอม

ความสามารถ ในการรบมอ

-ระบาดวทยา -สรางภมคมกน -จดหาเวชภณฑ -รกษาพยาบาล -บรการทางหองปฏบตการ -สงเสรมสขภาพ -สอสารความเสยง -การบรหารจดการ -จดสรรงบประมาณ

กอนเกดเหต

ขณะเกดเหต

ภายหลงเกดเหต

รวดเรว

ทนเวลา

มประสทธภาพ

กอนเกดเหตการณ/ขนเตรยมการ

• ตองทราบวาพนทนนๆมความเสยงในเรองใด

• ตองทราบวาขนตอนของการเกดเหตการณเปนอยางไร ใชระยะเวลาในแตละชวงนานแคไหน เชน น าทวม

• จดท าขอมลบคคล/หนวยงานทเกยวของ

• เตรยมความพรอมหองปฏบตการ

• เตรยมความพรอมเรองระบบสอสาร

• เตรยมขอมลวชาการ เพอเผยแพรแกประชาชน

• เตรยมขอมลวชาการ/มาตรการในการควบคมผลกระทบ

กอนเกดเหตการณ/ขนเตรยมการ

• จดทม พรอมฝกซอมในสถานการณตางๆ

• ใหภมคมกน และปองกนโรคแกทมชวยเหลอ

• เตรยมความพรอมเวชภณฑ วสดอปกรณ

• เตรยม PPE ส าหรบทมชวยเหลอ

กอนเกดเหตการณ/ขนเตรยมการ

ตวอยำงอปกรณปองกนอนตรำยสวนบคคล ในกรณน าทวม

เวชภณฑ วสด อปกรณ ทจ าเปน • อปกรณทางการแพทย (เครองมอแพทย, ชดปฐมพยาบาล) • SRRT kit • ยา วคซน เซรม antidotes • วสดอปกรณทางหองปฏบตการ (สารเคม น ายา อาหารเลยงเชอ) • น ายาฆาเชอ คลอรน • อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล (หนากาก แวนครอบตา ถงมอ ชดปองกน รองเทาบท) • เลอด และผลตภณฑจากเลอด • มงปองกนยง ยาฆาแมลง • เครองมอสอสาร แบบรายงาน เครองใชส านกงาน • สงของจ าเปนสวนตวของบคลากร

หลกกำร & แนวคด

กำรใชวทย TRIAGE กำรลำงตว

TABLE TOP (ซอมแผนยอใกลควำมจรง)

กำรซอมแผนเฉพำะสำยกำรแพทย/สำธำรณสข

ซอมแผนรวมสหสำขำ

เฉพาะอบรมของMIMMSกมชองทางการมสวนรวม ความรและการฝกฝน

1. กำหนดพ นทปฏบตภำรกจ

2. กำหนดระยะเวลำปฏบตภำรกจในพ นท

3. กำหนดกจกรรมดำนสำธำรณสข

4. กำรจดหนวยปฏบตงำนในพ นท

การวางแผนปฏบตงานเมอเกดภยธรรมชาต

1. พ นทไดรบควำมเสยหำยมำก

2. พ นทไดรบควำมเสยหำยนอย

3. พ นทไมไดรบควำมเสยหำย แตมผลกระทบ

ก าหนดพนทปฏบตภารกจ

(Risk Assessment)

1. หนวยสาธารณสขเคลอนทเรว

2. หนวยประชาสมพนธเคลอนท

3. หนวยแพทยเคลอนท

4. หนวยควบคมโรคตดตอ

5. หนวยสงเสรมและฟนฟสขภาพ

6. หนวยเฉพาะกจอนๆ

แผน ชวงเวลาหลงเกด

เหต

หนวยปฏบตภารกจในพนท

เสยหายมาก เสยหายนอย พนทผลกระทบ

ระยะท 1 สปดาหท 1 1,2,3 1,2 1

ระยะท 2 สปดาหท 2 1,2,3,4 1,2,3 2

ระยะท 3 สปดาหท 3 - 4 1,2,3,4,5 2,4 2

ระยะท 4 สปดาหท 5

เปนตนไป 5 - -

วนท 1 ระยะฉกเฉน

- Emergency Medical Response (EMR) เปนความส าคญทสด

- First response (FR) มกมาจากชมชนทไดรบผลกระทบ

- มาตรการทางการแพทย ด าเนนการเปนแบบเฉพาะหนา

- การจดสรรทรพยากรในพนทมกเกดขนไดเองอยางมประสทธภาพ กอนทจะไดผล Rapid assessment

ภยพบต

วนท 2 ระยะโตตอบ

“เหยอผเคราะหรายทเขาถงได กจะไดรบการดแลทางการแพทยแลว”

Rapid assessment จงควรก าหนด : - ความตองการ EMS ในพนททเขาถงไดยากกวา - ความขาดแคลนทรพยากรส าหรบ Primary Health Care - ความตองการ health care, shelter, food, water - ความตองการทรพยากรเพมเตมอนๆ (national & international) เพอ จดบรการสขภาพทจ าเปน และ restock medical supplies /equipment

วนท 2+-5 ระยะโตตอบ

• การฟนคนสสภาพเดมของ Primary health care และการจดหา ทพกชวคราวทเพยงพอ กลายเปนความส าคญล าดบตน

Rapid assessment จงควรก าหนด : - อนามยสงแวดลอม, อาหารทเพยงพอและปลอดภย, การบรการสาธารณสข

- การคมครองสขภาพและความปลอดภย รวมถง Shelter ส าหรบ vulnerable groups

- ฟนฟระบบ primary health care และ health facilities

วนท 6+ ระยะโตตอบ

• ในระยะน ควรมการด าเนนการตามสภาพความเปนจรงและ ขอมลทไดรบ เรมด าเนน Recovery ดวย

ระยะฟนฟ ภยพบต

ระยะโตตอบ

Long-term process Most businesses never recover Many people never recover Encompasses all aspects of life Encompasses all domains of community

day 2 – 14 day 15+

ระยะฟนฟ

1

ภยพบต

ระยะฟนฟ

Day 7 - 30 ท าความสะอาด ระบบคมนาคม ระบบสอสาร สาธารณปโภค ฯลฯ

สรางทพกพงชวคราว บรณะระบบสาธารณปโภค บรการดานสงคม /รร. /วด ทท าการรฐ/เอกชน ดานเศรษฐกจ ฯลฯ

สรางขนใหม ทพกอาศยถาวร ฟนฟผงชมชน ฯลฯ

Day 31+ Day 1 - 7

ระยะฟนฟ

ภายหลงเกดเหตการณ/ขนฟนฟ

• การจดการ ประกอบดวย –ขอปฏบตดานสขภาพ

–ขอควรระวง

–อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลและเสอผาทใช

–การปองกนอนตรายจากไฟฟา

–การปองกนอนตรายจากอคคภย

• ท าการควบคมโรค และด าเนนการดานอนามยสงแวดลอมในพนท

• จดระบบเฝาระวงทางสขภาพอยางตอเนอง

• ด าเนนงานฟนฟสขภาพจตใจ

• สรปผลการด าเนนงาน และประเมนผลการด าเนนงาน

ภายหลงเกดเหตการณ/ขนฟนฟ

SWOT Analysis

TOWS matrix

BSC

• การวางแผนและการซอมแผนใหคนเคย • เตรยมอปกรณและบ ารงรกษาใหพรอมใชตลอดเวลา • ฝกอบรมบคลากรทเกยวของทกฝายทกระดบ

สรป การเตรยมความพรอม

Strategic plan

Hazard

assessment

Risk

management

Preparedness Mitigation

Monitoring & Evaluation

Rapid

Assessment

การประเมนสถานการณในภาวะฉกเฉนทางสาธารณสข

• เปนเครองมอในงานประเมนดานสาธารณสขเพอศกษาเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ อยางละเอยดและครอบคลม รวมทงลกษณะของปญหาสาธารณสขเฉพาะเรอง, กลมคนทไดรบผลกระทบ, สงแวดลอมและบรบทของสภาพแวดลอม,สขภาพ และพฤตกรรมเสยง และผลกระทบทางสงคม (WHO)

การประเมนสถานการณในภาวะฉกเฉนทางสาธารณสข

• ใชส าหรบก าหนดทศทางของการตอบสนองตอชมชน ภยพบต และภาวะฉกเฉนทางสาธารณสข ตลอดจนใชในหลาย ๆ ดานของงานสาธารณสข เชน การสขาภบาล ปญหาการฆาตวตาย มาลาเรย ลมชก HIV/AIDS เปนตน สงพเศษของ RA คอการบรณาการสงตาง ๆ เขาส าหรบการพฒนานวตกรรม

ภาพรวมของผลกระทบ

จำนวนประชำกรทไดรบผลกระทบ

จำนวนผเสยชวต

จำนวนผอพยพ จำนวนผรกษำในสถำนพยำบำล

กำรเกดโรคตดตอ

กำรเกดโรคไมตดตอ

กำรเฝำระวง

Sanitation Environmental Hazard

กำรบรกำรสขภำพ

จดท าเปนรายงาน

วนเกดภยพบต

อพยพ

อนามย สงแวดลอม

การเฝาระวงและควบคมโรค

การรกษา พยาบาล

การให เสบยงอาหาร

ใหน าตอกลมเสยง การจดการสขาภบาล การควบคม vector

วนหลงเกดภยพบต

หนงภาพ แทนลานค าพด

ขอบคณครบ