Phật Học Tinh Hoa

C THU GIANG

Nguyn Duy Cn

PHT HC TINH HOA

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

3

LI NH XUT BN ====================================

Pht hc tinh hoa ca Thu Giang Nguyn Duy Cn l cun sch ni v lch s o Pht theo mt s tin trin bao qut, c h thng, c trnh by khc chit, r rng, gip c gi v cc nh nghin cu Pht hc, cc ch tng, pht t c dp hiu bit khi qut v tng tn v ngun gc ra i, cc thuyt l chn phi ca Tiu Tha, i Tha. Trong tt c gio l ca nh Pht u tp trung vo s gii thot cu ri con ngi i ti i Hng, i Lc, i Bi -- tc l s gii thot loi ngi khi mi ni au ca nhn th.

C nhng im trong trit thuyt Pht hc v thuyt Nhn Qu, theo vng bin thin v cng, v tn vi s nh hng ln nhau gia ni tm v ngoi cnh, gia vt cht v tinh thn theo mi lin quan tng h, tc dng qua li v nh hng ln nhau.

Ngi c cng suy nghim c qua sch ny nhng l l thm m cho vic tu thn v php dng tm -Tm bnh ng - tc s ha nhp gia Ta Ngi Vt xa b nhng b li danh, dm t, di tr, vng ng i ti! i t bi, Nng h x tc l bit thng cm vi ni au kh ca ngi khc, v ngi khc m bit


4

qun mnh, em tnh thng bao dung, chn chnh cm ha con ngi, vt qua ci m i ti ch thin.

ng thi tham kho sch ny ta cng hc c php Tri v Hnh ca Pht hc, phn bit Gi, Chn, Thin, c bit lnh d, bit nhn nhc, nhn nhng tm Thin nghip m lnh c o, i ti Chn Nh, Ch Thin... khng ch v Pht o, m cn cho c chng sinh, b tnh.

gip vic tip thu c gn lc nhng tinh hoa vn ha ca cc dn tc, bi b v pht huy kho tng vn ha Vit Nam, Nh xut bn Thnh ph H Ch Minh trn trng cung cp cho bn c nhng t liu lch s Pht hc cn thit.

Nh xut bn Thnh ph H Ch Minh


5

Thnh knh

Dng tng hng hn thn ph

C Nguyn Duy Cn


6

THAY LI TA ========================================

Nhng ai nghin cu Pht hc ti Vit Nam thng gp nhiu kh khn ln, l v:

1. Nhng im thu nhp trong cc sch, cc bou tn mc, nn ngi hc Pht khng c cci nhn bao qut, khng nm c ton b hthng t tng ca Pht hc.

2. Cc b Kinh sch tuy nhiu, nhng cao qu;ngi c khng th hiu ni v khng c nhngcha kha m ca m vo trong;

3. Nhng sch ph thng c nhiu, nhng li vittheo mc n gin v qu thp, i khi li kmtheo nhng iu khng nh khng chng minh,cho nn khng hp dn c nhng tng lpthanh nin c hc hin nay-h c th ngh rngPht hc qu b him v nh vy l khng hp lkhoa hc, hoc l Pht hc qu thp.

C nhin o Pht nu qu b him, th khng c lan trn rng ri, v nu qu thp th khng hp dn c nhng tr c khoa hc ca ngi Ty Phng. Tt c ch l vn bit trnh by h thng t tng Pht


7

hc cho chnh xc, y hay khng m thi. T lu, chng ti vn c mong c thy mt cun Pht hc Tinh hoa, tha mn cho cc iu kin sau y:

1. C tnh cch tng hp v cho ngi c mt cinhn bao qut thy r h thng Pht hc vnhng im t tng tin trin t phi Tiu than cc phi i tha.

2. Dn gii cho r rng v y .3. Nng s nghin cu ln n cao, cho hp vi

phong tro tm hiu ca nhng lp ngi c hc.im ny rt cn thit, v phi hiu o Pht mt cao, mi c th t nghin cu v tm hiuc cc kinh sch. Phi hiu o Pht mt cao, mi c cc cha kha tht s bc voPht hc.

ng Thu Giang khng phi gn y mi nghin cu Pht hc, m ng nghin cu t lu, t my chc nm v trc, vi nhng ti liu sc tch rt nhiu: nhng sch u M, nhng sch Hn Vn, nhng b kinh Lun Khng phi ng ch tm hiu trong sch, ng li cn i hc hi nhng v cao tng, khng ngn ngi bt m hay nh thng ngn m thoi vi nhng cao tng Trung Quc, v ng li cn tm hiu


8

nhng v tu ti gia c qu. Chnh ng cng cng phu thc tp cc php qun nh lu di Ti bit ng Thu Giang say sa ngy m vit cun sch ny, c gng din t cho tht ng, tht hay, v ng cng li tng x b tng chng trong bn tho ch v cha thy din t c ht tng ca mnh nh lng mong mun.

Nhng im y khin cho ti cng trng i cun sch hon thnh, v cng tin tng rng n s khng ph lng mong i ca ti. Khi cun sch c vit xong, v khi ti cn n ton b bn tho c, th t nhin, ti li cht ngh rng nhng k cng mong i nhiu s cng d b tht vng nhiu!!! Ti c bn tho vi ngh y.

My chng u khng em li c nhng g mi c bit, mc d nu ra c nhng nim u tin cn thit. Chng phn tch v lch s Pht gio, v tm hiu nhng s khc nhau gia Tiu tha v i tha, cho nhng ngi am hiu nhiu nim r rt, nhng li c th em li nhiu b ng cho ngi mi bc chn vo Pht hc. n chng v thuyt Nhn Qu v v Bnh ng ca Pht Gio th thy l c mt s bng sang, mt chn tri mi bng dung rng m. Tinh hoa


9

ca quyn sch l y, v cn bn ca Pht hc c trnh by tht hp vi lng mong c ca ti, ngha l quyn sch : - Nm c bao qut h thng t tng; - Tm hiu y , c nhng im b him nht. - Gii thch rt r rng. - Tin vo mc cao ca Pht hc.

Mt nt c bit na, l ng Thu Giang x dng li hc mi dn gii, lun lun phn tch v tng hp, c lc dng c nhng s gii thch. Khoa hc tn tin nht ngy nay cng c x dng gii thch v chng minh Pht hc.

Sau khi c xong quyn sch ti mi t nhin khm ph ra rng: Phi c ht nhng chng cui ri mi li nhn ra c s quan trng ca nhng chng u m khi c qua ln u tin kh lng thc kp. Do y ti ring ngh ngi hc Pht khng nn t tin sn rng mnh s c u hiu y; m s c i c li nhiu ln c cun sch: mi ln c li, s tm thy s hiu bit ca mnh rng hn v cao hn. c i v c li, by gi mi nhn ra rng tt c cc chng trong cun sch u rt cn thit cho vic hc Pht, v mi


10

chng u c mt trch v c bit ca n. Nh chng th hai ni v Lch s Pht Gio v nhng im d bit gia Tiu tha v cc phi i tha, c mt cng dng rt c bit cho vic tm hiu kinh sch v lch trnh pht trin ca t tng Pht hc, tng nh i lc c nhng mu thun m tht ra vn theo mt h thng nht nh khng cht no mu thun c.

B sch ny, c sau nhng quyn sch ph thng v Pht hc, chnh s l ci cha kha m ng vo nhng cuc nghin cu su rng v Pht hc nh vo vic nghin cu cc b kinh nh Lng Nghim Php Hoa, Hoa Nghim vi ci cha kha , ngi hc Pht s hiu c d dng cc b kinh b him y.

B sch ny cng s l cn bn cho nhng v tu php qun nh c vng vng trong tr hu khi sa vo nhng m tm t chng.

TRN VIT SN


11

LI NI U ====================================

Tht ng tic ngi ng ra sng lp Pht Gio mt i thuyt php, khng h lu li mt ch no c. Ngi sau mun nghin cu gio thuyt ca Ngi, khng bit ly u lm cn c.

Bi vy, sau khi Ngi nhp dit, cc tn chia ra lm hai b phi: mt b phi bo th v mt b phi cp tin, ngha l mt b phi lo ghi li mt cch ht sc trung thnh tng li ni ca Ngi v mt b phi bt chp vn t lo tm hiu thm nhng n thm trm m hon cnh v cn tr ca chng sinh cha cho php Ngi th l. V bit u, ci m trn y ni ng tic khng c mt ch no lu li, li phi chng l ci rt may cho Pht hc, v nh m n khng b tr vo vn t, v cng nh th m Pht hc mi c rc r mun mu nh ht ngc kim cng!

Tm li, hc Pht c nhiu phng php:


12

- Hoc hp li, la trong cc tng phi, phi no hp vi ta, th theo v nghin cu. - Hoc rng ra, tm trong tt c mi tng phi nhng g c th l cn bn chung tm ra nhng nguyn l chung, ngha l tm ra ci tinh hoa chung ca Pht hc, m bt c phi no, Tiu tha hay i tha, cng u nhn nhn.

Tc gi theo cch sau, nn bt k l nhng tng phi no (Tiu tha hay i tha) u xem chung nh mt khi, nu ln nhng tiu d, v nhn mnh nhng mi i ng. V nh th, tc gi lm mt cng vic khng cn tnh cch trnh by khch quan na, m tht ra, a nhng nhn xt c chiu ch quan hn, ngha l theo s hiu bit ring mnh. l iu khng th trnh c khi mun hiu Pht hc mt cch su xa t nh. Pht hc, nh tt c mi th hc ca phng ng l mt o hc, ngha l khng th ch dng Tr m phi dng c Tm hiu n v sng vi n. Bng hc Pht ch tha mn c t m ham hiu bit m thi, th chc chn s ch hiu hnh thc ca n, ch khng lm sao hiu c ci tinh thn su sc ca n c.


13

* * *

Ci kh nht ca Pht hc l ch la chn kinh sch trong ci kho kinh lun nh rng ca Pht hc. Ch nhn qua kinh sch thy ngp th ri!

Ci kh k l ci nn danh t chuyn mn ca Pht hc. Ngi khng quen vi nhng danh t chuyn mn s b chn li tng on ng, v v th m khng lm sao thy r c nhng mi lin lc gia nhiu gio phi khc nhau, li thng chng bng nhau, m k tht, khng h chng nhau.

V nh vy, ngi mi bc chn vo con ng Pht hc khi phi ng ngng, cn phi c mt quyn tm gi l tinh hoa trong c trnh by mt cch n gin v d hiu vi nhng danh t thng thng tt c nhng g gi c l tinh ty ca Pht hc mt cch khng qu chuyn mn, nhng cng khng km phn chi tit.

* * *

Quyn sch ny, tc gi d nh vit ra t lu ri, trc y c trn hai mi lm nm (khong 1939) nhng mi khi cm bt vit c i mi hng, l phi bt xung, khng cn can m vit thm c na. L bi...


14

cm thy rng: cng ni li cng thy mnh ni khng ng vi iu mnh mun ni, cng thy mnh t mu thun thm ln... Danh t dng trong gii nh nguyn qu khng lm sao t ni nhng g ta ch c th cm c m khng th ni ra c v Chn L tuyt i ca Chn Nh. i! Danh t ch l danh t, v ch l danh t m thi! Lo T ni rt ng:

Tri gi, bt ngn Ngn gi, bt tri.

(Bit, th khng ni; Ni, l khng bit). Cnh gii Chn Nh chng phi l ch ngn ng vn t c th by t ra c, v bi th m Thch Ca sau khi thuyt php xong, lin ph nh cng vic thuyt php ca mnh. Ngi ni: Ta rng r bn mi chn nm thuyt php, nhng cha tng ni mt li no! Lc T Hu Nng khng ni khc hn. Nu ta ni c php cho ngi, l ta di ngi ri vy! . S d ch T cng nh chnh Nh Lai trnh trng tuyn b nh th l v khng mun cho chng sinh sa vo ci lm nhn ngn tay ch trng l mt trng.

Tuy vy, phng tin ca vn t cng khng th no b c, v khng c vn t th khng lm sao qung c chng sinh. Theo kinh Duy Ma Ct th sau khi chng nhp Nit Bn, vo c cnh gii Chn Nh Tuyt


15

i th vn t cng li tr thnh "gii thot tng. Bi th m ngn ng vn t ca Pht dng u t Nh Lai Tng, Chn th, hay Chn Nh, Pht Tnh m tun ra, chng th no em so snh vi ngn ng vn t thng c.

Nh nhng danh t nim, hay thc chng hn... C ci nim ca L Tr (Tm Sai Bit) v ci nim ca Bt Nh (Tm V Sai Bit). ni n nim, thc d nhin ni n s phn chia ri... v bi vy, trnh s hiu lm, mi c nhng danh t nim v nim, thc v thc m ch ci nim, ci thc thuc v cnh gii Tuyt i. Khng r c ci ch min cng phi tm dng n vn t, nn mt phn ng nhng nh nghin cu Pht hc thng b mc theo vn t m cho rng Pht hc y mu thun v kh hiu.

Vn t ca gii tng i nh nguyn, m nhp th vo Tuyt i... th tuy vn cng l vn t y, nhng hon ct v thot ha, bin thnh Tuyt i. Khng khc no a hoa sen, tuy bt r trong bn, nhng khi ra khi mt nc li khoe sc p nh hng thm ngo ngt: sinh ni bn nhng khng nhim cht no mi bn. Cho nn mi ni: Vo c cnh gii Chn Nh th vn t tr thnh gii thot tng.

Vn t, tuy kh nng hp thp, nhng nu c th nhn ngn tay m thy c mt trng, th


16

vn t vn l hu dng. l php d huyn chn. Tuy nhin, nu c c m chng bit qun nm; c m chng bit qun li, nh Trang T v, th mn vn t sao khi cha tng lm ly ngi hc Pht. Cho nn ch d ca vn t l ch ta chng bit nm ly n (chp) v bung b n (x) cho kp thi, cho ng lc.

* * *

iu m tc gi thy cn minh xc l danh t Pht hc v Pht gio m trong sch ny thng c dng ln ln... Theo tc gi, Pht hc l m ch hc thuyt ca Nh Pht, thin v phn trit hc hn... Cn danh t Pht gio l m ch gio l ca Pht c h thng ha bng tn iu. Ngha l, Pht hc thin v trit hc hn m Pht Gio thin v phn tn gio hn. Vi nh ngha y th s chia phn tht ht sc min cng v gi to l v nh trong quyn sch trnh by cn k th gio l ca Thch Ca khng hn l trit hc, cng khng hn l tn gio, m l c hai. V vy, trong quyn sch, khi th dng danh t Pht hc, khi th dng danh t Pht gio u c ch trng ca n.

Vn chia phn Tiu tha v i tha l vic a oan nht ca Pht gio, bi n phn chia mt cch rt gi to Gio l cc k cao siu v thun nht ca Thch Ca thnh ra tng gio l


17

vn vt... Nh vn Sc Khng c th gi l tr ct ca Pht hc lm ri khng bit bao nhiu nh nghin cu. Tiu tha (hay Pht gio nguyn thy) cho rng i tha khng phi l gio l chnh thng ca Nh Lai, v lun lun cho h l nhng a con hoang... Nhng, s tht th s chia phn y ch l mt vn pnng tin v giai on. Trong kinh Php Hoa c bi ng ngn ny: Th Tn ni: C mt ng nh giu, tui gi. Nh ca ca ngrng ln, sc cha nhiu ngi, trong s c cc con ca ng. Nhng nh... ang bi la chy m ca ra th nh b qu, ch c mt cnh thi.

ng lo ng ngoi, lo s cho cc con, mun vo cu chng, nhng nh li ca nh, s khng sao em chng ra c ht v chng s giy gia. Trong lc y cc con ng c n a mc cho tai ha... v cng khng chu ra v khng bit s la, s cht thiu l g c! ng bn lp k, ku to: Cc con! Cha c chi p lm, no l xe d, xe hu, xe b... Chic no cng trang sc lng ly. a no ra, Cha cho!

Cc con nghe, ko nhau chy ra khi nh... Nhng ng lo cho cc con ch c mt chic xe b thi".

ng lo y l Pht cc con l chng sinh. La chy l tham dc nung t chng sinh. Ba


18

xe, tc l ba tha hay l ba bc tu hnh: Thanh Vn, Duyn Gic, v B Tt. Hai bc trc lo cho mnh c ng nn v vi xe d, xe hu... l nhng xe nh (tiu tha) sc ch ch c mt ngi (t ). Bc B Tt th v ngi, qun mnh, cho nn v vi xe ln (i tha) ch c nhiu ngi ( tha)

Trc kia, s d Pht tng quyn m chia gio php ca Ngi ra lm ba bc, l v chng sinh ang m sng trong cnh dc, sc v v sc (dc gii, sc gii, v sc gii) nn Pht khng th em Chn L Tuyt i l ci tri kin ca Pht ra m dy ngay c. D c em ra m dy, th ch ai hiu ni m dy, l bi ci tri kin ca Pht l ci tri kin ca nhng k vt ra ngoi ba gii ni trn. Gio php ca Pht, tuy chia lm ba bc (thanh vn, duyn gic, b tt) vn ng mt cng dng, l a chng sinh ra khi nh la, hng v ci ch duy nht l Gic ng. Cho nn ha cho ba xe m rt cuc ch c mt.

Tc gi hm nay cng th theo phng tin m trnh by t d n kh, t tiu tha n i tha v t quyn i tha n thc thng tha hay ti thng tha, tc l n ch V thng Chnh ng Chnh gic ca Nh Lai. Nhng d l gii cc on Tiu tha... bao gi cng khng qun mc tiu chnh l dn n Pht


19

tha. Bi th trong hai chng quan trng nht l Duyn sinh Quan v Bnh ng quan tc gi bao gi cng nhm v Trung o lun l con ng c nht a n Chnh Kin v Chnh Gic, khng sa trong vic t m phn chia Tiu i na. V cng bi th m khng sao trnh c vic i khi lp i lp li mt vi chnh lm nng ct cho Pht hc - m tc gi c tm nhn mnh.

C l c gi cho rng tc gi thin v i tha. Nhn xt y c l ng, l v nh trn y c trnh by: tc gi ch nhm vo Pht tha l ch c trnh by: tc gi ch nhm vo Pht tha l ch V Thng Chnh ng Chnh Gic, nn thng hay nhn mnh v TRUNG O LUN. Nu li c k cho rng ch c Tiu Tha (hay Nguyn Thy Pht Gio) l hnh ng vi gio l ca Nh Lai m thi, th tc gi xin nhng li cho nh hc gi phng Ty J. Bacot tr li: Le meilleur de lenseignement du Bouddha est ce quil tait, l o le Silence signific plus que les paroles... si on condense ce que les Sutras nous donnent comme sa parole: les Quatre Vrits, les Huit Cheinins, les Douze Causes, it faut avouer que rien de tout cela nest trs saisisant, ni naurait suffi conqurir le monde. Lappel des questions restes en suspens au moment de la mort du Maitre a t plus


20

entendu que les rponses donnes de son vivant (...) d o nait le Mahayana ou les houddhismes des commentateurs (Ci hay nht trong gio l Thch Ca l nhng ch m ngi lm thinh, tc l nhng ch m s Im Lng c nhiu ngha hn l li ni... Nu ta tm thu li tt c nhng g m trong cc Kinh Sch cho l nhng li ni ca chnh ming Ngi tht ra, nh T Diu , Bt chnh o, Thp Nh Nhn Duyn, th phi th tht rng nu ch c bao nhin m thi th qu khng c g ng gi l xut sc lm, cng khng m chinh phc c th gii. Nhng thc mc c nu ln, nhng cn lng chng cha c gii p lc Ngi nhp dit, c ngi ta nghe theo nhiu hn nhng gii p ca Ngi lc sinh tin (...) V nhn m pht sinh i Tha, nhng tng phi ca cc bnh gi v sau...".

Phi chng ci v thm trm nht ca Pht hc l ch , ch tinh thn v tr, v tng ca N, ngha l ch N l mt hc thuyt khng c ch thuyt, mt gio l khng c gio iu... mt tn gio khng c Gio ch.

V c c nh th th Pht hc mi ng c vai tr khai phng ca n trong mi thi i, nht l thi i ny... mt thi i mu thun m ai ai cng tin tng rng ch c ch trng mnh l tuyt i, v c quyn bt buc tt c mi ngi phi phc tng... nhng ng


21

thi li cng thch phc tng n l gio iu, phc tng n l mt v dn o thing ling... Pht hc s d ton c s mng ca mnh, l ch lay tnh c con ngi ra khi nhng ngc t ca cc li tri thc c h thng ha v bin thnh nhng t ngc ca tinh thn... Cho nn, Pht hc, trc khng phi l mt tng tht chp cha tri thc, m thc s, l mt thi nhn thc, mt phng thn dc cha bnh c chp, tham vng, si m v cung tn.

* * *

V trc khi chm dt, tc gi khng sao qun cc bn ht lng khuyn khch cng nh nhiu bn c phng xa gi th v thc gic thm hi. Bn Nguvn Vn Trng a ra sng kin l lo lng chu o vic n lot v xut bn, bn Trn Vit Sn hng ngy theo di v n c... khuyn l. Nht l bn Nguyn Th Liu, ngi bn i khng mt lc no xao lng vic theo st mi cng trnh bin son ca tc gi, khi c li rt k tng on vn trong bn tho v ghi nhn mi thc mc hoc nhng cu vn, nhng t ng cn mp m hay ti ngha, khi sao chp nhng ti liu v sp xp cho c th t, mch lc... Nu khng c s gip tn tnh cng nhng khuyn khch hng ngy nng tinh thn b bao nhiu cng vic b bn, phc tp v mt nhc ca mt cuc i k gi v dy


22

hc, chc chn tc gi s kh lng m hon thnh c quyn sch ny mt cch d dng v mau l, cng nh mi tc phm khc t trc n gi. Tng bao nhiu tr duyn y mi hon tt c cng vic hm nay; l cng chung cc bn, v mt ln na, mong qu bn nhn ni y li thnh thc tri n ca tc gi.

C Thu Giang


23

CHNG TH

NHT


24

I. LC S PHT THCH CAPHT, tn l Siddhrtha,

h Gautama, sinh vo khong th k th VI trc Ty lch k nguyn, pha Bc n . Cha l Suddhodana, tr v dn tc Sakya (chnh l mt phn t x Npal ngy nay, di chn

Hy M Lp Sn Himalaya), cn m l hong hu May.

Nm mi su tui, Thi t ly v l nng Yasodhar, v sng cc k sang trng trong cung in. Nhng bm tnh Thi t a su a cm, khi nhn thy thc trng thng kh ca i ngi chung quanh mnh, bn quyt tm i tm phng cu kh cho bn thn v nhn loi. Lc thi t b nh ra i, chnh l lc v va h sinh a con trai u lng v duy nht: Rhula. By gi thi t va mi c hai mi chn tui.

Su nm rng r, ng lang thang y khp thung lng sng Hng cu Thy hc o v theo mi cch kh hnh cng tu luyn


25

ca hu ht cc mn phi truyn thng mong tm gii thot. Nhng, khng tha mn, ng b tt c cc gio phi truyn thng kia i, v t mnh i tm Chn L.

Mt m, ang ngi trm mc di gc cy b , ng ht nhin i ng.

By gi ng mi va ba mi lm tui. T , ngi ta gi ng l Pht, ngha l ngi gic ng, gic ng c ci ngun gc ca au Kh v Sinh T.

*

* *

Sau khi c o, Pht thuyt php ln th nht Cp C c vin, gn thnh Bnars ngy nay, cho 5 nh tu kh hnh, nhng ngi bn c cng i tm o nh Ngi.

Rng r sut bn mi chn nm Pht khng ngt em ci o dit kh ging cho tt c mi tng lp nhn dn khng phn bit nam n gi tr hay giai cp sang hn g c.


26

Pht nhp dit nm tm mi tui, Kusinr.

*

* *

l i cng nhng nt chnh m truyn thuyt ni v tiu s ca Pht, bt lun l gio phi no ca Pht gio u cng chp nhn. Tiu tha hay i tha.

D nhin, chung quanh nhng nt chnh y, v sau cc t thm tht vo nhiu chi tit c khi hoang ng thn b hoc t im cng c, hoc ly i sng ca Ngi lm tng trng cho nhng im c bit nht trong hc thuyt ca Ngi mt cch thm trm v hn cng c. l ci l chung ca nhng hu sinh i vi nhng bc v nhn tin bi m mnh tn ngng sng bi. Thng thng nhng chi tit mi xem qua l thn b hoang ng y li bao hm mt v su sc khng th khinh thng.

Ta nn rng ngi phng ng ngy xa rt chung s v danh, ngha l rt quan tm


27

n vn tng trng hn l s kin lch s, cho nn trong phn tiu s cc bc i danh nhn hay cc ng phi thng bao gi cng pha ln nhng cu chuyn thn k qui n, d nhin hm cha ngha su sc ca s kin hn l chnh s kin . Theo ngi ng phng ngy xa, s kin lch s t n khng c gi tr g cho ta ng lu tm c, ngoi ci ngha ca s kin y. V, trong thc t nhng s kin khng chng minh c g c1 v mt l rt gin d l cng vi by nhiu s kin cng mt loi m ngi ta u dng chng minh c khng bit bao nhiu l l thuyt lch s nghch hn nhau. Cho nn, i tm nhng s kin khch quan lch s i vi cc sch v o hc ca phng ng tht l ht sc kh khn, nu khng ni l nan gii. Mt cu chuyn ng ngn d gi c t m v tha mn c c tng tng hn l mt s kin lch s ghi li mt cch kh khan lt lo. C k bo rt ng rng: Dng nhiu n s phn tch ph bnh d lm mt i

1 Les faits ne prouvent rien, car les faits prouvent tout. R. GUNON


28

nhng g c th xem l hng thm ca Pht gio.2

*

* *

Trong i sng ca Pht Thch Ca, c ba giai on quan trng tiu biu c c mt h thng gio l ca Ngi:

1. Lc thiu thi2. Khi xut gia3. Sau ngy c o

Cuc i y c th gi l cuc i inhnh cho nhng ai quyt tm i vo con ng gii thot, ch khng phi ring g ca Thch Ca. Hay ni mt cch khc: i sng ca Thch Ca chng minh mt cch hng hn gio l ca Ngi cn hn tt c cc Kinh lun ca Pht Php.

2 A beaucoup plus de vie et de force dans une jolie lgende symbolique et bien concise que dans un morne manuel dtudes analytiques. Labus de ltude critique naurait dautre rsultat que celui de dtruite la fine fleur du bouddhisme.

(CH. HUMPHREYS Le Bouddhisme)


29

*

* *

1. LC THIU THI

Thi th Siddhartha vn l mt a tr cck thng minh, nht l c tnh trm ngm v thch sng mt mnh trong c tch. Thut rng, mt hm cng vi cc bn tr ng tui i chi vo mt thn xm dn qu, Thi t b on tr con, mt mnh ln tm mt ci cy to ni hoang vng trm t mc tng. Tri ti m Thi t vn khng , khin cc bn b ht hong i tm kim khp ni mi tm thy Thi t lng lng ngi mt mnh trong bng ti.

Vic y u phi l vic bt thng, l vic m hng ngy hng xy ra ngay trong n Vua: Siddhartha thng thch chi mt mnh, nht l thch ngi mt mnh di gc cy trong vng ca Vua cha. Phi chng l bn tnh chung ca phn ng nhng bc v nhn trong t


30

tng gii c mt i sng ni tm phong ph di do ngay trong bui h cn th u.

Chnh ci c tnh y khin cho Vua cha lo s, v li lc sinh ra Thi t, cc thy tng s on sau ny Thi t s ly gia thot tc. Nh vy, Vua cha cn phi trc lo dt hu hon, trng ln u Thi t ci ch gia nh: Siddhartha cn phi ly v gp!

Mun rng buc Thi t quyn luyn cuc i trn tc, vua cha cng ngy cng cho tng nhng th vui quyn r ca xc tht... Nhng, thi t d c nung chiu v nui trong nhung la vng son, y xa hoa try lc vn khng b say m sa a, m li cn lm cho lng cng thm chn ght! Cnh ph qu cc ... gip cho Ngi thy r ci tm thng t nht ca nhc dc v ci trng rng v ngha ca cuc i ch k! C sng trong ph qu, ri khinh ph qu, mi tht l ngi khinh ph qu.

Tnh ham suy ngh khin Ngi bao gi cng phng tm mt ra xa hn hin ti, nn d thy r c ci ch cui cng cng nh ci ch khi u s vt, ngha l thy c ci Nhn v


31

ci Qu ca vic i. V chnh ci c Nhn Qu y khin sau ny Ngi suy tm c ci Nguyn nhn ca au kh.

Cu chuyn bn lt do chi ra bn ca thnh, gip cho ta thy r ci c nhn qu y bt u hng Thi t vo con ng ly gia xut tc sau ny.

Ln u tin do chi ca thnh pha ng, Thi t trng thy mt ng c gi l kh, u tc bc ph, ch cn c da bc xng. Thy ngi m ngm n mnh: tr ri ln, ln ri gi...! Tr v cung, Ngi mi ngi ngi.

Ln khc do chi ra ca thnh pha Nam, Thi t gp mt ngi bnh, nm rn la thm thit qu! Tr v cung Thi t cng mi ngi ngi v ci kh ca bnh tt hng ngy bao vy con ngi khng bung tha cho mt ai c thy.

Ln khc na do chi ra c thnh pha Ty, gp mt m tang: thn bng theo sau khc thm thit qu! Tr v cung, Thi t li cng thm xc ng v ci l v thng ca s kip


32

con ngi: tr ri ln, ln ri gi, gi ri bnh, bnh ri cht... Sinh, lo, bnh, t: kh!

Ln th t, do ra ca thnh pha Bc, Thi t gp mt ngi mc o vng... i ng khoan thai, v ngi im m ung dung! l mt v tu hnh. xut gia tm o bt u chuyn mnh trong lng ngi.

Truyn rng sau khi Thi t tr v cung, th qun hu bo tin v Thi t mi sinh c mt a con trai. Thay v t v mng nh mi ngi, Thi t sm nt mt, than: Li mt si dy xing ta thm na!

V c l ci tin ca a tr va sinh thc gic Thi t phi mau cng quyt ly gia ct i m bt nhng dy rng buc ca tnh thng.

Ri ng m, Thi t sai chng Chamda ngi gi nga, thng nga Kanthaka, cng quyt cng trn ra ca thnh pha Bc.

*

* *


33

2. KHI XUT GIA

n t xa vn tin rng khng mt ai c th t mnh tm c chn l, m cn c ngi chn s hng dn. Bi vy, theo truyn thng, Thi t Siddhrtha cng nh mi ngi, i cu o vi hai i s c tn tui l Alara Klama v Roudraka. Klama th Vaicalis, cn Roudraka th Rajagriha. i vi hai bc i c trn y, Thi t t ra rt chm chc... Nhng, nm ngi t ca Roudraka li chy theo Siddhrtha, cho rng Thi t cn cao hn thy ca h nhiu!

Sau cng, Siddhrtha b hai ng Alara v Roudraka m i lun, v ng cm thy ci hc ca h khng gii quyt c vn dit kh. i tm o, u cn phi c ngi hng dn: Siddhrtha ln u tin ph b c mt thnh kin, l tu khng cn phi c thy. Mi ngi u c th t tu t ng!.

Nhng, ng vn cn thc mc trong mt thnh kin truyn thng khc na ca n , l cn tin ni hiu qu ca s tu p xc, ngha l tu kh hnh!


34

ng nhn n, b ng, tnh ta... hnh xc mi cch theo cc nh tu ngoi o... nhng rt cuc ch em n mt th xc bc nhc n ngt xu! Tnh li, ng mi r s sai lm ca phng php kh hnh.

ng n li, cm thy sc khe tr v vi tt c s sng sut ca tinh thn! ng khm ph ra c s lin lc cht ch gia tinh thn v vt cht: Bt c mi phng php phn t nhin no cng u sai lm c! Li thm mt thnh kin b nh : kh hnh khng phi con ng tm o.

Nhng nm ngi t trc y theo ng, bn b ng, v h u c d ng li tm thng tr v con ngi ca th tc!

By gi, mt mnh trong c tch ng nghin ngm v ci cnh v thng ca sng cht, s au kh ca loi ngi bm theo gi nh ca cc s vt khng thc c, v s kinh khng ca h trc cnh tiu vong!

Mt m, trong khi ng ang ngi di ci b , bng thot nhin tnh ng: bao nhiu bc


35

mn v minh che lp chn tm rt i tng mnh! Mt trng thi bin chuyn cc k nhanh chng ca th gii v thng chng cho Ngi ci cnh vi diu ca Nit Bn.

Siddhrtha ht nhin thnh Pht.

*

* *

Ngi ta thut li rng lc Ngi c o, th Tri t rung chuyn... Ngay ch Ngi ngi, thy u tan ra tro bi! phi chng l ci ngha tng trng rng ci Bn ng m trc gi Ngi tng c thc ca c nhn Siddhrtha Gautama, ch l mt gi nh, nay tan thnh tro bi! N ch do nhn duyn gi hp m thnh hnh trong khonh khc, l nh bng nga cu qua khe ca, mau nh tia chp trn nn tri ti mt ca m khuya vng lng: hin ln ri tan mt, khng li mt du vt g!

*

* *


36

3. KHI THNH O

Thnh o ri, ngi phi lm g by gi? Trc y s d Ngi i tm o u phi cho ch c nhn Ngi m l cho ton th nhn loi au kh.

Nhng, chnh ngay khi Ngi c o, Ngi li cm thy do d khng r c nn i truyn b ci chn l y cho ngi ngi trong thin h chng? Chn l m Ngi sp em truyn b l ci chn l V Ng, ngi trong thin h ai m chu nghe! Gi s m c nghe, nhng v n rt cao siu, qu tm hiu bit ca con ngi, khng kho li i lm cng vic cng d trng, ph cng v ch!

... Ta tm ra chn l gii thot, rt kh nhn thc c, rt kh hiu bit c, v ch c k no tht thng minh mi c th hiu ni m thi!

... Nhn loi ang b li cun trong sng m sng dc v vui say chm m trong ; kh lm cho h nhn r c l nhn duyn gi hp,


37

dit tr c cc th v minh hnh thc3ca h c!...

... Nh vy, em ci m mnh bao phen kh nhc tm ra truyn b, c ch li g? Gio l y, k y dy lng tham, sn... khng lm g lnh hi c... Ngh vy, ng Nh Lai quyt nh lng thinh, khng mun em ra m truyn b na...

Thn Brahm Sahampati lin hin ln, ph c hoi nghi ca Pht:4

Ngi hy ngh li cho tht k... Hin thi cng khng bit bao k m tinh thn ch b mt vi bc mn v minh rt mng che y thi! H c th lnh hi c, ch sao khng! Bc ch thnh, khng cn ai khai th nh, cng nh k ch ngu, khng ai lm cho h hi u tnh ng. Nhng bc trung lu, th rt c th khai

3 Hnh (samskras): tc l nhng nim v v minh, nhn lm Bn Ng l thc vt m to ra. Tt c mi ci m ta thng gi l thc u do Tr to ra. 4 T y, khng gi l Thi t Siddhrtha, m gi l Pht, ngha l Ngi Gic Ng Gii Thot.


38

quan im nhn, h ang ch i Ngi... V li, h u phi t!

Pht nhn trc mt, thy mt m sen... C cng mc ln khi mt nc, cng th n di mt nc... Trn th gian, c k tr ngi ngu, u phi tt c u l bn ngu phu ngu ph... Ngi bn ni:

- Chn l s m rng ca cho mi ngi! K no c tai nghe, th nghe!

*

* *

Lng do d ca Pht lc ban u thc khng phi l khng c phn hu l v xc ng!5 Phn ng ngi trong thin h u

5 Nhng bc nh Jsus, Lo-T... u cng cng mt do d thc mc nh Pht. Jsus ni: Mt ngi gieo ging, gieo mt phn ht ging di theo ng i: ht ging b ngi i ng p ln v chim tri n ht! Mt phn ri trn cc tng , khng c t: ht ging va mc th b nng thiu tn ho, v khng c gc r vng vng! Mt phn li ri nhm vo cc bi gai gc: gai gc mc trm, n khng tr c! Mt phn, may mn, ri vo t tt: n m hoa tr


39

mun c ngi ta ging cho nghe nhng g h thch, thun vi lng nguyn c ca h hn l nhng gio l khng tha c lng mong mi i ch ca h. Phi chng ta thng nghe nhiu ngi ni: Ti mun tm mt hc thuyt, mt tn gio no hp vi ti, tha mn vi nhng i hi ca ti... V nh th, tn gio hc thuyt, ch khng cn ngha g khc hn l mt tha mn ca lng dc vng, ca ci bn ng ti tiu v v li ca con ngi!

Pht gio nguyn l mt hc thuyt V Ng, lu ngy tr thnh mt gio l Hu Ng v cu phc! H bm vo thuyt Lun Hi, mong c ko di s trng tn ca Bn Ng! Hay ni mt cch khc h khng chu chp nhn thuyt V thng v V ng cu thot khi cnh lun hi! Tn Pht Gio cng ngy cng ng, th gio l ca Pht cng ngy cng b h

tri... K no c tai nghe, th nghe!(Mat: XIII: 1-10-18-28) Cn Lo-T th vit b o c Kinh, ri b m i... Cng hm mt : Ai c c, th c! ng khng khuyn d ai theo ng c, l v ng khng tin l ai c th dy ai, nu ngi nghe h khng mun nghe! K no c tai v mun nghe, th nghe! Nu khng th ng chng vit o c Kinh lm g.


40

thp, v xuyn tc! l s phn chung ca tt c mi Gio l cao siu, vt hn ci tm hiu bit ca i chng, khng sao trnh c.6

V cng v th, m sau ngy Pht nhp dit, Gio l Nh Pht lin chia ra v s tng phi, mi phi u c nhng sc thi ring bit cao thp khc nhau, hp vi trnh ca nhiu nhm ngi khc nhau v cn c tr thc.

*

* *

Ng o ri, Pht sang qua thnh Vrasani (tc l thnh Bnars by gi), vo rng Lc Uyn (Mrigavana) tm li nm t ca Roudraka m trc y tng theo Ngi tu kh hnh... V chnh ni y, Ngi bt u chuyn php lun, thuyt minh T Diu . Theo kinh Tam Tng, bui thuyt php ny c xem l quan trng nht, v Pht trnh by c mt

6 Nh Lo Hc: s bin thin i chng ha bin Lo gio thnh o gio vi cc m tn d oan kinh khng. (Xem Lo T Tinh Hoa cng mt tc gi).


41

cch ht sc l gin d r rng nn tng ca tt c Gio l ca Ngi.

Pht ni: C hai ci cc oan m ngi mun sng c mt i sng gii thot cn phi trnh xa! Cc oan th nht l ly nhng lc th xc tht lm mc ch ca i ngi. l mt np sng th b v ngu xun! Nhng ci cc oan th hai l sng mt i kh hnh, p xc... cng ch gy to cho con ngi thm au kh vt v v ch!

Nh Lai trnh hai cc oan y, v tm ra con ng gia (Trung o). Con ng y, a Ngi n Tr Hu Bt Nh v Gii thot hon ton!

Pht tng kinh nghim su xa hai cc oan y: Trc kia, Thi t nm mi khoi lc vt cht i, nhng Ngi thy rng ch l nhng khoi lc nht thi thi, v ch lm cho Ngi bn khon hi hn! V v sau Ngi li tu theo kh hnh, nhng ri cng ch thy ton l au n, ch chng c li ch g cho vic i tm Chn L!


42

Nh mt bc i Danh Y, Pht p dng mt phng php dit kh khng khc g phng php tr bnh ca nh y s: au bnh g? Ti sao c bnh y? V phi lm cch no tr c bnh y? l T Diu , bn ci chn l huyn diu m ta c th gi l tt c tinh hoa ca Pht gio nguyn thy.

1. Kh

Khng ai c th khng nhn nhn rng: il au kh. Kh, l ci bnh chung ca con ngi trn i, v phi chng, l ngi, th khng mt ai l khng lo trnh au kh, tm hnh phc! l tt c vn sinh t ca con ngi! Thc vy, trong i ta, ch c hai ng c ny thc y mi hnh ng hng ngy ca ta, l a v Ght bt c phng din no: l tr hay tnh cm, tinh thn hay vt cht. B bt buc phi chp nhn v sng chung vi nhng g mnh khng a thch, cng kh! Thit tha c vng m khng c th kh nh; nhng c ri, cng vn kh, v cn s mt! Phi c nhn chn c ci kh ca mnh ri, mi mong i n gii thot! Thc ra phn ng ngi i


43

cha bit kh! L v h na khc na ci, ch nhn thy ci kh ngoi da ch cha tng khc trong lng! Cho nn mi ni rng: Phi c nm mi au kh thc s, th mi mong tm ra c con ng dit kh!

2. Ngun Kh

Do u m ra? Do ci c vng khng baogi ngui, vn c ni gt theo nhng dc tnh khoi lc!

3. bit c ci ngun gc ca ci bnhthng kh ri, vy phi lo n s dit kh. l giai on th ba ca chng trnh Pht php!

4. V con ng dn n gii thot, l conng Bt Chnh ca Pht php!

*

* *

Pht thng thuyt php hai khu vn ln l Jetavana (K vin) v Veloutana (Trc vin). Jetavana (K vin) th thnh Savthi (X V) nay l thnh Sahet Mahet ca


44

Anathapindika (Cp C c) dng, cn Veloutana (Trc Vin) l ca Vua Bimbisara tng. Hai vn ny cch nhau li su trm dm.

Nhng Pht thng vn Jetavana hn, cho nn trong Kinh, ta thy thng m u bng cu: Nh vy, ta nghe mt thi, Pht X V, trong vn K ca ng Cp C c, cng i vi cc v i t khu mt nghn hai trm nm mi ngi...

Vo khong nm 480 (trc Ty lch K nguyn) Pht tch Kusinra: Ngi c tm mi tui.

*

* *

Trong thi gian thuyt php, Pht u phi ch gp ton l thun cnh, c c lun lun nhng ngi quyn qu bo h, nhng t quyt d phng th. Pht gp rt nhiu tr ngi, gp rt nhiu k th hn, ganh ght, chng i v vu oan!


45

Cu ch bn ngoi l cc nh tu ngoi o. Lc by gi n c su phi trit hc ln, sch Pht gi l lc phi ngoi o. Pht thng b cc gio phi y cng kch, tranh bin. V Pht Gio s d c nhn dn sng bi, phn ln cng nh Pht thng c cc gio phi kia mt cch r rng vy.

Nhng cu ch bn trong, tc l nhng k chnh trong tng hi phn i Pht, th c em h ca Pht, l Devadatta ( b t a) ng u ch huy.

Theo cc sch Pht th Devadatta l mt ngi v cng c him, lun lun m mu khuynh o Pht, phn b phn ng lp mt gio hi khc, ct ph hoi s nghip ca Pht. C lm lc hn c hi n c thn mng v thanh danh ca Pht na bng s vu co Pht t tnh vi mt tn n.

Nhng, i vi Pht, bao gi nhng k th y u c xem l hng thin tri thc gip rt nhiu trong s ging minh Pht php. Khng c mt bc v nhn no trn i m trnh khi s ganh ght ca th nhn, v c s ganh ght ca


46

th nhn, bc v nhn mi thnh bc v nhn. Mt nh vn phng Ty c ni: khi mt bc chn ti xut th, ngi ta nhn ra c nh ni du hiu ny: Tt c bn ngi ngu u ni ln chng bng.7 Li ni tuy c phn qu ng, nhng khng hn l khng c l. S c mt ca mt k th lun lun tm mi phng th xoi mi v ch trch l mt iu rt hay bt buc mnh bao gi cng tm cch ci tin hu i ln n ch ch thin, ch m. L v s ph phn ca nhng k th ta, gip cho ta thy r nhng s on ca ta hn l nhng ngi bn ng tm ng ch. Cho nn, thay v tiu dit ngi th, khn ngoan hn l nn gn gi h c nghe nhng li chng i v nhng s h ca mnh v km hm lng t tn t ph. Bi vy, Pht mi bo: Devadatta gip ta rt nhiu trn con ng hon thnh gio php! Devadatta vn l hng thin tr thc!.

7 Quand un vrai gnie parait dans le monde, on le distingue cette marque: tous les sots se soulvent contre lui. (FRERON).


47

Cho nn, v sau Pht gio cng b chng i bao nhiu th li cng c vt ln mt cch rc r by nhiu, bt c thi bui no trong lch s Pht gio.

i vi hng tu Pht, ngi th phi c xem nh ngi bn. Hn na h nh nhng tng cho ti c cc bc chn tu c gia mi cng thm sc nhn.

*

* *

Tm li, nh trc y c ni: cuc i ca Thch Ca c th gi l cuc i in hnh ca nhng k i tm gii thot. Hn na, n minh chng mt cch linh ng hng hn tt c gio l ca Ngi.

c bit ta nn lu n nhng im chnh ny ca Pht.

Pht l bc:

i hng, i lc, i bi.


48

i Hng trong vic dm dt b ngi v cao sang tt bc, c nhng quyn r xc tht i tm con ng gii thot!

i Lc trong vic khng li vo bt c mt th lc no, mt bc chn s no cu ch dn, m t lc i tm gii thot!

i Bi l sut i ch cu gii thot au kh cho ton th nhn loi, cho n hi th cui cng!


49

CHNG TH HAI


50

NHNG IU KIN TINH THN CA NGI HC PHT

Mun thc hin gio l ca Thch Ca, trc ht cn phi c nhng iu kin tinh thn sau y, bng khng kh m i cho n ni n chn.

*

1. Pht gio trc ht l mt gio l ku gi s ihng i lc, ngha l c nhn mun tm gii thot khng nn li vo mt uy lc no ngoi mnh c cu cha c mnh! Pht gio khng phi l mt gio l i tm an i cho nht thi, cng khng phi l gio l dnh ring cho nhng tm hn n l, ham li v cu cnh thn quyn.

Nhng k giu lng li n l khng th bao gi i n gii thot, l iu quan trng bc nht, m Pht khng ngt cn dn: Cc bc Nh Lai ch lm c ci vic l ch ng thi: mi ngi phi t mnh i n, ch khng ai i th cho ai c c!8

8 (Dhammapada) (Php C). Kinh Vin Gic cng ni: Cc li dy ca Kinh sch chng qua nh ngn tay ch mt trng! Nu thy mt trng th c th bit ci ch mt trng y chng phi l mt trng. Ht thy bao nhiu th li ni ca Nh Lai khai th B Tt u cng th c.


51

Theo nh Pht th khng nn np theo bng ai cu o, l v ch c nhng hiu bit g do mnh tm ra mi tht l hiu bit m thi. Theo kin k khc m lm, l ch np theo bng k khc m sng, th khng sao gii thot c mnh.

Pht dy rng: Nht thit chng sinh cu hu Pht tnh! Tt c chng sinh u c tnh ca Pht. Ni th th u cn i cu Pht ngoi, m ch nn cu Pht ni mnh. Pht v chng sinh v Pht nh tri hng cht v tri hng ngt! Cng l mt tri hng c, nhng ch khc nhau c mt cht mt ngt m thi, ngha l ch khc nhau ch mt M hay mt Tnh m thi. Trong Kinh c vit: Nh th ng thnh Pht, ng th d thnh Pht (Ngi l k ang thnh Pht, cn ta l k thnh Pht). Vy th, tt c u c th thnh Pht.

Tn ch ca Pht gio l thnh Pht, tc l t n trng thi ht m. Cho nn mi ni: chuyn m khi ng, thc Pht gio chi tng ch. Ngi ta s d M khng khc no mt trng b m my V Minh che khut, mt khi bc my V Minh b thi sch th mt trng by gi t nhin tr nn t rng.

y l mt trong nhng im c bit v quan trng nht ca Pht gio.

*

* *


52

2. Ngi hc Pht, s d phi c mt tinh thn t do,khng nn l thuc ni mt kinh sch no, ni mt gio l no, l v s gii thot phi do ni mnh, ch khng do n hu ca ai ban cho mnh c c, d l nhng bc Thn Thnh Tin Pht... V mun c vy, phi c c hoi nghi.

Ngy kia, Pht i ngang qua mt lng n, tn l Kaseputta. Dn chng ni gi l dn Kalama, khi nghe Pht n, n Ngi hi: Bch Ngi, c nhng nh tu n y thuyt php. Nhng h cho rng ch c gio l ca h l ng, cn tt c u sai lm! Chng ti hoang mang ch r ai sai ai ng?

Pht ni: Cc ngi hoi nghi l phi! Cc ngi ng bao gi cho ai dn dt mnh c, sch v cng vy, l tr cng vy. ng tin theo nhng k l lun hay, bin bc gii, cng ng ci ho nhong bn ngoi trng nh hu l n cm d cc ngi, hoc ngi ni l bc thy ca mnh! Ch khi no t mnh cc ngi bit rng vic g thun vi mnh (kusala), tt i vi mnh th hy nhn v theo. Cn tri li, ci g cc ngi t nhn thy mnh khng hp (akusala), gi di, xu xa... th hy t chi v xa lnh n9.

Pht thng cn dn cc v t khu khng nn tin tt c nhng li Pht ni, m phi t mnh xt li, chng no nhn thy chc chn c gi tr th mi nn theo. Phi chng y cng l mt li hoi nghi m ngi phng Ty ngy nay gi l Hoi nghi trit hc (doute

9 Anguttara-nikaya (Tng Nht Tp).


53

philosophique)! S d Hoi nghi (vicikiccha) b sp vo mt trong 5 tr ngi (nivarana) cho s tinh tn trn con ng o v thng hiu Pht php, l v mun tht hiu mt vic g, iu kin u tin l phi dnh cho n mt mi thin cm lc ban u. Thi chng i l tr ngi ln nht hiu bit i vi bt c mt hc thuyt hay gio l no. Nhng mc ch ca Pht hc l chuyn m khi ng, tc l thot ra khi mi l li suy t thng thng o b ngn (paramita) ngha l n b bn kia! Nhn quang ca ngi hc Pht phi l nhn quang ca mt k vt ln trn l tr, thot khi mi thnh kin ca th nhn nhn thy ci Gi trong ci Chn v ci Chn trong ci Gi. Vi mt u c sng tn d dng, con ngi d dm ln nhng thnh kin c hu m t mi lt lng m n gi hun c v khun kh t mnh mn tnh cm, t tng ca ta. Khng c g ru ng con ngi bng thnh kin v tp qun t tng: trc ngi ta cm ngh nh th, nay ta cng cm ngh nh th mi... v sau ny thin h ai ai cng s cm ngh nh th mi... T tng theo k khc, d k khc y l ai, l g... khng cn phi l t tng na! T tng theo ta, cm gic theo ta, ngha l theo ci ta chn tht ch khng phi ci ta x hi ca ta, mi tht l t tng. Ngi hc Pht, trc ht phi bit t tng theo mnh, khng nn n l bt c mt k no khc, mt hc thuyt, o c, lun l, tn gio no c.

Gic ng, theo ci hc ca nh Pht, l mt nhn thc ngc li vi tt c mi nhn thc trc gi ca ta


54

i vi s vt. Vy nu khng dng n hoi nghi (mt th hoi nghi xy dng trit hc) th khng ti no thot khi ci nhn quen thuc theo nh nguyn ca l tr... Phi bit nhn s vt vi cp mt thy g cng u mi v l.10 C c nh th th may ra mi nhn thy ng ci thc tng ca s vt. Nh t tng cao nht khng phi l k ru ng chng ta vi nhng thnh kin mun i, m nhng k lm cho ta tnh ng, vch ra cho ta thy nhng iu mi l trong nhng s vt rt tm thng trong i m hng ngy b thi quen lm cho ta khng . Hoi nghi l cho ta nhn bng cp mt ca ta, nghe theo l tai ca ta... ch khng nhn theo cp mt k khc, nghe theo l tai k khc!

Tm li, cn phi hoi nghi v xt li tt c nhng g m t trc n gi ta nhn l phi... v hy bit nhn li n nh ta nhn nhng s vt mi l.11 Ngay i vi nhng li m trong Kinh bo l ca Pht dy cng khng nn tin theo, trc khi xt li tht k nhng li ni y c ng l chng.

10 Xem quyn Ti t hc (cng mt tc gi, trang 92, 93, ..., 99). 11 Sch Trang T, thin Kh C c cu: Thin h u bit tm hiu nhng ci mnh cha bit, m chng ai bit tm hiu li nhng ci m mnh bit, u bit ch nhng iu m mnh cho l khng phi, ch khng ai bit ch nhng iu m mnh cho l phi.(Xem Trang T tinh hoa, trang XIII). i khuyn ta phi phng nhng thnh kin, bt c l th thnh kin no, ngha l phi Hoi Nghi ngay nhng g ta a thch nht.


55

Pht cn dn cc t hoi nghi l ng cn c hoi nghi g na c. Chnh lc Ngi gn tch, Ngi cn hi cc t: Cc ngi cn g thc mc na khng v nhng iu ta ni? C ct vn ta sau ny cn c nhng nghi ng g na m t cc ngi kh lng gii c. Nhng cc v t vn lm thinh, Ngi bn ni: Nu v qu cung knh i mi ta m khng dm hi, th hy cy cc bn mnh hi th i!12.

* * *

3. xng t tng t do, Pht gio khng ddn ai vo mt gio phi nh mnh.

i vi tn , Pht cn cn dn hoi nghi cho n khi no nhn thy khng cn thc mc g na... th i vi cc gio phi khc Ngi cng bt phi i x mt cch ht sc khoan dung.

C ln, Jaina Mahvira sai t mnh l Upali n gp Pht u l v thuyt lun hi. Tri vi mun ca ng, Upali li ng theo Pht v thy Pht ng l hn. Upali xin Pht cho php nhp vo hng t, nhng Pht t chi bo: ng phi suy ngh li cho tht chnh nh li ni ca ti, ch khng nn vi v... . Nhng, khi Upali thit tha ni n, Pht yu cu ng b

12 Digha-nikaya, ed. N n v sa Th ra (Trng A Hm) trang 239 (Colombo, 1929). Nghi ln th gic ng ln, nghi nh th gic ng nh; chng nghi th chng gic ng


56

thy c ca mnh m tri li cn phi gi mt nim cung knh ph gip thy mnh nh xa.

Ngi hc Pht, phi m rng tm hn tr no hu c th thng cm vi tt c mi gio l khc. S c chp hp hi v cung tn l tri rt xa vi tinh thn Pht gio: chn l hin ln mun mt, hc thuyt ny, hc thuyt kia ch l mt vn trnh cn c m thi. Pht hc, u tin l mt ci hc ph tr Kin chp.

Bi vy, H. De Glasenapp, trong quyn Les Cinq Grandes Religions du Monde c vit: Trong cc tn cc tn gio trn hon cu, chc chn ch c tn Pht gio l thc hin c tinh thn khoan dung hn ht.13 Cu chuyn ngi m r voi ghi trong kinh UDANA ni r ci tinh thn khoan dung lng y. S l c mt bn tu s ta b t nhau bn ci om sm... khng ai chu thua ai. Cc t thy chuyn v tha li vi Pht. Ngi bn ni: Xa kia c mt ng Vua ngi bun, cho bt tt c ngi m trong thnh em v hp li mt ch. Vua cho em ra mt con voi v bo cc anh m hy r vo mnh voi v t cho nghe h hnh dung con voi ra sao? Sau khi mi ngi r xong, vua hi tng ngi... H tha: Voi ging nh ci ni ln ( l nhng ngi r trng ci u); voi ging nh ci nia ( l nhng ngi r trng ci tai); voi ging nh cy ct trn ( l nhng ngi r trng ci chn); voi ging nh ci chi ( l nhng ngi r trng ci ui)... Mi ngi u

13 Trang 548: Les Cinq Grandes Religions du Monde (Paris, Payot, 1954)


57

tng rng mnh hnh dung r con voi vi b phn m h r trng. Nh vua nh th m ht bun!

Nhng nh tu ta b m ci nhau om sm ... u ging nh nhng k m r voi trn y. H ch l nhng ngi m, khng lm sao thy r c ton din ca con voi. Bi vy m h mi ci c tranh hn tranh thua vi nhau, v h ch nhn c c mt phn no ca thc tng.

*

* *

Ci tinh thn khoan dung v thng cm rng ri y ca Pht hc l c tnh u tin ca gio l ny. V vy, trong sut thi gian di khong hai nghn nm trm nm, ta cha tng thy mt git mu no ra v s truyn b Pht gio trn mt t ny.

*

* *

4. Ngi phng Ty hay thc mc: Pht gio lmt tn gio hay mt trit hc? Rng tn gio th cng khng ng, rng trit hc li cng khng c... theo ci ngha thng thng ca n.14 Nhng m cn g: ai

14 Trong i Tha Tuyt i Lun, Nguyt Kh Php s c vit: Pht gio chng phi l trit hc, tn Pht gio chng ta nhiu ln ni r. L v, mc


58

mun gi n l g cng c. N l n, bt c di mt nhn hiu no. Ci nhn hiu Pht gio m ngi ta thng dng gi n, thc ra khng phi l iu quan trng.

Mt a hoa, d ku n l hoa hng, l hoa rose, hay ku n bng mt danh t no khc cng c, n cng vn l mt th hoa thm mt ci mi thm ring bit ca n.15 Chn l l chn l d di

ch ca trit hc l cu tri kin, m mc ch ca Pht php l la tri kin. Vic lm ca trit hc l ni li ni; cn Pht php l ch la li ni. Trit hc th dng l tr lm con ng i n chn l; cn Pht php th li cho rng l tr l s tri chng v bi xch n l vng tng. Cc trit gia phng Ty th cu ni l tr, li vo l tr; cn nh Pht th li i ph tr l tr, ph nh l tr; cho nn, c th bo rng hai bn nghch hn nhau. Bn thn ca trit hc l thuc v tng i lun, cha t n cnh gii Tuyt i, thng b s hn ch ca thi gian, khng gian nn ni dung ca trit hc thng ty theo thi i m thay i, tht chng mt ai dm cng nhn trit hc l trit hc tuyt i. Pht php th khc. Pht php l s chn thc tuyt i, siu vit thi gian, khng gian, nn tri qua mun i m chng h thay i. 15 Cu chuyn Linh sn nim hoa: c Th Tn gi mt cnh hoa ln cao... m khng ni g c. c Ca Dip nhn hoa mm ci... nhn , c truyn tm n. Ch c nhng k bit r a hoa , khi nhn thy n l hiu r n nh th no, khng i miu t hay ch nh bng mt danh t no! Tri li, nhng k m cha tng ngi c mi


59

hnh thc no: Cng gio, Pht gio, n gio v.v... Chn l khng l c quyn ca ai c, cng khng th cha ng trong mt h thng hay gio phi hu hn, h hung li b cha ng trong mt danh t hn nh.

Nhng nhn hiu c tnh cch bit lp thnh mt gio phi thng d gy ni lng ngi nhng thin kin tai hi lm tr ngi rt nhiu s thng hiu chn l, m ch gip cho ngi ta thy c c mt kha cnh no ca chn l m thi.

Ngi ta l ngi ta: s phn chia di nhng hnh thc khc nhau nh ngi Tu, ngi n, ngi Anh, ngi M.... u l gi to c. Bt qu c nhng tiu d bn ngoi m tu trung u c mt tm hn nh nhau, d di hnh thc mu da, dn tc no, d sng di gm tri ch no. Tt c mi tm t thm kn u ging nhau c.

Phn ng li i qu xa trong khi h em nhng tm tnh chung ca loi ngi m phn chia ng cp. V d nh lng bc i. Th m c nhiu k li nhn m phn chia ra nhiu th bc i, no l bc i ca nh Pht, bc i ca nh Thin Cha v xem nhng th bc i khc

hng ca hoa hng... th d c c ngi ta hnh dung miu t cch my cng khng lm sao nim r c n l g! K no cha tng thn chng c ci hc ca Pht s khng bao gi hiu r Pht hc l g c. y l mt trong nhiu ngha ca cu chuyn nim hoa trn y.


60

l thp km! Bc i l bc i nu tht l bc i, bc i khng th ca ring ca mt hc phi no c. Cng nh tnh yu ca b m, khng c tnh yu ca b m Vit Nam, hay ca b m Trung Hoa hay Anh, M. Nhng c hay tt xu ca con ngi nh tnh yu, tnh b bn, tnh yu nhn loi, lng khoan dung hay s th hn, c c, ngu mui, t cao... v.v... khng phi l nhng c hay tt xu ca ring mt tn gio no hay ca mt dn tc no! Mt ngi c lng nhn, d h l ngi ca tn gio no hay khng thuc mt tn gio no, vn l mt ngi nhn, khng ai hn ai c.

Tht ra, i tm bit ci kin ny hay kin kia l do ai vit ra hay ni ra, khng phi l iu quan trng i vi k i tm chn l. Quan tm n ngi ni s l mt chng ngi cho s hiu bit khch quan, v ci tn tui ca ngi ni d m th c phn on ca mnh thnh thin lch.

Ci tinh thn T vit l tinh thn ca nhng k n l, ngi hc Pht phi c m trnh xa.

Mt ngy kia Pht ngh m mt tri nh ngi th gm. Ni , c mt ngi trai tr n vn nh tu n ng trc. Hai ngi khng bit nhau. Pht nhn thy ngi thanh nin khi ng ng n bn hi: i bn t khu, v ai m anh i tu, v ai m anh la b gia nh? Thy anh l ai? Anh a thch gio l ca ngi no?


61

Nh tu tr tui tha:

- C nh tu tn l Gautama, dng h Sakya b gia nh m tm o. V ngi y m ti i tu, v chnh ngi y l Thy ti. Ti a gio l ca Ngi lm!

- ng y by gi u? - pha Bc, ti thnh Savathi - Anh c bao gi gp mt ng y cha? Nu anh gp

ng, anh c nhn ra ng khng? - Ti cha tng gp c ngi. Nu gp chc chn

ti s khng bao gi nhn ra c. Pht khng chu xng tn, mc d bit rng ngi

y v mnh m i tu, bn ni: - Anh c chu nghe ti ni gio l ca ti khng? - Bng lng lm! Bn c ni.

Pht bn em gio l mnh ra m ging.

Sau khi nghe xong, ngi y nhn ra lin: k ng trc mt anh chnh l Pht, ch khng ai xa l!

C cn g phi mang nhn hiu Pht mi l Pht. C cn g mang ci nhn hiu Pht gio mi ni ln c nhng li ni ca Pht. Khi chng Pukkusati nghe Pht ni, v hiu c li dy ca Pht, anh u c cn bit ngi ni vi anh l ai, v ci gio l ngi ta ging cho anh nghe l gio l ca ai. Anh y nhn c ci chn l khng cn c nhn hiu. Nu mn thuc cng hiu, th chng bnh s lnh ngay: cn g phi tm cho bit ai ch ra n, n u n. l cng vic ca


62

nh vit s, ch khng phi vic ca ngi tm chn l, tm s gii thot.

*

* *

5. Pht gio, khng nh phn ng cc tn gio khc,bt ngi Pht t phi tin tng mt cch m qung.

c tin c, l sau khi t mnh nhn thc r rng. Cho nn trong cc li kinh, bao gi cng nhn mnh ni ch kin (thy) hn ch tn (tin). Pht gio bi bc lng tn ngng, trc khi t mnh nhn thy v kinh nghim. Bi vy mi ni Kin tnh thnh Pht.

Ch saddh (skt: Sraddh) thng c dch l tn, khng phi c ci ngha thng thng ca th nhn, m n c ci ngha l tin, v thy r. Tht vy, ni n ch tin l khi mnh cha thy. Nu thy r ri, th tin khng cn thnh vn na. Nu ti bo vi anh rng ti c trong ti o ti mt ht mn, th vic c nn tin hay khng mi t thnh vn . L bi anh cha thy c mn y trong ti ti. Nu khi ti mc n ra cho anh thy, th s khng cn vn tin hay khng tin na i vi anh vy.


63

V bi th, trong kinh sch Pht, ta thng thy nhng cu nh sau y: Anh hy tin nh anh thy ci ht mn m ti nm trong lng bn tay ti y.

Pht thng bo: cc t khu, ta ni rng s ph tr kin chp l vic ca k hiu v thy ch khng phi l vic ca k khng hiu v khng thy m lm c16

Ngi ta thng v gio l ca Pht nh mt ngn n c mang li ni bng ti, hu mi ngi c mt thy r c nhng vt chung quanh. R rng Pht m mt cho mi ngi, v gi mi ngi hy nhn bng cp mt ca mnh. Pht khng bao gi bt mt ngi v bt h phi tin theo mt cch m qung!

*

* *

6. Tinh thn v trc:

Ngi hc Pht cng khng nn mnh b rngbuc, b mc vo u c, d l i vi chn l.

Ngy kia, Pht ging cho cc t thuyt Nhn Duyn. Nhng sau khi nhn thy tt c u hiu c thuyt y r rng, Pht lin ni tip:

16 Samyutta-nikya


64

cc t khu, nu cc ngi li mnh b mc vo thuyt y, nu cc ngi a thch n, nu cc ngi m luyn n, gn gi n nh mt kho bu bo vt, ngha l nu cc ngi b rng buc vo n, th cc ngi u c hiu rng gio l ca ta khc no l chic b a qua sng, ch khng phi buc tri ngi vo 17

Pht snh gio l ca Ngi chng khc no mt chic b dng ch mnh qua sng (o b ngn) ch khng phi m ct gi v vc n trn vai: cc t khu! C ngi kia i n mt vng nc rng, thy m mnh ng rt nguy him v gh s, cn m bn kia th yn n hin lnh. Mun sang qua , th li khng c cu. Anh ta bn ngh: ta hy b cy lm tm mt chic b a ta qua sng. Sau khi n m bn kia ri, anh ta bn ngh: nh chic b ny m ta qua c bn ny, nh vy, ta phi i n trn u ta hoc vc n trn vai ta lun lun bt c i u. cc t khu, cc ng ngh th no ci vic lm ca anh ! Lm nh th, ngi y c i x ng vi chic b ca anh ta khng?

- Tha Th Tn, khng ! - Vy th, ngi y phi i x cch no i vi

chic b cho phi l! Gi y, nh chic b qua c

17 Trung A hm (Majjhima-nikya). Kinh Pht gi l Kin Trc (chp vo mt kin no) hay b mc vo mt kin no. V Trc, l khng mc vo mt ci g c... (Trc: dnh vo, buc vo, mc vo).


65

m bn kia, t c mun ri, ngi y ngh: Nh n m ta qua c m bn kia, vy th, by gi ta khng cn cn dng n n na, hy yn n li y bn m sng, hay bung th n tha h tri theo dng nc m ng lu luyn g n n na! Ngi y ngh th v lm th, l sng sut, l ng l.

cc t khu, gio l ca ta cng chng khc no chic b trn y: n dng ch ta qua sng, ch khng phi m i trn u, mang trn vai mi mi. Nh vy, ri cc ngi cng phi vt b gio l y i nh ngi kia vt b chic b a n qua m bn kia... C nhng thin, c na... cng cn vt b ht!18

Kinh Vin Gic c cu: Cc li dy ca Kh Kinh chng khc no ngn tay ch mt trng. Nu thy mt trng ri, th c th bit ci ch mt trng (ngn tay) khng phi l mt trng. Tt c li ni ca Nh Lai khai th B tt cng u nh th19

Nhn ngn tay m thy c mt trng, th cng dng ca ngn tay xong: Khi thy c mt trng ri th c th qun ngn tay i. Nu li ch ng thy ngn tay m chng chu ng mt trng, hoc li nhn lm ngn

18 Majjhima-nikya (Trung A Hm). 19 Tu a La gio nh tiu nguyt ch, nh phc kin nguyt, kh tri s tiu tt cnh phi nguyt. Nht thit Nh Lai chng chng ngn thuyt khai th B tt dic phc nh th.


66

tay l mt trng, th ra ngn tay chng nhng khng c cng dng g c, li cn tr thnh chng ngi... l khc.

y cng l ch Trang T ni: ng c, hy qun nm; ng th, hy qun d; ng , hy qun li.

Ngi i mi vi u vo Kinh in sch v, cu chp trong tng li ni cu vn... tht l sai xa tinh thn Pht hc khng bit chng no! V chnh v th m v sau s d phi Thin ch trng bt lp vn t, gio ngoi bit truyn20 l gii thot tinh thn con ngi ng b mc trong hnh thc cc gio l.

Xem nhng cu chuyn trn y thy kinh in vn t c lc cn phi qun i, v vt i th mi n ch i thng.

Dng vn t tng i biu th chn l tuyt i, cng nh dng ngn tay m ch trng...

Nhng sau khi thy trng, hy qun ngn tay i... thot khi ngn tay th mi chng c mt trng. l mn tng i vo tuyt i. Vn t tuy cn, nhng thc ra rt hu hn. Cho nn, li ni ca Thch Ca

20 Chnh php nhn tng, Nit bn diu tm, thc tng v tng, php mn vi diu, bt lp vn t, gio ngoi bit truyn trc ch nhn tm, kin tnh thnh Pht (Kinh I PHM THIN VNG VN QUYT)


67

chp thnh Kinh sch... phi bit u l gi lp ca Thch Ca.

Gi lp l v mun chng sinh... nhng ri ph nh ngay, l v mun cho chng sinh khng b ly. C gi lp ri li c ph nh mi l Pht. C gi lp m khng c ph nh, cha phi l Pht: cng nh ch c ph nh m khng c gi lp, cng khng phi l Pht... C gi lp m c ph nh, cho nn Pht gio mi tuyt i khng b t vt, khng th b ph bnh, bi bc! Pht ni duy tm, lin li ph nh n ngay; ni Chn nh, ri li ph nh n ngay; ni A niu a la tam miu tam b 21 ri lin li cng ph nh n ngay.

Pht bo nhng ci u l gi danh, chng c thc. V c nh th, th s thuyt php ca Pht mi khng th tr ngi, v chng vo cnh tuyt i. Bi vy nhng k mun em Kinh in php mn ra ph bnh Pht u c bit rng ch gi l Kinh in, l php mn... Pht u ph nh c ri! Cn c vo Kinh in ph bnh, nho bng Pht c khc no k nm tay m m vo khong khng, nga mt m phun nc ming ln tri ch t t mnh lm nh bn mt my ca mnh.

21 Tc l V thng chnh ng gic dch ting Phn (sanskrit) (Anuttara samyak samboddhi) Anuttara (a niu a la): v thng; samyak (tam miu): chnh ng; samboddhi (tam b ): chnh gic.


68

Tm li, ph nh l phng php tin n chn l tuyt i, m cng va l phng php biu th chn l tuyt i. l cch thuyt php ca Pht: va ni ra, va ph nh ngay. Nu khng th, th khng cn ly g bi i tt c du vt, gii thot tr ngi.

Kinh Kim Cang c cu: Ci gi l Pht php, tc l chng phi Pht php... Pht ni chng sinh, tc chng phi l chng sinh, cho nn gi l chng sinh. Pht ni th gii, tc l chng phi th gii, cho nn gi l th gii. Pht ni A nu a la tam miu tam b , tc chng phi A nu a la tam miu tam b , cho nn gi l A nu a la tam miu tam b .

Nu hiu c ci l ny, th sau mi c th tng kinh, hc Pht. Bng khng, tng Kinh hc Pht... v ch, khng mong g n gii thot.

Tm li, Pht hc l ci hc ph tr kin chp. Pht hc l mt ci hc khng c hc thuyt, l mt gio l khng c gio iu. Pht hc l mt hc thuyt khai ph hon ton ngay c nhng gio iu ca chnh mnh sng bi. l ch cao nht ca tinh thn Pht hc.

Ta nn bit rng: cnh gii Chn Nh Tuyt i chng phi l ch m ngn ng vn t c th by t ra c, cho nn sau khi Pht thuyt php, lin li ph nh ngay s thuyt php ca Ngi. Chnh Thch Ca ni: Ta thuyt php trong khong bn mi chn nm m cha tng ni mt li... Ta, t m c Chnh gic,


69

n m nhp Nit bn, trong khong , ta cha tng ni mt ch...!

Kinh i Nit Bn cng c ni: Thy tt c u l Khng, m chng thy ci chng khng, chng gi c l Trung o; thy ht thy l v ng m chng thy tt c l hu ng cng chng gi l Trung o...

Cho nn, c th ni rng: Trung o l tinh hoa cn bn ca Pht gio i Tha. V bi theo Trung o, nn khng mc vo ci C, cng chng mc vo ci Khng, nn mi gi l ngi hc Pht phi c tinh thn v trc.

*

* *

7. Nh ta thy trc y, gio l ca Thch Ca chnhm vo mc tiu duy nht ny l dit kh, em li s yn lng v hnh phc cho tm hn, mt tm hn gii thot. Ngoi ra, Ngi u cho l ph phim, v ch c, ngay nhng s tranh lun siu hnh v chn l m cc nh tr thc ng thi a thch nht.

Ngy kia Pht ti khu rng Simsa p Kosambi (gn Allahabad), Ngi bt mt nm l v hi cc t:

- Cc ngi xem l ta nm trong bn tay nhiu hay l l trong khu rng ny nhiu?


70

- Bch Th tn, l trong khu rng nhiu hn l l m Ngi nm trong tay!

- Nhng iu m ta ni vi cc ngi cng rt t snh vi nhng g m ta bit. Nhng ti sao ta chng ni ht ra? L v n khng c ch g cho ci o dit kh c. Cho nn ta khng ni.

Tht vy, Pht khng quan tm n nhng cuc tranh lun v siu hnh m ch nhm vo mc ch thc tin nht l thot kh.

Ngy n, t Ngi l Malunkyaputta hi mi cu kinh in v siu hnh v i Ngi tr li.

Bch Th tn, mi khi ti ngi suy gm mt mnh th tng ny lo o theo ti mi: C nhiu iu quan trng m c Th Tn b qua, khng chu ni. l: V tr c trng cu chng, hay l khng trng cu? V tr l hu hn hay v hn? Linh hn v th xc c phi l hai, hay l ch c mt? c Nh Lai cht ri c cn hay mt hn? Hay l va c li va khng c sau khi cht? l nhng vn m c Th Tn khng ging ra cho ti hiu. Nu Ngi khng ging, ti s b ngay Ngi v b ngay Tng gi m i lun. Th tn c bit g, xin hy c ni thng ra, hoc c ni ngay rng: Ta khng hiu. Ta khng thy!

Pht tr li:


71

- Ny Malunkyaputta, c bao gi ta bo vi ngi rng: hy theo ta sng mt i thnh o, ta s ct ngha cho nghe nhng cu hi y chng?

- Tha khng , bch Th tn! - Vy, ngi c ni vi ta rng: Tha th tn, ti s

sng mt i thnh o di s iu khin ca Ngi Ngi s ct ngha cho ti hiu cc cu hi y chng?

- Tha khng , bch Th Tn! - Vy th, ta khng bo ngi hy theo ta, m ngi

cng khng bo vi ta l s theo ta sng mt i thnh o nu ta chu ging nhng cu hi y. V nh vy, th ngi di qu, v khng ai ph ai c!

Gi s li c mt ngi kia ni: ti ch chu theo c Th Tn sng mt i thnh o khi no ng chu ging cho ti nghe nhng iu ti thc mc kia. Th ngi y chc s cht m khng bao gi nghe c li ging gii ca Nh Lai. Cng nh mt ngi kia b tn c tm thuc c. Thn quyn dn n mt ng thy m tn c. Nhng ngi y bo: Ti ch chu cho h m, nu h cho ti bit r ai bn ti. Ngi l hng ngi no trong x hi: tn h l g? H thuc dng di nh ai? Ngi y ln nh cao thp? u m n? lng no tnh no? H dng nhng th cung no m bn ti, v cy cung y lm bng th dy no? V ci mi tn y lm bng cht no? Malunkyaputta, nu c k no ni vi ta: Ti ch chu sng mt i thnh


72

o ch khi no bn cnh c Th Tn, khi no Ngi chu tr li nhng cu hi thc mc y ca ti v nhng vn v trv.v v v.v Th ngi y chc cng s cht vi nhng cu hi m Nh Lai s khng bao gi chu p.

Pht c ging cho Malunkyaputta rng mt i sng tu theo thnh o khng cn g phi bit n nhng vn siu ph phim kia! D ngi ta quan nim nhng vn siu hnh kia nh th no, nhng vn y vn khng n chu g n nhng iu thit thc ny l: Sinh, lo, bnh, t, kh m ta qu quyt rng s c chm dt nu ta hiu r ngun gc ca n.

Vy, ci g ta ging, th hy chu nh th, cng nh ci g ta cha ging th hy cng chu nh th. Nhng g ta cha ging? phi chng l nhng vn thuc v v tr v.v v v.v m ngi ta hi? Ti sao ta li khng ni? L v n khng c li g cho ci o dit kh v a mnh n cnh gii Nit Bn. Bi vy ta mi khng chu ni.

Vy th Malunkyaputta, ta ging cho ngi nhng g? Ta s d ging v s kh, nguyn nhn sinh ra kh, o dit kh v con ng i n ci o dit kh y! l 4 vn ln trong gio l ca ta vy: KH, TP, DIT, O.

S d Pht khng cp n cc vn cao xa l v by gi qun chng cha th hiu ni PHT THA, gio l cao thm huyn diu ca Ngi.


73

Nn chi, Ngi ty cn c ca chng sinh thi A Hm ging T Diu v Bt Chnh o m thi.

8. Vn quan trng nht ca Pht gio quy vohai ch M V Ng.

Nh trc y ta c ni: Tt c chng sinh u c th thnh Pht. L v Pht l Chng sinh u ng c Pht tnh. Ch v M, Ng khc nhau m phn bit Chng sinh v Pht thi.

Mun chuyn M khi Ng Hiu khng m thi cha : m phi Hnh Ngha l phi sng vi ci iu m mnh hiu v ng c. Pht hc khng ch l mt ci o Hc m phi l ci o Sng. C sng trong ci Tm Bnh ng (Bt Nh), xa la ci Tm Sai Bit (Nh Nguyn) th mi thc hin c ci cnh Nit Bn (Tuyt i) ngay trong lc ny.

D l Tiu tha hay i tha, mc ch ca Pht gio khng ngoi 2 ch Gii thot22. Mc ch ca Pht gio rt thc tin, nn v v ch thc hnh ch khng thin v l thuyt rm r, tr tng m ta thng thy ci th hc khc nh phng Ty, ct h thng ha t tng lm tha mn c t m ca L tr.

C cu chuyn con ngi bng dim (mui) sau y miu t r c l y:

C con ngi bng dim i n b bin rng. Anh ta dng chn, nhn ra vng nc mnh mng ca i hi, v t hi: Ta l g? Cn ci mnh mng bn ngoi kia

22 Xem chng cht Nit Bn l g?


74

l g? Ta u n y ri ta s i v u? By gi, anh ta bn bc xung bin, nhng chn va ng nc th tan r, cng nc bin l mt. Tc c nhng vn trit l v siu hnh cng tan mt tt c trong mt lc!23

Cho nn mi c ni: Khng c vn no gii quyt na c. Ch c sng ci Sng ca mnh m thi

Hc Pht phi c mt s thc nghim bn thn thi mi r c ci diu l ca n. S hiu bit m ch cn c vo mt cnh tng do k khc bo vi ta, khng phi l ci bit chn tht. Cng nh cu s hiu bit ni sch v, cu chng chn nh trong kinh in: th khng bao gi r c ci ci CHN CNH ca CHN NH. Mt k kia sng mi di ng bng, nghe ni gi trn ni cao khe lm, cng khng lm sao nim r rng c ci khoan khoi ca ngn gi trn ni cao! Ch khi no t mnh thn chng, mi bit r c ci nhim mu ca Pht php.

Trong Truyn ng lc c chp: Xa Hng Nham ha thng tham hc Bch Trng thin s.

23Mt tng s hi thy mnh: t c Pht tnh chng?. Thy ni: Khng!. Tng s hi: t nghe ni rng: tt c s vt u c Pht Tnh cTi sao ring t chng c Pht Tnh?. Thy ni: Bt c cn trng, th vt, cy ci, sn u c Pht Tnh c. Tr ra c mt mnh ngi thi! Tng s ngc nhin, hi: Ti sao li ch c ring mt mnh t l khng c Pht Tnh? L nh! Thy tr li: L bi ring c ngi mi em vn y m t ra! Cn t thnh vn , l t mnh tch ra khi ci m mnh nghi ng thc mc.


75

ng l bc tuyt th thng minh, khn ngoan lanh li, phm hi mt, tr li n mi... Th m khi t Huy Sn hi: Lc cha m cha sinh ra ta, vy th ni mt cu xem sao! th tm thn m mt, ch cn bit tr li ra sao c c. ng ta bn tr v liu, em nhng sch v bnh nht hc c li t u ch cui, mong tm cho k c cu tr li... nhng rt cuc cng chng tm thy. Chn nn, lin than: Ton l bnh v, chng th no n v! Nhiu ln ng khn cu t Huy Sn ni ra cho bit, th t Huy Sn tr li: Nu ta ni ra cho ngi bit, nht nh sau ny ngi s mng ta! V ch l ci bit ca ta, khng n thua g n ngi c!

Hng Nham tc mnh, em tt c kinh lun ra m t ht, ri qua t Nam Dng hc ni Tu Trung Quc s. ng kh cng nghin cu lu ngy chy thng... Mt hm i pht c cht cy, v ling mt ming ming snh nh trng vo thn cy trc, lin nghe pht ra mt ting ngn l lng... (!) bng lin khot nhin tnh ng! ng vi vng tr v tm gi, t hng ngng vng v ni t Huy Sn m rng: Ha thng tht l bc i t, n Ngi cn hn cha m sinh thnh. Nu lc trc v ta m Ngi ni ra, th ngy nay sao ta c s c ng ny!

*

* *


76

CHNG TH BA


77

A. KINH IN PHT GIO

KINH in Pht gio tht l nhiu, ht sc nhiu. Ngi mi bc chn vo Pht hc, tht bi ri trc cnh thin kinh vn quyn...

cho nn trc khi bn n gio l ca Thch Ca, cn phi hiu r v vn phc tp ca kinh in.

Cc nh nghin cu Pht hc thng hay chia kinh in ra lm hai phn c bit l Nam Tng v Bc Tng. Tuy hai b phn y cha h c s chia r hay chng i nhau, nhng ring v phng din gio l cng nh v li nhn thc v kinh in th hn c nhiu im khc nhau.

Sau khi Pht nhp dit, Pht gio c truyn b sang cc nc lng ging chung quanh n . Mt h thng i v phng Nam (gi l Nam Tng) m mi Tiu Tha; mt h thng i v phng Bc (gi l Bc Tng) m mi i Tha. Kinh in Tiu Tha thng vit bng ting Pali, cn kinh in i Tha li vit bng ting Sanscrit. Chng ta cng nn bit rng: n c hai th ting. Ting Sanscrit l th ting c cn bn vn phm rt t nh v c nhiu gi tr v mt vn hc, cho nn c cc nh tr thc cng hc gi hm m. Cn ting Pali l th ting m bnh dn v i chng thng


78

dng, n l th ting thiu vn phm, khng t nh bng ting Sanscrit. Bi nhm vo i chng nn Pht phi dng ting Pali, m biu din t tng ca mnh.

Tht ra, lc Pht thuyt php... Pht ch ni, ch khng vit ra, v cng khng c t no ghi chp ti ch. Ch khi Pht nhp dit, nm trm T Khu mi hp nhau ti thnh Rajagala (Vng X) tng c nhng li ni cui cng nhng vic lm ca Pht. l ln Kit tp kinh in u tin di s ch ta ca Ca Dip, nhng cng ch l mt cuc hp tng, ch cha vit thnh vn.

*

* *

Mt trm nm sau, tng chng li hp nhau tng c Kinh in Pht gio. Nhng v c s bt ng kin vi nhau rt trm trng, nn hng ng Pht gio chia ra lm hai phi: Thng Ta v i Chng.

Mt l l mt trm nm sau, dn tr cng ngy cng tin b hn; li na cc t gn Pht cng qua i ht ri, cho nn Pht php ngy cng truyn ra sai lc; mi gio on c mt li gii thch ca mnh. n nh Gii, Lut cng chia ra KHOAN v NGHIM hai phi.

Cc v trng lo bn triu tp by trm tng l tho lun di quyn ch ta ca YACA. Quyt ngh


79

cho rng: dng KHOAN m gii thch GII LUT, l vi bi Pht php. Phi dng NGHIM m gii thch Pht php mi l trung thnh vi Pht php. Nhng phn ng tng l li khng chu nghe theo. H bn khai hi ngh ring v ch trng KHOAN DUNG. T , Pht Gio b chia ra lm hai b: THNG TA (Thravada) v I CHNG (Mahasanghika). Thng ta ch trng NGHIM, tc l phi chnh thng, phi bo th; cn i chng ch trng KHOAN, tc l phi khng chnh thng, phi t do.

Ni v hai ting BO TH v T DO, ta nn iu ny: trong Tng gi, phi bo th THNG TA t cho mnh l chnh thng v ch nhn cho vo tng gi nhng v t khu m thi, ngha l nhng nh tu i hnh kht. Cn I CHNG, ch trng s khoan dung i lng, chng nhng trong vic gii thch Gii, Lut m li cn dung np bt c phn t no trong x hi mun quy y. V nh th, s phn r trm trng gia hai h thng ny phi chng l nhng yu t cn thit cho Pht gio sau ny pht huy rc r hn. Bn no cng cn xin minh lp trng t tng ca mnh.

Cuc kit tp ln th hai ny, tuy si ni, nhng vn cn trong hnh thc tng c.

Mi n khong ba trm nm sau, n i Vua Asoka (A Dc) v Kaniska (Ca N Sc) mi c nhng cuc kit tp bng vn t.


80

Chng ta nn iu ny: T k kit tp ln th hai tr i, hai phi Thng Ta v i Chng ln chia ra tng phi nh, v theo t tng cng ngy cng khc nhau xa. C nhng phi nh theo phi Thng Ta li chu nh hng ca phi i Chng, v cng c nhiu phi nh ca phi i Chng chu nh hng ca phi Thng Ta. Trong giai on ny, cc lun s ni ting ca cc b bt u vit ra nhiu b lun rt c gi tr cao gio ngha ca mnh. Nh vy, n thi k kit tp bng vn t, ngi ta thu lm c nhiu lun phm rt gi tr lp thnh LUN TNG.

Hai phi Thng Ta v i Chng khong trc sau thi vua Asoka, tranh lun nhau tht l ro rit: mi phi mi pht biu kin gii ca mnh, nn mi bn mi bin thut rt nhiu sch v. n khi c cuc i thin vn ng th hai phi b phn chia r rt, khng th cn dung nhau c na. Ri mi n bn trm nm sau khi Pht nhp Nit Bn, Tng Gi phn ra c n hai mi b phi: Thng Ta c n mi (10) b, i Chng chn (9) b.

*

* *

Pht Gio b n gio v Hi gio n p nn ln ln b suy vi ngay ci t n . Nhng b p n , n li vt bin gii, trn lan rng ri ra ngoi. H


81

thng Pali c truyn qua phng Nam; cn h thng Sanscrit c truyn qua phng Bc.

*

* *

a) H thng Pali truyn qua phng Nam, bt u Tch Lan nh mt vng t Vua Asoka vi cc phi on truyn gio khc. Tch Lan, Pht gio d trc c du nhp nhng kinh in cng vn cha c. Cho nn khi gio on ca vua Asoka n th Pht gio Tch Lan ln ln b nh hng m chia phn bi c nhiu quan im gio ngha bt ng.

Kinh in do vng t vua Asoka truyn sang c rt nhiu im khc bit so vi Kinh Lun khu truyn m Tch Lan c sn. Pht gio Tch Lan v li b chia ra lm nhiu mn phi, nhng mi mn phi u gi vng lp trng ca mnh. Vua Vatthagamani-Abhaya phi lp tc triu tp mt cuc kit tp ring Tch Lan bo v Pht gio truyn thng ca Tch Lan. Cuc kit tp ny cn c vo ba tng c khu truyn ngha l cc v s hp tng v ghi chp thnh ba tng chp bng ting Pali v ch thch bng th ng ca Tch Lan. l ba tng gio in ca ring Tch Lan. V nh vy, ba tng Pali Tch Lan, khng phi l ba tng Pali ca vua Asoka ch trng kit tp.


82

Ngy nay khi nghin cu Pht gio Nam Tng chng ta ch nghin cu c ba tng Kinh in Pali Tch Lan m thi, ch kinh in n thi vua Asoka b Hi gio tn ph, khng cn nguyn vn na.

b) H thng Sanscrit xut hin ngay thi k kittp ln th ba, nhng phi i n thi k vua Kaniska mi c hon b (kit tp ln th t). H thng ny c truyn qua phng Bc, nhng li khng c gi theo nguyn vn l Sanscrit m di hnh thc phin dch. Cuc tn ph Pht gio n lm cho v sau ny nhng Kinh in vit bng Sanscrit khng cn nghin cu ton din, bt buc phi da vo Kinh in bng Hn vn ca Trung Hoa v Kinh in ca Ty Tng.

Ngy nay, khi t vn tm hiu coi h thng Kinh in no c trc, Pali hay Sanscrit, v h thng Kinh in no cn gi ng tinh thn Pht gio, tht kh m quyt on c. Vy, mun tm hiu Pht gio, khng th dng b phn no, m phi kim c hai b phn (Tiu Tha v i Tha) mi c.

Chng ta cng cn phi lu v hai im ny trong khi nghin cu v Kinh in Pht gio:

- H thng Kinh in Bc tng di do phong ph hn h thng Nam tng nhiu, c v Kinh v Lun.


83

- Kinh in Nam tng khng h thy c ln ln Kinh in Bc tng; --tri li, trong Kinh in Bc tng thy rt c nhiu Kinh in Nam tng.

Bi vy, Kinh in ca Nam tng ch c b A Hm, trong gm c Trng A Hm (Digha Nikaya), Trung A Hm (Majjhima Nikaya), Tng Nht A Hm (Anguttara Nikaya), Tp A Hm (Samyutta) v Tiu A Hm (Khuddhaka Nikaya).

Tri li, Kinh in ca Bc Tng th ngoi b A Hm ca Nam Tng, cn khng bit bao l th Kinh khc nh Hoa Nghim Kinh (Avalamsaka-Sutra), Diu Php Lin Hoa Kinh (Sadharma Pundarika), Bt Nh Ba La Mt a (Prajna Paramita), Lng Nghim (Suragama Samadhi), Duy Ma La Ct (Vimala-kirtmirdsa), Vin Gic (Ganda vjuha Tathagathaguna jnana), Kim Cang (Vajirasuci), Di (Sukhavati Vyuha) v.v... v v.v... m Nam tng khng chp nhn.


84

B. TIU THA V I THA24

Danh t Nam Tng v Bc Tng l danh t a l. Danh t Tiu Tha v i Tha l danh t ch phn t tng v gio l d bit gia cc mn phi Pht gio.

Nh chng ta thy trc y, sau khi Pht nhp Nit bn li mt trm nm, Pht gio b chia ra lm hai b phi l Thng Ta v i Chng. Nhng ln ln, c Thng Ta v i Chng li chia ra nhiu b phi khc nhau na. Tuy nhin, d c phn phi ra nhiu bao nhiu, cng khng ngoi hai khuynh hng BO TH v CP TIN nh ni trc y.

Tiu tha, l c xe nh (tiu thng). i tha, l c xe ln (i thng). Hai danh t ny lc ban u khng c, ch n thi k hng thnh nht ca i Tha mi ni n m thi.

24 Nh sau y s bn n, danh t Tiu Tha v i Tha ch l hai giai on ca PHT THA (hay NHT THA) m thi. Danh t Tiu lm cho nhiu ngi hiu lm li c hm ch bai khng ng. trnh ng nhn, trong k Hi ngh Pht gio Th gii hp ti Tath Mandu (x Npal) nm 1956, cc v lnh o Pht gio th gii ngh b danh t Tiu tha v thay vo bng Pht gio nguyn thy... Nhng chng ti vn dng nh xa nay... v rng s t him y rt tm thng i vi nh hc Pht... Lng t i l u mi ca ci m chp ng, ngha l V Minh.


85

Thc ra, t khi Pht nhp dit, Pht gio tuy b chia lm hai b phi, nhng khng c b phi no t xng l Tiu Tha hay i Tha c. V sau cc b phi pht trin qu mnh, nhm Thng Ta t xng l Nguyn Thy Pht gio rt v vng Tuyt Sn. Cc b phi do Thng Ta pht sinh, cng nh cc b phi do i Chng pht sinh u c khi sc phong ph hn hai b Thng Ta v i Chng lc s khi. Nhng t tng m ngi ta gi chung l cc b phi Pht gio kt thnh nn tng cho i Tha Pht gio sau ny. Cho nn, c th ni rng: nhng t tng i Tha khng phi v sau mi c, m thy lu hnh trong cc Kinh in cc b phi, k c Thng Ta v i Chng trong nhng thi k kit tp ri. Vo khong 500 nm sau khi Pht nhp dit, M Minh (Asvaghosa) ra i, vit ra b i tha Khi Tn Lun. T y Pht gio mi c s phn chia Tiu Tha v i Tha.

Nhng, phi i n mt trm nm sau, Long Th (Nagarjuna) ra i, vit ra b Trung Quan Lun; v sau ba trm nm, V Trc vit ra b Nhip i tha lun, th i Tha Pht gio mi hng thnh hon ton, lp thnh h thng. i Tha cng mnh m th s phn chia i i v Tiu li cng thm r rt. Phi Tiu Tha v th cho rng nhng gio phi i Tha l nhng a con hoang ca Pht gio25 v h qun mt v vt qu xa li Pht thuyt php. Phi i Tha li cng cho

25 M a con hoang nht li l Thin Tng.


86

rng phi Tiu Tha l theo v ngoi o, v khng biu th c c tinh hoa ca Pht gio, bi qu cu chp theo vn t.

*

* *

Xt k hai mi b phi ta thy rng tuy cc mn phi phn chia rt nhiu, nhng vn cng khng ngoi hai khuynh hng: BO TH v CP TIN.

Phi BO TH, ch trng HU LUN; cn phi CP TIN ch trng KHNG LUN.

V GII, LUT, phi BO TH ch trng gn gi nghim ngt gio iu; cn phi CP TIN th ch trng T DO v KHOAN I.

Mi khi gii thch KINH IN th phi BO TH bo bo gi theo gio iu; cn phi CP TIN ng v phng din trit hc v kho cu t do, khng chu cu chp v n l gio iu.

V sau, gia hai lung t tng HU LUN v KHNG LUN, li c lung t tng dung ha gi l TRUNG LUN ch trng chng C, m cng chng KHNG, cng C m cng KHNG tc l phi hu, phi khng, dic hu, dic khng ca cc phi Thc i Tha.


87

TRUNG O mi tht l tt c tinh hoa ca Pht hc i Tha.


88

C. GIO L TIU THA v I THA

Tiu tha: Gio l cn bn ca Tiu tha v phng din NHN THC gm trong ba ch thuyt ny: Ch Hnh V Thng, ch php V Ng v Nit bn tch tnh, thng gi l Tam Php n.

I. V THNG

Ci chn l V thng l mt th chn l hin nhin hng ngy, hng gi, hng pht... xy ra trc mt ta. Tt c mi s mi vt trn i... u lu chuyn bin dch... khng c g l thng tr bt bin c. Khng phi khi sinh mnh ta hin ra, mi gi l sinh; cng khng phi khi sinh mnh ta chm dt i mi gi l cht. M k tht, trong tng giy tng pht, ta tng sng v tng cht, v phi chng sng l m cht, v cht l m sng. S sng cht lin tc nhau bt tn nh trn ci vng trn.

Tht vy, c sinh phi c t, c thnh th c hoi, bt c mt hin tng no trn i u phi tri qua bn thi k: sanh, tr, d, dit!, hay l thnh, tr, hoi, khng. Sinh, l ny sinh ra; Tr, l tn ti pht trin trong mt thi gian; D, l bin i; Dit, l tiu mt. Sinh, tr, d, dit, l lut v thng.


89

Nh con ngi, lc s sinh th gi l sinh... ci thi gian cn thit n trng thnh hnh vc, gi l tr; ri n lc ln gi, suy yu, gi l d; v chm dt mt chu k ca mt kip sng, gi l dit.

Cng nh ma xun, cy ci m chi ny lc... Ri n h m bng kt tri... n thu th ho tn qua ng th rng l...

Tt c mi s vt trong tri t, u phi tri qua bn thi k bin i nh th. Lu di hay mau ngn... mi mt kip sng u c thy c chung, v lm thnh mt giai on v thng, m nh Pht gi l nht k v thng. Mt hnh tinh, mt ngi sao... thi k tr ca n c hng triu nm... hoc mt ci cy, thi k tr ca n c hng trm nm... hoc mt i ngi trm nm l hn... hoc s kip ca mt a hoa ph dung sng n ti tn... ch khc nhau c mt ch tr mi c s di ngn mau chm m thi. K ch tr l ch hoi v k ch hoi l ch khng, l on kt ca mt chu tun (m nh Pht gi l nht k v thng).

Nhng nh Pht cn cho rng thi k tr li cn ht sc ngn ngi, ngn nh mt ci nhy mt, l nh mt ci nim ca con ngi, va mng ln, va tt mt. Nh Pht gi l st na v thng. Ch st na dng ch thi gian cc k ngn ngi, mt phn chn mi ca mt nim.


90

Tuy nhin, nu li tin rng Cht l ht, li cng sai vi gio l ca nh Pht. L v ci cht y li l iu kin tt yu ca mt ci sinh sp ti... Cho nn c th ni rng: Cht m sng; Sng m cht. Cc t bo h hoi i l m i mi. V nh th, tht ra ta u ch c mt thn, m l v lng thn... ni tip nhau khng ch h: thn trc lm nhn cho thn sau, thn sau l qu ca thn trc v cng l nhn ca thn sau na... lin min bt tn, sinh sinh t t khng bit u l ch khi im... nh trn ci vng trn... Nh Pht cho bit rng trong thi gian mt ngy... thn ta i thay, thay i, ngha l cht i sng li... c ti 6.400.099.0980 ln!

S d chng ta khng nhn thy c s cht sng l v cuc cht sng din ra mau l qu nh mt khc phim chiu trn mn bc. Ci hot ng trn mn bc phi chng l s chp ni ht sc mau l ca hng triu bc hnh nh trong cun phim.

*

* *

Ngi ta s d au kh l v nhn thc sai lm rng: s vt lun lun thng tr bt bin v ci sng ca ta s khng bao gi cht. Bi vy ta mi bm rit vo nhng o gic, mong ko di s tha mn dc vng... sng. Hoc cng nhn rng vn tng trong v tr l v thng, th li nh nh duy vt, cho rng cht l ht, v cuc i l mt trng v l... nn tm


91

cch tn hng cuc i y truy hoan sa a, to mi lun hi nghip bo v i i b trm lun trong b kh.

II. V NG

Theo Pht gio, chng ta u c ci Tm thng tr bt bin v bao trm v tr. Ci tm y ng vi bn th ca v tr, nn c tnh Bt nh, khng thy c s phn chia Nh Ng, Ni Ngoi... tc l khng thy c g l ring ca Ta hay ca Ngi... l ci Tm i bnh ng m nh Pht gi l Tm Bt Nh hay l Tm Chn Nh, Pht Tnh. l ci Tm ca Pht thng gi l TA KHNG PHI L TA (Le Moi Non Moi).

Tm ca chng sinh li khc. V v minh che lp nn tng lm l khc bit vi tha nhn, vi ngoi cnh, nn c phn ni ngoi, c phn nh ng... Nh Pht gi l Tm chp ng, tm m lon ca chng sinh, v nhn th mi b au kh lun hi bt tn.

Tt c gio l ca Pht Tiu tha u gm trong hai ch thuyt v thng v v ng, ngha l c quy qun trong hai ch ny m thi.

Kinh c ni: Mui V Tr chi chn l, v chi M: minh V Tr chi chn l, v chi Ng. Khng r ci l tht ca V Tr, gi l M. R c ci l tht ca V Tr gi l Tnh. M, l khng nhn thy ci Chn L ca


92

V Tr. M ci L tht (Chn l) y l g? L ch hnh v thng; l ch php v ng vy.

V Ng l g?

Ci m chng ta thng gi l nh ca ta, v ca ta, con ca ta, tn ca ta v.v... v v.v ... Nh Pht cho l gi tng, l khng c tht. Chnh n l ngun gc ca cc th m lm, au kh. Cho nn dit kh l dit ci nhn thc m lm ca Ng chp. Ch c th thi. Tht l ht sc n gin.

Mun ph ci Ng chp (chp c Ta), phi lm sao? Nh Pht dng thuyt Nhn Duyn.

*

* *

Ta l g?

Theo Pht gio, ci m ngi ta thng gi l Ta, phi chng gm c hai phn: phn tm l v phn sinh l, ngha l Tm v Thn.

a) Thn ta l g? Hay ni mt cch khc, i sngsinh l ca ta l g, nu khng phi l s kt hp ca bn cht: cht c nh tht xng; cht lng nh nc mt, m hi, mu me; cht nng nh nhit ; cht ng nh h hp vn chuyn... Nh Pht gi l t i (a, thy, ha, phong).


93

T nh, kh tri ngoi ta, gi l ca ngoi cnh. Ht vo phi, th li bin thnh ca ta... Nhng khi ta th ra, th li bin thnh ngoi cnh. Cn cy c, nu li ht ly ci hi th y ca ta kia, th li gi l ca cy c.

Nhng cht khc nh cht lng, cht nng, cht cng (thy, ha, a) cng th: thot l ca ngoi cnh, thot l ca ta... Nh vy, tht s n l ca ai? Ti sao li nht nh gi n l ca Ta?

Li, nu bn cht y ri nhau, th mi th tr v mi loi ca n, v nh vy th cn ci g li c gi l Ta na!

Cho nn ci m chng ta thng gi l ci ta sinh l ch l mt gi tng thi.

b) Cn ci Tm ca ta l g? Tm linh ca ta l g ?Theo nh Pht, Tm linh l s hi hp ca nhng h, n, ai, lc, i, , dc. i sng tm l ca ta, tht ra khng ngoi nhng tri gic, suy tng, khi nim, nhng tnh cm mng gin thng vui... Nh Pht phn tch nhng th y ra lm bn loi, gi l th, tng, hnh, thc. Phm vic g h c hp l c tan, m khi tan ra ri, th cng chng thy cn c ci g cn li gi l ci ta na. C thn (sc), ln tm (th, tng, hnh, thc) u khng c ci g gi l ca ta c. Ch v nhn duyn gi hp m in tung nh c.

Thuyt nhn duyn, m tt c kinh sch Pht u ging gii tinh tng cn k, trc nht l phng php


94

phn tch c bit nh tan ci kin gii sai lm ca Ng chp. N l phng php cn bn u tin ph tr vng kin v i n chnh kin. Hay ni mt cch khc, nhn thuyt nhn duyn, mi thy r ci ta l gi (vng).

Gi, tc l do ch vng m ra, ngha l khng phi khng c, m l khng tht (nh ni vng gi, u phi mun ni rng vng khng c, m mun ni khng phi l vng tht m thi).

Ci v d in hnh ca Pht gio v vn chn gi ny l cu chuyn chic dy thng v con rn.

Trong bng ti, ta trng thy mt cun dy thng. V trng khng r nn ta li tng tng l mt con rn, nn nhn li thy l mt con rn tht. Nhng khi ta thp n ln, th trng n thy r l cun dy thng, ci o gic con rn lin tiu tan.

Ci bit do s mp m nhn nh v khng thy r, li thy c tng tng m thay vo cho l con rn, nh duy thc hc gi l bin k s chp tnh (th thng nhi d x, th vin bin k s chp).

Thy mt si dy m nhn nh c l mt si dy, ch khng phi l con rn, nh duy thc hc gi l y tha khi tnh (i bin minh th thng nhi phi x, th chi v y tha khi). c nh th k ra cng l sng sut ri, nhng cha .

Tht bit, l khi no thy mt vt di, bit r l mt si dy, li cn bit r thm rng si dy y l mt vt thng bng ch gai na, th ci bit y mi c gi


95

l ci bit hon ton, nh duy thc hc gi l Vin thnh thc tnh.

Cng nh bit r s vt l gi tng, v li cn bit r n l do nhn duyn gi hp m sinh ra... ci bit l bit hon ton (vin thnh thc).

Ci m gi l TA, khng phi l khng c (nh ci m ta gi l con rn, u phi l khng c). Khng c con rn tht, nhng c si dy thng tht, nn gi l phi hu, phi khng. Bo l con rn th sai, nhng bo l khng c g c (nant) cng sai: rng c l sai, m rng khng cng sai, tc l ci ngha C m khng, khng m c.

Tm li, ci ta khng c tht, nhng m C. M, th thy l ta, m khi tnh ng li l chn tnh, l chn th.

Bi vy mi ni: thuyt nhn duyn l phng php cn bn u tin ph tr vng kin.

*

* *

Tm li, Tiu tha v phng din nhn thc tuy nghin cu v phn tch s vt mt cch t m v rt ro, nhng cng ch trong phm vi hin tng m thi, ch cha vt khi hin tng lun m vo bn th lun nh Pht i tha.


96

*

* *

i tha Gio l cn bn ca Pht gio i tha, i

cng ng vi Tiu tha phm vi nhn thc nhng li cn vt ln xa hn v tin su vo bn th.

S vt v thng lun lun bin dch v lin min tip tc nhau, nu ta nghin cu trn phng din hin tng th r rng l c sinh c dit hn hi. Nhng nu xt k hn, s thy s vt li ty thuc ni nhn thc ca ta. S nhn thc ca chng ta ch hn ch trong gic quan. M gic quan ca ta v ca cc vt khc khng hn ging nhau. Ch ta thy l vt, c l vt khc ch thy ton l nhng mu sc, hay m thanh, hoc ch thy ton nhng lung in... m thi. Ci gic quan m ngi ta gi l gic quan th su gip cho nhiu ngi thy c nhng g ta khng thy c. V nh vy, s vt tuy c, nhng c theo s nhn thc hn nh ca gic quan ta m thi. Ngy nay khoa hc chng minh cho ta thy c nhng iu tai ta khng th nghe c, mt ta khng th thy c, nhng vi nhng my ti tn ngi ta li c th ghi nhn c d dng. Nhn quan thng ca chng ta ch thy mu sc vi mt s hn nh no: ngoi nhng mu sc y cn c rt nhiu m nhn lc ca ta khng lm sao nhn thy ni. Nh vy, s vt


97

phi chng c l do theo nhn thc ca ta. Nu nhn thc ta khng c, th s vt d c cng nh khng.

Vy th tht tng ca vn s vn vt (ch Php) vn l mt th thc ti siu vit, ch v nhn thc ca ta m thnh ra nh linh ng, ngha l mt th thc ti b nhn thc ha. Mi loi trong Tri t u c mt th nhn thc ha thc ti khng c mt th nhn thc ha no l ng vi thc ti c. Thc ti vn l thc ti, khng th suy t o lng bng bt c nim no. Thc ti gc chng th hnh dung, khng th o lng, cho nn i tha gi N l Chn Nh. (Tht ra ch Chn Nh cng l mt danh t gng dng, l v c mt danh t tc l c mt nim, m c mt nim th thc ti khng cn ci trng thi bn nguyn khng trng thi ca n na. Chnh l ch m Lo T ni: o kh o, phi thng o (o m ni ra c, khng cn phi l ci o thng na).

Ci m ta nhn thy c bin ng, c sinh dit, c lun hi... ch l nhng bin ng, nhng sinh dit... lun hi trn phng din HIN TNG m thi. Cn trn phng din BN TH, th thc ti l THC TI ch khng c g gi l bin ng, sinh dit... V nh vy, s nhn thc v v tr ca Tiu tha ch dng trong phm vi HIN TNG ch khng thng vo BN TH nh i tha.


98

*

* *

Theo cc nh nghin cu Pht hc, s d c i tha v Tiu tha l v cn kh chng sinh c cao c thp, c ln c nh nn Pht mi ty cn c m thuyt php, m phi Thin Thai gi l ng thi thuyt php.

Tha c ngha l vn ti nh m a ngi ra khi vng sinh t, lun hi.

Ch khc nhau gia i v Tiu tha c th quy vo my im chnh sau y:

1. Tiu tha th lo t ( ly mnh ra khi lun hisinh t); tm lng khim tn ch lo v t gic m thi.

Cn i tha th chng nhng lo t m cn lo ph chng sinh (gic tha); tm lng qung i, gm trong cu: T GIC NHI GIC THA. C hai u b tc nhau ch khng phi i chi nhau.

2. Tiu tha ch lo ph NG CHP, ch khng loph PHP CHP; cn i tha th kim c s ph ng chp v php chp.

3. Tiu tha th gii thot ly th gian tng; cn itha th gii thot khng ly th gian tng.

4. Tiu tha th cn kh cn, chn ng sinh t, khno m mong cu chng NIT BN thot vng lun hi. Tiu tha quan nim Nit Bn tch ri Sinh T.


99

Cn i tha th cn kh nhn bn, bit r phin no vn khng, khng tr ni sinh t, cng khng tr ni Nit Bn, PHIN NO tc B , SINH T v NIT BN l MT.

5. Ci qu cng cc ca Tiu tha l LA HN(Arhat); cn qu ca i tha l Pht.

Bi vy, mi c ni: i tha l ci ng ca PHT, cn Tiu tha l ci ng ca LA HN.

6. Ch ch trng v HU v KHNG (sc khng)ca hai tha cng khc nhau rt xa.

Tiu tha cho vn s vn vt (vn php) l tht c, cn vn tng th rt sai bit (khc nhau).

i tha c hai phi: Thy gio l Quyn i tha v Chung gio l Thc i tha.

Quyn i tha cho vn s vn vt (vn php) u do TM m c, ngoi TM khng c s vt g tht c.

Thc i tha th ch trng PHI HU PHI KHNG, DIT HU DIT KHNG (chng c, chng khng m cng c cng khng). Khc Tiu tha ch chp hu v khc Quyn i tha ch chp khng.

Th th, Tiu tha tuy nhn vn tng l SAI BIT m cha tng bit n ch BNH NG ca BN TH. Quyn i tha th tuy ph c ch sai bit ca vn tng v bit n ch BNH NG ca BN TH, nhng cha r n ch gi l TRUNG O ca Thc i tha: BN TH L HIN TNG; HIN TNG L BN TH; SINH T L NIT BN;


100

NIT BN L SINH T... 26 ngha l PHIN NO TC B ...

Tt c tinh hoa ca PHT HC I THA l ch thc hin c ci TM BNH NG m Thc i tha ni r trong cc Kinh Php Hoa v Hoa Nghim.

7. Tiu tha trng v vn t, l thuc tng cu tngch, g b st theo kinh sch: - cn i tha th phng khong t do, bt chp vn t... L v i tha i su vo bn th lun (tuyt i lun) nn khng th chp theo vn t. Cnh gii Chn Nh Tuyt i, u phi l ch m ngn ng vn t c th gii by c. Bi vy, n Php Hoa thi (i tha) Pht lin ph nh nhng iu m trc y Ngi thuyt php: Ta thuyt php trong khong bn mi chn nm nay... m cha tng ni mt li no c! cng l ci ngha ca cu: Hnh bt ngn chi gio ca Lo T.

*

* *

Tm li, Tiu tha v i tha tuy c nhiu im khc nhau, nhng thc s khng c ci no cao, ci no thp... m ch l vn trnh v giai on. Tht s ch c mt tha, l Pht tha, cn k d Tam tha u l

26 Tiu tha quan nim Nit Bn khc vi Sinh T... vi cu o b ngn (qua b bn kia) thy c s cch bit gia hai th gii quan y.


101

phng tin c, khng nn chp trc v tr trng (dng v mc trong cc gio php y).

NG THI PHP

c mt lung mt thng quan v s chuyn bin t Tiu tha n i tha, thit tng gi thuyt ng thi thuyt php s gip ta thy r l do ng nht v sai bit y.

Theo Tr Khi i s s d Gio l ca Pht c nhiu ch khc nhau gia cc phi Tiu tha v i tha l v Pht ty bnh m cho thuc, ty cn c m thuyt php.

Thi k hong php c th chia lm 5 thi k:

1. Thi k th nht:

Ngay sau khi o c o, Pht cn ngi li digc cy b thm hai mi mt ngy... tinh thn sng khoi, lin em chn l ra m ging... Li ging rt cao thm huyn diu n i ch c cc bc thin thn ng xung nghe c m thi... cn bn th nhn khng sao hiu ni! Li ging ny c chp vo kinh HOA NGHIM, nn gi l thi k Hoa Nghim.

2. Thi k th hai:

Thy li ni ca mnh khng ai hiu thu, Pht bnn nc Ba-La-Ni ti rng Lc Uyn, ging thp


102

xung cho dn chng ci o kh v dit kh (T Diu ) cng thuyt php thp nh nhn duyn. Khong ny Ngi ging rng Tiu tha, v c cc kinh m ngy nay gi l kinh A Hm, nn gi l thi A HM. Tnh ra thi gian ny ko di c mi hai nm. Pht php ton l nhng gio iu lun l, cha dng n lun thuyt g c.

3. Thi k th ba:

Gio l Pht bt u lan rng trong dn gian. Ccphi ngoi o v trit hc n by gi sinh ra k, tm cch cng kch mi phng din. Pht b bt buc phi ging minh gii p, cho nn thng c pha trn vi cc gio iu lun l nhng chng minh bin lun. Nhn , thi thuyt php ny l thi k pha ln Tiu tha v i tha, gi l thi PHNG NG. Thi gian ny c tm nm. Cc cuc i thoi, bin minh u c ghi vo cc kinh Duy Ma v i Tp.

4. Thi k th t:

Tip thi Phng ng l thi m cuc tranh binvi cc nhm trit hc cng cc ngoi o tr nn ngy cng gay go ro rit, bi uy danh ca Pht lm khip m mi hc phi trong nc. Bi vy, Pht phi ging cho cc t tr thc siu ng nhng nguyn l cng tt ca v tr. Thi ny gi l thi Bt Nh, c thy l hai mi hai nm, li ging c ghi vo kinh Bt Nh. y l bc qua KHNG LUN ca Quyn i tha.


103

5. Thi k th nm:

Trong khong tm nm cht, Pht thng tt cmi gio phi ng thi... Pht php n lc trng thnh: Pht bn em B TT THA m ging cho cc t cao nht ca Ngi. Thi ngy gi l thi PHP HOA.

Tt c tinh hoa ca Pht hc u c em ra ging dy v c ghi trong cc kinh Php Hoa v kinh Nit Bn.

*

* *

Tm li, thi A Hm, Pht thuyt rng v tr vn tng l C; Thi Phng ng, khi th cho rng C, khi th cho rng Khng; qua thi Bt Nh, th li dy rng vn cnh giai khng; nhng n thi Php Hoa th cho rng vn tng chng c m cn

Documents

Phật Học Tinh Hoa