PHAÀN LYÙ THUYEÁTA/ VAÁN ÑEÀ CAÛM THUÏ, PHAÂN TÍCH TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC

Vaên hoïc laø boä moân ngheä thuaät nhaèm phaûn aùnh nhaän thöùc , khaùm phaù hieän thöïc ñôøi soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi nhaèm thoûa maõn cho con ngöôøi nhöõng tình caûm thaåm myõ voâ cuøng phong phuù, ña daïng ñoàng thôøi höôùng taâm hoàn con ngöôøi ñeán vôùi giaù trò CHAÂN - THIEÄN - MYÕ. Thoâng qua böùc tranh hieän thöïc ñoù, caùc nhaø vaên, nhaø thô luoân gôûi gaém tình caûm, tö töôûng vaø thaùi ñoä cuûa mình tröôùc hieän thöïc cuoäc soáng. Taùc phaåm vaên hoïc laø moät coâng trình ngheä thuaät laáy ngoân töø laøm chaát lieäu. Chính vì theá, vaên hoïc laø ngheä thuaät cuûa ngoân töø. Nhöõng ngoân töø toàn taïi trong hieän thöïc cuoäc soáng ñöôïc chaét loïc, goït duõa ñeå trôû thaønh hình töôïng ngheä thuaät.

Töø cô sôû lyù luaän treân khi phaân tích moät taùc phaåm vaên hoïc caàn löu yù hai vaán ñeà sau ñaây:

- Noäi dung : laø toaøn boä böùc tranh xaõ hoäi ñöôïc taùi hieän nhö theá naøo trong taùc phaåm, caùch nhìn caùch ñaùnh giaù vaán ñeà, taâm tö tình caûm cuûa taùc giaû muoán gôûi gaém qua taùc phaåm.

-Ngheä thuaät : theå loaïi, boá cuïc, buùt phaùp, caùch xaây döïng hình töôïng, caùch söû duïng ngoân ngöõ, gioïng ñieäu…

hieän thöïc: hieän thöïc xaõ hoäi ñöôïc taùi taïo nhö theá naøo ?

Noäi dung Phaân tích tö töôûng: Caùch nhìn nhaän vaán ñeà taùc phaåm gioïng ñieäu(daáu caâu, nhòp, thanh, vaàn) Ngheä thuaät töø ngöõ hình aûnh

caùc pheùp tu töø khoâng gian thôøi gian nhaân vaät chi tieát coát truyeän

I/ CAÛM THUÏ VAØ PHAÂN TÍCH NOÄI DUNG TAÙC PHAÅM1. Vaán ñeà hieän thöïc xaõ hoäiVaên hoïc phaûn aùnh cuoäc soáng baèng hình töôïng, ghi laïi bieát bao caûnh

ñôøi, söï vieäc, con ngöôøi, xaõ hoäi.. cung caáp cho ta moät kho hieåu bieát raát lôùn veà cuoäc soáng con ngöôøi. Böùc tranh sinh ñoäng cuûa hieän thöïc cuoäc soáng cung caáp ñeà taøi ñeå nhaø vaên taùi hieän trong cuoäc soáng qua taùc phaåm vaên hoïc ñeå thoâng tin thaåm myõ ñeán ngöôøi ñoïc. Nhöng vaên hoïc khoâng phaûn aùnh maùy moùc, thuï ñoäng maø coù choïn loïc thaät kyõ qua laêng kính cuûa nhaø ngheä só . Ñaâu phaûi ngaãu nhieân maø ñaïi thi haøo Nguyeãn Du trong bieát bao taùc phaåm ñoà soä cuûa Trung Quoác laïi choïn Kim Vaân Kieàu truyeän cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân, moät taùc phaåm khoâng moät tieáng vang cuûa nhaø vaên xeáp vaøo loaïi xoaøng xónh, ñeå taùi taïo vaø chuyeån sang thô ñaày saùng taïo vaø trôû thaønh moät kieät taùc vaên hoïc, vì chính trong taùc phaåm aáy, nhaø thô ñaõ baét gaëp moät hieän thöïc xaõ hoäi Vieät Nam ñöông thôøi bieát bao baát coâng oan traùi ñaõ vuøi daäp thaân phaän ngöôøi daân löông thieän xuoáng vuõng laày cuoäc ñôøi nghieät ngaõ. Khoâng chæ theá, nhaø thô coøn baét gaëp söï ñoàng caûm saâu saéc ñoái vôùi nhaân vaät Thuùy Kieàu. Cuoäc ñôøi Kieàu vôùi cuoäc ñôøi nhaø thô coù söï truøng hôïp ngaãu nhieân. Nguyeãn Du töø moät gia ñình quyeàn theá trong trieàu Leâ- Trònh roài boãng choác tieâu taùn trong côn tao loaïn phaûi traàm luaân möôøi maáy naêm trôøi ( 1786 – 1802 ) vôùi bieát bao beå daâu cuûa cuoäc ñôøi baõo noåi 1

coù khaùc gì thaân phaän naøng Kieàu. Böùc tranh hieän thöïc sinh ñoäng ñöôïc taùi hieän trong neùt buùt laõng maïn taøi hoa cuûa Huy Caän qua Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù ñaõ khaéc taïc neân veû ñeïp cuûa con ngöôøi môùi laøm chuû baûn thaân, laøm chuû thieân nhieân, laøm chuû xaõ hoäi trong nieàm laïc quan yeâu ñôøi. Ñoù laø khí theá cuûa buoåi ñaàu xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc.

Phaân tích ñöôïc giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm caàn löu yù noäi dung phaûn aùnh coù chaân thaät hay khoâng? Noäi dung ñoù coù ñi vaøo caùi cô baûn, böùc thieát trong cuoäc soáng? Nhaø vaên ñaõ xaây döïng ñöôïc hình töôïng ñieån hình gì trong taùc phaåm? Ñoù laø ñieàu cô baûn maø caùc em caàn theå hieän trong baøi vaên phaân tích. Ví duï truyeän ngaén Laõo Haïc cuûa Nam Cao laø böùc tranh thu nhoû ñôøi soáng ngöôøi noâng daân Vieät Nam trong cheá ñoä nöûa thöïc daân phong kieán vôùi bieát bao maûng ñôøi, bieát bao soá phaän bi thöông.

2. Vaán ñeà veà noäi dung tö töôûngNhö vaäy khi phaân tích taùc phaåm, caùc em caàn löu yù khai thaùc böùc

tranh hieän thöïc xaõ hoäi ñöôïc taùi hieän trong taùc phaåm vaø ñoàng thôøi phaân tích, ñaùnh giaù caùch nhìn , caùch lí giaûi cuûa taùc giaû tröôùc hieän thöïc cuoäc soáng. Cuõng chính vì theá, beân caïnh vieäc hieåu hoaøn caûnh xaõ hoäi, caùc em cuõng phaûi hieåu tieåu söû cuoäc ñôøi taùc giaû, hoaøn caûnh saùng taùc, taâm tình taùc giaû. Caùc nhaø vaên, nhaø thô ñaõ gôûi gaám nhöõng tình caûm, tö töôûng vaø thaùi ñoä cuûa mình treân ñaàu ngoïc buùt ñeå töøng lôøi töøng caâu chöõ theå hieän nieàm vui noãi buoàn, baên khoaên öu tö. Moäng Lieân Ñöôøng trong lôøi töïa cho " Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh" cuûa Nguyeãn Du ñaõ nhaän xeùt :" Toá Nhö duïng taâm ñaõ khoå, töï söï ñaõ kheùo, taû caûnh ñaõ heät, ñaøm tình ñaõ thieát. Neáu khoâng phaûi coù con maét troâng thaáu caû saùu coõi, taám loøng nghó suoát caû ngaøn ñôøi, thì taøi naøo coù caùi buùt löïc aáy". Ñoù laø moät noãi loøng, coù khi caû "buùt maùu" trong hoàn ngöôøi vieát maø laøm sao khi caûm thuï moät taùc phaåm, caùc em coù theå khoùc ñöôïc cho Toá Nhö ; töï haøo veà Traàn Quoác Tuaán, Nguyeãn Traõi; caûm thoâng ñöôïc caùi coâ ñoäc leû loi cuûa Baø Huyeän Thanh Quan, noãi loøng man maùc saâu kín cuûa cuï Tam Nguyeân Yeân Ñoå, hay taám loøng nhaân nghóa höøng höïc, khí theá cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu…

Moãi ngoân töø laø moãi tieáng loøng, laø noãi nieàm taâm söï saâu laéng theå hieän trong töøng caâu chöõ. Vì theá, noäi dung taùc phaåm vaên hoïc khoâng chæ mieâu taû cuoäc soáng maø coøn bieåu hieän tö töôûng ôû caùch nhìn, caùch nghó, lyù töôûng cuûa nhaø vaên tröôùc nhöõng vaán ñeà cuûa cuoäc soáng. Ñoù chính laø noäi dung tö töôûng cuûa taùc phaåm. Trong taùc phaåm vaên hoïc hai noäi dung tö töôûng chuû ñaïo cuûa vaên hoïc chính laø noäi dung yeâu nöôùc vaø nhaân ñaïo. Trong quaù trình phaân tích , hieåu ñöôïc cuoäc ñôøi taùc giaû, quan nieäm soáng cuûa nhaø vaên, tìm hieåu qua ngoân töø aáy moät taám loøng , moät nhaân caùch cuûa nhaø vaên coù taám loøng yeâu nöôùc noàng naøn, luoân quan taâm ñeán soá phaän con ngöôøi, ñaáu tranh choáng caùi xaáu xa thaáp heøn, theå hieän taâm hoàn roäng môû tröôùc thieân nhieân, con ngöôøi, cuoäc soáng.

II. VAÁN ÑEÀ CAÛM THUÏ, PHAÂN TÍCH NGHEÄ THUAÄTVaên hoïc laø ngheä thuaät cuûa ngoân töø. Caùi theá giôùi hieän thöïc sinh

ñoäng cuûa cuoäc soáng, taám loøng yeâu thöông con ngöôøi cuoàn cuoän chaûy trong maïch soáng cuûa thi nhaân phaûi ñöôïc chaét chiu, doàn neùn treân töøng caâu chöõ, ñöôïc theå hieän qua caùc phöông dieän ngheä thuaät…

1.GIOÏNG ÑIEÄU CUÛA VAÊN THÔ:Taïo neân gioïng ñieäu cuûa vaên thô, ñeå theå hieän nhöõng cung baäc tình

caûm khoâng chæ theå hieän baèng ngoân ngöõ maø coøn laø daáu caâu, caùch ngaét nhòp, vaàn ñieäu. Khi tieáp xuùc taùc phaåm vieäc xaùc ñònh gioïng ñieäu khoâng chæ ñeå ñoïc ñuùng maø coøn hieåu ñuùng taùc phaåm, hieåu ñuùng duïng yù dieãn ñaït cuûa taùc giaû. Gioïng thô cuõng laø yeáu toá quan troïng taïo neân tính 2

rieâng veà phong caùch caù nhaân cuûa taùc giaû. Moät ví duï gaàn guõi ñeå minh chöùng : Gioïng thô cuûa Hoà Xuaân Höông maïnh meõ, thô Baø Huyeän Thanh Quan trang nhaõ maø u uaát noãi buoàn thöông nôi thaúm ñaùy loøng. Gioïng vaên cuûa Thaïch Lam nheø nheï saâu laéng ngay caû trong bi kòch ñôøi ngöôøi, gioïng vaên cuûa Nam Cao luùc dueành daøng, luùc ñoät ngoät, Nguyeãn Tuaân coâ ñoïng. Ñoù laø nhöõng phong caùch khoâng theå nhaèm laãn.

daáu phaåy: ngaét nhòp Daáu caâu daáu chaám caûm: khôi gôïi caûm xuùc

daáu chaám löûng: taïo söï suy töôûng, traàm laéng daáu chaám hoûi: nhaán maïnh yù, taïo aán töôïng cho ngöôøi ñoïc

chaün: thöôøng cho thô luïc baùt taïo caûm giaùc nheï nhaøng eâm aùi

Gioïng ñieäu Nhòp leû: taïo aâm höôûng maïnh, coù phaàn döùt khoaùt

traéc:taïo aâm höôûng maïnh meõ, truùc traéc, ñeå dieãn taû nhöõng ñoäng thaùi döùt khoaùt, noäi taâm daèn xeù

Thanh vaàn baèng: taïo aâm höôûng nheï nhaøng, eâm aùi du döông.

a.Daáu caâu vaø caùch ngaét nhòp:Trong phaân tích taùc phaåm vieäc löu yù phaân tích daáu caâu vaø caùch ngaét nhòp laø moät phöông tieän ñeå dieãn ñaït noäi dung caàn phaûi heát söùc tinh teá. Nhieäm vuï chính cuûa daáu caâu laø ñeå taùch yù , taùch nghóa song trong vaên chöông noù coøn haøm yù saâu xa laø taïo neân “yù taïi ngoân ngoaïi” maø ngöôøi ñoïc phaûi nghieàn ngaãm môùi nhaän ra. Ñoïc nhöõng caâu thô giôùi thieäu Maõ Giaùm Sinh, neáu tinh teá trong gioïng ñieäu, caùc em seõ nhaän ra ñaèng sau nhöõng daáu caâu aáy laø duïng yù dieãn ñaït cuûa thieân taøi Nguyeãn Du:

“Hoûi teân, raèng: “ Maõ Giaùm Sinh”,Hoûi queâ, raèng :” Huyeän Laâm Thanh cuõng gaàn”.Nhòp thô 2/1/3 taïo gioïng ñieäu caâu thô coäc loác nhö baûn chaát teân voâ laïi

hoï Maõ, coøn nhòp thô 2/1/5 khoâng chæ laø söï coäc caèn thoâ loã maø neáu nhö caùc em tinh yù seõ nhaän ra baûn chaát gian doái cuûa haén. Naêm tieáng “ huyeän Laâm Thanh cuõng gaàn” ñi lieàn nhau khoâng phaûi ñeå khaúng ñònh queâ quaùn Maõ Giaùm Sinh gaàn vôùi nôi ôû cuûa gia ñình Kieàu maø chöøng nhö khi noùi ñeán ñaây, hoï Maõ ñaõ coá noùi löôùt thaät nhanh ñeå cho gia ñình Vöông vieân ngoaïi nghe khoâng roõ. Song ngheä thuaät löøa ñaûo cuûa haén ôû choã nhaán maïnh hai töø “ cuõng gaàn” nhö coá taïo nieàm tin ñoái vôùi gia ñình Kieàu. Ñuùng laø baûn lónh teân buoân ngöôøi giaûo quyeät. Kyø thöïc haén khoâng phaûi ôû Laâm Thanh maø laø “ngöôøi vieãn khaùch “ ôû taän Laâm Tri.3

Truyeän ngaén Laõo Haïc cuûa Nam Cao, laøm sao chuùng ta khoâng khoûi day döùt khi ñoïc nhöõng caâu vaên:”… Kieáp con choù laø kieáp khoå thì ta hoùa kieáp cho noù ñeå noù laøm kieáp ngöôøi, may ra coù sung söôùng hôn moät chuùt … kieáp ngöôøi nhö kieáp toâi chaúng haïn… “. Gioïng ñieäu cuûa caâu vaên sau nghe chua chaùt quaù. Kieáp ngöôøi nhö kieáp laõo Haïc sung söôùng ôû choã naøo? Laõo soáng thui thuûi moät mình trong caên nhaø vôùi con choù vaøng, moät kyû vaät maø con trai laõo ñaõ ñeå laïi tröôùc khi baùn mình cho ñoàn ñieàn cao su ra ñi bieàn bieät naêm naêm roài khoâng trôû veà. Daáu chaám löûng ôû giöõa caâu laø söï im laëng khoâng lôøi, laø nhöõng daáu laëng trong cung nhaïc buoàn cuûa cuoäc ñôøi cay ñaéng xoùt xa, ñoïng laïi trong loøng ngöôøi ñoïc noãi ñau thaân phaän con ngöôøi sao ñaéng cay ñeán theá! Cuõng vì caùi ngheøo, khoâng ñuû tieàn cöôùi vôï, anh con trai laõo phaãn chí boû laøng ra ñi. Caùi nieàm an uûi mong manh coøn laïi cuûa laõo laø con choù vaøng , laõo cuõng khoâng theå giöõ ñöôïc thì cuoäc ñôøi kia coøn coù nghóa lyù gì? Ngoân ngöõ ñaëc bieät cuûa daáu chaám löûng aáy laø linh hoàn cuûa caû caâu vaên. Trong quaù trình phaân tích, neáu thieáu soùt seõ laø moät khieám khuyeát lôùn.

b. Vaàn: Tieáng Vieät raát giaøu nhaïc tính neân vaàn ñieäu cuõng goùp phaàn theå hieän noäi dung. Baøi thô Ñeà ñeàn Saàm Nghi Ñoáng cuûa Hoà Xuaân Höông thaät kheùo leùo khi choïn vaàn “ eo “ nhö khôi gôïi söï caûm nhaän ngoâi ñeàn beù nhoû, choâng cheânh döôùi maét nöõ só

“Gheù maét troâng ngang thaáy baûng treo ‘Kìa ñeàn Thaùi thuù ñöùng cheo leo.”Ñoù coøn laø thaùi ñoä khinh mieät cuûa baø ñoái vôùi teân töôùng baïi traän.

Hay khi ñoïc baøi thô Muøa xuaân nho nhoû cuûa Thanh Haûi, ba vaàn baèng “ bình, mình , tình “ ñi lieàn nhau taïo caûm giaùc nheï nhaøng eâm aùi maø thieát tha tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc trong maïch caûm xuùc saâu laéng cuûa nhaø thô.

“Caâu Nam ai Nam bìnhNöôùc non ngaøn daëm mìnhNöôùc non ngaøn daëm tình.”c. Ngöõ ñieäu: Ngöõ ñieäu cuûa caâu coøn theå hieän ôû caùch söû duïng haøi

hoøa ngöõ aâm qua caùc thanh baèng traéc. Thanh traéc: taïo aâm höôûng caâu thô maïnh meõ hoaëc dieãn taû taâm

traïng day döùt , daèn xeù. Ví duï: Ñeå nhaán maïnh veû ñeïp cuûa chò em Thuùy Kieàu, Nguyeãn Du ñaõ taïo söï phoái thanh raát ñoäc ñaùo, ñaëc bieät laø vieäc söû duïng ba thanh traéc ñi lieàn nhau:

“Mai coát caùch, tuyeát tinh thaàn”Thô luïc baùt voán söû duïng nhieàu thanh baèng nhöng trong caâu thô treân,

chöõ thöù hai laïi laø thanh traéc taïo gioïng ñieäu caâu thô maïnh meõ hôn ñeå nhaán maïnh veû ñeïp toaøn myõ töø daùng veû ñeán taâm hoàn cuûa nhaân vaät, taïo söï chuù yù cho ngöôøi ñoïc.

Thanh baèng: taïo aâm höôûng nheï nhaøng eâm aùi du döông. Ví duï: ”Muøa xuaân – ta xin haùtCaâu Nam ai Nam bình”Trong hai caâu thô vôùi möôøi tieáng maø chæ coù moät thanh traéc coøn laïi

chín thanh baèng taïo gioïng thô nheï nhaøng eâm aùi nhö caâu haùt du döông vang voïng treân doøng Höông giang phaúng laëng.

Noùi toùm laïi, vaán ñeà ñaàu tieân trong phaân tích ngheä thuaät laø caùc em caàn löu yù gioïng ñieäu cuûa caâu vaên ñeå hieåu ñöôïc duïng yù dieãn ñaït cuûa taùc giaû.

2.CAÙCH SÖÛ DUÏNG TÖØ NGÖÕVaên hoïc laø ngheä thuaät cuûa ngoân töø. Chính nhaø vaên ñaõ laáy chaát

lieäu ngoân töø aáy ñeå taùi hieän hieän thöïc xaõ hoäi, ñoàng thôøi theå hieän caùch ñaùnh giaù, caûm xuùc nhaø thô tröôùc cuoäc soáng. Sau ñaây laø moâ hình chung veà caùch phaân tích töø ngöõ:4

Phaân tích nghóa chungnghóa cuûa töø

nghóa trong vaên caûnh

Phaân tích hình aûnh maø töø ngöõ dieãn ñaït(löu yù caùc töø ngöõ taïo chi tieát ñaëc saéc)

PHAÂN TÍCH Phaân tích töø laùy (töôïng hình, töôïng thanh, gôïi caûm xuùc) TÖØ NGÖÕ

Phaân tích maøu saéc vaø yù nghóa cuûa töø

Phaân tích saéc thaùi bieåu caûm cuûa töø

a.Naém vöõng nghóa cuûa töø: nghóa chung vaø nghóa trong vaên caûnh (nghóa trong vaên caûnh laø nghóa quan troïng nhaát). Caùc em caàn phaûi xaùc ñònh ñöôïc nhöõng töø ngöõ caàn phaân tích ñeå traùnh trình traïng phaân tích traøn lan. Ví duï trong Truyeän Kieàu, Nguyeãn Du ñaõ söû duïng nhöõng töø ngöõ thaät ñaëc saéc:

“ Töôûng ngöôøi döôùi nguyeät cheùn ñoàng”“Töôûng “ laø nghó ñeán , nhôù ñeán. Nhöng nhôù mong hay suy nghó thì coøn coù theå gaëp laïi , coøn töôûng laø nghó ñeán, nhôù ñeán trong voâ voïng, trong tuyeät voïng. Ñoù laø nhöõng ngaøy thaùng teû nhaït voâ vò khi Kieàu veà laàu Ngöng Bích trong caûnh “beõ baøng maây sôùm ñeøn khuya”, naøng nghó ñeán moái tình ñaàu vöøa chôùm nôû ñaõ voäi taøn. Saéc thaùi ña nghóa cuûa töø “ töôûng “ coøn theå hieän ôû moái quan heä trong tình yeâu cuûa Kim – Kieàu. Kieàu töï nhaän thaáy mình laø ngöôøi coù toäi ñaõ boäi öôùc vôùi Kim Troïng neân töø “töôûng” coøn theå hieän thaùi ñoä cuûa keû döôùi ñoái vôùi ngöôøi beà treân. Song neáu nhö chæ döøng laïi ôû ñoù laø chöa hieåu heát yù thô, “töôûng” coøn laø söï töôûng töôïng. Vaäy thì Kieàu möôøng töôïng caûnh hoâm naøo caû hai cuøng döôùi traêng theà nguyeàn “Traêm naêm taïc moät chöõ ñoàng ñeán xöông” Theá maø baây giôø trong ñöôøng traàn aáy, caû hai khoâng theå naøo saùnh böôùc beân nhau. Ñoù chính laø bi kòch trong noäi taâm cuûa naøng Kieàu.

Moät ví duï khaùc ñeå caùc em hieåu roõ hôn tính haøm suùc cuûa töø. Nguyeãn Ñình Chieåu trong baøi thô Xuùc caûnh coù vieát:”Chuùa xuaân ñaâu hôõi coù hay khoâng?”.Töø “hay” laø töø thaät ñaëc saéc trong caâu thô. Töø ”hay” trong neùt nghóa thöù nhaát laø ñoäng töø ñeå chæ “chuùa xuaân” coù hay bieát khoâng. Song neáu tinh teá caùc em seõ nhaän ra neùt ñaëc saéc ôû choã töø “hay” coøn laø quan heä töø ñeå lieân keát hai khaùi nieäm”coù” vaø “khoâng”. Nhaän thöùc ñöôïc ñieàu ñoù cuõng coøn laø moät quaù trình reøn luyeän.

b.Qua ngöõ nghóa cuûa töø, phaân tích hình aûnh maø töø ngöõ dieãn ñaït. Ñoâi khi nhöõng töø ngöõ töôûng bình thöôøng maø laïi mang yù nghóa heát söùc saâu saéc. Hình aûnh “caùi loø gaïch” trong taùc phaåm Chí Pheøo cuûa Nam Cao laïi mang giaù trò bieåu caûm raát lôùn. Chí Pheøo bò vöùt trong caùi loø gaïch boû khoâng töø khi coøn laø ñöùa treû sô sinh ñeå roài trong voøng quay khaéc nghieät cuûa cuoäc ñôøi ñaõ bieán haén töø ngöôøi noâng daân chaân chaát thaønh teân löu manh, ñeå roài phaûi choïn caùi cheát thaûm khoác treân ñöôøng tìm söï löông thieän. Ngay khi haén coøn giaãy giuïa trong vuõng maùu, Thò Nôû nhìn nhanh xuoáng buïng mình roài ñoät nhieân hieän ra trong ñaàu thò “caùi loø gaïch” cuõ boû khoâng. Chi tieát ñoù coù yù nghóa ñoäc ñaùo. Neáu nhö Thò Nôû lôõ coù con vôùi Chí Pheøo thì chaéc chaén thò seõ quaúng noù vaøo caùi loø gaïch cuõ boû khoâng vaø laïi moät ñôøi thaèng Chí Pheøo con ra ñôøi trong voøng laån quaån khoâng loái thoaùt. Ñieàu maø nhaø vaên Nam Cao muoán dieãn ñaït ñoù laø söï beá taéc khoâng loái thoaùt cuûa thaân phaän ngöôøi noâng daân trong xaõ hoäi nöûa thöïc daân phong kieán.

5

Hình aûnh “caùnh buoàm xa xa”, “hoa troâi man maùc, “noäi coû raàu raàu”, “gioù cuoán maët dueành”, “aàm aàm tieáng soùng” laø nhöõng hình aûnh gôïi caûm giaùc saâu laéng veà noãi ñau thaân phaän Thuùy Kieàu treân böôùc ñöôøng löu laïc ( Kieàu ôû laàu Ngöng Bích – Trích Truyeän Kieàu – Nguyeãn Du )

c.Caùc töø laùy :Heä thoáng töø ngöõ trong tieáng Vieät raát phong phuù vaø ña daïng, nhaát laø heä thoáng töø laùy khoâng chæ töôïng hình , töôïng thanh, gôïi caûm maø khôi gôïi caû nhöõng suy tö. Nhöõng töø laùy “lom khom”, “laùc ñaùc” trong caâu thô:

“Lom khom döôùi nuùi tieàu vaøi chuù,Laùc ñaùc beân soâng chôï maáy nhaø.”

( Baø Huyeän Thanh Quan )laø nhöõng töø töôïng hình, khoâng chæ taïo hình aûnh maø coøn laéng ñoïng laïi trong loøng ngöôøi ñoïc bieát bao caûm xuùc veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng trong böùc tranh thô aáy. Caùi boùng daùng co ro, laàm luõi, coâ ñoäc cuûa ngöôøi tieàu phu nhö nhaït nhoøa daàn trong nhaäp nhoaïng hoaøng hoân, nhö daàn daàn chìm khuaát vaøo vaùch nuùi. Laùc ñaùc vaøi ngoâi nhaø cuûa vuøng sôn cöôùc heo huùt khôi gôïi, laéng ñoïng trong loøng ngöôøi ñoïc veà cuoäc soáng yeáu ôùt mong manh. Ngöôøi löõ thöù ñaõ buoàn, maø caûnh vaät laïi cöù buoàn hôn.

d. Nhöõng töø ngöõ dieãn taû taâm traïng, nhöõng caûm giaùc, maøu saéc : Khi phaân tích caàn löu yù nhöõng loaïi töø ngöõ naøy ñeå hieåu heát noäi dung dieãn ñaït . Baøi thô Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù cuûa Huy Caän laø böùc tranh sinh ñoäng, ñaày maøu saéc :

“Vaåy baïc ñuoâi vaøng loùe raïng ñoângLöôùi xeáp buoàm leân ñoùn naéng hoàng.”Saéc maøu “baïc”, “vaøng “, “hoàng” laø saéc maøu noàng aám ñeå dieãn taû

cuoäc soáng aám no, haïnh phuùc trong nieàm vui cuûa cuoäc soáng môùi daâng traøo.

Moãi maøu saéc coù giaù trò bieåu tröng rieâng ( ÔÛ möùc ñoä töông ñoái, phuï thuoäc vaøo vaên caûnh). Sau ñaây laø moät soá ví duï:

“Moät boâng hoa tím bieác”( Thanh Haûi ). Maøu tím ñaëc tröng cho xöù Hueá laõng maïn, traàm tö ; maøu tím bieác laø söï son saét thuûy chung nhö taâm hoàn ngöôøi daân xöù Hueá. Ñaâu phaûi ngaãu nhieân trong muoân saéc maøu cuûa muøa xuaân, nhöõng caùnh mai vaøng röïc rôõ cho muøa xuaân huy hoaøng, nhöõng caønh ñaøo ñoû thaém aám noàng, thaønh ñaït, Thanh Haûi laïi choïn maøu tím traàm laéng aáy? Chính vì maøu tím ñoù laø maøu tím cuûa queâ höông, laø tình caûm thieát tha vôùi maûnh ñaát ñaõ nuoâi döôõng taâm hoàn nhaø thô Thanh Haûi.

“Lieãu xanh hoùt caëp oanh vaøngTrôøi lam traéng ñieåm moät haøng coø bay”( Tuyeät cuù - Ñoã Phuû )Giöõa saéc maøu xanh cuûa lieãu, ñieåm xuyeán chuùt vaøng cuûa caëp chim

oanh nhö neùt chaám phaù ñoäc ñaùo theå hieän muøa xuaân töôi taén, traøn ñaày söùc soáng cuûa thieân nhieân. Treân neàn trôøi maøu xanh lam nheø nheï, nhöõng haøng coø traéng yeân aû bay. Söï keát hôïp haøi hoøa saéc maøu lam vaø traéng taïo caûm giaùc yeân bình, thanh thaûn trong taâm hoàn.

3.CAÙC PHEÙP TU TÖØ : Ngoân ngöõ vaên hoïc ñöôïc chaét loïc töø ngoân ngöõ ñôøi thöôøng, ñöôïc trau chuoát qua caùc pheùp tu töø ñeå trôû neân boùng baåy, haøm suùc, giaøu saéc thaùi bieåu caûm. Phaân tích caùc pheùp tu töø khoâng phaûi laø vieäc goïi teân caùc pheùp tu töø, maø laø vieäc chæ ra taùc duïng trong mieâu taû, duïng yù dieãn ñaït cuûa taùc giaû.

Nhöõng pheùp tu töø thöôøng gaëp :

CAÙC PHEÙP TU TÖØ

NHAÄN BIEÁT TAÙC DUÏNG VÍ DUÏ

6

So saùnh

ñem ñoái chieáu söï vaät, söï vieäc coù neùt töông ñoàng.

taïo hình aûnh soáng ñoäng.

Maët trôøi xuoáng bieån nhö hoøn löûa( Huy Caän )

Nhaân hoùa

gaùn cho caùc söï vaät, söï vieäc nhöõng ñaëc ñieåm, tính caùch cuûa con ngöôøi.

Taïo caùch dieãn ñaït sinh ñoäng, haáp daãn, gaàn guõi, giaøu caûm xuùc

Caâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi ( Huy Caän )

AÅn duï Giaáu ñi söï vaät mieâu taû maø chæ ñöa ra hình aûnh so saùnh

Taïo caùch dieãn ñaït saâu saéc, yù nhò, giaøu caûm xuùc.

“ Thaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû “ ( Vieãn Phöông)

Hoaùn duï

Thay söï vaät naøy baèng söï vaät khaùc coù quan heä gaàn guõi.

Taïo cho caâu sinh ñoäng bieåu caûm.

“ Keát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân” (Vieãn Phöông )

Ñieäp töø, ñieäp ngöõ

Söû duïng nhieàu laàn moät töø, moät ngöõ, caâu, moät caáu truùc ngöõ phaùp

Nhaán maïnh yù, taïo nhaïc ñieäu cho thô, tính huøng bieän cho vaên.

“Nhìn thaáy gioù vaøo xoa maét ñaéngNhìn thaáy con ñöôøng chaïy thaúng vaøo tim”(Phaïm Tieán Duaät )

Hình thöùc soùng ñoâi

Caùc caëp caâu soùng ñoâi nhau

Taïo söï nhòp nhaøng, haøi hoøa

“Taát caû nhö hoái haûTaát caû nhö xoân xao “(Thanh Haûi )

Ñoái ngöõ

Laø hình thöùc soùng ñoâi maø trong ñoù caùc caëp caâu caân xöùng nhau

Taïo söï caân ñoái haøi hoøa

“Boû nhaø luõ treû lô xô chaïy,Maát oå ñaøn chim daùo daùc bay” (Nguyeãn Ñình Chieåu )

Lieät keâ

Neâu ra nhieàu söï vaät söï vieäc theo quan heä ñaúng laäp

Dieãn taû ñaày ñuû nhöõng khía caïnh, bieåu hieän caûm xuùc, taïo aán töôïng,

“Naøy choàng naøy meï naøy cha,Naøy laø em ruoät, naøy laø em daâu” (Nguyeãn Du )

Thaäm xöng

Noùi quaù söï thaät

Nhaán maïnh yù dieãn ñaït, taïo söï chuù yù

“Thuyeàn chôû yeân haø naëng vaïy then” ( Nguyeãn Traõi )

Caâu hoûi tu töø

Laø caâu hoûi ngheä thuaät maø noäi dung bao haøm yù traû lôøi

Xaùc nhaän söï vieäc, taïo aán töôïng, kích thích trí töôûng töôïng, khôi gôïi söï suy töôûng

“Buoàn troâng cöûa beå chieàu hoâm,Thuyeàn ai thaáp thoaùng caùnh buoàm xa xa ?”( Nguyeãn Du )

Ñoåi traät töï cuù phaùp

Thay ñoåi traät töï thoâng thöôøng cuûa caùc thaønh phaàn trong caâu, thaønh toá trong

Nhaán maïnh noäi dung dieãn ñaït, taïo saéc thaùi tình caûm

“Lom khom döôùi nuùi tieàu vaøi chuù,Laùc ñaùc beân soâng chôï maáy nhaø” (Baø Huyeän Thanh Quan)

7

ngöõÑieån coá, ñieån tích

Söû duïng caùc caâu chöõ trong taùc phaåm vaên hoïc coå hoaëc möôïn nhöõng chuyeän xöa tích cuõ ñeå dieãn ñaït

Naâng cao khaû naêng dieãn ñaït yù töôûng, taïo tính haøm suùc saâu saéc

“ Taán Döông ñöôïc thaáy maây roàng coù phen”(Nguyeãn Du )

Töôïng tröng

Laø nhöõng hình aûnh coù tính öôùc leä, ( thöôøng xuaát hieän trong vaên hoïc coå )

taïo hình töôïng vaên hoïc, giaøu caûm xuùc

“Saân Lai caùch maáy naéng möa, Coù khi goác töû ñaõ vöøa ngöôøi oâm” ( Nguyeãn Du )

Sau ñaây laø moät soá phaân tích minh hoïa veà caùc pheùp tu töø-So saùnh:“Bieån cho ta caù nhö loøng meïNuoâi lôùn ñôøi ta töï buoåi naøo.”( Huy Caän )Bieån caû laø ngöôøi meï hieàn bao dung dang roäng voøng tay trìu meán.

Ngheä thuaät so saùnh taïo yù thô gaàn guõi thaân tình, theå hieän tình yeâu thieân nhieân roäng môû.

-Nhaân hoùa:“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû.”( Vieãn Phöông )Maët trôøi vuõ truï moãi ngaøy ñi qua treân laêng vaø chieâm ngaém maët trôøi

chaân lyù. Ngheä thuaät nhaân hoùa taïo caâu thô sinh ñoäng, gaàn guõi. Maët trôøi cuûa vuõ truï kia cuõng nhö con ngöôøi bieát ngöôõng moä, toân kính vò laõnh tuï vó ñaïi cuûa daân toäc.

-AÅn duï“ Ngaïc ñoaïn kình khoa sôn khuùc khuùc”( Kình ngaïc baêm vaèm non maáy khuùc – Nguyeãn Traõi )Caâu thô khoâng chæ mieâu taû caûnh bôø baõi giaêng giaêng, nuùi non nhaáp

nhoâ, lôûm chôûm, hieåm trôû gioáng nhö nhöõng con caù ngaïc, caù kình bò baêm vaèm, caét thaønh töøng khuùc , beân caïnh ñoù, ngheä thuaät aån duï, taïo caâu thô saâu saéc yù nhò. Caù kình , caù ngaïc laø loaøi caù maïnh , döõ ôû bieån Ñoâng hay chính laø keû thuø xaâm löôïc phöông Baéc bò ta ñaùnh tan taønh bieát bao löôïc maø doøng soâng Baïch Ñaèng coøn ñaây laø moät nhaân chöùng .

-Hoaùn duï:“Xe vaãn chaïy vì mieàn Nam phía tröôùcChæ caàn trong xe coù moät traùi tim”( Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính – Phaïm Tieán Duaät )“Moät traùi tim!” Vaâng , moät traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc cuûa theá heä

treû ñi vaøo cuoäc chieán ñaáu choáng Myõ vó ñaïi ñaõ theâu deät neân nhöõng thieân anh huøng ca tuyeät myõ. Chính traùi tim aáy ñaõ ñaäp cuøng nhòp ñaäp cuûa thôøi ñaïi. Moät caùch noùi hoaùn duï thaät kheùo leùo taïo cho yù thô sinh ñoäng, giaøu caûm xuùc. Traùi tim cuûa ngöôøi lính “ nhö ngoïc saùng ngôøi” ( Toá Höõu ) aáy ñaõ kheùp laïi baøi thô nhöng môû ra bieát bao caûm xuùc cho ngöôøi ñoïc veà moät thôøi ñeå nhôù, moät thôøi khoâng theå naøo queân.

-Ñieäp ngöõ:“Duø laø tuoåi hai möôiDuø laø khi toùc baïc”( Muøa xuaân nho nhoû – Thanh Haûi )

8

Ñieäp ngöõ “duø laø” nhaán maïnh khaùt voïng coáng hieán suoát cuoäc ñôøi cho queâ höông cho Toå quoác.

-Hình thöùc soùng ñoâi:“Queâ höông anh nöôùc maën ñoàng chuaLaøng toâi ngheøo ñaát caøy leân soûi ñaù”( Ñoàng chí – Chính Höõu )Caëp caâu soùng ñoâi nhau taïo aâm höôûng haøi hoøa, nheø nheï nhö lôøi thuû

thæ taâm tình cuûa hai ngöôøi lính cuøng chung hoaøn caûnh xuaát thaân, cuøng chung caùi ngheøo cuûa daân toäc döôùi nguïc tuø noâ leä cuûa cheá ñoä nöûa thöïc daân phong kieán .

-Ñoái ngöõ :“Quan haø hieåm yeáu trôøi kia ñaëtHaøo kieät coâng danh ñaát aáy töøng.”( Cöûa bieån Baïch Ñaèng – Nguyeãn Traõi )Caëp caâu ñoái nhau taïo söï caân ñoái haøi hoøa, neáu nhö soâng nuùi hieåm

trôû kia ñöôïc xeáp ñaët bôûi baøn tay voâ hình cuûa taïo hoùa thì cuõng nôi ñaây bieát bao anh huøng haøo kieät laäp ñöôïc chieán coâng laãy löøng maï vaøng trang söû daân toäc. Nguyeãn Traõi nhö khaéc taïc chieán coâng cuûa caùc baäc tieàn nhaân vaøo daùng ñöùng nuùi soâng ñeå tröôøng toàn maõi vôùi thieân nhieân nhieân.

-Lieät keâ:“Khoâng coù kính roài xe khoâng coù ñeønKhoâng coù mui xe, thuøng xe coù xöôùc…”( Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính – Phaïm Tieán Duaät )Ñoù laø nhöõng gian khoù choàng chaát. Nhaø thô ñaõ lieät keâ ra nhöõng caùi

“khoâng”: khoâng coù kính , khoâng coù ñeøn, khoâng coù mui ñeå phaûn aùnh cuoäc chieán ngaøy caøng khoác lieät, nhöõng chieác xe vaãn baêng ra chieán tröôøng , taïo aán töôïng maïnh meõ trong loøng ngöôøi ñoïc.

-Thaäm xöng :“Maët trôøi ñoäi bieån nhoâ maøu môùiMaét caù huy hoaøng muoân daëm phôi.”( Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù – Huy Caän )Ñoaøn thuyeàn veà ñeán bôø, aùnh naéng cuûa ngaøy môùi baét ñaàu leân cao.

Trong caûm höùng ngaøy môùi ñaày laïc quan, Huy Caän ñaõ veõ neân hình aûnh ñaày laõng maïn trong ngheä thuaät thaäm xöng “ maét caù huy hoaøng “ taïo neùt duyeân daùng cho baøi thô, ca ngôïi cuoäc soáng môùi.

-Caâu hoûi tu töø“Hoûi trang deïp loaïn raøy ñaâu vaéng ,Nôõ ñeå daân ñen maéc naïn naøy?( Chaïy giaëc – Nguyeãn Ñình Chieåu )Caâu hoûi tu töø nhö ñoïng laïi , saâu xoaùy trong loøng ngöôøi ñoïc noãi ñau

nôi thaúm taâm hoàn nhaø thô, moät taám loøng noàng naøn yeâu nöôùc thöông daân nhöng baát löïc tröôùc hieän thöïc xaõ hoäi. Ñoàng thôøi caâu hoûi tu töø coøn laø lôøi oaùn traùch trieàu ñình taïo aâm höôûng caâu thô nhö lôøi keâu cöùu trong tuyeät voïng.

-Ñoåi traät töï cuù phaùp:“Nhôù nöôùc ñau loøng con quoác quoác,

Thöông nhaø moûi mieäng caùi gia gia. “( Qua ñeøo Ngang – Baø Huyeän Thanh Quan )Ngheä thuaät ñaûo ngöõ “ nhôù nöôùc”, “thöông nhaø” khaéc hoïa taâm traïng

cuûa nhaø thô. Ñoù laø noãi ñau tröôùc theá söï ñoåi thay, noãi nhôù thöông da dieát veà coá höông trong loøng nhaø thô.

-Ñieån coá, ñieån tích :“Maáy chuøm tröôùc giaäu hoa naêm ngoaùi,Moät tieáng treân khoâng ngoãng nöôùc naøo.

9

Nhaân höùng cuõng vöøa toan caát buùt,Nghó ra laïi theïn vôùi oâng Ñaøo.”( Thu vònh – Nguyeãn khuyeán )Hình aûnh “hoa naêm ngoaùi” laáy töø yù thô cuûa Thoâi Hoä ( Trung quoác ):

“Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñoâng phong” ( Hoa ñaøo naêm cuõ coøn cöôøi gioù ñoâng ) taïo cho caâu thô saâu saéc yù nhò. Nguyeãn Khuyeán ñaõ nghieäm ra hoa nôû ngoaøi giaäu thu kia khoâng phaûi laø hoa cuûa naêm nay maø laø hoa naêm ngoaùi, cuûa quaù khöù xa xöa thöôû nöôùc nhaø coøn thanh bình, ñoäc laäp. Coøn giôø thì tröôùc caûnh nöôùc maát nhaø tan, hoa kia nôû cuõng trôû neân voâ nghóa, laïc loaøi. Coù noãi ñau khoå naøo hôn theá khoâng?

Nhaân vaät “oâng Ñaøo” laø Ñaøo Tieàm ñôøi nhaø Taán, moät ngöôøi coù taøi, khoâng chòu luoàn cuùi boïn quyeàn thaàn gian nònh ñaõ boû quan veà queâ soáng cuoäc ñôøi thanh baïch ñeå giöõ vöõng taâm hoàn trong saïch thanh cao. Möôïn ñieån tích xöa taïo yù thô saâu saéc , laéng ñoïng trong loøng ngöôøi ñoïc nieàm ñau cuûa moät nhaân caùch lôùn, moát taám loøng yeâu nöôùc trong baát löïc, trong quaën thaét noãi ñau ñôøi.

-Töôïng tröng:-“Khuoân traêng ñaày ñaën, neùt ngaøi nôû nang”-“Laøn thu thuûy, neùt xuaân sôn “

( Nguyeãn Du )Trong vaên hoïc coå, ngöôøi ta thöôøng duøng hình aûnh thieân nhieân ñeå

dieãn taû veû ñeïp vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi. Hình aûnh khuoân traêng, neùt ngaøi, laøn thu thuûy, neùt xuaân sôn ñeå chæ ngöôøi con gaùi ñeïp. Ngheä thuaät töôïng tröng taïo caùch dieãn ñaït sinh ñoäng, giaøu saéc thaùi bieåu caûm.

4.KHOÂNG GIAN THÔØI GIAN TRONG TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏCKhoâng gian laø nôi , ñòa ñieåm trong taùc phaåm ñeå nhaø vaên trieån khai

caùc söï kieän, caùc bieán coá, laø choã cho nhaân vaät hoaït ñoäng, thoå loä taâm söï noãi nieàm. Khi phaân tích taùc phaåm caùc em caàn löu yù xem khoâng gian trong taùc phaåm coù gì ñaëc bieät, coù yù nghóa gì, phaûn aùnh ñieàu gì saâu saéc veà noäi dung cuõng nhö taâm tình taùc giaû.

Trong baøi thô Thu ñieáu cuûa Nguyeãn Khuyeán laø moät khoâng gian coâ quaïnh, vaéng laëng, u buoàn: “Ao thu laïnh leõo nöôùc trong veo” laø moät laøng queâ beù nhoû, coâ tòch trong taâm söï noãi nieàm coâ ñôn baát löïc cuûa nhaø thô. Khoâng choïn moät maët hoà lung linh saéc bieác cuûa maây trôøi, khoâng choïn moät doøng soâng daøi cuoàn cuoän chaûy , Nguyeãn Khuyeán choïn chieác ao beù nhoû vaéng laëng cuûa noâng thoân mieàn baéc ñeå gôûi gaém taâm söï noãi nieàm saâu kín maø ñoù cuõng coøn laø taâm hoàn dung dò cuûa nhaø thô. Trong u uaån noãi ñau ñôøi, döôùi maét Baø Huyeän Thanh Quan caûnh ñeøo Ngang huøng vó, hieåm trôû kia boãng trôû neân beù nhoû, chaät choäi : “ Coû caây chen ñaù, laù chen hoa “ Caây coû hoa laù chen chuùc nhau trong moät khoâng gian chaät heïp chaát chöùa bieát bao öu tö daèn xeù . Hay trong Kieàu ôû laàu Ngöng Bích, nhöõng töø ngöõ chæ khoâng gian “xa- gaàn, noï – kia”cöù ñan xen vaøo nhau khoâng toâ veõ neân caûnh ñeïp maø khaéc hoïa noãi loøng ngoån ngan, roái bôøi traêm moái tô voø cuûa Thuùy Kieàu.

“… Veû non xa , taám traêng gaàn ôû chung.”“… Caùt vaøng coàn noï, buïi hoàng daëm kia. “

( Nguyeãn Du )Moät khoâng gian roäng môû, khoaùng ñaït trong Cöûa bieån Baïch Ñaèng cuûa

Nguyeãn Traõi: “ Bieån rung gioù baác theá böøng böøng” ñeå dieãn taû doøng soâng ñaày kieâu haõnh , ngang taàm lòch söû.

Gaén vôùi khoâng gian ngheä thuaät laø thôøi gian ngheä thuaät. Thôøi gian trong taùc phaåm vaên hoïc cuõng laø nhöõng quy öôùc coù tính töông ñoái. Ñoù coù theå laø moät khoaûnh khaéc, moät buoåi, moät ngaøy, maø cuõng coù theå laø voâ taän. Thôøi gian trong taùc phaåm vaên hoïc coù theå laø hieän taïi, quaù khöù, maø 10

cuõng theå laø töông lai. Phaân tích taùc phaåm caàn löu yù tính töôïng tröng trong thôøi gian ngheä thuaät.

-Buoåi saùng: theå hieän söùc soáng ñang leân, söï raïng rôõ, töông lai töôi saùng. Ví duï:”Maët trôøi ñoäi bieån nhoâ maøu môùi” ( Huy Caän )

-Buoåi chieàu: töôïng tröng cho söï taøn luïi, keát thuùc, heùo haét. Chính thôøi khaéc cuûa ngaøy taøn ñoù deã khôi gôïi trong loøng ngöôøi noãi buoàn man maùc. Nguyeãn Du ñaõ kheùo leùo choïn thôøi khaéc cuûa ngaøy taøn ñeå dieãn taû noãi coâ ñôn, laïc loaøi cuûa Thuùy Kieàu khi veà laàu Ngöng Bích:” Buoàn troâng cöûa beå chieàu hoâm”.

-Ban ñeâm: theå hieän söï coâ ñôn, troáng vaéng, traèn troïc, öu tö. Ví duï:+” Ngoõ toái ñeâm saâu ñoùm laäp loøe” ( Thu aåm - Nguyeãn Khuyeán )+”Naõo nuøng rung goái khaùch;Thaùnh thoaùt maáy canh dö.”( Thính vuõ – Nguyeãn Traõi )-Muøa xuaân: töông tröng cho tuoåi treû, söùc soáng, nieàm tin xaùn laïn.“Muøa xuaân ngöôøi caàm suùngLoäc giaét ñaày quanh löngMuøa xuaân ngöôøi ra ñoàngLoäc traûi daøi nöông maï.”( Muøa xuaân nho nhoû – Thanh Haûi )-Muøa haï: theå hieän khaùt voïng chaùy boûng.“Töø aáy trong toâi böøng naéng haïMaët trôøi chaân lyù choùi qua tim.”

( Töø aáy – Toá Höõu )“Ta nghe heø daäy beân loøngMaø chaân muoán ñaïp tan phoøng heø oâi!”

( Toá Höõu )-Muøa thu: khôi gôïi nhöõng caûm giaùc man maùc saâu kín, laéng ñoïng

nhöõng suy tö. Ví duï ba baøi thô thu cuûa Nguyeãn Khuyeán.-Muøa ñoâng: theå hieän söï taøn luïi, heùo haét, coâ quaïnh.“Maây veà ngaøn Hoáng ñen nhö möïc,Gioù loït reøm thöa laïnh töïa ñoàng.”( Vònh muøa ñoâng – Nguyeãn Coâng Tröù )

5.NHAÂN VAÄT TRONG TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏCÑaõ laø taùc phaåm vaên hoïc phaûi coù nhaân vaät. Nhaân vaät coù theå laø

ngöôøi, vaät, ñoà vaät. Nhöng noùi theá naøo ñi nöõa thì vaãn laø vaán ñeà con ngöôøi vaø soá phaän con ngöôøi trong cuoäc soáng. Nhaân vaät trong vaên xuoâi ( töï söï) laø nhöõng con ngöôøi cuï theå, ñöôïc taùc giaû hoùa thaân neân moïi haønh ñoäng, suy nghó cuûa nhaân vaät laø caùch nhìn, caùch lyù giaûi veà cuoäc soáng cuûa taùc giaû. Nhaân vaät trong thô tröõ tình coù theå cuï theå nhöng cuõng coù theå laø caùi toâi tröõ tình cuûa taùc giaû. Khi phaân tích taùc phaåm caàn laøm noåi baät nhöõng ñaëc ñieåm, tính caùch cuûa nhaân vaät, ñoàng thôøi ñaùnh giaù nhaân vaät ñoù laø ñieån hình cho taàng lôùp naøo cuûa xaõ hoäi, phaûn aùnh hieän thöïc xaõ hoäi vaø taâm tö tình caûm cuûa taùc giaû. Ví duï nhaân vaät Vuõ Nöông trong Ngöôøi con gaùi Nam Xöông cuûa Nguyeãn Döõ, Thuùy Kieàu trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du laø ñieån hình tieâu bieåu cho noãi ñau thaân phaän ngöôøi phuï nöõ trong xaõ hoäi phong kieán taøn aùc baát coâng vôùi bieát bao oan traùi cuoäc ñôøi vuøi daäp. Hay trong Vieáng laêng Baùc cuûa Vieãn Phöông, nhaân vaät tröõ tình laø taùc giaû vôùi nhöõng caûm xuùc thaønh kính thieâng lieâng veà vò laõnh tuï vó ñaïi cuûa daân toäc.

6.TÌNH TIEÁT VAØ COÁT TRUYEÄNTình tieát laø nhöõng chi tieát ñaëc bieät, laø tình huoáng coù vaán ñeà, coù

maâu thuaãn trong taùc phaåm maø caàn söï giaûi quyeát hôïp lí trong caùch nghó, 11

caùch nhìn nhaän , ñaùnh giaù cuoäc soáng cuûa taùc giaû. Chính tình tieát vaø dieãn bieán ñoù ñeå taïo neân caâu chuyeän . Vì vaäy khi phaân tích taùc phaåm caàn heát söùc löu yù tình tieát quan troïng. Ví duï Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông chi tieát “ ñoaïn naøng taém goäi chay saïch, ra beán Hoaøng Giang ngöûa maët leân trôøi maø than raèng :…” laïi coù giaù trò toá caùo saâu saéc hieän thöïc xaõ hoäi taøn aùc baát coâng khieán ngöôøi phuï nöõ thuûy chung son saét, ngöôøi con daâu thaûo toát ñeïp kia phaûi choïn caùi cheát ôû doøng soâng oan nghieät ñeå minh chöùng taám loøng trinh baïch thì coøn ñaéng cay naøo baèng. Vieäc naøng taém goäi chay saïch laø vieäc bình tónh choïn caùi cheát khi khoâng coøn caùch naøo giaûi quyeát khoûi beá taéc cuoäc ñôøi. Soáng môùi laø quan troïng nhöng khi cuoäc soáng khoâng coøn yù nghóa nöõa thì caùi cheát laø moät taát yeáu khoâng traùnh khoûi. Chi tieát naøng ngöûa maët leân trôøi maø than noùi leân noãi thoáng khoå cuûa con ngöôøi, laø bi kòch cuûa ñôøi ngöôøi. Cuoäc soáng coõi traàn ñôøi ñoù naøng khoâng tìm ñöôïc söï ñoàng caûm, haïnh phuùc thì chæ coøn bieát keâu oan vôùi trôøi cao ñaát daày minh chöùng taám loøng thaønh cuûa naøng. Chi tieát ñoù ñoïng laïi trong loøng ngöôøi ñoïc bieát bao caûm xuùc. Vieäc choïn loïc caùc tình tieát laø caû vaán ñeà tinh teá, ñoøi hoûi khaû naêng caûm thuï toát taùc phaåm.

Coát truyeän trong taùc phaåm vaên hoïc laø böùc tranh hieän thöïc xaõ hoäi ñöôïc boá cuïc, keát caáu theo moät trình töï hôïp lí. Vaán ñeà phaân tích taùc phaåm caàn löu yù caâu chuyeän baét ñaàu töø ñaâu? Coát truyeän dieãn tieán nhö theá naøo? Keát thuùc ra sao? Thoâng qua coát truyeän, nhaø vaên muoán phaûn aùnh ñieàu gì veà hieän thöïc cuoäc soáng, muoán gôûi gaém ñieàu gì? Ñoù laø ñieàu caàn xaùc ñònh khi phaân tích taùc phaåm töï söï.

12

B/ KYÕ NAÊNG LAØM BAØI VAÊN PHAÂN TÍCHMuoán laøm toát baøi vaên phaân tích caàn phaûi naém vöõng nhöõng kó

naêng phaân tích theo trình töï: böôùc ñònh höôùng, laäp daøn yù, taïo vaên baûn vaø kieåm tra.

CAÙC BÖÔÙC XAÂY DÖÏNG BAØI VAÊN

BÖÔÙC ÑÒNH HÖÔÙNGÑoïc kyõ ñeà baøi vaø xaùc ñònh:- Theå loaïi- Noäi dung- Giôùi haïn ñeà- Yeâu caàu phuï

BÖÔÙC TAÏO VAÊN BAÛNTreân cô sôû ñeà cöông ñaõ ñöôïc laäp, caùc em baét ñaàu thöïc hieän vieäc taïo vaên baûn. Caàn löu yù moät soá vaán ñeà sau ñaây:- Ñaây laø moät vaên baûn thuoäc phong caùch ngoân

ngöõ vaên baûn chính luaän neân caàn löu yù veà ñaëc ñieåm chung vaø ñaëc ñieåm veà caùch thöùc dieãn ñaït

- Thöïc hieän theo boá cuïc ba phaàn: môû baøi, thaân baøi, keát baøi

- Caàn löu yù veà theå loaïi cuûa taùc phaåm ñeå choïn trình töï hôïp lyù:

+ Ñoái vôùi loaïi töï söï caàn chuù yù phaân tích nhieàu ñeán noäi dung, coát truyeän, nhaân vaät. Khi phaân tích caàn taùch noäi dung vaø ngheä thuaät rieâng (noäi dung tröôùc roài ñeán ngheä thuaät sau)+ Ñoái vôí loaïi tröõ tình caàn löu yù caùc pheùp bieåu BÖÔÙC KIEÅM TRA

Trong suoát quaù trình thöïc hieän caùc böôùc: ñònh höôùng, laäp ñeà cöông, taïo vaên baûn caàn phaûi kieåm tra töøng phaàn, töøng ñoaïn ñeå xöû lyù kòp thôøi nhöõng sai soùt.

BÖÔÙC LAÄP ÑEÀ CÖÔNGCaàn xaùc ñònh:- Noäi dung cô baûn- Boá cuïc cuûa baøi vaên- Saép xeáp caùc yù theo trình töï hôïp

lyù(töø yù lôùn ñeán yù nhoû, ngheä thuaät, noäi dung)

- Löu yù caàn laäp daøn yù ñaïi cöông tröôùc roài boå sung caùc chi tieát

13

I. CAÁU TRUÙC PHAÀN MÔÛ BAØI

CAÙCH 1

Giôùi thieäu taùc giaû

Hoaøn caûnh saùng taùc

Chuû ñeà vaø ñaïi yù taùc phaåm

Trích ñeà, neâu nhaän xeùt chung

Ví duï:Xuaát hieän treân thi ñaøn Vieät Nam vaøo ñaàu theá kyû XIX, Baø Huyeän

Thanh Quan ñaõ ñi vaøo loøng ngöôøi baèng neùt buùt trang nhaõ, ñieâu luyeän. Baø laøm thô khoâng nhieàu nhöng moãi baøi thô laø moät tuyeät buùt. Treân ñöôøng töø Thaêng Long vaøo kinh ñoâ Hueá nhaäm chöùc, baø ñaõ döøng chaân treân ñænh ñeøo Ngang, xuùc caûnh sinh tình tröôùc caûnh quan thieân nhieân trong noãi buoàn saâu laéng, baøi thô Qua Ñeøo Ngang ra ñôøi mieâu taû caûnh vaät ñoàng thôøi coøn baøy toû moái u hoaøi veà thôøi theá:

Qua Ñeøo NgangBöôùc tôùi ñeøo Ngang boùng xeá taø,Coû caây chen ñaù, laù chen hoa .Lom khom döôùi nuùi tieàu vaøi chuù,Laùc ñaùc beân soâng chôï maáy nhaø.Nhôù nöôùc ñau loøng con quoác quoác,Thöông nhaø moûi mieäng caùi gia gia.Döøng chaân ñöùng laïi trôøi, non, nöôùc,Moät maûnh tình rieâng ta vôùi ta.Baøi thô ñaõ khaéc taïc teân tuoåi cuûa baø vaøo lòch söû thi ca.

CAÙCH 2:

Choïn nhöõng caâu thô coù noäi dung phuø hôïp vôùi taùc phaåm phaân tích ñeå daãn daét vaøo ñeà

Giôùi thieäu taùc giaû

Hoaøn caûnh saùng taùc

Chuû ñeà vaø ñaïi yù taùc phaåm

Trích ñeà, neâu nhaän xeùt chung

Ví duï:“Chao oâi mong nhôù oâi mong nhôù !Moät caùnh chim thu laïc cuoái ngaøn”

( Cheá lan Vieân )Ñi veà ñaâu hôõi caùnh chim leû loi kia giöõa chieàu thu giaêng maéc? Töï bao

giôø, muøa thu thöôøng mang ñeán cho caùc thi nhaân noãi buoàn man maùc saâu kín hay khôi gôïi noãi nhôù nhung xa vaéng, nuoái tieác veà moät ñieàu gì ñoù xa xaêm laém. Tröôùc caùi se laïnh cuûa ñaát trôøi laõng phaát laù vaøng rôi nôi vuøng queâ chieâm truõng ñaõ lay ñoäng taâm hoàn cuï Tam nguyeân Yeân Ñoå ñeå nhöõng yù thô caát leân nhö nhöõng tieáng tô loøng theå hieän moái u hoaøi tröôùc thôøi theá. Nguyeãn Khuyeán ñöôïc meänh danh laø thi só cuûa muøa thu, cuûa laøng queâ Vieät Nam, tröôùc caûnh nöôùc maát nhaø tan, nhaø thô caûm thaáy mình baát löïc neân quay veà soáng cuoäc ñôøi thanh baïch giöõa choán laøng queâ, ñem taát caû taâm söï noãi loøng chaát chöùa leân töøng trang thô. Baøi thô Thu ñieáu ra ñôøi mieâu taû caûnh saéc muøa thu ôû vuøng noâng thoân Baéc boä, qua ñoù baøy toû taâm söï u hoaøi saâu kín:

Ao thu laïnh leõo nöôùc trong veo,Moät chieác thuyeàn caâu beù teûo teo.

14

Soùng bieác theo laøn hôi gôïn tí,Laù vaøng tröôùc gioù kheõ ñöa veøo,Taàng maây lô löûng trôøi xanh ngaét,Ngoõ truùc quanh co khaùch vaéng teoTöïa goái oâm caàn laâu chaúng ñöôïc,Caù ñaâu ñôùp ñoäng döôùi chaân beøo.Baøi thô laø moät tuyeät saéc veà muøa thu trong vaên hoïc Vieät Nam.

CAÙCH 3:

Möôïn noäi dung,tieâu ñeà ñeå daãn daét vaøo ñeà

Giôùi thieäu taùc giaû

Hoaøn caûnh saùng taùc

Chuû ñeà vaø ñaïi yù taùc phaåm

Trích ñeà, neâu nhaän xeùt chung

Ví duï:Naêm thaùng roài seõ qua ñi theo quy luaät nghieät ngaõ cuûa thôøi gian, song

coù moät ñieàu vaãn ñoïng maõi trong moïi ngöôøi veà moät thôøi ñeå nhôù, moät thôøi khoâng theå naøo queân. Vaâng! Ñoù laø nhöõng naêm thaùng ñaày ñau thöông maø voâ cuøng anh duõng trong cuoäc chieán ñaáu choáng Myõ vó ñaïi. Vôùi khaåu hieäu “Xeû doïc Tröôøng Sôn ñi cöùu nöôùc-Maø loøng phôi phôùi daäy töông lai” ñaõ trôû thaønh meänh leänh thoâi thuùc lyù trí, tình caûm cuûa moïi ngöôøi.

Khí theá haêm hôû caû nöôùc ra traän ñaõ thoåi vaøo hoàn thô Phaïm Tieán Duaät nhö thöù aùnh saùng choùi chang nhö töøng côn loäng gioù ñeå “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” ra ñôøi, vieát veà hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng kính vaãn baêng ra chieán tröôøng vaø ngöôøi chieán só laùi xe gan daï duõng treân tuyeán löûa Tröôøng Sôn. Ñaëc bieät qua ba khoå ñaàu:

“Khoâng coù kính khoâng phaûi vì xe khoâng coù kínhBom giaät bom rung kính vôõ ñi roàiUng dung buoàng laùi ta ngoàiNhìn ñaát, nhìn trôøi, nhìn thaúng.Nhìn thaáy gioù vaøo xoa maét ñaéngNhìn thaáy con ñöôøng chaïy thaúng vaøo timThaáy sao trôøi vaø ñoät ngoät caùnh chimNhö sa nhö uøa vaøo buoàng laùi.Khoâng coù kính öø thì coù buïiBuïi phun toùc traéng nhö ngöôøi giaøChöa caàn röûa, phì pheøo chaâm ñieáu thuoácNhìn nhau maët laém cöôøi ha ha …”Ñoaïn trích ca ngôïi veû ñeïp cuûa ngöôøi lính, ca ngôïi chuû nghóa anh huøng

caùch maïng.

LÖU YÙ VEÀ VIEÄC TRÍCH ÑEÀ:+ Ñoái vôùi baøi thô ngaén ( Khoaûng döôùi 8 caâu) hoaëc ñoaïn trích caùc em

caàn cheùp nguyeân baøi thô hoaëc ñoaïn trích. Ví duï phaân tích baøi thô Qua ñeøo Ngang – Baø Huyeän Thanh Quan, phaân tích ñoaïn 1, 2, 3 baøi thô Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù – Huy Caän. Tuy nhieân khi phaân tích ñoaïn trích trong phaàn môû baøi ngoaøi vieäc giôùi thieäu chung taùc phaåm caàn phaûi giôùi thieäu noäi dung ñoaïn trích ( Xem ví duï phaàn môû baøi theo caùch 3 )

+Ñoái vôùi baøi thô daøi, phaàn trích ñeà chæ neân giôùi thieäu caâu ñaàu vaø caâu cuoái. Ví duï: “Baøi thô Ñoàng chí môû ñaàu baèng hoaøn caûnh xuaát thaân cuûa ngöôøi lính:

“Queâ höông anh nöôùc maën ñoàng chua”Vaø kheùp laïi trong hình aûnh ñaày laõng maïn:“Ñaàu suùng traêng treo”.

15

+ Ñoái vôùi truyeän ( vaên xuoâi töï söï ) thì khoâng trích ñeà.

16

II. CAÁU TRUÙC ÑOAÏN VAÊN PHAÀN THAÂN BAØIÑoaïn vaên phaàn thaân baøi trong baøi phaân tích thöôøng ñöôïc saép xeáp

theo trình töï: khaùi quaùt- phaân tích- toång hôïp. Ñoái vôùi theå loaïi tröõ tình coù theå ñöôïc döïng ñoaïn theo caùch sau ñaây:

LÖU YÙ VIEÁT PHAÀN THAÂN BAØI +Trong quaù trình phaân tích trình töï coù theå thay ñoåi theo duïng yù rieâng

cuûa ngöôøi vieát vaø khoâng nhaát thieát ñoaïn naøo cuõng döïng nhö maãu treân maø coù bieán hoùa cho sinh ñoäng.

+Thoâng thöôøng phaàn ñaàu tieân cuûa thaân baøi neân giôùi thieäu veà hoaøn caûnh xaõ hoäi. Ví duï khi phaân tích baøi thô Ñoàng chí – Chính Höõu thì phaàn ñaàu tieân cuûa thaân baøi caàn lieân heä hoaøn caûnh nöôùc ta sau caùch maïng thaùng taùm 1945.

+Sau khi giôùi thieäu hoaøn caûnh xaõ hoäi ñöông thôøi caàn phaân tích theâm veà tieâu ñeà baøi thô.

+Phaàn cuoái cuøng cuûa thaân baøi caàn lieân heä giaù trò tö töôûng hay yù nghóa thöïc tieãn qua baøi hoïc.

Caâu môû ñoaïn ( khaùi quaùt): Möôïn moät neùt ngheä thuaät ñeå daãn ñeán noäi dung khaùi quaùt hoaëc giôùi thieäu yù chung cuûa:- Caâu thô- Ñoaïn thô- Ñoaïn vaên

Trích daãn caâu thô, ñoaïn thô, ñoaïn vaên

Phaân tích:- Giaûi thích töø ngöõ, caâu- Ngheä thuaät (gioïng ñieäu, khoâng gian, thôøi gian, töø ngöõ,

hình aûnh, pheùp tu töø… vaø taùc duïng ñeå laøm roõ noäi dung )

- Noäi dung dieãn ñaït,- Lieân heä taùc giaû, hoaøn caûnh xaõ hoäi- Lieân heä so saùnh vaên hoïc, caûm xuùc cuûa ngöôøi phaân

tích. Caâu keát ñoaïn vaø chuyeån yù (toång hôïp)

17

Sau ñaây laø caáu truùc chung cuûa phaàn thaân baøi: Hoaøn caûnh xaõ hoäi

Ñoái vôùi thô: keát hôïp ngheä thuaät vaø noäi dung(chuù yù nhieàu ñeán saéc thaùi bieåu caûm).

THAÂN BAØI: Phaân tích theoboá cuïc töøng phaàn Ñoái vôùi truyeän chuû yeáu phaân

tích noäi dung hieän thöïc vaø noäi dung tö töôûng roài sau ñoù môùi phaân tích ngheä thuaät( moãi noäi dung döïng thaønh ñoaïn vaên rieâng,sau ñoù döïng ñoaïn vaên phaân tích ngheä thuaät).

Giaù trò tö töôûng, lieân heä, ñoái chieáu vôùi hieän thöïc cuoäc soáng.

ÑOAÏN VAÊN MINH HOÏA CHO CAÙCH DÖÏNG ÑOAÏNVí duï ñoaïn vaên phaân tích caëp caâu ñeà trong baøi Thu ñieáu – Nguyeãn

KhuyeánKhoâng choïn cho mình moät doøng soâng yeân aû xuoâi nguoàn ra beå

lôùn, moät maët hoà lung linh saéc bieác cuûa maây trôøi, khoâng gian thu cuûa Nguyeãn Khuyeán laølaøng queâ chieâm truõng vôùi chieác ao beù nhoû quen thuoäc:

“Ao thu laïnh leõo nöôùc trong veo,Moät chieác thuyeàn caâu beù teûo teo.”Chieác ao beù nhoû cuûa laøng queâ trong thaønh ngöõ "ao tuø

nöôùc ñoïng" chaät choäi kia boãng trôû neân thanh khieát trong saéc maøu thu veà cuûa cuï Tam nguyeân . Ngöõ "ao thu" laø söï keát hôïp ñoäc ñaùo khoâng gian vaø thôøi gian. Thôøi gian ôû ñaây khoâng laø moät khoaûng khaéc thu, moät ngaøy thu, maø laø caû moät muøa thu laéng ñoïng trong chieác ao bình dò. Söï khaùm phaù ñoäc ñaùo ôû choã nhaø thô ñaõ maëc chieác aùo thu dieäu kì ñeå laøn ao trôû thaønh “trong veo” nhö chieác göông cuûa thieân nhieân thaâu caû maûng trôøi xanh bieác, ñaùm maây traéng höûng hôø, vaø caû boùng daùng co ro cuûa con ngöôøi trong chieác thuyeàn caâu. Saéc trôøi thu, maët ao thu, con thuyeàn caâu, ngöôøi caâu haøi hoøa trong böùc tranh thô , song laïi man maùc saéc maøu thu luoáng u buoàn .Muøa thu vôùi laøn gioù heo may se se laïnh vöøa ñuû tieãn ñöa caùi oi aû cuûa muøa heø nhöng sao thi nhaân nghe nhö thaám laïnh caû ñaát trôøi , caû hoàn ngöôøi. Laøn gioù thu muoân ñôøi voâ hình kia sao laïi "laïnh leõo" ñeán teâ loøng hay laø caùi laïnh töø noãi buoàn thöông nôi thaåm ñaùy loøng thi nhaân ñaõ lan toûa, thaám saâu vaøo ngaøn caây ngoïn coû, vaøo hôi thôû cuûa ñaát trôøi, thaám laïnh vaøo hoàn ngöôøi caâu ñang co ro treân con thuyeàn beù "teûo teo". Ngoân ngöõ thaät coâ ñoïng, ñoäc ñaùo vaàn "eo" trong "laïnh leõo", "trong veo","teûo teo" nhöng chaét loïc caû khoâng gian meânh moâng vaøo moät phaïm vi beù nhoû coâ tòch. Ngöôøi ngoài caâu khoâng ngoài treân bôø, maëc duø chieác ao voán nhoû. Bôûi leõ ngoài treân bôø thì daãu sao cuõng coøn coù bôø ñaát buïi coû laøm ñieåm töïa. Hôn nöõa ngoài treân bôø thì taàm nhìn bò haïn cheá vì chæ nhìn veà moät phía. Nhaø thô ñaõ ñaët ngöôøi ngoài caâu treân chieác thuyeàn thuùng beù nhoû ñaåy ra giöõa maët ao, giöõa khoaûng khoâng beù nhoû vaéng laëng ñeå môû roäng taàm nhìn veà boán phía, ñeå ngöôøi ngoài

18

caâu môùi caûm nhaän ñöôïc höông thu, saéc thu, tieáng thu, vaø caû noãi coâ ñôn giöõa muøa thu cuûa chính mình. Ñoïc caâu thô Nguyeãn khuyeán sao khoâng khoûi nhôù ñeán Vuõ Ñình Lieân:

"Laøn gioù heo may xa hiu haétLaïnh luøng chaúng bieát tieãn ñöa ai"Veû laïnh luøng cuûa ngoïn gioù voâ tình khôi gôïi noãi coâ ñôn hoang

troáng, coøn laøn gioù "laïnh leõo" cuûa Nguyeãn khuyeán cöù quaën thaét loøng ngöôøi, traên trôû noãi ñau ñôøi quay quaét.

( Ngöôøi bieân soaïn )

III. CAÙCH VIEÁT ÑOAÏN VAÊN PHAÀN KEÁT BAØIPhaàn keát baøi laø caû moät ngheä thuaät. Laøm sao ñoïng laïi trong loøng

ngöôøi ñoïc nhöõng caûm xuùc saâu laéng. Caáu truùc thöôøng laø:

Toång hôïp ñaùnh giaù chung veà ngheä thuaät vaø noäi dung, hình thaønh keát luaän quan troïng

Caûm nghó chung cuûa ngöôøi phaân tích

Ñeå keát baøi cho hay, caùc em coù theå choïn hai caâu thô thaät hay, thaät phuø hôïp ñeå keát baøi taïo aán töôïng. Ví duï vieát phaàn keát baøi phaân tích baøi thô Muøa xuaân nho nhoû – Thanh Haûi:

Lôøi thô giaûn dò chaân thaønh, töù thô saâu laéng trong nhòp thô nheï nhaøng eâm aùi nhö tieáng loøng cuûa Thanh Haûi trang traûi tröôùc thieân nhieân, con ngöôøi, cuoäc soáng. Baøi thô theå hieän quan nieäm soáng ñeïp, soáng laø coáng hieán cho cuoäc ñôøi, cho queâ höông. Taám chaân tình ñoân haäu, bình dò maø thieát tha yeâu cuoäc soáng aáy seõ ñoïng maõi trong loøng moïi ngöôøi chuùng ta bieát bao nghó suy vaø chuùng ta phaûi laøm moät “ Muøa xuaân nho nhoû” ñeå goùp phaàn ñöa ”Toå quoác bay leân baùt ngaùt muøa xuaân” ( Leâ Anh Xuaân ).

( Ngöôøi bieân soaïn)

19

DAØN YÙ CHI TIEÁTÑeà 1: Phaân tích “Chò em Thuùy Kieàu” trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du.A/ MÔÛ BAØI:

“Nguyeãn Du vieát Kieàu ñaát nöôùc hoùa thaønh vaên” (Cheá Lan Vieân)Giôùi thieäu thieân taøi Nguyeãn Du ngheä thuaät mieâu taû ñaëc saéc “Chò

em Thuùy Kieàu”B/ THAÂN BAØI:

1/ Veû ñeïp chung:Gia ñình Vöông vieân ngoaïi “baäc trung” ñaàu loøng hai ngöôøi con gaùi:

Thuùy Kieàu, Thuùy Vaân. Taû chung hai chò em: ñeïp töø hình daùng ñeán taâm hoàn:

“Mai coát caùch tuyeát tinh thaànMoãi ngöôøi moät veû möôøi phaân veïn möôøi”Caâu thô ngaét nhòp 3/3, taùch caâu thô thaønh hai veá taïo tieåu ñoái, laøm

noåi baät hai böùc chaân dung hoaøn haûo cuûa chò em Thuùy Kieàu “Hình aûnh töôïng tröng nhöõng pheùp tu töø quen thuoäc trong vaên hoïc coå Nguyeãn Du möôïn veû ñeïp myõ leä cuûa thieân nhieân “mai”: söï cao quyù, thanh maûnh daùng veû thanh tao cuûa caùc tieåu thö ñaøi caùc “tuyeát”: söï trong saùng trong taâm hoàn chæ vaøi neùt phaùc hoïa taøi tình, böùc chaân dung hai chò em hieän ra raát trang nhaõ, moät veû ñeïp toaøn bích töø daùng veû ñeán taâm hoàn gôïi caûm xuùc thaåm myõ.

2/ Veû ñeïp Thuùy Vaân:Töø veû ñeïp chung, nhaø thô ñi vaøo cuï theå Thuùy Vaân hieän ra trong trang

thô moät veû ñeïp ñoan trang phuùc haäu:“Khuoân traêng ñaày ñaën, neùt ngaøi nôû nang”Trung thaønh ngheä thuaät öôùc leä Neùt buùt taøi hoa cuûa Nguyeãn Du

mieâu taû Thuùy Vaân hieän ra vôùi khuoân maët baàu bónh, töôi taén nhö aùnh traêng raèm maøy ngaøi trang nhaõ Nguyeãn Du ñaõ mieâu taû raát tinh teá vaø toaøn veïn töø khuoân maët, neùt maøy, nuï cöôøi, lôøi noùi, suoái toùc, laøn da:

“Hoa cöôøi ngoïc thoát ñoan trangMaây thua nöôùc tôùi, tuyeát nhöôøng maøu da”Caâu thô vôùi caùch ngaét nhòp chaün nhòp nhaøng eâm aùiNuï cöôøi töôi

taén, lôøi noùi ngoït ngaøo hieàn hoøa nhö ngoïc suoái toùc möôït maø oùng aû hôn caû aùng maây trôøi laøn da traéng mòn maøng hôn caû tuyeát Thaàn buùt cuûa Nguyeãn Du ñaõ khaéc hoïa moät coâ gaùi ñoan trang phuùc haäu ” Maây , tuyeát “ laø hình aûnh cuûa thieân nhieân phaûi “ thua, nhöôøng” Baèng nhöõng thoâng ñieäp ngheä thuaät,Nguyeãn Du nhö döï baùo tröôùc moät cuoäc soáng yeân aû bình yeân nhö doøng soâng xuoâi nguoàn ra bieån lôùn, haïnh phuùc nhö traûi thaûm ñeå ñoùn chôø daáu chaân cuûa naøng.

3/ Veû ñeïp Thuùy Kieàu:Neùt ñeïp cuûa Thuùy Vaân laø veû ñeïp cuûa ngöôøi ngoïc trong tranh veû

ñeïp cuûa Thuùy Kieàu ñaày saéc saûo sinh ñoäng cuûa ngöôøi ngoïc hieän dieän giöõa traàn ñôøi ngheä thuaät “taû khaùch hình chuû” möôïn Thuùy Vaân laøm neàn ñeå toân vinh veû ñeïp Thuùy Kieàu Kieàu hieän dieän trong thô laø moät trang tuyeät saéc giai nhaân:

“Kieàu caøng saéc saûo maën maøSo beà taøi saéc laïi laø phaàn hôn”“Saéc saûo, maën maø” hai töø laùy ñi lieàn nhau taïo neân saéc thaùi bieåu

caûm “Saéc saûo”: toû ra thoâng minh, lanh lôïi trong nhaän xeùt, öùng phoù linh

20

hoaït “Maën maø”: coù duyeân, ñaèm thaém deã meánNguyeãn Du ñaõ duøng töø ngöõ thaät “saéc” ñeå loät taû caùi thaàn cuûa Thuùy Kieàu :

“Laøn thu thuyû neùt xuaân sônHoa ghen thua thaém, lieãu hôøn keùm xanh”Vaãn ngheä thuaät öôùc leä truyeàn thoáng nhöng Nguyeãn Du ñaõ phaåy caùi

thaàn vaøo nhaân vaät ñeå trôû neân bieán hoùa hôn Thuùy Vaân: veû ñeïp khuoân maãu thì Thuùy Kieàu sinh saéc haún Nhíp thô 3/3 taïo neùt chaám phaù ñoäc ñaùo ñeå toân taïo veû ñeïp thaám ñaày soâng ñaày nuùi Ñoâi maét naøng trong xanh nhö maët nöôùc hoà meânh moâng vôøi vôïi thaâu kín caû maây trôøi, caû nhöõng chieác laù vaøng laõng phaát cuûa muøa thu, caû nhöõng laøn gioù heo may nheø nheï se thoaûng qua maët hoà dìu dòu, man maùc saâu kín Ñoâi maét aáy laø caû moät muøa thu laëng ñoïng trong taâm hoàn ña saàu ña caûm Neùt maøy thanh maûnh goïn ñeïp, xanh cong quyeán ruõ cuûa daùng nuùi muøa xuaân môn môûn döôùi aùnh naéng mai traøn ñaày söùc soáng cuûa tuoåi traêng raèm Caùi khuoân saùo cöùng ngaéc “maét phöôïng maét ngaøi” cuûa vaên hoïc coå ñaõ nhöôøng böôùc tröôùc ngheä thuaät taû ngöôøi ñaày saùng taïo cuûa Toá Nhö AÙnh maét, neùt maøy cuûa Thuùy Kieàu laø caû moät söùc soáng raïo röïc soâi ñoäng trong taâm hoàn coâ gaùi hoï Vöông Ngoân ngöõ coâ ñoïng, haøm suùc phaûn aùnh tính caùch nhaân vaät “Tinh anh phaùt tieát ra ngoaøi” (Nguyeãn Du )

Caùi veû ñeïp loäng laãy, quyeán ruõ ñaày gôïi caûm aáy khieán cho ngöôøi ñoïc khoâng khoûi lieân töôûng ñeán baøi vaên teá moät naøng coâng chuùa cuûa Maïc Ñónh Chi :

“Thanh thieân nhaát ñoùa vaân,Hoàng loâ nhaát ñieåm tuyeát,Thöôïng uyeån nhaát chi hoa,Dao trì nhaát phieán nguyeät”(Moät ñaùm maây treân trôøi xanh, moät gioït tuyeát trong loø trôøi, moät

caùnh hoa ôû vöôøn nhaø vua, moät vöøng traêng ôû döôùi ao tieân.)Quan nieäm thieân meänh cuûa Nho giaùo trong vaên hoïc coå: “Taøi meänh

töông ñoá” Veû ñeïp ñoù khieán cho caû hoa, lieãu phaûi ghen hôøn Nguyeãn Du döï baùo cuoäc soáng ñaày bieán ñoäng taïo hoùa ghen gheùt, ñoá kî Veû ñeïp cuûa Thuùy Kieàu laø veû ñeïp coù moät khoâng hai veû ñeïp tuyeät saéc giai nhaân:

“Moät hai nghieâng nöôùc nghieâng thaønhSaéc ñaønh ñoøi moät taøi ñaønh hoïa hai”

Ngheä thuaät ñieån coå: möôïn hai caâu thô cuûa Lyù Dieâu Nieân“Nhaát coá khuynh nhaân thaønhTaùi coá khuynh nhaân quoác”

Saéc ñeïp nghieâng thaønh ñoå nöôùc cuûa trang tuyeät saéc giai nhaânKhoâng chæ saéc maø coøn taøi Thuùy Kieàu : “Pha ngheà thi hoïa ñuû muøi

ca ngaâm” thô, ñaøn, haùt, veõ taøi naêng tuyeät vôøi cuûa naøng aáy may ra trong cuoäc soáng coù moät hai ngöôøi saùnh kòp Thuùy Kieàu ñöôïc ban cho taøi, saéc, tình thì khoâng traùch sao khoûi “ Taøi tình chi laém cho trôøi ñaát ghen” Trong caùch mieâu taû taøi cuûa Kieàu, Nguyeãn Du ñaõ söû duïng nhöõng töø Haùn Vieät ñaày trang troïng ñeå ngôïi ca moät con ngöôøi ñaày taøi hoa, trí tueä Caùi taâm hoàn ña saàu ña caûm töï nhieân coù cuûa naøng sao traùnh khoûi söï ñoá kî cuûa ñònh meänh nghieät ngaõ. Ngay trong “Khuùc nhaø tay löïa neân chöông”, naøng ñaõ töï vieát “Moät thieân “baïc meänh” laïi caøng naõo nhaân” Taøi ñoù, saéc ñoù ñaõ döï baùo cuoäc ñôøi gian truaân.

4/ Nhaân phaåm:Töø veû ñeïp töøng ngöôøi, Nguyeãn Du giôùi thieäu veà cuoäc soáng, nhaân

phaåm hai chò em“EÂm ñeàm tröôùng ruõ maøn cheTöôøng ñoâng ong böôùm ñi veà maëc ai”Cuoäc soáng eâm aám, nhaân caùch cao ñeïp.

21

5/ Lieân heä tính tö töôûngTrong xaõ hoäi phong kieán, thaân phaän ngöôøi phuï nöõ bò vuøi daäp, khinh

reû thì thaùi ñoä traân troïng cuûa Nguyeãn Du ñoái vôùi nhaân vaät Thuùy Kieàu laø moät neùt son raát ñaùng traân troïngNhaø thô ñaõ nhìn thaáy döôïc söï ñoái laäp nghieät ngaõ giöõa saéc taøi , phaåm haïnh vaø hieän thöïc xaõ hoäi ñaày baát coâng luoân ñoá kî, ghen gheùt nhöõng con ngöôøi taøi hoaThaùi ñoä caûm thoâng , yeâu thöông vaø traân troïng cuûa nhaø thô.C/ KEÁT BAØI:

Baèng nhöõng neùt phaùc hoïa ñieâu luyeän, Nguyeãn Du ñaõ mieâu taû neùt thaàn cuûa hai böùc chaân dung tuyeät myõ qua buùt phaùp öôùc leä ñaày saùng taïotheå hieän veû ñeïp töø ngoaïi hình ñeán saéc thaùi ña daïng trong noäi taâm nhaân vaätTraùi tim nhaân ñaïo cuûa nhaø thô.

Ñeà 2: Phaân tích böùc chaân dung Maõ Giaùm Sinh trong Maõ Giaùm Sinh Mua Kieàu (trích “Truyeän Kieàu” cuûa Nguyeãn Du”)

A/ MÔÛ BAØI:“Traûi qua moät cuoäc beå daâu,Caâu thô coøn ñoïng noãi ñau nhaân tình.Noåi chìm soá kieáp leânh ñeânh,Toá Nhö ôi, leä chaûy quanh thaân Kieàu!”( Toá Höõu )Giôùi thieäu Nguyeãn Du Truyeän Kieàu Ñoaïn trích.

B/ THAÂN BAØI:1. Sô löôïc vò trí ñoaïn trích:Thuùy Kieàu ñang soáng yeân vui trong gia ñình aáp uû öôùc mô veà moái

tình ñaàu “ñaát baèng noåi soùng” gia ñình bò vu oan Thuùy Kieàu baùn mình chuoäc cha Maõ Giaùm Sinh ñeán mua Kieàu veà laøm vôï beù nhöng kyø thöïc laø ñöa Kieàu veà choán thanh laâu.

2. Phaân tích:a/ Kieàu quyeát ñònh baùn mình: Thuùy Kieàu laø moät coâ gaùi taøi saéc

nhöõng töôûng cuoäc ñôøi gaëp nhieàu haïnh phuùc baõo gioâng cuoäc ñôøi ñoå aäp tôùi Thuùy Kieàu phaûi baùn mình chuoäc cha:

“Haït möa saù nghó phaän heønLieàu ñem taác coû quyeát ñeàn ba xuaân”Lôøi thô nhö khuùc taâm tình laø tieáng naác ngheïn ngaøo noãi ñau thaân

phaän con ngöôøi baèng ngheä thuaät aån duï baøi ca dao thaân phaän ngöôøi phuï nöõ:

“Thaân em nhö haït möa saHaït vaøo ñaøi caùc, haït ra ruoäng caøy”Ngheä thuaät ñieån coá ” taác coû : ngöôøi con : ba xuaân : coâng ôn cha meï

Thuùy Kieàu hy sinh tình rieâng laøm troøn chöõ hieáu Tin Thuùy Kieàu baùn mình chuoäc cha laøm cho khaép moïi mieàn xa gaàn xoân xao nhöng ñau ñôùn vaø xoùt xa thay nguoàn tin aáy khoâng ñeán tai nhöõng vaên nhaân taøi tuaán maø laïi rôi vaøo boïn buoân ngöôøi.

b/ Chaân dung Maõ Giaùm Sinh:- Danh xöngMaõ Giaùm Sinh xuaát hieän trong lôùp aùo ngöôøi vieãn khaùch” Ñöa ngöôøi

vieãn khaùch tìm vaøo vaán danh” Giaùm sinh laø hoïc sinh tröôøng Quoác töû giaùm, tröôøng lôùn nhaát ôû kinh ñoâ thôøi xöa. Giaùm sinh cuõng chæ chöùc giaùm sinh ngöôøi ta mua cuûa trieàu ñình

22

“Hoûi teân, raèng: Maõ Giaùm SinhHoûi queâ, raèng: Huyeän Laâm Thanh cuõng gaàn”Neùt buùt taøi hoa Nguyeãn Du ñaõ daønh nhöõng lôøi leõ raát traân troïng khi

giôùi thieäu veà Kim Troïng:“Hoï Kim teân Troïng voán nhaø traâm anh”Thì ngay caùch giôùi thieäu veà danh taùnh Maõ Giaùm Sinh trong nhòp thô

2/1/3 vôùi lôùp voû boïc laø moät con ngöôøi coù hoïc aáy ñaõ phaù vôõ qua caùch noùi naêng thoâ loã coäc caèn Nhòp 2/1/5 queâ quaùn cuõng mô hoà khoâng roõ “ huyeän Laâm Thanh cuõng gaàn”, naêm tieáng ñi lieàn nhau, moät caùch noùi voäi vaøng nhö coá tình giaáu dieám veà queâ quaùn baûn chaát gian doái Trong phaàn ñaàu giôùi thieäu Maõ Giaùm Sinh laø ngöôøi “vieãn khaùch” nhöng haén laïi töï xöng “cuõng gaàn” baûn chaát gian doái.

-Ngoaïi hình: beà ngoaøi trau chuoát:“Quaù nieân traïc tuoåi töù tuaànMaøy raâu nhaün nhuïi aùo quaàn baûnh bao”Sau lôùp voû trau chuoát aáy ñaõ boäc loä baûn chaát xaáu xa, khoâng ñöùng

ñaén Ñaõ ngoaøi boán möôi, theá maø trong caùch chöng dieän laïi raát treû trung Caùc töø laùy”nhaün nhuïi”, “baûnh bao” ñoái laäp vôùi “ngoaïi töù tuaàn” loá bòchTrong quan nieäm xöa, ngöôøi ñaøn oâng ñöùng tuoåi phaûi coù raâu “ tu mi nam töû ” ñaây laø neùt ñeïp öôùc leä cuûa vaên hoïc coå Hình aûnh Maõ Giaùm Sinh gôïi söï lieân töôûng nhaân vaät Huyeän Hinh trong ”Ñoàng haøo coù ma” cuûa Nguyeãn Coâng Hoan Nguyeãn Du ñaõ khaúng ñònh baûn chaát xaáu xa, thaáp heøn cuûa hoï Maõ .

- Haønh ñoäng cuûa moät teân thaát hoïc:“Tröôùc thaày sau tôù xoân xao”Cuõng thaày cuõng tôù maø sao caùc töø “tröôùc”, “sau” khoâng taïo moät

traät töï, nghieâm tuùc maø laïi taïo neân caûnh baùt nhaùo qua töø laùy “xoân xao” Khaùc vôùi Kim Troïng:

“ Ñeà hueà löng tuùi gioù traêng ,Sau löng theo moät vaøi thaèng con con”Hình aûnh Maõ Giaùm Sinh trong buoåi leã vaán danh coù khaùc naøo boïn löu

manh caûnh thaày vay tôù möôïn Moät maøn kòch vaán danh reû ruùng maø caùc dieãn vieân dieãn xuaát quaù toài chæ moät neùt buùt thoâi thieân taøi Nguyeãn Du ñaõ loät taû chaân töôùng teân buoân ngöôøi:

“Gheá treân ngoài toùt soã saøng”“AÊn troâng noài, ngoài troâng höôùng”, ñoù laø neùt ñeïp vaên hoùa cuûa con

ngöôøi Ñi hoûi vôï maø laïi ngoài toùt soã saøng thì khoâng coøn gì ñeå noùi Baèng nhöõng ngoân ngöõ laïnh luøng kia song cuõng khoâng giaáu ñöôïc thaùi ñoä ñaày caêm phaãn cuûa nhaø thô.

3/ Giaù trò toá caùo cuûa ñoaïn trích:- Phôi baøy hieän thöïc xaáu xa cuûa xaõ hoäi.- Theá löïc ñoàng tieàn chaø ñaïp leân öôùc mô haïnh phuùc cuûa con ngöôøi.- Thaùi ñoä caêm gheùt baát coâng xaõ hoâi.

C/ KEÁT BAØI:Vôùi buùt phaùp taû thöïc, Nguyeãn Du ñaõ loät traàn boä maët teân buoân

ngöôøi gheâ tôûm Traùi tim nhaân haäu cuûa nhaø thô.

23

Ñeà 3: Phaân tích taâm traïng Thuùy Kieàu vaø baûn chaát Maõ Giaùm Sinh trong cuoäc mua baùn laïnh luøng qua ñoaïn trích Maõ Giaùm Sinh Mua Kieàu ( Trích Truyeän Kieàu – Nguyeãn Du )

A/ MÔÛ BAØI:“Noãi nieàm xöa nghó maø thöông ,Daãu lìa ngoù yù coøn vöông tô loøng.Nhaân tình nhaém maét chöa xong ,Bieát ai haäu theá khoùc cuøng Toá Nhö.”

( Toá Höõu )Giôùi thieäu Truyeän Kieàu Traùi tim nhaân haäu Nguyeãn Du Noãi ñau

thaân phaän con ngöôøi.B/ THAÂN BAØI:

1.Vò trí ñoaïn trích2. Phaân tích:a. Taâm traïng ñau ñôùn tuûi nhuïc cuûa Thuùy Kieàu: Trong noãi xoùt xa khoân cuøng:“Noãi mình theâm töùc noãi nhaøTheàm hoa moät böôùc leä hoa maáy haøng”Caâu thô vôùi nhöõng töø gôïi taû “noãi mình,noãi nhaø” ñaõ neâu leân ñöôïc

taâm söï ñau khoå cuûa Thuùy Kieàu noãi ñau cuûa moái tình ñaàu vôùi Kim Troïng vöøa chôùm nôû ñaõ voäi taøn gioït röôïu boâi theà coøn ñoïng treân moâi Thuùy Kieàu vì tình caûnh phaûi boäi öôùc Beân caïnh ñoù laø caûnh noãi nhaø tan naùt oan öùc vì boïn baùn tô vu oan giaù hoïa Theá löïc ñoàng tieàn:

“Coù ba traêm laïng vieäc naøy môùi xong”Thuùy Kieàu vôùi coõi loøng tan naùt phaûi ñoät ngoät lìa toå aám gia ñình neân

taâm traïng uaát öùc ñau ñôùn toät cuøng Treân töøng böôùc chaân cuûa naøng laø bieát bao haøng leä xoùt xa ñau ñôùn hình aûnh öôùc leä:” theàm hoa, leä hoa” trong töøng ngoân ngöõ chuùng ta nghe caû nieàm rung caûm chaân thaønh cuûa moät traùi tim quaûng ñaïi bao dung chöøng nhö nhaø thô ñaõ khoùc cho soá phaän con ngöôøi, cho moät kieáp taøi hoa baïc meänh Môû ñaàu Truyeän Kieàu Nguyeãn Du ñaõ vieát:

“Traûi qua moät cuoäc beå daâuNhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng”Traùi tim nhaân ñaïo cuûa Nguyeãn Du ñaõ lan toûa ñeán vôùi taâm hoàn

ngöôøi ñoïc ñoïng laïi tình ñôøi tình ngöôøi Thuùy Kieàu ñaõ töï xoùt xa cho chính mình:

“Ngaïi nguøng dín gioù e söôngNgöøng hoa boùng theïn troâng göông maët daøy”Thuùy Kieàu töï caûm nhaän thaáy mình nhö ngöôøi coù loãi ñaõ boäi öôùc vôùi

Kim Troïng töøng böôùc chaân mieãn cöôõng ngaïi nguøng cuûa naøng môû ñaàu cho cuoäc ñôøi truaân chuyeân sau naøy Taán troø ñôøi vaãn chua cay daâu beå caûnh keû khoùc ngöôøi cöôøi vaãn dieãn ra:

“Moái caøng veùn toùc, baét tayNeùt buoàn nhö cuùc ñieäu gaày nhö mai”Laøm sao khoâng ñau khoå tuûi nhuïc, töø moät coâ gaùi tieåu thô ñaøi caùc,

soáng eâm ñeàm trong caûnh “ tröôùng ruõ maøn che”, ñang say ñaém trong moái tình ñaàu ngaây thô trong saùng tai hoïa baát ngôø ñoå aäp ñeán Traùi tim nhaïy caûm cuûa naøng ñaõ caûm nhaän caûnh ngoä eùo le Qua cöû chæ ngaäp ngöøng, caâm laëng, naøng nhö caùi xaùc khoâng hoàn maëc cho muï moái “veùn toùc, baét tay”, naøng chæ bieát khoùc cho nieàm ñau thaân phaän .24

b. Caûnh mua baùn :Ngöôøi bò mua ñaõ boùng theïn maët daày boïn buoân ngöôøi vaãn cöù suoàng saõ:“Ñaén ño caân saéc caân taøiEÙp cung caàm nguyeät thöû baøi quaït thô”

Lôøi thô laïnh luøng töôûng chöøng nhö Nguyeãn Du ñöùng beân ngoaøi cuoäc mua baùn ñoù chæ dieãn ra cuoäc mua baùn nhöng caøng suy nghó chuùng ta caøng caûm thaáy caùi dieãn ñaït xuaát thaàn cuûa nhaø thô Thoùi thöôøng trong cuoäc ñôøi ñi hoûi vôï thì phaûi bieát traân troïng naâng niu chôù sao laïi “ñaén ño caân saéc caân taøi” ñeå ñaùnh giaù, ñeå maëc caû Taøi naøy, saéc naøy ñaùng giaù bao nhieâu trong cuoäc kinh doanh con ngöôøi khoâng caàn moät lôøi bình nhöng baûn chaát buoân ngöôøi vaãn boäc loä raát roõ Döôùi neùt buùt taøi hoa, Nguyeãn Du ñaõ toá caùo söï taøn aùc baát nhaân cuûa xaõ hoäi con ngöôøi trôû thaønh moät thöù haøng hoùa trong cuoäc mua baùn soøng phaúng ngöôøi mua ñaõ choïn löïa, saêm soi raát kyõ moùn haøng “ñaëc bieät” ñaõ nhaém saéc taøi aáy ñaùng giaù bao nhieâu töø vieäc “eùp cung caàm nguyeät” ñeán “thöû baøi quaït thô” Caùc ñoäng töø “eùp , thöû “ sao nghe ñaéng cay quaù! Maõ Giaùm Sinh ñaõ caûm nhaän thaáy ñaây laø moùn lôïi raát lôùn song haén vaãn boäc loä baûn chaát lòch laõm cuûa moät con buoân:

“Maën noàng moät veû moät öaBaèng loøng khaùch môùi tuøy cô daët dìu”Gioïng ñieäu caâu thô sao nghe chua chaùt quaù Moät cuoäc traû giaù raát bæ

oåi, thaät laïnh luøng trong lôøi leõ ngoït ngaøo:“Sính nghi xin daïy bao nhieâu cho töôøng”Töø “xin daïy” mieäng löôõi con buoân muï moái ra giaù moät cuoäc maëc

caû keùo daøi ñaày taøn nhaãn phuû phaøng Khoù coù töø naøo hay baèng töø ” coø keø” naøi theâm bôùt töøng chuùt moät cuoái cuøng giaù caû ñaõ ñöôïc ngaõ giaù xong:

“Coø keø bôùt moät theâm hai,Giôø laâu ngaõ giaù vaøng ngoaøi boán traêm”Nhöõng caûnh “dôùp nhaø”chöøng nhö khoâng laøm cho haén xuùc ñoäng

Ñau xoùt ñeán theá, ñaéng cay ñeán theá. Baèng buùt phaùp taû thöïc Nguyeãn Du ñaõ loät traàn söï taøn nhaãn phuû phaøng cuûa cuoäc ñôøi töø “ngaøn vaøng” xuoáng “boán traêm”, nhöõng con soá laïnh luøng bieát noùi Nguyeãn Du ñaõ choïn loïc nhöõng töø ngöõ thaät chính xaùc “coø keø”, “ngaõ giaù” ñaõ theå hieän Maõ Giaùm Sinh moät teân buoân ngöôøi gheâ tôûm, nhöõng lôøi leõ myõ mieàu daønh trong phaàn cuoái cuûa ñoaïn trích xung quanh vieäc danh thieáp, vu quy chæ laø nhöõng hình thöùc Chöøng nhö khoâng neùn ñöôïc caûm xuùc, Nguyeãn Du ñaõ baøy toû söï baát nhaãn cuûa mình:

“Tieàn löng ñaõ saün vieäc gì chaúng xong”Maõnh löïc ñoàng tieàn vôùi söùc maïnh gheâ tôûm ñaõ nhaän chìm bao öôùc

mô hoaøi baõo cao ñeïp cuûa con ngöôøi thaät kheùo leùo taøi tình Nguyeãn Du ñaõ loät traàn qua töø “tieàn löng ñaõ saün” ñoàng tieàn baát nhaân aáy ñaõ daãn ñeán noãi ñau thaân phaän cho con ngöôøi, môû ñaàu cho möôøi laêm naêm luaân laïc ñaéng cay cuûa Thuùy Kieàu .

3. Traùi tim nhaân haäu cuûa nhaø thô:-Toá caùo hieän thöïc xaõ hoäi taøn aùc daäp vuøi bao öôùc mô hoaøi baõo

cuûa con ngöôøi.-Leân aùn theá löïc ñoàng tieàn .-Nieàm caûm thoâng saâu saéc vôùi thaân phaän ngöôøi phuï nöõ.-Lieân heä soá phaän cuûa ngöôøi phuï nöõ trong caùc taùc phaåm ñaõ hoïc

trong lôùp 9 ñeå neâu baät soá phaän ngöôøi phuï nöõ trong XHPKC/ KEÁT BAØI:

Baøi thô laø moät böùc tranh hieän thöïc saâu saéc Nguyeãn Du ñaõ toá caùo thöïc traïng xaõ hoäi taøn aùc traùi tim nhaân ñaïo cuûa Nguyeãn Du25

“Baát tri tam baùch dö nieân haäuThieân haï haø nhaân khaáp Toá Nhö.”

26

Ñeà 4: Phaân tích taùm caâu cuoái trong “ Kieàu Ôû Laàu Ngöng Bích” - Nguyeãn DuA. MÔÛ BAØI :

“Tieáng thô ai ñoäng ñaát trôøiNghe nhö non nöôùc voïng lôøi nghìn thuNghìn naêm sau nhôù Nguyeãn DuTieáng thöông nhö tieáng meï ru nhöõng ngaøy.” (Toá Höõu)Giôùi thieäu Nguyeãn Du vôùi kieät taùc Truyeän Kieàu -> Buùt phaùp ñieâu

luyeän -> Kieàu ôû laàu Ngöng BíchB. THAÂN BAØI :

Töø côn gia bieán baát ngôø ñoå aäp xuoáng, Kieàu ñaõ ñau khoå, caêm töùc Bò Maõ Giaùm Sinh laøm nhuïc, Kieàu xoùt xa tuûi hoã Khi bieát mình rôi vaøo laàu xanh, Kieàu uaát öùc töï töû Nhöõng oan traùi cuoäc ñôøi ñoå aäp xuoáng ñôøi naøng nhanh choùng, ñoät ngoät quaù, doàn daäp quaù, chöøng nhö naøng chöa kòp caûm nhaän heát taán troø ñôøi daâu beå Ñeán khi veà laàu Ngöng Bích trong beõ baøng cuûa ngaøy thaùng voâ vò Kieàu môùi coù dòp gaëm nhaám noãi buoàn :

“ Buoàn troâng cöûa beå chieàu hoâmThuyeàn ai thaáp thoaùng caùnh buoàm xa xa?”Thôøi gian trong thô laø buoåi chieàu ngaøy saép taøn, aùnh naéng cuoái

ngaøy saép tan bieán caû khoâng gian nhaäp nhoøa trong boùng hoaøng hoân Töï bao giôø, buoåi chieàu vaãn laø buoàn thöôû trong thô ca. Chuùt naéng yeáu ôùt ngaøy taøn ñi vaøo hoàn thô Xuaân Dieäu :

“ Toâi laø con nai bò chieàu giaêng löôùiKhoâng bieát ñi ñaâu ñöùng saàu boùng toái”Mang taâm traïng ñau thöông cuûa moät kieáp löu laïc, Kieàu thaû taàm nhìn

treân maët bieån bao la vôùi ñoâi maét “buoàn troâng ” moät con thuyeàn vieãn xöù leû loi ñôn ñoäc hình aûnh con thuyeàn nhö khôi gôïi, nhö ñoïng laïi trong Kieàu moät noãi nhôù queâ nhaø da dieát baát giaùc laøm ta nhôù ñeán baøi thô Hoaøng Haïc Laâu cuûa Thoâi Hieäu:

“Queâ höông khuaát boùng hoaøng hoânTreân soâng khoùi soùng cho buoàn loøng ai”Ngheä thuaät aån duï ñoäc ñaùo con thuyeàn leû loi kia chính laø maûnh ñôøi

cuûa Thuùy Kieàu veà ñaâu hôõi con thuyeàn giöõa beán bôø voâ ñònh veà ñaâu hôõi thaân phaän cuûa Thuùy Kieàu giöõa töông lai muø mòt trong kieáp soáng löu laïc Töø laùy “thaáp thoaùng” con thuyeàn luùc aån luùc hieän mô hoà nhö noãi buoàn chaùn, hy voïng tuyeät voïng trong taâm traïng Thuùy Kieàu Caâu hoûi tu töø nhö moät lôøi khaéc khoaûi gieo vaøo loøng ngöôøi ñoïc veà moät soá kieáp long ñong moät nieàm suy tö traàm laéng.

“Buoàn troâng ngoïn nöôùc môùi saHoa troâi man maùc bieát laø veà ñaâu?”Vaãn gioïng ñieäu caâu thô ñeàu ñeàu trong caùch ngaét nhòp chaün nheï

nhaøng maø saâu laéng naøng thaû taàm nhìn veà ngoïn soùng môùi ñang rôi Caûnh vaät hieän ra tröôùc maét naøng töøng ngoïn soùng taïo thaønh nhöõng aâm thanh naùo ñoäng, tung nhöõng boït nöôùc traéng xoùa roài cuõng vôõ tan ra nhö thaân phaän boït beøo cuûa naøng roài cuõng tan loaõng vaøo doøng xoaùy nghieät ngaõ cuûa cuoäc ñôøi Döôùi chaân ngoïn nöôùc coù moät caønh hoa ñang troâi gôïi söï lieân töôûng ñeán ngaøy Thuùy Kieàu veà vôùi Maõ Giaùm Sinh trong caûnh “ Voù caâu khaáp kheånh baùnh xe gaäp gheành ” laø ngaøy baõo toá cuoäc ñôøi aäp tôùi Nhìn caønh hoa troâi gôïi cho Thuùy Kieàu bieát bao suy tö veà thaân phaän mình Vaãn noãi buoàn nhö töø laâu môùi coù dòp boäc phaùt döõ doäi vaø maõnh lieät lan toûa thaám saâu daàn, Thuùy Kieàu thaû taàm nhìn theo töøng ngoïn nöôùc trieàu daâng Baèng ñoâi maét nhaïy caûm tinh teá, Kieàu thaû nieàm ñau trong thaân phaän caùnh “hoa troâi man maùc” Veà ñaâu moät caønh hoa taøn giöõa 27

boán beå soùng voã veà ñaâu thaân phaän laïc loaøi giöõa baõo toá cuoäc ñôøi Ngheä thuaät aån duï ñoäc ñaùo -> caùnh hoa troâi kia coù khaùc gì thaân phaän cuûa naøng ñang bò vuøi daäp, xoâ ñaåy nhaán chìm, roài seõ troâi daït veà ñaâu giöõa voâ ñònh cuoäc ñôøi moät soá kieáp gian truaân long ñong Töø laùy “ man maùc” khôi gôïi bao suy tö veà moät kieáp ngöôøi kieáp ñôøi cöù theá lan toûa vaøo taâm hoàn ngöôøi ñoïc vôùi noãi nieàm thöông caûm Trong gioù buïi cuoäc ñôøi kia thaân phaän Thuùy Kieàu roài seõ veà ñaâu Caâu hoûi tu töø söû duïng ôû cuoái caâu nhö moät lôøi ai oaùn nhö noãi xoùt xa trong traùi tim nhaân ñaïo cuûa nhaø thô.

Noãi buoàn caøng luùc caøng thaám saâu naøng thaû taàm nhìn veà phía chaân trôøi, thieân nhieân nhö ñoàng ñieäu vôùi noäi taâm cuûa con ngöôøi :

“Buoàn troâng noäi coû daàu daàuChaân maây maët ñaát moät maøu xanh xanh.”Baèng buùt phaùp taû caûnh nguï tình ñieâu luyeän caû chaân maây maët ñaát

döôùi maét naøng chæ laø moät maøu teû nhaït voâ vò Töø laùy “daàu daàu” theå hieän veû heùo uùa taøn luïi tröôùc thôøi gian nhö tuoåi xuaân ñôøi naøng tröôùc gioâng baõo cuoäc ñôøi Buùt löïc cuûa Nguyeãn Du voâ cuøng tinh teá Môùi ngaøy naøo ñaây thoâi, nhöõng thaûm coû xanh möôït maø theo töøng böôùc chaân cuûa Thuùy Kieàu trong ngaøy thanh minh traøn ñaày söùc soáng :“Coû non xanh taän chaân trôøi” Giôø thì “ noäi coû daàu daàu” Maøu coû xanh kia ñaõ pha saéc taøn uùa Ñaéng cay ñeán theá, tuoåi xuaân phôi phôùi ñaõ voäi sôùm taøn Caû chaân trôøi maët ñaát ñöôïc phuû moät gam maøu duy nhaát, “xanh xanh” caùi maøu xanh xanh aáy nhôït nhaït ñi maát daàn söï soáng caûnh vaät buoàn teû voâ vò nhö nhöõng ngaøy thaùng nhaït nheõo Thuùy Kieàu ôû laàu ngöng Bích heát nhôù roài laïi thöông roài laïi hy voïng vaø tuyeät voïng.

Töø nhìn nöôùc nhìn trôøi, nhìn ñaát, baát giaùc Thuùy Kieàu nhìn laïi choã mình ngoài moät caûm giaùc baøng hoaøng hoát hoaûng.

“Buoàn troâng gioù cuoán maët dueànhAÀm aàm tieáng soùng keâu quanh gheá ngoài.”Ñieäp töø “buoàn troâng” cöù laëp ñi laëp laïi nhö nhaán maïnh khaéc hoïa

taâm söï Thuùy Kieàu Töø ngöõ gôïi taû loâi cuoán gôïi taû söï lieân töôûng nhöõng côn loác xoaùy seõ cuoán troâi ñi taát caû Naøng coù caûm giaùc côn loác aáy tieán gaàn ñeán vôùi mình cuoán naøng vaøo doøng xoaùy cuoäc ñôøi nghieät ngaõ chung quanh naøng nhöõng aâm thanh gheâ rôïn döôøng nhö chöïc chôø ñeå nuoát chöûng cuoäc ñôøi naøng Xung quanh naøng laø baõo toá phong ba trong côn hoát hoaûng baøng hoaøng Nguyeãn Du ñaõ döï baùo moät töông lai ñaày truaân chuyeân.

Caû taùm caâu thô nhö moät ñieäp khuùc buoàn cöù theá laëp ñi laëp laïi nhö noãi buoàn caøng luùc caøng ñong ñaày chaáp chôùi ....

Traùi tim nhaân haäu cuûa Nguyeãn Du….C KEÁT BAØI :

Baèng buùt phaùp taû caûnh nguï tình ñieâu luyeän, ngoân ngöõ thô ñaëc saéc, giaøu caûm xuùc -> baøi thô khaéc hoïa noäi taâm cuûa Thuùy Kieàu tinh thaàn nhaân ñaïo cao caû.

28

Ñeà 5: Phaân tích baøi thô: Ñoàng Chí cuûa Chính HöõuA\ MÔÛ BAØI:

Coù moät thöù tình caûm thieâng lieâng cao quyù maø gaàn guõi vaø thaân thieát tình ñoàng chí giöõa nhöõng ngöôøi cuøng chung lí töôûng, öôùc mô cao ñeïp Chính Höõu theå hieän qua baøi thô “Ñoàng chí” tình caûm gaén boù keo sôn cuøng chung chieán ñaáu cho ñoäc laäp Toå quoác.B\ THAÂN BAØI:

1. Caûnh ngoä :Sau Caùch Maïng thaùng taùm thaønh coâng, thöïc daân Phaùp trôû laïi xaâm

löôïc Vieät Nam theo lôøi Baùc goïi caû nöôùc leân ñöôøng ñi vaøo khaùng chieán hoøa trong doøng chaûy maõnh lieät ñoù coù nhöõng ngöôøi noâng daân chaân laám tay buøn leân ñöôøng tham gia khaùng chieán Chính Höõu ñaõ môû ñaàu baøi thô:

“Queâ höông anh nöôùc maën ñoàng chuaLaøng toâi ngheøo ñaát caøy leân soûi ñaùAnh vôùi toâi ñoâi ngöôøi xa laïTöï phöông trôøi chaúng heïn quen nhau.”AÂm ñieäu caâu thô nheï nhaøng nhö lôøi thuû thæ taâm tình cuûa hai ngöôøi

lính Caùch xöng hoâ thaân maät gaàn guõi “anh” vaø “toâi” Chính Höõu ñaõ theå hieän tình caûm cuûa moät ngöôøi daân ngheøo ôû khaép moïi mieàn ñaát nöôùc ñi theo tieáng goïi thieâng lieâng cuûa daân toäc Hình thöùc soùng ñoâi keát hôïp vôùi söû duïng thaønh ngöõ quen thuoäc, giaøu hình töôïng giôùi thieäu nôi xuaát thaân cuûa nhöõng chieán só ñoù laø nhöõng vuøng duyeân haûi xa xoâi hay nhöõng mieàn trung du khoâ caèn soûi ñaù Hoï ñeán vôùi nhau trong söï ñoàng caûm veà hoaøn caûnh xuaát thaân cuøng chung caùi ngheøo, gian khoå Lôøi thô thaät giaûn dò maø thieát tha nhö moät khuùc taâm tình .

Töø khaép moïi mieàn ñaát nöôùc nhöõng ngöôøi chieán só aáy nhö khoâng heïn maø gaëp nhau vì cuøng chung moät öôùc mô, moät lí töôûng cao ñeïp chieán ñaáu cho ñoäc laäp töï do cuûa daân toäc gaén boù hoï vôùi nhau trong moät tình baïn chaân thaønh:

“Suùng beân suùng, ñaàu saùt beân ñaàuÑeâm reùt chung chaên thaønh ñoâi tri kæ.”Caâu thô nhòp nhaøng, haøi hoøa, phaùc hoïa hình aûnh hai ngöôøi lính cuøng

chung söùc beân nhau chieán ñaáu cho ñoäc laäp, töï do cuûa Toå quoác Caùc ñieäp töø “suùng”, “beân”, “ñaàu” ñaõ theå hieän moái quan heä khaéng khít beàn chaët vôùi nhau cuøng chung nhieäm vuï saùt caùnh beân nhau nhö hình vôùi boùng Hoï cuøng chia seû nhöõng gian khoå, nhöõng ñeâm reùt ôû choán nuùi röøng, nhöõng thieáu thoán vaät chaát ñaõ keát thaân hoï laïi vôùi nhau ñoàng cam coäng khoå, chia ngoït seû buøi Nhöõng tình caûm cao ñeïp ñoù ñöôïc nhaø thô laéng ñoïng qua hai töø “Ñoàng chí” thaät thaân thöông trìu meán Söï chuyeån ñoåi gioïng ñieäu caâu thô ñoät ngoät taïo aán töôïng cho ngöôøi ñoïc caùch boäc loä thaät giaûn dò saâu saéc caâu thô nhö coâ ñoïng, nhö keát tinh laïi moïi thöù tình caûm, nhöõng öôùc mô, lí töôûng cuûa ngöôøi lính qua hai töø “Ñoàng chí” thieâng lieâng cao quyù.

Ñoïc khoå ñaàu baøi thô gôïi cho chuùng ta moái lieân töôûng ñeán baøi thô “Nhôù” cuûa Hoàng Nguyeân cuõng vieát veà hình aûnh anh boä ñoäi cuï Hoà:

“Luõ chuùng toâiBoïn ngöôøi töù xöùGaëp nhau hoài chöa bieát chöõQuen nhau töø buoåi “moät hai”Suùng baén chöa quenQuaân söï möôi baøiLoøng vaãn cöôøi vui khaùng chieán”…2. Tình ñoàng chí gaén boù keo sôn :

29

Neùt ñeïp cuûa anh boä ñoäi cuï Hoà thaät giaûn dò maø ñaèm thaém ñoù laø nhöõng tình caûm chaân thaønh laïc quan yeâu ñôøi yeâu khaùng chieán Chính Höõu ñaõ ca ngôïi nhöõng ngöôøi chieán só caùch maïng vì nöôùc vì lí töôûng cao ñeïp ñaõ taïm rôøi xa queâ höông baèng nhöõng neùt thaät hoàn nhieân:

“Ruoäng nöông anh göûi baïn thaân caøyGian nhaø khoâng maëc keä gioù lung lay”Ra ñi theo tieáng goïi thieâng lieâng cuûa Toå quoác hoï ñeå laïi phía sau

nhöõng tình caûm thaân quen moät maûnh vöôøn, moät thöûa ruoäng moät gian nhaø khoâng töø “maëc keä” theå hieän thaùi ñoä döùt khoaùt cöông quyeát Ñoù laø neùt ñeïp cuûa anh boä ñoäi, thaät hoàn nhieân ñi vaøo cuoäc chieán Nguyeãn Ñình Thi cuõng ñaõ vieát:

“… Ngöôøi ra ñi ñaàu khoâng ngoaûnh laïiSau löng theàm naéng laù rôi ñaày…”Hoï khoâng heà voâ tình, trong moät goùc saâu thaúm naøo ñoù cuûa kyù öùc,

tình caûm queâ höông vaãn löu luyeán theo töøng böôùc chaân ngöôøi lính:“Gieáng nöôùc goác ña nhôù ra ngöôøi lính”Caùch dieãn ñaït moäc maïc maø chöùa chan caûm xuùc, hình aûnh vöøa chaân

thaät vöøa gôïi caûm “gieáng nöôùc goác ña” bieát bao kæ nieäm cuûa queâ höông Ngheä thuaät aån duï thaät teá nhò möôïn hình aûnh quen thuoäc ñeå baøy toû tình caûm con ngöôøi Neùt ñeïp kín ñaùo trong baøi thô ôû caùch noùi dung dò maø haøm yù saâu saécTrong cuoäc chieán ñaáu ñaày gian khoå, Chính Höõu laø moät ngöôøi lính, ra ñi vì nghóa lôùn nhöõng hình aûnh trong thô xuaát phaùt töø nieàm rung ñoäng chaân thaønh neân lôøi thô heát söùc töï nhieân maø voâ cuøng tha thieát nhö lôøi thuû thæ taâm tình cuûa hai ngöôøi lính.

Nhöõng ngöôøi chieán só ñaõ san seû cho nhau nhöõng tình caûm rieâng tö cuøng chung nhöõng beänh taät, thieáu thoán, vaát vaû.

“Anh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vöøng traùn öôùt moà hoâi”

Nhöõng gian khoù cuøng nhau chia seû Cuïm töø “anh vôùi toâi” luoân gaén boù khaéng khít vôùi nhau nhö hình vôùi boùng AÂm ñieäu caâu thô uyeån chuyeån nhòp nhaøng trong giai ñieäu taâm tình saâu laéng nhöõng caâu thô daøi ngaén keát hôïp thaät taøi tình:

“AÙo anh raùch vaiQuaàn toâi coù vaøi maûnh vaù”Caâu thô hieän thöïc, cuï theå töôûng chöøng nhö bình thöôøng aáy laïi chöùa

bieát bao yù nghóa. Tröôùc baøi thô “Ñoàng chí” Chính Höõu ñaõ vieát baøi “Ngaøy veà”:

“Raùch taû tôi roài ñoâi haøi vaïn daëmBuïi tröôøng chinh phai baïc aùo haøo hoa”Baèng nhöõng ñöôøng neùt hoaønh traùng pha chuùt bi huøng ngöôøi lính trong

baøi “Ngaøy veà” theå hieän neùt ñeïp mang tính chaát öôùc leä hình aûnh ngöôøi lính trong baøi “Ñoàng chí” raát chaân thaät, ñaäm ñaø, lôøi thô thaät giaûn dò gaàn guõi vôùi quaàn chuùng lao ñoäng ñi vaøo cuoäc chieán ñaáu choáng Phaùp thaät hoàn nhieân, dung dò nhö Hoàng Nguyeân ñaõ vieát:

“AÙo vaûi chaân khoângÑi luøng giaëc ñaùnh”( Nhôù )Ngöôøi lính Caùch Maïng thôøi choáng Phaùp chòu bieát bao gian khoå nhöng

vaãn laïc quan yeâu ñôøi:“Mieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøyThöông nhau tay naém laáy baøn tay”Lôøi thô thaät tha thieát thaät chaân thaønh cuøng hieåu nhau cuøng caûm

thoâng cho nhau Chính Höõu ñaõ xaây döïng moät hình aûnh “tay naém laáy baøn

30

tay” thaät ñoäc ñaùo, thaät aám aùp tình ngöôøi theå hieän söï thoâng saâu saéc, moät moái tình ñoàng tình chí gaén boù keo sôn beàn chaët.

3.Hình aûnh ñaày chaát thô:Vaãn lôøi thô nheï nhaøng maø hình aûnh keát thuùc raát ñoäc ñaùo:“Ñeâm nay röøng hoang söông muoáiÑöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùiÑaàu suùng traêng treo”Ñaây laø böùc tranh ñeïp veà tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi, laø bieåu töôïng ñeïp

veà ngöôøi chieán só caùch maïng.Giöõa caûnh röøng hoang ñôn ñoäc, söông muoái giaù buoát cuûa nuùi röøng,

giöõa khaéc nghieät cuûa thôøi tieát ngöôøi lính chæ mong manh “aùo raùch vai”, “chaân khoâng giaøy”, hoï vaãn hieân ngang ñöùng gaùc, saün saøng chôø giaëc tôùi ñeå chieán ñaáu tinh thaàn aáy, yù chí aáy thaät haøo huøng Söùc maïnh cuûa tình ñoàng chí ñaõ giuùp hoï vöôït qua taát caû moïi gian khoå thieáu thoán Tình ñoàng chí söôûi aám caûnh röøng hoang söông muoái, aùnh leân ngoïn löûa loøng aám aùp Khoâng duøng nhöõng lôøi leõ caàu kì hoa mó ,thaät bình dò, baøi thô keát thuùc thaät baát ngôø taïo neùt chaám phaù ñoäc ñaùo Taùc giaû ñaõ xaây döïng hình aûnh vöøa hieän thöïc vöøa laõng maïn Giöõa nhöõng reùt buoát cuûa nuùi röøng coù ngöôøi lính vaø hình töôïng traêng treo ñaàu suùng söï keát hôïp giöõa hieän thöïc vaø moäng khôi gôïi caûm xuùc saâu laéng “ñaàu suùng” bieåu hieän cuoäc chieán ñaáu “ aùnh traêng” theå hieän cuoäc soáng thanh bình Ngöôøi chieán só vôùi traùi tim thi só ñaõ chieán ñaáu vôùi öôùc voïng cao ñeïp mang laïi thanh bình veà cho queâ höông.C\ KEÁT BAØI:

Ngoân ngöõ bình dò, giaøu caûm xuùc, coâ ñoïng yù, keát hôïp hieän thöïc vôùi caûm höùng laõng maïn ñaõ taïo ra neùt rieâng ñoäc ñaùo Baøi thô ñaõ khai thaùc hình aûnh raát thöïc, xaây döïng yù thô töù nhöõng caùi bình dò cuûa cuoäc ñôøi ngöôøi lính theå hieän tình ñoàng chí gaén boù keo sôn, ñeà cao hình aûnh ngöôøi chieán só caùch maïng Thaønh coâng cuûa baøi thô goùp phaàn laøm phong phuù theâm cho doøng vaên hoïc khaùng chieán.

31

Ñeà 6: Ñoaøn Thuyeàn Ñaùnh Caù cuûa Huy CaänA\ MÔÛ BAØI:

Giôùi thieäu Huy Caän Khí theá nhöõng ngaøy ñaàu xaây döïng xaõ hoäi ôû mieàn Baéc Trong chuyeán ñi thöïc teá ôû Hoøn Gai, caûm höùng tröôùc nhòp ñieäu cuûa cuoäc soáng môùi Huy Caän cho ra ñôøi baøi thô “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” theå thô töï do veû ñeïp con ngöôøi môùi.B\ THAÂN BAØI:

Khoå 1:Töï bao giôø buoåi chieàu luoân mang ñeán noãi buoàn trong thô caBuoåi

chieàu trong baøi thô khoâng mang neùt buoàn khoâng gian baøi thô laø caû maët bieån bao la hoaønh traùng:

“Maët trôøi xuoáng bieån nhö hoøn löûa”Maët trôøi nhö khoái löûa khoång loà thaû nhöõng tia naéng ñoû röïc phaûn

chieáu vaøo loøng ñaïi döông Ngheä thuaät so saùnh böùc tranh röïc rôõ Khi aùnh naéng moät ngaøy vuït taét ñi, caû vuõ truï ñöôïc bao truøm bôûi böùc maøn ñen:

“Soùng ñaõ caøi then, ñeâm saäp cöûa”Hoaøng hoân uøa vaøo treân maët bieån Vaàn traéc “ cöûa , löûa “ taïo nhòp

thô nhanh maïnh, döùt khoaùt Vuõ truï nhö moät ngoâi nhaø vó ñaïi boùng toái laø caùnh cöûa, soùng bieån laø then caøi Trí töôûng töôïng phong phuù .

Ñoái laäp laïi vuõ truï con ngöôøi baét tay vaøo coâng vieäc lao ñoäng:“Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôiCaâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi”Nhòp ñieäu baøi thô chuyeån sang nheï nhaøng eâm aùi con ngöôøi baét tay

vaøo coâng vieäc lao ñoäng nhöõng con thuyeàn laàn löôït ra khôi giöõa maøn ñeâm mang theo caû caâu haùt Trong giai ñieäu lao ñoäng luoân gaén lieàn vôùi lôøi ca tieáng haùt, caâu hoø… buùt phaùp laõng maïn, Huy Caän bieán caâu haùt thaønh söùc maïnh laøm cho caùnh buoàm caêng gioù Ñoaøn thuyeàn löôùt nhanh treân maët bieån ngö daân ra khôi mang theo nieàm laïc quan, yeâu ñôøi.

Khoå 2:Caûnh ra khôi vôùi nhöõng caâu haùt yeâu ñôøi, thieát tha, trìu meán:Haùt raèng: “caù baïc bieån Ñoâng laëngCaù thu bieån Ñoâng nhö ñoaøn caù thoiÑeâm ngaøy deät bieån muoân luoàng saùngÑeán deät löôùi ta, ñoaøn caù ôi!”Vieäc ñaùnh caù naëng nhoïc Huy Caän ñaõ thi vò hoùa ñaày chaát thô

Ngheä thuaät so saùnh nhöõng chuù caù tung taêng bôi loäi treân bieån nhö nhöõng con thoi mieät maøi theâu deät nhöõng thöôùc vaûi cho cuoäc ñôøi lôøi haùt laø lôøi keâu goïi ñaày trìu meán, thaân thöông.

Khoå 3:Caûnh ñaùnh caù:“Thuyeàn ta laùi gioù vôùi buoàm traêngLöôùt giöõa maây cao vôùi bieån baèng”AÂm ñieäu caâu thô eâm aùi du döôngCon thuyeàn löôùt treân maët bieån

chöøng nhö khoâng phaûi baèng söùc ngöôøi Gioù ñaõ laùi con thuyeàn ñi hoã trôï cho gioù coøn coù caû aùnh traêng treân trôøi cao caêng theâm Huy Caän ñaõ thi vò caùnh buoàm loäng gioù nhö nhöõng aùnh traêng lung linh di ñoäng treân maët bieån ñeâm buoåi toái baàu trôøi nhö thaáp hôn con thuyeàn löôùt treân nhöõng ñôït soùng nhaáp nhoâ Huy Caän coù caûm giaùc nhö ñang “löôùt giöõa maây cao”, roài trôû veà vôùi maët bieån baèng Huy Caän ñaõ naâng taâm hoàn chuùng ta vôùi nieàm caûm giaùc laâng laâng saûng khoaùi Hình aûnh thô taïo söï lieân töôûng Ñoaøn thuyeàn laø gaïch noái ñeå lieân keát trôøi vaø bieån cuøng hoøa chung giai ñieäu lao ñoäng cuûa con ngöôøi.32

Laõng maïn nhöng khoâng rôøi thöïc teá caâu thô trôû laïi coâng vieäc cuûa ngö daân:

“Ra ñaäu daëm xa doø buïng bieånDaøn ñan theá traän löôùi vaây giaêng”Chæ moät neùt chaám phaù “doø buïng bieån” Huy Caän ñaõ bieán nhöõng

ngö daân thaønh nhöõng nhaø thaùm hieåm ñaïi döông Ñoaøn thuyeàn ñaäu ngoaøi daëm xa nhöõng ngö daân baét ñaàu thaû löôùi ñaùnh baét caù trong khí theá khaån tröông “daøn ñan theá traän” nhö trieån khai traän ñaùnh.

Khoå 4:Bieån caû phong phuù taøi nguyeân:“Caù nhuï, caù chim, cuøng caù ñeùCaù song laáp laùnh ñuoác ñen hoàng”Baèng buùt phaùp lieät keâ “caù nhuï, caù chim, caù ñeù, caù song” bieån

mang ñeán nguoàn taøi nguyeân phong phuù Böùc tranh thô khoâng chæ theå hieän söï giaøu coù cuûa bieån maø coøn ñaày maøu saéc Nhöõng chuù caù song laáp laùnh döôùi aùnh traêng maøu ñen hoàng keát hôïp vôùi maøu vaøng choùe taïo moät caûm giaùc aám aùp:

“Caùi ñuoâi em quaãy traêng vaøng choeùÑeâm thôû: sao luøa nöôùc Haï Long”Vôùi ngheä thuaät nhaân hoùa ñaïi töø “em” theå hieän tình caûm trìu meán

thaân thöông cuûa taùc giaû Buùt phaùp laõng maïn taøi hoa, Huy Caän ñaõ laøm xao ñoäng taâm hoàn ngöôøi ñoïc bôûi moät hình aûnh raát ñeïp, raát neân thô moät chuù caù quaãy ñuoâi taïo moät thoaùng xao ñoäng treân maët nöôùc laáp laùnh döôùi aùnh traêng vaøng choeù söï keát hôïp maøu saéc haøi hoøa taïo neân hình aûnh ñeïp, noàng aám tình ngöôøi Phaûi coù ñoâi maét quan saùt tinh töôøng, taâm hoàn thô nhaïy caûm, Huy Caän môùi vieát neân nhöõng vaàn thô tuyeät ñeïp ñeán theá.

Giöõa maët bieån ñeâm bao la meânh moâng, töøng côn soùng nhaáp nhoâ chaïy vaøo bôø taâm hoàn nhaø thô nhö hoøa nhaäp vaøo meânh moâng voâ taän cuûa thieân nhieân Trong nhöõng giaây phuùt laéng ñoïng cuûa taâm hoàn, Huy Caän nghe ñöôïc caû tieáng thôû cuûa thôøi gian: “Ñeâm thôû: sao luøa nöôùc Haï Long”. Caâu thô tuyeät hay coù ai nghe ñöôïc tieáng thôû cuûa thôøi gian ñöôïc chöa nhæ? Huy Caän baèng neùt buùt taøi hoa laõng maïn taïo cho caâu thô ñaày söùc töôûng töôïng Nhöõng côn soùng nhaáp nhoâ ñeàu ñaën nhö hôi thôû cuûa bieån caû Hoøa trong hôi thôû ñoù coù caû aùnh traêng, coù caû sao lung linh in hình treân maët bieån hoøa theo nhöõng côn soùng hoäi tuï veà treân Vònh Haï Long Daáu hai chaám trong caâu thô laø söï giaûi thích ñoäc ñaùo laøm ta coù caûm giaùc khoâng chæ laø gioù taïo neân nhöõng côn soùng nhaáp nhoâ maø chính laø tinh tuù treân baàu trôøi in hình xuoáng maët nöôùc taïo neân nhöõng côn soùng caâu thô ñaày chaát gôïi taû laéng ñoïng trong loøng ngöôøi ñoïc nhöõng caûm xuùc daït daøo.

Khoå 5:Coâng vieäc ñaùnh caù naëng nhoïc nhöng sao döôùi maét Huy Caän boãng

nheï nhaøng eâm aùi Lôøi haùt môøi goïi ñaày söùc thuyeát phuïc ñaõ quyeán ruõ nhöõng chuù caù ñeán vôùi nhöõng chieác löôùi ñaày:

“Ta haùt baøi ca goïi caù vaøoGoõ thuyeàn ñaõ coù nhòp traêng cao”Töø tieáng haùt cuûa ngö daân cuøng hoøa nhòp trong giai ñieäu lao ñoäng

ñaày laïc quan yeâu ñôøi cuûa nhöõng con ngöôøi môùi trong buoåi ñaàu xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi AÂm ñieäu caâu thô trôû neân nheï nhaøng thieát tha trieàu meán Thieân nhieân nhö ñoàng ñieäu: “Goõ thuyeàn ñaõ coù nhòp traêng cao” AÙnh traêng lung linh, huyeàn aûo, laáp laùnh treân maët bieån moät maøu vaøng roài theo töøng côn soùng daäp dôøn ñeán voã vaøo maïn thuyeàn Ngheä thuaät nhaân hoùa “goõ thuyeàn” thieân nhieân nhö goõ nhòp nhö phuï hoïa trong giai

33

ñieäu cuûa caâu haùt Phaûi coù moät tình yeâu thieân nhieân daït daøo, Huy Caän môùi vieát neân nhöõng vaàn thô ñeïp nhö theá.

“Bieån cho ta caù nhö loøng meïNuoâi lôùn ñôøi ta töï buoåi naøo”Vaâng! Bieån caû nhö ngöôøi meï hieàn bao dung quaûng ñaïi ñang dang roäng

môû caùnh tay ñeå nuoâi lôùn ñaøn con thaân yeâu ngheä thuaät nhaân hoùa keát hôïp vôùi so saùnh theå hieän taøi nguyeân voâ taän Bieån laø ngöôøi meï vó ñaïi moïi con ngöôøi chuùng ta ñeàu lôùn leân töø doøng söõa ngoït ngaøo cuûa meï hieàn , ñöôïc soáng trong tình thöông trìu meán cuûa meï Huy Caän baèng traùi tim nhaïy caûm, baèng tình yeâu thieân nhieân roäng môû ñaõ vieát neân nhöõng vaàn thô tuyeät ñeïp Bieån ñaõ nuoâi soáng nhöõng ngö daân baèng nhöõng chaát maën maø cuûa muoái, cuûa caù toâm, baèng nguoàn taøi nguyeân voâ taän.

Khoå 6:Khi aùnh sao treân baàu trôøi ñeâm ñaõ môø daàn, moät ngaøy môùi chuaån bò

loù daïng thì cuõng laø luùc nhöõng ngöôøi ngö daân thu hoaïch keát quaû cuûa moät ñeâm ñaùnh baét caù:

“Sao môø keùo löôùi kòp trôøi saùngTa keùo khaên tay chuøm caù naëng”Nhöõng ngöôøi ngö daân ñang haêng haùi, khaån tröông: “keùo xoaên tay”

töø ” xoaên “ dieãn taû ñoäng taùc goàng tay, thu heát söùc mình ñeå keùo nhöõng meû löôùi ñaày aép caù toâm goàng tay caøng maïnh, nieàm vui caøng lôùn Nhöõng meû caù ñöôïc nhaø thô thi vò hoùa nhö nhöõng chuøm quaû ngoït ñaàu muøa.

AÙnh naéng ngaøy môùi vöøa loùe leân ôû phía chaân trôøi xa nhöõng tia naéng luùc ñaàu coøn mong manh yeáu ôùt moät maøu hoàng nhaït phaûn chieáu leân nhöõng chuù caù taïo moät hình aûnh ñaày gôïi caûm:

“Vaåy baïc ñuoâi vaøng loeù raïng ñoângLöôùi xeáp buoàm leân ñoùn naéng hoàng”Döôùi aùnh naéng hoàng cuûa ngaøy môùi nhöõng chieác vaåy baïc keát hôïp

vôùi ñuoâi vaøng taïo maøu saéc noàng aám “ baïc”, “ vaøng” khoâng chæ laø töø ngöõ chæ maøu saéc maø coøn laø söï ñeïp giaøu cuûa Toå quoác Hình aûnh ñaày söùc soáng vaø nieàm tin, phaán khôûi ñeå chaøo ñoùn moät ngaøy môùi.

Khoå 7:Ñoaøn thuyeàn ra ñi baèng caâu haùt, lao ñoäng trong lôøi haùt, trôû veà cuõng

vôùi nhöõng caâu haùt:“Caâu haùt caêng buoàm vôùi gioù khôi”Caâu haùt ñaõ xuyeân suoát theo vôùi nhöõng ngö daân laøm chaát lieäu chính

trong baøi thô ngheä thuaät ñieäp ngöõ nhaán maïnh nieàm laïc quan yeâu ñôøi Caûnh ñoaøn thuyeàn trôû veà hình aûnh ñeïp, ngoä nghónh:

“Ñoaøn thuyeàn chaïy ñua cuøng maët trôøi”Ñoaøn thuyeàn baét ñaàu trôû veà phía sau laø aùnh maët trôøi baét ñaàu

nhuù leân töø loøng ñaïi döông xanh thaúm Töø “chaïy ñua” ñaõ taïo neân aâm ñieäu cuûa caâu thô nhanh, gaáp Moät cuoäc chaïy ñua giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân Khi ñoaøn thuyeàn vöøa ñeán bôø cuõng laø luùc maët trôøi böùt khoûi loøng ñaïi döông ñeå moät ngaøy môùi leân cao:

“Maët trôøi ñoäi bieån nhoâ maøu môùiMaét caù huy hoaøng muoân daëm phôi”Caûnh maët trôøi ñoäi bieån, moät hình aûnh raát laï Ngöôøi ñoïc coù caûm

giaùc nhö maët bieån ñöôïc naâng cao leân theo töøng côn soùng trieàu daâng Moät ñeâm lao ñoäng ñaõ keát thuùc, nhöõng ngöôøi ngö daân thaùo löôùi, phôi caù Huy Caän ñaõ cöôøng ñieäu hình aûnh nhöõng chuù caù ñöôïc phôi treân baõi bieån döôùi aùnh naéng maët trôøi nhöõng ñoâi maét chuù caù laáp laùnh nhö haøng nghìn maët trôøi beù con.C\ KEÁT BAØI:

34

Baøi thô laø khuùc traùng ca veà lao ñoäng, keát hôïp caûm höùng laõng maïn traøn ñaày nieàm vui cuoäc soáng môùi vaø caûm höùng veà vuõ truï Baøi thô theå hieän veû ñeïp cuûa con ngöôøi môùi trong buoåi ñaàu lao ñoäng xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc.

35

Ñeà 7: Phaân tích taùc phaåm “Laëng leõ Sapa” cuûa Nguyeãn Thaønh Long

A/ MÔÛ BAØI:Giôùi thieäu hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa taùc phaåm “Laëng leõ Sapa” – Nguyeãn

Thaønh Long Truyeän ca ngôïi veû ñeïp cuûa nhöõng con ngöôøi thaàm laëng coáng hieán cho queâ höông .B/ THAÂN BAØI:

1. Toùm taét truyeän ngaén: 2. Phaân tích:a. Phaân tích noäi dung hieän thöïc:Caâu chuyeän baét nguoàn töø tình huoáng gaëp gôõ ngaén nguûi trong ba

möôi phuùt NguyeãnThaønh Long ñaõ thaønh coâng trong vieäc taùi taïo hieän thöïc xaõ hoäi Vieät Nam trong nhöõng naêm xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc vaø choáng chieán tranh phaù hoaïi ôû cuûa giaëc Myõ, ca ngôïi nhöõng phaåm chaát cao ñeïp cuûa con ngöôøi môùi.

+ Ñoù laø anh thanh nieân: “ø moät trong nhöõng ngöôøi coâ ñoäc nhaát theá gian” taïo söï chuù yù cho ngöôøi ñoïc Anh soáng moät mình treân ñænh Yeân Sôn “giöõa boán beà chæ coù caây coû vaø maây muø laïnh leõo” Anh laøm coâng taùc khí töôïng kieâm vaät lyù ñòa caàu coâng vieäc töôûng chöøng ñôn giaûn ñoù nhöng raát gian khoå Haøng ngaøy anh coù nhieäm vuï “ño gioù, ño möa, tính maây…” coâng vieäc ñaày gian khoå giöõa caùi laëng im chon von cuûa nuùi röøng Maëc duø vaäy anh raát laïc quan, yeâu ñôøi anh caûm thaáy nhieäm vuï mình laøm “döï vaøo vieäc baùo tröôùc thôøi tieát haøng ngaøy, phuïc vuï saûn xuaát, phuïc vuï chieán ñaáu”. Anh caûm thaáy haïnh phuùc khi goùp phaàn vaøo vieäc chieán ñaáu haï maùy bay phaûn löïc cuûa Myõ treân baàu trôøi Haøm Roàng Soáng trong söï thieáu thoán anh chuû ñoäng gaén mình vaøo cuoäc soáng nuoâi gaø, troàng hoa, ñoïc saùch ñeå hieåu bieát theâm veà nhöõng ñieàu tuyeät ñeïp cuûa theá giôùi chung quanh Trong nhöõng ngaøy ñaàu môùi leân nhaän coâng taùc anh ñaõ chuû ñoäng chaën khuùc goã ngang ñöôøng ñeå coù ngöôøi troø truyeän Anh laøm quen vôùi baùc laùi xe nhöõng chuyeán xe ñi veà Lai Chaâu ngöøng laïi taïi ñaây Anh hieáu khaùch, luoân quan taâm ñeán moïi ngöôøi bieáu ngöôøi oám cuû tam thaát töï nhieân, côûi môû taëng hoa cho coâ gaùi môùi gaëp laàn ñaàu Anh ñoùn tieáp coâ gaùi, oâng hoïa só raát chu ñaùo aân caàn .

Neùt ñeïp trong taâm hoàn anh coøn theå hieän ôû nieàm yeâu, say meâ khoa hoïc. Say meâ coâng vieäc taùc phong, loái laøm vieäc khoa hoïc ngaám vaøo loái soáng cuûa anh Anh laøm vieäc heát söùc nghieâm tuùc khao khaùt phuïc vuï khoa hoïc “laøm khí töôïng phaûi ôû ñoä cao treân ñænh Phan xi paêng môùi lyù töôûng chöù “ Say meâ coâng vieäc anh ñaõ khaúng ñònh “ta vôùi coâng vieäc laø ñoâi sao goïi laø moät mình ñöôïc”.

Anh laø ngöôøi coù quan nieäm soáng ñeïp, soáng laø coáng hieán cho queâ höông, Toå quoác Anh ñaõ tình nguyeän ñi boä ñoäi ñeå chieán ñaáu nhöng khoâng ñöôïc Anh xaùc ñònh roõ “Mình sinh ra laø gì, mình ñeû ôû ñaâu, mình vì ai maø phuïc vuï” .

+Trong “Laëng leõ Sapa” moät baùc laùi xe vui tính, thaân tình oâng hoïa só say meâ ngheä thuaät maëc sö giôùi haïn veà tuoåi taùc oâng vaãn leân SaPa ñeå veõ nhöõng gì mình thích baét gaëp söï rung ñoäng ngheä thuaät khi tieáp xuùc vôùi anh thanh nieân khôi gôïi caûm höùng saùng taùc “…hoïa só ñaõ baét gaëp moät ñieàu thaät ra oâng vaãn ao öôùc ñöôïc bieát, oâi, moät neùt thoâi ñuû khaúng ñònh moät taâm hoàn, khôi gôïi moät yù saùng taùc, moät neùt môùi ñuû laøm giaù trò moät chuyeán ñi daøi” OÂng nhaän thöùc ngheä thuaät laø phaûi taùi hieän veû 36

ñeïp cuoäc soáng vaø oâng coù nhieäm vuï phaûi veõ laïi chaân dung anh vôùi ñaày ñuû phaåm chaát cao ñeïp.

+Coâ kó sö treû nhieät tình, saün saøng rôøi xa choán phoàn hoa ñoâ hoäi ñeå leân vuøng Taây Baéc baït ngaøn nhaän coâng taùc Coâ ñaõ caûm nhaän veû ñeïp trong taâm hoàn anh thanh nieân giuùp coâ vöõng tin ñi vaøo cuoäc soáng.

+Giöõa caùi im laëng cuûa SaPa, Nguyeãn Thaønh Long coøn mang ñeán cho chuùng ta nhöõng con ngöôøi thaàm laëng coáng hieán Anh thanh nieân treân ñænh Phaên -xi –paêng, oâng kyõ sö vöôøn rau, nhaø nghieân cöùu baûn ñoà seùt.

b.Phaân tích noäi dung tö töôûng:-Nguyeãn Thaønh Long ñaõ mang ñeán cho ngöôøi ñoïc veû ñeïp cuûa nhöõng

taâm hoàn tuyeät vôøi trong treûo, nhöõng con ngöôøi thaàm laëng coáng hieán cho queâ höông, cho Toå quoác soáng heát mình vaø soáng ñaày nghóa tình giöõa caùi im laëng cuûa Sapa tieâu bieåu cho theá heä treû naêng ñoäng, thaàm laëng xaây döïng queâ höông Toå quoác .

-Nieàm laïc quan yeâu cuoäc soáng “…coâng vieäc cuûa chaùu gian khoå theá ñaáy chöù caát noù ñi chaùu buoàn ñeán cheát maát…”

-Taùc phaåm laø lôø nhaén nhuû vôùi moïi ngöôøi haõy soáng toát ñeïp hôn coáng hieán cho ñôøi-Lieân heä thöïc teá thanh nieân xung phong, boä ñoäi.‘ Moät muøa xuaân nho nhoûLaëng leõ daâng cho ñôøi…

( Thanh Haûi )3/ Phaân tích ngheä thuaät :Coát truyeän khaù ñôn giaûn xoay quanh ba möôi phuùt gaëp gôõ ngaén nguûi

nhöng vaãn ñoïng laïi nhieàu vaán ñeà coù yù nghóa trong cuoäc soáng lôøi vaên yù nhò, coù ñoaïn hoùm hænh duyeân daùng qua lôøi thoaïi cuûa baùc laùi xe trieát lyù saâu saéc qua nhöõng suy nghó cuûa oâng hoïa só giaøNhöõng ñoaïn taû dieãn bieán taâm lyù nheï nhaøng vaø saâu laéng buoäc ngöôøi ñoïc phaûi suy nghó Nhöõng ñoaïn mieâu taû caûnh saéc thieân nhieân nhö nhöõng neùt chaám phaù, baøng baïc chaát thô.C\ KEÁT BAØI:

Nguyeãn Thaønh Long vôùi neùt buùt nheï nhaøng ñaõ chaét loïc töø hieän thöïc cuoäc soáng taïo neân nhöõng trang vieát veà con ngöôøi, cuoäc soáng tinh teá, thô moängca ngôïi con ngöôøi, cuoäc soángñaäm ñaø tính nhaân vaên .

37

Ñeà 8: Phaân tích ba khoå ñaàu trong baøi thô Baøi Thô Veà Tieåu Ñoäi Xe Khoâng Kính cuûa Phaïm Tieán Duaät:A/ MÔÛ BAØI

“Xeû doïc Tröôøng Sôn ñi cöùu nöôùcMaø loøng phôi phôùi daäy töông lai”

(Toá Höõu)Cuoäc khaùng chieán choáng Myõ theá heä thanh nieân, öôùc mô lyù töôûng

Phaïm Tieán Duaät laø nhaø thô treû, tröôûng thaønh trong löûa ñaïn phong caùch laõng maïn vöøa hieän thöïc theå hieän söï soâi noåi treû trung “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính”.B/ THAÂN BAØI:

Laáy chaát lieäu töø hieän thöïc cuoäc chieán ñaáu nhaø thô ñöa ra hai hình aûnh raát ñoäc ñaùo: nhöõng chieác xe khoâng kính vaãn baêng ra chieán tröôøng vaø hình aûnh ngöôøi chieán só laùi xe gan daï duõng caûm baát chaáp moïi hieåm nguy Vôùi tieâu ñeà: Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính hieän thöïc khoâng caàu kyø hoa myõ chính tieâu ñeà ôû ñaây noù ñaõ taïo aán töôïng maïnh meõ theå hieän töï do, phoùng khoaùng môû ñaàu baøi thô laø lôøi giaûi thích thaät ñôn giaûn:

Khoå 1 :“ Khoâng coù kính khoâng phaûi vì xe khoâng coù kính”

lôøi thô nhö laø vaên xuoâi ñieäp töø “khoâng” taïo söï chuù yù veà aûnh chieác xe caâu thöù hai nhaø thô neâu roõ lyù do:

“Bom giaät bom rung kính vôõ ñi roài”Cuoäc chieán tranh khoác lieät taøn phaù treân queâ höông gieo bieát bao

ñau thöông maát maùt haøng vaïn taán bom nhöõng chieác xe bò vôõ kính maëc daàu theá nhöõng chieác xe vaãn baêng ra chieán tröôøng giöõa “möa bom baõo ñaïn” ñaèng sau chieác kính vôõ laø tö theá hieân ngang cuûa ngöôøi chieán só:

“Ung dung buoàng laùi ta ngoàiNhìn ñaát, nhìn trôøi, nhìn thaúng”Gioïng thô bình thaûn, töï tin nhòp thô 2\2\2 theå hieän tö theá ngöôøi lính

ñaày vöõng tin, nhaèm ca ngôïi nhöõng phaåm chaát cuûa ngöôøi lính Tröôøng Sôn tuoåi treû ñaày khaùt voïng vôùi lyù töôûng cao ñeïp, chieán ñaáu cho ñoäc laäp töï do daân toäc Ngoài trong buoàng laùi vôùi tö theá ung dung maëc cho bom ñaïn taøn phaù, ngöôøi lính vaãn hieân ngang nhìn veà phía tröôùc “nhìn ñaát” töùc laø nhìn nhöõng con ñöôøng Tröôøng Sôn maø xe phaûi ñi qua nhieäm vuï phía tröôùc phaûi hoaøn thaønh “nhìn trôøi” canh chöøng maùy bay giaëc, ñoàng thôøi baàu trôøi meânh moâng coøn laø öôùc mô veà töï do lyù töôûng cao ñeïp “nhìn thaúng” veà phía tröôùc xaùc ñònh quyeát taâm thöïc hieän Ñieäp töø “nhìn” khaéc hoïa thaùi ñoä kieân quyeát cuûa ngöôøi lính vöôït qua gian khoå hoaøn thaønh nhieäm vuï Khoå thô neâu leân hai hình aûnh cuï theå, ñoái laäp nhau chieán tröôøng ñaày gian khoå , quyeát taâm ngöôøi lính caøng cao Caùch mieâu taû dieãn ñaït cuûa nhaø thô thaät taøi tình ñoäc ñaùo.

Khoå 2 :Töø caûm höùng laõng maïn veà hieän thöïc pha chuùt laõng maïn cuûa tuoåi

treû, taïo hình aûnh ñoäc ñaùo, ngoä nghónh Ngoài trong chieác xe khoâng kính taïo caûm giaùc thích thuù:

“Nhìn thaáy gioù vaøo xoa maét ñaéngNhìn thaáy con ñöôøng chaïy thaúng vaøo tim”Phaûi coù ñoâi maét quan saùt tinh töôøng, phaûi soáng trong hieän thöïc cuoäc

chieán ñaáu ñaày gian khoå môùi caûm nhaän ñöôïc nhöõng caûm giaùc môùi laï khi xe lao nhanh treân nhöõng tuyeán ñöôøng ñaày gian khoå Nhöõng côn gioù thoåi maïnh maét cay xeø töø “xoa” laõng maïn pha laãn chuùt tinh nghòch “maét ñaéng” thì ñaõ sao? taïo thích thuù Ngöôøi chieán só laùi xe nhìn veà phía tröôùc nhöõng con ñöôøng nhö chaïy thaúng vaøo traùi tim noàng naøn, soâi noåi tuoåi treû 38

vöôït qua nhöõng thöû thaùch cam go aáy laø nhôø nhöõng tình caûm, lyù trí maõnh lieät ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï Nhöõng tình caûm cao quí aáy khoâng ngoaøi loøng yeâu nöôùc. Cheá Lan Vieân cuõng ñaõ vieát:

“OÂi ! Toå Quoác, ta yeâu nhö maùu thòtNhö meï cha ta, nhö vôï nhö choàngOÂi ! Toå Quoác neáu caàn ta cheátCho moãi ngoâi nhaø, ngoïn nuùi, doøng soâng”Ngöôøi lính xaùc ñònh roõ mình chieán ñaáu vì ai ? cho ai ? Töø nhöõng tình

caûm ñeïp ngöôøi lính caûm nhaän ñöôïc caû aùnh sao trôøi, caùnh chim bay nhö hoäi tuï, nhö hoøa nhaäp vaøo traùi tim ngöôøi lính:

“Thaáy sao trôøi vaø ñoät ngoät caùnh chimNhö sa nhö uøa vaøo buoàng laùi”Haøng loaït caùc ñoäng töø “xoa, chaïy, sa, uøa” caûm giaùc maïnh meõ, aán

töôïngXe chaïy raát nhanh vì Mieàn Nam phía tröôùc ñang chôø ñoùn ñöôøng ra traän gian nguy nhöng taâm hoàn ngöôøi chieán só vaãn ñeïp Caùch nhìn thaät tinh teá caâu thô thaät deã thöông, thaät laõng maïn ñaùng yeâu.

Khoå 3:Ñaày gian nguy, ngöôøi lính chaáp nhaän taát caû:“Khoâng coù kính öø thì coù buïiBuïi phun toùc traéng nhö ngöôøi giaø”Lôøi thô nhö vaên xuoâi vaãn ñaäm ñaø chaát thô khoâng kính chaén gioù

xe chaïy ngöôøi lính chaáp nhaän höùng laáy buïi töø “öø thì” vöøa theå hieän thaùi ñoä bình thaûn, vöøa ngang taøng “buïi phun toùc traéng” nhöõng chaøng trai treû tuoåi ñoâi möôi trôû neân ñaàu baïc Khoâng phaûi laø huyeàn thoaïi maø raát thöïc ngheä thuaät so saùnh gioïng ñieäu caâu thô ñaày chaát tinh nghòch, theå hieän taâm hoàn laïc quan yeâu ñôøi cuûa ngöôøi lính:

“Chöa caàn röûa phì pheøo chaâm ñieáu thuoácNhìn maët nhau maët laám cöôøi ha ha.”Hình aûnh nhöõng ngöôøi laùi xe döøng laïi trong choác laùt nhöõng khuoân

maët laám lem buïi ñöôøng nhìn nhau ñaày vui töôi Chöa caàn röûa, hoï thaûn nhieân chaâm ñieáu thuoác phì pheøo Ngheä thuaät ñaûo ngöõ theå hieän thaùi ñoä ung dung thoaûi maùi cuûa ngöôøi lính Chính töø hình aûnh khuoân maët laám lem taïo neân tieáng cöôøi ha ha tieáng cöôøi saûng khoaùi tieáng cöôøi cuûa tuoåi treû cuûa loøng töï tin, cuûa söï laïc quan caùch maïng ñeå laïi daáu aán maïnh meõ veà tieåu ñoäi xe khoâng kính moät thôøi bom ñaïn ñaõ qua Baøi thô baèng caûm höùng hieän thöïc pha chuùt laõng maïn, Phaïm Tieán Duaät ñaõ veõ neân hình aûnh ñeïp veà ngöôøi chieán só laùi xe Tröôøng Sôn vöôït qua bao gian lao vaát vaû vaãn höôùng veà mieàn Nam vôùi nieàm tin chieán thaéng.C/ KEÁT BAØI (hoïc sinh töï laøm )

39

Ñeà 9: Phaân tích 4 khoå cuoái “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” – Phaïm Tieán Duaät

A/MÔÛ BAØI: (Hoïc sinh töï laøm )B/ THAÂN BAØI:

Hình töôïng Tröôøng Sôn huøng vó ñaõ trôû thaønh veû ñeïp cuûa thôøi ñaïi:“Tröôøng Sôn ñoâng naéng taây möaAi chöa ñeán ñoù nhö chöa bieát mình”

Khoå 4: Nhaéc ñeán Tröôøng Sôn cuõng laø nhaéc ñeán nhöõng tuyeán ñöôøng khoác

lieätkhaéc nghieät cuûa thôøi tieát “Buïi Tröôøng Sôn nhoeø trong trôøi löûa” (Löûa ñoû”) möa Tröôøng Sôn döõ doäi nhöõng chieác xe khoâng kính vaãn tieáp tuïc baêng ra chieán tröôøng:

“Khoâng coù kính, öø thì öôùt aùoMöa tuoân, möa xoái nhö ngoaøi trôøi.”Lôøi thô nhö vaên xuoâi maø vaãn ñaäm ñaø chaát thô Khoâng coù kính chaén

gioù, xe chaïy ngöôøi lính chaáp nhaän öôùt aùo “öø thì” coù sao ñaâu, ñoù cuõng laø moät ñieàu bình thöôøng trong chieán ñaáu Töø “öø thì” vöøa theå hieän thaùi ñoä bình thaûn, ngang taøng vöøa baát chaáp maëc cho “möa tuoân, möa xoái” thaùi ñoä ngöôøi lính vaãn töï tin Nhöõng töø “tuoân”, “xoái” taïo caûm giaùc möa röøng döõ doäi theá maø xe vaãn cöù tieáp tuïc laên baùnh vì nhieäm vuï phía tröôùc ñang chôø ñôïi:

“Chöa caàn thay, laùi traêm caây soá nöõaMöa ngöøng, gioù luøa khoâ mau thoâi.”Chuyeän möa laøm öôùt aùo roài möa ngöøng khoâ aùo laø ñieàu bình thöôøng

Caáu truùc khoå boán laø söï laäp laïi caáu truùc khoå ba taïo neùt haøi hoøa, nhòp nhaøng Nhöõng ñieäp ngöõ “chöa caàn thay”, “öø thì” ñaõ theå hieän thaùi ñoä cuûa ngöôøi lính baát chaáp gian khoù saün saøng ñi vaøo cuoäc chieán ñaáu khoác lieät.

Khoå 5:Tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí noàng aám:“Nhöõng chieác xe töø trong bom rôiÑaõ veà ñaây hoïp thaønh tieåu ñoäi”Töø trong möa bom baõo ñaïn nhöõng chieác xe aáy cuøng chung ñaëc ñieåm

“khoâng coù kính”, cuøng ñöôïc ñieàu khieån bôûi nhöõng con ngöôøi yeâu nöôùc noàng naøn ñeå taïo thaønh tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi gaén boù Vaãn gioïng thô thaät töï nhieân gaàn vôùi vaên xuoâi, Phaïm Tieán Duaät ñaõ khaéc hoïa tình caûm cao ñeïp, tình ñoàng chí ñoàng ñoäi gaén boù:

“Gaëp beø baïn suoát doïc ñöôøng ñi tôùiBaét tay qua cöûa kính vôõ roài.”Neùt duyeân daùng cuûa baøi thô ôû choã xe khoâng kính gaëp nhieàu khoù

khaên song ñoâi khi laïi trôû neân tieän lôïi gaëp beø baïn treân ñöôøng chieán ñaáu chæ caàn ñöa tay qua cöûa kính vôõ laø naém baét tay ngöôøi baïn thaân tình Phaïm Tieán Duaät ñaõ xaây döïng moät töù thô thaät ñoäc ñaùo: chieác kính vôõ laø cuoäc chieán tranh khoác lieät, laø nhöõng gian khoù, thöû thaùch vöôït qua gian khoù, thöû thaùch, caùi baét tay xieát chaët nhö trao nhau nieàm tin taát thaéng Ñoù laø veû ñeïp ñaày chaát laõng maïn cuûa chuû nghóa anh huøng caùch maïng Lieân heä so saùnh caùi baét tay trong baøi “Ñoàng chí”

Khoå 6:Vôùi tuoåi treû soâi noåi ñaày nhieät huyeát maø khoâng keùm phaàn kieâu

huøng. Xe chaïy trong choác laùt, moät böõa côm gia ñình ngöôøi lính trong caùnh röøng giöõa trôøi xanh:

“Beáp Hoaøng Caàm ta döïng giöõa trôøiChung baùt ñuõa nghóa laø gia ñình ñaáy”

40

Beáp Hoaøng Caàm laø loaïi beáp daõ chieán khi naáu khoùi lan ra maët ñaát, keû thuø khoâng theå naøo phaùt hieän ñöôïc Hình aûnh “döïng giöõa trôøi” nhö moät söï thaùch thöùc ñaày trí tueä Trong chieán tranh, giaëc Myõ duøng moïi phöông tieän hieän ñaïi ñeå tieâu dieät söï soáng cuûa boä ñoäi töø moät ñoám löûa, töø moät veät khoùi cuõng ñeå giaëc oanh kích döõ doäi chieác beáp Hoaøng Caàm vaãn hieân ngang giöõa trôøi Ñoù laø söï kieâu haõnh veà trí tueä Vaãn neùt tinh nghòch, töôi treû, hoàn nhieân, nhöõng ngöôøi lính cuøng chung baùt ñuõa tình ñoàng chí gaén boù khaéng khít Hoï nghæ rôi trong choác laùt treân chieác voõng maéc choâng cheânh Töø laùy “choâng cheânh” gôïi hình khôi gôïi caû tính caùch treû trung, ngang taøng cuûa ngöôøi lính hoï laïi tieáp tuïc leân ñöôøng:

“Laïi ñi, laïi ñi xanh theâm”Ñieäp ngöõ “laïi ñi” vöøa taïo nhaïc ñieäu cho caâu thô vöøa nhaán maïnh moät

nhieäm vuï thoâi thuùc Nhòp thô 2/2/3 keát hôïp vôùi ñieäp ngöõ taïo aâm höôûng cho caâu thô nhö tieáng keøn xung traän vì mieàn Nam thaân yeâu, vì mieàn Nam ñaày kieâu haõnh, töï haøo:

“Haõy kieâu haõnh treân tuyeán ñaàu choáng MóCoù mieàn Nam anh duõng tuyeät vôøi”“Trôøi xanh theâm” ngheä thuaät aån duï chieán thaéng gaàn keà thoâi

thuùc moïi ngöôøi tieáp böôùc leân ñöôøng. Khoå 7:Xuyeân suoát toaøn boä baøi thô laø hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng kính

vaãn baêng ra chieán tröôøng vaø ñaèng sau tay laùi laø hình aûnh cuûa ngöôøi laùi xe ung dung, baát chaáp, laïc quan Khoå cuoái baøi thô laø nhöõng khoù khaên ngaøy caøng choàng chaát:

“Khoâng coù kính, roài xe khoâng coù ñeønKhoâng coù mui xe, thuøng xe coù nöôùc”Baèng ngheä thuaät lieät keâ khoù khaên ngaøy caøng choàng chaát, chieán

tröôøng ngaøy caøng khoác lieät yeáu toá baát ngôø keát thuùc baøi thô:“Xe vaãn chaïy vì mieàn Nam phía tröôùcChæ caàn trong xe coù moät traùi tim”Vöôït qua nhöõng caùi khoâng coù, Phaïm Tieán Duaät ñaõ khaúng ñònh caùi

“coù” raát quan troïng, “chæ caàn trong xe coù moät traùi tim” vì mieàn Nam thaân yeâu vaãy goïi Ngheä thuaät hoaùn duï taïo yù thô sinh ñoäng, bieåu caûm nhaø thô ñaõ khaúng ñònh vôùi moät traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc. Theá heä tuoåi treû ñaõ leân ñöôøng chieán ñaáu trong coâng cuoäc giaûi phoùng daân toäc thoáng nhaát ñaát nöôùc Chính yeáu toá con ngöôøi ñaõ quyeát ñònh thaéng lôïi trong cuoäc chieán ñaáu “khoâng caân söùc” vôùi nhöõng vuõ khí toái taân cuõng khoâng ngaên chaën ñöôïc “nhöõng traùi tim nhö ngoïc saùng ngôøi’ vaø chính hoï ñaõ vöôït qua taát caû ñeå laøm neân ñaïi thaéng muøa xuaân 1975 ñeå “Toå quoác bay leân baùt ngaùt muøa xuaân.” (Leâ Anh Xuaân )C/ KEÁT BAØI :

Laáy chaát lieäu töø hieän thöïc cuoäc chieán ñaáu khoác lieät, hình töôïng thô ñoäc ñaùo, giong thô gaàn vôùi vaên xuoâi taïo phong caùch rieâng raát töôi treû cuûa Phaïm Tieán DuaätBaøi thô ca ngôïi veû ñeïp cuûa ngöôøi lính, ca ngôïi chuû nghóa anh huøng caùch maïng Chuùng ta caøng traân troïng yeâu quyù theá heä cha anh chuùng ta laøm gì?

41

Ñeà 10: Phaân tích baøi thô: Vieáng Laêng Baùc cuûa Vieãn Phöông

A/ MÔÛ BAØI:Baùc Hoà laø vò laõnh tuï vó ñaïi danh nhaân vaên hoùa theá giôùi Baùc ñaõ

ra ñi nhöng teân tuoåi, söï nghieäp cuûa Ngöôøi vaãn soáng maõi trong taâm hoàn moïi ngöôøi chuùng ta Vieãn Phöông caûm xuùc thaønh kính “Vieáng laêng Baùc” trích ñeà.B/ THAÂN BAØI:

Khoå 1:“Vieáng laêng Baùc” laø moät baøi thô tröõ tình theå hieän nieàm xuùc caûm

xaâu xa loøng thöông nhôù khoân nguoâi thaønh kính cuûa nhaø thô khi ñöôïc vieáng laêng Baùc Nhöõng naêm thaùng chieán tranh gian khoå , hình aûnh Baùc trong taâm hoàn moïi ngöôøi nhaát laø ñoàng baøo mieàn Nam Khi ñaát nöôùc ñöôïc giaûi phoùng, Baùc ñaõ ñi xa Tình caûm ñoái vôùi Baùc, vò laõnh tuï vó ñaïi Trong doøng ngöôøi ñeán vieáng laêng Baùc , Vieãn Phöông ñaõ boäc baïch:

“Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng BaùcÑaõ thaáy trong söông, haøng tre baùt ngaùtOÂi! Haøng tre xanh xanh Vieät NamBaõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng”Lôøi thô bình dò thieát tha nieàm mong moûi, caûm xuùc chaân thaønh nhö

moät ngöôøi con ñang voøng tay toân kính tröôùc nhöõng gì thieâng lieâng cao quyù qua caùch xöng hoâ “con -Baùc” nôi Baùc yeân nghæ laø ñaây beân nhöõng haøng tre baùt ngaùt Töø xa nhaø thô höôùng taàm nhìn veà laêng Baùc caûnh chung quanh hieän ra tröôùc maét nhaø thô aån hieän sau maøn söông traéng huyeàn aûo nhöõng haøng tre xanh xanh quen thuoäc haøng tre gaén chaët vôùi taâm hoàn con ngöôøi Vieät Nam töø “oâi” boäc loä caûm xuùc nhaø thô khoâng neùn ñöôïc nieàm xuùc ñoäng ngheä thuaät aån duï “Haøng tre xanh xanh” daân toäc Vieät Nam maøu xanh theå hieän söùc soáng, muøa xuaân baát töû nhö daân toäc Vieät Nam vaãn tröôøng toàn qua bao phong ba baõo taùp Trong thoaùng lieân töôûng cuûa nhaø thô ñöa ta veà vôùi doøng chaûy lòch söû (lieân heä moät chuùt lòch söû haøo huøng daân toäc).

Khoå 2:Töø nhöõng hình aûnh haøng tre thaúng haøng canh giöõ giaác nguû cuûa Baùc,

ngaøy ngaøy nôi laêng Baùc aùnh maët trôøi vaãn soi saùng:“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû”Maët trôøi laø nguoàn saùng lôùn nhaát, röïc rôõ, vónh vieãn cuûa theá gian

naøy maët trôøi mang ñeán söï soáng cho con ngöôøi, cho muoân loaøi Nhaø thô Vieãn Phöông thaät kheùo leùo khi xaây döïng hình aûnh aùnh maët trôøi thaät ñang soi saùng treân laêng Baùc Ngheä thuaät nhaân hoùa taïo hình aûnh sinh ñoäng maët trôøi vuõ truï ñang nhìn maët trôøi chaân lí ñoù laø Baùc Nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ lieân töôûng Baùc laø maët trôøi laø chaân lí saùng ngôøi Caû khoâng gian cuûa caâu thô boãng röïc rôõ “maøu ñoû” caâu thô traàn ñaày söùc soáng, chöùa chan loøng thaønh kính voâ taän cuûa nhaø thô ñoái vôùi Baùc ngôïi ca söï vó ñaïi cuûa Baùc Trong nhöõng naêm thaùng daân toäc ta coøn ñang soáng trong xích xieàng nguïc tuø cuûa thöïc daân Phaùp Baùc laø aùnh saùng, nieàm tin, soi ñöôøng daãn loái ñaát nöôùc vöôït qua phong ba baõo taùp vöôït qua ñeâm tröôøng taêm toái ñeán vôùi ñoäc laäp töï do.

Gioïng thô boãng chuyeån sang traàm laéng suy tö:“Ngaøy ngaøy doøng ngöôøi ñi trong thöông nhôùKeát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân”

42

Baèng caûm xuùc chaân thaønh Vieãn Phöông ñaõ theå hieän tình caûm cuûa nhaân daân luoân daønh cho Baùc moät tình caûm thieâng lieâng cao quyù “ngaøy ngaøy” treân laêng Baùc aùnh maët trôøi vaãn ñi qua theo quy luaät vaän haønh cuûa töï nhieân cuõng taïi nôi ñaây “ngaøy ngaøy” bieát bao taám loøng thaønh kính ñeán vôùi Baùc trong nieàm thöông nhôù khoân nguoâi Ñieäp töø “ngaøy ngaøy” nhaán maïnh moät chaân lyù khoâng bao giôø thay ñoåi Baùc vaãn soáng maõi trong con ngöôøi chuùng ta Trong chaát gioïng traàm laéng cuûa caâu thô Vieãn Phöông lieân töôûng hình aûnh doøng ngöôøi keát thaønh nhöõng traøng hoa voâ taän ñeå daâng leân Baùc nhöõng caùnh hoa ñöôïc keát baèng nhöõng tình caûm töø traùi tim, trong lí trí Hình aûnh “traøng hoa” coøn coù yù nghóa töôïng tröng: cuoäc ñôøi nôû hoa döôùi aùnh saùng cuûa Baùc Vaâng! Baùc laø aùnh saùng laø muøa xuaân maõi maõi cuûa daân toäc Ngheä thuaät hoaùn duï “baûy möôi chín muøa xuaân” theå hieän loøng toân kính cuûa taùc giaû ñoái vôùi Baùc khoâng chæ laø tình caûm cuûa Vieãn Phöông maø coøn laø tình caûm cuûa moãi chuùng ta.

Khoå 3:Nhaø thô böôùc vaøo laêng Baùc:“Baùc naèm trong giaác nguû bình yeânGiöõa moät vaàng traêng saùng dòu hieàn”Baùc naèm ñaây giöõa moät vuøng aùnh saùng nheø nheï hieàn hoøa aùnh

saùng aáy ñöôïc nhaø thô mieâu taû nhö moät vaàng traêng gaàn guõi neân thô taïo khoâng gian baøi thô vöøa mô vöøa thöïc Chung quanh Baùc ñöôïc soi saùng bôûi hai nguoàn saùng cuûa vuõ truï: maët trôøi treân laêng vaø vaàng traêng trong laêng Hai nguoàn saùng cuûa vuõ truï nhö ñang canh cho giaác nguû vónh haèng cuûa Baùc hai nguoàn saùng nhö hoäi tuï hoøa nhaäp vaøo trong con ngöôøi Baùc Ñaëc bieät aùnh traêng baùt ngaùt ngoaøi ñôøi AÙnh traêng trong nhöõng vaàn thô cuûa Baùc aùnh traêng ngöôøi baïn tri kæ chaân thaønh ñang canh giaác nguû cuûa Baùc Gioïng thô nheï nhaøng eâm aùi boãng chuyeån ñoåi ñoät ngoät:

“Vaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim”Vaãn bieát coù moät qui luaät taát yeáu cuûa cuoäc ñôøi: qui luaät nghieät ngaõ

cuûa sinh töû maø sao nhaø thô vaãn khoâng daáu ñöôïc nieàm xuùc ñoäng. Baùc ñaõ ra ñi nhöng söï nghieäp hình aûnh cuûa ngöôøi vaãn coøn soáng maõi trong taâm hoàn moïi ngöôøi Baùc nhö baàu trôøi trong xanh vónh vieãn treân cao Baùc ñaõ hoøa nhaäp vaøo hoàn thieâng soâng nuùi, baát töû vôùi thôøi gian Daãu bieát theá maø nhaø thô vaãn caûm nhaän moät noãi ñau voâ taän töø trong cuøng saâu thaúm cuûa taâm hoàn boãng “nhoùi” leân Lôøi thô nhö tieáng naác ngheïn ngaøo theå hieän moät caûm xuùc chaân thaønh, ñau nhoùi Baùc maát ñi laø moät toån thaát lôùn cuûa daân toäc.

Khoå 4:Ñöùng tröôùc laêng Baùc trong nieàm caûm xuùc voâ bôø, chaïnh nghó ñeán

vieäc trôû veà mieàn Nam nhaø thô ñaõ khoâng kìm ñöôïc noãi nieàm thöông nhôù“Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maét”Nhöõng doøng nöôùc maét tuoân ra töø nhöõng tình caûm raát chaân thaønh

Nhaø thô nhö muoán ôû laïi beân laêng Baùc ñeå canh giöõ giaác nguû cuûa Baùc:“Muoán laøm con chim hoùt quanh laêng BaùcMuoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy.”AÂm höôûng baøi thô ñöôïc nhaán maïnh leân qua ñieäp töø “muoán” nhaø

thô muoán laøm moät tieáng chim hoùt goùp vaøo khoâng gian laêng Baùc moät tieáng hoùt moät caønh hoa mang höông saéc ñieåm toâ, roài trong nieàm caûm xuùc tuoân traøo nhaø thô töï nguyeän laøm haøng tre beân nhöõng haøng tre quanh laêng Baùc nhöõng haøng tre suoát ñôøi “trung hieáu” Töø “trung hieáu” boäc loä loøng toân kính trung vôùi nöôùc, hieáu vôùi daân trung hieáu vôùi Baùc Baøi thô chan chöùa nieàm caûm xuùc, lôøi thô tha thieát trang nghieâm laøm noåi baät loøng thaønh kính cuûa taùc giaû.43

C/ KEÁT BAØI:Nieàm caûm xuùc cuûa Vieãn Phöông nieàm caûm xuùc cuûa moãi ngöôøi

Vieät Nam caûm xuùc cuûa hoïc sinh.

44

Ñeà 11: Phaân tích baøi thô: Muøa Xuaân Nho Nhoû cuûa Thanh HaûiA/MÔÛ BAØI:

“Con taèm ñeán thaùc haõy coøn vöông tô” (Nguyeãn Du)Kieáp thi nhaân laø theá Thanh Haûi ngay treân giöôøng beänh gaàn ñaát xa

trôøi vaãn naëng nôï vôùi vaên chöông vaãn mang nhöõng sôïi tô loøng ñeå trang traûi cho cuoäc ñôøi “Muøa xuaân nho nhoû” lôøi thô giaûn dò, töù thô saâu laéng theå hieän taâm hoàn ñoân haäu, bình dò thieát tha yeâu cuoäc soáng, thieát tha coáng hieán.B/ THAÂN BAØI:

Hoaøn caûnh saùng taùc : Thanh Haûi treân giöôøng beänh, giöõa muøa ñoâng giaù reùt cuûa xöù Hueá caûm nhaän veà moät muøa xuaân noàng aám tình ngöôøi.

Khoå 1:Muøa xuaân laø muøa cuûa muoân loaøi ñua nôû… caùc thi nhaân thöôøng

dieãn taû muøa xuaân ñaày maøu saéc röïc rôõ“Coû xanh nhö khoùi beán xuaân töôiLaïi coù möa xuaân nöôùc voã trôøi” (Nguyeãn Traõi)Ñeán vôùi Thanh Haûi, muøa xuaân thaät nheï nhaøng, thaät giaûn dò:“Moïc giöõa doøng soâng xanhMoät boâng hoa tím bieác”Ñôn giaûn theá thoâi maø muøa xuaân vaãn hieän veà traøn ñaày söùc soáng

chæ moät caùnh hoa saéc maøu tím bieác maøu tím thuûy chung, son saét ñaëc tröng cuûa xöù Hueá traàm tö, thô moäng, coå kính Coù theå ñoù laø saéc maøu cuûa moät caùnh hoa daïi ñang beành boàng treân doøng nöôùc Höông Giang “moïc giöõa doøng soâng xanh” Ngheä thuaät ñaûo ngöõ giöõa ñieàu kieän coù phaàn khaéc nghieät hoa vaãn nôû töø “bieác” theå hieän moät söùc soáng maõnh lieät maøu tím bieác keát hôïp maøu xanh taïo neân hình aûnh thô ñaày trang nhaõ, ñaàm aám, ñaày chaát suy tö.

Roài khoâng gian cuûa maøu xuaân ñöôïc ngaân vang bôûi nhöõng aâm thanh ñaày trìu meán, chaát chöùa nieàm vui roän raõ:

“OÂi! Con chim chieàn chieänHoùt chi maø vang trôøi”Muøa xuaân khoâng chæ vôùi maøu saéc haøi hoøa böùc tranh xuaân boãng

nhoän nhòp haún leân vôùi tieáng chim hoùt vang trôøi chaøo ñoùn ngaøy môùi nhö xao ñoäng ñeán taâm hoàn nhaø thô Töø “ôi” laø lôøi thoát ngaïc nhieân thích thuù, gioïng ñieäu caâu thô nhö noát nhaïc reo vang moät nieàm vui phôi phôùi tieáng chim hoùt nhö roùt vaøo taâm hoàn taùc giaû moät nieàm trìu caûm taâm hoàn taùc giaû nhö traøn ngaäp caûm xuùc ñeå ngoân töø thoát leân “hoùt chi maø” laø moät lôøi kheõ traùch ñaày thaân thöông .

“Töøng gioït long lanh rôiToâi ñöa tay toâi höùng”Muøa xuaân hieän veà nhaø thô caûm nhaän baèng thò giaùc, thính giaùc vaø

caû xuùc giaùc Töøng gioït gì long lanh rôi gioït söông chaêng? hay gioït naéng? hay nhöõng aâm thanh cuûa tieáng chim? Ñoù chính laø nhöõng gioït haïnh phuùc cuûa muøa xuaân, nhöõng gioït haïnh phuùc cuûa cuoäc ñôøi nhö ñöôïm thaém caû ñaát trôøi, thaám vaøo taâm hoàn nhaø thô Nhaø thô xoøe baøn tay mình ra ñeå caûm nhaän nhöõng höông vò ngoït ngaøo cuûa muøa xuaân baèng moät thaùi ñoä traân troïng, naâng niu Thanh Haûi ñaõ cuï theå hoùa, hình theå hoùa töøng gioït muøa xuaân nhö chan hoøa vaøo loøng ñaát meï ñeå muoân hoa khoe saéc thaém, ñeå söùc soáng daâng traøo, ñeå taâm hoàn con ngöôøi traøn ngaäp nieàm vui.

Khoå 2 :Muøa xuaân ñeán vôùi con ngöôøi Thanh Haûi ñaõ ñöa ra hai hình aûnh cuï

theå, tieâu bieåu ngöôøi lính, ngöôøi noâng daân:45

“Muøa xuaân ngöôøi caàm suùngLoäc giaét ñaày quanh löngMuøa xuaân ngöôøi ra ñoàngLoäc traûi daøi nöông maï”Caùc caëp caâu soùng ñoâi nhau taïo söï nhòp nhaøng caân ñoái Loäc cuûa

ngöôøi lính laø caønh laù nguî trang Loäc cuûa ngöôøi noâng daân laø maï xanh möôït maø mang söùc soáng Thanh Haûi ñaõ thi vò hoùa hình aûnh cuûa ngöôøi lính, nhöõng ngöôøi ñang laøm nhieäm vuï chieán ñaáu, baûo veä Toå quoác Nhöõng caønh laù nguî trang ñaõ bieán thaønh nhöõng ñoùa loäc ñaàu muøa Töø baøn tay ngöôøi noâng daân, nhöõng ngöôøi saûn xuaát xaây döïng ñaát nöôùc Vaâng! Chính hoï: ngöôøi lính, ngöôøi noâng daân laø nhöõng ngöôøi ñaõ mang ñeán muøa xuaân, haïnh phuùc cho moïi ngöôøi Trong giai ñieäu roän raõ cuûa muøa xuaân , nhòp soáng con ngöôøi döôøng nhö hoái haû hôn, xoân xao hôn:

“Taát caû nhö hoái haûTaát caû nhö xoân xao”Taâm hoàn con ngöôøi hoøa quyeän vaøo thieân nhieân, hoøa quyeän vaøo giai

ñieäu cuûa muøa xuaân ñieäp töø “taát caû” nhö nhaán maïnh nhòp ñieäu cuoäc soáng, muøa xuaân Lôøi thô theå hieän nieàm haân hoan, rung ñoäng trong taâm hoàn taùc giaû Caùc caëp töø laùy “hoái haû”, “xoân xao” taïo aâm höôûng caâu thô roän raøng, khôi gôïi söï naùo ñoäng trong loøng ngöôøi.

Khoå 3:AÂm höôûng cuûa muøa xuaân traøn ngaäp caû thieân nhieân, hoøa nhaäp

vaøo taâm hoàn con ngöôøi nhöõng nieàm rung caûm baát giaùc Thanh Haûi chaïnh loøng nghó ñeán queâ höông ñaát nöôùc:

“Ñaát nöôùc boán ngaøn naêmVaát vaû vaø gian laoÑaát nöôùc nhö vì saoCöù ñi leân phía tröôùc”Traûi daøi suoát chieàu daøi lòch söû daân toäc, ngay töø buoåi ñaàu döïng

nöôùc, ñöùng tröôùc nguy cô xaâm löôïc cuûa keû thuø moät ngaøn naêm noâ leä cho phong kieán phöông Baéc ñaày ñau thöông, tuûi nhuïc chieán thaéng cuûa Ngoâ Quyeàn treân soâng Baïch Ñaèng môû ra thôøi kyø ñoäc laäp, töï chuû Daân toäc ta phaûi kieân cöôøng chieán ñaáu baûo veä Toå quoác Bieát bao anh huøng ñaõ ngaõ xuoáng cho hai chöõ ñoäc laäp, töï chuû maùu xöông hoï toâ thaém ngoïn côø Toå quoác Nhöõng vaàn thô boãng traàm laéng, suy tö nhö gôïi nhôù veà moät thôøi kyø ñau thöông maø anh duõng Ñaát meï ñaày gian lao vaát vaû nhöng vaãn luoân chieán thaéng:

“Ñaát ngheøo nuoâi nhöõng anh huøngChìm trong maùu chaûy laïi vuøng ñöùng leân” (Nguyeãn Ñình Thi)Vöôït qua thöû thaùch nhaø thô ñaët nieàm tin maõnh lieät vaøo ñaát nöôùc

vaøo daân toäc. Töø “cöù” laø moät söï khaúng ñònh huøng hoàn ñaát nöôùc nhö vì sao thaép saùng phía tröôùc baèng nhöõng vaàn thô ñaõ khôi gôïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät tình yeâu queâ höông, ñaát nöôùc Daân toäc Vieät Nam coù taäp tuïc ngaøy xuaân nhôù ñeán oâng baø toå tieân Thanh Haûi gôïi nhôù ñeán nhöõng baäc anh huøng daân toäc.

Khoå 4:Caûm xuùc giöõa muøa xuaân nhaø thô muøa xuaân nhaø thô boãng muoán

hoùa thaân:“Ta laøm con chim hoùtTa laøm moät caønh hoa”Nhaø pheâ bình vaên hoïc Hoaøi Thanh – Hoaøi Chaân ñaõ vieát: “Moãi baøi thô

hay laø moät caùnh cöûa môû cho toâi ñi vaøo moät taâm hoàn” Baøi thô ñaõ môû cöûa, chuùng ta caûm nhaän moät traùi tim khieâm toán, bình dò, ñoân haäu maø thieát tha Khoâng öôùc mô cao xa, Thanh Haûi chæ xin laøm moät tieáng chim goùp vaøo giai ñieäu roän raõ cuûa muøa xuaân moät caùnh hoa giöõa röøng hoa daân 46

toäc Ñieäp ngöõ “ta laøm” theå hieän moät khaùt voïng coáng hieán Toá Höõu ñaõ töøng vieát:

“Neáu laø con chim, chieác laùThì con chim phaûi hoùt, chieác laù phaûi xanhLeõ naøo vay maø khoâng traûSoáng laø cho ñaâu chæ nhaän rieâng mình”Soáng laø coáng hieán ñoù laø quan nieäm soáng cao ñeïp, ñuùng ñaén Thanh

Haûi ñaõ öôùc mô coáng hieán cho cuoäc ñôøi, moät öôùc mô bình dò, ñôn sô maø tuyeät ñeïpÑieäp caáu töù khoå 1-4 Söùc soáng daâng traøo, roän raõ nieàm vui ñaïi töø “ta” laø lôøi keâu goïi moïi ngöôøi cuõng hoøa nhaäp vaøo vuõ ñieäu muøa xuaân.

Nhaø thô caûm nhaän muøa xuaân baèng söùc soáng daâng traøn cuûa baûn tröôøng ca. Thanh Haûi hoøa mình moät caùch laëng leõ aâm thaàm:

“Ta nhaäp vaøo hoøa caMoät noát traàm xao xuyeán”Chæ moät noát traàm thaät khieâm toán laøm neàn cho nhöõng thanh aâm

khaùc bay boãng töø “xao xuyeán” gôïi leân loøng ngöôøi ñoïc moät nieàm rung caûm chaân thaønh AÂm ñieäu baøi thô chaát chöùa suy tö Töï ñaùnh giaù laïi chính mình ñaõ laøm gì, ñaõ coáng hieán ñöôïc nhöõng gì cho cuoäc ñôøi, cho Toå quoác.

Khoå 5:Laéng laïi trong taâm hoàn nhaø thô moät nieàm caûm xuùc:“Moät muøa xuaân nho nhoûLaëng leõ daâng cho ñôøi”Muøa xuaân: khaùi nieäm tröøu töôïng chæ thôøi gian Thanh Haûi ñaõ cuï

theå, hình theå “nho nhoû” moät taâm hoàn bình dò laëng leõ coáng hieán Trong lôøi töï tình muøa xuaân cuûa taùc giaû laøm chuùng ta lieân töôûng ñeán Nguyeãn Thaønh Long trong baøi “Laëng leõ SaPa” Leâ Anh Xuaân trong “Daùng ñöùng Vieät Nam” Ñoïc nhöõng vaàn thô chuùng ta lieân töôûng ñeán nhöõng ngöôøi chieán só, nhöõng coâ thanh nieân xung phong ñaõ mieät maøi, aâm thaàm coáng hieán tuoåi xuaân, cuoäc ñôøi.

“Em ñaõ laáy tình yeâu Toå quoác cuûa mình thaép leân ngoïn löûaÑaùnh laïc höôùng thuø höùng laáy luoàng bom.” ( Laâm Thò Myõ Daï )Trong hai cuoäc khaùng chieán vó ñaïi baûo veä Toå quoác, coáng hieán laø

khaùt voïng chaùy boûng trong taâm hoàn Thanh Haûi Ngay treân giöôøng beänh, trong ñieàu kieän khaéc nghieät nhaø thô vaãn khaúng ñònh:

“Duø laø tuoåi hai möôiDuø laø khi toùc baïc”Ñieäp töø “duø laø” theå hieän moät giaù trò soáng coáng hieán troïn ñôøi

mình ngay trong tuoåi xanh traøn ñaày söùc soáng hay khi ñaõ veà giaø ngoïn löûa nhieät tình vaãn khoâng bao giôø taét.

Khoå 6:Khoå thô cuoái ñaõ keát thuùc baøi thô trong aâm ñieäu thaät nheï nhaøng,

eâm aùi nhö caâu hoø vang voïng treân doøng Höông Giang phaúng laëng:“Muøa xuaân ta xin haùtCaâu Nam ai, Nam bìnhNöôùc non ngaøn daëm mìnhNöôùc non ngaøn daëm tìnhNhòp phaùch tieàn ñaát Hueá”Vaãn traùi tim daït daøo tình yeâu queâ höông Thanh Haûi choïn khuùc haùt

giöõa muøa xuaân giai ñieäu Nam ai, Nam bình nheï nhaøng, traàm laéng maø thieát tha, hieàn hoøa nhö con ngöôøi Vieät Nam Treân maûnh ñaát “nöôùc non nghìn daëm”, ôû baát cöù nôi ñaâu cuõng ñeïp cuõng gaén lieàn vôùi tình caûm con ngöôøi:

“Khi ta ôû chæ laø nôi ñaát ôû47

Khi ta ñi ñaát ñaõ hoùa taâm hoàn” (Cheá Lan Vieân)Thanh Haûi vôùi nieàm tin yeâu trìu meán queâ höông caûm nhaän moät tình

yeâu Toå Quoác thieát tha Tröôùc khi veà coõi vónh haèng, taâm hoàn nhaø thô nhö gaén chaët vôùi queâ höông, nhö muoán hoùa thaân vaøo queâ höông, ñaát nöôùc Ngheä thuaät söû duïng ñieäp ngöõ “Nöôùc non nghìn daëm” keát hôïp vôùi caùch gieo vaàn baèng ñaõ taïo aâm höôûng baøi thô nhö ngaân daøi maõi ra laéng ñoïng laïi trong taâm hoàn chuùng ta nhöõng rung caûm chaân thaønh.C/ KEÁT BAØI:

Hình aûnh choïn loïc bình dò töù thô nheï nhaøng saâu laéng taâm hoàn ñoân haäu thieát tha yeâu cuoäc soáng, coáng hieán Baøi thô naâng taâm hoàn chuùng ta ñeán vôùi tình yeâu Toå quoác ñeán vôùi quan nieäm soáng ñeïp soáng laø coáng hieán.

48

MOÄT SOÁ BAØI VAÊN CHOÏN LOÏC CUÛA CAÙC EM HOÏC SINH LÔÙP 9Tö töôûng yeâu nöôùc doøng chuû löu trong vaên hoïc

” Moãi chuù beù ñeàu naèm mô ngöïa saétMoãi con soâng ñeàu muoán hoùa Baïch Ñaèng“

(Cheá Lan Vieân)Con soâng Baïch Ñaèng laø nhaân chöùng lòch söû huøng hoàn cuûa bao thôøi

ñaïi, laø nôi caùc vò anh huøng daân toäc ñaõ laøm neân nhöng chieán coâng oanh lieät goùp phaàn maï vaøng cho trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam anh huøng. Vaø qua bao phong ba baõo taùp cuûa quaù trình döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc daân toäc ta vaãn hieân ngang toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñoù chính laø nhôø moät tinh thaàn baûn lónh cao quyù ñöôïc hình thaønh töø buoåi bình minh cuûa lòch söû : loøng yeâu nöôùc tha thieát ! Tinh thaàn ñoù ñaõ ñöôïc phaûn aùnh vaøo vaên hoïc raát sinh ñoäng, cuï theå ... Ñoïc vaên hoïc coå thaáy sôïi chæ ñoû xuyeân suoát laø “loøng yeâu nöôùc, tinh thaàn töï haøo daân toäc cuûa nhaân daân ta “ in ñaäm töøng doøng töøng trang saùch.

Xaõ hoäi Vieät Nam voán laø moät xaõ hoäi noâng nghieäp neân taâm tö tình caûm cuûa con ngöôøi gaén chaët vôùi maûnh ñaát queâ höông , Con ngöôøi Vieät Nam voán coù thoùi quen ñònh canh ñònh cö caøng gaén chaët taâm hoàn hoï vôùi maûnh ñaát nôi hoï ñang sinh soáng. Vaø con ngöôøi nôi ñaây cuõng raát yeâu phong tuïc taäp quaùn, yeâu ñaát nöôùc. Tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc aáy laø doøng chaûy maõnh lieät trong vaên hoïc Vieät Nam, Ngay trong vaên hoïc daân gian, truyeàn thuyeát veà Thaùnh Gioùng – Caäu beù ba tuoåi caát tieáng noùi ñaàu tieân ñaõ theå hieän moät tinh thaàn yeâu nöôùc saâu saéc. Ñieàu ñoù khaúng ñònh raèng : yeâu nöôùc laø truyeàn thoáng cuûa daân toäc vaø ñoù cuõng chính laø thöôùc ño nhaân phaåm toát ñeïp cuûa con ngöôøi Vieät Nam. Trong loøng vaên hoïc chuû löu töø theá kæ möôøi ñeán theá kæ thöù möôøi laêm ñaõ phaûn aùnh loøng yeâu nöôùc noàng naøn qua nhöõng aùng vaên thô muoân ñôøi baát huû cuûa daân toäc.

Ñoïc lòch söû Vieät Nam coù ai laïi khoâng khaâm phuïc Lyù Thöôøng Kieät, vò anh huøng daân toäc ñaõ coù nhieàu chieán coâng trong vieäc ñaùnh Toáng, choáng Chieâm, chaën ñöùng caùc cuoäc xaâm laêng nöôùc ngoaøi. Söï nghieäp anh huøng ñoù gaén lieàn vôùi moät baøi thô baát huû ñöôïc coi laø baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp ñaàu tieân mang tính chaát troïng ñaïi trong lòch söû Vieät Nam, baøi :

” Soâng nuùi nöôùc Nam vua Nam ôûRaønh raønh ñònh phaän taïi saùch trôøiCôù sao luõ giaëc sang xaâm phaïmChuùng bay seõ bò ñaùnh tôi bôøi “

Baøi thô treân ñaõ ra ñôøi trong moät hoaøn caûnh ñaëc bieät. Baøi thô ñöôïc Lyù Thöôøng Kieät saùng taùc treân phoøng tuyeán soâng Nhö Nguyeät trong cuoäc khaùng chieán choáng maáy vaïn quaân Toáng hung hoå keùo sang nöôùc ta. Töông truyeàn, trong cuoäc khaùng chieán voâ cuøng gian khoù maø oanh lieät aáy, moät ñeâm töôùng só nghe thaáy tieáng baøi thô aáy vang leân töø ñeàn Tröông Hoáng, Tröông Haùt – hai vò anh huøng daân toäc vôùi nhöõng chieán coâng oanh lieät. Coù leõ, Lyù Thöôøng Kieät ñaõ taïo ra caâu chuyeän thaàn linh ñeå khích leä tinh thaàn chieán ñaáu cuûa binh só. Baøi thô vôùi gioïng ñieäu khaúng khaùi huøng hoàn ñaõ 49

khaúng ñònh nöôùc Nam ta ñaõ coù chuû roài neáu keû naøo xaâm löôïc seõ bò thaát baïi vì chính chuùng ñaõ choáng laïi yù trôøi. Baøi thô nhö moät söùc maïnh voâ hình ñaõ giuùp nhaân daân ta thaéng quaân Toáng xaâm löôïc .

Tinh thaàn yeâu nöôùc, töï haøo daân toäc chæ coù moät nhöng hình thöùc bieåu hieän tinh thaàn aáy voâ cuøng phong phuù. Ñaùnh giaëc cöùu nöôùc laø haønh ñoäng bieåu hieän tinh thaàn yeâu nöôùc, laøm vieäc queân mình ñeå ñaát nöôùc ñoåi thay, daân toäc höng thònh, laø bieåu hieän cuûa ngöôøi lao ñoäng. Baèng caùc hình thöùc ngheä thuaät ngoân ngöõ thô ca ñeå khích leä binh só laø hình thöùc bieåu hieän loøng yeâu nöôùc thöông daân cuûa ngöôøi töôùng só vaên voõ song toaøn – Traàn Quoác Tuaán moät trong nhöõng ngöôøi tieâu bieåu .

Töøng laø ngöôøi ñaõ moät tham gia khaùng chieán choáng luõ Nguyeân Moâng thuôû coøn tuoåi treû, Traàn Quoác Tuaán luoân öu tö, khaéc khoaûi vì theá nöôùc söùc daân tröôùc söùc maïnh vaø moäng baù ñoà vöông cuûa vua toâi nhaø Nguyeân. Bieát ñöôïc quaân Nguyeân ñang haàm heø hoø vang treân aûi Baéc chæ nay mai laø chuùng seõ vöôït bieân thuøy. Muoán thaéng theá nguy aáy, quaân só phaûi tinh thoâng voõ ngheä. Vôùi nhìn xa troâng roäng cuûa mình, Traàn Quoác Tuaán ñaõ vieát baøi “Hòch töôùng só”. Baøi hòch thuoäc theå loaïi vaên chieán ñaáu thôøi xöa, nhaèm keâu goïi moïi ngöôøi cuøng tham gia choáng thuø trong giaëc ngoaøi. Baèng moät gioïng vaên nghò luaän nhöng trong baøi hòch vaãn coù loái vaên töï söï, mieâu taû mang tính chaát huøng bieän, coù söùc loâi cuoán moïi ngöôøi. “Hòch töôùng só” laø aùng vaên huøng hoàn theå hieän tình caûm yeâu nöôùc noàng naøn trong traùi tim ngöôøi töôùng soaùi :”Ta thöôøng tôùi böõa queân aên, nöûa ñeâm voã goái; ruoät ñau nhö caét, nöôùc maét ñaàm ñìa; chæ caêm töùc chöa xaû thòt loät da, nuoát gan uoáng maùu quaân thuø. Daãu traêm thaân naøy phôi ngoaøi noâi coû, nghìn xaùc naøy goùi trong da ngöïa ta cuõng vui loøng”. Ñaáy laø yù höôùng töï nguyeän chaáp nhaän hi sinh cuûa vò töôùng soaùi nghó ñeán vaän meänh ñaát nöôùc, ñôøi soáng quaân daân, ñoù laø loøng caêm thuø giaëc saâu saéc vôùi nhöõng keû coù thaùi ñoä “ngheânh ngang”, “sæ maéng trieàu ñình”, “baét naït teå phuï” vaø “loøng tham khoâng cuøng” .

Cuõng nhö “Hòch töôùng só ” , “Bình Ngoâ ñaïi caùo” cuõng laø moät aùng vaên chöông muoân ñôøi baát huû trong kho taøng vaên hoïc nöôùc nhaø, laø baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp huøng traùng taäp trung haøo khí cuûa moät daân toäc trong cuoäc khaùng chieán möôøi naêm gian khoå, ñau thöông maø anh duõng choáng quaân Minh xaâm löôïc, giaønh ñoäc laäp chuû quyeàn cho ñaát nöôùc. Cuøng vôùi nieàm töï haøo daân toäc Nguyeãn Traõi ñaõ khaúng ñònh :

” Nhö nöôùc Ñaïi Vieät ta töø tröôùcVoán xöng neàn vaên hieán ñaõ laâuNuùi soâng bôø coõi ñaõ chiaPhong tuïc Baéc Nam cuõng khaùcTöø Trieäu, Ñinh, Lyù, Traàn, bao ñôøi gaây neàn ñoäc laäpCuøng Haùn, Ñöôøng, Toáng, Nguyeân moãi beân xöng ñeá moät

phöông “Tuy raèng nöôùc Ñaïi Vieät ta tuy nhoû beù veà dieän tích nhöng coù neàn vaên

hoùa rieâng. Neàn vaên hoùa ñöôïc duy trì raát laâu daøi traûi qua bao thaêng traàm cuûa lòch söû. Beân caïnh ñoù coøn coù nhöõng chieán coâng anh duõng cuûa quaân daân ta :

” Cöûa Haøm Töû baét soáng Toa ÑoâSoâng Baïch Ñaèng gieát töôi OÂ Maõ “

Toa Ñoâ vaø OÂ Maõ laø hai vò töôùng gioûi cuûa nhaø Nguyeân nhöng ñöùng tröôùc caùc vò anh huøng daân toäc cuûa ta, chuùng chæ laø nhöõng keû taàm thöôøng bò “baét soáng” vaø “gieát töôi”. Caøng thaáy roõ ñöôïc söùc maïnh to lôùn cuûa quaân vaø daân ta. Tinh thaàn töï haøo daân toäc saâu saéc coøn theå hieän ôû

50

nhöõng vò anh huøng baát khuaát. Taát caû nhöõng con ngöôøi aáy ñaõ goùp phaàn laøm veû vang cho trang söû vaøng cuûa Vieät Nam. Nguyeãn Traõi muoán hoøa trong nieàm töï haøo daân toäc nhöng cuõng khoâng queân toá caùo nhöõng toäi aùc “trôøi khoâng dung, ñaát khoâng tha” cuûa giaëc :

” Nöôùng daân ñen treân ngoïn löûa hung taønVuøi con ñoû döôùi haàm tai vaï “

Hay : “ Ñoäc aùc thay truùc Nam Sôn khoâng ghi heát toäiDô baån thay nöôùc Ñoâng Haûi khoâng röûa saïch muøi”

Moät loaït toäi aùc cuûa giaëc ñöôïc beâu leân, truøng truøng ñieäp ñieäp, vöøa khaùi quaùt cuõng vöøa cuï theå, coù luùc töôïng tröng coù luùc taû thöïc, sinh ñoäng, ñaõ noùi leân toäi aùc choàng chaát, taàng taàng lôùp lôùp, khoâng noùi heát, voâ löôïng, voâ bieân . . . Chính nhöõng toäi aùc gheâ gôùm aáy ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ tôùi daân, ñem ñau khoå tai hoïa cho hoï : nhaø tan cöûa naùt, maát ruoäng vöôøn . . .Neân trong saâu thaúm taám loøng hoï aån chöùa moät loøng caêm thuø giaëc saâu saéc coäng theâm loøng yeâu nöôùc noàng naøn ñaõ trôû thaønh moät ñoäng löïc thuùc ñaày caùc töôùng só ra söùc dieät giaëc laøm neân nhöõng chieán thaéng :

” Ñaùnh moät traän, saïch khoâng kình ngaïcÑaùnh hai traän, tan taùc chim muoâng. “

Cho duø giaëc coù mang theâm vieän binh sang thì ta caøng ñaùnh caøng haêng vôùi moät cuoäc taán coâng nhanh nhö vuõ baõo caøng theå hieän moät tinh thaàn quyeát chieán quyeát thaéng cuûa daân toäc cuøng chung vai gaùnh vaùc giöõ yeân bôøi coõi. Taát caû nhöõng chieán coâng haøo huøng aáy ñeàu nhôø vaøo loøng yeâu nöôùc noàng naøn, loøng caêm thuø giaëc saâu saéc thuùc ñaåy moïi ngöôøi ra söùc ñaùnh giaëc. Quaû thöïc “Bình Ngoâ ñaïi caùo” laø moät taùc phaåm kieät xuaát maø Nguyeãn Traõi ñeå laïi cho ñôøi sau.

Song trong moät laàn thöôûng ngoaïn nhìn thaáy caûnh soâng Baïch Ñaèng Nguyeãn Traõi ñaõ hoài töôûng veà quaù khöù, nhöõng chieán coâng laãy löøng cuûa bieát bao vò töôùng soaùi. Ñaõ thoåi vaøo hoàn thô cuûa Nguyeãn Traõi moät caûm xuùc lai laùng. Baïch Ñaèng giang, doøng soâng lòch söû cuûa ñaát nöôùc nieàm töï haøo cuûa moãi con ngöôøi ñaõ trôû thaønh moät nguoàn caûm höùng voâ bôø, moät ñeà taøi lòch söû ñeå Nguyeãn Traõi saùng taùc ra baøi thô “Cöûa bieån Baïch Ñaèng”. Trong luùc ñang löôùt “chieác buoàm thô” treân soâng ñeå ngaém caûnh thieân nhieân töôi ñeïp, kì vó aáy baát giaùc aáy Nguyeãn Traõi laïi quay trôû veà vôùi cuoäi nguoàn daân toäc :

” Kình ngaïc baêm vaèm non maáy khuùcGiaùo göôm chìm gaãy baõi bao taàng “

Non soâng huøng vó, hieåm trôû laø ñaây vôùi nhöõng daõy nuùi non lôûm chôûm nhaáp nhoâ, nhö caù kình, caù ngaïc bò “baêm vaèm” ra nhieàu khuùc. Baõi soâng traûi daøi vôùi daáu tích voâ vaøn binh khí ñaùo göôm cuûa giaëc boû laïi choán naøy. Moät hình aûnh aån duï khaù quen thuoäc coù yù nghóa töôïng tröng öôùc leä maø taû thöïc. Nhaø thô ñaõ toân theâm cho khung caûnh ñoù moät maøu saéc kì vó, huøng traùng coøn in daáu veát chieán tröôøng. Caûnh trí thieân nhieân nôi ñaây nhö mang theâm maøu saéc thieâng lieâng, veû uy linh laãm lieät. Ngheä thuaät ñoái laäp khaéc hoïa khung caûnh thieân nhieân huøng vó gôïi leân nhöõng traän thuûy chieán töøng dieãn ra nôi ñaây vôùi nieàm töï haøo daân toäc. Ngöôøi anh huøng daân toäc Nguyeãn Traõi ñaõ töøng xoâng pha nôi traän maïc, trong cuoäc khaùng chieán tröôøng kì choáng Minh haún ñaõ trôû veà vôùi nhöõng kæ nieäm noùng boûng cuûa mình ñeå lieân töôûng ñeán nhöõng chieán coâng cuûa Ngoâ Quyeàn ñaõ nhaán chìm quaân Nam Haùn vaø môû ra moät kæ nguyeân môùi cuûa ñoäc laäp daân toäc. Song ñôøi naøo keû thuø laïi ñeå cho ta yeân chuùng raép taâm sang xaâm löôïc chuùng ta thì ta laïi coù Leâ Hoaøn laäp neân chieán coâng phaù tan

51

giaëc Toáng. Roài ñeán Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán tieâu dieät quaân Nguyeân Moâng. Trí töôûng töôïng cuûa nhaø thô thaät phong phuù khi döïng laïi khoâng khí giao tranh döõ doäi vaø cuoái cuøng phaàn thaéng thuoäc veà ta, veà chính nghóa. Nhöõng traän thaéng veû vang cuûa ta ñaõ laøm cho giaëc bao phen kinh hoaøng. Giôø ñaây ngoài treân soâng Baïch Ñaèng Nguyeãn Traõi nhö muoán xuoâi con thuyeàn cuûa mình quay trôû veà vôùi nhöõng traän ñaùnh long trôøi lôû ñaát ñaõ maï vaøng cho trang söû haøo huøng cuûa daân toäc. Doøng soâng Baïch Ñaèng ñaõ ghi laïi nhöõng chieán tích oai huøng. “Giaùo göôm chìm gaõy” moät gioïng thô mang ñaày chaát töï haøo khaúng khaùi laøm cho haøo khí cuûa daân toäc böøng leân trong töøng töø ngöõ, hình aûnh, nhòp ñieäu . . . Nhöng luùc naøo oâng cuõng hoå theïn vôùi loøng mình tuy raèng :

” Ñoïc saùch trieäu trang maø baát löïcBaïc ñaàu xin phuï noãi thöông daân “

(Traàn Nguyeân Ñaùn)Neân ñaõ töø quan veà queâ höôûng cuoäc soáng an nhaøn vì chöa thoûa

nguyeän öôùc mô cuûa mình :” Vua Nghieâu Thuaán, daân Nghieâu Thuaán

Döôøng aáy ta ñaø phæ sôû nguyeàn “Cuoäc soáng töø quan veà queâ ôû aån cuûa mình taùc giaû luùc naøo cuõng

môû roäng hoàn mình ñeå ñoùn nhaän veû ñeïp thieân nhieân nhöng laïi mang moät taâm söï u hoaøi traàm laéng :

” Bui coù moät loøng trung laãn hieáuMaøi chaêng khuyeát, nhuoäm chaêng ñen “

Hai caâu thô tuy ngaén goïn vôùi nhòp thô ba ba ñaõ theå hieän caùi taâm cuûa nhaø thô coøn muoán mang taøi söùc ra giuùp nöôùc. Nhöng tieác thay öôùc nguyeän aáy chöa hoaøn thaønh ñaõ ñaønh phaûi quay maët vì boïn quyeàn thaày ñaõ loäng haønh laán quyeàn vua nhöng khoâng vì theá maø oâng quay loøng. Hai caâu thô môû ra taám loøng tha thieát yeâu cuoäc soáng baèng moät traùi tim troïn veïn loøng trung hieáu. Lôøi thô xuaát phaùt töø taän cuøng saâu thaúm cuûa taâm hoàn taùc giaû, theå hieän ngoân ngöõ khaúng khaùi ñeå vöôït qua caùi thuù vui “phong nguyeät, yeân haø” maø giöõ troïn moät nieàm saét son taâm nieäm “trung laãn hieáu” luoân gaén chaët trong loøng Nguyeãn Traõi ñeán cuoái ñôøi vaãn ñaët naëng hai chöõ quaân thaàn treân vai .

Con ngöôøi cuûa Nguyeãn Traõi suoát ñôøi bò daèn xeù traên trôû : moät beân laø nieàm öu aùi saâu naëng ñaïo quaân thaàn canh caùnh trong loøng, moät beân laø tình yeâu thieân nhieân roäng môû. Nhöng quan nieäm trung hieáu aáy vaãn maõi nguyeân veïn trong traùi tim, lyù trí nhaø thô :

“ Maøi chaêng khuyeát, nhuoäm chaêng ñen “Cho duø coù maøi, coù nhuoäm thì taám loøng trung hieáu cuûa Nguyeãn Traõi

chaúng bao giôø moøn chaúng bao giôø ñen caû. Gioïng ñieäu caâu thô thaät khaúng khaùi theå hieän moät nhaân caùch cao ñeïp, moät taám loøng yeâu nöôùc, yeâu nhaân daân vaø quan nieäm aáy cuûa Nguyeãn Traõi raát phuø hôïp vôùi quan nieäm ngaøy nay :” Trung vôùi Ñaûng, trung vôùi nöôùc, hieáu vôùi daân”.

Toùm laïi vaên hoïc töø theá kæ möôøi ñeán möôøi laêm ñaõ phaûn aùnh saâu saéc tö töôûng chuû ñaïo laø tö töôûng yeâu nöôùc cuøng vôùi nieàm töï haøo daân toäc, ca ngôïi chieán coâng oanh lieät caøng chöùng toû daân toäc ta coù truyeàn thoáng lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc raát veû vang . Maø Nguyeãn Traõi laø ñænh cao cuûa tö töôûng thôøi ñaïi baèng nhöõng taùc phaåm vaên hoïc kieät xuaát. Cuøng vôùi Nguyeãn Traõi coøn coù Traàn Quoác Tuaán, Lyù Thöôøng Kieät, hoï ñaõ thay nhau phaûn aùnh thöïc teá oai huøng raát ñaùng töï haøo trong nhöõng taùc phaåm vaên hoïc kieät xuaát cuûa mình.

52

Nhöõng aùng thô coå treân ñaõ ghi laïi bieát bao hình aûnh ñeïp, chieán coâng oanh lieät hieåm haùch cuûa caùc vò anh huøng daân toäc, theå hieän ñöôïc tinh thaàn saâu saéc vaø loøng yeâu nöôùc noàng naøn. Ngaøy nay chuùng ta soáng trong moät thôøi ñaïi hoøa bình, ñoäc laäp, ñöôïc ñi hoïc, vui chôi … ñeàu do coâng cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc ñaõ hi sinh caû cuoäc ñôøi mình, queân ñi nieàm vui rieâng tö ñeå giaûi phoùng ñaát nöôùc khoûi aùch noâ leä. Theá neân chuùng ta phaûi giöõ vöõng truyeàn thoáng yeâu nöôùc, phaûi bieát töï haøo mình laø “con Roàng chaùu Tieân”, phaûi bieát noái böôùc ñöôøng xaây döïng ñaát nöôùc cuûa cha oâng chuùng ta, laøm cho Toå quoác ngaøy caøng giaøu maïnh hôn, to ñeïp hôn ñeå xöùng danh laø coâng daân cuûa moät ñaát nöôùc anh huøng, xöùng danh vôùi trang söû vaøng cuûa daân toäc, cuûa haøng ngaøn lôùp ngöôøi ñoå maùu ñeå giaønh laïi töï do ñoäc laäp cuûa daân toäc

53

“Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông – Nguyeãn Döõ ” – Bi kòch moät ñôøi ngöôøi.

“Nghi nguùt ñaàu gheành toûa khoùi höôngMieáu ai nhö mieáu vôï chaøng Tröông.”Töø moät caâu chuyeän coù thaät trong nhaân gian veà moät noãi oan khuaát

cuûa moät ngöôøi thieáu phuï, Nguyeãn Döõ ñaõ vieát neân “Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông”. Ñoù laø taùc phaåm vaên xuoâi phaûn aùnh hieän thöïc xaõ hoäi, theå hieän öôùc mô nhaân ñaïo söï nhaân ñaïo , ca ngôïi veà phaåm chaát cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam .

Caâu chuyeän phaûn aùnh sinh ñoäng veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ trong xaõ hoäi phong kieán. Chuyeän keå veà naøng Vuõ Thò Thieát – ngöôøi con gaùi queâ ôû Nam Xöông, tính tình thuyø mò neát na, tö dung toát ñeïp nhöng laáy phaûi ngöôøi choàng laø Tröông Sinh – voán laø con nhaø giaøu nhöng thaát hoïc vaø coù tính ña nghi. Ít laâu sau, chieán tranh loaïn laïc dieãn ra, Tröông Sinh phaûi ñi lính. Choàng ñi vöøa ñaày tuaàn, naøng haï sinh ñöôïc moät ñöùa con trai ñaët teân laø Ñaûn. Naøng ôû nhaø nuoâi con vaø phuïng döôõng meï choàng. Roài ngöôøi meï choàng cuõng qua ñôøi, naøng lo ma chay töû teá. Heát chieán tranh, Tröông Sinh trôû veà boàng con ra thaêm moä meï. Chæ vì lôøi noùi ngaây thô cuûa ñöùa treû, chaøng quay veà nhuïc maï vaø ñuoåi naøng ñi vì cho raèng naøng khoâng chung Thuûy. Vì noãi oan khoâng ñöôïc giaûi baøy, naøng nhôø doøng soâng Hoaøng Giang röûa saïch moái oan tình. Sau chaøng hieåu noãi oan cuûa vôï nhöng taát caû ñaõ muoän maøng.

Chuyeän ñaõ phaûn aùnh hieän thöïc xaõ hoäi ñaày baát nhaân oan traùi. Chính chieán tranh loaïn laïc, chính cheá ñoä xaõ hoäi baát coâng ñaõ gaây neân bi kòch veà cuoäc ñôøi naøng. Ngaøy choàng trôû veà cöù töôûng moïi söï ñeàn buø sau bao ngaøy thaùng nhôù nhung ñöôïc ñeàn ñaùp nhö theá ñoù laïi laø bi kòch cuûa cuoäc ñôøi naøng dieãn ra. Vì “gia tröôûng nam quyeàn”, Tröông Sinh ñaõ gaït ngoaøi nhöõng lôøi bieän baïch cuûa vôï. Ñoù laø söï baát coâng nghieät ngaõ cuûa xaõ hoäi phong kieán. Quyeàn töï do cuûa ngöôøi phuï nöõ khoâng ñöôïc ñeà cao. Ta khoâng theå traùch ñöôïc Tröông Sinh vì lyù do ghen tuoâng – ñoù laø chuyeän bình thöôøng trong cuoäc soáng ñoâi löùa. Theá nhöng ta phaûi leân aùn Tröông Sinh vì thoùi “gia tröôûng” maø khoâng nghe lôøi bieän baïch cuûa vôï daãn ñeán caùi cheát ñaày oan khoác cuûa Vuõ Nöông. Maø trong ñoù, Nguyeãn Döõ ñaõ toá caùo chieán tranh phi nghóa ñaõ gaây neân caûnh chia lìa ñoâi löùa, giaùn tieáp gaây ra caùi cheát cuûa Vuõ Nöông. Phaûi chaêng khi vieát chuyeän naøy, Nguyeãn Döõ ñaõ leân tieáng cho caùi xaõ hoäi ñaày baát coâng oan traùi kia, caùi xaõ hoäi ñaåy bao con ngöôøi nhaát laø phuï nöõ vaøo nhöõng con ñöôøng khoâng loái thoaùt. Moät naøng Vuõ Nöông vì noãi oan khoâng röõa ñaõ nhôø soâng Hoaøng Giang röûa saïch oan tình, moät naøng Thuyù Kieàu ñaùnh ñoåi möôøi laêm naêm tröôøng khoå nhuïc hay moät Kieàu Nguyeät Nga moät ñôøi ñau khoå. Taát caû laø ñeàu do caùi xaõ hoäi phong kieán nghieät ngaõ kia ñaõ taïo ra.

Khoâng nhöõng vaäy, trong “Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông”, Nguyeãn Döõ ñaõ ñeà cao loøng nhaân ñaïo, nhöõng phaåm chaát cao ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Duø doøng ñôøi bao bieán chuyeån, duø xaõ hoäi baát coâng oan traùi nhöng nhöõng phaåm chaát ñoù vaãn aâm thaàm toûa saùng. Vuõ Nöông – moät coâ gaùi thuyø mò, neát na, tö dung toát ñeïp, hoäi tuï ñaày ñuû nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Ngay caû khi laáy choàng, naøng vaãn bieát tính tình khoâng hoøa hôïp nhöng “cuõng giöõ gìn khuoân pheùp, khoâng töøng ñeå luùc naøo vôï choàng phaûi baát hoøa”. Nhöng sum vaày chöa ñöôïc bao laâu, choàng ra traän. Naøng ôû nhaø thuû tieát chôø choàng, nuoâi döôõng con caùi vaø phuïng döôõng meï choàng chu ñaùo. Ngay caû tröôùc khi qua ñôøi, meï choàng naøng ñaõ noùi: “… xanh kia quyeát chaúng phuï con, cuõng nhö ñaõ chaúng phuï meï”. Taám 54

loøng hieáu thaûo cuûa naøng daâu ñoái vôùi meï choàng trong xaõ hoäi phong kieán coù leõ ta ít thaáy. OÂng baø ta töø ngaøy xöa ñaõ duøng cuïm töø: “meï choàng naøng daâu” ñeå noùi leân söï nghieät ngaõ trong quan heä ñoù. Theá nhöng ñoái vôùi taám loøng cuûa Vuõ Nöông, ngöôøi meï choàng heát söùc caûm ñoäng vaø khaúng ñònh raèng “xanh kia quyeát chaúng phuï con”. Nhôù laïi ngaøy tieãn choàng ra traän naøng coù noùi: “Chaøng ñi chuyeán naøy, thieáp chaúng daùm mong ñeo ñöôïc aán phong haàu, maëc aùo gaám trôû veà queâ cuõ, chæ xin ngaøy veà mang theo ñöôïc hai chöõ bình yeân, theá laø ñuû roài…”. Moät coâ gaùi con nhaø ngheøo nhö naøng maø laïi thoát leân nhöõng lôøi nhö theá quaû thaät hieám thaáy. Naøng khoâng caàn aùo gaám, khoâng caàn phong haàu chæ caàn moät maùi nhaø eâm aám haïnh phuùc. Nguyeãn Döõ vieát ñeán ñaây ñeå ngöôøi ñoïc thaáy ñöôïc noãi nieàm khaùt voïng heát söùc ñôn sô maø bao ngöôøi caàu mong khoâng coù. Nhöng ñeán ngaøy choàng trôû veà, mang theo cho mình moät noãi oan khoâng röõa, Vuõ Nöông ñaõ khoùc maø noùi raèng: “Thieáp sôõ dó nöông töïa vaøo chaøng, vì coù thuù vui nghi gia nghi thaát. Naøy bình rôi traâm gaõy, maây taïnh möa tan, sen ruõ trong ao, lieãu taøn tröôùc gioù, khoùc tuyeát boâng hoa ruïng cuoáng, keâu xuaân caùi eùn lìa ñaøn, nöôùc thaúm buoàm xa, ñaâu coøn coù theå laïi leân nuùi Voïng Phu kia nöõa”. Neáu nhö ngöôøi phuï nöõ aüm con mang theo noãi buoàn saâu thaúm ñeå chôø choàng roài hoùa ñaù thì naøng Vuõ Nöông khoâng theå bieän mình cho mình neân ñaõ nhôø doøng soâng Hoaøng Giang röûa saïch oan tình. Tröôùc khi naøng töï töû, naøng cho pheùp mình traùch phaän “Keû baïc meänh naøy duyeân phaän haåm hiu, choàng con raãy boû… Thieáp neáu ñoan trang giöõ tieát, trinh baïch gìn loøng, vaøo nöôùc xin laøm ngoïc Mò Nöông, xuoáng ñaát laøm coû Ngu Mó. Nhöôïc baèng loøng chim daï caù, löøa choàng doái con, döôùi xin laøm moài cho caù toâm, treân xin laøm côm cho dieàu quaï vaø xin chòu khaép moïi ngöôøi phæ nhoå”. Naøng ñaõ neâu haäu quaû cuûa mình neáu khoâng loøng trinh tieát chôø choàng ñeå minh oan vôùi trôøi ñaát. Ñaéng cay ñeán theá ! Moät ngöôøi vôï thuûy chung, moät ngöôøi con daâu ngoan hieàn nhö ngöôøi meï choàng ñaõ noùi luùc laâm chung “ xanh kia quyeát chaúng phuï con.. “, theá maø naøng phaûi möôïn doøng nöôùc Hoaøng Giang cuoán troâi noãi ñau ñôøi.

Trong “Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông”, Nguyeãn Döõ ñaõ xaây döïng moät theá giôùi thuyû cung ñaày aáp nghóa tình. Phan Lang – ngöôøi laøm ñaàu muïc ôû beán ñoø Hoaøng Giang - ñeâm naèm moäng thaáy coâ gaùi aùo xanh xin cöùu maïng. Saùng hoâm sau chaøng ñöôïc ngöôøi phöôøng chaøi bieáu con ruøa xanh, lieàn ñem thaû. Sau cuõng nhôø con ruøa ñoù – laø Linh Phi hoaøng haäu cöùu giuùp maø Phan Lang thoaùt khoûi nguy nan. Nguyeãn Döõ ñaõ saùng taïo theâm tình tieát Linh Phi hoaøng haäu reõ nöôùc cöùu Vuõ Nöông. Moät ngöôøi chung Thuûy, hieàn thuïc nhö naøng khoâng theå cheát ñöôïc maø phaûi soáng trong caûnh sung söôùng. Ñoù chính laø khaùt voïng veà quyeàn ñöôïc soáng cuûa phuï nöõ trong xaõ hoäi phong kieán.

Nguyeãn Döõ ñaõ thöïc hieän thaønh coâng khi xaây döïng ngheä thuaät ñaëc saéc trong caâu chuyeän. Moät soá yeáu toá li kì vaø hoang ñöôøng trong caâu chuyeän vaãn khoâng laøm môø nhaït giaù trò hieän thöïc, nhaân ñaïo maø coøn laøm taêng leân khaùt voïng veà quyeàn soáng, quyeàn töï do cuûa ngöôøi phuï nöõ. Ngöôøi ñoïc thaät söï baát ngôø vì lôøi noùi ngaây thô cuûa ñöùa treû, söûng soát thöông taâm tröôùc caùi cheát cuûa Vuõ Nöông, cuõng nhö baøng hoaøng khi ñöùa treû chæ vaøo vaùch vaø noùi: “Cha Ñaûn ñeán kia kìa”. Thì ra nguyeân nhaân cuûa noãi ñau khoå, noãi oan öùc cuûa moät con ngöôøi vaø caû söï tan naùt cuûa moät gia ñình vì moät “caùi boùng” trong lôøi treû con. Caùch xaây döïng tình tieát ñoäc ñaùo taïo söï loâi cuoán cho ngöôøi ñoïc. Moät gia ñình moãi ngöôøi moät tính caùch: Vuõ Nöông hieàn thuïc, chung Thuûy vaø cam chòu, Tröông Sinh noùng naûy ña nghi vaø

55

ñöùa con thì voâ tö daãn ñeán caùi bi ñaùt cuûa noù. Truyeän keát hôïp giöõa hieän thöïc vaø hoang ñöôøng taïo neân söï li kì cho ngöôøi ñoïc.

Truyeän keát thuùc vôùi hình aûnh Vuõ Nöông thoaét aån thoaét hieän gaây cho ta nhöõng yù nghó vaø caûm xuùc meânh mang. Caâu chuyeän quaû laø bi thaûm, ñaëc bieät vôùi soá phaän cuûa Vuõ Nöông. Keát thuùc aáy laøm loøng ta chôït quaën leân thöông xoùt. Thöông xoùt bôûi vì Vuõ Nöông ñoan trang, tieát haïnh laø theá, chung thuûy laø theá, vaäy maø phaûi chòu veát nhuïc ngaøn naêm, töï töû ñeå röûa saïch vaø gia ñình maõi maõi khoâng coøn gaëp laïi. Phaûi chaêng soá phaän cuûa Vuõ Nöông cuõng chính laø soá phaän bi ñaùt cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ thôøi phong kieán. Soá phaän aáy mong manh nhö ngoïn neán tröôùc gioù, saün saøng phuït taét baát cöù luùc naøo. Vuõ Nöông , Thuùy Kieàu… vaø bieát bao soá phaân thaät buoàn thaûm phuï nöõ vaãn maõi ñi vaøo ngoõ toái. Caùch maïng thaùng Taùm laø cuoäc taùi sinh maøu nhieäm ñaõ mang ñeán cho ngöôøi phuï nöõ ngoïn “gioù môùi ngaøn phöông” , “moät vöôøn ñaày xuaân “.

56

Giaù trò nhaân ñaïo trong “Truyeän Kieàu” - Nguyeãn Du

“Maët ngoïc lôõ sao vuøi ñaùy nöôùc,Loøng trinh khoâng theïn vôùi Kim LangÑoaïn tröôøng tình moäng duyeân ñaõ ñöùtBaïc meänh ñaøn ngöng haäu vaán vöông…”

Phaïm Quyù Thích)Thaät vaäy, möôøi laêm naêm trôøi löu laïc cuûa naøng Kieàu laø moät thieân

baïc meänh thaám ñaày leä laøm xuùc ñoäng loøng ngöôøi qua bao theá heä: “Caûo thôm laàn giôû tröôùc ñeøn…”. Ba nghìn hai traêm naêm möôi boán caâu thô Kieàu daøo daït moät tình thöông meânh moâng tröôùc thaân phaän cuûa con ngöôøi bò aùp böùc, bò chaø ñaïp trong xaõ hoäi cuõ. Tinh thaàn nhaân ñaïo laø caûm höùng nhaân vaên bao truøm leân toaøn boä “Truyeän Kieàu”. Ñoù chính laø tieáng noùi ca ngôïi nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi, laø thaùi ñoä ñoàng tình cho quyeàn töï do yeâu ñöông, khaùt voïng coâng lyù vaø tinh thaàn ñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi bò aùp böùc.

Tinh thaàn nhaân ñaïo trong “Truyeän Kieàu” tröôùc heát laø tieáng noùi ca ngôïi nhöõng giaù trò, phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi. Nguyeãn Du ñaõ nhieàu laàn ngôïi ca nhan saéc “haûi ñöôøng môn môûn caønh tô” cuûa Thuyù Kieàu. Naøng laø hieän thaân cuûa moät ngöôøi con gaùi xinh ñeïp, kieàu dieãm ñeán tuyeät vôøi ñeán “nghieâng nöôùc nghieâng thaønh”. Veû ñeïp cuûa naøng traøn treà söùc soáng:

“Laøn thu thuyû, neùt xuaân sônHoa ghen thua thaêm, lieãu hôn keùm xanh”Veû ñeïp cuûa naøng thaät coù moät khoâng hai treân theá gian naøy. Theá

nhöng aån giaáu ñaèng sau nhöõng “laøn thu thuûy” trong treûo vaø nhöõng “neùt xuaân sôn” töôi thaém cuûa ngoïn nuùi muøa xuaân aáy laø caû moät taøi naêng toaøn dieän, loãi laïc raát ñaùng töï haøo:

“Thoâng minh voán saün tính trôøiPha ngheà thi hoïa ñuû muøi ca ngaâm.”Taøi hoa cuûa naøng khoâng chæ boäc loä röïc rôõ ôû taøi “thi hoïa” maø coøn

ôû cung ñaøn coù söùc thuyeát phuïc tuyeät ñoái. Caùi thoâng minh vaø taøi hoa aáy cuõng chính laø bieåu hieän phong phuù cuûa moät traùi tim noàng naøn, soâi noåi, moät taám loøng giaøu loøng vò tha. Cung ñaøn nhieàu maøu veû cuûa laàn tình töï vôùi Kim Troïng chính laø noãi sôï haõi cuûa naøng Kieàu thoâng minh linh caûm tröôùc soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi yeáu theá maø cuõng chính laø tieáng loøng daùm yeâu ñöông soâi noåi cuûa moät coâ gaùi soáng caùch ñaây hai traêm naêm, khi maø quan heä chaân chính giöõa nam nöõ coøn chòu nhieàu ngaên caám bôûi muoân vaøn luaät leä khaét khe cuûa leã giaùo phong kieán.

Trong “Truyeän Kieàu”, Nguyeãn Du ñaõ xaây döïng moät thieân dieãm tình giöõa “Ngöôøi quoác saéc, keû thieân taøi”: Thuyù Kieàu vaø Kim Troïng. Hoï töï nguyeän vöôït ra ngoaøi khuoân khoå leã giaùo phong kieán ñeå vöôn leân tìm laáy haïnh phuùc chính ñaùng cuûa thanh nieân. Chæ môùi phuùt ñaàu gaëp gôõ thoâi, traùi tim Kieàu ñaõ bieát ñaäp nhöõng nhòp tình yeâu ñaàu ñôøi, ñaõ bieát rung ñoäng, thoån thöùc tröôùc hình aûnh moät chaøng trai. Ñeán noãi sau laàn gaëp gôõ aáy, Kieàu ñaõ phaûi thoát leân:

“Ngöôøi ñaâu gaëp gôõ laøm chiTraêm naêm bieát coù duyeân gì hay khoâng?”

57

Töø khi gaëp gôõ Kim Troïng, traùi tim Kieàu luoân khao khaùt yeâu ñöông vaø mô öôùc ñöôïc cuøng chaøng keát moái tô duyeân, höôûng haïnh phuùc suoát ñôøi. Tình yeâu aáy ngaøy caøng soâi noåi, saâu ñaäm. Kieàu cuõng ngaøy caøng daán theâm nhieàu böôùc ñi taùo baïo hôn nöõa. Khi Kim Troïng toû tình vôùi Kieàu, naøng ñaõ maïnh daïn nhaän lôøi gaén boù. Khi coù dòp thuaän lôïi thì cuõng chính naøng laø ngöôøi ñaõ chuû ñoäng vöôït haøng raøo sang tình töï vôùi ngöôøi yeâu… Neáu so saùnh vôùi thôøi nay thì ñieàu ñoù cuõng ñaùng noùi huoáng hoà gì Kieàu ñang soáng ôû cheá ñoä phong kieán! Maø theo quan nieäm khaéc khe cuûa leã giaùo phong kieán thì:“Nam nöõ thoï thoï baát thaân”. Nhö vaäy roõ raøng haønh ñoäng cuûa Kieàu ñaõ choáng ñoái laïi cheá ñoä leã giaùo phong kieán.

Tình yeâu tha thieát cuûa Thuyù Kieàu ñaõ ñöôïc ñaùp laïi cuõng bôûi moät traùi tim noàng chaùy yeâu thöông nhöng cuõng heát söùc boàng boät laø cuûa Kim Troïng. Chaøng ñaõ boû caû moät traùch nhieäm “naáu söû soâi kinh” cuûa chaøng vì töông tö ngöôøi ñeïp:

“Phoøng vaên laïnh ngaét nhö ñoàngTruùc se ngoïn thoû, tô chuøng phím loan.”Chaúng heà giaáu gieám loøng mình trong buoåi gaëp gôõ nhaân caâu chuyeän

caønh thoa, chaøng cuõng vöôït qua quyeàn cha meï töï gaén boù vôùi Kieàu…Moái tình vöôït leã giaùo phong kieán aáy cuõng chính laø moät moái tình raát

trong saïch, thuûy chung. Naøng laø moät thieáu nöõ raát moät möïc ñoan trang, ngay thaúng, trong saïch. Naøng yeâu ñöông soâi noåi nhöng naøng cuõng bieát ngaên chaën nhöõng böôùc ñi quaù trôùn khoâng toát cho tình yeâu. Khi nghe Thuyù Kieàu ñaøn, Kim Troïng caøng meâ maån, say ñaém naøng:

“Soùng tình döôøng ñaõ xieâu dieâuXem trong aâu yeám coù chieàu laû lôi”Baét gaëp ñieàu ñoù, Kieàu ñaõ thaúng thaén noùi vôùi Kim Troïng:“Ñaõ cho vaøo baäc boá kinhÑaïo toøng phu giöõ chöõ trinh laøm ñaàuRa tuoàng trong Boäc treân daâuThì con ngöôøi aáy ai caàu laøm chi.”Caâu noùi cuûa Kieàu mang tính trieát lí phong kieán nhöng trong leã giaùo

phong kieán khoâng phaûi ñieàu naøo cuõng ñaùng leân aùn caû. Vaãn coù moät soá quan nieäm ñaõ trôû thaønh quan nieäm ñaïo ñöùc coù noäi dung nhaân daân. Ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam laø nhöõng con ngöôøi ngay thaúng, trong saïch, bieát giöõ gìn phaåm giaù cuûa mình. Ñieàu ñoù ñaõ hình thaønh neân moät neùt truyeàn thoáng rieâng ñaëc tröng cho phuï nöõ Vieät Nam noùi rieâng vaø phuï nöõ AÙ Ñoâng noùi chung. Ngay caû chaøng Kim Troïng kia, neáu nhö luùc tröôùc chaøng say ñaém Kieàu vì nhan saéc vaø taøi naêng cuûa naøng thì sau caâu noùi cuûa naøng, chaøng laïi caøng theâm neå phuïc Kieàu vì nhaân caùch phaåm giaù toát ñeïp cuûa naøng. Vaø ñeán Tam Hôïp ñaïo coâ, moät nhaø tu haønh, cuõng ñaõ phaûi thöøa nhaän laø tuy Kieàu “maéc ñieàu tình aùi” nhöng naøng laïi “khoûi ñieàu taø daâm”. Phaåm chaát aáy, ñaïo ñöùc aáy ñaõ khieán suoát möôøi laêm naêm trôøi löu laïc, “heát naïn naøy, ñeán naïn kia”, luùc laøm leõ Thuùc Sinh hay khi gaëp ngöôøi anh huøng Töø Haûi Kieàu vaãn khoâng bao giôø coù theå queân ñi moái tình ñaàu voâ cuøng ñeïp ñeõ cuûa naøng…

Kieàu cuõng laø moät ngöôøi con voâ cuøng chí hieáu. Khi gia ñình gaëp tai bieán, taøi saûn bò boïn sai nha:

“Saïch saønh sanh veùt cho ñaày tuùi tham”Cha thì bò tuø toäi, bò ñaùnh ñaäp voâ cuøng daõ man. Laøm sao Kieàu coù

theå nhìn cha ñau ñôùn! Vaø theá laø Kieàu ñaõ quyeát ñònh hi sinh moái tình rieâng ñeå cöùu cha vaø gia ñình. Haønh ñoäng chuoäc mình cöùu cha cuûa Thuyù Kieàu

58

thaám ñöôïm tinh thaàn nhaân ñaïo cao ñeïp, laøm cho ngöôøi ñoïc voâ cuøng caûm ñoäng:

“Haït möa sa nghó phaän heønLieàu ñem taác coû quyeát ñeàn ba xuaân.”Laàn theo con ñöôøng khoå aûi cuûa Kieàu, ta voâ cuøng caûm phuïc tröôùc

taám loøng ñoân haäu, hieáu thaûo, tình nghóa cuûa naøng. Bò Maõ Giaùm Sinh laøm nhuïc, bò giam loûng ôû laàu Ngöng Bích, Kieàu vaãn nhö queân ñi nhöõng noãi ñau cuûa rieâng mình ñeå lo cho meï cha:

“Xoùt ngöôøi töïa cöûa hoâm maiQuaït noàng aáp laïnh, nhöõng ai ñoù giôø?”Ñaõ baùn mình chuoäc cha, laøm troøn chöõ hieáu aáy theá maø Kieàu vaãn

coøn day döùt xoùt xa vì khoâng ñöôïc phuïng döôõng, ñöôïc chaêm soùc cha meï. Naøng lo laéng cha meï giaø yeáu, buoàn ñau khoâng ai chaêm soùc. Giôø naøy ai ñang lo “quaït noàng aám laïnh”?. Gioïng thô nhö chuøng xuoáng trong nieàm thöông nhôù ñeán xoùt xa cuûa Kieàu. Kieàu hieáu thaûo ñeán theá thì coøn gì laø hôn! Chæ môùi xa gia ñình ñaây thoâi maø naøng ñaõ töôûng töôïng cha meï giaø yeáu vì thöông nhôù mình…

Trong “Truyeän Kieàu” tình tieát “trao duyeân” cuõng laø moät neùt ñeïp cuûa tình caûm nhaân ñaïo. Tröôùc bi kòch cuoäc ñôøi “hieáu tình khoân nheõ hai ñöôøng veïn hai” Kieàu ñaõ “caäy em” vaø trao duyeân cho Thuyù Vaân thay mình traû nghóa “nöôùc non”vôùi chaøng Kim:

“Ngaøy xuaân em haõy coøn daøiXoùt tình maùu muû, thay lôøi nöôùc nonChò duø thòt naùt, xöông tanNgaäm cöôøi chín suoái haõy coøn thôm laây.”Thuyù Vaân neân moái tô duyeân vôùi Kim Troïng, Kieàu cuõng phaàn naøo

bôùt ñi caûm giaùc coù loãi trong söï boäi öôùc. Theá nhöng tröôùc ngaøy ñaàu tan vôõ aáy Kieàu traùnh sao khoûi ñau ñôùn xeù ruoät:

“Baây giôø traâm gaãy bình tanKeå laøm sao xieát muoân vaøn aùi aân”Laøm sao Kieàu coù theå queân ñöôïc moái tình ñaàu ngaây thô trong traéng

aáy bôûi leõ:“ OÂ caùi buoåi ban ñaàu löu luyeán aáyNgaøn naêm hoà deã maáy ai queân”

( Theá Löõ )Kieàu laø moät coâ gaùi raát möïc chung thuyû saét son. Khi cuøng Maõ Giaùm

Sinh leân kieäu hoa veà Laâm Tri naøng thoát leân:“OÂi Kim Lang, hôõi Kim LangThoâi thoâi thieáp ñaõ phuï chaøng töø ñaây.”Hay nhöõng khi coøn soáng trong vuõng buøn cuoäc ñôøi xaáu xa oâ nhuïc,

giöõa caûnh “Khi tænh röôïu luùc taøn canh – Giaät mình mình laïi thöông mình xoùt xa” Kieàu laïi nhôù ñeán Kim Troïng:

“Khi veà hoûi Lieãu Chöông ÑaøiCaønh xuaân ñaõ beû cho ngöôøi chuyeân tay”Lôøi thô laø lôøi ñoäc thoaïi, Kieàu nhö töï noùi vôùi chính loøng mình, nhö töï

nhaén nhuû veà taám loøng chung thuyû, saét son. Ñoù laø moät moái tình thuyû chung , vöôït thôøi gian.

Taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñeàu noùi leân raèng chính caùi theá löïc phong kieán ñen toái aáy ñaõ laøm tan naùt haïnh phuùc löùa ñoâi Thuyù Kieàu – Kim Troïng nhöng khoâng theå tieâu dieät ñöôïc tình yeâu baát dieät trong nhöõng traùi tim chung thuûy aáy. Kim Troïng trong suoát möôøi laêm naêm cuõng khoâng luùc naøo ngöng tìm Kieàu. Chaøng ñaõ vöôït qua caùi khuoân saùo cuûa ngöôøi con trai trong

59

xaõ hoäi phong kieán, lyù töôûng toân thôø cuûa Kim Troïng khoâng phaûi laø ñaïo “ Quaân - thaàn “, con ñöôøng chaøng ñi khoâng phaûi laø haêm hôû coâng danh maø laø moät chöõ “ tình “ ñaày nhaân baûn : “ Raép mong treo aán töø quan,

Maáy soâng cuõng loäi, maáy ngaøn cuõng qua.Daán mình trong aùng can qua,Vaøo sinh ra töû hoaï laø thaáy nhau “Thaät ñuùng nhö Chu Maïnh Trinh ñaõ töøng vieát: “Taám loøng naøy nhö

tuyeát nhö baêng, moái saàu noï qua ngaøy qua thaùng… Ngoïc kia khoâng veát, giaù lieân thanh khoâng veát so bì. Nöôùc ñaõ troâi xuoâi, hoàn cöïu moäng vaãn coøn vô vaån”.

Trong taùc phaåm naøy Nguyeãn Du ñaõ xaây döïng moät thieân dieãm tình tuyeät myõ. Traùi tim nhaân haäu cuûa Nguyeãn Du ñaõ thöông caûm saâu saéc cho moái tình ñaàu tan vôõ aáy chính vì theá ngheä thuaät mieâu taû taâm lyù nhaân vaät ñoäc ñaùo, cöïc kyø tinh teá trong buùt phaùp ñieâu luyeän. Thuyù Kieàu vaø Kim Troïng laø hai nhaân vaät ñaõ choáng ñoái leã giaùo phong kieán baèng moái tình ñeïp ñeõ cuûa hoï. Moái tình aáy, nhöõng ñaïo ñöùc tuyeät vôøi aáy cuõng chính laø nhöõng öôùc mô giaûi phoùng, laø phaåm chaát cao ñeïp cuûa nhaân daân lao ñoäng.

Tinh thaàn nhaân ñaïo trong “Truyeän Kieàu” coøn laø tieáng noùi ñoàng tình, ñoàng caûm cuûa thi haøo Nguyeãn Du vôùi nhöõng öôùc mô veà töï do coâng lyù cuûa con ngöôøi bò aùp böùc döôùi cheá ñoä cuõ. Töø Haûi aân nhaân cuûa Thuyù Kieàu laø moät hình töôïng söû thi, moät anh huøng xuaát chuùng coù taøi naêng ñích thöïc vaø söùc maïnh phi thöôøng:

“Coân quyeàn hôn söùc, löôïc thao gaàn taøi”Ngöôøi anh huøng vaên voõ song toaøn aáy coù lyù töôûng soáng khaùc haún vôùi boïn “caù chaäu, chim loàng” quen “vaøo luoàn ra cuùi” ñeå tranh nhau hai chöõ coâng haàu. ÔÛ Töø Haûi, ñoù chính laø moät chí khí ngang taøng ñoäi trôøi ñaïp ñaát ôû ñôøi “doïc ngang trôøi roäng, vaãy vuøng beå khôi’. Chaøng thieát tha vôùi moät lyù töôûng:

“Choïc trôøi khuaáy nöôùc maëc daàuDoïc ngang naøo bieát treân ñaàu coù ai!”Trong xaõ hoäi phong kieán hai chöõ “Thieân töû” raát coù uy quyeàn. Heã vua

ñaõ noùi ñuùng thì moïi ngöôøi baûo phaûi ñuùng, heã vua ñaõ noùi laø sai thì moïi ngöôøi phaûi baûo sai baát keå traéng ñen hö thöïc theá naøo. Vì theá cho neân tröôùc ngai vaøng, yù vua laø yù trôøi, moïi ngöôøi daân chæ coù theå cuùi raïp mình xuoáng maø thoâi, theá nhöng ôû ñaây Töø Haûi laïi noùi raèng “Doïc ngang naøo bieát treân ñaàu coù ai!” Thaùi ñoä “khi quaân” aáy veà nhieàu maët ñeàu yù nghóa phaûn khaùng maïnh meõ cheá ñoä phong kieán. Coù theå noùi raèng Töø Haûi laø hình töôïng minh chöùng cho söï suïp ñoå cuûa quyeàn löïc phong kieán, cuûa oâng vua trong giai ñoaïn khuûng hoaûng giai caáp phong kieán. Noù coøn bieåu hieän söï quaät khôûi cuûa moät thôøi ñaïi khi haøng loaït caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa noâng daân buøng leân döõ doäi thì cuõng laø luùc yù chí choáng ñoái laïi toân ti traät töï khaéc nghieät kia naûy nôû trong ñaàu oùc nhöõng ngöôøi bò aùp böùc. Khoâng nhöõng theá Töø Haûi coøn coù nhieàu ñöùc tính khaùc ñoái laäp vôùi baûn chaát thöôøng thaáy ôû boïn ngöôøi “Muõ cao aùo roäng” cuûa xaõ hoäi phong kieán. Chaøng khoâng coi Kieàu thuoäc vaøo loaïi “Xöôùng ca voâ loaøi” nghóa laø chaøng khoâng nhìn Kieàu baèng con maét khinh bæ voán coù cuûa boïn phong kieán maø ngöôïc laïi chaøng thaáu hieåu taâm tö ñau ñôùn cuûa Kieàu. Cuõng nhö Kim Troïng sau naøy, Töø Haûi bieát roõ giaù trò phaåm chaát cao ñeïp cuûa Kieàu. Ngay töø laàn gaëp gôõ ñaàu tieân Töø Haûi ñaõ baét gaëp nhöõng ñieàu aáy, chính vì theá maø Töø Haûi luoân luoân xem Kieàu laø ngöôøi tri kyû cuûa mình, ñoái xöû vôùi Kieàu baèng moät moái tình tröôùc sau nhö moät, khi “vinh hoa” cuõng nhö luùc “phong

60

traàn”. Ngoaøi ra Töø Haûi coøn laø moät con ngöôøi raát töï tin, thaúng thaén. Roõ raøng nhöõng phaåm chaát toát ñeïp aáy khoâng thuoäc veà giai caáp phong kieán.

Töø Haûi cuõng laø aân nhaân lôùn nhaát cuûa Kieàu. Con ngöôøi duy nhaát coù khaû naêng ñöa Kieàu töø thaân phaän moät coâ gaùi thanh laâu bò cuoäc ñôøi reû ruùng leân ñòa vò moät quyù phu nhaân ngoài ôû gheá quan toøa ñeå “baùo aân baùo oaùn” chæ coù theå laø Töø Haûi. Nhöõng ngöôøi thöông yeâu Kieàu thì coøn coù nhieàu ngöôøi khaùc nhöng chæ coù Töø Haûi môùi coù ñuû söùc maïnh vaø taøi naêng ñeå röûa saïch oan khieân, giaûi thoaùt Kieàu ra khoûi cuoäc soáng buøn nhô cuûa naøng. Thaät vaäy, ñaõ coù laàn Töø Haûi noùi leân caùi lyù töôûng, khaùt voïng cuûa mình laø chieán ñaáu, beânh vöïc cho nhöõng keû bò aùp böùc vaø choáng laïi nhöõng ñieàu oan traùi baát coâng:

“Anh huøng tieáng ñaõ goïi raèng,Giöõa ñöôøng daãu thaáy baát baèng maø tha.”Lí töôûng töï do vaø coâng lí aáy ñaõ phaûn aùnh phaàn naøo nguyeän voïng

vaø tinh thaàn ñaáu tranh cuûa con ngöôøi bò aùp böùc trong theá kæ ñöôïc meänh danh laø theá kæ noâng daân khôûi nghóa naøy. Hình töôïng Töø Haûi laø moät thaønh coâng kieät xuaát cuûa Nguyeãn Du trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, laø moät bieåu hieän saâu saéc veà tinh thaàn nhaân ñaïo. Veû ñeïp nhaân vaät toaùt ra töø hình töôïng maø töïa nhö aùnh sao baêng löôùt qua maøn ñeâm gioâng baõo taêm toái cuûa cuoäc ñôøi naøng Kieàu vaäy. Tuy coù ngaén nguûi thaät nhöng vaãn ngôøi saùng hy voïng vaø nieàm tin.

Soá phaän con ngöôøi – ñoù laø ñieàu day döùt khoân nguoâi trong traùi tim Nguyeãn Du. Traùi tim nhaân aùi bao la cuûa nhaø thô ñaõ daønh cho kieáp ngöôøi taøi saéc baïc meänh söï caûm thoâng vaø xoùt xa saâu saéc. Sau khi baùn mình cho Maõ Giaùm Sinh, Kieàu ñaõ traûi qua möôøi laêm naêm trôøi löu laïc, neám ñuû muøi cay ñaéng, nhuïc nhaõ eâ cheà “thanh laâu hai löôït, thanh y hai laàn”. Gaëp ñöôïc Töø Haûi, haïnh phuùc chôït ñeán roài laïi chôït ñi khi Töø Haûi maéc löøa Hoà Toân Hieán bò gieát cheát. Kieàu phaûi haàu röôïu trong böõa tieäc quan, bò eùp gaõ cho vieân thoå quan… Uaát öùc quaù, Kieàu phaûi nhaûy xuoáng soâng Tieàn Ñöôøng töï vaãn. Nguyeãn Du ñaõ phaûi xoùt thöông keâu leân:

“Thöông thay cuõng moät kieáp ngöôøiHaïi thay mang laáy saéc taøi laøm chiNhöõng laø can khoå löu lyChôø cho heát kieáp coøn gì laø thaân!…”Caâu thô cuûa Nguyeãn Du nhö moät tieáng naác ñeán naõo loøng. Nhöõng töø

ngöõ “thöông thay”, “haïi thay”, “laøm chi”, “coøn gì laø thaân” töïa nhö nhöõng gioït leä chöùa chan tình nhaân ñaïo cuûa taùc giaû khoùc thöông cho soá ñoaïn tröôøng.

Ñoïc “Truyeän Kieàu” ta khoâng sao queân soá phaän ñau thöông cuûa nhöõng con ngöôøi taøi saéc maø oan nghieät thay cöù phaûi traàm luaân trong soá kieáp ñoaïn tröôøng. Nhöõng maûng ñôøi ñaày bi kòch cuûa Maõ Kieàu, Ñaïm Tieân… cöù xao ñoäng loøng ngöôøi. Vaâng chính hoï laø naïn nhaân cuûa xaõ hoäi taøn aùc baát nhaân:

“Traêm naêm trong coõi ngöôøi ta,Chöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau.Traûi qua moät cuoäc beå daâu,Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng.”Oan nghieät quaù! Ñau ñôùn quaù! Soá phaän cuûa con ngöôøi sao maø thaûm

ñaïm theá! Tröôùc ngoâi moä cuûa ngöôøi kyõ nöõ ñaùng thöông aáy Kieàu ñaõ khoùc thöông tha thieát cho thaân phaän Ñaïm Tieân. Kieàu khoùc cho Ñaïm Tieân hay chính laø Nguyeãn Du khoùc thöông cho noãi ñau cuûa bao ngöôøi phuï nöõ bò vuøi daäp taän ñaùy xaõ hoäi!

“Ñau ñôùn thay phaän ñaøn baø

61

Lôøi raèng baïc meänh cuõng laø lôøi chung.”Chính theá löïc ñoàng tieàn ñaõ chaø ñaïp leân nhaân phaåm, öôùc mô, haïnh

phuùc con ngöôøi.Tinh thaàn nhaân ñaïo cao caû laø noäi dung tö töôûng xuyeân suoát taùc

phaåm, chuùng ta caøng theâm töï haøo veà Nguyeãn Du, moät taâm hoàn nhaïy caûm tröôùc veû ñeïp cuûa thieân nhieân, moät traùi tim giaøu tình yeâu thöông, ñoàng caûm vôùi taâm tö vaø soá phaän cuûa con ngöôøi, moät taøi naêng lôùn veà thi ca ñaõ laøm raïng rôõ neàn vaên hoïc coå Vieät Nam. Thaät vaäy “Truyeän Kieàu” cuûa Nguyeãn Du vôùi caûm höùng nhaân ñaïo seõ maõi maõi laø tieáng thöông muoân ñôøi

“Tieáng thô ai ñoäng ñaát trôøiNghe nhö non nöôùc voïng lôøi nghìn thuNghìn naêm sau nhôù Nguyeãn DuTieáng thöông nhö tieáng meï ru nhöõng ngaøy”

(Kính göûi cuï Nguyeãn Du – Toá Höõu).

62

Töø Haûi - hình töôïng ngöôøi anh huøng “ Voøng trôøi ñaát doïc ngang ngang doïc

Nôï tang boàng vay giaû , giaû vayChí laøm trai nam baéc ñoâng taâyCho phæ söùc vaãy vuøng trong boán beå “

(Nguyeãn Coâng Tröù)Hình töôïng ngöôøi anh huøng maõi vaãn luoân laø ñeà taøi muoân thuôû. Bieát

bao thi nhaân ñaõ veõ leân chaân dung ngöôøi anh huøng cuûa hoï vôùi caùc tính caùch khaùc nhau nhöng ñeàu coù moät ñieåm chung laø ñöùng leân ñaáu tranh nhöõng baát coâng xaõ hoäi. Nguyeãn Du, ñaïi thi haøo öu tuù cuûa daân toäc ñaõ göûi gaém taát caû nhöõng taâm tö, nguyeän voïng cuûa mình vaøo nhaân vaät Töø Haûi, ngöôøi anh huøng chính nghóa giöõa cuoäc ñôøi ngang traùi, vôùi khaùt voïng vöôn ñeán coâng lyù, coâng baèng xaõ hoäi.

Vaãn cöù noái tieáp nhöõng thaùng naêm coâ ñoäc, nhöõng ngaøy thaùng eâ cheà, tuûi nhuïc cuûa cuoäc ñôøi, soá phaän Kieàu traàm luaân trong beå khoå cuoäc ñôøi vaø cho ñeán moät ngaøy :

“ Laàn thaâu gioù maùt, traêng thanhBoãng ñaâu coù khaùch bieân ñình sang chôi “

Trong caùi khoâng gian höõu tình kia, giöõa caûnh gioù maùt, traêng thanh thì ngöôøi “khaùch bieân ñình” ñaõ xuaát hieän tröôùc maët naøng ñaây, xuaát hieän ñoät ngoät ñeå roài laø moät böôùc ngoaët môùi cuûa cuoäc ñôøi Kieàu ñöôïc môû ra. Töø Haûi ñuùng laø moät trang haûo Haùn :

“ Raâu huøm, haøm eùn, maøy ngaøiVai naêm taác roäng, thaân möôøi thöôùc cao “

Nguyeãn Du, ñaõ vieát leân, ñaõ veõ leân moät Töø Haûi baèng taát caû taám loøng nhaân haäu. Baèng ngheä thuaät öôùc leä töôïng tröng, Töø Haûi hieän ra oai phong, laãm lieät trong voùc daùng cao lôùn maïnh meõ cuûa ngöôøi anh huøng, vôùi “raâu huøm”, “haøm eùn” nhö töôùng Ban Sieâu ñôøi Haùn, “maøy ngaøi” nhö Quan Coâng ñôøi Tam Quoác. Ñoù laø veû myõ leä cuûa trang duõng töôùng.

Khoâng nhöõng ñeïp veà hình daùng maø coøn veà taøi trí :“ Ñöôøng ñöôøng moät ñaáng anh haøo

Coân quyeàn hôn söùc, löôïc thao goàm taøi “Moät chaân dung maø taøi naêng quaùn theá, Töø Haûi quaû laø moät ngöôøi

anh huøng taøi trí song toaøn. Nguyeãn Du ñaõ ca ngôïi, ñaõ veõ neân chaân dung Töø Haûi nhö theá ñaáy, ñaõ ñeå cho ngöôøi anh huøng Töø Haûi hieän thaân cuûa khaùt voïng töï do vaø coâng lyù xuaát hieän giöõa traàn ñôøi. Vaø Nguyeãn Du ñaõ giôùi thieäu thaân theá cuûa chaøng trai hieân ngang, moät ñôøi hieäp só cöùu khoán phoøng nguy aáy:

“ Hoï Töø, teân Haûi, voán ngöôøi Vieät Ñoâng “.Neáu nhöng Nguyeãn Du ñaõ duøng nhöõng töø ngöõ, lôøi leõ traân troïng ñeå

mieâu taû Kim Troïng:“ Hoï Kim teân Troïng voán nhaø traâm anh “

Thì Nguyeãn Du cuõng ñaõ daønh tình caûm aáy ñoái vôùi Töø Haûi, moät chaân dung maø phong thaùi anh huøng, chí höôùng bay boång öôùc mô :

“ Ñoäi trôøi ñaïp ñaát ôû ñôøi,”Hoï Töø , teân Haûi, voán ngöôøi Vieät Ñoâng.Giang hoà quen thuù vaãy vuøng,Göôm ñaøn nöûa gaùnh, non soâng moät cheøo. “

Khaéc hoïa Töø Haûi, Nguyeãn Du ñaõ phaåy neùt thaàn vaøo ñeå yù thô chaép caùnh. Gioïng ñieäu caâu thô chaéc nòch, khoeû khoaén. Thaønh ngöõ “ ñoäi trôøi

63

ñaïp ñaát “ taïo hình töôïng ñoäc ñaùo. Trong xaõ hoäi ñaày baát coâng oan traùi kia thì Töø hieän ra nhö moät thieân thaàn , hieân ngang vung löôõi göôm coâng lyù tieâu dieät baát coâng oan traùi. Hôn theá nöõa, Chaøng coøn laø nhaø ngheä só vôùi traùi tim ña tình “göôm ñaøn nöûa gaùnh”. Ñoù laø moät traùi tim ngheä só, traùi tim mang nhöõng tinh hoa cuûa cuoäc soáng. Söû duïng ñieån tích ñoäc ñaùo, ñaày saùng taïo, Nguyeãn Du ñaõ möôïn yù thô Hoaøng Saøo :

“ Baùn kieân cung kieám baèng thieân tuùngNhaát traïo giang san taän ñòa duy “.

( Chæ nöûa vai mang cung kieám maø tung hoaønh khaép caû gaàm trôøi, chæ moät maùi cheøo maø ñi khaép caû non soâng )

Nhaéc ñeán Hoaøng Saøo laø phaûi nhaéc ñeán ngöôøi noâng daân ñöùng leân khôûi nghóa choáng nhaø Ñöôøng . Döôùi con maét cuûa trieàu ñình, thì Hoaøng Saøo laø moät teân giaëc coû nhöng vôùi neùt buùt Nguyeãn Du, con ngöôøi Hoaøng Saøo thaät ñeïp. Phaûi chaêng chính Töø Haûi laø ngöôøi noâng daân khôûi nghóa ñeå choáng laïi baát coâng xaõ hoäi. Song caùi hay cuûa nhaø thô ôû choã gheùp hai töø “göôm ñaøn” laïi vôùi nhau thaät taøi tình ñeå toâ theâm veû ñeïp nhaân vaät.

Khaùc vôùi nhöõng boïn chæ quen “vaøo luoàn ra cuùi”, Töø Haûi ñaõ ñi theo moät lyù töôûng soáng khaùc. Caùi lí töôûng aáy laø khao khaùt töï do vaø coâng lyù, khao khaùt söï coâng baèng xaõ hoäi. Töø Haûi laø con thuyeàn troâi daït boán phöông, con thuyeàn aáy troâi daït ñeán nhöõng nôi coù baát coâng, coù ñau khoå:

“Anh huøng tieáng ñaõ goïi raèng:Giöõa ñöôøng daãu thaáy baát baèng maø tha .” Töø Haûi muoán cheøo laùi con thuyeàn chính nghóa ñeán moïi phöông, ñeán

moïi ngöôøi, muoán queùt saïch boïn tham quan, oâ laïi, muoán tröø boû nhöõng con saâu moït ñaõ phaù hoaïi cuoäc ñôøi . Töø Haûi cuõng khoâng nhö nhöõng con ngöôøi khaùc, khoâng ñi theo con ñöôøng laäp thaân theo moät khuoân maãu saün coù :

“ Duyeân ngö thuûy maø coøn cô hoäi laïiQuyeát tang boàng cho phæ chí tröôïng phu “

(Nôï tang boàng)Ñöùng giöõa doøng ñôøi ñaày oan traùi, baát coâng, ñaày raãy nhöõng boïn

xaáu xa nhö Hoaïn baø, Hoaïn Thö, moät muï Tuù baø gian xaûo hay moät Maõ Giaùm Sinh, Sôû Khanh ñeåu caùng, caùi chí lôùn maø Töø Haûi muoán vaãy vuøng trong bieån ñôøi, muoán soáng trong “doïc ngang, ngang doïc”, muoán “ñoäi trôøi ñaïp ñôøi”. Caùi lí töôûng daùm soáng, daùm laøm cuûa Töø Haûi laø veû ñeïp cuûa ngöôøi anh huøng thôøi ñaïi. Nguyeãn Du ñaõ thaät taøi tình, oâng ñaõ göûi vaøo hình aûnh Töø Haûi taát caû nhöõng öôùc mô khaùt voïng trong taâm hoàn oâng. Nguyeãn Du muoán cöùu cuoäc ñôøi kieàu, chính laø muoán cöùu nhöõng maûnh ñôøi ñau khoå cuûa ngöôøi daân trong xaõ hoäi ñöông thôøi. Chính Töø Haûi, hình töôïng ñeïp ñeõ aáy ñaõ hieän ra döôùi neùt buùt thieân taøi Nguyeãn Du, hieän ra treân trang giaáy nhö chính ñang ñöùng giöõa cuoäc ñôøi ñaày raãy nhöõng boïn ma quyû xaáu xa thì Töø Haûi hieän ra thaät phi thöôøng vôùi moät taâm hoàn chan chöùa bieát bao öôùc mô laõng maïn, muoán ñoåi thay thôøi theá nhaân sinh. Caùi ñoåi thay aáy chính laø caùi taâm hoàn cao ñeïp cuûa Töø Haûi, ñöùng leân chieán ñaáu beânh vöïc keû bò aùp böùc, choáng laïi nhöõng ngang traùi baát coâng.

Lí töôûng chính nghóa, ngoïn côø nhaân aùi cuûa Töø Haûi hieän ra giöõa cuoäc ñôøi baát coâng kia laø moät nguoàn saùng, moät vì sao soi toû nhöõng maûnh ñôøi ñau thöông nhö Thuùy Kieàu .

Vaø giôø ñaây böùc maøn ñeâm toái cuûa cuoäc ñôøi kia ñaõ ñöôïc xua tan ñeå chan hoøa aùnh saùng ñôøi Kieàu:

“ Thieáp danh ñöa ñeán laàu hoàngHai beân cuøng lieác hai loøng cuøng öa “.

64

Töø Haûi ñeán vôùi Thuùy Kieàu khaùc vôùi Thuùc Sinh, khoâng phaûi ham meâ taøi saéc maø laø söï “ñoàng thanh töông öùng, ñoàng khí töông caàu” ôû con ngöôøi Kieàu. Ngay caùi phuùt gaëp gôõ laàn ñaàu tieân caùi nhìn cuûa Töø Haûi ñoái vôùi Thuùy Kieàu ñaõ khaùc haún, Töø Haûi tìm thaáy ôû Kieàu moät söï ñoàng caûm saâu saéc, moät söï caûm thoâng traân troïng. Töø Haûi khoâng nhö Maõ Giaùm Sinh, khoâng nhö taát caû nhöõng keû ñaõ ñeán laàu xanh, Töø Haûi ñeán baèng moät phong thaùi lòch söï, baèng moät taám loøng chaân thaønh. Söï xuaát hieän cuûa Töø Haûi ñaõ môû ra cho Kieàu moät vieãn caûnh haïnh phuùc. Chính laø Töø Haûi chöù khoâng ai khaùc seõ cöùu vôùt cuoäc ñôøi Kieàu, ñöa Kieàu ra khoûi böùc maøn taêm toái . Chính Töø ñaõ ñöa Kieàu töø choán thanh laâu töø ñòa vò moät phu nhaân ngoài ôû gheá quan toøa ñeå baùo aân baùo oaùn . Chính Töø Haûi môùi coù ñuû söùc maïnh vaø röûa saïch noãi oan khieân cuûa ñôøi Kieàu:

“ Moät lôøi ñaõ bieát ñeán taMuoân chung nghìn töù cuõng laø coù nhau “.

“ OÂi ! caùi buoåi ban ñaàu löu luyeán aáy – Ngaøn naêm hoà deã maáy ai queân”, Thuùy Kieàu maõi seõ khoâng theå naøo queân caùi buoåi aáy, caùi buoåi troïng ñaïi ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët cuûa ñôøi Kieàu . Neáu nhö moät Sôû Khanh luoân khoaùc laùc :

“ Naøng ñaø bieát ñeán ta chaêngBeå traàm luaân laáp cho baèng môùi thoâi “.

Hay moät Thuùc Sinh giaû doái :“ Ñöôøng va chôù ngaïi Ngoâ, Laøo

Traêm ñieàu haõy cöù troâng vaøo moät ta “.Thì Töø Haûi ñaõ thaúng thaén chuoäc Kieàu :

“ Ngoû lôøi noùi vôùi baêng nhaânTieàn traêm laïi cöù nguyeân ngaân phaùt hoaøn “.

Tính caùch cuûa Töø Haûi thaät ñeïp, Nguyeãn Du ñaõ döïng neân moät hình töôïng raát thaät, chính laø bao öôùc mô hoaøi voïng cuûa nhaø thô. Töø Haûi laø ngöôøi anh huøng chaân chính, dang roäng voøng tay ñoùn laáy Kieàu, ñeå laø con ngöôøi maø ñôøi Kieàu caäy troâng tröôùc hieän thöïc ñaày soáng gioù, tai öông cuûa ñôøi mình .

Nhöng Töø Haûi cuõng “nhi nöõ tình tröôøng, anh huøng khí ñoaûn”. Vì nghe lôøi Thuùy Kieàu maø Töø Haûi ñaõ maéc keá “chieâu an duï haøng” cuûa Hoà Toân Hieán ñeå ngöôøi anh huøng Töø Haûi phaûi cheát ñöùng giöõa loaïn quaân:

“ Khí thieâng khi ñaõ veà thaànNhôn nhôn coøn ñöùng choân chaân giöõa voøng .”

Cheát maø vaãn khoâng nhaém maét, cheát khi ñöùng giöõa loaïn quaân, Töø Haûi cheát khi uaát öùc caêm hôøn toät ñoä, khoâng chaáp nhaän caùi cuoäc ñôøi cay nghieät aáy. Taïi sao moät con ngöôøi nhö Töø Haûi hieäp nghóa, trung haäu nhöng roài cuoái cuøng cuoäc ñôøi cuõng ñaõ ñeå cho Töø Haûi phaûi cheát ? Caùi boùng anh huøng ñöùng leân ñaáu tranh vì baát coâng thì keát cuïc theá naøy ñaây ? Con ngöôøi Töø Haûi luoân traøn ñaày bieát bao öôùc mô khaùt voïng nhöng öôùc mô vaø hieän thöïc laø hai ñieàu ñoái laäp nhau, ñoù laø moät ñieàu khoâng theå phuû nhaän. Caùi cheát cuûa Töø Haûi maõi laø moät bi kòch veà töï do vaø coâng lyù. Caùi cheát cuûa Töø Haûi giöõa cuoäc ñôøi ñoù cuõng laø moät ñieàu taát yeáu maø thoâi. Ñoù cuõng chính laø söï haïn cheá trong thôøi ñaïi Nguyeãn Du.

Hình aûnh Töø Haûi hieän ra giöõa cuoäc ñôøi baát coâng kia maõi maõi laø moät hình aûnh ñeïp. Trong ñeâm tröôøng taêm toái kia, hình aûnh Töø Haûi vuït saùng leân bieåu hieän moät khuùc anh huøng ca, ù laø moät khaùt voïng laõng maïn trong traùi tim Nguyeãn Du. Caûm ôn taám chaân tình thieát tha cuûa Toá Nhö tieân sinh , caùm ôn nhöõng khaùt voïng chaùy boûng, moät traùi tim nhaân haäu bao dung. Nguyeãn Du maõi maõi laø nhaø thô cuûa tình ngöôøi.

65

66

Truyeän Luïc Vaân Tieân maëc duø neâu leân ñaïo ñöùc trung hieáu, tieát, nghóa cuûa ñaïo ñöùc phong kieán nhöng

ñaïo ñöùc aáy thaám nhuaàn nhaân ñaïo nhaân daân

Moät aùnh sao Baéc Ñaåu saùng ngôøi treân baàu trôøi ñeâm…” Moät ngoâi sao coù “aùnh saùng khaùc thöôøng, nhöng con maét cuûa chuùng ta phaûi chaêm chuù nhìn thì môùi thaáy vaø, vaø caøng nhìn thì caøng thaáy roõ…”. Tieáng thôû daøi aáy, vì sao Baéc Ñaåu aáy chính laø Nguyeãn Ñình Chieåu, moät ngoâi sao saùng choùi trong vaên ngheä cuûa daân toäc. OÂng ñaõ ñeå laïi cho ñôøi bao taùc phaåm nhöng taùc phaåm coù giaù trò tö töôûng lôùn nhaát laø “Luïc Vaân Tieân”. Truyeän “Luïc Vaân Tieân” maëc duø Nguyeãn Ñình Chieåu neâu leân ñaïo ñöùc trung, hieáu, tieát nghóa cuûa ñaïo ñöùc phong kieán nhöng ñaïo ñöùc aáy thaám nhuaàn nhaân ñaïo nhaân daân.

Theo quan nieäm ñaïo Nho thôøi phong kieán thì vua phaûi laø vua saùng, toâi thì phaûi laø toâi hieàn. Vua phaûi chaêm lo ñôøi soáng cuûa nhaân daân, toâi thì phaûi phoø ñôøi giuùp nöôùc. Trong thôøi phong kieán xöa kia, ngöôøi con trai phaûi thöïc hieän theo ñuùng caùi khuoân khoå “tam cöông, nguõ thöôøng” töø laâu ñaõ ñònh saün. Trung, hieáu, tieát, nghóa ñoù laø nhöõng phaåm haïnh lyù töôûng cuûa con ngöôøi. ÔÛ xaõ hoäi cuõ, ngöôøi con trai luoân ñeà cao chöõ trung:

“Coù trung hieáu thôøi ñöùng trong trôøi ñaátKhoâng coâng danh thaø naùt vôùi coû caây”

Nguyeãn Coâng TröùQuan nieäm xöa cuûa nhaân daân voán ñeà cao trung quaân aùi quoác nhöng

trung quaân vaãn phaûi ñaët leân haøng ñaàu: “Quaân xöû thaàn töû, thaàn baát töû, baát trung”

Nhöõng con ngöôøi coù lyù töôûng, nhaân caùch cao ñeïp vaãn luoân “trung vôùi nöôùc, hieáu vôùi daân”. Chöõ “trung” luoân gaén lieàn vôùi chöõ “hieáu”. Chöõ hieáu töø ngaøn ñôøi vaãn laø tieâu chuaån ñaàu tieân cuûa neàn taûng ñaïo ñöùc, laø truyeàn thoáng cuûa daân toäc. Loøng hieáu thaûo cuõng laø thöôùc ño cuûa loøng yeâu nöôùc. Vaø chöõ hieáu ñoái vôùi ngöôøi xöa raát ñöôïc traân troïng: “hieáu phuï xöû töû vong, töû baát vong baát hieáu”. Vì vaäy, baát cöù ngöôøi con trai naøo cuõng phaûi coù hai ñöùc tính treân. Thaät ñuùng nhö lôøi Luïc Vaân Tieân ñaõ noùi:

“Laøm trai ôn nöôùc, nôï nhaøThaûo cha, ngay chuùa môùi laø taøi danh”Töø xöa ñeán nay, ngöôøi phuï nöõ luoân laø nhöõng boâng hoa toûa höông

thôm tieát haïnh. Ñaõ laø phuï nöõ, moät ngöôøi phuï nöõ ñaøng hoaøng, danh giaù thì phaûi mang trong mình “coâng, dung, ngoân, haïnh” vaø phaûi laøm troïn veïn. Nhöõng phaåm haïnh aáy seõ giuùp ngöôøi con gaùi trôû thaønh vôï hieàn, daâu thaûo… Do ñoù tieát haïnh laø phaåm chaát haøng ñaàu maø ngöôøi phuï nöõ caàn coù. Nguyeãn Ñình Chieåu laø moät nhaø Nho, theo ñaïo quaân thaàn, ñeà cao tö töôûng trung quaân. Taát caû nhöõng leã giaùo phong kieán ñaõ aên nhaäp vaøo suy nghó,, taâm hoàn cuûa oâng. Vì vaäy, trong taùc phaåm ñeå ñôøi “Luïc Vaân Tieân”, Nguyeãn Ñình Chieåu ñaõ neâu cao nhöõng ñaïo ñöùc trung hieáu, tieát, nghóa cuûa ñaïo ñöùc phong kieán:

“Trai thôøi trung hieáu laøm ñaàuGaùi thôøi tieát haïnh laøm caâu trau mình.”Nhö ta ñaõ bieát, Nguyeãn Ñình Chieåu laø moät nhaø thô vöøa coù taâm vöøa

coù taøi. Nhöng chuû yeáu caùi taøi aáy laïi phuïc vuï cho caùi taâm cuûa oâng. Nguyeãn Ñình Chieåu vöøa laø ngöôøi thaày veà ñaïo lyù, veà trung hieáu vaø vöøa laø ngöôøi ñöôïc sinh tröôûng, baûo boïc cuûa chieác noâi Nam Boä. OÂng soáng giöõa nhaân daân vaø coù loøng yeâu daân tha thieát vaø oâng ñaõ neâu keát luaän khaùi quaùt cuûa ngöôøi xöa veà nhieäm vuï cuûa ngheä thuaät vaên chöông: “Vaên 67

dó taûi ñaïo”. Vaên laø chieác thuyeàn chôû ñaïo, ca ngôïi ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi. Vì theá, trong truyeän Luïc Vaân Tieân duø neâu cao ñaïo ñöùc phong kieán nhöng ñaïo ñöùc aáy laïi thaám nhuaàn nhaân ñaïo nhaân daân. “Luïc Vaân Tieân” coù nhieàu baøi hoïc ñaïo ñöùc phong kieán veà tình thaày troø, cha con, veà nghóa vua toâi, baïn beø… Nguyeãn Ñình Chieåu ñaõ saùng taïo ra moät theá giôùi nhaân vaät “trung, hieáu, tieát, nghóa” Luïc Vaân Tieân laø ñöùa con hieáu thaûo, laø ngöôøi huøng vì nghóa:

“Toâi xin ra söùc anh haøo, Cöùu ngöôøi cho khoûi lao ñao buoåi naøy”Trong ñoaïn trích “Luïc Vaân Tieân cöùu Kieàu Nguyeät Nga”, khoâng hieän leân

tröôùc maét ngöôøi ñoïc nhö moät Töø Haûi “vai naêm taác roäng, thaân möôøi thöôùc cao”, cuõng khoâng nhö Kim Troïng “vaøo trong phong nhaõ, ra ngoaøi haøo hoa” trong truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, nhöng qua vieäc laøm, haønh ñoäng vò nghóa cuûa Luïc Vaân Tieân, Nguyeãn Ñình Chieåu ñaõ taïo ñöôïc moät aán töôïng ñaäm neùt veà chaøng:

“Vaân Tieân gheù laïi beân ñöôøngBeû caây laøm gaäy nhaèm laøng xoâng voâ”Trong luùc “giöõa ñöôøng gaëp caûnh baát bình”, Luïc Vaân Tieân ñaõ khoâng

baøng quan, khoâng ñeå ngoaøi tai, ngoaøi maét nhöõng ñieàu troâng thaáy. Taám loøng vì nghóa queân mình ñaõ chieán thaéng caùi ích kæ, heøn nhaùt, chaøng ñaõ baát chaáp nguy hieåm vaø bieát raèng laøm nhö vaäy coù theå treã naûi vieäc thi cöû, lôõ maát ñöôøng coâng danh nhöng khoâng heà suy nghó, ñaén ño, Vaân Tieân ñaõ ra tay cöùu giuùp Kieàu Nguyeät Nga. Hình aûnh Vaân Tieân ngang taøn “taû ñoät höõu xoâng” xoâng pha giöõa ñaùm ñaàu traâu maët ngöïa nhö chính bieåu hieän cuûa chính nghóa tröøng trò caùi aùc, caùi xaáu.

Khoâng chæ coù haønh ñoäng nghóa hieäp maø quan nieäm soáng cuûa Vaân Tieân thaät ñaùng khaâm phuïc:

“Laøm ôn haù deã troâng ngöôøi traû ôn”“Nhôù caâu kieán ngaõi baát viLaøm ngöôøi theá aáy cuõng phi anh huøng”Qua lôøi noùi aáy ñaõ theå hieän moät leõ soáng cao thöôïng, laøm vieäc nghóa

voâ ñieàu kieän: laøm vieäc nghóa trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, khoù khaên naøo maø khoâng sôï thieät thoøi, nguy haïi ñeán baûn thaân. Sau khi hoaøn thaønh nhieäm vuï, chaøng töø choái caû haønh ñoäng traû ôn laãn thaùi ñoä bieát ôn. Ñoù laø quan nieäm soáng, lyù töôûng cao caû. Ngoaøi ra, noù coøn cho ta caùi caûm caùi taâm nhaân aùi, vöøa khaâm phuïc, traân troïng tröôùc quan nieäm soáng troïng nghóa cuûa Vaân Tieân.

Vaân TIeân trung vôùi vua nhöng vieäc ñi ñaùnh giaëc laïi laø ñeå tröø haïi cho daân, roài nhaân vieäc ñaùnh giaëc cöùu daân maø vaïch maët vaø tröø khöû nhöõng teân saâu daân moït nöôùc:

“Laøm trai trong coõi theá gianPhoø ñôøi giuùp nöôùc, phôi gan anh haøo”Ngö OÂng laø moät ngöôøi lao ñoäng chaát phaùc, giaøu loøng nhaân aùi, quyù

troïng sinh maïng con ngöôøi. OÂng Ngö thaáy Vaân Tieân gaëp naïn ñaõ nhaän nuoâi chaøng:

“Ngö raèng: ngöôi ôû cuøng taHoâm mai haåm huùt moät nhaø cho vui”Ngö OÂng coøn laø ngöôøi coi thöôøng danh lôïi, laø ngöôøi soáng theo ñaïo lyù

cao ñeïp, laáy caâu “kinh luaân ñaõ saün” laøm phöông chaâm soáng:“Ngö raèng: Loøng laõo chaúng môDoác loøng nhaân nghóa haù chôø traû ônNöôùc trong röûa saïch ruoät trôn

68

Moät caâu danh lôïi chæ sôøn loøng ñaâyKinh luaân ñaõ saün trong tayThung dung döôùi theá, vui say trong trôøi”Ngö OÂng cuõng laø moät hình töôïng tieâu bieåu veà taám loøng nhaân nghóa.

OÂng saün saøng cöùu giuùp ngöôøi hoaïn naïn maø ñaâu caàn chôø traû ôn. Ñoù laø loái soáng cao caû, ñaùng traân troïng maø Nguyeãn Ñình Chieåu ñaõ nhaán maïnh qua lôøi noùi cuûa Vaân Tieân vaø Ngö OÂng raát troïng ñaïo nghóa. OÂng Ngö coøn laø ngöôøi soáng theo loái soáng hieàn trieát, moät ngöôøi “kinh luaân ñaõ saün trong tay “nhöng laïi khoâng ra laøm quan, nuoâi chí soáng ngoaøi voøng danh lôïi. OÂng tìm thaáy nieàm vui, thanh thaûn, hoøa nhòp vôùi thieân nhieân:

“Raøy doi mai vònh vui vaàyNgaøy luùa höùng gioù, ñeâm naøy chôi traêng…Ngheâu ngao nay chích mai ñaàmMoät baàu trôøi ñaát vui thaàm ai hay”Khaùc vôùi oâng Ngö vui thuù vôùi thieân nhieân ñaát trôøi voâ taän, oâng

Quaùn laïi laáy vieäc laøm lôïi hoaëc laøm haïi daân maø baøn luaän yeâu gheùt:“Gheùt ñôøi Kieät Tri meâ daâmÑeå daân ñeán noãi sa haàm saåy hangGheùt ñôøi U leä ña ñoanKhieán daân luoáng chòu laàm than muoân phaàn”Hôùn Minh thì keå chuyeän mình xöû trí vieäc gaëp giöõa ñöôøng:“Ñi vöøa tôùi phuû OÂ MinhGaëp con quan huyeän Ñaêng Sinh laø chaøngGiaøu sang yû theá doïc ngangGaëp con gaùi toát cöôõng gian khoâng nghóToâi beøn noåi giaän moät khiVaät chaøng xuoáng ñoù beû ñi moät gioø”Hôùn Minh “giöõa ñöôøng thaáy söï baát baèng maø tha”. Chaøng ñaõ daùm

ñöùng leân choáng cöôøng quyeàn nghóa hieäp, ñuùng vôùi nguyeän voïng, mong moûi cuûa ngöôøi daân. Chính vì “vì nghóa queân mình” aáy maø Hôùn Minh chaáp nhaän laãn troán trong röøng…

Vöông Töû Tröïc moät nho sinh, moät ngöôøi trong saïch, thaúng thaén chaân tình, khoâng queân ñi tình nghóa baïn beø vôùi Vaân Tieân maø khöôùc töø lôøi mai moái vôùi Voõ Coâng con gaùi mình cho chaøng.

Taát caû nhöõng nhaân vaät: Vaân Tieân, oâng Ngö, oâng quaùn, Hôùn Minh, Töû Tröïc ñeàu laø nhöõng ngöôøi haøo hieäp, vì chính nghóa, khoâng maøng danh lôïi.

Ngoaøi trung, vaø nghóa, Nguyeãn Ñình Chieåu cuõng coù leõ queân ñeà cao chöõ hieáu vaø tieát haïnh cuûa ngöôøi phuï nöõ. Khi ñeán tröôøng thi, vì nghe tin meï maát maø Vaân Tieân boû thi veà hoä tang meï, khoùc ñeán noãi muø caû hai maét. Chæ nhö vaäy thoâi cuõng ñuû cho ta caûm thaáy ñöôïc taám loøng hieáu thaûo, yeâu thöông meï to lôùn ñeán theá naøo cuûa Vaân Tieân.

Trong taùc phaåm, Kieàu Nguyeät Nga hieän leân laø moät coâ gaùi danh giaù, laø moät boâng hoa tieát haïnh, thuûy chung thaät loäng laãy, toûa höông cho ñôøi. Sau khi ñöôïc Vaân Tieân cöùu, naøng ñaõ xem Vaân Tieân laø moät ngöôøi choàng lyù töôûng, laø ngöôøi maø naøng chòu ôn saâu saéc. Trong bao nhieâu naêm thaùng ñôïi chôø, naøng vaãn oâm aáp trong tim hình boùng cuûa Vaân Tieân maø töø choái lôøi caàu hoân cuûa con trai thaùi sö. Khi bò coáng sang cho nöôùc OÂQua, naøng ñaõ oâm taám hình Vaân Tieân maø nhaûy xuoáng doøng soâng töï töû. Naøng vaãn giöõ troïn tieát haïnh, taám loøng thuûy chung ñeå chôø ñôïi Vaân Tieân. Sau nhöõng

69

traéc trôû gian nan, Nguyeät Nga ñaõ tìm thaáy haïnh phuùc beân ngöôøi mình yeâu meán, mong ñôïi.

Nguyeät Nga ñöôïc nhaân daân coi laø chuaån möïc, tuyeät ñoái cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Ñöùc tình neát na, hieàn dòu, trong traéng, chung thuûy, cö xöû ñuùng vôùi ñaïo lyù ôû ñôøi cuûa Nguyeät Nga chính laø nhöõng truyeàn thoáng ôû ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam noùi chung vaø ngöôøi phuï nöõ mieàn Nam noùi rieâng. Hình töôïng Kieàu Nguyeät Nga vaãn luoân laø taám göông soi saùng nhaát cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam.

Hôn moät traêm naêm ñaõ ñi qua… Nhaø thô Nguyeãn Ñình Chieåu vaãn laø moät ngoâi sao ngôøi saùng trong vaên ñaøn ngheä thuaät. Taùc phaåm baát huû “Luïc Vaân Tieân” cuûa oâng vaãn ñöôïc lôùp lôùp haøng trieäu haøng trieäu ngöôøi ñoïc hoan ngheânh, coå vuõ, “Luïc Vaân Tieân” vaãn maõi laø taùc phaåm saùng ngôøi aùnh saùng nhaân nghóa, ñaïo ñöùc cuûa nhaân daân.

70

Caûnh ngaøy xuaân (trích “Truyeän Kieàu” – Nguyeãn Du)

Trong vaên chöông Ñoâng-taây, kim coå, veû ñeïp traøn ñaày söùc soáng cuûa muøa xuaân ñaõ trôû thaønh nguoàn thi höùng baát taän ñeå caùc thi só laøm thô ca ngôïi. Bieát bao böùc tranh, phong caûnh thieân nhieân muøa xuaân ñöôïc veõ neân baèng nhöõng ngoân töø traéc tuyeät, laøm rung ñoäng loøng ngöôøi. Vaø “Caûnh ngaøy xuaân” cuûa Nguyeãn Du laø moät trong soá nhöõng tuyeät taùc löu truyeàn ngaøn ñôøi. Ñoù chính laø khung caûnh ngaøy xuaân trong tieát thanh minh, ba chò em Thuùy Kieàu ruû nhau ñi chôi xuaân:

“Ngaøy xuaân con eùn ñöa thoi Thieàu quang chín chuïc ñaõ ngoøai saùu möôiCoû con xanh taän chaân trôøiCaønh leâ traéng ñieåm moät vaøi boâng hoaThanh minh trong tieát thaùng baLeã laø taûo moä, hoäi laø ñaïp thanhGaàn xa noâ nöùc yeán anhChò em saém söûa boä haønh chôi xuaânDaäp dìu taøi töû giai nhaânNgöïa xe nhö nöôùc aùo quaàn nhö neâmNgoån ngang goø ñoáng keùo leânThoi vaøng vo raéc tro tieàn giaáy bayTaø taø boùng ngaû veà taâyChò em thô thaån dang tay ra veàBöôùc daàn theo ngoïn tieåu kheâLaàn theo phong caûnh coù beà thanh thanhNao nao doøng nöôùc uoán quanhNhòp caàu nho nhoû cuoái gheành baéc ngang”

Böùc tranh thieân nhieân ngaøy xuaân, töôi ñeïp ñöôïc deät neân baèng nhöõng hình aûnh tieâu bieåu, töø ngöõ choïn loïc vaø ngheä thuaät mieâu taû tinh teá cuûa Nguyeãn Du daàn hieän ra:

“Ngaøy xuaân con eùn ñöa thoiThieàu quang chín chuïc ñaõ ngoøai saùu möôi”

Baàu trôøi röïc rôõ aùnh saùng, treân cao, tuøng ñoøan chim eùn bay lieäng nhòp nhaøng. HÌnh aûnh “con eùn ñöa thoi” vöøa gôïi söï troâi chaûy cuûa thôøi gian. Thaám thoaét nhö chieác thoi deät vaûi, ngaøy xuaân thoaét ñeán roài thoaét qua, vöøa gôïi khoâng gian: nhöõng caùnh eùn roän raøng bay lieäng nhö thoi ñöa giöõa baàu trôøi trong saùng. Sau caùnh eùn ñöa thoi laø söï phaûn chieáu aùnh saùng ñeïp cuûa muøa xuaân:

“Thieàu quang chín chuïc ñaõ ngoøai saùu möôi”Muøa xuaân ñaõ qua saùu möôi ngaøy. Baây giôø ñaõ sang thaùng ba, tieáng

thô gôïi neân söï baâng khuaâng, tieác nuoái thôøi gian. Coù leõ caùi thaàn thaùi tuyeät ñeïp cuûa muøa xuaân naèm ôû hai caâu thô:

“Coû non xanh taän chaân trôøiCaønh leâ traéng ñieåm moät vaøi boâng hoa”

Tröôùc maét ta môû ra moät khoâng gian meânh moâng traûi roäng tôùi chaân trôøi. Treân caùi neàn xanh töôi saùng voâ taän cuûa coû non, nhaø hoïa só ngoân töø ñieåm xuyeán vaøi boâng leâ traéng muoát. Veû ñeïp cuûa muøa xuaân ñöôïc gôïi taát caû söï môùi meû, tinh khoâi, thanh khieát, giaøu söùc soáng (coû non), khoâng gian khoùang ñaït trong treûo (xanh taän chaân trôøi). Maøu xanh nhaït pha laãn maøu vaøng chanh hoøa hôïp vôùi maøu lam trong saùng cuûa chaân trôøi ngaøy

71

xuaân. Treân thaûm coû xanh möôït ñieåm xuyeán saéc traéng thanh khieát, tinh khoâi cuûa hoa leâ laøm thaønh moät böùc tranh loäng laãy raïo röïc söùc soáng. Maøu saéc coù söï haøi hoøa tôùi möùc tuyeät ñænh töø “traéng” ñöùng tröôùc gaây aán töôïng maïnh, töø “ñieåm” laøm cho caûnh vaät trôû neân sinh ñoäng, coù hoàn chöù khoâng tónh taïi. Buùt phaùp ngheä thuaät phoái saéc thaät taøi tình, taát caû ñeàu gôïi neân veû ñeïp rieâng cuûa muøa xuaân. Ta laïi nhôù ñeán hai caâu thô coå Trung Quoác:

“Phöông thaûo lieân thieân bíchLeâ chi soå ñieåm hoa”(Coû thôm lieàn vôùi trôøi xanh,Treân caønh leâ coù maáy boâng hoa)

Nhöng neáu caâu thô naøy nhaán maïnh maøu xanh cuûa coû noái lieán vôùi maøu xanh cuûa da trôøi vaø nhaán maïnh ñoä roäng, ñoä daøi cuûa khoâng gian cuøng höông thôm cuûa coû. Coøn caâu thô Nguyeãn Du laïi thieân veà mieâu taû maøu xanh môn môûn cuûa coû non, theå hieän söùc soáng, nhòp soáng töng böøng cuûa muøa xuaân. Thaät laø taøi tình!

Nguyeãn Du thaät söï laø baät thaày veà khaû naêng söû duïng ngoân ngöõ. Trong thô oâng, tieáng Vieät khoâng chæ ñeïp, trong saùng maø coøn heát söùc tinh teá, gôïi caûm.

Ñi daàn caùc caâu thô tieáp, caûnh saéc muøa xuaân cuûa thieân nhieân ñaát trôøi hoøa hôïp tuyeät ñeïp vôùi loøng ngöôøi, vôùi cuoäc soáng con ngöôøi.

“Thanh minh trong tieát thaùng baLeã laø taûo moä hoäi laø ñaïp thanhGaàn xa noâ nöùc yeán anhChò em saém söûa boä haønh chôi xuaânDaäp dìu taøi töû giai nhaânNgöïa xe nhö nöôùc aùo quaàn nhö neâm”

Khung caûnh leã hoäi töng böøng, naùo nhieät. Tieát thanh minh, tieát trôøi maùt meû, trong treûo, ngöôøi ngöôøi ñi vieáng thaêm, söûa sang phaàn moä ñeå töôûng nhôù ngöôøi thaân ñaõ maát vaø du xuaân thöôûng ngoïan. Töøng ñoøan ngöôøi nhoän nhòp, noâ nöùc keùo nhau ñi, ríu rít nhö chim oanh, chim eùn muøa xuaân. Caûnh leã hoäi ñöôïc gôïi neân qua haøng loïat töø hai aâm tieát (töø gheùp vaø töø laùy). Caùc danh töø “yeán oanh, chò em, taøi töû, giai nhaân”… gôïi taû söï ñoâng vui, caùc ñoäng töø “saém söûa, daäp dìu”… Gôïi neân söï roän raøng, naùo nhieät, caùc tính töø “gaàn xa, noâ nöùc” laøm roõ hôn taâm traïng ngöôøi ñi döï hoäi, hình aûnh aån duï “noâ nöùc yeán oanh” gôïi neân hình aûnh ñoøan ngöôøi nhoän nhòp ñi chôi xuaân nhö chim eùn, chim oanh bay löôïn. Thanh minh cuõng laø dòp hoäi ngoä cuûa tuoåi thanh xuaân. Nhöõng ngöôøi treû tuoåi, nam thanh, nöõ tuù, trai taøi gaùi saéc “ngöïa xe nhö nöôùc aùo quaàn nhö neâm” daäp dìu gaëp gôõ heïn hoø. Moät khoâng khí ñoâng vui, naùo nöùc, moät muøa vui ñang bao truøm caû ñaát trôøi, caû nhaân gian. Nhöng tieäc vui naøo roài cuõng ñeán hoài keát thuùc. Nhöõng ngöôøi taûo moä ñang hoøan thaønh noát phaàn vieäc cuoái cuøng cuûa mình laø raûi vaøng maõ, ñoát hoùa vaøng tieàn ñeå göûi xuoáng cho ngöôøi thaân ñaõ maát theo tuïc leä xöa. Taùc giaû cuõng ñaõ khaéc hoïa moät neùt vaên hoùa truyeàn thoáng-leã hoäi xa xöa cuûa daân toäc:

“Ngoån ngang goø ñoáng keùo leânThoi vaøng voâ saéc tro tieàn giaáy bay”

Ñoù laø moät leã hoäi ñaõ coù töø xöa. Maëc duø ngaøy nay khoâng coøn phoå bieán nhöng qua nhöõng caâu thô taû caûnh cuûa Nguyeãn Du, ngöôøi ñoïc coù theå hình dung raát roõ khung caûnh naùo nöùc, nhoän nhòp cuûa leã hoäi aáy.

72

Ngaøy daàn taøn. Maët trôøi ñaõ daàn cheânh cheách phía taây. Cuøng vôùi hoøang hoân cuûa caûnh vaät, loøng ngöôøi döôøng nhö cuõng ñang chìm trong moät caûm xuùc, moät traïng thaùi baâng khuaâng khoù taû:

“Taø taø boùng ngaû veà taâyChò em thô thaån dang tay ra veàBöôùc daàn theo ngoïn tieåu kheâLaàn theo phong caûnh coù beà thanh thanhNao nao doøng nöôùc uoán quanhNhòp caàu nho nho cuoái gheành baéc ngang”

Trong vaên chöông, hình aûnh hoøang hoân chieàu taø thöôøng gôïi neân caûm xuùc buoàn thöông, taøn taï, theâ löông. Cuoäc vui xuaân höôûng caûnh vöøa naùo nöùc töng böøng maø giôø ñaây ñaõ laëng leõ chìm vaøo coâ tòch. Taâm traïng con ngöôøi khoâng khoûi löu luyeán, baâng khuaâng. Gam maøu töôi saùng röïc rôõ cuûa böùc tranh muøa xuaân ñeán ñaây ñöôïc thay baèng maøu nhaït nhoøa cuûa naéng chieàu baûng laûng. Caûnh vaät vaãn mang caùi hanh, caùi dòu cuûa muøa xuaân: naéng nheï, khe nöôùc nhoû. Caûnh vaät vaãn ñeïp, vaãn neân thô vôùi “doøng nöôùc cuoán quanh”, “nhòp caàu nho nhoû” nhöng thieáu vaéng ñi raát nhieàu hôi thôû cuûa con ngöôøi.

Böôùc chaân thô thaån treân daëm ñöôøng cuûa chò em Kieàu nhö coù gì ñoù giaêng maét, khoù noùi. Caùc töø laùy “taø taø, thanh thanh, nao nao” khoâng chæ gôïi taû caûnh vaät maø coøn boäc loä taâm traïng con ngöôøi: gôïi caûm giaùc nuoái tieác vì ngaøy vui troâi mau maø coøn linh caûm moät ñieàu gì ñoù xaûy ra trong taâm hoàn ñaày nhaïy caûm cuûa Thuùy Kieàu. Roõ raøng caûnh ñaõ nhuoám maøu taâm traïng. Coù theå thaáy, phong caûnh thieân nhieân trong truyeän Kieàu noùi chung vaø “caûnh ngaøy xuaân” noùi rieâng coù nhöõng ñieåm khaùc vôùi thieân nhieân truyeàn thoáng trong thô ca aù ñoâng xöa. Caûnh ôû ñaây khoâng tónh taïi maø thöôøng ñöôïc môû ra theo khoâng gian, thôøi gian, theo böôùc chaân, caùi nhìn, caûm xuùc cuûa con ngöôøi. Do vaäy, caûnh thaät hôn, coù hoàn hôn.

Caøng ñoïc, ta caøng thaáy caùi taøi cuûa Nguyeãn Du vaø “tay tieân” cuûa oâng ñaõ ñaït ñeán möùc thaùnh. Töøng caâu, töøng lôøi, töøng hình aûnh ñöôïc gôïi ra raát nheï laøm cho chuùng ta hình dung ra heát böùc tranh thieân nhieân muøa xuaân töôi ñeïp. Lôøi thô nhö ngaám saâu vaøo trong traùi tim chuùng ta, in ñaäm vaøo loøng ta. Ñeå ta seõ maõi khoâng bao giôø queân Nguyeãn Du.

73

Caûnh vaø tình cuûa Thuyù Kieàu khi ôû Laàu Ngöng Bích – noãi buoàn bieát toû cuøng ai

Son phaán coù thaàn choân vaãn haänVaên chöông khoâng meänh ñoát coøn vöông .( Ñoäc Tieåu Thanh Kyù – Nguyeãn Du )

Ai oaùn chi hôõi cuï Nguyeãn Du ? Noãi loøng ñoù cuûa cuï ñaõ hai theá kyû daãu chöa chaéc coù lôøi giaûi ñaùp nhöng taøi saûn quyù giaù nhaát maø cuï chaét chiu, gìn giöõ cho ñôøi vaãn ngaøy ngaøy ñöôïc quyù troïng , naâng niu. Taøi saûn ñoù laø tieáng loøng Toá Nhö laéng ñoïng , hoaø leä thaønh thô – nhöõng vaàn thô ñöôïc trau chuoát töø trong taâm töôûng – nhöõng tieáng keâu xeù loøng laøm xoùt xa khaùch phoøng vaên. Laø thi só , ai chaúng muoán caát ngoøi buùt ca ngôïi caùi ñeïp, caùi höõu tình , caùi thô moäng , nhöng hieän thöïc phôi baøy tröôùc maét laø muõi dao oan nghieät khieán traùi tim ña caûm phaûi caát tieáng ñau thöông . Trong ngaøn vaïn tieáng naác ngheïn ngaøo veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ , Truyeän Kieàu baät leân nhö tieáng theùt hoaûng hoát, voâ voïng giöõa ñeâm tröôøng phong kieán ñaày nhöõng tuûi nhuïc, ñaéng cay. Tieáng theùt ñoù chöøng nhö keùo daøi voâ taän, phaûn aùnh noãi ñau thaân phaän ngöôøi, noãi ñau thaân phaän naøng Kieàu – ngöôøi con gaùi taøi hoa nhöng baát haïnh. Ngoøi buùt ñieâu luyeän cuûa cuï Tieân Ñieàn ñaõ kheùo leùo möôïn caûnh taû tình tinh teá vaø yù nhò. Vaø ñoaïn trích Kieàu ôû laàu Ngöng Bích chính laø daáu laëng traàm buoàn trong thieân baïc meänh Kieàu ñaõ vieát cho mình.

Trong noãi ñau thaân phaän con ngöôøi, töø moät coâ gaùi “ EÂm ñeàm tröôùng ruû maøn che”, baõo doâng cuoäc ñôøi ñöa ñaåy naøng ñeán choán buøn nhô.Vì chöõ hieáu Kieàu ñaønh döùt tình vôùi Kim Troïng, boû laïi caâu theà nguyeàn non nöôùc chöa troïn, theo Maõ Giaùm Sinh veà Laâm Tri. Nhöõng töôûng daây tô hoàng ñaõ döùt, khoâng coøn gì ñau khoå hôn, nhöng oan nghieät thay soá phaän trôù treâu nhö ñuøa giôõn vôùi con ngöôøi. Veà Laâm Tri khoâng phaûi ñeå yeân phaän laøm daâu nôi xöù laï queâ ngöôøi vôùi moät ngöôøi choàng quen bieát, maø Kieàu bò buoäc phaûi daán thaân vaøo cuoäc soáng gioù söông cuûa choán laàu xanh , chòu caûnh” soáng laøm vôï khaép ngöôøi ta “. Voán con nhaø gia giaùo , quyeát khoâng chòu ñaùnh maát tieát haïnh cuûa mình maø phuï coâng lao sinh thaønh giaùo döôõng cuûa song thaân, phuï moái tình vôùi chaøng Kim, Kieàu töï töû . Nhöng oan nghieät thay , cuoäc ñôøi ñoù khoâng cho naøng cheát, maø baét naøng phaûi soáng traàm luaân trong kieáp ñoaïn tröôøng. Cuoäc soáng ñoù coøn ñau khoå gaáp nghìn laàn caùi cheát. Ñoù laø moät bi kòch, soáng khoâng ra ngöôøi, cheát laïi caøng khoâng. Söï daèn vaët ñoù cöù töøng giôø, töøng khaéc sieát chaët sôïi daây thoøng loïng troùi buoäc haïnh phuùc con ngöôøi. Sôï Kieàu töï töû laàn nöõa thì voán lieáng boû ra mua naøng boãng choác hoaù thaønh maây khoùi, Tuù Baø ñöa naøng veà laàu Ngöng Bích trong caûnh “ Ngaây thô chaúng bieát laø danh phaän gì ?“ Laõm con nhö lôøi muï höùa keùn choàng töû teá chaêng ? Hay laø moät tuø nhaân bò giam loõng? Böôùc chaân ñaàu tieân ñi vaøo cuoäc ñôøi cuûa naøng sau choâng cheânh nhö caûnh “ Voù caâu khaáp kheånh , baùnh xe gaäp gheành “.

Ñoaïn trích laø moät maøn ñoäc thoaïi noäi taâm, moät khuùc töï tình cuûa Kieàu treân böôùc ñöôøng löu laïc. Trong möôøi laêm naêm trôøi vaèng vaëc tha phöông, khoâng ít laàn kieàu boäc loä noãi nhôù thöông veà cha meï, töôûng nhôù ngöôøi yeâu cuûa mình maø moãi nieàm ñau xoùt ñeàu chaân thaønh caûm ñoäng. Döôùi ngoøi buùt tröõ tình taøi hoa cuûa Nguyeãn Du luoân doõi ñoâi maét tình ñaày nhaân haäu theo töøng böôùc chaân luaân laïc cuûa ñôøi Kieàu. Ñoaïn trích Kieàu ôû laàu Ngöng Bích ñöôïc ñaùnh giaù laø moät thaønh coâng nhaát, xuyeân suoát kieät taùc Ñoaïn tröôøng taân thanh. Tình caûm ñoái vôùi ngöôøi thaân luùc naøy chaùy 74

boûng trong veát thöông loøng ræ maùu. Hieän taïi troáng vaéng, töông lai môø mòt, Nguyeãn Du ñaõ khaéc hoaï ngoaïi caûnh qua taâm caûnh ngoån ngang:

Tröôùc laàu Ngöng Bích khoaù xuaân,Veû non xa, taám traêng gaàn ôû chung.Boán beà baùt ngaùt xa troâng,Caùt vaøng coàn noï, buïi hoàng daëm kia.Ñoù laø khung caûnh thieân nhieân cuûa moät nôi “ Chung quanh nhöõng nöôùc

non ngöôøi “, moät nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi. Nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi moät hình aûnh ñeïp nhöng buoàn vôøi vôïi”. Nhieàu nhaø nghieân cöùu khi chuù thích hai töø “ khoaù xuaân” ñaõ vieän daãn ñieån coá trong caâu thô cuûa Ñoã Muïc:

Ñoàng Töôùc xuaân taâm toaû nhò KieàuNhöng coù leõ khoâng caàn lôøi dieãn giaûi hay chuù thích naøo khaùc thì baûn

thaân hai töø thuaàn Vieät “ khoaù xuaân “ töï noù ñaõ dieãn taû ñaày ñuû yù nghóa saâu xa cuûa töù thô. Söï coâ ñôn troáng traõi bao vaây baøo moøn trong taâm can Thuyù Kieàu, neáu khoâng phaûi laø nhoát kín naøng thì coøn laø gì nöõa! Söùc soáng môn môûn, phôi phôùi tuoåi xuaân – löùa tuoåi ñeïp nhaát cuûa ñôøi ngöôøi – cuûa moät trang tuyeät saéc giai nhaân bò nhöõng baøn tay hung baïo boùp ngheït. Caûnh vaät tröôùc maét naøo nhöõng nuùi non, traêng nöôùc nhöng maø daáu hieäu thieân nhieân ñaây ñeàu xa laï, hoang vaéng meânh moâng, heo huùt. “ Veû non xa “, “ taám traêng gaàn “ nhö cuøng hieän dieän trong moät böùc tranh. Caùi “non xa” aáy luùc ñaàu gôïi cho ngöôøi ta caùi caûm giaùc vöõng chaûi, daøy daïn tuyeát söông , nhöng hoaù ra non xa cuõng chæ laø non xa, nghóa laø ngoaøi taàm tay vôùi, khoâng theå laøm choã döïa cho taâm hoàn beù boûng cuûa naøng.Chæ coøn “taám traêng “ laø tri aâm tri kyû, baàu baïn cuøng naøng. Boùng traêng suy tö treân neàn trôøi cao thaúm soi roïi trôû neân gaàn guõi trong traùi tim naøng. Trong cuoäc ñôøi Kieàu, aùnh traêng ñaõ töøng chöùng kieán , chia seõ vôùi naøng nhöõng giaây phuùt say söa, haïnh phuùc nhaát cuûa moái tình ñaàu trong ñeâm öôùc nguyeàn :

Vaàng traêng vaèng vaëc giöõa trôøi,Ñinh ninh hai mieäng moät lôøi song song .Traêng xöa nay vaãn ñöôïc ví vôùi söï haïnh phuùc, ñoaøn vieân, sung maõn.

Haøn Maëc Töû ñaõ töøng caát rao ;Ai mua traêng toâi baùn traêng cho Khoâng baùn ñoaøn vieân öôùc heïn hoø.Vaäy maø khi Kieàu ôû laàu Ngöng Bích, boùng traêng kia chæ laø taám traêng

nhoû nhoi , coâ ñoäc. Nhòp thô 3/3/2 nhö khôi gôïi moät caûm giaùc hoãn ñoän hôn laø taïo caûnh haøi hoaø trong böùc tranh thô. Caû boán beà baùt ngaùt meânh moâng ñeán laëng ngöôøi. Naøng nhìn xuoáng ñaát thì :

Caùt vaøng coàn noï, buïi hoàng daêm kia.Caûm giaùc bao truøm caâu thô laø aâm höôûng keùo daøi . caû moät khoâng

gian traûi roâng trong caûm giaùc coâ ñôn hiu quaïnh, nhöõng baõi caùt vaøng nhaáp nhoâ uoán löôïn, buïi hoàng daøn traûi meânh moâng keùo nhau maát huùt vaøo voâ taän. Ngheä thuaät taû caûnh nguï tình ñoäc ñaùo ñeå khaéc hoaï caùi bi kòch trong noäi taâm nhaân vaät. Thieân nhieân töôûng thoaùng ñaõng neân thô aáy trôû neân ngoån ngang traêm moái tô voø nhöng taâm traïng cuûa naøng khi “ ngaây thô chaúng bieát laø danh phaän gì ? “. Moät tuø nhaân bò giam loûng hay moät ñöùa con chôø ñöôïc keùn choàng töû teá nhö lôøi Tuù Baø ñaõ höùa ? Nguyeãn Du ñaõ theå hieän taâm traïng roái bôøi aáy qua caùc töø “ noï – kia “, “ xa – gaàn “ cuù ñan quyeän vaøo nhau ñeå khaéc hoaï taâm caûnh nhaân vaät.

Caûnh naøo caûnh chaúng ñeo saàu,Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø.Trong taâm traïng u saàu kia , Kieàu ñaâu coù loøng naøo maø chieâm ngöôõng

veû ñeïp thieân nhieân bôûi thieân nhieân laø hình aûnh phaûn chieáu taâm traïng

75

con ngöôøi. Caëp tieåu ñoái “ caùt vaøng coàn noï – buïi hoàng daëm kia “soùng ñoâi nhau ñeå nhaân leân yù nghóa trieàn mieân vôøi vôïi cuûa khoaûng khoâng vaø noãi loøng ngöôøi coâ löõ ly höông. Thôøi gian voâ vò cöù laëng leõ troâi giöõa khoaûng khoâng voâ voïng aáy ;

Beõ baøng maây sôùm ñeøn khuya,Nöûa tình nöûa caûnh nhö chia taám loøng. Nguyeãn Du ñaõ taøi tình khi möôïn hình aûnh trong thaønh ngöõ “ maây sôùm

ñeøn khuya “ khôi gôïi bao suy tö ñeå baùo hieäu khaùi nieäm thôøi gian laø nhöõ ng ngaøy thaùng teû nhaït voâ vò . Caûnh ñaáy, tình ñaây sao eâ cheà cay ñaéng. Töø “nöûa “ theå hieän moät ñieàu khoâng troïn veïn. “ Nöûa tình nöûa caûnh “ sao dôû khoùc dôû cöôøi , khoâng theå gheùp laïi vôùi nhau ñeå laáp ñaàu khoaûng troáng traùi tim.maø laïi phaân caùch raïch roøi thaønh hai phaàn rieâng bieät giaèng xeù taâm can. Caùi chöõ tình kia cöù ñeo ñaúng khoâng sao ñöùt rôøi duø tröôùc maét naøng chæ thaày caûnh maø vaéng boùng ngöôøi. Theá` nhöng hình boùng chaøng Kim vaãn cöù hieän veà trong kyù öùc :

Töôûng ngöôøi döôùi nguyeät cheùn ñoàng,Tin söông luoáng nhöõng raøy troâng mai chôø.Nguyeãn du khoâng duøng töø “nhôù “ñeå dieãn taû taâm traïng Thuyù Kieàu

maø laïi laø “töôûng “.Ñaây laø neùt raát ñoäc ñaùo, haøm suùc. Chính töø “ nhôù “ khoâng dieãn ñaït heát chöõ tình Kieàu daønh cho Troïng , bôûi nhôù mong thì coøn hy voïng gaëp laïi , coøn “töôûng “ thì chöøng nhö trong suy nghó cuûa naøng thì ñoâi nhaïn khoâng mong coù ngaøy töông phuøng, khoâng coøn kyø voïng. Ñoù laø noãi nhôù trong hoaøi nieäm, trong voâ voïng. Caâu thô saùu tieáng maø coù ñeán boán thanh traéc taïo aâm höôûng naëng tróu nhö tieáng naác ngheïn ngaøo, thoån thöùc ñau thöông. Töø “ töôûng ‘ coøn laø nieàm toân kính bôûi chính Kieàu caûm nhaän mình laø keû coù loãi trong tình yeâu voâ bôø maø Kim troïng daønh cho naøng . Naøng möôøng töôïng môùi hoâm naøo ñaây thoâi caû hai cuøng “döôùi nguyeät cheùn ñoàng “ theà thoát : “Traêm ngaêm taïc moät chöõ ñoàng ñeán xöông ‘, gioït röôïu giao theà höông vò vaãn coøn ñoïng treân bôø moâi maø keû Lieâu döông , ngöôøi Laâm Tri caùch trôû. Xoùt xa cho moái duyeân ñaàu tan vôõ, naøng ngaäm nguøi :

Tin söông luoáng nhöõng raøy troâng mai chôø.Aâm ñieäu caâu thô keùo daøi leâ theâ, naøng töï nhuû vôùi loøng : “Taám son

goät röõa bao giôø cho phai “. Lôøi thô laø lôøi ñoäc thoai . Thaät vaäy ! Suoát nhöõng naêm thaùng löu laïc, Kieàu khoâng bao giôø nguoâi thöông nhôù Kim Troïng.

Truyeän Kieàu laø moät thieân dieãm tình tuyeät myõ , chính vì theá Nguyeãn du ñaõ ñeå Kieàu nhôù Troïng tröôùc roài môùi nhôù ñeán cha meï , ñaây cuõng laø moät ñieàu hôïp lyù. Vôùi cha meï , duø sao Kieàu cuõng ñaõ ñeàn ñaùp , coøn ñoái vôùi Kim Troïng, naøng tuy ñaõ trao duyeân laïi cho em, nhöng trao duyeân chöù laøm sao troïn tình ñöôïc? Noãi loøng ñoù cöù canh caùnh , khoaéc khoaûi . Quaù khöù cöù hieän veà choaùng ngoäp taâm tö, heát töôûng ñeán Kim, naøng laïi xoùt cho cha meï tuoåi giaø boùng xeá:

Xoùt ngöôøi töïa cöûa hoâm mai,Quaït noàng aáp laïnh nhöõng ai ñoù giôø ?Saân Lai caùch maáy naéng möa,Coù khi goác töû ñaõ vöøa ngöôøi oâm.Hieáu thaûo ñeán theá thì coøn gì baèng. Trong ñôøi , Kieàu luoân nghó ñeán

ngöôøi tröôùc khi nghó ñeán mình, ñoù laø loøng nhaân aùi cao ñeïp, laø phaåm haïnh ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi, manhg thaân phaän caùnh” hoa troâi man maùc “trong doøng ñôøi baõo noåi theá maø trong traùi tim bao dung kia luoân nghó ñeán cha meï giaø giôø ai chaêm soùc , giôø ñang moøn moõi tin con.

76

Chæ môùi ñaây thoâi maø naøng töôûng nhö xa xoâi laém cho noãi nhôù chaát choàng.

Neùt ñoäc ñaùo trong buùt phaùp taû caûnh nguï tình, söû duïng thaønh ngöõ giaøu saéc thaùi bieåu caûm theå hieän bi kòch trong noäi taâm nhaân vaät, thieân taøi Nguyeãn Du ñaõ veõ neân böùc tranh thaät soáng ñoäng laøm rung ñoäng loøng ngöôøi. Caûnh vaø tình, tình vaø thô, taát caû gaén chaët vôùi nhau trong ngaãn ngô noãi nieàm.

Hai traêm naêm ñaõ ñi qua…tieáng thô Nguyeãn du vaãn vang voïng töø quaù khöù vaøo hieän taïi vaû caû töông lai;

Tieáng thô ai ñoäng ñaát trôøiNghe nhö non nöôùc voïng lôi ngaøn thu.Ngaøn naêm sau nhôù Nguyeãn Du Tieáng thöông nhö tieáng meï ru nhöõng ngaøy.

( Toá Höõu )

77

“ Kieàu khi ôû Laàu Ngöng Bích” – noãi buoàn bieát toû cuøng ai

“Tieáng thô ai ñoäng ñaát trôøiNghe nhö non nöôùc voïng lôøi nghìn thuNghìn naêm sau nhôù Nguyeãn Du Tieáng thô nhö tieáng meï ru nhöõng ngaøy”

Thaät vaäy, ñaõ hôn hai traêm naêm troâi qua nhöng truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du vaãn toàn taïi maõi theo thôøi gian vaø ñaõ trôû thaønh “moùn aên tinh thaàn” khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa moãi con ngöôøi VN. Truyeän Kìeâu laøm say meâ taâm hoàn moïi theá heä qua töøng neùt nhaïc lôøi thô, töøng ñöôøng neùt ngheä thuaät cuûa thieân taøi Nguyeãn Du ñaëc bieät laø söï taøi tình giöõa ngheä thuïaât taû caûnh nguï tình ñaëc saéc. Ñoïan trích “Kieàu ôû laàu Ngöng Bích” laø moät daãn chöùng tieâu bieåu. Thoâng qua nhöõng böùc tranh taû caûnh thi vò, ta coøn hieåu ñöôïc taâm hoàn, tình caûm cuûa nhaân vaät

Khi bieát mình ñaõ rôi vaøo chieán laàu xanh, nôi oâ nhuïc nhaát cuûa xaõ hoäi, naøng Kieàu ñaõ ruùt dao töï vaãn. Nhöng naøng khoâng cheát vaø bò Tuù Baø ñöa ra giam loûng ôû laàu Ngöng Bích. Caûnh vaät ôû ñaây thaät ñeïp :

“Tröôùc laàu Ngöng Bích khoùa xuaânVeû non xa taám traêng gaàn ôû chung”

Kieàu soáng ôû laàu Ngöng Bích nhö moät coâ gaùi bò “caám cung”, giam loûng. Hai chöõ “khoùa xuaân” coù nghóa laø khoùa kín tuoåi xuaân. Ñang ôû ñoä tuoåi thaät ñeïp cuûa ngöôøi thieáu nöõ vaäy maø Thuùy Kieàu laïi bò giam loûng ôû nôi naøy. Naøng ñang phaûi chòu bao ñôùn ñau daèn vaët, töông lai thì mòt môø bieát bao hieåm nguy. Töø treân laàu cao, naøng ngaém daõy nuùi xa vaø maûnh traêng gaàn. Khung caûnh vaéng laëng, khoâng boùng ngöôøi, naøng chæ bieát baàu baïn vôùi thieân nhieân :

“Boán beà baùt ngaùt xa troângCaùt vaøng coàn noï buïi hoàng daëm kia”

Moät beân laø coàn caùt vaøng noåi leân nhaáp nhoâ nhö soùng löôïn, moät beân laø buïi hoàng traûi daøi. Caûnh vaät thieân nhieân xieát bao ngoïan muïc vaø thoùang ñaõng. Moät khoâng gian meânh moâng, hoang vaéng chæ coù nhöõng ngoïn nuùi xa xa, vaøi coàn caùt lô thô, töøng lôùp buïi hoàng vaø coù vaàng traêng ôû cuøng. Thieân nhieân roäng lôùn, meânh moâng bao nhieâu thì naøng Kieàu laïi nhoû nhoi, ñôn ñoäc baáy nhieâu. Caùi vaéng laëng cuûa thieân nhieân, caùi meânh moâng cuûa vuõ truï khieán Kieàu theâm laïc loõng, bô vô, tuûi nhuïc :

“Beõ baøng maây sôùm ñeøn khuyaNöûa tình nöûa caûnh nhö chia taám loøng”

Kieàu caûm thaáy “beõ baøng” vaø buoàn tuûi trong loøng, luùc ngaém nhìn “maây sôùm” cuõng nhö luùc ngoài döôùi ngoïn “ñeøn khuya”. Cuïm töø “maây sôùm, ñeøn khuya” gôïi leân caùi thôøi gian tuaàn hoøan kheùp kín. Khoâng gian, thôøi gian aáy nhö giam haõm con ngöôøi, khaéc saâu theâm noãi coâ ñôn vaø doàn tôùi taàng taàng lôùp lôùp nhöõng noãi nieàm chua xoùt, ñau thöông khieán taâm traïng Kieàu nhö chia xeù :

“Nöûa tình nöûa caûnh nhö chia taám loøng”Vôùi taâm traïng beõ baøng, Kieàu quay veà ñoäc thoïai vôùi chính mình. Naøng

chôït ñau ñôùn nhôù tôùi chaøng Kim roài laïi xoùt xa nhôù tôùi cha meï. Cuøng laø noãi nhôù, vôùi hai caùch khaùc nhau vaø nhöõng lí do khaùc nhau :

“Töôûng ngöôøi döôùi nguyeät cheùn ñoàngTin söông luoáng nhöõng raøy troâng mai chôø”

78

Ñaët noãi nhôù ngöôøi yeâu laàn ñaàu, Kieàu ñaõ khoâng giaáu ñöôïc noãi nhôù nhung da dieát, maõnh lieät cuûa mình ñoái vôùi Kim Troïng. Vöøa môùi hoâm naøo cuøng vôùi Kim Troïng troùt naëng lôøi öôùc heïn traêm naêm maø nay Kieàu ñaõ phaûi caét ñöùt moái tình duyeân aáy moät caùch ñoät ngoät. Ngoøi buùt Toá Nhö thaät tinh teá khi ñeå tình caûm Thuùy Kieàu nhôù veà ngöôøi yeâu leân ñaàu. Cheùn röôïu theà nguyeän chöa raùo, vaàng traêng nhö vaãn ñoù, Kieàu ñau ñôùn nhôù tôùi ngöôøi yeâu, töôûng nhö laùt naøy chaøng vaãn chöa hay bieát vieäc naøng ñaõ phaûi “baùn mình” neân ñang mong chôø, troâng ñôïi tin töùc cuûa naøng moät caùch uoång coâng voâ ích. Gioïng thuù toäi voâ cuøng truyeàn caûm vôùi nhöõng cuïm töø “luoáng nhöõng”, “raày troâng”, “mai chôø” dieãn taû noãi troâng ñôïi, mong nhôù.

Duø soáng bô vô nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi nhöng tình caûm thuûy chung vaãn khoâng heà vôi ñi trong taâm hoàn ngöôøi con gaùi ñaùng thöông naøy :

“Beân trôøi gioù beå bô vôTaám son goät röûa bao giôø cho phai”

Ôû nôi chaân trôøi goùc beå nhöng naøng vaãn veïn tình, bieát ñeán bao giôø môùi phai ñi ñöôïc taám loøng son saét maø naøng ñaõ quyeát ñònh daøng troïn cho Kim Troïng töø caùi buoåi “theà non heïn bieån” hoâm aáy. Caâu thô “taám son goät röûa bao giôø cho phai” chính laø taám loøng son saét, noãi nhôù Kim Troïng khoâng bao giôø nguoâi. Caøng thöông nhôù ngöôøi yeâu, Kieàu laïi caøng thaám thía tình caûnh bô vô, troáng traûi cuûa mình, naøng caøng nuoái tieác nhöõng kæ nieäm ñeïp ñeõ cuûa moái tình ñaàu thô ngaây trong saùng, ñeïp ñeõ bieát bao. Kieàu caøng yù thöùc saâu saéc raèng chaúng bao giôø mình coù theå goät röûa ñöôïc taám loøng thuûy chung ñeán vôùi chaøng.

“Töôûng” veà Kim Troïng, Kieàu chôït xoùt xa nhôù ñeán cha meï :“Xoùt ngöôøi töïa cöûa hoâm maiQuaït noàng aáp laïnh nhöõng ai ñoù giôø ?”

Môû ñaàu caâu thô laø moät noãi nieàm xoùt xa. Ngöôøi töïa cöûa laø hình aûnh cha meï giaø töïa cöûa troâng chôø con. Thuùy Kieàu hình dung raèng töø baáy giôø ñeán nay, cha meï naøng vaãn sôùm hoâm “töïa cöûa” mong chôø tin töùc cuûa naøng vaø chaúng bieát ai seõ thay naøng chaêm soùc, phuïng döôõng cha meï ? Naøng xa nhaø ñaõ laâu, nghó ñeán caûnh song thaân ngaøy caøng giaø yeáu maø xoùt xa, nhôù thöông

“Saân Lai caùch maáy naéng möaCoù khi goác töû ñaõ vöøa ngöôøi oâm”

Thaám thoùaêt baáy laâu, haún luùc naøy cha meï naøng ñaõ “da moài toùc söông” giaø yeáu caû roài. Noãi nhôù thaät laø khoân nguoâi! Thaønh ngöõ “quaït noàng aáp laïnh” vaø ñieån coá “saân Lai”, “goác töû” ñeàu noùi leân taám loøng hieáu thaûo cuûa Thuùy Kieàu. Cuïm töø “caùch maáy naéng möa” vöøa noùi leân söï xa caùch bao ngaøy möa naéng vöøa gôïi leân söï thay ñoåi cuûa thôøi gian vôùi caûnh vaät vaø con ngöôøi. Thuùy Kieàu caûm thaáy aân haän, day döùt vì mình ñaõ phuï coâng sinh thaønh nuoâi döôõng cuûa meï cha, naøng caûm thaáy ñau khoå voâ cuøng vì khoâng coøn dòp chaêm soùc haàu haï meï cha trong tuoåi giaø boùng xeá…

Trôû veà vôùi thöïc taïi Kieàu laïi thaáy tuûi nhuïc, ñau ñôùn, xoùt xa cho chính thaân phaän mình:

“Buoàn troâng…gheá ngoài”Taùm caâu thô cuoái laø boán böùc tranh taâm caûnh ñaëc saéc. Boán böùc

tranh taâm tình ñaày xuùc ñoäng vaø laø söï theå hieän buùt phaùp taøi hoa cua Nguyeãn Du trong ngheä thuaät mieâu taû noäi taâm nhaân vaät. Ñoïan thô naøy ñöôïc xem laø thaønh coâng nhaát cuûa “truyeän Kieàu” veà ngheä thuaät taû caûnh nguï tình Nguyeãn Du. Ñoïan thô ñöôïc môû ñaàu baèng ñieäp khuùc lieân hoøan “buoàn troâng” ñöôïc gaëp laïi 4 laàn nhö moät ñieäp khuùc buoàn thaûm, caøng luùc caøng toâ ñaäm leân noãi buoàn meânh moâng cuûa naøng Kieàu. Ñoïan thô mong

79

aâm höôûng traàm buoàn, moät noãi buoàn choàng chaát khoâng loái thoùat vaø moïi yeáu toá caûnh vaät ñöôïc theå hieän qua taâm traïng aáy trôû neân voâ cuøng saàu thaûm.

Böùc tranh thöù nhaát laø khung caûnh meânh moâng cuûa cöûa beå, vaøo luùc hoøang hoân buoàn laëng, coâ lieâu:

“Buoàn troâng…xa xa?”Nhöõng doøng thô luïc baùt tinh teá , saéc saûo qua naêm thaùng vaãn laøm

say ñaém loøng ngöôøi. Nhaø thô laáy khung caûnh thieân nhieân laøm neàn cho söï vaän ñoäng noäi taâm cuûa nhaân vaät tröõ tình.

Caâu thô môû ñoïan chæ coù 6 chöõ, khoâng moät bieän phaùp tu töø maø goùi troïn caû moät taâm traïng thaám buoàn “buoàn troâng”, moät khoâng gian buoàn “cöûa beå”, moät thôøi gian ñöôïm buoàn “chieàu hoâm” cuûa moät ngöôøi ñang leû loi, ngoùng ñôïi. Tröôùc maét naøng ñoù laø hình aûnh moät “caùnh buoàm” beù nhoû, coâ ñôn, leû loi giöõa meânh moâng trôøi nöôùc, bô vô treân maët bieån luùc “chieàu hoâm” vöøa aäp xuoáng. Moät con thuyeàn nhoû beù, xa tít taép ñeán ñoä chæ coøn troâng thaáy caùnh buoàm môø nhaït trong laøn söông môø. Caùnh buoàm ñôn ñoäc, leû loi giöõa bieån khôi xa thoaét aån roài thoaét hieän chaäp chôøn trong boùng chieàu. Con thuyeàn kia ñang leânh ñeânh treân maët bieån hay chính laø hình aûnh Kieàu ñang bô vô, laïc loõng trong noãi buoàn ñôn ñoäc cuûa keû tha höông giöõa nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi, khoâng ai chia seû. Phaûi chaêng thaân phaän naøng Kieàu roài ñaây cuõng troâi noåi, khoâng beán bôø neo ñaäu? Caâu thô mang daùng daáp moät caâu hoûi nhö xoùay maõi vaøo taâm can ngöôøi ñoïc bao theá heä, ñeå laïi trong ta nhöõng noãi buoàn day döùt, traên trôû.

Trôøi nöôùc bao la, coøn Kieàu ôû laàu Ngöng Bích nhö caùnh chim nhoû bò nhoát trong loøng. Ñieàu ñoù cuõng gaàn nghóa vôùi caâu cao dao:

“Chieàu chieàu ra ñöùng bôø soângMuoán veà queâ meï maø khoâng coù ñoø”

Naêm xöa baø Huyeän Thanh Quan ñeán Ñeøo Ngang vaøo luùc trôøi chieàu xeá taø, ñaây laø thôøi gian ñeå gaây vaøo loøng ngöôøi bao noãi buoàn man maùc. Vaø taïi laàu Ngöng Bích naøy ñaây, hoøang hoân ñaõ daàn buoâng xuoáng, Kieàu ñang ñöùng tröôùc bieån nhìn veà phöông trôøi xa ñaêm ñaêm khaùt khao nhöng voâ cuøng meät moûi: “Buoàn troâng”. Nhöõng töø laùy “thaáp thoùang”, “xa xa” vöøa goïi hình vöøa gôïi tình vaø gôïi caûm. Noù gôïi leân hình aûnh mô hoà cuûa con thuyeàn hay chính laø noãi nhôù mong voâ voïng? Caûnh gôïi leân caûm giaùc vöøa chaùn naûn, vöøa lo laéng trong loøng Kieàu. Aâm ñieäu lôøi thô buoàn, laõ lôøi vaø traàm laéng haún.

Noãi buoàn aáy nhö nhaân leân khi Kieàu nhìn ñoùa hoa noåi troâi baäp beành voâ ñònh.

“Buoàn trong nhoïn nöôùc möa sa… bieát laø veà ñaâu?”

Ñoïc caâu thô ta nhö hình dung töø treân cao, moät “ngoïn nöôùc” ñang ñoå xuoáng vaø in hieän treân doøng nöôùc laø nhöõng caùnh hoa ñang cuoän chaûy veà moät nôi voâ ñònh. Moät caùnh hoa moûng manh, yeáu ôùt rôi döôùi doøng nöôùc ñoå, tan naùt, daäp duøi troâi ñi, troâi ñi ñeán taän phöông trôøi naøo. Caùnh hoa boït beøo kia hay chính laø thaân phaän naøng Kieàu chìm noåi, leânh ñeânh. Thuyeàn troâi trong voâ ñònh, hoa cuõng troâi trong voâ ñònh. “bieát laø veà ñaâu?” Nhö thaân Kieàu moät mình laïc loõng trong mòt môø chaân maây. Ñaâu laø queâ nhaø? Chaúng ai laø ngöôøi thaân.

Hình aûnh hoa troâi man maùc gôïi noãi buoàn ñau xoùt. Ñau xoùt cho moät ñoùa hoa lìa coäi, lìa caønh, noåi troâi treân soùng nöôùc daäp vuøi nhö cuoäc ñôøi “baïc meänh” cuûa Thuùy Kieàu. Nhìn hoa troâi, Kieàu phaûi chaïnh loøng khi nghó ñeán thaân phaän yeáu ñuoái, nhoû beù, beøo maây noåi troâi theo doøng ñôøi, soá

80

kieáp. Tröôùc maét, Kieàu vaãn chöa bieát mình seõ ñi ñaâu veà ñaâu giöõa bieån trôøi roäng lôùn naøy. Töø laùy aâm “man maùc” gôïi leân söï tan taùc, ñau thöông ôû moät ñôøi ngöôøi con gaùi môùi ngaøy naøo coøn “eâm ñeàm tröôùng ruõ maøn che”, nay laïi sa cô, ñaønh phí maëc cho ñöôøng ñôøi ñöa ñaåy. Coøn gì ñau ñôùn, coøn gì xoùt xa hôn khi con ngöôøi ta ñaõ bò maát quyeàn laøm ngöôøi, toàn taïi maø nhö bò phuû nhaän. Noãi ñau trong loøng Kieàu nghe sao teâ taùi, thöông xoùt. Quaû thaät, Nguyeãn Du thaät taøu tình khi choïn hình aûnh “hoa troâi” ñeå dieãn taû cuoäc ñôøi nhaân vaät. Ñoù laø hình aûnh vöøa gôïi caûm vöøa deã laøm rung ñoäng loøng ngöôøi, bôûi leõ daân gian thöôøng duøng hình aûnh “beøo daït maây troâi” ñeå noùi veà kieáp ngöôøi troâi noåi, baáp beânh. Hai caâu thô nhö noãi nieàm phaân vaân, baên khoaên, thaáp thoûm, lo sôï cuûa Thuùy Kieàu.

Noãi nieàm aáy, taâm söï aáy khoâng chæ döøng laïi ôû ñoù maø tieáp tòc lan ra, bao truøm leân thieân nhieân, caûnh vaät

“Buoàn trong noäi coû raàu raàuChaân maây maët ñaát moät maøu xanh xanh”

Vaãn aâm ñieäu thô buoàn bôûi vaàn baèng daøn traûi taïo cho ta caûm giaùc ñöôïc caùi nhìn meät moûi chaùn chöôøng cuûa nhaân vaät tröôùc caûnh vaät meânh moâng moät maøu buoàn. Caûnh troáng traûi, meânh moâng xa vaéng. Moät maøu xanh cuûa ñoàng coû keùo daøi, phaúng laëng ñeán voâ hoàn. Chæ laø moät ñoàng coû “raàu raàu” heùo taøn, uù eâ vôùi thôøi gian chaùn ngaét, voâ vò. Ñaâu roài caùnh ñoàng coû xanh töôi raïo röïc, traøn ñaày söùc soáng tröôùc ñoâi maét ngöôøi thíeâu nöõ trong buoåi du xuaân :

“Coû non xanh taän chaân trôøiCaønh leâ traéng ñieåm moät vaøi boâng hoa”

Hình aûnh “noäi coû raàu raàu” gôïi caûm giaùc heùo haét, luïi taøn, caïn kieät söùc soáng nhö maáy ngoïn coû vaøng treân naám moà hoang laïnh cuûa kó nöõ Ñaïm Tieân :

“Seø seø naém ñaát beân ñöôøngDaàu daàu ngoïn coû nöûa vaøng nöûa xanh”

Caûnh hieän ra nhôït nhaït heùo taøn hay chính laø caùi nhìn bi thaûm cuûa moät traïng tuyeät voïng, chaùn chöôøng, khoâng coøn tìm thaáy nieàm vui, söï thuù vò cuûa cuoäc soáng. Maøu “xanh xanh” laøm cho söï soáng caøng theâm caïn kieät, laøm cho böùc tranh coû caây theâm saàu heùo. Noäi coû raàu raàu vaøng uùa hieän leân giöõa maøu xanh xanh “chaân maây maët ñaát” mòt môø xa xaêm hay ñoù chính laø töông lai phía tröôùc cuûa Thuùy Kieàu cuõng raát mòt môø cuøng quaãn, beá taéc, khoâng loái thoùat

Nhìn caûnh vaät thieân nhieân Kieàu thaáy lo laéng, ñau ñôùn, xoùt xa vaø khi laéng nghe nhöõng tieáng ñoäng, nhöõng aâm thanh, naøng boãngnhieân giaät mình, sôï haõi:

“Buoàn troâng gioù cuoán maët dueànhAàm aàm tieáng soùng keâu quanh gheá ngoài”

Aâm ñieäu lôøi thô trôû neân döõ doäi vôùi nhöõng töø gôïi thanh “aàm aàm”, “keâu”. Thieân nhieân thaät laø döõ doäi, tieáng soùng bieån “aàm aàm”, nhöõng ñôït soùng cuoän leân traøo tôùi, xoâ ñaåy quanh boán phía cuøng vôùi nhöõng côn gioù “cuoán”, tieáng rít gaøo cuûa gioù noåi leân ñe doïa ñeán haõi huøng. Tieáng soùng bieån cuõng chính laø tieáng soùng loøng, tieáng soùng ñôøi Kieàu vang leân döõ doäi nhö muoán haát tung ngöôøi con gaùi ñôn coâi yeáu ñuoái treân ñieåm töïa chieác gheá moûng manh, choâng cheânh. Noãi sôï haõi ñaõ ñöa Kieàu vaøo taâm traïng naõo neà, hoûang hoát nhö keû bò bao vaây, bò nhaán chìm, hoøan toøan baát löïc. Kieàu chôùi vôùi nhö rôi vaøo vöïc thaúm khi möôøng töôïng ñeán chaëng ñöôøng ñaày baõo toá ñang saép aäp ñeán cuoäc ñôøi mình.

81

Töø laùy “aàm aàm” ñöôïc ñaûo leân ñaàu caâu thô keát hôïp vôùi pheùp nhaân hoùa khieán caâu thô nhö coù caùi gì voâ hình ñang ñe doïa…. Soùng khoâng voã maø “keâu”. Aâm thanh tieáng soùng hay tieáng gaøo theùt döõ doäi cuûa nhöõng theá löïc voâ hình ñang ñe doïa ñôøi Kìeâu ? Nhöõng aâm thanh ñaày döï baùo ñaõ maùch baûo vôùi baïn ñoïc chuùng ta veà chaëng ñöôøng ñaày choâng gai, baõo toá ñang chöïc chôø Kieàu ôû phía tröôùc, baét ñaàu cho quaõng ñôøi möôøi laêm naêm löu laïc.

Caû taùm caâu thô luïc baùt meàm maïi ñeàu xoay troøn trong noãi buoàng cuûa Thuùy Kieàu. Ñöôïc dieãn ñaït baèng ngoân ngöõ thô trong saùng, phong phuù veà hình aûnh doài daøo aâm höôûng cuøng ñieäp ngöõ “buoàn troâng” ñaõ trôû thaønh moät khuùc taâm tình buoàn thaûm. Choïn ñöôïc aâm ñieäu thô, löïa choïn töø ngöõ vaø hình aûnh phuø hôïp vôùi taâm traïng nhaân vaät ñaõ chöùng toû nhaø thô thoâng caûm saâu saéc, yeâu thöông Thuùy Kieàu bieát bao. Nguyeãn Du ñaõ ñeå cho Kieàu nhìn thaáy caûnh vaät baèng chính taâm traïng cuûa mình neân moãi caûnh vaät ñeàu gôïi leân nhöõng baát haïnh khoå ñau cuûa moät ñôøi naøng. Ñuùng nhö Nguyeãn Du ñaõ vieát :

“Caûnh naøo caûnh chaúng ñeo saàuNgöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø”

Vôùi buùt phaùp taû caûnh nguï tình taøi hoa vaø tinh teá ñieâu luyeän keát hôïp vôùi caâu hoûi tu töø, caûnh mang hoàn ngöôøi, caûnh vaø tình hoøa quyeän soáng ñoäng cuøng vôùi caùch söû duïng töø laùy ñoäc ñaùo cuøng vôùi ñieäp ngöõ lieân hoøa “buoàn troâng” khieán baøi thô khoâng chæ coù aâm ñieäu buoàn maø coøn laøm ta ñoàng caûm tröôùc dieãn bieán taâm traïng cuûa moät con ngöôøi baát haïnh. Nguyeãn Du ñaõ ñeå laïi cho ngöôøi ñôøi moät böùc tranh taâm lí ñaày xuùc ñoäng, maõi maõi laøm say ñaém loøng ngöôøi. Qua ñoù chuùng ta thoâng caûm ñöôïc vôùi taâm söï u buoàn cuûa Thuùy Kieàu trong caûnh ngoä eùo le. Noãi coâ quaïnh, buoàn saàu, lo laéng nhö nhöõng tieáng keâu bi thöông cuûa con ngöôøi trong hoøan caûnh xaõ hoäi ñaày nhöõng theá löïc baïo taøn.

Baèng ngoøi buùt mieâu taû tinh teá ñieâu luyeän keát hôïp vôùi giai ñieäu traàm buoàn, Nguyeãn Du ñaõ veõ neân moät böùc tranh thieân nhieân tröõ tình tuyeät taùc vaø dieãn taû tinh teá, chaân thaät taâm traïng ngoån ngang traêm moái cuûa naøng Kieàu trong moät chaëng ñöôøng yeân tónh tröôùc côn baõo toá. Coù leõ ai ñaõ töøng ñoïc qua “truyeän Kieàu” thì khoù coù theå queân ñöôïc nhöõng phuùt giaây “Kieàu ôû laàu Ngöng Bích”.

82

“ Chaïnh thöông coâ Kieàu nhö ñôøi daân toäc - Saéc taøi sao maø laém truaân chuyeân ”

( Cheá Lan Vieân )Gian truaân cuûa moät kieáp ngöôøi trong xaõ

hoäi baát coâng oan traùi

“ Traûi qua moät cuoäc beå daâuCaâu thô coøn ñoïng noãi ñau nhaân tìnhNoåi chìm soá kieáp leânh ñeânhToá Nhö ôi, leä chaûy quanh thaân Kieàu !“

Toá HöõuVaâng! Nguyeãn Du laø nhaø thô cuûa tình ngöôøi teân tuoåi cuûa oâng nhö

gaén lieàn vôùi “Truyeän Kieàu” – moät kieät taùc cuûa doøng vaên hoïc coå, ñaõ töøng gaây neân bao tranh luaän soâi noåi vaø ñoàng thôøi laø nguoàn caûm xuùc ñeán taän cuøng cuûa bao theá heä ngöôøi ñoïc. Baèng ngoøi buùt taøi hoa, oâng ñaõ vaïch traàn moät thöïc traïng xaõ hoäi ñen toái vaø noãi ñau thaân phaän cuûa con ngöôøi bò aùp böùc, nhaân phaåm bò chaø ñaïp raát saâu saéc vaø ñoäc ñaùo. Coù leõ vì theá, nhaø thô Cheá Lan Vieân khi ñoïc Kieàu cuõng khoâng khoûi chaïnh loøng xoùt thöông cho moät kieáp taøi hoa baïc meänh vaø chính töø noãi nieàm caûm thoâng saâu saéc ñoù, Cheá Lan Vieân ñaõ tìm thaáy söï ñoàng caûm vaø lieân töôûng :

“ Chaïnh thöông coâ Kieàu nhö ñôøi daân toäcSaéc taøi sao maø laém truaân chuyeân “.

Töï trong saâu thaúm cuûa traùi tim nhaân ñaïo, cao caû, Nguyeãn Du ñaõ caûm thoâng saâu saéc cho noãi ñau thaân phaän con ngöôøi trong cheá ñoä xaõ hoäi phong kieán ñaày taøn aùc, baát coâng, döôùi theá löïc cuûa ñoàng tieàn, nhaân phaåm con ngöôøi bò chaø ñaïp. Chính vì vaäy, Truyeän Kieàu laø moät baûn caùo traïng baèng thô, qua ñoù ñaõ theå hieän traùi tim quaûng ñaïi, bao dung cuûa oâng .

“ Chaïnh thöông coâ Kieàu nhö ñôøi daân toäc”.Töø “chaïnh thöông’ ôû ñaây laø moät caùch noùi raát moäc maïc, giaûn dò

nhöng haøm yù saâu laéng, gôïi caûm noù theå hieän söï rung caûm chaân thaønh baét nguoàn töø traùi tim nhaân haäu bao dung, ñoàng thôøi Cheá Lan Vieân ñaõ theå hieän taám loøng yeâu quí traân troïng maø cuõng ñaày xoùt thöông cho moät kieáp ñôøi, moät kieáp ngöôøi ñaày taøi saéc, phaåm haïnh maø sao laém noãi gian truaân. Roài töø noãi ñau cho thaân phaän Thuùy Kieàu, nhaø thô ñaõ lieân töôûng ñeán daân toäc Vieät Nam ñaày gian khoå thöû thaùch. ÔÛ ñaây, Cheá Lan Vieân ñaõ raát kheùo leùo khoâng goïi laø naøng Kieàu hay Thuùy Kieàu maø duøng töø “coâ Kieàu“ ñeå theå hieän moät thaùi ñoä traân troïng saéc taøi vaø phaåm haïnh cuûa moät nhaân caùch cao ñeïp. Tuy nhieân, trong nhöõng töø ngöõ töôûng chöøng nhö bình dò aáy baèng ngheä thuaät so saùnh ñaày saùng taïo caøng thaân maät Kieàu bao nhieâu thì laïi caøng xoùt thöông cho daân toäc baáy nhieâu ñaõ taïo aán töôïng maïnh meõ trong loøng ngöôøi ñoïc – Caùch so saùnh tuy coù chuùt khaäp khieãng nhöng vaãn tìm thaáy neùt töông ñoàng trong taâm töôûng, theå hieän moät tình caûm saâu laéng vaø yù thöùc veà daân toäc ñoù laø ñaát nöôùc Vieät Nam laø moät daûi giang san vôùi bieát bao kì vó cuõng raát ñeïp, con ngöôøi Vieät Nam cuõng laém taøi hoa, khoâng chæ vaäy coøn coù lòch söû daân toäc laø nhöõng chuoãi ngaøy ñaáu tranh khoâng ngöøng nghæ ñaày gian khoå, vaát vaû qua ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ raát ñoäc ñaùo “ñôøi daân toäc”, ñoàng thôøi cuõng goùp phaàn taïo töù thô sinh ñoäng83

“Saéc taøi sao maø laém truaân chuyeân “.Ñeán ñaây, nhòp ñieäu caâu thô nhö traàm laéng trong noãi xoùt xa, ñau ñôùn.

Cheá Lan Vieân ñoïc Kieàu maø töôûng chöøng nhö nghe töø trong quaù khöù, theo suoát chieàu daøi lòch söû daân toäc, nhöõng tieáng voïng ñau thöông baát chôït hieän veà laøm ngaäp traøn caû taâm tö nhaø thô. Chính vì theá, aâm ñieäu caâu thô thoát leân ñaày xoùt xa keát hôïp caùch ngaét nhòp 1/1/1 chaäm raõi vôùi nhöõng töø ngöõ “saéc-taøi-sao-maø” nhö tieáng naác ngheïn ngaøo töø coõi saâu thaúm trong taâm hoàn nhaø thô ñang rung leân nhöõng cung baäc ñaày ñau thöông uaát haän, ñoàng thôøi qua ñoù theå hieän taám loøng yeâu nöôùc thieát tha. ÔÛ ñaây, töø “sao” ñöôïc ngaét nhòp ñoàng thôøi sau ñoù keát hôïp vôùi quan heä töø “maø” nhö taïo söï töông phaûn ñoái laäp giöõa taøi saéc vaø cuoäc ñôøi truaân chuyeân, giöõa nhaân phaåm cao ñeïp vôùi baát haïnh cuoäc ñôøi ñeå phaûn aùnh söï baát coâng cuûa xaõ hoäi phong kieán, phaûn aùnh giöõa “taøi meänh töôi ñoái”. Qua ñoù, hai caâu thô coøn boäc loä noãi nieàm yeâu quí ñaát nöôùc cuûa taùc giaû moät caùch saâu saéc .

Vôùi hai caâu thô treân, Cheá Lan Vieân ñaõ gôïi cho chuùng ta söï caûm thoâng veà moät maûnh ñôøi cuûa Thuùy Kieàu – moät coâ gaùi saéc taøi veïn toaøn ñang soáng trong caûnh “Eâm ñeàm tröôùng ruõ maøn che”, boãng döng “ñaát baèng noåi soùng” khieán coâ gaùi aáy phaûi traàm luaân möôøi laêm naêm trong kieáp ñoaïn tröôøng, trong vuõng laày oâ nhuïc cuûa cuoäc ñôøi vôùi bieát bao ñaéng cay tuûi nhuïc vaø vôùi ngoøi buùt thieân taøi, Nguyeãn Du ñaõ phaùc hoïa moät böùc chaân dung coù moät khoâng hai cuûa Thuùy Kieàu :

” Laøn thu thuûy, neùt xuaân sônHoa ghen thua thaém , lieãu hôøn keùm xanh ”.

Ñoù laø moät saéc ñeïp ñang traøn ñaày söùc soáng cuûa tuoåi xuaân, moät veû ñeïp tuyeät saéc giai nhaân, nghieâng nöôùc nghieâng thaønh ñeán hoa lieãu phaûi hôøn phaûi ghen .

Khoâng nhöõng theá, Kieàu coøn raát taøi hoa :” Saéc ñaønh ñoøi moät, taøi ñaønh hoïa hai “

. . . “Pha ngheà thi hoïa ñuû nguøi ca ngaâm”Thaäy vaäy, naøng raát ña taøi maø ñaëc bieät taøi laøm thô cuûa naøng thaät

tuyeät vôøi. Duø trong hoaøn caûnh naøo neùt buùt Kieàu vaãn xuaát thaàn vaø thuyeát phuïc moïi ngöôøi, Khi ñi chôi tieát thanh minh, tröôùc naám moà Ñaïm Tieân khoâng ai nhan khoùi chaêm non Thuùy Kieàu ñaõ baát thaàn xuaát buùt ñeà thô :

” Vaïch da caây vònh boán caâu ba vaàn “Ngay caû trong pheùp “gia hình” daõ man, Thuùy Kieàu vaãn laøm thô vaø

chinh phuïc ñöôïc caû vieân quan ‘maët saéc ñen xì” :” Taøi naøy saéc aáy nghìn vaøng chöa caân “

Ngoaøi ra, taøi ñaùnh ñaøn cuûa Kieàu cuõng raát ñoäc ñaùo : “ Ngheà rieâng aûn ñöùt Hoà caàm moät töông”

Vaø cuõng chính tieáng ñaøn aáy ñaõ laøm si meâ Kim Troïng, ñau loøng Thuùc Sinh, ngay caû teân quan toång ñoác troïng thaàn Hoà Toân Hieán laø moät con ngöôøi traùo trôû, laät loïng voâ löông taâm theá maø tröôùc tieáng ñaøn Thuùy Kieàu :

” Laï cho maët saét cuõng ngaây vì tình “Theá nhöng, ñaéng cay thay, saéc taøi aáy maø cuoäc ñôøi sao cöù laøm truaân

chuyeân. Khi moäng ñeïp cuûa moái tình ñaàu vöøa chôùm nôû ñaõ voäi taøn luïi, baõo doâng cuoäc ñôøi ñaõ baát ngôø ñoå aäp ñeán khieán Kieàu phaûi lieàu thaân baùn mình chuoäc cha. Cuõng chính vì trong xaõ hoäi phong kieán thoái naùt aáy, maõnh löïc ñoàng tieàn ñaõ chaø ñaïp leân nhaân phaåm con ngöôøi moät caùch taøn nhaãn, daõ man, theá laø Thuùy Kieàu trôû thaønh moät thöù haøng hoùa khoâng hôn khoâng keùm :

” Coø keø bôùt moät theâm hai

84

Giôø laâu ngaõ giaù vaøng ngoaøi boán traêm “Tuy Maõ Giaùm Sinh ñaùnh tieáng cöôùi Kieàu veà laøm thöù thieáp nhöng kì

thöïc haén laïi ñöa naøng veà Laâm Töï soáng trong kieáp laàu xanh vôùi bieát bao ñaéng cay tuûi nhuïc, naøng caøng vuøng vaãy thì caøng bò laán saâu vaøo vuõng buøn cuûa cuoäc ñôøi .

Sau ñoù, moät chut1 may maén, moät chuùc haïnh phuùc ñaõ ñeán vôùi naøng nhöng cuõng raát mong manh, ñöôïc Thuùc Sinh cöùu vôùt nhöng vì Thuùc Sinh quaù nhu nhöôïc neân naøng bò Hoaïn Thö baét ghen, haønh haï ñuû ñieàu khieán naøng phaûi chaïy troán nöông nhôø cöûa phaät. Theá nhöng ngay caû caùnh cöûa töø bi ñoù cuõng khoâng che chôû cho cuoäc ñôøi naøng maø ñoã voâ tình ñeå naøng rôi vaøo tay Baïc Baø – Baïc Haïnh khieán naøng phaûi trôû laïi laàu xanh laàn thöù hai, phaûi soáng trong vuõng laày oâ nhuïc cuûa cuoäc ñôøi .

Chính vì xoùt xa cuõng moät kieáp ñôøi, moät kieáp ngöôøi maø sao laém ñaéng cay tuoåi nhuïc neân khi ñeán ñaây, Nguyeãn Du nhö khoâng neùn ñöôïc nieàm uaát öùc :

” Cheùm cha caùi soá hoa ñaøoGôû ra roài laïi buoäc vaøo nhö chôi “

Vaø trong vuõng laày oâ nhuïc cuûa cuoäc ñôøi aáy, ngöôøi anh huøng Töø Haûi taøi trí phi thöôøng ñaõ hieän ra nhö moät thieân thaàn vung löôõi göôm coâng lyù tieâu dieät baát coâng, ñaõ môû roäng caùnh tay cöùu vôùt ñöa Thuùy Kieàu töø moät coâ gaùi laàu xanh, ôû taän ñaùy xaõ hoäi ñöôøng ñöôøng trôû thaønh moät meänh phuï phu nhaân. Theá nhöng, ñaùng buoàn thay, caùi haïnh phuùc aáy thaät ngaén nguûi. Chæ vì luoân nhôù nhaø, nhôù cha meï luùc veà giaø khoâng ai chaêm soùc neân naøng ñaõ maéc löøa Hoà Toân Hieán vaø voâ tình ñaåy ngöôøi anh huøng Töø Haûi phaûi cheát ñöùng giöõa loaïn quaân.

Theá laø, aùnh haøo quang ñang saùng röïc rôõ boãng vuït taét ñi ñaõ laøm cuoäc ñôøi Kieàu boãng toái saàm laïi. Naøng khoâng nhöõng maát ñi Töø Haûi maø coøn bò Hoà Toân Hieán laøm nhuïc ngay sau khi gioït nöôùc maét khoùc choàng chöa kòp vôi ñi. Khoâng chæ vaäy, Hoà Toân Hieán coøn baét naøng phaûi “thò yeán döôùi maøn” theá nhöng, ñeán saùng hoân sau haén boãng baøng hoaøng

” Nghó mình phöông dieän quoác gia “Neân ñaõ khoâng thöông xoùt, taøn nhaãn eùp gaû naøng ngay cho vieân thoå

quan .Theá laø quaù khöù ñau khoå vaø xoùt xa, Thuùy Kieàu ñaõ töï töû treân doøng

soâng Tieàn Ñöôøng ñeå chaám döùt cuoäc ñôøi truaân chuyeân .” Moät mình cay ñaéng traêm ñöôøng

Thoâi thì naùt ngoïc tan vaøng thì thoâi “Vaø töø nieàm caûm thoâng cho noãi ñau thaân phaän Thuùy Kieàu, nhaø thô

Cheá Lan Vieân ñaõ chaïnh loøng nghó veà daân toäc, ñoàng thôøi baøy toû nieàm töï haøo veà daân toäc ta cuõng laém taøi hoa vaø taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam raát phong phuù .

Ngay töø buoåi ñaàu döïng nöôùc ñaõ hình thaønh nhöõng phong tuïc taäp quaùn rieâng bieät goùp phaàn xaây döïng moät neàn vaên hieán laâu ñôøi :

” Nhö nöôùc Ñaïi Vieät ta töø tröôùc Voán xöng neàn vaên hieán ñaõ laâu Nuùi soâng bôø coõi ñaõ chia Phong tuïc Baéc Nam cuõng khaùc “

(Nguyeãn Traõi)Theo thaùng naêm, con ngöôøi Vieät Nam ñaõ coù trình ñoä ngheä thuaät ñieâu

khaéc raát ñoäc ñaùo vaø troáng ñoàng Ñoâng Sôn ñaõ ra ñôøi vôùi nhöõng neùt hoa vaên raát tinh vi, taøi hoa ñoàng thôøi qua ñoù theå hieän trình ñoä thaåm myõ cuûa ngöôøi Vieät Nam xöa .

85

Khoâng chæ vaäy, vôùi oùc töôûng töôïng phong phuù ñoäc ñaùo, nhaân daân Vieät Nam ñaõ xaây döïng ñöôïc kho taøng vaên hoïc daân gian veà giaù : truyeàn thuyeát, coå tích . . . Qua ñoù ñaõ theå hieän taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam raát nhaân haäu trong saùng, giaøu loøng yeâu thöông con ngöôøi vaø raát troïng nhaân nghóa :

” Ñem ñaïi nghóa ñeå thaéng hung taønLaáy chí nhaân ñeå thay cöôøng baïo “

(Nguyeãn Traõi)Tuy nhieân, khi ñaõ noùi nhöõng neùt taøi hoa cuûa ngöôøi Vieät Nam laø phaûi

keå ñeán ngheä thuaät quaân söï ñoäc ñaùo nhö : cuoäc chieán tranh du kích cuûa Trieäu Quang Phuïc, hay nhöõng chieác coïc goã treân soâng Baïch Ñaèng ñaõ laäp neân chieán coâng oanh lieät cuûa Ngoâ Quyeàn . . . Theá nhöng, nhöõng chieán coâng ñoù ñöôïc laäp neân cuõng laø nhôø con ngöôøi Vieät Nam voán baát khuaát trung haäu vaø chòu ñöïng hi sinh gian khoå :

” Ñaát nöôùc boán nghìn naêmVaát vaû vaø gian lao “

(Thanh Haûi)Thaät vaäy, trong suoát chieàu daøi lòch söû daân toäc gian truaân 100 naêm

leä thuoäc phöông Baéc, trong thôøi kì ñoäc laäp töï chuû vaãn luoân ñöùng tröôùc nguy cô xaâm löôïc cuûa Toáng, Nguyeân, Minh, Thanh, heát thöïc daân Phaùp xaâm löôïc roài tôùi Mó, maûnh ñaát Vieät Nam phaûi chòu bieát bao ñau thöông theá nhöng con ngöôøi Vieät Nam vaãn tuyeät vôøi :

” Coù nôi ñaâu ñeïp tuyeät vôøiNhö soâng nhö nuùi nhö ngöôøi Vieät Nam “

Tuy lòch söû ñaày truaân chuyeân aáy theá nhöng daân toäc ta luoân vöôït qua ñeå toàn taïi vaø beàn vöõng neàn ñoäc laäp töï chuû :

” Ñaát nöôùc nhö vì saoCöù ñi leân phía tröôùc “

(Thanh Haûi)Ngaøy nay, vì nöôùc Vieät Nam ta naèm saùt bôø Bieån Ñoâng, tuy thoaùt khoûi

nguy cô xaâm löôïc cuûa caùc nöôùc khaùc nhöng laïi phaûi chòu bieát bao khoù khaên do thieân tai luõ luït gaây ra. Tuy nhieân con ngöôøi Vieät Nam töø buoåi ñaàu ñaõ bieát chinh phuïc thieân nhieân ñöôïc theå hieän raát ñoäc ñaùo ôû truyeàn thuyeát “Sôn tinh, Thuûy tinh” neân ñaát nöôùc ta vaãn vöôït qua ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån vaø xaây döïng neàn vaên minh vöõng maïnh, xoùa boû ñi taát caû nhöõng leã giaùo phong kieán nghieät ngaõ. Ñieàu ñoù ñöôïc thöïc hieän laø do nhaân daân ta ñoàng loøng ñoàng söùc ñaáu tranh vaø neáu nhö trong quaù khöù, trong xaõ hoäi phong kieán, nhaân phaåm ngöôøi phuï nöõ, nhöõng coâ Kieàu bò chaø ñaïp khieán coâ Kieàu phaûi traàm luaân trong vuõng laày oâ nhuïc cuûa cuoäc ñôøi thì cuoäc caùch maïng thaùng taùm ñaõ xuaát hieän nhö moät cuoäc taùi sinh maøu nhieäm ñaõ giaûi phoùng cuoäc ñôøi phuï nöõ :

” Ngaøy mai gioù môùi ngaøn phöôngSeõ ñöa coø ñeán moät vöôøn ñaày xuaân “

(Toá Höõu)Ñieàu ñoù ñaõ giuùp cho nhöõng coâ Kieàu ñöôïc giaûi phoùng ñeå khaúng

ñònh ñöôïc vai troø vaø vò trí cuûa mình treân moïi lónh vöïc .Qua hai caâu thô cuûa Cheá Lan Vieân, chuùng ta nhö ñaõ caûm nhaän ñöôïc

nhöõng caûm xuùc chaân thaønh trong traùi tim nhaân haäu cuûa nhaø thô ñoù laø tình yeâu thöông queâ höông Toå Quoác cuûa Cheá Lan Vieân .

Ñaát nöôùc ta ngaøy nay tuy coøn ngheøo nhöng ñang töøng böôùc khaéc phuïc nhöõng haäu quaû chieán tranh, vöôït qua ñoùi ngheøo, gian khoå ñeå xaây döïng Toå Quoác ngaøy caøng giaøu ñeïp .

86

Hai caâu thô cuûa Cheá Lan Vieân thaät giaûn dò maø haøm yù saâu saéc mang yù nghóa to lôùn ñoù laø noù ñaõ theå hieän taám loøng, söï ñoàng caûm cuûa nhaø thô vaø cuõng nhö bao nhaø thô, nhaø vaên khaùc ñoái vôùi Nguyeãn Du vôùi Thuùy Kieàu vaø ñaëc bieät hôn heát laø ñoái vôùi daân toäc. Ñoàng thôøi, noù ñaõ giuùp ta thaáy ñöôïc giaù trò cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi ngaøy nay vaø noù nhö moät lôøi khuyeân cuùng ta haõy coá gaéng hôn nöõa ñeå xaây ñaát nöôùc ngaøy caøng vöõng maïnh, ñeå moïi ngöôøi daân haïnh phuùc, ñeå moïi coâ Kieàu khoâng bò chaø ñaïp nhaân phaåm theá löïc ñoàng tieàn vaø caùc leã giaùo phong kieán nghieät ngaõ .

87

Nhaân vaät oâng Hai trong truyeän ngaén “Laøng” cuûa Kim Laân

Chieán tranh ñaõ qua ñi nhöng nhöõng aâm vang moät thôøi oanh lieät ngaøy naøo vaãn nhö coøn vang doäi vaøo traùi tim moãi chuùng ta. Bom noå, ñaïn rôi vaø bao nhieâu thanh nieân xung phong, bao nhieâu chieán só caùch maïng ñaõ ngaõ xuoáng giöõa chieán tröôøng. Maùu ñaõ thaám lieàn xuoáng maûnh ñaát queâ höông vaø cuõng ngaám vaøo da thòt nhöõng ngöôøi nôi ñaây ñeå roài trong taâm hoàn hoï luoân saùng leân tình yeâu laøng, yeâu nöôùc, saùng leân trong doøng maùu caùch maïng aáy baát dieät, thuûy chung. Vaø ñieån hình laø nhaân vaät oâng Hai trong truyeän ngaén “Laøng” cuûa taùc giaû Kim Laân. Duø phaûi ñi taûn cö do hoøan caûnh khaùng chieán nhöng traùi tim oâng, ngoïn löûa yeâu laøng, yeâu nöôùc cuûa oâng, gioït maùu caêm thuø ñang chaûy trong ngöôøi oâng vaãn ngaøy ngaøy soâi suïc vaø noàng chaùy.

Oâng Hai coù moät tình yeâu laøng, yeâu queâ höông maõnh lieät. Moãi khi noùi ñeán caùi laøng cuûa mình – chôï Daàu noåi tieáng khaép vuøng kinh baéc oâng ñeàu keå baèng gioïng “say meâ, naùo nöùc laï thöôøng”. Oâng yeâu caùi laøng cuûa mình vaø vôùi oâng, taát caû caùi gì cuûa laøng oâng ñeàu laø “nhaát”, laø hôn haún thieân haï. Aáy laø nhaø ngoùi san saùt, saàm uaát nhö tænh, laø “ñöôøng laøng laùt toøan ñaù xanh, trôøi möa ñi töø ñaàu laøng ñeán cuoái laøng khoâng heà laám goùt, ngaøy muøa phôi thoùc, phôi rôm thì toát thöôïng haïng”… Ñi ñaâu oâng cuõng muoán khoe veà caùi laøng cuûa mình, caùi laøng maùu thòt cuûa mình – caùi phaàn ruoät gan cuûa oâng.

Nhöng roài do hoøan caûnh khaùng chieán, oâng phaûi rôøi laøng ñi taûn cö. Noãi nhôù laøng cöù ngaøy ngaøy coàn caøo leân trong loøng oâng. Cuoäc soáng gia ñình ñaõ coù nhieàu thay ñoåi nhöng duy chæ coù nieàm töï haøo veà caùi laøng chôï Daàu cuûa oâng döôøng nhö vaãn y nguyeân. Ôû nôi taûn cö, “moãi laàn nghó veà caùi laøng cuûa oâng, oâng laïi nghó ñeán nhöõng ngaøy laøm vieäc vôùi anh em”. Vaø leõ ñoù, vôùi nhöõng ngaøy phaûi ñi taûn cö, oâng cöù baên khoaên chaû rôøi xa caùi laøng thaân yeâu aáy moät tí naøo. Laém luùc nghó ngôi vôù vaån, oâng laïi khao khaùt quay trôû veà laøng ñeå cuøng moïi ngöôøi “ñaøo ñöôøng, ñaép uï, xeû haøo, khuaân ñaù”. Noãi mong nhôù aáy cöù daèn vaët ñeø naëng trong loøng oâng. Vaãn caùi tính hay khoe bôûi moãi khi khoe veà laøng thì oâng môùi nguoâi bôùt phaàn naøo noãi nhôù laøng. Laøng “coù caùi phoøng thoâng tin saùng suûa vaø roäng raõi nhaát vuøng, choøi phaùt thanh cao baèng ngoïn tre. Chieàu chieàu loa goïi caû laøng ñeàu nghe thaáy”. Naøo laø “nhöõng uï choáng caøn, nhöõng giao thoâng haøo chaèng chòt nhö maïng nheän”… Laøng cuûa oâng toøan laø. Oâng yeâu caùi laøng cuûa mình da dieát vaø coàn caøo nhö ñöùa con xa meï, con chim xa ñaøn. Oâng nhôù ñeán taát caû nhöõng caùi gì nhoû nhaát cuûa laøng, hoøa trong ñoù vaø yeâu taát caû caùc caùi ñoù. Bôûi :

“Khi ta ôû ñaáy chæ laø nôi ñaát ôûKhi ta ñi ñaát boãng hoùa taâm hoàn”

(Cheá Lan Vieân)Moãi laàn noùi veà caùi laøng chôï Daàu, oâng laïi “thaáy naùo nöùc haún leân”,

“chao oâi, oâng laõo nhôù laøng, nhôù caùi laøng quaù”. Tình yeâu laøng cuûa oâng Hai cöù coàn caøo leân töøng con chöõ vaø laøm ngöôøi ñoïc cuõng phaàn naøo xoán xang.

Cao caû vaø thieâng lieâng hôn laø laøng cuõng chính laø nôi nhen nhoùm ngoïn löûa cuûa Caùch maïng, cuûa khaùng chieán. Oâng luoân töï haøo laøng cuûa mình laø moät laøng khaùng chieán : nhöõng ngöôøi daân trong laøng oâng töø giaø ñeán treû ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù tinh thaàn chieán ñaáu. Vaø caùi tinh thaàn aáy cuõng lan vaø ngaám vaøo maùu thòt oâng töï luùc naøo. Phaûi xa laøng ñi taûn cö

88

nhöng oâng Hai vaãn töï an uûi mình “ñi taûn cö cuõng laø khaùng chieán”. Khoâng phaûi ôû laøng môùi laø khaùng chieán. Nhöng oâng luoân töï daèn vaët vaø day döùt löông taâm vì phaûi cho mình laø keû ham soáng, sôï cheát neân môùi phaûi rôøi laøng ? Nhöng khoâng, oâng day döùt vì nhôù laøng vaø anh em ñoàng chí ôû laïi laøng. Hoï ñang ngaøy tham gia khaùng chieán, ngaøy ngaøy tham gia Caùch maïng laøm ñöôïc bao nhieâu laø vieäc maø oâng khoâng bieát vaø cuõng khoâng ñöôïc tham gia vaø laøng coù bao nhieâu thay ñoåi oâng cuõng khoâng bieát. Coøn oâng, oâng cuõng laøm ñöôïc gì caû. Chính vì vaäy maø ngaøy naøo oâng cuõng ñeán phoøng thoâng tin ñeå nghe tin töùc khaùng chieán : “Moät em nhoû trong ban tuyeân truyeàn xung phong bôi ra giöõa hoà Hoøan Kieám caém laù quoác kì treân thaùp ruøa”; “moät anh trung ñoäi tröôûng sau khi gieát ñöôïc baûy teân giaëc ñaõ töï saùt baèng moät quaû löïu ñaïn cuoái cuøng …”. Oâng vui söôùng khi nghe nhöõng tin aáy : “khieáp thaät ! tin nhöõng ngöôøi taøi gioûi caû”, roài ruoät gan oâng laõo cöù “muùa caû leân” vì phaán khôûi. Oâng vui vì daân ta coù nhieàu ngöôøi taøi gioûi, “choã naøy gieát moät tí, choã kia gieát moät tí, hoâm nay daêm khaåu, ngaøy mai daêm khaåu, tích tieåu thaønh ñaïi, laøm gì maø thaèng Taây khoâng böôùc sôùm”. Chính loøng yeâu nöôùc ñaõ thoâi thuùc traùi tim oâng bieát caêm hôøn luõ giaëc, vui möøng khi quaân ta thaéng traän, oâng yeâu nöôùc vaø muoán nghe taát caû caùc tin khaùng chieán. Oâng yeâu nöôùc neân oâng môùi “vui söôùng” vaø “ruoät gan cöù muùa caû leân”. Loøng yeâu nöôùc trong loøng oâng cöù ngaám ngaàm maø suïc soâi, cöù da dieát maø noàng chaùy.

Oâng yeâu laøng da dieát vaø töï haøo veà laøng voâ cuøng nhöng cuõng phaûi moät phen nhuïc nhaõ vì laøng khi töø phoøng thoâng tin trôû veà nhaø qua loái “huyeän cuõ”, taâm hoàn ñang vui phôi phôùi ôû nôi chín taàng maây thì boãng bò rôi xuoáng möôøi taùm taàng ñòa nguïc. Oâng nghe ñöôïc tin laøng chôï Daàu Vieät gian theo Taây töø mieäng nhöõng ngöôøi daân taûn cö. “Coå oâng laõo ngheïn aéng laïi, da maët teâ raân raân töôûng nhôù ñeán khoâng theå ñöôïc”, “moät luùc laâu sau, oâng môùi raëng eø eø, nuoát moät caùi gì ñoù vöôùng ôû coå”. Ñaáy coù leõ laø caùi caûm giaùc, laø bieåu hieän cuûa söï teâ taùi, cuûa noãi nhuïc nhaõ eâ cheà vaø nieàm ñau khoã toät baäc. Nhöng hình nhö, vaãn coøn moät caùi gì ñoù chöa tin laém, oâng hoûi laïi “lieäu coù thaät khoâng hôû baùc ? Hay chæ laïi …”. Nhöng tieáng khaúng ñònh cuûa hoï laïi caøng laøm oâng ñau khoå “Vieät gian töø thaèng chuû tòch maøñi cô oâng aï !”. Oâng ñau khoå vaø voâ cuøng tuûi nhuïc, coá laúng ñi; “cöôøi nhaït moät tieáng, vöôn vai noùi to” : “haø, naéng gôùm, veà naøo…”. Oâng khoâng muoán ôû laïi nôi aáy nöõa, khoâng muoán nghe hoï rì raàm veà laøng chôï Daàu voán “tinh thaàn laém” aáy giôø ñoå ñoán ra sao ! khoâng muoán nghe ngöôøi ta sæ nhuïc mình, khoâng muoán ñau loøng tröôùc söï thaät aáy nöõa. Oâng veà vaø mang theo noãi aám öùc veà nhaø. Maáy hoâm lieàn oâng chaúng daùm ñi, oâng cöù cuùi gaàm maët xuoáng vì quaù xaáu hoå vaø thaáy hoå theïn vôùi löông taâm vaø haøng xoùm laùng gieàng. Oâng “naèm vaät ra giöôøng”, “nhìn luõ treû con tuûi thaân, nöôùc maét oâng laõo cöù giaøn ra”. “Chuùng noù cuõng laø treû con laøng Vieät gian ñaáy ö ? Chuùng noù cuõng bò ngöôøi ta reû ruùng, haét huûi ñaáy ö ?”. oâng thöông cho luõ con cuûa mình vaø cuõng chính laø töï thöông mình. Caùi laøng maø oâng yeâu daáu vaø töï haøo bieát bao nhieâu maø baây giôø laïi chöùa toøan luõ Vieät gian baùn nöôùc. Noãi ñau khoå töø taän taâm gan ñaõ khieán oâng rít leân thaønh lôøi : “chuùng baây aên mieáng côm hay mieáng gì vaøo moàm maø ñi laøm caùi luõ Vieät gian baùn nöôùc ñeå nhuïc nhaõ theá naøy”. Ñoù laø laàn ñaàu tieân oâng nguyeàn ruûa, khinh bæ vaø ñau khoå veà caùi laøng cuûa oâng. Nhöng oâng laõo boãng ngöøng laïi, ngôø ngôï nhö lôøi mình noùi chöa ñuùng laém. “Bôûi chaû nheõ caùi boïn ôû laøng laïi ñoán ñeán theá ñöôïc”. “Hoï toøan laø nhöõng ngöôøi tinh thaàn caû maø”. Trong con ngöôøi oâng laõo vaãn coøn coù ngoïn löûa cuûa tình yeâu laøng, cuûa nieàm töï haøo veà laøng neân oâng môùi “ngôø ngôï”. Hình nhö traùi tim

89

oâng ñang bò nieàm tin vaø noãi ngôø vöïc giaèng xeù ñeán tan taùc vaø ñau khoå. “Nhöng sao laïi naûy ra caùi tin aáy ñöôïc. Khoâng coù löûa laøm sao coù khoùi ?”. Duø ñoù coù tin laøng ñeán maáy thì “caùi chuyeän kia” vaãn cöù laøm oâng ñau, oâng vaãn khoâng theå baùc boû noù ñöôïc. Noù vaãn coøn ñoù vaø maõi seõ coøn ñoù seõ laøm nhuïc oâng, laøm nhuïc gia ñình oâng suoát ñôøi. “Chao oâi ! Nhuïc chöa, caû laøng Vieät gian !”. Tieáng keâu leân khoâng thoát thaønh lôøi nhöng noù cuõng ñuû laøm traùi tim oâng ræ maùu. “Roài ai ngöôøi ta chöùa, ai ngöôøi ta laøm aên môùi ?”. Nhöõng caùi suy nghó aáy cöù loøng voøng trong ñaàu oâng vaø cöùa vaøo da thòt oâng töøng ngaøy, töøng giôø. Oâi caùi laøng cuûa oâng, caùi laøng maø oâng yeâu quyù. Caùi laøng maø tröôùc ñaây moãi laàn nhaéc tôùi oâng laïi “naùo nöùc” laï thöôøng thì giôø oâng laïi thaät caêm thuø vaø ñau ñôùn vì noù ! Noù ñaõ trôû thaønh noãi aùm aûnh day döùt naëng neà trong oâng. “Moät ñaùm ñoâng tuùm laïi, oâng cuõng ñeå yù, daêm baûy tieáng noùi cöôøi xa xa oâng cuõng choät daï”. Luùc naøo oâng cuõng nôm nôùp, lo sôï, töôûng nhö ngöôøi ta ñang ñeå yù, ñang baøn ñeán “caùi chuyeän aáy”, cöù “thoùang nghe nhöõng tieáng Taây, Vieät gian, cam nhoâng… laø oâng laïi luûi vaøo moät goùc nhaø, nín thinh. Thoâi laïi chuyeän aáy roài !”. Trong loøng oâng Hai ñang coù moät gioït maùu maëc caûm töï ti quaù lôùn. Oâng töï thaáy mình coù loãi trong vieäc laøng, theo Taây phaûn boäi khaùng chieán. Chính tình yeâu laøng, loøng yeâu ñaát nöôùc. Hai thöù tình caûm aáy cöù chen laán vaø xoâ ñaåy nhau trong taâm can oâng laõo, khieán oâng caøng caûm thaáy hoå theïn. Oâng caøng yeâu nöôùc, tinh thaàn khaùng chieán cuûa oâng caøng cao thì oâng caøng caûm thaáy luõ laøng kia thaät ñaùng nguyeàn ruûa. “Lyù töôûng cuûa chuùng baây ñaâu heát roài ?”. Oâng thu mình laïi trong voû oác, trong noãi tuûi hoå, ñau xoùt, traèn troïc khoâng nguû ñöôïc vaø chính vì khoâng muoán noùi vôùi ai vaø caû maáy ngaøy nay cuõng chaúng ñi ñaâu neân noãi nieàm aáy chaúng giaûi toûa cuøng ai ñöôïc maø chæ caøng ngaøy caøng laøm oâng ñau.

Roài, oâng Hai coøn bò rôi vaøo tình traïng beá taéc, tuyeät voïng khi baø chuû ñaùnh tieáng ñuoåi gia ñình oâng vì “nghe noùi baûo coù leänh ñuoåi heát nhöõng keû ôû laøng chôï Daàu khoûi vuøng naøy, khoâng cho ôû nöõa ?”. Oâng Hai khoâng bieát ñi veà ñaâu “bao nhieâu yù nghó ñen toái, gheâ rôïn noái tieáp bôøi bôøi, trong ñaàu”. Oâng khoâng theå quay veà laøng vì “veà laøng töùc laø boû cuï Hoà, boû khaùng chieán”, “veà laøng töùc laø chòu laøm noâ leä cho Taây”. Trong taâm trí oâng dieãn ra cuoäc xung ñoät noäi taâm gay gaét vaø tình yeâu nöôùc ñaõ xui khieán oâng löïa choïn. “Laøng thì yeâu thaät nhöng laøng theo Taây maát roài thì phaûi thuø”. Trong taâm traïng bò doàn neùn, beá taéc aáy, oâng Hai chæ coøn bieát chuùt noãi loøng mình vaøo nhöõng lôøi thuû thæ vôùi ñöùa con nhoû. Ñaây laø moät ñoïan ñoái thoïai nhöng thöïc ra laø ñoäc thoïai, raát caûm ñoäng, boäc loä taám loøng saâu xa, beàn chaët gaén boù vôùi queâ höông, ñaát nöôùc, vôùi khaùng chieán cuûa oâng Hai. Noùi vôùi con maø thöïc chaát oâng nhuû loøng mình, töï giaõi baøy, töï minh oan. Oâng muoán truyeàn sang con ngoïn löûa yeâu nöôùc, muoán con khaéc coát ghi taâm treân nhöõng ñieàu thaät giaûn dò maø thieâng lieâng : “Nhaø ta ôû laøng chôï Daàu”, “uûng hoä cuï Hoà Chí Minh muoân naêm !”. Ñöùa con noùi nhö noùi hoä loøng oâng noãi nhôù laøng, taám loøng thuûy chung vôùi khaùng chieán vaø ñaïi dieän laø cuï Hoà. Oâng mong cuï Hoà hieåu cho taám loøng boá con oâng, anh em ñoàng chí bieát cho boá con oâng. Daãu caû laøng oâng theo giaëc ñaáy, oâng vaãn moät loøng theo khaùng chieán : “caùi loøng boá con laø nhö theá ñaáy, coù bao giôø daùm ñôn sai, cheát thì cheát coù bao giôø daùm ñôn sai”. Nhöõng lôøi taâm söï aáy nhö moät lôøi theà nguyeän. Tình yeâu laøng, yeâu nöôùc cuûa oâng thaät saâu naëng, beàn vöõng, thieâng lieâng.

Nhöng Kim Laân khoâng ñeå cho con ngöôøi yeâu nöôùc aáy maõi soáng trong ñau khoå. “Khoûang ba giôø chieàu hoâm aáy coù moät ngöôøi ñeán chôi nhaø oâng Hai”, “hai ngöôøi thì thaàm ôû moät goùc nhaø, moät luùc laâu roài thaáy oâng Hai

90

ñoùng khaên aùo chænh teà, taát caû theo haén ñi”. Oâng Hai nhö ñöôïc soáng laïi, moïi ñau khoå, tuûi nhuïc nhö bieán maát. Nieàm vui trôû laïi traøn ñaày treân göông maët töôi vui raïng rôõ, moàm bôõm beõm nhai traàu, maét haáp haùy noùi boâ boâ, khao con baùnh raùn ñöôøng… Nguôøi ñoïc thaät toø moø vì khoâng bieát hai ngöôøi ñoù noùi caùi gì vaø vì sao oâng Hai laïi vui möøng ñeán vaäy ? Khoâng ñeå ngöôøi ñoïc chôø laâu vaø moàm oâng Hai cuõng chaúng giöõ ñöôïc bí maät laâu. Nieàm vui aáy oâng muoán khoe cuøng moïi ngöôøi ñeå vui laây cuøng oâng. Oâng hoan hæ chaïy ñi khoe vôùi taát caû moïi ngöôøi. Caâu ñaàu tieân oâng khoe khoâng phaûi laø vieäc laøng, oâng khoâng theo giaëc maø laø “Taây noù ñoát nhaø toâi roài… Ñoát nhaün”. Oâng muùa tay leân maø khoe caùi tin aáy. Vôùi ngöôøi noâng daân, ngoâi nhaø laø caû cô nghieäp. Hoï caên cô xaây ñaép, gìn giöõ noù. Vaäy maø oâng Hai khoâng heà buoàn tieác veà ngoâi nhaø cuûa mình vì noù laø minh chöùng huøng hoàn khaúng ñònh laøng oâng khoâng theo giaëc vaø treân heát, noù nhö söï “ñoùng goùp” cuûa gia ñình oâng vôùi khaùng chieán. Trong söï chaùy kia cuûa nhaø oâng, coù söï hoài sinh cuûa laøng chôï Daàu, caùi laøng anh duõng khaùng chieán, coù söï veû vang cuûa gia ñình oâng. Trong nieàm vui lôùn lao aáy, söï maát maùt kia chaúng thaám vaøo ñaâu. Ñieàu ñoù theå hieän moät caùch ñau xoùt vaø caûm ñoäng taám loøng cuûa ngöôøi daân VN trong khaùng chieán choáng xaâm löôïc. Hoï saün saøng hy sinh taát caû vì laøng nöôùc :

“Oâi Toå quoác baây giôø ta môùi hieåuNhöõng con ngöôøi ñaõ hoùa nuùi soâng ta”

Töø moät noâng daân yeâu laøng, oâng Hai ñaõ trôû thaønh moät noâng daân naëng loøng vôùi khaùng chieán. Tình yeâu laøng vaø yeâu ñaát nöôùc ñaõ hoøa vaøo trong yù nghó, tình caûm vaø vieäc laøm cuûa oâng Hai. Hai tình caûm thoáng nhaát hoøa quyeän nhöng tình yeâu nöôùc ñaët cao hôn, lôùn roäng bao truøm leân tình yeâu nöôùc. Ñaây laø neùt ñeïp truyeàn thoáng vaø cuõng mang tinh thaàn thôøi ñaïi :

“Yeâu Toå quoác toâi saün saøng ñi cheátVì Toå quoác toâi saün saøng cheát ñi”

Truyeän thaønh coâng trong vieäc xaây döïng theo coát truyeän taâm lyù, saùng taïo tình huoáng coù caêng thaúng thöû thaùch ôû noäi taâm nhaân vaät caùch thaét nuùt töï nhieân goùp phaàn laøm noåi baät chuû ñeà tö töôûng cuûa truyeän .Noäi taâm traïng vui, buoàn ñeàu baét nguoàn töø tình huoáng aáy. Mieâu taû taâm lí nhaân vaät saâu saéc tinh teá. Taùc giaû ñaëc bieät taøi tình khi mieâu taû noäi taâm nhaân vaät vôùi nhöõng suy nghó phöùc taïp, giaèng xeù beân trong. Ngoân ngöõ nhaân vaät sinh ñoäng, giaøu tính khaåu ngöõ vaø theå hieän caùi tính cuûa töøng nhaân vaät. “toøan laø sai söï muïc ñích caû”. Caùch söû duïng töø ngöõ moäc maïc , gaàn guõi vôùi ngöôøi noâng daân , söï hieåu bieát saâu saéc veà cuoäc soáng cuûa hoï ñaõ khieán Kim Laân coù nhöõng traøng vaên thaät dung dò maø saâu saéc. Chính vì vaäy, ngöôøi ñoïc coù caûm giaùc oâng Hai nhö moät ngöôøi noâng daân vôùi taát caû söï chaân chaát, moäc maïc ngoøai ñôøi böôùc vaøo trang saùch Kim Laân. Caùch traàn thuaät linh hoïat, töï nhieân, thaân maät vaø ñoâi khi dí doûm nhöng ñoân haäu, nhieàu chi tieát sinh hoïat ñôøi soáng haèng ngaøy xe vaøo maïch taâm traïng khieán truyeän caøng sinh ñoäng.

Tình yeâu queâ höông, yeâu ñaát nöôùc, tinh thaàn khaùng chieán höøng höïc chaùy trong con ngöôøi oâng Hai ñaõ laøm böøng saùng taâm hoàn ta. Ta boãng thaáy nhöõng con ngöôøi chaân chaát, giaûn dò aáy coù moät traùi tim thaät ñeïp :

“Soáng trong caùt cheát vuøi trong caùtNhöõng traùi tim nhö ngoïc saùng ngôøi”

Traùi tim aáy ngoït ngaøo vaø truyeàn cho chuùng ra – nhöõng ngöôøi ñoïc moät tình yeâu queâ höông, tình yeâu ñaát nöôùc voâ bôø. Baây giôø, cuoäc soáng cuûa chuùng ta ñaâu coøn nhöõng ngaøy ñi taûn cö, ñaâu coøn nhöõng bom rôi, ñaïn laïc

91

vaø hai chöõ “chieán tranh” kia döôøng nhö ñaõ ñi vaøo quaù khöù, neân moãi chuùng ta caàn phaûi traân troïng cuoäc soáng aáy. Haõy bieát yeâu queâ höông, soáng vôùi ñaïo lyù “uoáng nöôùc nhôù nguoàn” bôûi

“Queâ höông neáu ai khoâng nhôùSeõ khoâng lôùn noåi thaønh ngöôøi”

(Ñoã Trung Quaân)

92

“Ñoàng Chí” cuûa Chính HöõuChieán tranh ñaõ qua ñi, laù côø ñoû sao vaøng laïi tung bay treân laõnh thoå

VN. Nhöng khoâng vì vaäy maø nhöõng maùu vaø nöôùc maét, nhöõng ñau thöông vaø khoå aûi, nhöõng chieán thaéng vaø nhöõng tieáng hoâ vang “quyeát töû cho Toå quoác quyeát sinh” vaø tình ñoàng chí, tình baïn höõu anh em “boán beå moät nhaø” bò queân laõng. Hôn theá, noù coøn nhö maõi hieän ra tröôùc maét chuùng ta nhöõng caùi oâm chia seû, nhöõng caùi oâm yeâu thöông xoa dòu bao maát maùt, nhöõng tieáng bom ñaïn, tieáng ngöôøi ngaõ xuoáng vaãn vang doäi vaøo tai ta. Vaø vôùi Chính Höõu – moät nhaø thô tröôûng thaønh trong thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp, doøng caûm xuùc aáy ñaõ ñöa ñaåy ngoøi buùt oâng tuoân traøo ra nhöõng vaàn thô vaø baøi “Ñoàng chí” ra ñôøi töø ñaáy. Baøi thô theå hieän tình ñoàng chí thaân thieát vaø gaén boù tröôùc bao nhieâu khoù khaên, bao thöû thaùch vaø bao gian nan cuûa chieán tranh. Haõy môû roäng loøng mình vaø cuøng hoøa vaøo töøng vaàn thô aáy ñeå caûm nhaän caùi tình ñoàng chí maõnh lieät aáy nheù !

Baøi thô ñöôïc vieát theo theå thô töï do, soá caâu soá chöõ khoâng haïn ñònh, soá doøng moãi khoå cuõng cöù theo doøng caûm xuùc maø tuoân daøi. Töøng vaàn thô aáy, töøng caâu chöõ aáy nghe sao maø quaù ñoãi giaûn dò vaø thaân quen bieát chöøng naøo. Bieát bao khoù nhoïc, bieát bao gian lao vaø saùng leân bao nghóa tình cuûa tình ñoàng chí cöù nhaân leân theo doøng caûm xuùc daøi daøi maõi voâ taän ñi saâu vaøo traùi tim moãi ñoïc giaû chuùng ta. Baøi thô söû duïng nhieàu hình aûnh mang tính chaát hieän thöïc, thaät saâu saéc aáy laø nhöõng khoù khaên khaéc nghòeât cuûa “röøng hoang, söông muoái”, aáy laø söï thieáu thoán cuûa ñôøi lính “aùo raùch vai, quaàn vaù, chaân khoâng giaøy” vaø laø söï hieåm nguy trong nhöõng ñeâm phuïc kích giöõa buoát giaù nuùi röøng… Song, ñaèng sau caùi hieän thöïc aáy, aån hieän trong ñoù chaát laõng maïn, ngoït ngaøo cuûa thi ca. Hình nhö Chính Höõu muoán duøng taát caû nhöõng traûi nghieäm cuûa mình ñeå noùi raèng : cuoäc soáng chieán tröôøng khaéc nghieät aáy chính laø nôi saûn sinh ra bieát bao con ngöôøi kì dieäu, nôi gaëp gôõ cuûa bieát bao taâm hoàn ñeïp, nôi ngöng keát tình caûm giaûn dò maø cao quyù : tình ñoàng chí

Tình ñoàng chí – ba tieáng giaûn dò nhöng chaát chöùa bao chieàu saâu cuûa tình caûm, caûm xuùc, nghó suy. Tình ñoàng chí naøo ñaâu chæ giaûn ñôn laø tình caûm cuûa ngöôøi chung chí höôùng, chung lyù töôûng. Söï tìm toøi, caét nghóa vaø theå hieän cuûa Chính Höõu veà ba tieáng aáy trong baøi thô naøy saâu saéc hôn nhieàu ñònh nghóa ñôn giaûn aáy. Chính vì vaäy maø veû ñeïp cuûa baøi thô caøng luùc caøng lung linh hôn.

Tröôùc heát, veû ñeïp cuûa tình ñoàng chí laø veû ñeïp cuûa söï gaén boù vaø seû chia. Gaén boù, khaêng khít, keo sôn khoâng gì taùch rôøi vaø seû chia ñeán taän cuøng saâu saéc. Ñieàu gì ñaõ ñem ñeán cho hoï söï gaén boù vaøseû chia dieäu kì ? Trôû laïi vôùi nhöõng caâu thô cuûa Chính Höõu, ta seõ tìm ñöôïc cho mình lôøi ñaùp.

Môû ñaàu baøi thô, Chính Höõu ñaõ giôùi thieäu vôùi chuùng ta nguoàn goác, xuaát thaân cuûa nhöõng ngöôøi lính caùch maïng :

“Queâ höông anh nöôùc maën ñoàng chuaLaøng toâi ngheøo ñaát caøy leân soûi ñaù”

Hình aûnh ngöôøi lính hieän leân moät caùch thaät giaûn dò, chaân phöông maø dòu nheï, ngoït ngaøo. Bao nhieâu khoù khaên, bao nhieâu vaát vaû, lo toan boän beà cuûa cuoäc soáng ñôøi thöôøng cuûa ngöôøi lính hieän ra ngôõ nhö töø cuoäc ñôøi thaät hoï böôùc thaúng vaøo trong thô, trong caùi moâi tröôøng quen thuoäc, bình dò thöôøng thaáy ôû laøng queâ VN coøn ñoùi ngheøo lam luõ. Queâ höông xa caùch, moãi ngöôøi moät nôi. Ngöôøi queâ ôû mieàn bieån “nöôùc maën ñoàng chua”, ngöôøi ôû vuøng ñoài nuùi “ñaát caøy leân soûi ñaù”. Gioïng ñieäu thuû thæ, taâm tình cuûa ñoâi baïn lính leân caùi ngheøo khoù, nhoïc nhaèn cuûa hai mieàn queâ ñaõ 93

laøm töù thô trôû neân aám aùp, maën noàng. Anh vôùi toâi, hai ngöôøi, hai vuøng mieàn, hai tieáng noùi nhöng chuùng ta cuøng laø ngöôøi noâng daân, cuøng laø coâng daân VN. Ngöôøi lính – nhaø thô ñaõ môû ra moät söï gaén keát, nhìn thaáu cô sôû ñaàu tieân hình thaønh tình ñoàng chí giaûn dò ôû hoï : söï ñoàng caûm giai caáp cuûa nhöõng con ngöôøi cuøng chung caûnh ngoä xuaát thaân. Vaâng, hoï laø nhöõng ngöôøi noâng daân maëc aùo lính. Chöõ nghóa bình thöôøng maø nhö ñang cöïa quaäy khi cuoäc soáng thöïc ñaõ uøa vaøo caâu thô ñem ñeán nhöõng caûm nhaän thaät saâu saéc veà queâ höông ngöôøi lính. Queâ höông aáy, moäc maïc, giaûn dò nhöng vaãn traøn ngaäp trong ñoù caùi ñoùi ngheøo, caùi khoù nhoïc, lam luõ treân khuoân maët moãi ngöôøi daân queâ. Queâ höông aáy laø maùu thòt, ruoät giaø cuûa hoï, laø nôi choân nhau caét roán; laø :

“Queâ höông moãi ngöôøi chæ moätNhö laø chæ moät meï thoâi”

(Ñoã Trung Quaân)Neân hoï saün saøng hy sinh ñeå baûo veä caùi queâ höông aáy, hy sinh ñeå

ñem laïi ñoäc laäp veà cho queâ höông, xaây döïng queâ höông thoaùt khoûi caùi ñoùi, caùi ngheøo, caùi khoù khaên, gian khoå.

Chính vì vaäy, hoï ñaõ nhaäp nguõ, vaø töø nhöõng ngöôøi xa laï ñaõ phuùt choác trôû thaønh thaân quen töï bao giôø :

“Anh vôùi toâi ñoâi ngöôøi xa laïTöï phöông trôøi chaúng heïn quen nhau”

Vaäy ñoù, caùch maïng ñaõ ñem ñeán cho nhöõng ngöôøi xa laï moät moái quan heä môùi. Moái quan heä ñeå töï nhöõng “ngöôøi xa laï” trôû thaønh anh em thaân thieát, thaân nhau nhö ruoät thòt. Vieäc anh vôùi toâi gaëp nhau, quen nhau hay chaêng laø duyeân soá, duyeân soá maø caùch maïng, maø chieán tröôøng ñaõ ban cho ta “chaúng heïn quen nhau”. Caâu thô sao maø dung dò vaø möôït maø ñeán theá ! Ta nghe thaáy tieáng thì thaàm cuûa ngöôøi lính beân tai, tieáng goïi nhau í ôùi, tieáng rì raàm seû chia taâm söï,… Vaø trong taùc phaåm “Nhôù” cuûa Nguyeân Hoàng cuõng töøng vieát :

“Luõ chuùng toâi boïn ngöøôi töù xöùGaëp nhau töø hoài chöa bieát chöõQuen nhau töø buoåi moät hai”

Ñaáy, caùi giaûn dò, chaát phaùc cuûa ngöôøi lính sao böôùc vaøo thô vaên laïi ñeïp ñeán theá !

Giöõa caùi bieån ngöôøi töù xöù aáy, anh gaëp toâi vaø trôû thaønh baèng höõu, chuùng ta soáng döôùi chung moät maùi nhaø, moät gia ñình, aáy laø tieåu ñoäi. Ôû gia ñình aáy, hoï ñöôïc yeâu thöông vaø tình caûm aáy laïi ñöôïc thaét chaët, beàn vöõng ñeå hoï nguyeän gaén boù vôùi nhau, chieán ñaáu vôùi nhau ñeán töøng hôi thôû cuoái cuøng :

“Suùng beân suùng, ñaàu saùt beân ñaàuÑeâm reùt chung chaên thaønh ñoâi tri kæ”

Hình aûnh “suùng beân suùng, ñaàu saùt beân ñaàu” ñaõ dieãn taû thaät cuï theå vaø coâ ñoïng söï gaén boù cuûa nhöõng con ngöôøi cuøng nhau chieán ñaáu, cuøng chung yù chí, chung lí töôûng. Caùi reùt cuûa nuùi röøng Vieät Baéc ñaõ nhieàu laàn ñi vaøo thô boä ñoäi choáng Phaùp, bôûi ñoù laø moät thöïc teá mang caùi reùt buoát, caùi cöùa da cöùa thòt maø ai cuõng neám traûi trong nhöõng naêm chinh chieán aáy. Nhöng trong caâu thô naøy, laïi gôïi cho ngöôøi ñoïc chuùng ta moät caûm giaùc thaät aám cuùng, aám tình ñoàng ñoäi, nghóa ñoàng baøo. Töø “chaúng heïn quen nhau” roài qua nhöõng ñeâm cuøng chieán ñaáu, cuøng saùt caùnh beân nhau, tình caûm cuûa hoï ñaõ hoùa tri kæ töï luùc naøo. Nhöõng ñeâm reùt buoát, quaây quaàn beân nhau keå cho nhau nghe veà gia ñình cuûa mình, veà noãi nieàm nhôù nhung cuûa mình, ta coù söï chia seû cuûa baïn beø, cuûa nhöõng “ñoàng chí”. Vaø

94

chæ coù hoï môùi coù theå hieåu ñöôïc noãi nieàm cuûa nhau bôûi traùi tim hoï cuõng ñang coù chung nieàm ñau nhö theá, coù chung noãi nhôù nhö theá. Vaø hai töø “tri kæ” ôû ñaây khoâng mang chuùt gì laø thaùi quaù maø. Thaät söï raát ñuùng, raát hôïp vaø haøi hoøa, ta khoâng coøn nhaän ra “anh vaø toâi” nöõa maø ñaõ thaønh “nhöõng anh”, “nhöõng toâi” nhoøa ñi sau nhöõng khaåu suùng, nhöõng maùi ñaàu, nhöõng taám chaên vaø nhöõng ñoâi tri kæ. Ñeå roài cuoái cuøng ñoïng laïi, keát tinh trong moät töø thaät giaûn dò maø thieâng lieâng :

“Ñoàng chí !”Hai chöõ “ñoàng chí” taùch rieâng thaønh moät doøng thô vang ngaøn nhö

moät noát nhaán trong baûn ñaøn ñaõ dieãn taû thaät saâu saéc nhaän thöùc cuûa nhaø thô veà veû ñeïp cuûa tình ñoàng chí : tình ñoàng chí laø söï phaùt trieån cao nhaát cuûa tình baïn, tình ngöôøi. Daáu chaám than cuoái caâu nhö moät lôøi nhaán maïnh, nhö moät söï ñoät ngoät phaùt hieän ra yù nghóa saâu saéc cuûa noù vaø chaúng coøn kòp nghó ngôïi gì nöõa, Chính Höõu ñaõ ñaët ngoøi buùt vaø vieát vaøo trang thô hai chöõ “Ñoàng chí”. Hai chöõ “ñoàng chí” aáy ñaâu ñôn thuaàn laø moät lôøi gôïi töø cöûa mieäng thoâng thöôøng maø coøn laø lôøi goïi töø taän traùi tim, töø taän taâm hoàn cuûa nhöõng con ngöôøi aáy, cuøng chung lí töôûng, chung hoøan caûnh vaø chung caû noãi nieàm. Hai chöõ “ñoàng chí” aáy coøn nhö moät baûn leà gaén keát hai ñoïan thô, vaø môû ra yù tieáp – ñoàng chí coøn laø nhö theá naøo nöõa, ñoàng chí khoâng ñôn giaûn chæ coù vaäy maø coøn cao ñeïp hôn, saùng ngôøi hôn voâ cuøng.

Hai tieáng “ñoàng chí” giaûn dò maø thieâng lieâng aáy vöøa kheùp laïi khoå thô ñaàu, ñoàng thôøi môû ra bao bieåu hieän cuûa tình ñoàng ñoäi ôû khoå thô thöù hai. Ta hieåu hoï gaén boù saâu saéc laø vaäy neân ñoàng thôøi, hoï coù theå caûm thoâng saâu xa nhöõng noãi nieàm saâu kín con tim cuûa nhau :

“Ruoäng nöông anh göõi baïn thaân caøy Gian nhaø khoâng maëc keä gioù lung lay Gieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính”.

Nhöõng luùc caän keà beân nhau, hoï keå cho nhau nghe chuyeän queâ nhaø, chuyeän ruoäng nöông, chuyeän gia ñình…chæ baáy nhieâu thoâi maø doàn neùn bao yeâu thöông, nhung nhôù trong traùi tim caùc anh. Xuaát thaân töø ruoäng ñoàng, moät ñôøi gaén boù vôùi caùi caøy, caùi cuoác, maùi ñình, caây ña. Ñôøi soáng tình caûm cuûa hoï vôùi laøng queâ saâu naëng, da dieát laém. Song, ñeå töï giaûi phoùng cho mình, hoï saün saøng rôøi boû taát caû ñeå ñeán ñaây “suùng, beân suùng, ñaàu saùt, beân ñaàu”. Vaäy neân caùi tình queâ laøm sao coù theå nguoâi ngoai ñöôïc. Hoï göûi laïi ñaáy ruoäng nöông, “maëc keä” ñaáy gian nhaø troáng vaéng boùng ngöôøi choàng, ngöôøi con, ngöôøi cha nhöng naøo ñaâu coù phaûi laø voâ tình. Hoï vaãn ñau nhoùi trong tim bao laàn noãi nhôù queâ höông, nhôù maùi nhaø gianh aám cuùng, nhôù vaø yeâu laém caùi maûnh ñaát ngheøo, lam luõ aáy. Vaø chính vì vaäy neân hoï caøng phaûi ra ñi, ra ñi theo tieáng hoïi cuûa traùi tim, ñeå baûo veä ñaát nöôùc, ñeå thöïc hieän nghóa vuï cuûa moät coâng daân, moät noâng daân. Noùi “gieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính” nhöng thöïc chaát aáy laø noãi nhôù queâ höông coàn caøo nhö ñang bò xaùt muoái vaøo tim sao maø ñau xoùt toät cuøng ñeán vaäy. Moät bòeân phaùp nhaân hoùa nheï nhaøng maø aån trong ñoù bieát bao ñieàu ñeå noùi, ñieàu ñeå suy nghó vaø ñieàu ñeå seû chia. “Gieáng nöôùc goác ña” ñaáy laø cha meï, laø ngöôøi vôï, “chung chaên chung goái”, laø ñöùa con thô môùi baäp beï tieáng cha, laø queâ höông maën noàng choân nhau caét roán, laø noãi nhôù, nieàm thöông da dieát cuûa ngöôøi lính. Haäu phöông aáy seõ maõi ñôïi chôø ngöôøi ôû tieàn tuyeán kia bình an trôû veà :

“Traêm naêm daãu loãi heïn hoøCaây ña beán cuõ con ñoø khaùc xöa”

(Ca dao)

95

Ñaáy nhö moät nieàm kì voïng, moät nieàm tin ñaët vaøo ngöôøi ra lính, ngöôøi caàm suùng aáy. Moät cuoäc chia tay ñaày löu luyeán vaø heïn ngaøy trôû veà ñoøan tuï :

“Thuyeàn veà coù nhôù beán chaêngBeán thì moät daï khaêng khaêng ñôïi thuyeàn”

Söï caûm thoâng vaø chia seû khoâng lôøi aáy ñaâu coù theå moät lôøi maø taû noåi. Quaù hieåu nhau nhö vaäy ñaáy, neân giôø ñaây, hoï laïi caøng gaén boù saâu saéc vôùi nhau hôn, saün saøng chia seû bao gian lao, thieáu thoán cuûa ñôøi lính :

“Anh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vaàng traùn öôùt moà hoâiAùo anh raùch vai, quaàn toâi coù vaøi maûnh vaùMieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøy”

Moät laàn nöõa, hình aûnh ngöôøi lính vaø ñôøi soáng cuûa hoï hieän leân thaät ñeïp, thaät caûm ñoäng. Nhöõng caûm xuùc töø cuoäc soáng thöïc ñaõ phaû vaøo thô Chính Höõu caùi aám aùp kì laï cuûa tình ñoàng ñoäi. Hoï “maëc keä” nhöng naøo voâ tình vôùi queâ höông neân giôø ñaây, hoï naøo ñaâu höõng hôø vôùi bao gian lao, thieáu thoán cuûa nhau. Haøng loïat nhöõng hình aûnh hoùan duï vaø nhöõng caâu thô soùng ñoâi ñaõ giuùp ta caûm nhaän roõ hôn, saâu saéc hôn nhöõng khoù khaên maø nhöõng ngöôøi lính cuøng neám traûi vaø cuøng chua, cuøng seû cho nhau. Hình nhö ñeà taøi veà ngöôøi lính, veà tình ñoàng ñoäi ñaõ trôû thaønh ñoäng noãi aùm aûnh trong hoàn thô Chính Höõu, phaûi chaêng vì theá maø trong “Giaù töøng thöôùc ñaát”, oâng cuõng ñaõ vieát :

“Naêm möôi saùu ngaøy ñeâm bom gaàm, phaùo doäiTa môùi hieåu theá naøo laø ñoàng ñoäiÑoàng ñoäi taLaø hôùp nöôùc uoáng chungNaém côm seû nöûaLaø chia nhau moät tröa naéng, moät chieàu möaChia khaép anh em moät maåu tin nhaøChia nhau choã ñöùng trong chieán haøo chaät heïpChia nhau cuoäc ñôøi, chia nhau caùi cheát”

Toâi vôùi anh laø ñoàng ñoäi, laø ñoàng chí, töøng traûi qua bao caùi khoù khaên cuûa nuùi röøng, aáy laø caùi reùt buoát, aáy laø töøng côn soát “run ngöôøi”, teâ taùi. Bôûi theá neân toâi vôùi anh môùi coù moät tình caûm maùu thòt ñeán theá, moät nieàm laïc quan “mieäng cöôøi buoát giaù” ñeán theá. Ñeå töø ñoù, toâi yeâu hôn caùi khoûanh khaéc ñöôïc laøm ñoàng chí cuûa anh, ñöôïc laøm tri kæ cuûa anh.

Cuoäc soáng chieán tröôøng, cuoäc soáng ñôøi lính luoân ñaët caùc anh tröôùc nhöõng khoù khaên, thöû thaùch. Song, ngöôøi lính vaãn vöôït qua taát caû ñeå tieáp tuïc chieán ñaáu vaø chieán thaéng. Söùc maïnh naøo ñaõ giuùp caùc anh ? Ñoù laø tình yeâu Toå quoác. Ñoù laø baûn lónh theùp. Ñoù laø yù chí quyeát taâm. Vaâng laø taát caû. Song trong baøi thô naøy, Chính Höõu coøn phaùt hieän theâm ñoù coøn laø nhôø tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi. Vaäy neân coù theå noùi, moät neùt ñeïp nöõa cuûa tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi trong baøi thô “ñoàng chí” chính laø nguoàn söùc maïnh tinh thaàn lôùn lao ñöôïc xaây ñaép neân baèng tình thöông maø nhaø thô ñaõ theå hieän thaät xuùc ñoäng trong moät caây thô raát ñoãi chaân thaät :

“Thöông nhau, tay naém laáy baøn tay.” Hai tieáng “thöông nhau” nghe sao da dieát vaø aám aùp laï kì. Ñaèng sau, hai

tieáng aáy laø moät aûnh thaät giaûn dò maø voâ cuøng thaám thía : tay naém laáy baøn tay. Baøn tay giao caûm thay cho lôøi noùi. Baøn tay aám tình ñoàng ñoäi. Baøn tay noùi lôøi im laëng cuûa tình ñoøan keát, söï gaén boù, söï caûm thoâng vaø caû nieàm höùa heïn laäp coâng. Baøi thô noùi ñöôïc nhöõng gì muoán noùi :

96

“Phuùt chia tay ta chæ naém tay mình Ñieàu chöa noùi baøn tay ñaõ noùi.”

(Löu Quang Vuõ)Baøn tay aáy laø baøn tay cuûa tình thaân, cuûa thöù tình caûm voâ cuøng lôùn

lao vaø ñeïp ñeõ voâ ngaøn. Toâi vôùi anh cuøng naém tay nhau, toâi vôùi anh cuøng caàm suùng chieán ñaáu ñeå giaønh laïi chuû quyeàn VN, giaønh laïi laù côø ñoû sao vaøng veà cho VN. Ta yeâu bieát maáy caùi baøn tay aáy, caùi naém tay aám aùp cuûa ngöôøi ñoàng chí, ngöôøi tri kæ aáy.

Söùc maïnh cuûa tình ñoàng ñoäi laø hình aûnh cao ñeïp nhaát cuûa söï seû chia thaàm laëng, laø söï caûm thoâng yeâu thöông ñeán toät cuøng. Tình caûm ñoàng chí giuùp hoï gaàn nhau hôn, vöôït qua bao gian khoå, qua caùi “reùt run ngöôøi” vaø soát traùn “öôùt moà hoâi” laø söùc maïnh chieán thaéng. Ñeïp hôn nöõa, cuõng chính söùc aám cuûa tình ñoàng ñoäi coøn giuùp hoï phaùt hieän ra chaát thô daït daøo trong cuoäc soáng ñôøi lính :

“Ñeâm nay röøng hoang söông muoáiÑöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùiÑaàu suùng traêng treo”

Trong caùi reùt thaáu söông cuûa nuùi röøng Vieät Baéc, coäng theâm caû caùi laïnh cöùa da, cöùa thòt cuûa laøng söông muoái, caùc anh vaãn ñöùng ñoù vôùi tö theá hieân ngang cuûa ngöôøi lính, khoùac treân vai chieác suùng vaø mang trong mình tình yeâu nöôùc saâu ñaäm vaø tha thieát. Hoï ñöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùi, bôûi hoï khoâng sôï nhöõng teân giaëc kia, chuùng chæ laø keû cöôùp nöôùc vaø haõy cöù böôùc ñeán ñaây ñi chuùng baây seõ bò baén tan taønh. Chính caùi söï hieân ngang tröôùc reùt buoát vaø hieåm nguy aáy, hoï coù nhau, coù tình ñoàng chí söôûi aám traùi tim vaøcon ngöôøi hoï. Caùi tình caûm töø taän traùi tim aáy coøn noàng ñöôïm vaø aám aùp hôn taát caû caùc thöù löûa chaùy naøo khaùc.

Hình aûnh “ñaàu suùng traêng treo” mang moät söï keát hôïp giöõa caùi thöïc vaø caùi moäng mô laøm cho töøng vaàn thô thaät nheï nhaøng vaø tha thieát. “Suùng” vaø “traêng” ôû ñaây ñaõ trôû thaønh moät caëp ñoàng chí. “Suùng” laø gaàn, “traêng” laø xa. “Suùng” laø cöùng raén, maïnh meõ, “traêng” laø dòu hieàn, nheï nhaøng. “Suùng” laø chieán só, “traêng” laø thi só. Vaø “suùng” laø hieän thöïc, “traêng” laø laõng maïn… laø bieåu hieän cuûa tình ñoàng chí. “Suùng” vaø “traêng” ñaõ hoøa hôïp vaøo nhau töï luùc naøo. Phaûi noùi ñaây laø phuùt thaêng hoa cao ñoä vaø toät cuøng cuûa taâm hoàn ngöôøi lính vaø ôû ñaây laø Chính Höõu ôû tình caûm vaø ôû taâm hoàn. Taâm hoàn aáy nuoâi döôõng hoàn thô oâng vôùi bao daáu yeâu vaø thöông meán. “Traêng” ñaáy, ngöôøi ñaây, ngôõ xa caùch muoân truøng maø döôøng nhö ôû caïnh nhau, keà caän beân nhau nhö ñoâi tri kæ :

“Laø vaàng traêng, vaàng traêng ñaát nöôùcVöôït qua quaàng löûa, vöôït leân cao”

Vaàng traêng cuõng nhö ngöôøi lính “vöôït qua quaàng löûa”, vöôït qua ñeâm tröôøng toái taêm cuûa kieáp noâ leä ñeå “vöôït leân cao”. Ta yeâu bieát maáy caùi quaàng traêng aáy, caây suùng aáy ñaõ cuøng nhau ñi traû thuø, cuøng nhau ñi cöùu nöôùc.

“Ñoàng chí” ñaõ kheùp laïi nhöng bao dö aâm cuûa noù vaãn coøn ñoïng laïi vaøo traùi tim chuùng ta, vaøo taâm hoàn chuùng ta. Hình töôïng ngöôøi lính, hình töôïng cuûa tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi saâu naëng vaø khoù coù theå naøo môø phai. “Ñoàng chí” seõ luoân laø moät lôøi thô, moät lôøi nhaéc nhôû saâu naëng veà nhöõng khoù khaên vaø gian khoù maø ngöôøi lính phaûi chòu ñöïng. Nhöng ôû ñoù, vaãn saùng leân tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi, tình baèng höõu saün saøng seû chia bao nöôùc maét vaø nuï cöôøi. Ñeå töø ñoù ta haõy bieát ôn hoï, bíeât töï haøo veà lôùp ngöôøi ñi tröôùc bôûi :

“Soáng trong caùt cheát vuøi trong caùt

97

Nhöõng traùi tim nhö ngoïc saùng ngôøi”Traùi tim hoï ñeïp vaø long lanh vaø maõi saùng. Chuùng ta phaûi phaùt huy vaø

laøm cho noù ngaøy caøng ñeïp hôn.

98

Khoå 2,3 baøi thô “Ñoàng Chí” cuûa Chính HöõuChieán tranh – hai tieáng aáy moãi laàn vang leân laïi nhö moät con dao saéc

cöùa vaøo traùi tim moãi con ngöôøi VN. Bôûi noù ñaõ gieo raéc bieát bao ñau thöông, bao nöôùc maét vaø bao maùu cuûa caùc anh chieác só ñaõ ñoå xuoáng. Maùu hoï ñoå xuoáng, thaám vaøo maûnh ñaát queâ höông maùu thòt, maûnh ñaát maø hoï saün saøng hy sinh ñeå baûo veä noù. Vaø ôû nhöõng ngöôøi lính aáy luoân saùng leân nhöõng phaåm chaát thaät ñeïp. Söï chaân chaát, moäc maïc cuûa hoï böôùc vaøo nhöõng trang thô cuûa bao nhaø thô, nhaø vaên trong ñoù coù Chính Höõu vôùi baøi thô “Ñoàng chí”. Vaø ñaëc bieät trong baøi thô laø tình ñoàng chí saâu saéc gaén boù keo sôn cuûa nhöõng ngöôøi lính. Noù ñöôïc theå hieän thaät ñeïp, thaät giaûn dò qua nhöõng vaàn thô:

“Ruoäng nöông anh göûi baïn thaân caøyGian nhaø khoâng maëc keä gioù lung layGieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra línhAnh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vaàng traùn öôùt moà hoâiAùo anh raùch vai, quaàn toâi coù vaøi maûnh giaùMieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøyThöông nhau tay naém laáy baøn tayÑeâm nay röøng hoang söông muoáiÑöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùiÑaàu suùng traêng treo”

Baøi thô ñöôïc vieát theo theå thô töï do, soá caâu chöõ khoâng haïn ñònh khieán cho doøng caûm xuùc tuoân traøo maõnh lieät. Toøan boä baøi thô vieát baèng ngoân ngöõ coâ ñoïng, hình aûnh chaân thöïc gôïi taû coù söùc khaùi quaùt cao. Chính Höõu cho ta thaáy roõ quaù trình phaùt trieån cuûa moät tình caûm caùch maïng trong quaân ñoäi. Ôû ñaây nhaø thô ñaõ xaây döïng hình aûnh thô töø nhöõng chi tieát thöïc cuûa cuoäc soáng, thöïc trong ñôøi thöôøng ôû nhöõng ngöôøi chieán só, khoâng phoâ tröông, khoâng laõng maïn hoùa, thi vò hoùa. Vaø chính nhöõng neùt thöïc ñoù taïo neân söï thaønh coâng cho taùc phaåm. Baøi thô ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët môùi trong phöông phaùp saùng taùc veà caùch xaây döïng hình töôïng ngöôøi lính trong giai ñoïan choáng Phaùp.

Tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí ñaõ trôû thaønh moät ñeà taøi ñeïp vaø caûm ñoäng cuûa thô ca, ñaëc bieät laø trong thô ngöôøi lính. Vôùi Chính Höõu, moät nhaø thô ñaõ töôøng tröïc tieáp caàm suùng chieán ñaáu, tình caûm aáy ñaõ keát laïi thaønh maùu thòt trong taâm hoàn, thaønh xuùc caûm thi ca daøo daït maø cuõng thaät saâu laéng. Baøi thô “Ñoàng chí” cuûa nhaø thô chính laø keát tinh cuûa taát caû tình caûm thieâng lieâng, chaân thaønh, cao ñeïp aáy. Tình ñoàng chí – ba tieáng giaûn dò nhöng chaát chöùa bao chieàu saâu cuûa tinh caûm, caûm xuùc, nghó suy. Tình ñoàng chí naøo ñaâu chæ giaûn ñôn laø tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi cuøng chung lí töôûn, cuøng chung chí höôùng. Söï tìm toøi, caét nghóa vaø theå hieän cuûa Chính Höõu veà ba tieáng aáy trong baøi thô naøy saâu saéc hôn nhieàu ñònh nghóa ñôn giaûn aáy. Chính vì vaäy maø veû ñeïp cuûa baøi thô caøng lung linh hôn :

“Ruoäng nöông anh göûi baïn thaân caøyGian nhaø khoâng maëc keä gioù lung layGieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính”

Hình aûnh gian nhaø khoâng ñaày gôïi caûm, vöøa gôïi caùi ngheøo naøn xô xaùc, vöøa gôïi caùi troáng traûi trong loøng ngöôøi ôû laïi. Ñeå laïi cô nghieäp cuûa mình maø ra ñi vì nghóa lôùn. Chöõ nghóa bình dò maø nhö ñang cöïa quaäy khi cuoäc soáng thöïc ñaõ uøa vaøo caâu thô ñem ñeán nhöõng caûm nhaän saâu saéc 99

veà queâ höông cuûa ngöôøi lính. “Gieáng ngöôùc goác ña” khoâng chæ laø caûnh vaät maø coøn laø laøng queâ, laø daân laøng, laø bieåu töôïng cuûa ngöôøi lính noâng daân. Hoï chaân chaát, moäc maïc nhöng laïi raát naëng loøng vôùi laøng queâ thaân yeâu. Noùi “gieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính” nhöng thöïc ra laø ñeå thaáy ngöôøi lính nhôù queâ höông coàn caøo ñeán nhöôøng naøo. Pheùp nhaân hoùa aáy thaät giaûn dò nhöng chöùa ñöïng bieát bao yù nghóa saâu xa.

Taùc giaû taû raát thöïc veà cuoäc soáng cuûa ngöôøi lính. Nhaø thô khoâng che giaáu maø nhö coøn muoán nhaán maïnh ñeå khaéc hoïa roõ neùt hôn cuoäc soáng gian lao, thieáu thoán traêm beà cuûa hoï nhö Toá Höõu ñaõ vieát :

“Laáy laù caây laøm chieáuManh aùo phuû laøm chaên”

Vaø phaûi laø ngöôøi trong cuoäc töøng traûi thì môùi veõ neân böùc tranh hieän thöïc soáng ñoäng veà ngöôøi lính vôùi moät söï ñoàng caûm saâu saéc nhö vaäy :

“Anh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vaàng traùn öôùt moà hoâiAùo anh raùch vai, quaàn toâi coù vaøi maûnh giaùMieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøy”

Nhöõng caûm xuùc töø cuoäc soáng thöïc ñaõ phaû vaøo thô Chính Höõu caùi aám aùp kì laï cuûa tình ñoàng ñoäi. Hoï “maëc keä” nhöng naøo coù voâ tình vôùi queâ höông neân giôø ñaây hoï naøo höõng hôø vôùi bao gian lao, thieáu thoán cuûa nhau. Töøng caëp thô soùng ñoâi, ñoái öùng nhau dieãn taû söï chiaseû, gioáng nhau trong töøng caûnh ngoä. Chöõ “anh” vaø chöõ “toâi” ñeán ñaây cuøng xuaát hieän ñeå cuøng gaùnh vaùc, cuøng caûm thoâng nhöõng vaát vaû, khoù khaên cuûa ñôøi lính :

“Giöõa röøng, trôøi laïnh ñaép chaên chungKhuùc khích giaønh nhau töøng hôi aám”

(Giang Nam)Cuoäc soáng chieán tröôøng, cuoäc soáng ñôøi lính luoân ñaët caùc anh tröôùc

nhöõng khoù khaên, thöû thaùch. Song, ngöôøi lính vaãn vöôït qua taát caû ñeå tieáp tuïc chieán ñaáu vaø chieán thaéng. Söùc maïnh naøo ñeå giuùp caùc anh? Ñoù laø tình yeâu Toå quoác. Ñoù laø baûn lónh theùp. Ñoù laø yù chí quyeát taâm. Vaâng, laø taát caû. Song, trong baøi thô naøy Chính Höõu coøn phaùt hieän thaâm : ñoù laø tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi. Tình ñoàng chí cao ñeïp aáy ñöôïc Chính Höõu theå hieän qua caâu thô raát ñoãi chaân thaät :

“Thöông nhau tay naém laáy baøn tay”Hai tieáng “thöông nhau” nghe sao da dieát vaø aám aùp laø laï. Ñaèng sau hai

tieáng aáy laø hình aûnh thaät giaûn dò maø voâ cuøng xuùc ñoäng : tay naém laáy baøn tay. Baøn tay giao caûm thau cho lôøi noùi. Baøn tay aám tình ñoàng ñoäi. Baøn tay noùi ñöôïc nhöõng gì muoán noùi.

“Phuùt chia tay ta chæ naém tay mìnhÑieàu chöa noùi maø baøn tay ñaõ noùi”

(Löu Quang Vuõ)Vaø baøn tay aáy coøn noùi lôøi im laëng cuûa söï ñoøan keát, söï gaén boù,

caûm thoâng vaø caû noãi nieàm höùa heïn laäp coâng.Söùc maïnh cuûa tình ñoàng chí laø hình aûnh cao ñeïp nhaát cuûa söï seû chia

thaàm laëng, söï caûm thoâng, yeâu thöông ñeán toät cuøng :“Thöông nhau chia cuû saén buøiBaùt côm seû nöûa chaên sui ñaép cuøng”

(Toá Höõu)

100

Tình caûm ñoàng chí giuùp hoï gaàn nhau hôn, ñoù chính laø söùc maïnh chieán thaéng. Ñeïp hôn nöõa cuõng chính söùc maïnh vaø hôi aám cuûa tình ñoàng ñoäi coøn giuùp hoï phaùt hieän ra chaát thô daït daøo trong cuoäc soáng ñôøi lính :

“Ñeâm nay röøng hoang söông muoáiÑöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùiÑaàu suùng traêng treo”

“Röøng hoang söông muoái” – moät khoâng gian maø chæ nghe thaáy ta ñaõ ruøng mình sôï haõi. Nôi ñoù chaát chöùa bao khoù khaên, bao gian nan, nguy hieåm nhöng nhöõng ngöôøi lính hoïc laïi khoâng sôï maø coøn theå hieän chuùt gì ñoù “ngoâng” cuûa mình qua cuïm töø “chôø giaëc tôùi”. Hoï ñaõ saün saøng, ñaõ chuaån bò chieán ñaáu, chuaån bò caàm suùng chôø teân giaëc kia tôùi. Ñeâm laïnh, hoï phuïc kích beân nhau. Söùc maïnh cuûa tình ñoàng ñoäi, cuûa loøng yeâu nöôùc ñaõ giuùp hoï vöôït qua taát caû. “Ñaàu suùng traêng treo” – moät hình aûnh coâ ñoïng, giaøu caûm xuùc, taïo neân nhöõng lieân töôûng phong phuù vaø giaøu chaát laõng maïn. “Suùng” vaø “traêng” laø hai chi tieát taïo hình ñoäc ñaùo vöøa hieän thöïc, vöøa laõng maïn, tieâu bieåu cho moät phaùt hieän ñoäc ñaùo cuøa Chính Höõu. “Suùng vaø traêng” ôû ñaây ñaõ trôû thaønh moät caëp ñoàng chí. Caëp ñoàng chí naøy noùi veà caëp ñoàng chí kia, noù gôïi ñeán caùi voâ cuøng. Suùng vaø traêng – gaàn vaø xa, suùng vaø traêng – cöùng raén vaø dòu hieàn; suùng vaø traêng – chieán só vaø thi só, suùng vaø traêng – hieän thöïc vaø laõng maïn, suùng vaø traêng – chieán tranh vaø hoøa bình…. Laø bieåu töôïng cuûa tình ñoàng chí. Phaûi noùi nhôø nhöõng phuùt kì dieäu , söï thaêng hoa cao ñoä cuûa taâm hoàn, tình caûm, Chính Höõu môùi coù ñöôïc nhöõng hình aûnh thô ñeïp nhaát cuûa chieán tröôøng vaø trôû thaønh cao traøo cuûa maïch nguoàn tình caûm, maïch nguoàn cuûa caûm xuùc vaø nhan ñeà taäp thô.

“Ñoàng chí” laø moät baøi thô ñeïp cuûa Chính Höõu, cuûa thô ca VN hieän ñaïi vieát veà ngöôøi lính, veà tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi cao ñeïp, thieâng lieâng. Vôùi taát caû nhöõng caûm xuùc cuûa ngöôøi trong cuoäc, Chính Höõu ñaõ theå hieän thaät chaân thöïc vaø caûm ñoäng veû ñeïp cuûa tình caûm thieâng lieâng aáy trong nhöõng hình aûnh thô chaân tình giaûn dò, haøm suùc, laéng ñoïng, coù söùc vang ngaân. “Ñoàng chí” chính vì vaäy maõi maõi laø nguoàn caûm xuùc thieâng lieâng, laø söï keát tinh vaø thaêng hoa cuûa tình ngöôøi, tình tri kæ, tri aâm. Vaø “ñoàng chí” seõ maõi laø maïch nguoàn caûm höùng cho nhöõng ngöôøi caàm buùt, khôi nguoàn caûm xuùc cho thô ca muoân ñôøi.

101

“Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu“Gioït gioït moà hoâi rôiTreân maù anh vaøng ngheäAnh veä quoác quaân ôiSao maø yeâu anh theá!”

Ñeïp laém, ñaùng yeâu laém anh veä quoác quaân trong thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp cöùu nöôùc. Hoï laø nhöõng “anh boä ñoäi cuï Hoà” – nhöõng con ngöôøi bình thöôøng giaûn dò nhöng ñaõ chieán ñaáu nhö nhöõng ngöôøi huøng trong huyeàn thoïai ! Hoï duõng caûm leân ñöôøng vôùi tinh thaàn “Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh”. Caûm höùng thi ca veà nhöõng con ngöôøi huyeàn thoïai aáy luoân vaãy goïi caùc nhaø thô Caùch maïng. Giöõa nhöõng taùc phaåm vieát veà hoï, ta laøm sao khoâng nhaéc ñeán “Ñoàng chí” cuûa Chính Höõu – moät boâng hoa ñaàu muøa trong vöôøn hoa khaùng chieán choáng Phaùp vieát veà tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí cao ñeïp, thieâng lieâng cuûa caùc caûnh veä quoác quaân. Ñoàng chí ñöôïc vieát naêm 1948 ngôïi ca tình ñoàng ñoäi cao ñeïp cuûa caùc anh boä ñoäi cuï Hoà.

Caû baøi thô taäp trung theå hieän tình ñoàng chí vaø hình aûnh anh boä ñoäi cuï Hoà. Chuû ñeà aáy ñaõ thaám saâu trong töøng chi tieát ngheä thuaät vaø ñöôïc theå hieän theo maïch caûm xuùc taêng tieán. Môû ñaàu baøi thô laø lôøi taâm söï raát chaân thaønh :

“Queâ höông anh nöôùc maën ñoàng chuaLaøng toâi ngheøo ñaát caøy leân soûi ñaù”

Lôøi thô moäc maïc, töï nhieân chaúng khaùc naøo lôøi aên tieáng noùi haèng ngaøy. Hai caâu thô soùng ñoâi, ñoái xöùng nhau : “Queâ höông anh – laøng toâi”, “nöôùc maën ñoàng chua – ñaát caøy leân soûi ñaù” taïo neân keát caáu haøi hoøa, coù chaát nhaïc. Thaønh ngöõ “nöôùc maën ñoàng chua” ñi vaøo caâu thô thaät töï nhieân gôïi ta lieân töôûng ñeán vuøng bieån quanh naêm nöôùc maën, ngöôøi mieàn trung du “ñaát caøy leân soûi ñaù khoâ caèn. Hai thaønh ngöõ ñi vaøo caâu thô thaät töï nhieân gôïi leân hình aûnh nhöõng laøng queâ ngheøo khoå, lam luõ, cöïc nhoïc. Ôû hoï – nhöõng ngöôøi lính Caùch maïng coù söï töông ñoàng veà caûnh ngoä xuaát thaân : laø noâng daân, laø con ñeû cuûa nhöõng mieàn queâ ngheøo khoå. Nhaø thô duøng caùi ngheøo, khoå cuûa ngöôøi lính ñeå laøm caàu noái noái nhöõng ngöôøi lính laïi vôùi nhau. Chính ñieàu naøy cuøng vôùi muïc ñích lí töôûng laø cô sôû cuûa tình ñoàng ñoäi keo sôn, khieán hoï töø moät phöông trôøi xa taäp hôïp laïi trong haøng nguõ quaân ñoäi Caùch maïng vaø trôû neân thaân quen nhau :

“Anh vôùi toâi ñoâi ngöôøi xa laïTöï phöông trôøi chaúng heïn quen nhau”

Voán laø ngoân ngöõ giaûn dò nhöng chöùa ñöïng nhöõng ñieàu heát söùc saâu kín. Caùch duøng töø xöng hoâ “anh, toâi” ñöôïc noái vôùi nhau baèng quan heä töø ñaúng laäp “vôùi” theå hieän söï bình ñaúng veà giai caáp : noâng daân. Hoï laø ngöôøi daân bình thöôøng chaân chaát, cuøng chung caûnh ngheøo, cuøng chung lí töôûng vaø töø nhöõng phöông trôøi xa laï ñaõ nhanh choùng trôû neân “quen nhau”, trôû thaønh ñoàng nguõ. Cuõng cuøng moät noäi dung, ta laïi baét gaëp hình aûnh ngöøôi veä quoác quaân naêm naøo qua noãi “Nhôù” cuûa Hoàng Nguyeân :

“Luõ chuùng toâi boïn ngöôøi töù xöùGaëp nhau hoài chöa bieát chöõQuen nhau töø buoåi moät haiSuùng baén chöa quen, quaân söï möôi baøiLoøng vaãn cöôøi vui khaùng chieán”

Noùi laø “chaúng heïn” nhöng thaät ra laø coù heïn : anh vaø toâi cuûng giai caáp noâng daân, cuøng chung loøng yeâu nöôùc, caêm thuø giaëc, cuøng coù nieàm

102

khao khaùt gieát giaëc cöùu nöôùc. Moät caùi heïn khoâng lôøi maø mang bao yù nguyeän cao caû töø saâu thaúm taâm hoàn ngöôøi lính.

Tình ñoàng ñoäi ñöôùc naûy sinh töø söï cuøng chung nhieäm vuï saùt caùnh beân nhau trong chieán ñaáu :

“Suùng beân suùng ñaàu saùt beân ñaàu”Caâu thô nhòp ba, boán haøi hoøa cuøng caáu truùc soùng ñoâi vôùi caùc ñieäp

ngöõ “suùng”, “beân”, “ñaàu” ñaõ theå hieän moái quan heä khaéng khít, beàn chaët cuûa nhöõng ngöôøi lính. Ñoù laø nhöõng ngöôøi cuøng chung moät muïc ñích chieán ñaáu, “suùng beân suùng”, cuøng chung moät lí töôûng, moät yù chí “ñaàu saùt beân ñaàu”. Hai chöõ “beân” vaø “saùt” ñaõ xoùa haún ñi caùi khoûang caùch vôøi vôïi cuûa nhöõng phöông trôøi, caâu thô laø böùc tranh taû thöïc tö theá saün saøng, saùt caùnh cuûa ngöôøi lính khi thi haønh nhieäm vuï

Tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí naûy nôû vaø thaønh beàn chaët trong söï chan hoøa vaø chia seû moïi gian lao cuõng nhö nìeâm vui, noãi buoàn, ñoù laø moái tình tri kæ cuûa nhöõng ngöôøi baïn chí coát maø taùc giaû ñaõ bieåu hieän baèng moät hình aûnh thaät cuï theå, giaûn dò vaø gôïi caûm :

“Ñeâm reùt chung chaên thaønh ñoâi tri kæ”Töø leû loi goùc beå chaân trôøi, hoï ñaõ tuï veà ruû ræ döôùi moät taám chaên.

Caâu thô tuy noùi ñeán caùi reùt nhöng laïi gôïi cho ngöôøi ñoïc caûm giaùc aám cuùng laï thöôøng cuûa tình ñoàng ñoäi. Nhöõng ngöôøi chieán só aáy bieát san seû cho nhau hôi aám ñoàng ñoäi “ñeâm reùt chung chaên” ñeå hình thaønh moät moái tình “tri kæ” cuûa nhöõng ngöôøi baïn chí coát, thaáu hieåu laãn nhau: Hình aûnh “ñeâm reùt chung chaên” gôïi khoâng khí ñong ñaày cuûa tình ñoàng ñoäi chöù khoâng ñôn thuaàn laø keå leå caùi ngheøo caùi reùt. Caùi taám chaên moûng maø aám aùp tình tri kæ aáy maõi maõi laø moät kæ nieäm ñeïp cuûa ngöôøi lính moät thôøi chinh chieán. “ñeán, chung” laø caû moät haønh trình, quan heä ñoàng ñoäi cöù ñöôïm leân. Söï chia seû ñuøm boïc cuûa nhöõng ngöôøi lính cuõng nheï nhaøng ñi vaøo nhöõng trang thô cuûa Toá Höõu:

“Thöông nhau chia cuû saén luøiBaùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng”

Hoï cuøng chia seû nhöõng gian khoå, nhöõng ñeâm reùt ôû nuùi röøng, nhöõng thieáu thoán vaät chaát. Töø “beân” qua “saùt” ñeán “chung” laø caû moät haønh trình, quan heä ñoàng ñoäi cöù ñöôïm leân cöù thaám daàn maø thaønh tình “ñoàng chí”. Tình caûm cao ñeïp ñoù ñöôïc nhaø thô laéng ñoïng qua hai töø, taïo thaønh moät doøng thô ñaëc bieät:

“Ñoàng chí!”Gioïng thô ñang lieàn maïnh, nheï nhaøng boãng ngaát nhòp ñoät ngoät, gaây

aán töôïng cho ngöôøi ñoïc. Hai tieáng “ñoàng chí” ñöôïc taùch ra thaønh moät caâu thô rieâng. Keát thuùc baèng moät daáu chaám caûm “!” buoäc ngöôøi ñoïc phaûi ngöøng laïi suy nghó veà tình caûm thieâng lieâng, trìu meán aáy. Hai tieáng aáy laøm saùng leân caû ñoïan thô, vang ngaân nhö moät noát nhaán trong caû baøi. Hai tieáng “ñoàng chí” bao haøm nhieàu yù nghóa. Noù nhö moät tieáng goïi thaân tình, laø söï coâ ñoïng keát tinh moïi thöù giöõa tình caûm, nhöõng öôùc mô, lí töôõng cuûa ngöôøi lính. Giöõa luùc cô cöïc thieáu thoán vaø thöû thaùch gheâ gôùm cuûa cuoäc khaùng chieán, “ñoàng chí” trôû thaønh moät tieáng goïi töï ñaùy loøng ngöôøi chieán só vôùi bieát bao tình caûm meán thöông, traân troïng. Caâu thô “Ñoàng chí!” kheùp laïi ñoïan môû ñaàu thaät laï, thaät ngaén goïn. Ñoàng thôøi noù laïi nhö baûn leà gaén keát ñoïan ñaàu vaø ñoïan thöù hai cuûa baøi thô laøm noåi roõ moät söï taát yeáu: cuøng hoøan caûnh xuaát thaân, cuøng chung lí töôûng vaø trôû thaønh ñoàng chí cuûa nhau.

103

Ñoïan thô treân laø coäi nguoàn vaø söï hình thaønh tình ñoàng ñoäi keo sôn. Möôøi caâu tieáp theo laø nhöõnh bieåu hieän cuï theå vaø caûm ñoäng giöõa nhöõng ngöôøi lính. Haõy nghe nhöõng doøng taâm tình cuûa hoï.

“Ruoäng nöông anh guûi baïn thaân caøy Gian nhaø khoâng, maëc keä gioù lung linhGieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính”

Nhöõng ngöôøi “ra lính” theo moät thoâi thuùc raát töï nhieân-tình caûm yeâu nöôùc. Anh ñaønh göûi laïi ruoäng nöông cho ngöôøi baïn caøy xôùi, leân ñöôøng vôùi moät quyeát taâm cao. Nhöõng töø “göûi”, “maëc keä” theå hieän thaùi ñoä cöông quyeát, döùt khoaùt cuûa nhöõng ngöôøi lính vöôït leân nhöõng tình caûm nhôù nhung thoâng thöôøng ra ñi theo tieáng goïi thieâng lieâng cuûa Toå Quoác. Hoï saün saøng boû laïi nhöõng quyù giaù thaân thieát cuûa cuoäc soáng nôi laøng queâ. Hình aûnh “gian nhaø khoâng” ñaày gôïi caûm, vöøa gôïi caùi ngheøo naøn xô xaùc, vöøa gôïi caùi troáng traûi trong loøng ngöôøi ôû laïi. Baøi thô cho ta thaáy veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi lính hi sinh thaàm laëng cho khaùng chieán, khoâng heà so ño tính toùan. Ngöôøi lính duøng lí trí ñeå cheá ngöï tình caûm trong loøng. Nhöng caøng cheá ngöï thì noãi nhôù caøng da dieát ñeán möùc nhö caûm nhaän ñöôïc töøng côn gioù laøm lung lay maùi tranh ngheøo. Ta boãng nhôù ñeán hình aûnh ngöôøi chieán só veä quoác quaân trong baøi thô “Ñaát nöôùc” cuûa Nguyeãn Ñình Thi:

“Ngöôøi ra ñi ñaàu khoâng ngoûanh laïiSau löng thaàm naéng laù rôi ñaày”

Hoï ra ñi xa queâ höông nhöng vaãn baâng khuaâng, löu luyeán, vaãn naëng loøng vôùi queâ höông. Hai caâu thô khoâng noùi nhôù maø vaãn taïo caûm giaùc laéng saâu vì nhôù. Coøn tình caûm cuûa haäu phöông ñeán vôùi nhöõng ngöôøi trai chieán cuõng thaät saéc saûo, maën noàng: “Gieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính”. Ngheä thuaät nhaân hoùa cuûa Chính Höõu thaät laø tinh teá, kheùo leùo vöøa laø noãi nhôù cuûa ngöôøi ôû laïi daønh cho ngöôøi ra ñi vaø cuõng laø noãi mong cuûa ngöôøi lính daønh cho keû ôû haäu phöông. “Gian nhaø”, “Gieáng nöôùc”, “Goác ña” ñang töøng ngaøy doõi theo boùng anh trai ra traän hay ngöôøi ra lính vaãn ñeâm ngaøy oâm aáp hình boùng queâ höông? Coù caû hai noãi nhôù ôû caû hai chaân trôøi. Caùch dieãn ñaït moäc maïc maø chöùa chan caûm xuùc, hình aûnh vöøa chaân chaát, vöøa gôïi caûm ñaõ taïo neân nhöõng doøng thô saâu laéng, nheï nhaøng.

Aâm ñieäu thô man maùc, nao nao boãng trôû neân chaäm raõi, traàm laéng, tróu xuoáng khi taùc giaû taùi hieän laïi cuoäc soáng kham khoå nôi chieán tröôøng;

“Anh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhAnh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vaàng traùn öôùt moà hoâiAùo anh raùch vai, quaàn toâi coù vaøi maûnh giaùMieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøyThöông nhau tay naém laáy baøn tay”

Caùc caâu thô trong ñoïan naøy thaät ngaén goïn keát hôïp vôùi nhöõng hình aûnh chaân thaät ñaõ khaéc saâu noãi gian nan cay cöïc cuûa nhöõng ngöôøi lính. Hoï cuøng chòu beänh taät-nhöõng con ngöôøi soát röøng gheâ gôùm, cuøng söï thieáu thoán veà vaät chaát: thuoác men, y phuïc…Chöõ “anh” vaø chöõ “toâi” ñeán ñaây cuøng xuaát hieän cuøng gaùnh vaùc, cuøng caûm thoâng nhöõng vaát vaû khoù khaên cuûa ñôøi lính. Taùc giaû khoâng toâ veõ, khoâng cöôøng ñieäu, khoâng laõng maïn hoùa caùi thieáu thoán, gian khoå maø laáy töø caùi chaát lieäu cuûa cuoäc soáng ñôøi lính gôïi taû caùi tình. Ñoù laø nhöõng caâu thô xuùc ñoäng tröôùc tình caûnh vaø tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi lính nhöng caøng xuùc ñoäng hôn laø khi nhöõng con ngöôøi ñang gaùnh chòu hi sinh vaø laïc quan, nôû nuï cöôøi treân ñoâi moâi nhôït nhaït-mieäng cöôøi buoát giaù. Bao nhieâu thieáu thoán vaät chaát ñöôïc

104

thay theá baèng tình yeâu thöông saâu saéc cuûa ñoàng ñoäi. Vaø hình aûnh nhöõng ñoâi baøn tay yeâu thöông saâu saéc, ñoâi baøn tay naém chaët noùng aám tình ngöôøi, hoï söôûi aám cho nhau trong giaù buoát, hoï tieáp theâm söùc maïnh ñeå cuøng nhau vöôït qua moïi gian khoå. Caùi baét tay chaát chöùa bieát bao tình caûm khoâng lôøi.

“Phuùt chia tay ta boãng ngaém tay ngöôøiÑieàu chöa noùi maø baøn tay ñaõ noùi”

Giôø ñaây trong nhöõng giaây phuùt ñoái maët vôùi keû thuø, tình ñoàng chí cuûa hoï trôû neân cao ñeïp nhaát, thieâng lieâng nhaát: “Ñeâm nay… traêng treo”.

Tình thöông laø vò muoái cuûa tình ngöôøi, laø chaát keo cuûa moái gaén boù, laø coäi reã cuûa ñöùc hi sinh. Thöông nhau, con ngöôøi coù theå chung thuûy vôùi nhau, coù theå che chôû cho nhau, hi sinh cho nhau. Ñoù laø keát tinh saâu naëng nhaát quan heä ngöôøi vôùi ngöøôi. Giöõa moät röøng hoang, moät maøn söông muoái giaù laïnh coù hai con ngöôøi saùt caùnh beân nhau trong tö theá chuû ñoäng “chôø giaëc tôùi”. Söùc maïnh cuûa tình ñoàng ñoäi ñaõ giuùp hoï vöôït leân treân taát caû nhöõng khaéc nghieät cuûa thôøi tieát vaø hieåm nguy cuûa chieán söï.

Tình ñoàng chí giôø ñaây khoâng chæ ñôn thuaàn laø “ñeâm reùt chung chaên”, laø söï gaén boù ñoäng vieân qua gian khoå “tay naém laáy baøn tay” maø ngay chính laø ranh giôùi giöõa caùi soáng vaø cheát, hoï vaãn beân nhau. Thaät ñuùng laø:

“Ñoàng ñoäi taLaø hôùp nöôùc uoáng chungLaø naém côm beû nöùa Laø chia nhau moät tröa naéng moät chieàu möaChia khaép anh em moät maåu tin nhaøChia nhau ñöùng trong chieán haøo chaät heïpChai nhau nuï cöôøi, chia nhau caùi cheát”

Hình aûnh “Ñaàu suùng traêng treo” laø caâu thô suùc tích keát hôïp giöõa hieän taïi vaø laõng maïn, toân leân veû ñeïp ñaày thi vò cho lôøi thô vaø neùt ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi lính. Hình aûnh ñoù ñöôïc nhaän ra töø nhöõng ñeäm haønh quaân, phuïc kích keû thuø cuõng chính taùc giaû nhöng cuõng laø hình aûnh mang yù nghóa töôïng tröng ñaày chaát thô veà ngöôøi lính. Söï keát hôïp haøi hoøa hai hình aûnh vöøa cuï theå vöøa laõng maïn “suùng” vaø “traêng”, laø cöùng raén vaø dòu hieàn, laø hieän thöïc vaø laõng maïn, chieán tranh vaø hoøa bình, chaát cheán ñaáu vaø tröõ tình, chieán só vaø thi só. Chæ baèng moät neùt buùt maø nhaø thô ñaõ xaây döïng hình aûnh ngöôøi lính-moät thi só-chieán ñaáu vôùi öôùc voïng chieán ñaáu cho hoøa bình, cho aùnh traêng maõi raïng ngôøi treân queâ höông.

Nhìn laïi toøan baøi thô ta thaáy ñaõ xaây döïng nhöõng caâu thô soùng ñoâi, ñoái xöùng nhau ñeå dieãn taû söï gaén boù, seû chia, söï töông ñoàng veà caûnh ngoä: “Queâ höông-laøng toâi”, “Suùng beân suùng, ñaàu saùt beân ñaàu”. “Aùo anh-quaàn toâi”, “Ñaàu suùng-traêng treo”. Söï gaén keát, cöu mang, ñuøm boïc giöõa hoï thaät ñeïp, thaät cao caû vaø khoâng gì coù theå chia caét ñöôïc sôïi daây tình caûm ñoù. Ta cuõng nhaän ra moät yù töôûng troïn veïn ñi suoát doïc baøi thô: tình ñoàng chí ñöôïc naõy nôû trong khaùng chieán, ñöôïc vun ñaùp gian lao vaø thaønh ñieåm tin caäy khi ñoái maët vôùi nguy hieåm. Chính chaát thôû cuûa Chính Höõu ñaõ laøm boài hoài xao xuyeán bao traùi tim ñoäc giaû khi chôït nghó ñeán tình ñoàng ñoäi naêm xöa trong chieán tranh khoùi löûa. Qua vieäc vaän duïng gioïng ñieäu tröõ tình traàm laéng, ngoân ngöõ coâ ñoïng haøm suùc keát hôïp vôùi nhöõng hình aûnh giaøu yù nghóa bieåu töôïng, nhaø thô giuùp ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc veû ñeïp chaân thöïc, bình dò cuõa tình ñoàng chí. Ngoân töø giaûn dò khoâng trau truoát caàu kì, gioïng thô thuû thæ, taâm tình ñaõ taïo neân söùc haáp daãn cho baøi thô. Baøi thô ñöôïc phoå nhaïc trôû thaønh baøi haùt truyeàn thoáng gôïi ngöôøi ñoïc veà nhöõng thaùng naêm khaùng chieán choáng Phaùp.

105

Baøi thô “Ñoàng chí” giuùp ta caûm nhaän ñöôïc veû ñeïp bình dò maø cao caû cuûa nhöõng ngöôøi lính vaø tình ñoàng chí gaén boù keo sôn cuûa hoï trong khaùng chieán. Baøi thô laø moät töôïng ñaøi chieán só traùng leä cao caû vaø thieâng lieâng.

Caûm ôn nhaø thô Chính Höõu ñaõ ñeå cho ngöôøi noâng daân maëc aùo lính coøn saùng maõi trong nhöõng trang thô khaùng chieán vaø giuùp cho theá heä treû ngaøy nay hieåu vaø bieát veà nhöõng con ngöôøi huyeàn thoïai aáy:

“Hoï ñaõ soáng vaø cheát Giaûn dò vaø bình taâmKhoâng ai nhôù maët ñaët teânNhöng hoï ñaõ laøm neân ñaát nöôùc”

106

“Beáp löûa” cuûa Baèng VieätTrong cuoäc ñôøi cuûa moãi con ngöôøi, chaéc haún ai trong chuùng ta cuõng

ñeàu coù nhöõng kyù öùc, nhöõng kyû nieäm vôùi ngöôøi thaân veà moät thôøi thô aáu bôûi leõ nôi aáy luùc naøo cuõng coù hình aûnh cuûa hoï gaén lieàn vôùi queâ höông, vôùi gia ñình. Baèng Vieät cuõng vaäy, laø moät ngöôøi con xa xöù cuûa ñaát Vieät meán yeâu, theá nhöng taâm hoàn oâng, tình caûm oâng luùc naøo cuõng höôùng veà queâ nhaø, höôùng veà nhöõng kyû nieäm tuoåi thô maø ôû nôi ñoù, coù hình aûnh cuûa ngöôøi baø giaøu loøng nhaân aùi, thöông yeâu con chaùu gaén lieàn vôùi caùi beáp löûa thaân thöông, moäc maïc. Ôû xa baø nhöng traùi tim luùc naøo cuõng thoâi thuùc oâng höôùng veà khoaûng trôøi bình laëng nhaát, khoaûng thôøi gian eâm ñeàm nhaát oâng ñaõ töøng soáng ñeå roài vang leân trong loøng oâng moät caûm xuùc khoù taû vaø moät nguoàn caûm höùng lôùn ñeå oâng cho ra ñôøi taùc phaåm “Beáp löûa”. Baøi thô môû ñaàu baèng hình aûnh heát söùc thaân thöông : “Moät beáp löûa chôøn vôøn söông sôùm” vaø keát thuùc baèng noãi nhôù da dieát, moät lôøi nhaén nhuû töø taän ñaùy loøng : “Sôùm mai naøy baø nhoùm beáp leân chöa ?” roài ñoïng laïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät nieàm caûm thoâng saâu saéc veà moät thöù tình caûm thieâng lieâng, chaân thaønh.

Theo dieãn bieán taâm traïng cuûa nhaân vaät ngöôøi chaùu, chuùng ta caûm nhaän thaám thía töøng möùc ñoä saùng toái cuûa beáp löûa, töøng cung baäc caûm xuùc cuûa loøng ngöôøi. Moät beáp löûa cuûa kæ nieäm tuoåi thô, moät beáp löûa cuûa cuoäc soáng tröôûng thaønh, cuûa tình baø chaùu thieâng lieâng saâu naëng vaø cuõng laø beáp löûa cuûa moät tình yeâu queâ höông, ñaát nöôùc. Môû ñaàu baøi thô laø hình aûnh beáp löûa trong taâm trí vaø cuõng laø noãi nhôù queâ höông da dieát cuûa ngöôøi chaùu :

Moät beáp löûa chôøn vôøn söông sôùmMoät beáp löûa aáp iu noàng ñöôïmChaùu thöông baø bieát maáy naéng möa

Nhöõng hình aûnh môû ñaàu vöøa thöïc vöøa aûo nhö trong truyeän coå tích. Ngoïn löûa nhoû môø trong söông sôùm, hai hình aûnh cöù luùc aån luùc hieän taïo neân moät quang caûnh tröõ tình laøm lay ñoäng nhöõng caûm xuùc daït daøo trong taâm hoàn taùc giaû. Caùi hình aûnh chôøn vôøn cuûa khoùi beáp nhö nhöõng kí öùc saâu thaúm, môø nhoøa trong caûm xuùc daït daøo cuûa ngöôøi con xa xöù ñeå roài sau maøn söông aáy, taùc giaû chôït nhaän ra caùi hình aûnh “beáp löûa” thaân quen cuûa ngöôøi daân VN vôùi nhöõng laøn khoùi lam chieàu, nhöõng aùnh löûa baäp buøng trong söông sôùm hay ñoù laø caùi beáp löûa chöùa ñöïng nhöõng tình caûm chaân thaønh, saâu saéc veà moät thôøi thô aáu. Caùi hình aûnh “moät beáp löûa” cöù laëp ñi laëp laïi nhö theå hieän moät noãi nhôù da dieát, noãi nhôù khoâng nguoâi trong loøng taùc giaû. Ôû ñaây, töø “aáp iu” vöøa mang moät giaù trò gôïi taû, vöøa mang moät giaù trò gôïi caûm raát cao. Ñoù khoâng phaûi laø töø laùy, cuõng khoâng phaûi laø töø gheùp ñôn thuaàn maø noù laø söï bieán theå cuûa hai töø “aáp uû” vaø “naâng niu”. “Aáp iu” gôïi ta lieân töôûng ñeán ñoâi baøn tay kieân nhaãn vaø taám loøng chi chuùt cuûa ngöôøi nhoùm beáp. Phaûi chaêng, ñoù chính laø chieác caàu noái lieàn giöõa kí öùc vaø hieän taïi. Giôø ñaây, duø ôû xa nöûa voøng Traùi ñaát nhöng döôøng nhö, Baèng Vieät vaãn caûm nhaän ñöôïc söï voã veà, yeâu thöông, chaêm chuùt töø ñoâi baøn tay kieân nhaãn vaø kheùo leùo cuûa baø, moät tình thöông yeâu con chaùu voâ haïn xuaát phaùt töø chính traùi tim ngöôøi baø. Tình caûm chaân chaát aáy nhö ngaám vaøo da thòt taùc giaû ñeå roài oâng phaûi thoát leân :

“Chaùu thöông baø bieát maáy naéng möa”“Bieát maáy naéng möa” – moät loái noùi aån duï heát söùc ñoäc ñaùo gôïi ra

ñöôïc caû cuoäc ñôøi lo toan, taàn taûo cuûa baø. Beáp löûa ñöôïc thaép leân cuõng 107

chính laø caùi beáp löûa cuûa cuoäc ñôøi baø ñaõ traûi qua “bieát maáy naéng möa”, traûi qua bieát bao ñau thöông tuûi nhuïc ñeå roài chính caùi beáp löûa aáy cuõng khôi gôïi leân trong loøng Baèng Vieät moät nieàm yeâu thöông chaân chaát, moät thöù tình caûm thieâng lieâng maø voâ haïn. Ñoù laø thöù tình caûm voâ hình ñöôïc xaây döïng neân baèng chính caùi chaát lieäu cuûa tình baø chaùu. Thöù tình caûm thieâng lieâng aáy nhö moät con thuyeàn nhoû chôû ñaày nhöõng kæ nieäm maø suoát cuoäc ñôøi naøy, ngöôøi chaùu khoâng bao giôø queân ñöôïc vaø cuõng chính töø ñoù, söùc aám vaø aùnh saùng cuûa beáp löûa lan toûa khaép baøi thô.

Vôùi aâm ñieäu nheï nhaøng keát hôïp vôùi vieäc söû duïng nhöõng töø ngöõ giaøu söùc gôïi caûm, chæ maáy doøng thô ñaàu, nhöng ta cuõng phaàn naøo caûm nhaän ñöôïc hình aûnh beáp löûa thöôøng tröïc, in ñaäm trong noãi nhôù cuûa nhaø thô. Noù luùc toû, luùc môø, luùc aån, luùc hieän vaø caùi hôi aám “aáp iu noàng ñöôïm” toùat ra töø nhöõng gì thaân thuoäc nôi beáp löûa ñeå roài, nhöõng doøng hoài töôûng laïi soáng daäy trong loøng taùc giaû veà nhöõng naêm thaùng soáng beân caïnh baø

“Leân boán tuoåi chaùu ñaõ quen muøi khoùiNaêm aáy laø naêm ñoùi moøn ñoùi moûiBoá ñi ñaùnh xe, khoâ raïc ngöïa gaày”

Aâm ñieäu caâu thô cöù töø töø chaäm raõi nhö nhöõng thöôùc phim quay chaäm, nhöõng taùi hieän cuûa cuoäc soáng tuoåi thô ngöôøi chaùu. Ôû nôi ñoù coù hình aûnh gheâ rôïn cuûa naïn ñoùi 1945 khieán hôn 2.5 trieäu ngöôøi cheát. Ñaâu ñaâu cuõng coù caûnh cheát choùc, ñaâu ñaâu cuõng coù muøi töû khí. Gia caûnh nhö theá neân tuoåi thô cuûa chaùu cuõng nhö tuoåi giaø cuûa baø thì laøm sao traùnh ñöôïc nhöõng cô cöïc, xoùt xa. Môùi boán tuoåi, chaùu coøn quaù nhoû, ngaây thô, chaúng bieát phaûi laøm gì, chaúng bieát döïa vaøo ñaâu thì chính luùc aáy, hình aûnh ngöôøi baø laïi hieän leân vaø gaén boù vôùi chaùu. Coù baø, chaùu môùi caûm thaáy bôùt sôï haõi, bôùt ñi noãi lo sôï, bôùt ñi hình aûnh thöông taâm cuûa ñaát nöôùc. Chaùu luùc naøo cuõng ñöôïc baø chôû che, baø daãu coù ñoùi cuõng coá gaéng cho chaùu ñaày ñuû côm aên, aùo maëc, khoâng ñeå chaùu bò ñoùi. Trong hoøan caûnh ñoù, baø nhö moät ñieåm töïa, moät truï coät vöõng chaõi giuùp chaùu vöôït leân khoù khaên cuûa thöïc taïi, vöôn leân khoûi caùi “ñoùi moøn ñoùi moûi”. Hình aûnh “boá khoâ raïc ngöïa gaày”, taàn taûo kieám töøng mieáng côm manh aùo nhö nhaán maïnh theâm söï khoù khaên, khaéc khoûai, nhö moät hieän thöïc cuûa cuoäc soáng ñöông thôøi. Noùi ñeán caùi ñoùi roøng raõ, nhaø thô Toá Höõu coù noùi :

“Thuôû noâ leä daân ta maát nöôùcCaûnh cô haøn trôøi ñaát toái taêmMoät ñôøi ñau suoát traêm naêmChim treo treân cöûa, caù naèm döôùi dao”

Khoâng nhöõng theá, baø cuõng laø ngöôøi ñaõ nhoùm löûa leân söôûi aám cho ñöùa chaùu. Chính “muøi khoùi” töø beáp löûa ñaõ xua tan ñi muøi töû khí treân khaép caùc ngoõ ngaùch, xua ñi noãi aùm aûnh trong taâm hoàn ngaây thô cuûa ñöùa chaùu ñeå roài töø ñoù, muøi khoùi aáy nhö quyeän laïi vaøo nhau vaø baùm laáy taâm hoàn cuûa chaùu :

“Chæ nhôù khoùi hun nheøm maét chaùuNghó laïi ñeán giôø soáng muõi coøn cay”

“Muøi khoùi” roài laïi “khoùi hun”… Nhaø thô ñaõ choïn ñöôïc moät chi tieát thaät saùt hôïp, vöøa mieâu taû chaân thaät cuoäc soáng tuoåi thô, vöøa bieåu hieän thaám thía nhöõng tình caûm khi toû, khi môø, luùc da dieát, baâng khuaâng, luùc xoùt xa thöông meán. Duø cho naêm thaùng coù troâi qua nhöng bao nhieâu kí öùc aáy cuõng seõ ñeå laïi ít nhieàu aán töôïng trong loøng ngöôøi chaùu ñeå roài khi nghó laïi, taùc giaû laïi caûm thaáy coøn cay cay nôi soáng muõi, coøn cay vôùi

108

nhöõng naêm thaùng khoå cöïc cuøng baø traûi qua. Phaûi chaêng, ñoù laø muøi khoùi laøm cay maét chaùu hay chính laø taám loøng bao dung cuûa ngöôøi baø khieán ñöùa chaùu khoâng theå caàm ñöôïc nöôùc maét ? Phaûi chaêng, caùi muøi khoùi aáy nhö nhaán maïnh vaøo nhöõng doøng kæ nieäm, nhöõng doøng hoài töôûng xoùay saâu trong tieàm thöùc, lay maïnh caû theå xaùc con ngöôøi vaø laø bieåu hieän cuûa moät caûm xuùc thaám thía, xoùt xa, thöông meán da dieát baâng khuaâng nôi ngöôøi chaùu. Chæ vôùi boán töø “soáng muõi coøn cay” vaø daáu chaám caûm (!) nhöng Baèng Vieät phaàn naøo cuõng theå hieän ñöôïc möùc ñoä maõnh lòeât cuûa khoùi beáp nhö laø moät phaàn trong kí öùc cuûa tuoåi thô oâng. Thô Baèng Vieät coù caùi söùc maïnh kì laï, coù söùc truyeàn caûm maïnh meõ nhôø ôû nhöõng chi tieát, ngoân töø chaân thaät, giaûn dò nhö theá. Ñoïc caâu thô, ngöôøi ñoïc nhö cuõng caûm thaáy cay cay nôi ñaàu muõi. Caùi “beáp löûa” cuûa oâng cuõng chæ môùi khôi leân. Thoang thoûang muøi khoùi, môø môø saéc khoùi… maø ñaõ ñaày aép nhöõng hình aûnh hieän thöïc, thaám ñaãm bieát bao nghóa tình saâu naëng. Muøi khoùi aáy mang theo hình aûnh cuûa moät ngöôøi baø caàn cuø, beàn bæ, giaøu nghò löïc vaø giaøu tình thöông con chaùu. Noãi nhôù aáy cuûa moät nhaø thô caøng trôû neân da dieát…

Töø sau maøn söông khoùi mòt môø cuûa tuoåi thô, taùc giaû ñaõ thoåi phoàng leân nhöõng kæ nieäm cuûa thôøi nieân thieáu khi queâ höông, ñaát nöôùc coù tai öông, hai baø chaùu cuøng soáng nôi mieàn queâ :

“Taùm naêm roøng chaùu cuøng baø nhoùm löûaTu huù keâu treân nhöõng caùnh ñoàng xaKhi tu huù keâu baø coøn nhôù khoâng baøBaø hay keå chuyeän nhöõng ngaøy ôû HueáTieáng tu huù sao maø tha thieát theá !”

Ngoân ngöõ, hình aûnh thô roõ daàn. Gioïng thô cöù nheï nhaøng nhö theå gioïng keå cuûa moät caâu chuyeän coå tích, coù thôøi gian, khoâng gian, coù söï vieäc vaø caùc nhaân vaät cuï theå. Naêm thaùng cöù theá troâi qua, “taùm naêm roøng” – con soá khoâng lôùn nhöng ngaøy thaùng cöù keùo daøi roøng raõ, naëng neà. Chính hình aûnh “beáp löûa” queâ höông, beáp löûa cuûa tình baø chaùu ñoù ñaõ gôïi leân moät lieân töôûng khaùc, moät hoài öùc khaùc trong thaâm taâm thi só thuôû nhoû. “Taùm naêm roøng” troâi qua laø taùm naêm roøng chaùu cuøng baø nhoùm löûa, cuøng baø nhen leân ngoïn löûa aám aùp cuûa söï soáng, cuûa cuoäc ñôøi vaø moät tình yeâu baø chaùy boûng cuûa moät caäu beù hoàn nhieân, trong saùng. Taùm naêm qua ñi cuõng laø taùm muøa heø ñaõ qua, taùm muøa hoa phöôïng. Trong nhöõng naêm thaùng ñaùng nhôù aáy, Baèng Vieät laïi gôïi nhôù veà nhöõng tieáng chim tu huù. Soùng ñoâi cuøng beáp löûa, tieáng tu huù cuõng gôïi leân nhöõng lieân töôûng gaàn xa. Ñoù laø aâm vang cuûa nhöõng buoåi sôùm mai, hai baø chaùu ngoài beân nhau nhoùm löûa trong khoâng khí aûm ñaïm, quaïnh hiu cuûa chieán tranh hay ñoù laø nhöõng tieáng giuïc giaõ, tieáng môøi goïi mau mau chín cuûa nhöõng caùnh ñoàng giuùp cho ngöôøi noâng daân thoùat khoûi caùi ñoùi. Khoâng nhöõng theá, tieáng tu huù cöù keâu maõi, keâu hoøai, luùc mô haø, luùc vaêng vaúng, xa xaêm khieán loøng chaùu laâng laâng. Tieáng tu huù cöù khaéc khoûai khieán cho nhöõng doøng kæ nieäm cuûa ñöùa chaùy traûi daøi hôn, roäng hôn trong caùi khoâng gian xa thaúm cuûa noãi nhôù thöông. Phaûi chaêng ñoù chính laø noãi nhôù da dieát ñeán teâ ngöôøi cuûa Baèng Vieät hay ñoù chính laø tieáng soùng loøng, soùng ñôøi cuûa ngöôøi chaùu xa xöù :

“Boãng tieáng chim tu huùÑöa töø vöôøn vaûi xaQuaû baét ñaàu chín löïNgoït nhö noãi nhôù nhaø”

(Anh Thö)

109

Tieáng chim tu huù nhö giuïc giaõ, nhö khaéc khoûai ñieàu gì da dieát laém, khieán loøng ngöôøi troãi daäy nhöõng hoøai nòeâm, nhôù mong “tieáng tu huù sao maø da dieát theá!”, luùc mô hoà, vaêng vaúng töø nhöõng “caùnh ñoàng xa”, luùc gaân guõi nghe “sao maø tha thieát theá”, luùc gioùng giaû, doàn daäp keâu, luùc nhö lôøi than thôû, seû chia. Töø “tu huù” ñöôïc ñieäp laïi tôùi ba laàn laøm cho aâm ñieäu caâu thô theâm boài hoài, xao xuyeán, dieãn taû chaân thöïc ñeán sinh ñoäng phaàn naøo taâm traïng cuûa nhaø thô, ñoàng thôøi laøm cho ngöôøi ñoïc caûm thaáy nhö tieáng tu huù ñang töø xa voïng veà trong thaâm taâm cuûa taùc giaû ñeå roài, töø taän ñaùy loøng mình, taùc giaû ngheïn ngaøo thuû thæ “baø coøn nhôù khoâng baø?”… veà nhöõng caâu chuyeän baø keå cho chaùu nghe, baø gôïi leân trong loøng chaùu moät ngoïn löûa yeâu nöôùc, yeâu queâ höông tha thieát. Trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, hoøan caûnh gia ñình coù thay ñoåi :

“Meï cuøng cha coâng taùc baän khoâng veàChaùu ôû cuøng baø, baø baûo chaùu ngheBaø daïy chaùu laøm, baø chaêm chaùu hoïcNhoùm beáp löûa nghó thöông baø khoù nhoïcTu huù ôi chaúng ñeán ôû cuøng baøKeâu chi hoøai treân nhöõng caùnh ñoàng xa?”

Trong nhöõng ngaøy ôû Hueá aáy, cuoäc soáng gia ñình thaät troáng traûi, quaïnh hiu bôûi leõ “meï cuøng cha coâng taùc baän khoâng veà”. Trong caûnh ñôn coâi, chæ coù hai baø chaùu giöõa ñoùi ngheøo cuûa chieán tranh, tieáng tu huù phaûi chaêng laø tieáng ñoàng voïng cuûa ñaát trôøi, laø lôøi ñoäng vieân an uûi cho kieáp ngöôøi khoå ñau ? Ñöa tieáng tu huù – moät aâm thanh raát ñoàng noäi, chaân chaát aáy vaøo thô, chaéc haún chæ coù nhöõng taâm hoàn thöïc söï gaén boù saâu naëng vôùi queâ höông, ñaát nöôùc môùi coù theå vieát neân nhöõng vaàn thô nhö theá. Trong caùc cung baäc khaùc nhau cuûa tieáng tu huù, taâm traïng cuûa ngöôøi chaùu moãi luùc moät da dieát, maïnh meõ ñeå roài töø ñoù, hình aûnh ngöôøi baø hieän roõ daàn. Vôùi hình thöùc soùng ñoâi “baø – chaùu” ñöôïc laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn gôïi cho ta moät saéc ñieäu tình caûm xoaén xuùyt, gaén boù aám aùp cuûa tình baø chaùu. Vaø trong caùi khoùi beáp chaäp chôøn, luùc aån luùc hieän aáy, ngöôøi baø hieän ra nhö moät baø tieân trong moät caâu chuyeän coå tích. Trong khoâng gian beân beáp löûa hoàng aám aùp, baø keå veà nhöõng caâu chuyeän coå tích ngaøy xöa hay nhöõng caâu chuyeän ñôøi thöïc ngaøy nay vôùi nhöõng taám loøng vaøng, nhöõng taám göông tieâu bieåu. Nhöõng caâu chuyeän aáy thaät caûm ñoäng, giaøu yù nghóa nhö tieáp theâm nieàm tin vaø nghò löïc ñeå chaùu coù theå vöõng vaøng hôn vaø töï haøo hôn veà ngöôøi baø cuûa mình. Ñeå roài “baø baûo chaùu nghe, baø daïy chaùu laøm, baø chaêm chaùu hoïc”. Vai troø cuûa baø thaät to lôùn. Trong nhöõng naêm thaùng soáng beân caïnh baø, baø khoâng chæ chaêm lo cho chaùu töøng mieáng aên, caùi nguû maø coøn laø ngöôøi thaày ñaàu tieân cuûa chaùu. Baø daïy cho chaùu nhöõng neùt chöõ, nhöõng pheùp tính ñaàu tieân cuûa cuoäc ñôøi. Khoâng nhöõng theá, baø coøn daïy cho chaùu nhöõng baøi hoïc veà caùch soáng, veà ñaïo lí laøm ngöôøi. Nhöõng baøi hoïc ñoù tuy ñôn giaûn nhöng noù thaät quyù giaù, giaøu yù nghóa, noù nhö moät thöù haønh trang beân ngöôøi seõ theo suoát cuoäc ñôøi chaùu. Ngöôøi baø vaø nhöõng tình caûm baø daønh cho chaùu thöïc söï ñaõ trôû thaønh moät choã döïa vöõng chaéc veà vaät chaát laãn tinh thaàn. Thôøi gian cöù theá troâi qua, hai baø chaùu cöù nöông töïa nhau maø soáng, hai baø chaùu vaãn töøng ngaøy, töøng giôø “nhoùm” leân caùi beáp löûa thaân quen ñeå naáu nöôùng, ñeå söûôi aám vaø cuõng laø ñeå soi saùng cho taâm hoàn, trí tueä cuûa ngöôøi chaùu ñeå roài khi nhaän ra caùi giaù trò to lôùn cuûa tình caûm vaø nhöõng vieäc laøm cuûa baø, Baèng Vieät môùi chôït “nghó thöông baø khoù nhoïc”, môùi thaáu hieåu ñöôïc noãi khoù khaên, gian khoå maø baø ñaõ traûi qua. Baây giôø nghó veà baø, nhaø thô laïi theâm thöông baø hôn, xoùt xa hôn khi khoâng bieát ai

110

seõ ôû vôùi baø, ai seõ cuøng baø nhoùm löûa, ai seõ cuøng baø chia seû nhöõng caâu chuyeän “nhöõng ngaøy ôû Hueá”…. Nhaø thô töï hoûi loøng mình : “Tu huù ôi! Chaúng ñeán ôû cuøng baø?”. Töø “ôi” nhö moät lôøi keâu goïi, moät lôøi than thôû töø taän ñaùy loøng cuûa nhaø thô, theå hieän taâm traïng baâng khuaâng, day döùt vaø xoùt xa cuûa Baèng Vieät. Chæ saùu caâu thoâi nhöng cuõng ñaõ gôïi leân trong loøng ta nhieàu caûm xuùc ñeïp veà tình vaø chaùu maø hôn heát laø taám loøng nhaân haäu, kieân trì, taàn taûo nuoâi chaùu cuûa baø.

Ñöùa chaùu lôùn daàn. Ñaát nöôùc vaãn trong caûnh loïan laïc, cuoäc soáng gia ñình coù khoù khaên hôn. Song, nghò löïc cuûa baø vaãn beàn vöõng, taám loøng cuûa baø vaãn meânh moâng. Nhöõng kæ nieäm maø ngöôøi chaùu nhôù laïi cöù trang traûi nhö aùnh saùng cuûa caùi beáp löûa trong nhaø haét ra toûa saùng caû xoùm laøng, ñaát nöôùc :

“Naêm giaëc ñoát laøng chaùy taøn chaùy ruïiHaøng xoùm boán beân trôû veà laàm luïiVaãn vöõng loøng baø daën chaùu ñinh ninhBoá ôû chieán khu, boá coøn vieäc boáMaøy coù vieát thö chôù keå naøy, keå noïCöù baûo nhaø vaãn ñöôïc bình yeân”

Trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, haøng trieäu gia ñình VN phaûi chòu caûnh bieät li : ngöôøi ñi taûn cö, ngöôøi ñi khaùng chieán, nhaø cöûa bò giaëc ñoát nhaün. Vaø hoøan caûnh baø cuõng theá, cuõng phaûi chòu nhöõng maát maùt, ngaët ngheøo cuûa chieán tranh. Maùi nhaø tranh xô xaùc luùc kia khoâng coøn nöõa, baø chaùu khoâng nôi nöông töïa nhöng nhôø coù tình laøng nghóa xoùm, laù laønh ñuøm laù raùch vaø söï chung tay cuûa haøng xoùm laùng gieàng maø maùi leàu tranh ñöôïc döïng leân ñeå che naéng, che möa. Ñöùng giöõa bôø vöïc cuûa cuoäc ñôøi, ñöùng tröôùc nhöõng khoù khaên gian khoå tröôùc maét nhöng nieàm tin vaø nghò löïc vaø vaãn cao vôøi vôïi, traùi tim baø vaãn ñaäp maïnh meõ. Baø cöùng raén daãn daét chaùu qua moïi khoù khaên, moïi khoác lieät cuûa cuoäc chieán ñaáu qua ñoù, ta thaáy ñöôïc roõ neùt chaân dung cuûa moät ngöôøi baø caàn cuø, nhaãn naïi vaø giaøu ñöùc hi sinh ñeå roài töø ñoù laïi toùat leân ñöôïc ñöùc tính chòu thöông chòu khoù, thöông con thöông chaùu cuûa ngöôøi baø : “boá ôû chieán khu, boá coøn vieäc boá – maøy coù vieát thö chôù keå naøy keå noï”. Caûm ñoäng laøm sao! Trong caùi khoù khaên thöïc taïi, trong noãi ñau rieâng cuûa vaät chaát, baø vaãn giöõ moät nieàm tin saéc ñaù vaø suïc soâi doøng maùu cuûa nhöõng meï VN anh huøng giaøu loøng vò tha, loøng nhaân aùi saâu saéc. Baø phaûi ñaåy nöôùc maét vaøo trong, phaûi neùn chòu nhöõng ñau thöông, maát maùt ñeå con chuyeân taâm ñaùnh giaëc, cho con vöõng loøng maø ra tieàn tuyeán. Ñeán ñaây, ta môùi thaáy thaät caûm ñoäng tröôùc nhöõng haønh ñoäng cao caû aáy cuûa ngöôøi baø vaø ñoù cuõng chính laø tình caûm chung cuûa nhöõng ngöôøi meï VN trong thôøi chieán, mong con trôû veà vôùi ñoäc laäp töï do. Quaû thaät, taám loøng cuûa ngöôøi baø thaät aân caàn, chu ñaùo bieát bao ! Vôùi nhöõng doøng thô chaân thaät nhö chính cuoäc soáng ñang hieän leân aáy, chuùng ta môùi thaám thía veû ñeïp tinh thaàn cuûa caû moät theá heä ngöôøi VN trong cuoäc khaùng chieán choáng ngoïai xaâm tröôøng kì. Vaø phaûi chaêng, ñoù chính laø tình ñoøan keát xoùm laøng, laø yù chí vaø nghò löïc cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ ôû haäu phöông luùc naøo cuõng höôùng ra tieàn tuyeán vaø hôn heát laø veû lugn linh, baát dieät cuûa tình baø chaùu hoøa trong tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc.

Giöõa tro taøn cuûa maát maùt ñau thöông, baø laïi nhoùm löûa. “Ngoïn löûa” aám aùp cuûa baø boãng trôû neân lung linh, ña nghóa :

“Roài sôùm roài chieàu laïi beáp löûa baø nhenMoät ngoïn löûa loøng baø luoân uû saünMoät ngoïn löûa chöùa nieàm tin dai daúng”

111

“Sôùm chieàu” laø nhöõng töø ngöõ chæ thôøi gian cuøng vôùi caëp töø noái “roài … laïi” vaø caùc ñoäng töø “uû”, “nhen” ñaõ gôïi leân trong ta moät aán töôïng ñeïp veà moät ngöôøi baø caàn cuø, sieâng naêng, chòu thöông chòu khoù vaø giaøu ñöùc hi sinh. Neáu ôû caâu thô treân, hình aûnh “beáp löûa” chuû yeáu laø bieåu hieän cuûa moät cuoäc soáng aâm thaàm, laëng leõ trong caên nhaø nhoû heïp cuûa hai baø chaùu thì ôû doøng thô naøy, hình aûnh “beáp löûa” aáy nhö buøng chaùy leân thaønh “ngoïn löûa”. “Beáp löûa” vôùi nhöõng aám aùp bình laëng cuûa tình caûm gia ñình, cuûa tình baø chaùu ñaõ trôû thaønh ngoïn löûa cuûa traùi tim, cuûa nieàm tin vaø söùc soáng maõnh lieät con ngöôøi. Ñoù cuõng chính laø söùc soáng, laø tình thöông, laø nieàm tin cuûa baø trong cuoäc soáng hai baø chaùu, cuoäc soáng gia ñình vaø cuoäc soáng cuûa toøan xaõ hoäi gaén lieàn vôùi cuoäc chieán ñaáu luùc baáy giôø. Ñieäp töø “moät ngoïn löûa” ñöôïc laëp laïi ñeán hai laàn keát hôïp vôùi söï chuyeån theå töø “beáp löûa” sang “ngoïn löûa” laøm cho caâu thô vöøa mang giaù trò thaãm mó saâu saéc, vöøa mang haøm nghóa aån yù saâu xa. Qua ñoù, ta môùi caûm nhaän ñöôïc ngoïn löûa cuûa tình thöông maø baø luùc naøo cuõng luoân uû saün ñeå daønh cho con chaùu. Ñoù laø moät taám loøng thöông con thöông chaùu voâ taän, thöông nhö chính theå xaùc cuûa mình ñeå roài, töø ngoïn löûa cuûa tình thöông kia boãng trôû thaønh ngoïn löûa cuûa nieàm tin yeâu cuoäc soáng, nieàm tin veà ngaøy mai khaùng chieán thaéng lôïi, ñaát nöôùc ñoäc laäp, nhaø nhaø ñeàu sum hoïp beân nhau. Hình aûnh “ngoïn löûa” cöù baäp buøng toûa saùng caâu thô, lung linh böùc chaân dung cuûa baø vaø laøm aáp traùi tim cuûa moãi con ngöôøi. Tuy ñoïan thô chæ coù ba caâu nhöng ñaõ khieán cho ta coù nhieàu suy nghó, nhieàu caûm thoâng ñeå roài keát thuùc laïi baèng moät daáu chaám löûng (…) nhö gôïi leân cho ta moät dö aâm vang voïng maõi veà moät ngöôøi baø nhaãn naïi, giaøu ñöùc hi sinh, luoân laïc quan tin töôûng vaø töông lai cuûa daân toäc.

Töø trong taän cuøng saâu thaúm cuûa traùi tim taùc giaû vaø cuõng töø nhöõng caûm xuùc nhôù thöông cuûa mình vôùi baø, khi quay veà hieän taïi, taùc giaû ñaõ chuyeån sang boäc loä nhöõng caûm xuùc, suy nghó cuûa moät thanh nieân ñaõ tröôûng thaønh :

“Laän ñaän ñôøi baø bieát maáy naéng möaMaáy chuïc naêm roài ñeán taän baây giôøBaø vaãn giöõ thoùi quen daäy sôùmNhoùm beáp löûa aáp iu noàng ñöôïmNhoùm nieàm yeâu thöông khoai saén ngoït buøiNhoùm noài xoâi gaïo môùi seû chung vuiNhoùm daäy caû nhöõng taâm tình tuoåi nhoû”

Xuyeân suoát baøi thô, hình aûnh “baø” vaø “beáp löûa” cöù song haønh vôùi nhau ñeå ñeán ñoïan cuoái laïi hoøa thaønh moät. Nhaø thô ñaõ kheùo leùo söû duïng pheùp ñaûo ngöõ vaø vaän duïng töø laùy ôû caâu thô treân nhaèm laøm taêng giaù trò gôïi caûm vaø nhaán maïnh leân veû cöïc nhoïc cuûa ngöôøi baø. Cuïm töø “bieát maáy naéng möa” cöù laëp ñi laëp laïi gôïi leân trong ta söï khoù khaên, nhoïc nhaèn, phaûi traûi qua bieát bao cay ñaéng, ngoït buøi, daõi daàu bao soùng gioù, daàm möa nhöng trong ñoù laïi coù söï taàn taûo, caàn cuø. Trong chieán tranh, boá meï ñeàu leân ñöôøng ñi vaøo khaùng chieán, baø laø truï coät duy nhaát trong gia ñình. Ñaõ “maáy chuïc naêm roài” nhöng baø vaãn caàn maãn lo toan, thöùc khuya daäy sôùm vì mieáng côm manh aùo cho ñöùa chaùu. Cuïm töø “maáy chuïc naêm roài … vaãn giöõ” theå hieän doøng chaûy cuûa thôøi gian, töø quaù khöù ñeán hieän taïi ñeå roài xuyeân taïc ñeán töông lai…. Vaø cuoäc ñôøi baø cöù theo doøng chaûy aáy maø “laän ñaän” maõi. Giôø ñaây, chieán tranh ñaõ ñi qua, ñaõ vôi bôùt roài caùi khoù khaên, gian nan, nhöng baø “vaãn giöõ thoùi quen daäy sôùm”, beáp löûa cuûa baø vaãn aáp iu noàng ñöôïm nhö ngaøy naøo. Döôøng nhö thôøi gian coù troâi ñi nhöng nhöõng thoùi quen, nhöõng caùch soáng cuûa baø vaãn coøn ñöôïc giöõ maõi khi taùc

112

giaû nhaán maïnh vaøo töø “vaãn” nhö theå hieän moät söï tieáp tuïc, moät söï thaät khoâng coù gì lay chuyeån noåi. Vieäc nhoùm löûa baây giôø khoâng coøn chæ quanh quaån hai baø chaùu nöõa, noù nhö coù söùc lan toûa maïnh meõ ra moïi ngöôøi xung quanh. Ñieäp töø “nhoùm” ñöôïc nhaéc laïi ñeán boán laàn, nhöng moãi doøng thô laïi mang moät yù töù khaùc nhau , toûa saùng daàn cho neùt “kì laï”, “thieâng lieâng” cuûa beáp vaø nhaát laø tình nghóa cuûa baø. Taùc giaû nhö nhaän ra raèng : beáp löûa baø nhen leân khoâng chæ baèng nhieân lieäu töø beân ngoøai maø coøn ñöôïc nhoùm leân baèng ngoïn löûa trong loøng baø – “moät ngoïn löûa chöùa nieàm tin dai daúng”. Ñöùng tröôùc thöïc taïi cuûa cuoäc soáng, traùi tim nhoû beù cuûa nhaø thô nhö thoâi thuùc, höôùng oâng veà caùi ngoïn löûa thaân quen cuûa tuoåi thô ñeå roài trong töøng ngoïn löûa maø baø ñaõ nhen nhoùm laïi mang moät yù nghóa, moät maøu saéc khaùc nhau :

“Nhoùm beáp löûa aáp iu noàng ñöôïm”Caùi beáp löûa “aáp iu noàng ñöôïm” laïi ñöôïc nhaéc laïi ôû cuoái baøi thô nhö

moät lôøi khaúng ñònh laïi caùi tình caûm saâu saéc cuûa baø chaùu. Tình caûm aáy thaät thieâng lieâng, noù nhö söûôi aám, thaép saùng leân tình baø chaùu thaân thöông qua ñoù, trau doài, boài ñaép theâm cho taâm hoàn taùc giaû

“Nhoùm nieàm yeâu thöông khoai saén ngoït buøi”Caâu thô mang hai taàng nghóa. Giöõa nhöõng naêm thaùng chieán tranh,

giöõa caùi ñoùi nghieät ngaõ cuûa naêm 1945, tình caûm cuûa baø vaãn meânh moâng, daït daøo, baø vaãn cuøng chaùu chia nhau cuû khoai, cuû saén, chia nhau caùi ngoït buøi cuûa cuoäc ñôøi, khoù khaên. Nhöng ñoù chæ laø yù nghóa thöïc taïi, caâu thô coøn mang moät taàng nghaõi khaùc. Döôøng nhö trong thöù tình caûm aáy, ngöôøi baø ñaõ truyeàn cho ñöùa chaùu moät tình yeâu thöông nhöõng ngöôøi ruoät thòt. Tình yeâu aáy thaät ngoït ngaøo, noàng ñöôïm, töïa nhö caùi ngoït, caùi buøi töï nhieân cuûa cuû khoai, cuû saén.

“Nhoùm noài xoâi gaïo môùi seû chung vui”Taám loøng baø nhö môû roäng, höôùng ra nhöõng ngöôøi xung quanh, loøng

ñoøan keát, gaén boù vôùi laøng xoùm queâ höông. Ñoù cuõng chính laø taám loøng seû chia, khoâng ích kæ vaø baø yù thöùc ñöôïc moät quy luaät cuûa cuoäc soáng : “moät aùnh löûa seû chia laø moät aùnh löûa lan toûa, baøn tay coù môû roäng trao ban taâm hoàn môùi traøn ngaäp vui söôùng” roài baø laïi nhoùm leân tình caûm cuûa taùc giaû :

“Nhoùm daäy caû nhöõng taâm tình tuoåi nhoû”Baø khoâng chæ laø ngöôøi chaêm lo cho chaùu ñaày ñuû veà maët vaät chaát

maø baø coøn laø ngöôøi laøm cho tuoåi thô chaùu theâm ñeïp, theâm huyeàn aûo. Khoâng nhöõng theá, baø coøn thöùc tænh vaø boài ñaép cho ñöùa chaùu veà taâm hoàn vaø caùch soáng. Tình caûm ngöôøi baø nhö vaäy ñaáy, cöù chaân chaát, moäc maïc vaø giaûn dò nhöng laïi coù moät söùc maïnh kì dieäu töø traùi tim, ta coù theå baét gaëp ngöôøi baø nhö theá trong baøi thô “tieáng gaø tröa” cuûa Xuaân Quyønh :

“Tieáng gaø tröaMang bao nhieâu haïnh phuùcÑeâm chaùu veà naèm môGiaác nguû hoàng saéc tröùng”

Aâm ñieäu ñoïan thô cöù daït daøo nhö soùng ñôøi, lan toûa nhö löûa aám hay chính laø caûm xuùc ñang daâng traøo, tình caûm baø chaùu boãng troãi daäy vaø söûôi aám cho traùi tim nhaø thô ñeå roài phaûi khieán cho nhaø thô phaûi thoát leân :

“Oâi kì laï vaø thieâng lieâng – beáp löûa!”Töø caûm thaùn “oâi” ñöôïc thoát leân nhö theå hieän moät söï phaùt hieän

baát ngôø, ñaày lí thuù – ñoù chính laø tình caûm saâu xa, tình caûm töø taän ñaùy loøng cuûa ngöôøi baø ñaõ daønh troïn cho con cho chaùu. Giôø ñaây, khi ñaõ tröûông

113

thaønh, Baèng Vieät môùi thaáu hieåu heát taám loøng bao dung, roäng löôïng cuûa baø. Vaø tình caûm aáy ñöôïc baø göûi gaém qua hình aûnh thieâng lieâng – beáp löûa, qua nhöõng laàn nhoùm beáp cuûa baø. Moãi laàn nhoùm löûa laø moãi laàn muøi khoùi laïi hun vaøo taâm trí, boài döôõng vaø vun ñaép theâm cho taâm hoàn ngaây thô cuûa taùc giaû. Hình aûnh “beáp löûa” ñöôïc taùch ra khoûi caâu baèng daáu gaïch ngang (-) taïo neân moät neùt môùi trong thô. Ñoàng thôøi, daáu chaám caûm (!) ñöôïc ñaët cuoái caâu theå hieän caûm xuùc ngheïn ngaøo nhöng thaät saâu laéng cuûa taùc giaû veà ngöôøi baø kính yeâu. Beáp löûa tuy ñôn sô, giaûn dò nhö vaäy nhöng ta cuõng thaáu hieåu vaø thaáy ñöôïc hình aûnh beáp löûa gaén chaët vôùi ngöôøi chaùu nhö moät maûng taâm hoàn, moät phaàn khoâng theå thieáu trong tuoåi thô thi só. Xuyeân suoát baøi thô, bao nhieâu laàn beáp löûa xuaát hieän laø baáy nhieâu laàn taùc giaû nhaéc tôùi ngöôøi baø. Gioïng ñieäu thô luùc nhanh luùc maïnh, luùc daït daøo, luùc traàm laéng nhö nhöõng con soùng cuûa tình caûm xoâ vaøo baõi caùt traéng mòn cuûa loøng baø. Ngöôøi baø seõ maõi maõi laø ngöôøi quan troïng, ngöôøi gaén lieàn nhöõng sôïi daây tình caûm trong loøng ngöôøi chaùu ñeå taâm hoàn chaùu maõi ngaân vang nhöõng khuùc nhaïc daïo loøng cuûa cuoäc ñôøi. Giôø ñaây, khi ñang caùch xa baø hôn nöûa voøng Traùi Ñaát nhöng traùi tim cöù maõi thoâi thuùc oâng höôùng veà ngöôøi baø :

“Giôø chaùu ñaõ ñi xa. Coù ngoïn khoùi traêm taøuCoù löûa traêm nhaø, nieàm vui traêm ngaûNhöng vaãn chaúng luùc naøo queân nhaéc nhôû- Sôùm mai naøy baø nhoùm beáp leân chöa ?”

Xa baø cuõng chính laø xa voøng tay yeâu thöông, chaêm chuùt cuûa baø ñeå ñeán vôùi nhöõng chaân trôøi môùi nhöng taâm hoàn oâng vaãn cöù moät loøng höôùng veà baø, höôùng veà khoûang trôøi bình laëng nhaát maø nôi ñoù luùc naøo cuõng coù hình aûnh ngöôøi baø gaén lieàn vôùi tuoåi thô ngöôøi chaùy ñeå roài töø ñoù, tình caûm aáy nhö söôûi aám leân taâm hoàn laãn theå xaùc. Xa baø nhöng trong taâm trí oâng, luùc naøo cuõng coù caùi hình aûnh beáp löûa thaân quen, caùi muøi khoùi hun cay cay nôi soáng muõi vaø caû caùi daùng ngöôøi nhoû beù cuûa baø ñang nhoùm beáp. Caùc töø ngöõ “khoùi traêm taøu”, “ löûa traêm nhaø”, “nieàm vui traêm ngaû” töôïng tröng cho nhöïng phoàn hoa, traùng leä, nhöõng caùi môùi meû cuûa cuoäc soáng nhöng taâm hoàn taùc giaû seõ khoâng bao giôø queân ñöôïc caùi goùc beáp thaân thöông, caùi goùc beáp beù nhoû xinh xinh nôi hai baø chaùy cuøng nhau nhoùm beáp. Tình caûm aáy ñaõ trôû neân thöôøng tröïc trong taâm trí taùc giaû. Caâu hoûi tu töø kheùp laïi baøi thô thaät kheùo, thaät hay, coù söùc gôïi caûm, day döùt trong loøng ngöôøi ñoïc moät tình caûm traân troïng, bieát ôn ngöôøi baø, bieát ôn nhöõng vieäc laøm maø baø ñaõ daønh heát loøng cho chaùu. Nhaø thô hoûi nhöng cuõng chính laø töï nhaéc nhôû mình phaûi luoân nhôù tôùi queâ höông, ñaát nöôùc, nhôù tôùi ngöôøi baø vaø nhôù tôùi nhöõng naêm thaùng ñaõ soáng beân caïnh baø. Ñoù chính laø noãi nhôù da dieát ñeán teâ daïi, tha thieát cuûa moät ñöùa chaùu xa xöù. Hình aûnh beáp löûa cöù trôû ñi trôû laïi trong baøi thô, vöøa laø moät hình aûnh raát cuï theå, vöøa coù söùc khaùi quaùt saâu saéc. Hình aûnh beáp löûa ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa söï soáng, cuûa tình yeâu, cuûa nieàm tin vaø hi voïng. Vaø hình aûnh ngöôøi baø beân beáp löûa ñaõ thoåi buøng ngoïn löûa trong taâm hoàn nhoû beù cuûa nhaø thô. Ngoïn löûa aáy seõ luoân laø haønh trang quyù giaù theo moãi böôùc chaân, suoát cuoäc ñôøi daøi vaø roäng cuûa taùc giaû

Kheùp laïi baøi thô “beáp löûa”, nhöõng dö aâm vaø nhöõng hôi aám cuûa caùi beáp chaùy baäp buøng vaãn coøn ñaâu ñoù trong loøng moãi ngöôøi ñoïc. Baèng caùch keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa töï söï, mieâu taû, bình luaän vaø bieåu caûm laøm cho baøi thô coù keát caáu chaët cheõ theå hieän ñöôïc tình caûm thieâng lieâng baø chaùu. Ngoøai ra, caùc caâu thô taùm chöõ keát hôïp vôùi caùc caâu thô baûy chöõ, chín chöõ theå hieän ñöôïc nhöõng doøng caûm xuùc chaân tình, tha

114

thieát cuûa nhaø thô. Duø baøi thô laø nhöõng doøng hoài töôûng veà ngöôøi baø beân beáp löûa vaø tình caûm chaân thaønh cuûa hai baø chaùu nhöng baøi thô laïi coù taùc duïng giaùo duïc saâu saéc veà tình nghóa thuûy chung, loøng bieát ôn vôùi gia ñình, queâ höông, ñaát nöôùc ñeå roài töø ñoù, Baèng Vieät laïi nhen nhoùm trong loøng theá heä treû sau naøy moät caùch soáng, moät loøng yeâu nöôùc tha thieát.

115

Hình aûnh beáp löûa trong baøi thô “Beáp löûa” cuûa Baèng Vieät

Queâ höông - hai chöõ thieâng lieâng maø trong tim moãi ngöôøi ai cuõng daønh moät tình caûm rieâng. Nhöõng tình caûm aáy thaät cao ñeïp vaø ñaùng traân troïng. Ai ñi xa nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi vaãn luoân höôùng veà queâ höông - nôi choân rau caét roán. Trong taâm khaûm moãi ngöôøi, ai cuõng löu giöõ nhöõng aâm thanh, caûnh saéc queâ nhaø, nhöõng kæ nieäm caûm ñoäng vaø nhaát laø tieáng ru aàu ô, dòu ngoït cuûa meï, maùi toùc baïc phô cuûa baø - ngöôøi ñaõ taàn taûo chaêm chuùt, nuoâi ta khoân lôùn.

Baøi thô Beáp löûa cuûa Baèng Vieät ñaõ thoåi moät nguoàn soáng môùi thöùc tænh nhöõng naêm thaùng tuoåi thô vaøo loøng trieäu con ngöôøi. Nhöõng tình caûm ñeïp aáy ñöôïc dieãn taû raát thô...

Beáp löûa laø tieáng thô cuûa moät taám loøng coù coäi nguoàn cuûa moät taâm hoàn nhaïy caûm vaø tinh teá, phong phuù vaø môùi meû. Trong noãi nhôù cuûa nhaø thô, hình aûnh ngöôøi baø bao giôø cuõng hieän leân cuøng beáp löûa. Vì hoaøn caûnh gia ñình, boá meï ñi khaùng chieán, tuoåi thô Baèng Vieät soáng cuøng baø. Moãi ngaøy cuûa tuoåi thô laän ñaän ñeàu baét ñaàu töø ngoïn löûa baø nhen. Söï soáng cuûa chaùu ñaõ ñöôïc nhen leân vaø giöõ gìn cuøng ngoïn löûa aáy. ÔÛ ñaát naøo, ngoïn löûa cuõng laø coäi nguoàn cuûa söï soáng, beáp löûa naøo cuõng nhoïc nhaèn, taàn taûo, beáp löûa naøo cuõng noàng ñöôïm, aáp iu. Trong taâm thöùc cuûa taùc giaû, “moät beáp löûa aáp iu noàng ñöôïm” luoân tuùc tröïc, laéng ñoïng; hình aûnh baø soùng ñoâi vôùi hình aûnh beáp löûa, gaén vôùi söï chaêm chuùt cho ñöùa chaùu luoân xa cha meï. “Moät beáp löûa” laø ñoäng ñeán coõi cao saâu trong kí öùc cuûa moãi ngöôøi veà hôi aám gia ñình nhaát laø khi xa nhaø soáng ôû nôi xa laï vaø ñieäp ngöõ ngaøy duøng ñeå dieãn taû caûm xuùc ñang daâng leân cuøng vôùi kí öùc, hoài töôûng. Beáp löûa hieän leân noàng naøn trong tình caûm, daït daøo trong caûm xuùc. Toaøn baøi gioïng caûm thöông, nhôù nhung da dieát nhö muoán traøo daâng laán aùt taát caû. Moãi kæ nieäm thöùc daäy laø bieát bao taâm tình soáng daäy. Moãi kæ nieäm ñöôïc bao boïc trong noãi nhôù thöông vöøa traøo daâng vöøa saâu laéng. Caû baøi thô laø moät doøng taâm traïng, moät doøng hoài öùc. Ngaàn aát söï vieäc suoát maáy chuïc naêm trôøi chæ xuay quanh hình aûnh beáp löûa cuûa baø. Löûa laø aùnh saùng, löûa laø hôi aám. Beáp löûa laëng thaâm nuoâi döôõng moïi gia ñình, nuoâi döôõng caû söï soáng naøy. Neùp mình trong beáp coù gì moäc maïc, khieâm nhöôøng hôn beáp löûa? nhöõng cuõng coù gì cao quyù thieâng lieâng hôn? Cho neân nhôù veà beáp löûa laø nhôù veà baø.

Baèng Vieät ñaõ thoåi böøng leân heát thaûy nhöõng beáp löûa “aáp iu noàng ñöôïm” trong kyù öùc cuûa moãi chuùng ta. Vaø caû moái tình baø chaùu ñeïp nhö trong truyeän coå tích cuûa nhaø thô cuõng nhö rieâng cuûa tuoåi thô chuøng mình. Trong thô ca coøn coù moái tình baø chaùu naøo caûm ñoäng hôn? Moái tình baø chaùu ñeïp nhö moät doøng soâng, doøng soâng eâm ñeàm vaø trong vaét, maët doøng soâng chôû ñaày kæ nieäm. Moät beáp löûa vaø moät laøn söông sôùm. Nhöõng kæ nieäm troâi qua theo moät nhaïc ñieäu taâm tình aâm ó thaàm thì trieàn mieân nhö noãi nhôù chaát thô lan toaû trong töøng con chöõ coù caû saéc maøu, höông vò, kyù öùc vaø hoàn ngöôøi, tình ngöôøi lan toaû vaøo caûnh, aáp uû thaønh tình yeâu queâ höông.

“OÂi kì laï vaø thieâng lieâng - beáp löûa!”Ñoù laø lôøi thoát leân töø nieàm traân troïng, bieát ôn cuõng laø lôøi thoát leân

khi chôït nhaän ra trong moät vaät ñôn sô, laïi aån naùu bao ñieàu kì dieäu. Hình aûnh beáp löûa cöù chaùy, trong nhöõng kæ nieäm cuûa tình baø chaùu. Chaùu baét ñaàu bieát ñeán muøi khoùi töø khi leân boán, thì ñoù cuõng laø nhöõng naêm ñoùi khoå,

116

chieán tranh aùc lieät. Bôûi theá muøi khoùi töø nhöõng naêm ñaàu ñôøi ñeán taän baây giôø vaãn cöù coøn nguyeân trong kí öùc, chaúng theå tieâu tan. “Leân boán tuoåi chaùu ñaõ quen muùi khoùi”… Ñoaïn thô thaät caûm ñoäng, duø cho ngoïn löûa hung taøn cuûa giaëc ñang thieâu huyû laøng xoùm thì chính beáp löûa aám cuøng, aân caàn cuûa baø ñang nhen leân söï soáng. Baø ñaõ chòu ñöïng taát caû vaát vaû, khoù khaên, hy sinh, maát maùt. Vì vaäy nhöõng gì bò thieâu chaùy trong ngoïn löûa daõ man, kyø laï thay ñang hoài sinh trong ngoïn löûa cuûa loøng baø. Ngoïn löûa aáy, beáp löûa aáy ñaõ söôûi aám taâm hoàn ñöùa chaùu ngaây thô töø nhöõng thaùng naêm leân boán. Kì laï vaø thieâng lieâng nhaát laø tình yeâu queâ höông, xöù sôû baét ñaàu töø söï gaén boù vôùi nhöõng gì ñôn sô, bình dò vaø gaàn guõi nhaát. Tình baø chaùu gaén boù vôùi loøng yeâu nöôùc thaät thieâng lieâng, cao caû. Chaùu lôùn khoân tröôûng thaønh trong ñoâi baøn tay naâng niu trong taám loøng yeâu thöông vo haïn cuûa baø. Ngoïn löûa maø baø ñaõ nhoùm leân töø “beáp löûa” aáy ñaõ söôûi aám vaø soi saùng cuoäc ñôøi ñi leân phía tröôùc cuûa chaùu.

Vaø ñöùa chaùu hieáu thaûo aáy ñaõ lôùn, ñaõ ñi raát xa nôi beáp löûa cuûa baø, ñaõ bieát ñeán ngoïn khoùi traêm mieàn, ñaõ vui vôùi ngoïn löûa traêm nhaø. Nhöng trong loøng chaùu chæ nhôù veà ngoïn khoùi ñaõ laøm nheøm maét chaùu, chì nhôù veà ngoïn löûa taûo taàn naéng möa nôi goùc beáp cuûa baø. Chaùu chaúng bao giôø queân “beáp löûa”, bôûi ñoù laø coäi nguoàn, bôûi cuoäc ñôøi chaùu ñaõ ñöôïc nhen leân töø ngoïn löûa aáy. Ngoïn löûa cuûa baø ñaõ chaùy trong loøng chaùu, moät beáp löûa môùi cuûa cuoäc ñôøi ñaõ nhen leân ngoïn löûa cuûa söï soáng truyeàn ñôøi, baát dieät!

“Beáp löûa” laø baøi thô caûm ñoäng, tình caûm daït daøo trong loøng ñaõ tìm ñeán moät gioïng ñieäu, moät nhòp ñieäu thaät phuø hôïp. AÁy laø gioïng noàng ñöôïm cuûa löûa, aáy laø nhòp baäp boàng cuûa löûa, gioïng keå leå cöù traøn ra, daâng leân moät ngaøy moät noàng naøn, aám noùng…

Baèng Vieät ñaõ kheùo löïa choïn vaø saép xeáp ñeå hình aûnh ngöôøi vaø baø beáp löûa luoân ñi ñoâi vôùi nhau. Ñoïc “Beáp löûa” chaúng nhöõng thaáy ñöôïc moät doøng taâm söï saâu naëng, daït daøo maø nhaø thô coøn muoán ñeà cao moät ñieàu raát ñoãi giaûn dò: “Tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc baét nguoàn töø nhöõng caùi cuï theå gaàn guõi, thaân thöông vôùi moãi con ngöôøi”.

117

“Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu“Anh giaûi phoùng quaânKính chaøo anh con ngöôøi ñeïp nhaát”

(Toá Höõu)Ñuùng nhö caûm xuùc cuûa Toá Höõu, nhöõng ngöôøi lính Caùch maïng luoân

laø nhöõng con ngöôøi ñeïp nhaát, moät veû ñeïp thoùat ra töø taâm hoàn cao caû. Vaø hình aûnh ngöôøi lính ñi vaøo thô ca mang taát caû veû ñeïp coù thaät cuûa hoï laøm caûm ñoäng loøng ngöôøi maø ta töøng gaëp trong “Taây tieán” cuûa Quang Duõng, “Vaên teá nghóa só Caàn Giuoäc” cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu, trong “Nhôù” cuûa Nguyeân Hoàng…. Nhöng coøn coù baøi thô khaùc ñaõ khaéc hoïa heát söùc soáng ñoäng neùt moäc maïc chaân thaät, ñaùng yeâu veà veû ñeïp giaøu loøng yeâu nöôùc cuûa ngöôøi lính Caùch maïng cuøng chung caûnh ngoä vaø lí töôûng chieán ñaáu ñoù laø “Ñoàng chí” cuûa nhaø thô Chính Höõu.

Cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp laø ñieåm gaëp gôõ cuûa bao ngöôøi daân yeâu nöôùc. Chính hoï môùi ñaây thoâi ñaõ “ruõ buøn ñöùng daäy saùng loøa” baèng cuoäc Caùch maïng thaùng 8. Giôø ñaây, hoï laïi saùt caùnh beân nhau theà quyeát töû cho Toå quoác quyeát sinh. Hoøan caûnh lòch söû môùi ñaõ khai sinh moät tình caûnh môùi, moái quan heä môùi maø tröôùc ñoù hoï chöa heà ñöïôc bieát “tình ñoàng chí”. Chính Höõu sau nhöõng ngaøy ñeâm ñi luøng ñaùnh giaëc treân chieán dòch Vieät Baéc (1946-1947), oâng phaûi naèm beänh xaù. Ñoù laø thôøi gian nghæ ngôi hieám hoi, laéng ñoïng ñeå oâng suy nghó vaø caûm nhaän veà tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi cuûa ngöôøi lính. Vaø oâng ñaõ ghi laïi tình caûm cao quyù vaø môùi meû aáy baèng nhöõng doøng thô moäc maïc, chaân thaønh.

Baøi thô môû ñaàu baèng nhöõng caâu thô mang veû taâm tình :“Queâ höông anh nöùôc maën ñoàng chuaLaøng toâi ngheøo ñaát caøy leân soûi ñaù”

Thaønh ngöõ “nöôùc maën ñoàng chua” ñi vaøo caâu thô thaät töï nhieân gôïi ta lieân töôûng ñeán moät vuøng ñaát ven bieån ngaäp röøng quanh naêm, coøn “ñaát caøy leân soûi ñaù” laø vuøng trung du khoâ caèn, ñaát ñai thieáu maøu môõ. Nhöõng ngöôøi lính ñeán vôùi nhau baèng nhöõng lôøi taâm tình giôùi thieäu veà queâ höông mình “queâ höông anh”, “laøng toâi”. Hình aûnh ñoái giöõa “queâ anh” vaø “laøng toâi” cho thaáy söï cuøng chung hoøan caûnh giöõa nhöõng ngöôøi lính vaø ñaây cuõng laø cô sôû ñeå hoï theâm gaén boù vôùi nhau.

Neáu khoâng coù chieán tranh coù leõ nhöõng ngöôøi lính naøy chaúng bao giôø gaëp nhau. Nhöng cuoäc chieán ñaõ noå ra, vôùi boån phaän cuûa moät ngöôøi con trai, vôùi tình yeâu nöôùc noàng naøn, nhöõng ngöôøi noâng daân naøy ñaõ ra ñi vaø ñaõ gaëp nhau :

“Anh vôùi toâi ñoâi ngöôøi xa laïTöï phöông trôøi chaúng heïn quen nhau”

Hoï laø nhöõng ngöôøi daân bình thöôøng, chaân chaát, cuøng chung caûnh ngheøo, vì lí töôûng neân hoï khoâng ngaïi gian lao vaø cuøng gaëp nhau trong quaân ñoäi, caùi rieâng cuûa hoï laø nhöõng ngöôøi xa laï, khaùc laø queâ höông. Song hoï coù ñieåm chung : cuøng lí töôûng chieán ñaáu. Tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi baét nguoàn saâu xa töø söï töông ñoàng veà caûnh ngoä xuaát thaân cuûa nhöõng ngöôøi lính Caùch maïng vaø ñöôïc naûy sinh töø söï chung nhieäm vuï saùt caùnh trong chieán ñaáu, nhòp thô ba boán haøi hoøa :

“Suùng beân suùng ñaàu saùt beân ñaàu”Hình aûnh hoùan duï “suùng” vaø “ñaàu”. “Suùng” töôïng tröng cho nhieäm vuï

ñaùnh ñuoåi boïn xaâm löôïc vaø “ñaàu” töôïng tröng cho nhöõng suy nghó, lí töôûng veà ñoäc laäp daân toäc cuûa nhöõng ngöôøi lính Caùch maïng. Tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí naûy nôû vaø thaønh beàn chaët trong söï chan hoøa vaø chia seû moïi gian 118

lao cuõng nhö nieàm vui, ñoù laø moái tình tri kæ cuûa nhöõng ngöôøi baïn chí coát, maø taùc giaû ñaõ bieåu hieän baèng moät hình aûnh thaät cuï theå, giaûn dò, gôïi caûm :

“Ñeâm reùt chung chaên thaønh ñoâi tri kæ”Tieáng goïi thieâng lieâng ñi baûo veä Toå quoác nhö sôïi daây voâ hình ñaõ

keùo nhöõng ngöôøi lính gaàn laïi vôùi nhau, ñeå hoï töø nhöõng ngöôøi “xa laï” veà ñaây chung moät chieán haøo, ñeå roài töø ñoù gaén boù thaân thieát vôùi nhau “suùng beân suùng, ñaàu saùt beân ñaàu”, nhöõng “ñeâm reùt chung chaên”, hoï boäc baïch, thuû thæ taâm tình vaø ñoâi baïn “tri kæ” baét nguoàn töø ñoù. Caâu thô ñoái xöùng vôùi nhau dieãn taû saâu saéc söï giao hoøa giao caûm giöõa nhöõng ngöôøi baïn tri aâm tri kæ vaø treân nöõa laø tình :

“Ñoàng chí!”Caâu thô thöù baûy chæ veûn veïn coù moät töø maø nhö moät hôi thôû taïo

neân söï traàm laéng, tha thieát. Noù nhö theå moät nuùt nhaán trong baûn ñaøn döôùi ñoâi tay taøi hoa cuûa ngöôøi ngheä só. Hai tieáng “ñoàng chí” bao haøm nhieàu yù nghóa, vang leân nhö moät lôøi goïi thaân tình laø keát tinh cuûa moïi caûm xuùc, moïi tình caûm. Caâu thô chæ coù moät töø vôùi hai tieáng vaø daáu chaám caûm taïo moät noát nhaán, noù vang leân nhö moät söï phaùt hieän, moät lôøi khaúng ñònh, ñoàng thôøi laïi nhö caâu baûn leà gaén keát ñoïan ñaàu vôùi ñoïan thöù hai cuûa baøi thô laøm noåi roõ söï taát yeáu : cuøng hoøan caûnh xuaát thaân, cuøng chung lí töôûng vaø trôû thaønh ñoàng chí cuûa nhau.

Môû ñaàu khoå hai, taùc giaû ñaõ cho ta thaáy nhöõng bieåu hieän cuï theå cuûa tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí, ñoù laø söï caûm thoâng saâu xa nhöõng taâm tö noãi loøng cuûa nhau :

“Ruoäng nöông anh göûi baïn thaân caøyGian nhaø khoâng maëc keä gioù lung layGieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính”

Nhöõng hình aûnh queâ nhaø ñaày gôïi caûm “ruoäng nöông”, “gian nhaø khoâng” laø nhöõng gì thaân thieát gaén boù nhaát vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân. Theá maø hoï laïi ñeå sau löng maûnh ñôøi queâ höông vôùi nhöõng baên khoaên traên trôû ñeå cuøng “ra lính”, “ruoäng nöông” ñaõ taïm thôøi gôûi cho baïn thaân caøy, “gian nhaø khoâng” – taøi saûn ngheøo ñôn sô aáy ñeå maëc cho “gioù lung lay” xieâu veïo. Leân ñöôøng ñi chieán ñaáu, ngöôøi lính chaáp nhaän söï hi sinh, taïm gaùc sang moät beân nhöõng tính toùan rieâng tö, laø ñöùa con cuûa queâ höông, thôøi bình caùc anh caàm cuoác caàm caøy xaây döïng cuoäc soáng, coøn thôøi chieán thì caàm suùng ñeå baûo veä Toå quoác queâ höông. Töø “maëc keä”, “göûi” theå hieän thaùi ñoä döùt khoùat cuûa nhöõng ngöôøi ra lính : hoï döùt aùo ra ñi boû laïi sau löng queâ höông vôùi boän beà coâng vieäc cuøng noãi nhôù cuûa meï giaø, vôï treû, ñöùa con thô, nhöng khoâng ñaèng sau haønh ñoäng töôûng chöøng nhö döùt khoùat aáy laø bieát bao nhöõng bòn ròn, vaán vöông. Gaùc boû tình rieâng vì nghóa lôùn, hoï quyeát chí leân ñöôøng nhöng vaãn naëng loøng vôùi queâ höông laøng xoùm, coù leõ vì vaäy maø hình aûnh “gieáng nöôùc goác ña” nhö laøm soáng laïi trong loøng ngöôøi lính caùi boùng daùng queâ nhaø thaân thöông ñeå roài tình yeâu vaø noãi nhôù queâ da dieát cuøng troãi daäy tieáp theâm söùc maïnh ñeå ngöôøi chieán só tieáp tuïc chieán ñaáu. Ngheä thuaät nhaân hoùa “gieáng nöôùc goác ña nhôù ngöôøi ra lính” nhö laø caùch noùi teá nhò nhöng ñaày gôïi caûm, caâu thô noùi queâ höông nhôù ngöôøi lính maø thöïc ra laø ngöôøi lính nhôù queâ höông.

Böôùc chaân vaøo cuoäc chieán ñaáu, hoï ñaõ phaûi ñoái maët vôùi bao choâng gai thöû thaùch, khoù khaên gian khoå :

“Anh vôùi toâi bieát töøng côn ôùn laïnhSoát run ngöôøi vaàng traùng öôùt moà hoâiAùo anh raùch vai

119

Quaàn toâi coù vaøi maûnh vaùMieäng cöôøi buoát giaùChaân khoâng giaøy”

Ai ñi lính chaúng töøng ít nhaát moät laàn bò côn soát reùt töøng haønh haï, daøy voø taøn phaù cô theå. ñaõ vaäy cuoäc soáng chieán ñaáu coøn voâ cuøng thieáu thoán “aùo anh raùch vai”, quaàn toâi laïi coù “vaøi maûnh vaù”, “chaân khoâng giaøy” hay trong “Nhôù” cuûa Hoàng Nguyeân ta laïi baét gaëp hình aûnh ngöôøi lính ñang

“Loät saét ñöôøng taøuReøn theâm ñao kieámAùo vaûi chaân khoângÑi luøng giaëc ñaùnh”

Coù theá ta môùi thaám thía noãi gian lao vaát vaû cuûa ngöôøi lính. Ñaây cuõng laø hoøan caûnh chung cuûa boä ñoäi ta trong nhöõng naêm ñaàu cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp. Ngoân ngöõ bình dò, yù thô chaân thaønh saâu laéng khoâng moät chuùt toâ veõ. Töøng caëp thô soùng ñoâi, ñoái öùng nhau dieãn taû söï chia seû, gioáng nhau trong töøng caûnh ngoä. Söï soáng ñoâi cuûa hình töôïng “anh vaø toâi” ñeán ñaây cuøng xuaát hieän ñeå cuøng gaùnh vaùc, cuøng toûa saùng, noù gaàn guõi maø chaân thöïc, khoâng giaû doái, cao xa… Tình caûm aáy lan toûa trong loøng cuûa taát caû nhöõng ngöôøi lính. Tình ñoàng chí:

“Laø hôùp nöôùc uoáng chung, naém côm beû nöûaLaø chia nhau moät tröa naéng, moät chieàu möaChia khaép anh em moät maåu tin nhaøChia nhau ñöùng trong chieán haøo chaät heïp Chia nhau cuoäc ñôøi, chia nhau caùi cheát”

(Nhôù-Hoàng Nguyeân)Ñoù laø nhöõng caâu thô xuùc ñoäng tröôùc tình caûnh vaø tình caûm cuûa

nhöõng ngöôøi lính nhöng caøng xuùc ñoäng hôn khi nhöõng con ngöôøi ñang gaùnh chòu hi sinh vaãn laïc quan, nôû nuï cöôøi treân ñoâi moâi nhôït nhaït:

“Mieäng cöôøi buoát giaù”Vaø trong caùi laïnh cuûa röøng ñeâm, hai ngöôøi lính traän maïc chaúng coù gì

caû, hoï chæ coù ñoâi baøn tay:“Thöông nhau tay naém laáy baøn tay”

“Naém laáy baøn tay”, trong cöû chæ thaân thöông aáy aån chöùa bao xuùc ñoäng ngheïn ngaøo khoâng noùi leân lôøi cuûa ngöôøi lính, hoï truyeàn cho nhau söùc maïnh cuûa nieàm tin, nghò löïc ñeå vöôït qua moïi khoù khaên gian khoå. Vaø döôøng nhö hôi aám töø ñoâi baøn tay aáy nhö lan toûa roài laøm aám daàn caû baøi thô. Coù theå noùi, baèng nhöõng caâu thô mieâu taû chaân thöïc, nhaø thô Chính Höõu ñaõ phaûn aùnh söï khoác lieät cuøng bao gian nan thöû thaùch cuûa chieán tranh, ñoàng thôøi cuõng cho ta thaáy ñöôïc chaát thô trong nhöõng gì bình dò, ñôøi thöôøng nhaát maø noåi baät leân ñoù laø bieåu hieän cuûa tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi thieâng lieâng vaø cao caû. Cuõng caùi naém tay ñoù ta baét gaëp trong thô cuûa Löu Quang Vuõ:

“Phuùt chia tay ta boãng naém tay ngöôøiÑieàu chöa noùi maø baøn tay ñaõ noùi”

Vaø nhöõng tình caûm saâu naëng veà tình ñoàng chí seõ theo hoï suoát chieàu daøi cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp.

Tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi laø sôïi chæ ñoû xuyeân suoát trong maïch caûm xuùc cuûa baøi thô vaø taïo neân nhöõng noát ngaân tuyeät vôøi ôû ba caâu thô cuoái

“Ñeâm nay röøng hoang söông muoáiÑöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùiÑaàu suùng traêng treo”

120

Noåi baät treân neàn caûnh röøng ñeâm giaù reùt laø ba hình aûnh gaén keát vôùi nhau. Ngöôøi lính, khaåu suùng, vaàng traêng. Böôùc vaøo cuoäc chieán tranh, ngöôøi lính ñaõ phaûi traûi qua bao khoù khaên, vôùi thöïc taïi khoác lieät, nghieät ngaõ. Nhöõng ngöôøi lính hoï queân sao nhöõng ñeâm ñoâng giaù reùt phaûi ñoái maët vôùi söï laïnh ñeán teâ ngöôøi cuûa “röøng hoang söông muoái” nhöng chính ôû caùi nôi maø söï soáng vaø caùi cheát chæ coøn laø gang taác, hoï vaãn “Ñöùng caïnh beân nhau chôø giaëc tôùi” vaãn luoân keà vai saùt caùnh beân nhau, vaãn luoân ñoùn nhaän thöû thaùch thaäm chí caû söï hi sinh, trong caùi laïnh cuûa röøng ñeâm coù caùi aám aùp , noàng haäu cuûa tình ñoàng chí, caùi trong treûo cuûa lí töôûng Caùch maïng. Taùc giaû Chính Höõu ñaõ baát kheùp laïi baøi thô cuûa mình baèng hình aûnh “Ñaàu suùng traêng treo”

Caâu thô khoâng tröïc tieáp noùi veà nhöõng ngöôøi ñoàng chí maø vaãn bieåu hieän tình ñoàng chí, raát thöïc maø cuõng raát laõng maïn. Traêng treo treân neàn trôøi, nhìn leân traêng nhö ñang treo treân ñaàu ngoïn suùng. Nhòp thô 2/2 gôïi söï soùng ñoâi vaø nhö gôïi söï baùt ngaùt , lô löûng chöù khoâng coät chaët . ñaây laø hình aûnh ñöôïc nhaän ra töø nhöõng ñem haønh quaân, phuïc kích cuûa chính taùc giaû. Phaûi laø moät ngöôøi coù taâm hoàn giaøu laõng maïn vaø moät phong thaùi ung dung bình tónh laïc quan thì anh môùi coù theå nhìn nhaän moät hình aûnh neân thô nhö theá. Chuùt nöõa ñaây khoâng bieát ai soáng ai cheát , chuùt nöõa ñaây cuõng coù theå laø giaây phuùt cuoái cuøng ta ôû treân ñôøi naøy nhöng ta vaãn “maëc keä”, vaãn say söa vôùi aùnh traêng. Vaø hai hình aûnh “suùng” vaø “traêng” töôûng chöøng traùi ngöôïc nhau nhöng khoâng, ñoù laø söï keát hôïp haøi hoøa giöõa caûm öùng hieän thöïc vaø laõng maïn, theå hieän caùi taøi tình cuûa nhaø thô. Ñoïc caâu thô, ta nhö caûm nhaän ñöôïc söï ñoái laäp giöõa “suùng” vaø “traêng”, ñaèng sau khaåu suùng tröôøng aáy, ngöôøi ta thaáy ñöôïc caùi khoác lieät nghieät ngaõ cuûa chieán tranh, vaãn caâu thô aáy ta ñoàng thôøi thaáy ta cuõng ñoàng thôøi thaáy ñöôïc veû ñeïp eâm aùi dòu hieàn cuûa “traêng” hoøa bình. “Suùng” vaø “traêng” hieän thöïc vaø laõng maïn, giöõa thöïc taïi vaø moäng mô, giöõa cöùng raén vaø dòu hieàn, giöõa chieán só vaø thi só. Ñoù laø caùc maët boå sung cho nhau, haøi hoøa vôùi nhau cuûa cuoäc ñôøi ngöôøi lính Caùch maïng. Toá Höõu cuõng coù moät caâu thô noùi veà traêng: “Aùnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan” vaø Phaïm Tieán Duaät thì:

“Vaø vaàng traêng vaàng traêng ñaát nöôùcVöôït qua quaàng löûa moïc leân cao”

Hay Hoøang Höõu:“Chæ moät nöûa vaàng traêng thoâi moät nöûaAi boû queân ôû phía chaân trôøi…”.

Nhöng coù leõ coâ keát nhaát, hay nhaát vaãn laø “Ñaàu suùng traêng treo”.Veû ñeïp cuûa tinh thaàn chieán ñaáu, chaát thô cuûa Chính Höõu hoäi tuï haøi hoøa trong 1 bieåu töôïng thaät ñeïp ñeõ, coù leõ ñoù laø lí do maø nhaø thô ñaõ ñaët teân cho nhan ñeà taäp thô ñaàu tieân cuûa mình laø “Ñaàu suùng traêng treo”.Tình ñoàng chí khieán ngöôøi lính vaãn bình thaûn vaø laõng maïn beân theàm cuoäc chieán ñaáu khieán hoï vaãn thaáy cuoäc ñôøi ñeïp ñeõ, thô moäng ngay giöõa hieåm nguy. Hình aûnh thô ôû ñaây giaøu söùc khaùi quaùt, gôïi nhieàu lieân töôûng.Toøan boä baøi thô baèng ngoân ngöõ coâ ñoïng, hình aûnh chaân thöïc gôïi taû coù söùc khaùi quaùt cao. Chính Höõu ñaõ cho ta thaáy roõ qua trình phaùt trieån cuûa moät tình caûm Caùch maïng trong quaân ñoäi. Ôû ñaây nhaø thô ñaõ xaây döïng hình aûnh thô töø nhöõng chi tieát thöïc cuûa cuoäc soáng thöïc trong ñôøi thöôøng ôû nhöõng ngöôøi chieán só, khoâng phoâ tröông, khoâng laõng maïn hoùa, thi vò hoùa-Vaø chính nhöõng neùt thöïc ñoù taïo neân söï thaønh coâng cho taùc phaåm. Baøi thô ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët môùi trong phöông phaùp saùng taùc veà caùch xaây döïng hình töôïng ngöôøi chieán só trong giai ñoïan choáng Phaùp.

121

Ñoàng chí mang veû ñeïp rieâng cuûa ngöôøi lính noâng daân ñoù laø veû ñeïp moäc maïc giaûn dò nhöng heát söùc thieâng lieâng gaén boù saâu saéc giöõa soá phaän caù nhaân vôùi soá phaän chung cuûa daân toäc. Baøi thô haøi hoøa theâm vôùi daøn ñoàng ca vang ñôøi cuûa vaên hoïc thôøi kì laø chuû nghóa yeâu nöôùc vaø chuû nghóa anh huøng. Baøi thô cuõng ñaõ goùp phaàn toâ ñieåm theâm vöôøn thô Vieät Nam theâm 1 ñoùa hoa moäc maïc maø cao ñeïp quaù. Vaø qua taùc phaåm “Ñoàng chí” cuûa Chính Höõu, ta nhaän ra trong oâng tình ñoàng chí luoân hieän höõu vaø maõnh lieät , vì theá laø nhöõng theá heä ñi sau ta khoâng theå khoâng traân troïng vaø quyù meán tình baïn aáy. Moät laàn nöõa baøi thô “Ñoàng chí” vôùi ngoân ngöõ chaân thöïc, hình aûnh laõng maïn, nuï cöôøi ngaïo ngheã cuûa caùc chieán só ñaõ lay ñoäng bieát bao traùi tim con ngöôøi. Tình ñoàng chí aáy coù leõ seõ soáng maõi vôùi queâ höông vôùi Toå quoác, vôùi theá heä hoâm nay, ngaøy mai hay maõi maõi veà sau…

122

Phaân tích baøi thô “AÙnh Traêng” cuûa Nguyeãn Duy

Vaäy laø chieán tranh ñaõ qua ñi hôn ba möôi naêm treân maûnh ñaát VN nhoïc nhaèn vaø anh duõng cuûa chuùng ta. Ba möôi naêm, moät thôøi gian ñuû daøi vaø ñuû chín ñeå chuùng ta thaáy ñöôïc dieän maïo troïn veïn cuûa hoøa bình. Nhöng lieäu coù khi naøo loøng chuùng ta thaàm hoûi : beân trong caùi nhòp soáng soâi noåi cuoàng cuoäc hoâm nay, vaãn coù nhöõng cuoäc chieán khoâng suùng dieãn ra aâm thaàm vaø khoác lieät? Ñoù chính laø “cuoäc chieán” trong moãi baûn thaân con ngöôøi ñeå giaønh giaät laáy phaàn toát ñeïp vaø loïai boû ñi phaàn xaáu xa tieàm aån, vöôn leân hoaøn thieän nhaân caùch cuûa mình. Vaán ñeà noùng hoåi maø ñaày traên trôû ñaõ ñöôïc phaõn aùnh khaù saâu saéc qua taùc phaåm “haäu chieán tranh” maø “aùnh traêng” cuûa Nguyeãn Duy laø moät minh chöùng. Baèng hình töôïng “aùnh traêng” thaám ñöôïm yù nghóa nhaân vaên vaø tö töôûng trieát lí, taùc giaû ñaõ thaúng thaén göûi tôùi chuùng ta moät böùc thoâng ñieäp ñeïp ñeõ : haõy laéng laïi moät phuùt caùi chen laán, baän bòu cuûa cuoäc soáng ñeå nhìn laïi baûn thaân mình ñeå trôû veà vôùi coäi nguoàn ñaïo lí “nhôù nguoàn” cuûa daân toäc thoâng qua vieäc xaây döïng nhaân vaät tröõ tình bieát töï soi roïi, töï yù thöùc veà nhöõng laàm loãi cuûa mình, ñeå höôùng thieän.

Khoå thô ñaàu nhö nhöõng lôøi töï söï ghi laïi nhöõng doøng hoài öùc cuûa taùc giaû veà quaù khöù :

“Hoài nhoû … tri kæ”Vaàng traêng tuoåi thô cuûa taùc giaû ñöôïc traûi roäng treân moät khoâng gian

bao laQua nhöõng hình aûnh khoâng gian “ñoàng”, “soâng”, “beå”, “röøng”, taùc giaû

ñaõ dieãn taû tinh teá söï vaän ñoäng cuûa thôøi gian gaén boù vôùi söï tröôûng thaønh cuûa nhaø thô voán xuaát thaân töø ñoàng noäi. Vaàng traêng tuoåi thô cuûa taùc giaû ñöôïc traûi roäng treân moät khoâng gian bao la roäng lôùn ñoù. Thaät sung söôùng khi ñöôïc thaû hoàn treân ñoàng queâ, ngaém traêng treân doøng soâng, treân baõi beå. Thieân nhieân bình dò hieàn hoøa vaø ñaùng yeâu. Ngöôøi ñoïc nhö thaáy thaáp thoùang boùng daùng moät caäu beù hoàn nhieân lôùn leân theo thaùng ngaøy nôi ñoàng ruoäng, soâng beå ñeå roài trôû thaønh ngöôøi chieán só trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh choáng Myõ. Ñoù laø luùc taùc giaû soáng treân tuyeán ñöôøng Tröôøng Sôn. Xa gia ñình, queâ höông, vaàng traêng ñaõ trôû thaønh “tri kæ”. Traêng vôùi taùc giaû laø ñoâi baïn khoâng theå thieáu nhau, hieåu nhau, thoâng caûm laãn nhau.

Töø hoài nhoû ñeán chieán tranh laø moät khoûang thôûi gian daøi ñeå xaây döïng moät tình caûm beàn vöõng. Thôøi gian thaät daøi maø taùc giaû chæ goùi goïn trong boán doøng thô ngaén goïn. Nhöng noù laïi nheï nhaøng ñöa ngöôøi ñoïc laàn veà quaù khöù. Hai chöõ “hoài” ôû caâu moät vaø caâu ba laøm cho khoå thô nhö coù moät choã döøng chaân. Caùi döøng chaân giöõa ranh giôùi cuûa aáu thô vaø luùc tröôûng thaønh! Ta caûm nhaän nhö ñang coù moät noãi loøng röng röng xuùc ñoäng aån hieän trong moãi doøng thô, chæ chôø daâng traøo leân. Vaø neùt ñoäc ñaùo ôû töøng chöõ ñaàu moãi doøng thô khoâng vieát hoa, phaûi chaêng Nguyeãn Duy muoán cho caûm xuùc ñöôïc daøo daït troâi theo doøng chaûy cuûa thôøi gian, cuûa kæ nieäm.

Nhaø thô cuõng nhaéc caû nhöõng suy nghó cuûa nhaø thô veà vaàng traêng vaø con ngöôøi ñoái vôùi söï vieäc trong quaù khöù :

“Traàn truïi … vaàng traêng tình nghóa”Caùch noùi “traàn truïi vôùi thieân nhieân” gôïi cho ngöôøi ñoïc nghó tôùi söï

gaàn guõi giöõa taùc giaû vôùi thieân nhieân, gaàn guõi vôùi traêng. Con ngöôøi ñaõ soáng heát loøng vôùi thieân nhieân, con ngöôøi cuõng nhö caây coû laø nhöõng ngöôøi baïn hoàn nhieân khoâng theå taùch rôøi.123

Töø “ngôõ” ôû ñaàu caâu thô thöù ba nhö moät ñieåm nhaán, moät daáu hieäu ñaëc bieät. Noù gôïi cho ta suy nghó veà nhöõng ñieàu coøn chöa noùi: töø “ngôõ” nhö moät loái reõ ñöa yù thô sang höôùng khaùc nhö baùo tröôùc moät ñìeâu gì seõ xaûy ra traùi vôùi döï ñoùan vaø suy nghó ban ñaàu.

“Vaàng traêng” khoâng chæ laø thieân nhieân thô moät, maùt laønh maø chính laø bieåu töôïng ñeïp cho quaù khöù, cho nhöõng naêm thaùng chieán tranh, hoøa mình cuøng thieân nhieân cuûa ngöôøi lính. Traêng chia ngoït seû buøi, ñoàng cam coäng khoå, laø ngöôøi baïn ñoàng haønh treân moãi ñöôøng gian lao vôùi nhöõng ngöôøi lính ôû röøng. Caùi “tình nghóa” veïn toøan aáy cuøa traêng laøm sao con ngöôøi coù theå queân ñöôïc. Caùch nhaân hoùa “vaàng traêng thaønh tri kæ”, “vaàng traêng tình nghóa” theå hieän tình caøm naëng loøng cuøa taùc giaû ñoái vôùi traêng bieát nhöôøng naøo! Vaàng traêng “tri kæ” ñaõ ñeïp roài maø “vaàng traêng tình nghóa” coøn cao quyù bieát bao! Lôøi thô thuû thæ taâm tình giuùp traêng nheï nhaøng ñi vaøo thô nhö laø hình aûnh cuûa quaù khöù, laø hieän thaân cuøa kí öùc chan chöùa tình.

Caûm xuùc chaân thaønh laø theá nhöng moïi vieäc ñeàu bò doøng chaûy thôøi gian laøm thay ñoåi :

“Töø hoài veà … ngöôøi döng qua ñöôøng”Chieán tranh ñaõ qua ñi, hoøa bình laëp laïi, khoâng coøn chieán tranh bom

ñaïn, cuõng nhö bao ngöôøi lính khaùc, taùc giaû trôû veà cuoäc soáng bình thöông. Nhöng nhaø thô khoâng phaûi veà vôùi soâng vôùi beå maø trôû veà vôùi thaønh phoá ñoâng vui, taáp naäp. Caùi thieân nhieân vó ñaïi caø nguyeân sô nhö “ñoàng”, “soâng”, “beå”, “röøng” bieán maát bao quanh con ngöôøi baáy giôø laø moät kích côõ nhaân taïo: “thaønh phoá”. Ñôøi soáng cuõng sung tuùc, ñaày ñuû vaø sang troïng hôn vôùi “aùnh ñieän”, “cöûa göông” ñaõ khieán cho “vaàng traêng” trôû thaønh “ngöôøi daân qua ñöôøng”. “Caùi vaàng traêng tri kæ”, “vaàng traêng nghóa tình” moät thôøi ñaõ bò ngöôøi queân laõng, hôø höõng. Söï thay ñoåi khieán ta ñau nhoùi, xoùt xa.

Caùch so saùnh thaât thaám thía. Aùnh traêng ñaõ bò lu môø bôûi aùnh ñeøn chieáu roïi. Nhöõng no ñuû haïnh phuùc cuûa cuoäc soáng môùi haáp daãn hôn vaàng traêng tri kæ naêm naøo. Môùi ngaøy naøo vaàng traêng aáy gaén boù vôùi tuoåi thô roài vaãn ñoàng haønh cuøng ta treân böôùc ñöôøng haønh quaân. Vaäy maø giôø ñaây ta laïi voâ tình döõng döng, khoâng coøn nhaän ra ñoù ñaõ töøng laø ngöôøi baïn tri kæ naêm naøo, töøng laø ngöøôi baïn nghóa tình ngaøy tröôùc. Caâu thô khoâng tröïc tieáp boäc loä caûm xuùc nhöng söùc aùm aûnh voâ cuøng maïnh meõ.

Taùc giaø ñaõ taïo ra söï ñoái laäp giöõa hình aûnh vaàng traêng tri kæ, tình nghóa trong quaù khöù vaø vaàng traêng “nhö ngöôøi döng qua ñöôøng” trong hieän taïi ñeå dieãn taû nhöõng ñoåi thay trong tình caûm con ngöôøi: hoâm nay con nguôøi soáng trong söï sung tuùc, boû laïi sau löng quaù khöù, gaén boù aân tình giöõa thieân nhieân bình dò vaø con ngöôøi. Töôûng nhö con ngöôøi ôû ñaây töï ñaùnh maát chính mính, ñaùnh maát mieàn kí öùc thaêm thaúm coù ñau thöông maát maùt nhöng voâ cuøng gaén boù.

Cuõng nhö doøng soâng coù thaùc gheành, coù quanh co, uoán khuùc. Cuoäc soáng hieän ñaïi luoân coù nhöõng bieán ñoäng, baát traéc. Vaø chính trong nhöõng baát traéc aáy, aùnh saùng cuûa quaù khöù, cuûa aân tình laïi böøng toû, laø luùc ngöôøi ta nhaân thaáy giaù trò cuûa quaù khöù gian lao maø nghóa tình :

“Thình lình… vaàng traêng troøn”Nhaø thô chæ söû duïng boán caâu, hau möôi töø “thình lình”, “voäi”, “ñoät

ngoät” gôïi taû tình thaùi ñaày bieåu caûm theå hieän döï baát ngôø, ngaãu nhieân cuûa moät cuoäc tö ngoä. Nôi thaønh phoá hieän ñaïi laém aùnh ñieän, cöûa göông, ngöôøi ta chaúng maáy luùc caàn, ít khi chuù yù ñeán aùnh traêng. Söï xuaát hieän ñoät ngoät cuûa vaàng traêng khi “thình lìn ñeøn ñieän taét” thaät töï nhieân coù yù

124

nghóa, gaây aán töôïng maïnh. Hoøan caûnh gaëp gôõ ñoù khieán nhaø thô baøng hoøang. Ñoù khoâng chæ laø söï thay theá trong khoûanh khaéc maát ñieän maø coøn laø söï gôïi nhôù cho yù nghóa cuûa nhöõng thaùng ngaøy ñaõ qua, cuûa nhöõng caùi bình dò trong cuoäc soáng.

Vaàng traêng troøn ôû ngoøai kia, treân kia ñoái laäp vôùi “phoøng buyn – ñinh toái om”. Vaàng traêng troøn ñaâu phaûi khi ñeøn ñieän taét môùi coù. Cuõng nhö nhöõng naêm thaùng cuûa quaù khöù, veû ñeïp cuûa ñoàng, soâng, beå, röøng khoâng heà maát ñi. Tình traêng vaãn traøn ñaày aân nghóa, thuûy chung. Chæ coù ñieàu con ngöôøi coù nhaän ra hay khoâng maø thoâi.

Chính vì söï xuaát hieän ñoät ngoät trong boái caûnh aáy, vaàng traêng baát ngôø maø töï nhieân gôïi laïi bao kæ nieäm nghóa tình :

“Ngöûa maët… laø soâng laø röøng”Trôû laïi vôùi taâm traïng ngöôøi lính trong baøi thô naøy, nhô coù moät caùi

nhìn ñaày aùy naùy, xoùt xa: ngöûa maët leân nhìn maët. Hai chöõ “maët” trong vaàn thô laø “maët traêng” vaø “maët ngöôøi” cuøng “ñoái thoïai ñaøm taâm”. Nhaø thô ñoái dieän vôùi vaàng traêng cuõng chính laø ñoái dieän vôùi löông taâm cuûa mình. Ñaây laø söï ñoái dieän giöõa quaù khöù vaø hieän taïi, giöõa söï thuûy chung vaø söï boäi baïc, giöõa loøng vò tha vaø thoùi ích kæ.

Nhaân vaät tröõ tình ñoái dieän vôùi vaàng traêng, vôùi caûm xuùc “röng rön” xuùc ñoäng, vöøa nhö aân haän, vöøa thaønh kính, laëng im, nöôùc maét ñang öùa ra vaø saép khoùc. Quaù khöù hieän veà bao kæ nieäm ñeïp cuûa moät ñôøi ngöôøi uøa veà trong taâm hoàn, gaén boù chan hoøa vôùi thieân nhieân, vôùi vaàng traêng xöa, vôùi ñoàng, vôùi soâng, vôùi beå, vôùi röøng…

Caáu truùc thô song haønh, ngheä thuaät so saùnh vôùi ñieäp töø “laø” cho ta thaáy ngoøi buùt cuûa taùc giaû thaät taøi hoa. Nhaø thô gaëp laïi aùnh traêng nhö gaëp laïi ngöôøi baïn tuoåi thô, nhö gaëp laïi ngöôøi baïn töøng saùt caùnh beân nhau trong nhöõng naêm thaùng chieán ñaáu gian khoå. Trong phuùt choác, söï xuaát hieän ñoät ngoät cuûa vaàng traêng hieàn haäu, nhaân töø “nhö laø ñoàng laø beå – nhö laø soâng laø röøng” laøm uøa daäy trong taâm trí taùc giaû veà hình aûnh thieân nhieân, ñaát nöôùc bình dò, hieàn haäu hieän hình trong noãi nhôù, trong caûm xuùc röng röng cuûa moät con ngöôøi ñang soáng giöõa phoá phöôøng hieän ñaïi. Nhaø thô xuùc ñoäng ngheïn ngaøo vì gaëp laïi coá nhaân, gaëp laïi moät göông maët thaân yeâu vaø cuõng chính laø göông maët cuûa chính taâm hoàn mình. Hoùa ra nhöõng kí öùc ñeïp ñeõ aáy ñaõ khoâng maát ñi vaø con ngöôøi khoâng phaûi hoøan toøan voâ taâm ñeán theá. Kí öùc aáy chæ taïm laéng xuoáng, con ngöôøi trong luùc baän roän coù theå laõng queân ñi nhöng chæ caàn moät taùc ñoäng nhoû naøo ñoù, chuùng seõ laïi soáng daäy veïn nguyeân, thaäm chí coøn ñaém saâu hôn, taïo neân veû ñeïp cuûa moãi taâm hoàn con ngöôøi.

Ñoïan thô hay ôû chaát thô boäc baïch chaân thaønh, ôû tính bieåu caûm, ôû tính hình töôïng ñoäc ñaùo vaø haøm suùc cuûa ngoân ngöõ, gioïng thô hoøai nieäm, hình aûnh ñi vaøo loøng ngöôøi. Taát caû nhö khaéc saâu hôn ñieàu nhaø thô muoán taâm söï vôùi chuùng ta moät caùch nheï nhaøng maø thaám thía.

125

Chieác Löôïc Ngaø – Nguyeãn Quang Saùng

Tình caûm gia ñình laø thöù tình caûm thieâng lieâng vaø ñaùng traân troïng nhaát bôûi leõ duø trong hoaøn caûnh naøo ngoïn saùng aáy vaãn trôû neân baát dieät.Vì vaäy, bao vaên nhaân thi só ñaõ laáy gia ñình laøm ñeø taøi cho baøi vieát cuûa mình . Ñeå roài truyeän ngaén Chieác löôïc ngaø ñaõ ñeå laïi nhieàu suy nghó saâu saéc cho ngöôøi ñoïc veà ñôøi soáng tình caûm gia ñình trong chieán tranh qua ngoøi buùt cuûa taùc giaû Nguyeãn Quang Saùng.

Nguyeãn Quang Saùng sinh naêm 1932. OÂng tham gia caû hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø Myõ. Truyeän ngaén “Chieác löôïc ngaø” ñöôïc vieát naêm 1966 taïi chieán tröôøng Nam Boä. Taùc giaû ñaõ theå hieän thaät caûm ñoäng veà tình cha con saâu naëng vaø cao ñeïp trong caûnh ngoä eùo le cuûa chieán tranh.

Caâu chuyeän keå veà oâng Saùu thoaùt ly ñi khaùng chieán khi ñöùa con gaùi duy nhaát chöa ñaày moät tuoåi. Ñeán khi con oâng leân taùm tuoåi, oâng môùi coù dòp veà thaêm nhaø, thaêm con. Vaäy maø beù Thu – con gaùi oâng khoâng chòu nhaän oâng laø ba vì veát seïo treân maët laøm oâng Saùu khoâng coøn gioáng vôùi ngöôøi trong aûnh chuïp chung vôùi meï em. Beù Thu luoân giöõ khoaûng caùch, coù khi coøn voâ leã vôùi ba. Ñieàu ñoù laøm oâng Saùu raát ñau loøng, nhöng baèng taát caû tình cha con ruoät thòt, oâng vaãn raát möïc yeâu thöôøng con. Maõi ñeán nhöõng phuùt cuoái tröôùc khi oâng Saùu leân ñöôøng beù Thu môùi nhaän oâng laøm ba vaø khoâng cho oâng ñi. ÔÛ khu caên cöù, oâng Saùu laøm moät chieác löôïc ngaø baèng taát caû thöông nhôù ñeå mang veà taëng coâ con gaùi beù boûng. theá nhöng oâng ñaõ hy sinh treân chieán tröôøng. Tröôùc luùc nhaém maét oâng coøn kòp trao chieác löôïc ngaø cho ngöôøi baïn, göûi veà taän tay con.

Vôùi moät tình caûm daøo daït daønh cho coâ con gaùi nhoû cuûa mình. Chaéc haún oâng Saùu raát noân noùng khi ñi xuoàng trôû veà. Ñoù laø thöù tình caûm cha con raát ñoãi töï nhieân. Tình caûm aáy bò doàn neùn ñaõ laâu luùc ñoù nhö coù dòp buøng leân. OÂng ñaõ theå hieän noù baèng haønh ñoäng khi “thaáy moät ñöùa beù ñoä taùm tuoåi toùc caét ngang vai, maëc quaàn ñen, aùo boâng ñoû”. Ngaøy ngaøy, oâng chæ ñöôïc nhìn con qua aûnh, nay ñöôïc thaáy con hieän höõu tröôùc maét neân haønh ñoäng cuûa oâng raát ñoãi voäi vaõ “khoâng theå chôû xuoàng caäp beán, anh nhuùn chaân nhaûy thoùt leân, xoâ chieác xuoàng taït ra”. “Anh böôùc voäi vaøng vôùi nhöõng böôùc daøi roài döøng laïi keâu to” teân con. Vôùi söï xa caùch ñaõ laâu chaéc oâng nghó raèng con oâng seõ chaïy xoâ vaøo loøng oâng, oâm laáy coå oâng khi ñöôïc gaëp ba. OÂng ñaõ khoâng löôøng tröôùc ñöôïc oâng ñaõ xa nhaø quaù laâu, beù Thu seõ khoâng nhaän ra ñöôïc ba mình. Chính vì vaäy oâng ñaõ thaät söï söûng soát khi thaáy haønh ñoäng cuûa beù Thu hoaøn toaøn ngöôïc vôùi suy nghó cuûa oâng. “Nghe goïi, con beù giaät mình, troøn maét nhìn. Noù ngô ngaùc, laï luøng”. Trong loøng oâng Saùu ñang daâng traøo caûm xuùc cuûa ngöôøi cha khi gaëp maët con vaäy maø beù Thu laïi ñaùp traû baèng söï laï laãm ñaõ khieán oâng khoâng laøm chuû ñöôïc caûm xuùc cuûa mình. OÂng laëp ñi laëp laïi ñeå khaúng ñònh oâng laø ba cuûa beù Thu. “ Ba ñaây con!” vôùi “gioïng laép baép run run”.

Theá nhöng beù Thu raát hoaûng sôï vôùi haønh ñoäng cuûa oâng Saùu khi coù ngöôøi laï goïi noù laø con. OÂng Saùu cuõng theå hieän tình caûm cuûa mình, coâ beù cuõng sôï haõi “maët noù boãng taùi ñi, roài vuït chaïy vaø keâu heùt leân : “Maù! Maù!””. Khi con boû chaïy bao nhieâu khao khaùt cuûa oâng Saùu bò suïp ñoå vaø “anh ñöùng söõng laïi ñoù, nhìn theo con, noãi ñau ñôùn khieán maët anh saàm laïi troâng thaät ñaùng thöông vaø hai tay buoâng xuoáng nhö bò gaõy”. Vôùi thôøi gian ngaén nguûi ñöôïc soáng beân caïnh con, oâng Saùu coá gaéng laøm moïi chuyeän ñeå con nhaän ra cha nhöng oâng caøng coá theå hieän tình caûm beù Thu caøng xa laùnh oâng. “uoát ngaøy anh chaúng ñi ñaâu xa, luùc naøo cuõng voã veà con. Nhöng caøng voã veà con beù caøng ñaåy ra”. OÂng Saùu khao khaùt ñöôïc nghe tieáng “ba” 126

töø con nhöng beù Thu kieân quyeát khoâng nhaän oâng. Coâ beù ñuùng laø moät ñöùa treû cöùng coûi, coù caù tính. Khi meï noù daën ôû nhaø trong noài côm, tuy vieäc chaét nöôùc noài côm noù khoâng theå laøm ñöôïc nhöng noù vaãn noùi troång khoâng goïi ba trong khi oâng Saùu ñang mong chôû moät tieáng “ba”. Coâ beù loay hoay maõi, nghó ngôïi gì ñoù roài laáy caùi vaù muùc ra töøng vaù nöôùc. Ñieàu ñoù chöùng toû beù Thu laø coâ gaùi thoâng minh, maïnh meõ khoù lay ñoäng.

Ñeán böõa aên, oâng Saùu kieân nhaãn theå hieän tình caûm cuûa mình. OÂng gaép cho con moät caùi tröùng caù to vaøng. Döôøng nhö beù Thu raát khoù chòu vôù söï quan taâm cuûa oâng, noù caøng theå hieän raèng nhaát ñònh noù seõ khoâng nhaän oâng laø cha duø oâng coá laáy loøng noù. “Noù lieàn laáy ñuõa xoi vaøo cheùn, ñeå ñoù roài baát thaàn haát caùi tröùng ra, côm vaêng tung toùe caû maâm”. Baèng taát caû loøng yeâu thöông con, oâng Saùu luoân daønh tình caûm cho con nhöng beù Thu laïi voâ leã vôùi oâng. “Giaän quaù vaø khoâng kòp suy nghó, anh vung tay ñaùnh vaøo moâng noù”. Sau caùi ñaùnh coù leõ beù Thu ñaõ moät phaàn nhaän oâng Saùu laø ba. “Noù ngoài yeân, ñaàu cuùi gaàm xuoáng. Nghó theá naøo noù caàm ñuõa, gaép laïi caùi tröùng caù ñeå vaøo cheùn roài laëng leõ ñöùng daäy, böôùc ra khoûi maâm” cho thaáy coâ beù coù nhöõng suy nghó lôùn hôn löùa tuoåi vaø döôøng nhö noù muoán suy nghó nhieàu hôn veà ngöôøi ñaøn oâng laï maët nhaän laøm ba noù.

Saùng hoâm sau laø ngaøy oâng Saùu leân ñöôøng, oâng phaûi lo tieáp khaùch khoâng ñeå yù ñeán con. Maõi ñeán luùc saép chia tay beù Thu môùi nhaän ra oâng Saùu chính laø cha mình vì ñeâm hoâm qua noù ñaõ ñöôïc baø ngoaïi giaûi thích moïi khuaát maét. Thì ra beù Thu khoâng chòu nhaän ba vì treân maët oâng Saùu coù veát theïo khoâng gioáng vôùi aûnh chuïp chung vôùi maù noù. Ñieàu ñoù caøng cho thaáy beù Thu heát möïc yeâu thöông cha mình. Noù khoâng chòu nhaän ai laøm ba duø coù laáy loøng noù nhö theá naøo thì noù vaãn giöõ vöõng tình thöông yeâu vôùi ba mình. Luùc aáy, veû maët noù khaùc haún “veû maït noù saàm laïi, buoán raàu”, “caùi nhìn cuûa noù khoâng ngô ngaùc, khoâng laï luøng, noù nhìn vôùi veû nghó ngôïi saâu xa”. Nhöng chính luùc baáy giôø, söï baän roän chuaån bò leân ñöôøng cuûa oâng Saùu khieán coâ beù rôi vaøo caûm giaùc bò boû queân. Trong caùi caûm giaùc aáy, tình caûm cha con boãng chaùy böøng trong loøng noù. OÂng Saùu nhìn con vôùi ñoâi maét trìu meán laãn buoàn raàu. Ngay luùc oâng khoâng coøn chôø ñôïi caûm xuùc cuûa con thì tieáng “Ba…a…a!” maø oâng haèng mong ñôïi. Tieáng “ba” maø con beù ñaõ neùn trong loøng suoát maáy naêm qua nay ñöôïc phaùt ra töø mieän beù Thu – ñöùa con gaùi beù boûng cuûa oâng Saùu. “Tieáng keâu cuûa noù nhö tieáng xeù, xeù söï im laëng vaø xeù caû ruoät gan moïi ngöôøi”. Tieáng “ba” ñaõ “ôõ tung ra töø ñaùy loøng noù, noù vöøa keâu, vöøa chaïy xoâ tôùi, nhanh nhö moät con soùc, noù chaïy thoùt leân vaø dang hai tay oâm chaët laáy coå ba”. Ñoù laø moät tình caûm ñaõ ñöôïc aáp uû laâu ngaøy nay ñöôïc theå hieän thaät maõnh lieät. Döôøng nhö töø giôø phuùt thöùc tónh ñoù ñaõ giuùp Thu bieát caûm thaáy töï haøo veà ngöôøi chaa cuûa mình. Noù “hoân caû veát seïo daøi beân maù ba noù nöõa”. Vaøo luùc tình caûm cha con daâng traøo nhö theá, beù Thu khoâng chòu ñeå oâng Saùu ra ñi. OÂng ñaõ höùa seõ mua cho con moät chieác löôïc ngaø. Beù Thu môùi ñeå oâng ñi. OÂng goùi troïn caû tình yeâu cuûa ngöôøi cha daønh cho con gaùi mình vaøo vieäc laøm chieác löôïc ngaø. “Anh cöùa töøng chieác raêng löôïc, thaät trong vaø tæ mæ, cvaø coá coâng nhö thôû baïc”. “Caây löôïc ngaø chöa chaûi ñöôïc maùi toùc con, nhöng noù gôõ roái ñöôïc phaàn naøo taâm traïng cuûa oâng”. Noù ñaõ trôû thaønh vaät an uûi oâng, nuoâi döôõng oâng trong tình cha con vaø söùc maïnh chieán ñaáu, Tröôùc luùc nhaém maét, oâng vaãn kòp chuyeån laïi chieác löôïc cho ngöôøi baïn ñeå trao taän tay con gaùi oâng. Ñoù laø bieåu töôïng trong tea81ng, quyù giaù, baát dieät cuûa tình cha con giöõa oâng Saùu vaø beù Thu.

127

Trong cuoäc khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm, tình nghóa con ngöôøi, tình caûm gia ñình… seõ maõi baát dieät. Ñaëc bieät, tình cha con laø thöù tình caûm thieâng lieâng, quyù giaù seõ maõi saùng trong loøng chuùng ta. Vì vaäy caàn phaûi bieát traân troïng vaø gìn giöõ

128

“Phaûi coù con maét troâng suoát saùu coõi vaø taám loøng nghó thaáu ngaøn ñôøi môùi coù caùi

buùt löïc aáy” ( moäng lieân ñöôøng chuû nhaân ) – Tình ngöôøi bao dung trong thô cuï

Tieân Ñieàn.

Moät ñoâi maét buoàn saâu thaúm luoân doõi böôùc thôøi gian theo quaù khöù, hieän taïi vaø caû töông lai. Moät taám loøng u uaån traõi roäng maõi nhìn theosoá phaän cuûa con ngöôøi. Ñoù chính laø nhöõng yeáu toá quan troïng nhaát ñeå caùi taâm thaám ñaày tình traøo ra treân ñaàu ngoïn buùt cuûa Toá Nhö, cuûa Ñoaïn tröôøng taân thanh nhuoám leä.

Sinh ra vaø lôùn leân trong ñaïi gia ñình quyù toäc, theá nhöng cuoäc ñôøi cuûa Toá Nhö laïi thaám ñaày buïi, nhöõng veát buïi cuûa chaëng ñöôøng ñaày gian lao, cuûa nhöõng naêm thaùng laên loän, phieâu daït hôn möôøi naên treân ñaát Baéc, quaù ñuû ñeå naïp vaøo hoàn nhöõng caùi ñoàng caûmveà khoù khaên, khoå sôû cuõng nhö nieàm aáp uû saâu kín cuûa nhöõng con ngöôøi baát haïnh vaø song song ñoù laø caùi nhìn thaúng thaén veà hieän thöïc xaõ hoäi ñöông thôøi- moät xaõ hoäi vôùi theá löïc ñoàng tieàn ñaõ chaø ñaïp leân quyeàn soáng, öôùc mô haïnh phuùc cuûa ñôøi ngöôøi. Ngöôøi ta baûo Ñoaïn tröôøng taân thanh laø cuoán saùch keà tay cho moïi töøng lôùp, ñòa vò xaõ hoäi quaû khoâng sai. Bôûi baát kyø duø toát duø xaáu, duø sang duø ngheøo cuõng ñeàu phaûng phaát baét gaëp chính mình qua nhaân vaät naøo ñoù trong Truyeän Kieàu. Vaø caû vôùi Toá Nhö cuõng theá, moät chieác göông haàu nhö soi ngöôïc cuoäc ñôøi cuûa oâng vaøo trang saùch, vaøo soá phaän vaø cuoäc ñôøi cuûa naøng Kieàu tuyeät theá giai nhaân.

Trong xaõ hoäi phong kieán Vieät Nam voán dó baát bình ñaúng, ngöôøi phuï nöõ luoân hieän leân vôùi nhöõng gì baát haïnh, ñau thöông nhaát. Hoï haàu nhö khoâng coù söï löïa choïn cho baûn thaân, thaäm chí caû moät tieáng noùi bieän minh, moät lôøi than oaùn chua xoùt,hoï chæ bieát cam chòu, daáu chaët noãi ñau khoå trong traùi tim tan naùt ñeå roài töï an uûi trong soá phaän, trong ñònh meänh nghieät ngaõ. Nhöng trong ñoâi maét Toá Nhö , hình aûnh ngöôøi phuï nöõ laïi hieän ra vôùi nhöõng gì myõ mieàu nhaát, cao ñeïp nhaát. Chính ñoâi maét vaø taám loøng nhaân nghóa aáy ñaõ veû neân moät naøng Kieàu thaät loäng laãy:

Laøn thu thuyû, neùt xuaân sôn,Hoa ghen thua thaém, lieãu hôøn keùm xanh.Töøng lôøi thô vang leân, khaéc saâu trong taâm trí ngöôøi ñoïc vôùi nhöõng gì

ñeïp nhaát, ñoù laø veû ñeïp khuynh thaønh. Kieàu ñeïp quaù, moät veû ñeïp thaám ñaày soâng ñaày nuùi! Ñoâi maét naøng hay phaûi chaêng laø ñoâi maét cuûa moät muøa thu laéng ñoïng vôùi nhöõng laøn nöôùc long lanh, vôùi nhöõng chieác laù vaøng laõng phaát vaø vôùi caû noãi buoàn man maùc meânh mang. Chæ vôùi ba tieáng thô maø taát caû noãi buoàn cuûa muøa thu ñeàu rôi ñaày trong ñoâi maét ña saàu ña caûm cuûa moät thieáu nöõ nhaø hoï Vöông. Moät thieáu nöõ vôùi söùc xuaân töôi thaém traøn treà. Daùng nuùi cao gaày, töøng neùt maûnh mai goïn ñeïp, pha vaøo ñoù laø caû baàu trôøi xuaân töôi saùng, laø caû saéc naéng lung linh, caû nhöõng ñaùm maây traéng tinh beành boàng phieâu laõng, vaø caû laøn hôi xuaân ñaày söùc soáng, taát caû nhö veû leân ñoâi chaân maøy ñaày quyeán ruõ vaø heát möïc yeâu ñôøi, yeâu cuoäc soáng. Song veû ñeïp cuûa Kieàu trong ñoâi maét tình cuûa Toá Nhö khoâng chæ döøng laïi vôùi saéc thieân nhieân hoaø quyeän maø veû ñeïp aáy coøn toaû saùng vôùi moät taøi naêng hôn ngöôøi hôn ñôøi:

Thoâng minh voán saün tính trôøi

129

Pha ngheà thi hoaï ñuû muøi ca ngaâm.Cung thöông laøu baäc nguõ aâm,Ngheà rieâng aên ñöùt Hoà caàm moät tröông.Thaät ñeïp quaù! Moät naøng Kieàu ña caûm. Caàm kyø thi hoaï taát caû nhö

keát tinh trong loøng baøn tay taøi hoa , töø aùnh maét ñeán bôø moâi, töø lôøi vaên ñeán tö daùng, töø neùt veû ñeán tieáng ñaøn, ñoù laø söï hoäi tuï cuûa thieân nhieân, trí tueä con ngöôøi. Thuyù Kieàu ñeïp laø theá, taøi laø theá nhöng caùi thuyeát “ Taøi meänh töông ñoá “ vaãn ñeø naëng leân tö töôûng Toá Nhö, vaø chính noù ñaõ haï ñoâi maét Toá Nhö nhìn xuoáng caùi ñaùy saâu cuûa söï tuyeät voïng:

Traêm naêm trong coõi ngöôøi taChöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau.Traõi qua moät cuoäc beå daâu,Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng.Ñoâi maét vôùi caùi nhìn xa thaúm, theá nhöng vôùi Kieàu caùi nhìn aáy laïi

gaàn ñeán theá. Caùi nhìn hieän thöïc trong traùi tim nhaân ñaïo aáy ñaõ caûm nhaän noãi chua chaùt eâ cheà cuûa thuyeát thieân meänh aùp ñaët leân soá phaän con ngöôøi bao baát coâng oan traùi:

Hoa ghen thua thaém, lieãu hôøn keùm xanh.Caâu thô ngaét nhip 4/4 chöøng nhö khoâng taïo söï nhòp nhaøng maø nhö gaõy

khuùc beû ngang cuoäc ñôøi Kieàu. Nhöõng ngaõ ñöôøng gian nguy hieåm trôû maø phía tröôùc laø boùng ñen ñang chôø ñôïi ñeå vuøi daâp thaân phaän ngöôøi con gaùi taøi hoa. Sôïi daây xuyeân suoát xích chaët cuoäc ñôøi naøng trong suoát möôøi laêm naêm luaân laïc maø moãi maéc xích laø nhöõng oan tình nghieät ngaõ. Töøng gioït nöôùc maét tuoân traøo cuûa naøng ñeàu töôùi leân traùi tim thöông toån cuûa Toá Nhö. Vaâng ! Toá Nhö ñau , noãi ñau traàn theá trong nieàm baát löïc, trong nieàm uaát öùc ngheïn ngaøo. Thi nhaân laëng leõ voâ voïng nhìn theo böôùc Kieàu ngaïi nguøng böôùc treân con ñöôøng “ Voù caâu khaáp kheånh, baùnh xe gaäp gheành”, ñau ñôùn xoùt xa chia tay tình ñaàu chôùm nôû. Trong Ñoaïn tröôøng taân thanh, Nguyeãn Du ñaõ theâu deät neân moät trang dieãm tình giöõa “ Ngöôøi quoác saéc, keû thieân taøi “. Kim Troïng hieän ra trong daùng veû taøi hoa, lòch laõm:

Haøi vaên laàn böôùc daëm xanh,Moät vuøng nhö theå caây quyønh caønh dao”

Treân neàn coû xuaân xanh traõi nguùt chaân trôøi, moät vaên nhaân taøi tuaán ñang thong thaû böôùc trong phong thaùi haøo hoa, lòch laõm cuûa moät con ngöôøi: Phong tö taøi maïo toùt vôøi Vaøo trong phong nhaõ, ra ngoaøi haøo hoa.

Theá nhöng , chính xaõ hoäi ñoàng tieàn thoái naùt ñöông thôøi aáy nhö moät ngoïn löûa voâ tình, voâ nhaân ñaõ boác leân thieâu ruïi nhöõng sôïi rôm ñaàu tieân maø ñoâi chim uyeân öông vöøa chôùm tình ñaët xuoáng. Noù ñoát chaùy, huyû dieät taát caû tröø theá löïc ñoàng tieàn ngöï trò. Toá Nhö ñaõ caêm töùc thoát leân:” Tieàn löng ñaõ saün vieäc gì chaúng xong” vaø caùi xaõ hoäi kim tieàn aáy ñaõ hieän ravôùi nhöõng gì voâ nhaân taøn aùc nhaát maø ñaàu tieân chính laø vieân quan phuï maãu ñaõ ñöa baøn tay ñaày buïi tieàn thaúng söùc ñaåy ñôøi Kieàu vaøo vuõng buøn oâ nhuïc:

Tính baøi loùt ñoù luoàn ñaây,Coù ba traêm laïng vieäc naøy môùi xuoâi.Thaät laø caûnh cöôøi ra nöôùc maét. Daãu raèng lôøi noùi treân khoâng chính

thöùc phaùt ra töø cöûa mieäng vieân quan thanh lieâm maø laø möôïn lôøi Chung OÂng.Theá nhöng neáu quan khoâng thöôøng xuyeân laøm nhöõng vieäc naøy thì laøm gì Chung OÂng daùm baøi keá. Nguyeãn Du ñaõ phôi baøy hieän thöïc trôù treâu cuûa cuoäc ñôøi oan nghieät, ai ñôøi ngöôøi daân löông thieän bò oan thì traùch

130

nhieäm baäc phuï maãu cuûa daân phaûi giaûi oan chôù sao laïi xem ñaây laø cô hoäi ñeå vô veùt, bôûi theá cho neân maáy chuïc naêm sao cuï Tam nguyeân Yeân Ñoå coù vieát:

Coù tieàn vieäc aáy maø xong nhæÑôøi tröôùc laøm quan cuõng theá a ?Chuû chaúng ra hoàn thì ñöøng traùch boïn toâi tôù:Moät ngaøy laï thoùi sai nha,Laøm cho khoác haïi chaúng qua vì tieàn.Cuõng chính vì theá maø :Ñoà teá nhuyeãn cuûa rieâng taây,Saïch saønh sanh veùt cho ñaày tuùi tham.Ñoâi maét cuûa Toá Nhö ñaõ thaúng thaén nhìn vaøo hieän thöïc cuoäc ñôøi kia

ñeå leân aùn, toá caùo theá löïc ñoàng tieàn chaø ñaïp leân moïi öôùc mô haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Moïi theá löïc ñen toái aáy keát chaët laïi vôùi nhau ñeå daåm naùt quyeàn soáng cuûa con ngöôøi, bôûi theá môùi coù moät vò quan treân ra giaù vaø moät Maõ Giaùm Sinh ôû döôùi ra tieàn. Söï xuaát hieän cuûa gaõ hoï Maõ kia cuõng laø moät taát yeáu trong xaõ hoäi:

Quaù nieân traïc ngoaïi töù tuaàn,Maøy raâu nhaün nhuïi, aùo quaàn baûnh bao.Trô treõn vaø loá bòch, ñoù laø nhöõng gì ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc qua

boùng daùng teân buoân ngöôøi ñoäi lôùp trí thöùc. Laø moân sinh cuûa cöûa Khoång saân Trình hay moät chöùc Giaùm sinh naøo ñoù ? Khoâng , haén laø hieän thaân cuûa phöôøng buoân thòt baùn ngöôøi trong maøn kòch vaán danh reû tieàn maø nhöõng dieãn vieân laïi dieãn xuaát quaù toài. Nhöõng caûnh thaày vay tôù möôïn “ Tröôùc thaày sau tôù xoân xao” aáy ñaõ toaùt leân boä maët gheâ rôïn, khinh tôûm trong caûnh mua baùn soáng söôïng bæ oåi:

Coø keø bôùt moät theâm hai,Giôø laâu ngaõ giaù vaøng ngoaøi boán traêm.Nhöõng con soá laïnh luøng ñaõ ñöa Kieàu ñeán laàu xanh nôi coù muï Tuù Baø

ñaùng tôûm:Nhaùc troâng nhôøn nhôït maøu da,Aên gì to lôùn ñaãy ñaø laøm sao.Töø laùy “nhôøn nhôït’ ñaày hình aûnh vaø söùc bieåu caûm. Toá Nhö ñaõ thaät

taøi tình khi loät taû saéc da cuûa muï ñaøn baø voâ tính voâ nhaân aáy. Caùi saéc da mai maùi, nhôøn nhôït nhö moät thaây ma troâng gheâ rôïn aáy laïi ñöôïc phuû leân moät taám thaân ñaãy ñaø to lôùn. Muï aên gì maø to beùo theá nhæ? Phaûi chaêng muï ñaõ aên nhöõng gì nhô nhuoác treân maùu vaø nöôùc maét ñau khoå cuûa bieát bao ngöôøi daân löông thieän, chính vì theá maø Kieàu phaûi cay ñaéng thoát leân:

Thaân löôn bao quaûn laám ñaàu,Chuùt loøng trinh baïch töø sau xin chöøa.Quaû laø chua chaùt cho soá ohaän con ngöôøi ñeán theá coøn gì hôn ? Taám

loøng trinh baïch coøn khoâng ñöôïc quyeàn gìn giöõ thì cuoäc soáng naøy coøn yù nghóa gì nöõa? Ñoâi maét troâng thaáu caû saùu coõi, taám loøng nghó suoát caû nghìn ñôøi cuûa tieân sinh sao cöù quaën thaét loøng ngöôøi trong gioù buïi cuûa coõi ñi veà taêm toái kia cöù saâu xoaùy loøng ngöôøi ñoïc nieàm thöông caûm voâ bôø. Ñoïc Truyeän Kieàu, ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñaày ñuû moät böùc tranh hieän thöïc vôùi ñaày ñuû moïi goùc caïnh, moïi boä maët xaõ hoäi. Ñaõ coù quan phuï maãu tham tieàn, ñaõ coù Maõ Giaùm Sinh. Tuù Baø voâ tính thì laøm gì thieáu nhöõng teân Sôû Khanh baát nhaân , traân traùo:Moät chaøng vöøa traïc thanh xuaân

Hình dong chaûi chuoát aùo khaên dòu daøng.

131

Chính haén ñaõ hueânh hoang “ Ra tay thaùo cuûi soå loàng nhö chôi “ aáy ñeå löøa bòp moät coâ gaùi ngaây thô vaøo vuõng laày taêm toái. Ñaõ coù laàu xanh thì khoâng theå vaéng khaùch laøng chôi. Nguyeãn Du ñaõ mang ñeán trong Truyeän Kieàu moät khaùch laøng chôi haøo phoùng :

Thuùc Sinh quen thoùi boác rôøi,Traêm nghìn ñoåi laáy traän cöôøi nhö khoâng.Say meâ loâi cuoán tröôùc saéc ñeïp khuynh thaønh, con ngöôøi traêng hoa aáy

“ caøng quen thuoäc neát caøng dan díu tình”, Thuùc ñaõ tìm caùch giaûi thoaùt Kieàu khoûi buøn nhô nôi haï giôùi. Song noùi ñeán cuøng , moái tình Thuùc Sinh – Thuyù Kieàu chæ laø moái tình vuïng troäm cuûa con ngöôøi thöøa tieàn laém cuûa. Daãu Thuùc Sinh coù daùm van xin vieân quan maët saét ñen sì ñeå tha cho naøng khoûi pheùp gia hình taøn khoác thì chaøng cuõng khoâng theå ñem haïnh phuùc beân ngöôøi phuï nöõ quyeàn theá laø Hoaïn Thö ñeå saép xeáp cho Kieàu “ saén bìm chuùt phaän con con”. Trong xaõ hoäi phong kieán , trong cheá ñoä ña theâ kia thì vieäc laäp phoøng nhì, phoøng ba … laø ñieàu raát thöôøng tình. Theá nhöng Thuùc laïi laø ngöôøi tình baïc nhöôïc ñeå Kieàu phaûi rôi vaøo tay Hoaïn Baø, Hoaïn Thö, bieán naøng thaønh con ñoøi ñöùa ôû . Ñeå roài cuoái cuøng , taám loøng öu aùi vôùi Kieàu cuõng chæ ñuû ñeå Thuùc thoát leân:

Kheùo maø cao chaïy xa bayAùi aân ta coù ngaàn naày maø thoâi.Chính ñoâi maét troâng thaáu caû saùu coõi aáy maø cuï Tieân Ñieàn ñaõ nhaän

thöùc raát roõ boä maët boïn quan laïi baát nhaân. Neáu boïn quan laïi trong vuï aùn thaèng baùn tô xöng xuaát d8aõ ñaåy Kieàu phaûi baùn mình chuoäc cha thì vieân quan maët saét ñen sì trong vuï Thuùc OÂng khôûi kieän Thuyù Kieàu laïi boäc loä tính tuyø tieän cuûa nhöõng ngöôøi caàm caân naûy möïc. Chính vieân quan taøi töû naøy ñaõ laïnh luøng phaùn:

Moät laø cöù pheùp gia hình,Moät laø laïi cöù laàu xanh phoù veà.Thì phaûi chaêng phaùp luaät aáy chaáp nhaän söï toàn taïi cuûa laàu xanh

baån thæu , maëc nhieân coâng nhaän caûnh ngöôøi boùc loät ngöôøi. Moät coâ gaùi löông thieän ñang coá vuøng vaãy ñeå thoaùt khoûi buøn nhô, cam phaäm trong kieáp “saén bìm”, theá maø luaät phaùp aáy laïi toan ñöa ñaåy naøng vaøo laàu xanh laàn nöõa. Nhöng roài chính nhôø taøi laøm thô cuûa naøng, Kieàu ñöôïc thoaùt khoûi pheùp gia hình vaø cuõng chính vieân quan aáy ñaõ thoát leân:

“Taøi naøy ,saéc aáy nghìn vaøng chöa caân.”Trong ñôøi soáng taâm linh ngöôøi Trung Hoa cuõng nhö ngöôøi Vieät Nam ta,

nhaân vaät Bao Coâng “ thieát dieän voâ tö “ ñaõ chieám ñöôïc caûm tình ñaëcbieät vaø coøn laø choã döïa vöõng chaéc cho nhöõng thaân phaän beù boûng ñi tìm coâng lyù giöõa cuoäc ñôøi ñaày baát coâng ngang traùi kia, theá nhöng caùi khuoân “ maët saét ñen sì “ aáy laïi xuaát hieän trong Truyeän Kieàu cuûa Toá Nhö laïi kheùo nöïc cöôøi , bæ oåi. Töø teân quan “ Troâng leân maët saét ñen sì “ ñeán vieân Toång ñoác troïng thaàn Hoà Toân Hieán “ Laï cho maët saét cuõng ngaây vì tình” thì roõ raøng Toá Nhö ñaõ khoâng tìm thaáy aùnh saùng coâng lyù nôi boïn quan laïi trieàu ñình ñöông thôøi. Quaû thaät, moät xaõ hoäi ñaày baát nhaân ñöôïc tieân sinh phôi traàn ra tronhg caùi nhìn ñaày khaùch quan. Maëc duø tieân sinh xuaát thaân töø taàng lôùp quan tröôøng khoa baûng. Chính con ngöôøi laïnh luøng bæ oåi voâ nhaân Hoà Toân Hieán ñaõ ñieâu ngoa, xaûo quyeät, laát loïng aáy ñaõ duøng keá chieâu an duï haøng ñaùnh vaøo taâm lyù moät coâ gaùi ngaây thô tröôùc thuû ñoaïn ñeâ heøn ñeå ngöôøi anh huøng Töø coâng phaûi cheát ñöùng giöõa traän loaïn quaân . Vaø khi gioït nöôùc maét khoùc choàng chöa kòp vôi ñi haén laïi baøy troø “ thò yeán döôùi maøn “ ñeå traêng hoa laû lôi vôùi ngöôøi thieáu phuï ñau khoå cho ñeán luùc :

Nghó mình phöông dieän quoác gia ,

132

Quan treân nhaém xuoáng , ngöôøi ta troâng vaøo .Haén ñaõ ñem eùp gaõ naøng ngay cho vieân thoå quan ñeå doøng soâng Tieàn

Ñöôøng laø maám moà ngöôøi baïc meänh.Toá Nhö ôi! Ngöôøi quaû laø coù con maét troâng thaáu caû saùu coõi, taám

loøng nghó suoát ngaøn ñôøi neân môùi coù theå vieát leân nhöõng vaàn thô ñau khoå ñeán theá ! Caû moät hieän thöïc xaõ hoäi ñen toái xaáu xa ñöôïc phôi baøy treân ba ngaøn caâu luïc baùt vaø kieät taùc Truyeän Kieàu laø baûn caùo traïng baèng thô xuaát phaùt töø traùi tim bieát caûm thoâng , san seû nhöõng maûng ñôøi baát haïnh taêm toái cuûa thaân phaän con ngöôøi löông thieän bò vuøi daäp. Chính traùi tim tình aáy , Tieân sinh ñaõ ñeå Töø Haûi xuaát hieän nhö moät thieân thaàn vung löôõi göôm coâng lyù tieâu dieät baát coâng oan traùi , ñeå cöùu vôùt nhöõng soá phaän ñau thöông nhö Kieàu. Nhöng ñoù cuõng chæ laø öôùc mô öôùc mô maõi maõi khoâng trôû thaønh hieän thöïc . Caùi cheát ñaày oan khoác cuûa Töø laø daáu chaám heát cho nhöõng khaùt voïng giaûi phoùng con ngöôøi trong ñeâm tröôøng taêm toái.

Ñoaïn keát coù haäu trong truyeän Kieàu noùi ñeán cuøng cuõng chæ laø öôùc mô mang maøu saéc nhaân ñaïo trong loøng cuûa ngoøi buùt thieân taøi.

Soùng gioù cuoäc ñôøi ñaõ ñi qua, yeân bình ngöï trò , cuoäc soáng môùi hoài sinh ñeå thaân phaän con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt. Toá Nhö ñaõ veà nôi gioù caùt, song nhöõng vaàn thô cuûa oâng coøn traên trôû maõi noãi ñau ñôøi, vaãn saâu xoaùy trong loøng ngöôøi ñoïc hoâm nay vaø caû mai sau.

Hai theá kyû ñaõ troâi qua…coù leõ ôû phöông trôøi xa thaúm naøo ñoù, Toá Nhö vaãn laëng ngaém cuoäc ñôøi trong nieàm yeâu thöông baát dieät…

Hai theá kyû ñaõ troâi qua…

133

“Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” – Huy Caän . Khuùc traùng ca lao ñoäng

“Trời xanh đây là của chúng taNúi rừng đây là của chúng taNhững cánh đồng thơm mátNhững nẻo đường bát ngát” (Đất nước – Nguyễn Đình Thi)Còn gì vui sướng hơn, hạnh phúc hơn khi ta được làm chủ cả bầu trời xanh tự do, cả mặt biển mênh

mông… Tự do như một luồng gió lộng thổi bùng vào mọi tâm hồn con người bắt tay vào công việc mới. Chúng ta được sống trong thanh bình, không hiểu được cảm giác khi được giải phóng, được tự do của ông bà ta vào những ngày mùa thu năm 1945. sự chuyển biến của đất nước, núi sông, của tâm hồn con người kèm theo sự thay da đổi thịt của dòng VHVN sau CMT8. Mọi bút lực đều dồn vào, hướng đến miêu tả công cuộc xây dựng đất nước của con người mới. Trong sự đổi mới kỳ diệu ấy, người ta nhắc đến Huy Cận như một nhà thơ tiêu biểu và hàng loạt tác phẩm nổi tiếng. Đến với “Đoàn thuyền đánh cá” của ông, chúng ta có dịp tìm hiểu nhịp điệu lao động của những người ngư dân ở vùng mỏ Quảng Ninh.

Trước CMT8, Huy Cận cũng đã từng nổi tiếng với tập thơ “Lửa Thiêng” chất chứa bao nỗi buồn sâu kín, rồi trời đất đổi mới, trước thời thế mới, Huy Cận đã đổi hồn thơ của mình sang chiều hướng mới, dồi dào hơn, tươi trẻ hơn. Mở đầu, bài thơ, Huy Cận cho ta thấy cảnh ra khơi của những người ngư dân trong khi màn đêm đang buông xuống:

“Mặt trời xuống biển như hòn lửaSóng đã cài thèn đêm sập cửa”Ngay tại câu thơ mở đầu này, Huy Cận cho ta thấy một điều vô lý nhưng lại là điểm nhấn của câu

thơ. Nước Việt Nam ta vốn không có cảnh mặt trời lặn trên biển, Huy Cận lại khẳng định điều này, vì đứng trước cái bóng hoàng hôn sâu thẳm của buổi chiều, những ráng đỏ còn sót lại của mặt trời in xuống mặt biển xanh thẫm làm loang loáng mặt nước khiến nhà thơ có cảm giác như mặt trời đang thật sự “chìm” xuống biển. Những ráng đỏ tụ hợp lại tạo thành khối lửa đỏ rực, một mặt trời thứ hai được Huy Cận tưởng tượng ra trong thơ. Câu thơ đầu tạo ấn tượng mạnh mẽ cho người đọc về một loạt những khổ thơ tiếp theo. Một điều khác biệt ta nhận thấy rất rõ khi hồn thơ của Huy Cận đã thay đổi, những cảnh hoàng hôn, chiều tà không còn mang vẻ buồn:

“Nắng xuống trời lên sâu chót vótSông dài trời rộng bến cô liêu” (Tràng Giang)Mà trở nên mạnh mẽ, dứt khoát. Ngay khi mặt trời vừa khuất, bóng đêm buông xuống, không chầm

chậm khắc khoải như một số nhà thơ đã miêu tả, mà rất nhanh chóng, không hề luyến tiếc ngày. Ngày qua, rồi một ngày mới sẽ lại đến, cả vũ trụ dần đang chìm vào giấc ngủ. Nhịp thơ rất nhanh mạnh, dứt khoát. Câu thơ thứ hai là một sự so sánh cường điệu, trước mắt tác giả những con sông đang xô vào bờ loang loáng là chiếc then mà sắp sửa cài vô cánh cửa chính là bóng tối. Vũ trụ là một ngôi nhà vĩu đại, trí tưởng tượng của Huy Cận rất phong phú, giúp chúng ta có cái nhìn rất khác về một Huy Cận mới, một Huy Cận khác với trước 1945.

Đối lập với cả vũ trụ đang chìm vào bóng đêm, vào giấc ngủ, con người bắt tay vào những việc đầu tiên chuẩn bị cho một đêm đánh cá:

“Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơiCâu hát căng buồm cùng gió khơi”Trái hẳn với hai câu đầu nhịp điệu nhanh mạnh bởi những vần trắc, hai câu sau này có nhịp điệu rất

nhẹ nhàng. Trong đêm tối, mặt biển thẫm đen, những cánh buồm trăng trắng lần lượt rẽ sóng ra khơi. Những người ngư dân trở lại với công việc lao động quen thuộc của mình. Những cánh buồm lộng gió kia cùng với câu hát của người nông dân tạo nên một quang cảnh ra khơi rất lạc quan, tươi vui. Có thể đó là câu hò quen thuộc của họ, điệu hò, điệu hát được Huy Cận biến thành sức mạnh giúp cánh buồm căng cao hơn, giương cao hơn qua bút pháp thật lãng mạn. Con thuyền lướt nhanh trên mặt biển, dường như được lèo lái bởi câu hát lao động hăng hái. Cảnh ra khơi gợi ta nhớ đến Tế Hanh:

Con thuyền nhẹ hăng như con tuấn mãPhăng mái chèo lặng lẽ vượt trường giang.Cánh buồm trương to như mảnh hồn làng Rướn thân trắng bao la thâu góp gió.Quả thật, câu hát đóng một vai trò rất quan trọng trong công việc của những người ngư dân:

134

“Hát rằng cá bạc biển Đông lặngCá thu biển Đông như đoàn cá thoiĐêm ngày dệt biển muôn luồng sángĐến dệt lưới ta đàn cá ơi!”Bốn câu đầy chất thơ, được Huy Cận thi vị hoá, công việc đánh cá nặng nhọc là thế, cực khổ là thế

nhưng trong thơ Huy Cận, bỗng trở nên rất nhẹ nhàng, đầy chất “nghệ sĩ”. Nét hay ở khổ hai này là lời mời gọi cá rất đổi trìu mến của những ngư dân. Những đàn cá lần lượt lao vun vút qua con thuyền. Dưới ánh đèn của những ngư dân, thân mình của những chú cá trở nên ánh bạc cộng thêm tốc độ của chúng, khiến nhà thơ có cảm giác đấy là những con thoi dệt biển thoăn thoắt. Vâng, những con thoi ấy đêm ngày dệt cho đời muôn thước vải cũng như những người nông dân cống hiến xây dựng cho đời. Nhưng trên hơn cả họ mong muốn lưới của họ nặng trĩu bởi những chú cá dệt biển.

Từ lời những câu hát bay bổng , con thuyền lướt đi dưới ánh trăng:“Thuyền ta lái gió với buồm trăngLướt giữa mây cao với biển bằng”Con thuyền dường như lướt đi rất nhẹ, rất êm ái. Không phải bằng sức lái của những người thủy thủ

mà còn gió góp một phần sức mạnh rất lớn, lèo lái con thuyền đi. Gió biển như một người cha một người cha mạnh mẽ đưa đứa con mình vượt qua mặt biển rộng. Đứa con ấy chính là con thuyền, là những người ngư dân luôn được biển lớn dang tay mở rộng. Từ “ta” trong bài thơ gắn liền với chữ “thuyền” như muốn nói thuyền luôn là một người bạn gắn bó mật thiết với con người. Hình ảnh “buồm trăng” là một điểm nhấn cho toàn bộ bài thơ, cánh buồm trắng no gió giương cao di chuyển như một mảnh trăng di chuyển trên mặt biển. Trên cao hơn nữa là ánh trăng thực của vũ trụ, hai ánh trăng ấy như song sinh với nhau. Ánh trăng thực là tâm điểm của bầu trời, còn cánh buồm – ánh trăng kia là con mắt của biển khơi, của đại dương bao la. Những đợt sóng nhấp nhô giúp con thuyền lên xuống, bềnh bồng giữa con sóng tạo cho Huy Cận một cảm giác mình đang trôi nổi giữa áng mây lơ lửng, êm ái nhẹ nhàng rồi hạ xuống chân sóng, Huy Cận trở về với thực tại, với mặt biển bằng. Câu thơ mang đến cho chúng ta biết một cảm giác rất lâng lâng, sảng khoái của những người đi biển. Con thuyền kia, cánh buồm kia là một sự liên kết rất bền vững giữa trời và đất. Cả vũ trụ như đang hòa nhịp vào giai điệu lao động của con người. Hai câu thơ đầu cho chúng ta thấy một chất thơ rất lãng mạn đặc trưng cho Huy Cận, hai câu thơ sau ông trở về với thực tại, với công việc lao động:

“Ra đậu dặm xa dò bụng biểnDàn đan thế trận lưới vây giăng”Đang lướt nhanh trên mặt biển, con thuyền như khựng lại đột ngột. Câu thơ chấm phá ở chổ “dò

bụng biển”, chính nét chấm phá ấy biến những người ngư dân chất phác trở thành những nhà thám hiểm. Vâng, những nhà thám hiểm ấy phải chăng đang thám hiểm lòng đại dương cho công tác khoa học. Rồi cũng đột ngột họ lại trở lại là người nông dân đang say sưa với việc đánh cá, khí thế ấy được nhà thơ miêu tả như một trận đánh mà vũ khí là lưới, là vây, chiến lợi phẩm thu được là những chú cá tươi ngon…Theo trình tự. Huy Cận miêu tả lần lượt từ cảnh ra khơi, cảnh đánh cá, con thuyền, câu hát và đến với khổ bốn, nhà thơ miêu tả biển:

“Cá thu, cá chim cùng cá đéCá song lấp lánh đuốc đen hông”Nghệ thuật liệt kê trong câu thơ cho ta thơ sự phong phú tài nguyên của biển cả. Biết bao con người

trên đất nước Việt Nam này sống dựa vào vị mặn, và những tài nguyên mà biển đem đến, Bức tranh miêu tả biển một cách sống động, không chỉ cho ta thấy tài nguyên thiên nhiên của biển mà hơn nữa, nó còn tràn đầy sắc màu. Những chú cá song bơi lội trong đêm, dưới ánh trăng mờ ảo, cái đuôi đen hồng kết hợp với cái màu vàng trắng của ánh trăng tạo nên một sự tổng hợp màu sắc rất tuyệt vời. Đứng trước cảnh tượng muôn ngàn chú cá song vượt qua con thuyền. Như vậy, nhà thơ có cảm tưởng chúng hệt như những chiếc đèn hoa đăng đủ màu sắc di động trên mặt biển đen thẫm. Một đêm hội thật sự diễn ra trên biển:

“Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóeĐêm thở: sao lùa nước Hạ Long”Từ cách miêu tả ở hai câu trên, chuyển xuống hai câu này tác giả sử dụng đại từ “em” kết hợp với

nghệ thuật nhân hóa nhằm thể hiện một tình cảm rất trìu mến của tác giả. Những chú cá trở nên có hồn hơn sống động hơn dưới nét bút của tác giả, cái chất lãng mạn trong thơ của Huy Cận thật là độc đáo mà tiêu biểu là ở câu thơ này, ông đã làm xao động lòng người bằng một hình ảnh hết sức nên thơ: ánh trăng trên bầu trời được phản chiếu xuống mặt nước còn những chú cá lao vun vút dưới làn nước thỉnh thoảng lại nhô

135

lên tạo thoảng xao động trên mặt nước, những xao động ấy làm ánh trăng vốn mong manh vỡ ra thành từng mảnh để rồi lại hàn gắn, lại trở lại là ánh trăng in bóng, hết chú cá này đến chú cá khác cứ thế, cứ thế tạo nên một hình ảnh rất vui tươi. Không gian bài thơ tràn ngập những màu nóng ấm tạo cho người đọc cảm giác ấm áp. Trước sự “nghịch ngợm” của những chú cá, vị thần già của bóng tối đã mệt nhoài lên tiếng:

“Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long “Giữa mênh mông bao la là biển, là bóng đêm, tâm hồn Huy Cận đang hòa nhập vào theo từng con

sóng nhấp nhô xô đuổi nhau chạy vào bờ. Trong giây phút hòa mình vào vô tận của thiên nhiên, đột nhiên Huy Cận nghe được tiếng thời gian đang thở rất nhanh, rất gấp gáp đêm thở. Hay phải chăng từng con sóng nhấp nhô mà nhà thơ nhìn thấy tạo cho ông cảm giác đấy là những hơi thở trên lồng ngực biển khổng lồ. Đêm là một khái niệm thời gian vừa trừu tượng lại cũng vừa cụ thể, thời gian lại vô hình, và có đã từng nghe tiếng của thời gian trôi chưa nhỉ? Có lẽ chỉ với trái tim nhạy cảm, với bút pháp lãng mạn tài hoa nhà thơ mới cảm nhận được điều này. Dấu hai chấm trong câu thơ là một sự giải thích độc đáo, mặt biển đen là một phông nền phản chiếu biết bao ánh sáng trên bầu trời. Chừng như sao không chỉ có trên trời, mà còn có ở dưới biển, theo từng cơn sóng chạy vào bờ, vỡ tan, cứ lặp đi lặp lại. Dường như bầu trời trong giây phút hân hoan, đã để rớt sao xuống khiến chúng hóa thành muôn ngàn viên ngọc trai lóng lánh.

Cảm nhận hết vẻ đẹp trong thơ của Huy Cận là một việc khó, người đọc phải thật nhập tâm để hòa mình vào ý thơ. Khổ năm, tác giả đột nhiên quay trở lại miêu tả câu hát:

“Ta hát bài ca gọi cá vàoGõ thuyền đã nhịp trăng cao”Trong giai điệu lao động đầy khẩn trương, hăng say, tiếng hát luôn là một thứ chính yếu nó cùng hòa

nhịp vào muôn động tác của người ngư dân. Công cuộc lao động xây dựng đất nước vừa vất vả nhưng cũng lại hết sức lạc quan, chừng như thiên nhiên cũng đồng cảm với tâm hồn con người cho nên xuyên suốt bài thơ, thiên nhiên luôn đồng điệu “gõ thuyền đã có nhịp trăng cao”. Vẫn là hình ảnh trăng in hình trên mặt nước rồi theo đợt thủy triều, đánh vào mạn thuyền vỡ tan. Câu thơ mở cho chúng ta thấy một tâm hồn Huy Cận với tình yêu thiên nhiên dạt dào:

“Biển cho ta cá như lòng mẹNuôi lớn đời ta từ buổi nào”Biển, bà mẹ thiên nhiên giàu lòng nhân ái. Trong cuộc sống, con người không thể sống thiếu mẹ

cũng như những người ngư dân không thể nào thiếu biển. Nếu người mẹ nuôi chúng ta bằng dòng sữa thì biển nuôi chúng ta bằng vị mặn của muối, bằng sự vô tận của cá tôm. Có thể nói, biển là người mẹ thứ hai vĩ đại tuyệt vời biển mang sự sống đến cho trái đất này và giờ đây lại âm thầm nuôi dưỡng những người con mà mình đã chắt chiu sinh ra. Hai câu thơ có kết hợp sử dụng nghệ thuật nhân hóa và so sánh giúp chúng ta hiểu một giá trị biểu cảm sâu sắc , con người hoà trong thiên nhiên trong tình yêu dạt dào .

Những ánh sao trên bầu trời bắt đầu mờ đi, bóng tối dần lui về cũng là lúc để những người ngư dân thu hoạch kết quả sau một đêm lao động, một đêm hội kết thúc:

“Sao mờ lúc lưới kịp trời sángTa kéo xoăn tay chùm cá nặng”Những giọt mồ hôi mà họ đã đổ ra trong đêm đánh cá được đền bù bằng kết quả thật mỹ mãn. Họ

hăng hái, khẩn trương kéo lưới lên, những chú cá tươi ngon được nhà thơ ví như những chùm quả ngọt đầu mùa. Ẩn sau hình ảnh “chùm cá nặng” lùa ta thấy nụ cười mãn nguyện và hạnh phúc của những ngư dân. Công sức họ bỏ ra là xứng đáng và họ đã được đền bù.

Rồi cũng phải đến lúc bóng tối bị xua tan, nhường chỗ cho những tia nắng đầu tiên mong manh của ngày mới :

“Vẫy bạc đuôi vàng lóe rạng đôngLưới xếp buồm lên đón nắng hồng”Ánh mặt trời mờ sáng ở phía đông. Cả bầu trời bao trùm bởi màu hồng réo gọi, màu của niềm tin,

của tình yêu cuộc sống và cả chiến thắng. Ánh nắng ban mai trải khắp lên mặt biển. Biển lúc này mới êm dịu, hiền hòa và đẹp làm sao. Màu xanh ngọc bích tràn trề sức sống của biển báo hiệu một sự chiến thắng, một niềm lạc quan vào ngày mới. Những chiếc đuôi vàng, chiếc vẩy bạc kết hợp dưới ánh nắng hồng tạo nên một thứ sắc màu rất lung linh, rất hài hòa với không gian xung quanh như tô vẽ một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Vâng một ngày mới đã đến đầy ấp niềm lạc quan trong giai điệu của những câu hát:

“Câu hát căng buồm với gió khơiĐoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời”

136

Câu hát dường như được Huy Cận sử dụng làm chất liệu chính cho bài thơ, xuyên suốt bài thơ lúc ẩn lúc hiện nhưng nó góp một phần rất quan trọng cho kết quả mỹ mãn mà qua đó Huy Cận cũng muốn nhấn mạnh rằng: trong lao động, tinh thần lạc quan yêu đời luôn cần thiết, chỉ cần có niềm tin ắt sẽ thành công. Cảnh đoàn thuyền chạy đua với mặt trời thật là ngộ nghĩnh tạo nhịp điệu câu thơ thêm nhanh, thêm gấp gáp. Đoàn thuyền bắt đầu tiến vào bờ, cũng lúc đó mặt trời dần dần bứt khỏi mặt đại dương. Hai câu cuối miêu tả kết quả cuộc chạy đua ấy:

“Mặt trời đội biển nhô màu mớiMắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”Trong cuộc chạy đua giữa thiên nhiên vài con người, không có kẻ thua và kẻ thắng. Bởi vì con người

và thiên nhiên phụ thuộc vào nhau, cùng liên hệ với nhau để tồn tại. Khi đoàn thuyền vừa cập bến cũng là lúc mặt trời bứt khỏi lòng đại dương xanh thẳm, theo đó từng con sóng triều dâng cũng nhô cao theo. Một ngày mới bận rộn cho cả mặt trời lẫn con người. Còn gì vui sướng hơn khi được quây quần bên gia đình, bên mái ấm. Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh hết sức ý nghĩa: mắt cá huy hoàng. Vâng, mắt cá trong buổi sớm mai hệt như những mặt trời bé con lấp lánh. Cũng như mặt trời của vũ trụ, mặt trời bé con này mang niềm tin đến cho con người, cho cuộc sống đầy tươi vui.

Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã khẳng định: “Huy Cận có lẽ đã sống một cuộc đời rất bình thường, nhưng ông luôn lắng nghe mình sống để ghi lấy cái nhịp nhàng lặng lẽ của thế giới”. Quả vậy, khi đọc và tìm hiểu về đoàn thuyền đánh cá, chúng ta mới nhận thấy điều đó thật đúng, ông đã hòa nhập vào niềm vui chung của đất nước, vào nhịp sống của người dân lao động để ghi lại từng bước đi lên của đất nước bằng cả trái tim và tấm lòng. Huy Cận dường như đang “ôm cả một sự sống bắt đầu mơn mởn” mà rồi đây nó sẽ phát triển theo chiều đi lên của đất nước Việt Nam “con rồng, cháu tiên” ta.

137

Haøo huøng ngöôøi lính trong khaùng chieán choáng Myõ_ Nhöõng naêm thaùng khoâng theå

naøo queân“ OÂi ! Toå quoác ta yeâu nhö maùu thòt Nhö meï cha ta nhö vôï nhö choàng OÂi ! Toå quoác neáu caàn ta cheát Cho moãi ngoâi nhaø, ngoïn nuùi doøng soâng “

(Cheá Lan Vieân)

Vieät Nam ! OÂi ! Hai tieáng yeâu thöông, hai tieáng töï haøo, hai tieáng ñaõ ñi vaøo tieàm thöùc moãi con ngöôøi khoâng bieát töï bao giôø, tình yeâu nöôùc ñaõ thaám nhuaàn vaøo taâm hoàn con ngöôøi Vieät Nam vaø trôû thaønh doøng chaûy maõnh lieät töø thuôû quaù khöù xa xöa. Duø coù ñi ñaâu, coù veà ñaâu ñi nöõa, hình boùng cuûa ñaát nöôùc queâ höông vaãn maõi laø ngoïn ñuoác saùng ngôøi soi roïi taâm hoàn Vieät Nam. Chieán tranh ñaõ ñi qua, hoøa bình laïi ñeán, haïnh phuùc laïi traøn ngaäp khaép nôi nôi. Nhöng ngay trong nhöõng phuùt giaây thanh bình vui söôùng aáy, sao ta khoâng khoûi ngaäm nguøi khi nghó veà moät quaù khöù ñaõ ñi qua, moät quaù khöù ñau thöông, moät quaù khöù anh huøng vôùi nhöõng con ngöôøi baát khuaát, kieân cöôøng. Ñaëc bieät laø hình aûnh nhöõng ngöôøi lính, nhöõng anh boä ñoäi cuï Hoà ñaõ trôû thaønh ñeà taøi saùng taùc mieät maøi cuûa thi ca. Noåi baät leân trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, hình aûnh nhöõng ngöôøi lính hieän leân thaät soâi noåi, treû trung, laïc quan, yeâu ñôøi, duõng caûm vôùi loøng yeâu queâ höông ñaát nöôùc thaät noàng aám, thaân thöông .

Böôùc vaøo cuoäc tröôøng kyø khaùng chieán choáng Myõ, caû nöôùc cuøng tieán leân theo lôøi keâu goïi cuûa caùch maïng, cuûa Ñaûng, cuûa Baùc Hoà kính yeâu. Hoøa vaøo doøng ngöôøi cuoàn cuoän aáy, bieát bao chaøng trai coâ gaùi, ñaõ gaùc laïi nhöõng tình caûm rieâng tö nôi queâ nhaø leân ñöôøng ñi chieán ñaáu vì Toå quoác thaân yeâu. Hoï ñaõ ra ñi, ra ñi mang theo söùc soáng cuûa tuoåi treû, mang theo nhöõng nhòp soáng treû trung, soâi noåi, yeâu ñôøi vaøo choán hieåm nguy chieán tröôøng. Trong tim hoï mang moät traùi tim cuûa ñaát nöôùc, cuûa queâ höông

“ Lôøi Baùc goïi hay laø lôøi meï goïiMaø loøng anh boãng xao xuyeán laï thöôøngTieáng goïi nhö töø maûnh ñaát queâ höôngDoäi vaøo loøng anh boài hoài thoån thöùc “

(Vónh Mai)

Coøn gì ñeïp hôn laø ñöôïc soáng cho moïi ngöôøi, cho Toå quoác, queâ höông. Töø khaép moïi mieàn ñaát nöôùc, nhöõng ngöôøi lính aáy ñaõ cuøng nhau tuï hoïp laïi, cuøng chieán ñaáu vì ñoäc laäp, töï do. Ñeán vôùi nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn gan daï, ta baét gaëp nôi hoï aùnh leân moät tình yeâu nöôùc noàng naøn, ñaèm thaém ñaày chaát soâi noåi, treû trung. Hoï ñaõ ra ñi, ra ñi mang theo chí caêm thuø giaëc saâu saéc

“ Tieãn baïn ñi trong tieáng gioù thuTröôøng Sôn xa khuaát ñænh maây muøÑaõ nghe trong suoái hoaøng hoân soùngTieáng aùnh traêng leân goïi traû thuø “

(Gia Ninh)

Vaâng ! Nhöõng tình yeâu töôi ñeïp cuûa tuoåi treû soâi noåi aáy ñaõ phaûi gaùc laïi vì tình yeâu ñaát nöôùc. Nhöng cuõng chính nhöõng tình yeâu beù nhoû aáy 138

laø ñoäng löïc lôùn lao treân böôùc ñöôøng ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp, thoáng nhaát ñaát nöôùc thaân yeâu. Duø cho laøn möa bom baõo ñaïn cuûa boïn Myõ xaâm laêng coù daøy theâm ñi nöõa, nhöõng ngöôøi lính aáy vaãn ngaøy ñeâm chaéc tay suùng nôi chieán tröôøng aùc lieät bôûi trong tim hoï chan chöùa moät tình yeâu Toå quoác, yeâu queâ höông .

“ Khaåu suùng laøm sao nguûTrong voøng tay con traiGoái ñaàu leân soûi ñaùGiaác mô ñaõ roäng daøi “

(Traàn Maïnh Haûo)Nhöõng traùi tim ñaày nhieät huyeát aáy laøm sao coù theå ngöøng, coù theå

sôøn loøng ruït chí ñöôïc. Bôûi giôø ñaây, caùc anh mang moät tình yeâu Toå quoác thieát tha, caùc anh mang moät vuõ khí toái taân hôn moïi vuõ khí khaùc cuûa boïn giaëc xaâm laêng-Ñoù laø loøng yeâu nöôùc :

“ Toâi cuøng xöông thòt vôùi nhaân daân cuûa toâiCuøng ñoå moà hoâi cuøng soâi gioït maùuToâi soáng vôùi cuoäc ñôøi chieán ñaáuCuûa trieäu ngöôøi yeâu daáu gian lao

(Xuaân Dieäu) “Ngöôøi lính”, “boä ñoäi” – Hai töø thaät giaûn dò vaø thaân thöông. Hai töø

ñaõ ñi qua hai cuoäc khaùng chieán tröôøng kyø voâ cuøng aùc lieät. Maëc cho laøn möa bom baõo ñaïn cuûa quaân thuø vaãn ngaøy ñeâm taøn phaù, hình aûnh nhöõng ngöôøi lính hieän leân thaät haøo huøng, duõng caûm. Maø coù leõ, chæ coù chieác göông vaên hoïc môùi coù theå phaûn chieáu ñaày ñuû nhöõng hình aûnh tuyeät vôøi cuûa quaù khöù ñeán hieän taïi, hoâm nay. Hình aûnh nhöõng ngöôøi lính aáy ñi vaøo vaên chöông qua hai cuoäc khaùng chieán thaät anh duõng, thaät ñeïp bieát bao

“ Raát ñeïp hình anh luùc naéng chieàuBoùng daøi treân ñænh doác cheo leoNuùi khoâng ñeø noåi vai vöôn tôùi Laù nguïy trang vui vôùi gioù ñeøo.”

(Toá Höõu)Hình aûnh anh boä ñoäi hieän leân trong buoåi chieàu naéng thöôùt tha thaät

ñeïp thaät haøo huøng quaù. Caùc anh ra ñi mang theo caùi lyù töôûng cao ñeïp cuûa tuoåi treû traøn ñaày nhieät huyeát, nhöõng lyù töôûng khoâng theá löïc, khoâng söùc maïnh naøo ñòch noåi. Nhöõng öôùc mô lyù töôûng aáy thaät bình dò maø lôùn lao, töôi ñeïp. Troïn ñôøi hoï chæ mong ñöôïc caàm suùng chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp cho Toå quoác, cho queâ höông .

Trong nhöõng ngaøy khaùng chieán ñaày vaát vaû vaø gian lao, giöõa doøng möa bom baõo ñaïn cuûa quaân thuø, nhöõng ngöôøi lính hieän leân vôùi söï laïc quan yeâu ñôøi, yeâu cuoäc soáng thieát tha .

Trong tieåu thuyeát “Daáu chaân ngöôøi lính” cuûa Nguyeãn Minh Chaâu, böùc chaân dung ngöôøi lính hieän leân thaät trong treûo tuyeät vôøi. Trong nhöõng ngaøy chieán tranh aùc lieät treân tuyeán ñöôøng Tröôøng Sôn, hoï vaãn haønh quaân ra chieán tröôøng vôùi söï laïc quan yeâu ñôøi yeâu cuoäc soáng. Maëc cho nguy hieåm ñang rình raäp khaép nôi, nhöõng ngöôøi lính vaãn mang ñaày chaát ngheä só caát leân nhöõng vaàn thô thaät töôi treû, töï nhieân :

“ Lôùp lôùp quaân ñi reo boán phöôngTröôøng Sôn ca tieáp khuùc leân ñöôøngVe keâu beân voõng ran röøng khaùchSö ñoaøn noái sö ñoaøn vaøo chieán tröôøng “.

Chính nhöõng vaàn thô treû trung soâi noåi aáy ñaõ giuùp hoï vöôït qua chaëng ñöôøng daøi gian khoù tieán ñeán thoáng nhaát Toå quoác queâ höông, vöôït qua

139

haøng ngaøn soùng gioù hieåm nguy tìm ngaøy chieán thaéng. Maø coù leõ, ñoái vôùi ngöôøi lính Tröôøng Sôn, phuùt nghæ ngôi ñöôïc nghe nhöõng caâu haùt, caâu hoø thì thaät vui bieát bao. Caâu haùt giôø ñaây ñaõ theo hoï treân suoát quaõng ñöôøng chieán ñaáu, laøm cho nhöõng ngöôøi lính caøng theâm laïc quan, yeâu ñôøi, yeâu cuoäc soáng .

“ Caâu haùt cuûa anh laøm caàu baécCho em ñi laïi giöõa hai nhaø “.

(Ñaøo Quang Theùp)Nhaéc ñeán nhöõng ngöôøi lính, chuùng ta luoân nhaéc ñeán nhöõng con

ngöôøi hieân ngang, baát khuaát, kieân cöôøng vaø thaät ngang taøng treû trung soâi noåi. Nhöõng ngöôøi lính ra ñi leân ñöôøng chieán ñaáu vaøo caùi tuoåi coøn raát treû. Nhöõng löùa tuoåi ñoâi möôi ñang traøn ñaày söùc soáng vaø lyù töôûng :

“ Hai möôi tuoåi tim ñang daït daøo maùuHai möôi tuoåi hoàn quay trong gioù baõoGaân ñang saên vaø thôù thòt caêng daÑôøi maën noàng höùa heïn bieát bao hoa “

(Toá Höõu)Vôùi söùc maïnh cuûa tuoåi treû hoï böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán tröôøng

kyø thaät töï nhieân vaø ngang taøng. Noùi ñeán cuoäc khaùng chieán choáng Myõ ñaày gian lao khoâng keùm phaàn aùc lieät, sao ta khoâng khoûi giaät mình khi nghó laïi nhöõng ngaøy soáng trong phaäp phoàng lo sôï cuûa möa bom, cuûa möôøi hai ngaøy ñeâm Haø Noäi röïc maøu löûa ñaïn. Theá nhöng, cuoäc chieán ñaáu aáy döôùi maét hoï chæ laø moät troø chôi thanh thaûn laï thöôøng quen thuoäc töø laäu :

“ Duõng só anh huøng say phaùo noåLung lay Nhaø Traéng maáy töøng cao “.

Döôøng nhö chính cuoäc khaùng chieán aùc lieät kia ñaõ toâi reøn hoï trôû thaønh nhöõng con ngöôøi duõng caûm ngang taøng baát chaáp moïi hieåm nguy ñi hoaøn thaønh nhieäm vuï .

“ Anh nay khoâng coøn laø moät thanh nieân

Tính neát ngang taøng öôùc mô taùo baïoTay ñuùt quaàn vaø moàm huyùt saùoÑi “tuaàn tra” maët traän giöõa ñeâm khuya“.

( Vónh Mai )Nhôù ñeán vaên hoïc giai ñoaïn khaùng chieán choáng Myõ, coù leõ Phaïm Tieán

Duaät laø nhaø thô thaønh coâng nhaát trong vieäc khaéc hoïa chaân dung ngöôøi lính. Baèng nhöõng hình aûnh heát söùc bình dò nhöng hình aûnh nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn hieän leân trong thô Phaïm Tieán Duaät raát anh duõng hieân ngang

“ Ung dung buoàng laùi ta ngoàiNhìn ñaát, nhìn trôøi, nhìn thaúng “.

Chæ baèng moät chieác xe khoâng kính nhöng baøi thô vaãn theå hieän raát roõ neùt böùc chaân dung ngöôøi lính Tröôøng Sôn ung dung, bình thaûn. Maëc cho quaân thuø baén phaù doäi bom, nhöõng ngöôøi lính aáy vaãn ung dung baêng ra chieán tröôøng, tieán ñeán mieàn Nam-ngaøy giaûi phoùng. Chieán tröôøng Tröôøng Sôn ngaøy caøng theâm aùc lieät, theá nhöng, hai tieáng “aùc lieät” kia sao coù theå laøm lu môø nhöõng con ngöôøi baát khuaát hieân ngang. Ngöôïc laïi, quyeát taâm ngöôøi lính ñaõ cao ngaøy moät theâm cao. Hoï “nhìn ñaát” hay nhö moät chaëng ñöôøng gian khoù ñaõ ñi qua ? Hoï “nhìn trôøi” hay nhìn veà nôi hoøa bình, ngaøy chieán thaéng ñaõ gaàn keà ? Vaø hoï “nhìn thaúng”, nhìn veà con ñöôøng phía tröôùc ñaày gian khoå, moät nhieäm vuï tröôùc maét laø phaûi hoaøn thaønh cho queâ höông, Toå quoác. Hay “nhìn thaúng” kia laø nhaém thaúng quaân thuø maø baén laø moät lôøi keâu goïi cuûa ngöôøi lính Tröông Sôn. Noù ñaõ theå hieän quyeát

140

taâm cuûa ngöôøi lính, theå hieän chí caêm thuø saâu saéc luõ giaëc ngoaïi xaâm laêng. Trong “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính, hoaøn caûnh thöïc taïi ñaày khoù khaên gian khoå vaø nhöõng ngöôøi lính soâi noåi treû trung töôïng tröng cho tuoåi treû Vieät Nam laøm cho böùc chaân dung ngöôøi lính caøng theâm hoaønh traùng, thaät duõng caûm, töï tin .

Coù leõ, trong chieán tranh, nhieäm vuï laùi xe treân tuyeán ñöôøng löûa Tröôøng Sôn laø moät nhieäm vuï ñaày khoù khaên, nguy hieåm. Haèng ngaøy, treân con ñöôøng moøn aáy chòu bieát bao traän möa bom cuûa quaân thuø, nhöõng ñôït möa bom xoái xaû laøm cho nhöõng chieác xe khoâng kính caøng theâm taøn taï

“ Khoâng coù kính roài xe khoâng coù ñeønKhoâng coù mui xe thuøng xe coù xöôùc “.

Maëc cho nhöõng khoù khaên, nguy hieåm cöù choàng chaát maõi leân, nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn vaän taûi aáy vaãn ngaøy ñeâm baêng ra chieán tröôøng, tieán ñeán mieàn Nam ruoät thòt thaân yeâu. Nhöõng khoù khaên aáy ñaâu saù gì chæ, caàn moät ngöôøi lính coù ñöôïc loøng quyeát taâm, vöõng tin vaøo ngaøy chieán thaéng :

“ Xe vaãn chaïy vì mieàn Nam phía tröôùcChæ caàn trong xe coù moät traùi tim “.

Vaâng ! Thöïc taïi cuûa cuoäc chieán tranh laø nhöõng chieác xe khoâng coù ñeøn, khoâng coù kính vaø noåi baät leân giöõa thöïc taïi ñaày khoù khaên aáy laø nhöõng traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc, soâi noåi, treû trung. Chính nhôø coù nhöõng traùi tim traøn ñaày nhieät huyeát aáy, nhieäm vuï môùi ñöôïc hoaøn thaønh giöõa thöïc taïi ñau thöông. Ñeå mieàn Nam ñöôïc giaûi phoùng, nöôùc nhaø ñöôïc thoáng nhaát, nhöõng ngöôøi lính laïi tieáp tuïc ra ñi theo tieáng goïi thieâng lieâng duø bieát chaëng ñöôøng tieáp theo coøn laém vaát vaû gian lao .

“ Em bieát anh ñi môùi nöûa ñöôøngNöûa ñöôøng coøn laïi laém phong söôngNhöng anh ñaõ chaéc ngaøy sum hoïpNaéng aám trôøi Nam toûa boán phöông “.

(Xuaân Thuûy)Trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, nhöõng chaøng trai coâ gaùi ñaày aép

nhöõng öôùc mô laõng maïn ñaõ leân ñöôøng ñi chieán ñaáu khoâng mong ngaøy trôû laïi. Ñeå roài, ngaøy ngaøy, treân tuyeán ñöôøng Tröôøng Sôn gian khoù ñaõ bieát bao coâ gaùi thanh nieân xung phong hi sinh moät caùch cao caû vaø thaàm laëng .

“ Em ñaõ laáy tình yeâu Toå quoác cuûa mình thaép leân ngoïn löûaÑaùnh laïc höôùng thuø höùng laáy luoàng bom “.

(Laâm Thò Myõ Daï)Ñeán vôùi nhöõng coâ du kích, nhöõng coâ gaùi phaù bom treân tuyeán ñöôøng

Tröôøng Sôn, ta baét gaëp nhöõng neùt thaät hoàn nhieân, nhí nhaûnh “ Ngaøy em phaù nhieàu bom noå chaäm

Ñeâm naèm mô noùi môù vang nhaøChuyeän keå töø noãi nhôù saâu xa “. (Phaïm Tieán Duaät)

Ñoù laø traùi tim raát chaân thaät vaø raát lính. Soáng vôùi cuoäc ñôøi chieán ñaáu, hoï ñaønh gaùc laïi tình yeâu ñoâi löùa ñeå daønh tình yeâu cho Toå quoác, cho queâ höông. Ñeïp sao nhöõng tình yeâu ngöôøi lính !

Coù theå noùi, hình aûnh ngöôøi lính trong khaùng chieán choáng Myõ hieän leân raát roõ neùt qua moät chaëng ñöôøng vaên hoïc ñaày gian lao, vaát vaû. Ngöôøi lính hieän leân laø hình aûnh töôïng tröng cho tuoåi treû thanh nieân Vieät Nam baát khuaát kieân cöôøng. Ngöôøi lính hieän leân vôùi ñaày ñuû caùc phaåm chaát cao quyù cuûa tuoåi treû soâi noåi, hieân ngang, baát khuaát kieân cöôøng vaø traøn ñaày laõng maïn, laïc quan .

141

Chieán tranh ñaõ ñi qua, ñaát nöôùc laïi ñoäc laäp thanh bình nhöng laøm sao chuùng ta coù theå queân ñi quaù khöù haøo huøng oanh lieät aáy. Haõy laéng taâm hoàn mình trôû laïi vôùi nhöõng trang söû oai huøng cuûa cha oâng, haõy trôû laïi vôùi thôøi kyø choáng Myõ ñaáy gian lao vaát vaû, chuùng ta seõ baét gaëp nhöõng con ngöôøi tuyeät vôøi, nhöõng traùi tim cuûa ñaát nöôùc thaân yeâu. Quaù khöù ñaõ ñi qua nhöng maõi maõi, theá heä nhöõng ngöôøi lính choáng Myõ ngaøy naøo seõ trong traùi tim chuùng ta, giuùp ta thaáy roõ hôn veà cuoäc chieán tranh ñaày aùc lieät, ñau thöông .

“ Hoï ñaõ soáng vaø cheátGiaûn dò vaø bình taâmKhoâng ai nhôù maët ñaët teânNhöng hoï ñaõ laøm neân ñaát nöôùc “.

(Nguyeãn Khoa Ñieàm)

142

Phaân tích khoå 1,2,3,4 baøi thô “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” cuûa Huy Caän – Khuùc traùng ca

veà lao ñoäng

“Soùng gôïn Traøng Giang buoàn ñieäp ñieäpCon thuyeàn xuoâi maùi nöôùc song songThuyeàn veà nöôùc laïi saàu traêm ngaõCuûi moät caønh khoâ laïc maáy doøng”(Traøng Giang – Huy Caän)Cuõng laø con thuyeàn, nhöng sao khoâng buoàn baõ, leû loi, ñaém chìm trong

bao noãi saàu thaûm thieát choàng chaát, truøng ñieäp. Cuõng laø thuyeàn thoâi nhöng sao: “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” aáy maïnh meõ, töng böøng khí theá lao ñoäng soâi noåi ñeán theá, töôûng chöøng nhö loøng nhieät huyeát, ñam meâ noàng naøn kheõ chaûy, caêng leân phôi phôùi, haêng haùi vaø say meâ. Ñoaøn thuyeàn aáy, nhòp ñoä lao ñoäng aáy, ñeïp xieát bao trong baøi thô: “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” cuûa Huy Caän.

Baøi thô môû ra, hoaønh traùng caûnh vuõ truï daàn ñi vaøo giaác nguû. Vaø giöõa khoâng gian huy hoaøng, traùng leä aáy, ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôi, ñem theo taát caû söï haêng haùi vaø töng böøng:

“Maët trôøi xuoáng bieån nhö hoøn löûa,Soùng ñaõ caøi then, ñeâm saäp cöûa.Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôi,Caâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi”.Maët trôøi, röïc rôõ nhö moät quaû caàu löûa khoång loà thaû nhöõng tia naéng

ñoû röïc deät treân maët bieån xanh thaãm, nung caû ñaát, caû trôøi, caû ñaïi döông meânh moâng trong caùi gam maøu ñoû maïnh meõ vaø aán töôïng aáy. Thaät nhanh! Hoaøng hoân uøa xuoáng, lan roäng, xaâm chieám caû maët bieån bao la, caån thaän caøi laïi nhöõng then cöûa soùng daäp deành cuûa caên nhaø ñaïi döông vó ñaïi. Vaø trong moät khoaûnh khaéc ngaén nguûi, nhoû nhoi, maøn ñeâm saäp maïnh, nhanh ñeán noãi ta coøn ngaån ngô töï hoûi: Vaøo luùc naøo theá nhæ? Chieàu taø môùi ñaây thoâi maø boùng ñeâm ñaõ bao truøm vaïn vaät roài. Maøn ñeâm lanh leï nhanh keùo theo caû nhöõng sôïi naéng loang loå nuoái tieác naèm vaét mình treân baõi bieån, thu laïi, cuoän ñi caû lôùp luïa moûng manh maøu ñoû röïc, chæ trong giaây laùt, caû vuõ truï daàn im aéng chìm vaøo giaác nguû saâu. Vôùi caùc aâm “cöûa”, “löùa”, roài laïi “saäp”, caûnh hoaøng hoân treân bieån dieãn ra thaät nhanh, thaät maïnh, ñaày söï döùt khoaùt vaø ñoät ngoät, baát ngôø. Vaø trong trí töôûng töôïng phong phuù cuûa Huy Caän, caûnh bieån ñöôïc phaùc hoïa ra, sao maø hoaønh traùng ñeán theá, raïo röïc khuùc ca maët trôøi ñeán theá, trong nhö moät böùc tranh lung linh saéc maøu vaø ñaày aán töôïng. Vôùi caùi neùt so saùnh ñaëc saéc: “Maët trôøi xuoáng bieån nhö hoøn löûa”, ngheä thuaät nhaân hoùa ñaày neùt chaám phaù vaø saéc saûo: “Soùng ñaõ caøi then, ñeâm saäp cöûa”, hoaøng hoân treân bieån cuûa Huy Caän raát môùi, raát ñaùng yeâu, huy hoaøng maø ngoä nghónh, kì dieäu nhö laâu ñaøi cuûa thaàn bieån trong truyeän coå tích thaàn tieân, ñoàng thôøi cuõng raát khaùc caùi hoaøng hoân nhuoäm ñaày, öôùt ñaãm gioït nöôùc maét ñau thöông, ai oaùn cuûa keû xa queâ:

“Buoàn trong cöûa beå chieàu hoâm,Thuyeàn ai thaáp thoaùng caùnh buoàm xa xa”.(Truyeän Kieàu – Nguyeãn Du)Caû vuõ truï daàn thieáp ñi, moät ngaøy keát thuùc. Chính thôøi khaéc ñoù laïi

laø ñieåm baét ñaàu cuûa ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù:143

“Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôi,Caâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi”.Ñoaøn thuyeàn ra ñi, cuøng vôùi bao nieàm laïc quan vöõng chaéc, bao hi voïng

tin yeâu, vôùi khí theá lao ñoäng haêng say. Neáu nhö nhòp thôû ôû hai caâu ñaàu nhanh, maïnh vaø gaáp, doàn daäp thì nhòp thô hai caâu sau ñöôïc keùo giaõn ra daàn, nghe sao nhöï nhaøng vaø eâm aùi ñeán theá. Tieáng haùt vuùt cao, cuøng gioù khôi caêng chieác buoàm leân. Tieáng haùt say meâ, tieáng haùt yeâu ñôøi, tieáng haùt haêng haùi. Nhöõng ngöôøi daân lao ñoäng chaân chaát, hieàn laønh ñaõ bieán tieáng haùt thaønh moät söùc maïnh dieäu kì ñöa ñaåy ñonaø thuyeàn ñeø leân muoân ngaøn ngoïn soùng baïc ra khôi, naâng boång hoï qua bao noãi khoù khaên, vaát vaû, gian truaân. Caùi khí theá lao ñoäng töng böøng, nhoän nhòp, hoøa chung vôùi caâu haùt daân daõ nhö tan ra, theo doøng huyeát quaûn ñoû töôi tuoân traøo trong cô theå, phôi phôùi. Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù baêng baêng löôùt ñi, phaán khôûi, sung söôùng trong khí theá lao ñoäng soâi suïc, oâm aáp moät nieàm hi voïng chaùy boûng, moät nieàm tin vöõng chaéc. Ñoù cuõng laø khí theá cuûa nhöõng con ngöôøi môùi ñöùng leân xaây döïng ñaát nöôùc:

“Ñi ta ñi, khai phaù röøng hoangHoûi nuùi non cao ñaâu saét ñaâu vaøngHoûi bieån khôi xa ñaâu luoàng caù chaïySoâng Ñaø, soâng Loâ, soâng Hoàng, soâng ChaûyHoûi ñaâu thaùc chaûy cho ñieän quay chieàu?”(Baøi ca xuaân 61 – Toá Höõu)Ñoaøn thuyeàn ra khôi. Tieáng haùt ñeo ñaúng theo sau, cöù ngaân nga, ngaân

nga, vang voïng khaép maët bieån bao la, ñeå roài caâu haùt nhieät tình, say söa aáy tan vaøo trong loøng bieån, trìu meán, thieát tha nhö tieáng môøi goïi da dieát ñaøn caù ñeán ñaây:

“Ñeán deät löôùi ta, ñoaøn caù ôi!”Caâu thô keâu goïi ñaøn caù ñeán, mang nhöõng thaân caù lung linh, laáp laùnh

deät ñaày chieác löôùi ngö daân nhö moät lôøi thuû thæ, taâm tình. Thaùn töø “ôi…” baät ra, keùo daøi trong nhöõng ngöôøi daân chaøi löôùi aáy, caùc chuù caù ngaøy ñeâm tung taêng deät treân loøng bieån muoân ngaøn sôïi chæ saùng ngôøi boãng choác trôû thaønh nhöõng ngöôøi baïn beù nhoû, ñaùng yeâu

“Traâu ôi ta baûo traâu naøyTraâu ra aên coû, traâu caøy vôùi ta”Ngöôøi ngö daân ñaõ daønh troïn cho ñaøn caù moät tình caûm thieát tha,

chaân thaønh, ñaäm ñaø vaø thaém thieát. Caâu thô boài hoài vang leân, vuùt cao cuõng nhö chính taám loøng nhöõng ngöôøi daân thuû thæ, thaân maät goïi nhöõng ngöôøi baïn, nhöõng chuù caù nhoû aáy. Khuùc haùt nhoän nhòp cöù vang xa, ngaân maõi: Khuùc haùt goïi caù thu. Baèng ngheä thuaät so saùnh ñaëc saéc, nhöõng chuù caù thu thoaùng choác hoùa thaønh nhöõng ñoaøn caù thoi, haêng say ngaøy ñeâm deät ra cho ñôøi nhöõng taám luïa ñeïp ñeõ:

“Haùt raèng: caù baïc bieån Ñoâng laëng,Caù thu bieån Ñoâng nhö ñoaøn thoiÑeâm ngaøy deät bieån muoân luoàng saùngÑeán deät löôùi ta ñoaøn caù ôi !”Ñoaïn thô bay boång theo caâu haùt, töng böøng vui töôi khí theá lao ñoäng

thaät phaán khôûi. Vôùi khí theá laøm vieäc aáy, ñoaøn thuyeàn löôùt giöõa nhöõng con soùng nhaáp nhoâ taïo thaønh ñöôøng di chuyeån meàm maïi, uoán löôïn. Huy Caän ñaõ ñöa ta tôùi caùi boàng beành laõng maïn, ñöa ta ñeán moät thieân ñöôøng laáp laùnh aùnh tinh tuù huyeàn aûo vaø thô moäng cuûa trôøi ñeâm

“Thuyeàn ta laùi gioù vôùi buoàm traêngLöôùt giöõa maây cao vôùi bieån baèng”

144

Chieác thuyeàn ñi, döôøng nhö khoâng baèng söùc ngöôøi nöõa maø nhö ñang laùi giöõa boán beà gioù loäng. Ngoïn gioù meàm maïi ñaåy chieác thuyeàn ñi, tröông caùnh buoàm leân, caêng troøn, cong cong töïa nhö vaàng traêng. Huy Caän ñaõ haùi maët traêng treân trôøi cao xuoáng, loàng vaøo caùnh buoàm caêng leân haû heâ ñoùn gioù trôøi:

“Nöôùc bay thaúng xuoáng ba nghìn thöôùc,Töôûng daûi Ngaân Haø tuoät khoûi maây”

(Xa ngaém thaùc Nuùi Lö - Lí Baïch)Vaàng traêng nhö tuoät khoûi maøn ñeâm huyeàn aûo ñeå rôi xuoáng, lung linh,

nhaáp nhoâ troâi treân nhöõng con soùng rì raøo voã. Maët traêng ñính treân soùng bieån! OÂi chao, ñeïp bieát bao nhieâu. Moät böùc tranh kì aûo bieát bao nhieâu. Maøn ñeâm ñen vaây boïc, toái taêm vaø ngôøi saùng, lung linh saéc vaøng huyeàn aûo. Neân thô! Thi vò! Neáu nhö Huy Caän ñaõ ñöa maët traêng xuoáng traàn, ñöa chò Haèng Nga kieàu dieãm, thöôùt tha xuoáng vui ñuøa, gaàn guõi cuøng ñoaøn thuyeàn thì… thaät taøi tình, nhaø thô taøi hoa aáy laïi chaép caùnh cho ñoaøn thuyeàn bay leân giöõa nhöõng taàng maây cao. Toái ñeán, baàu trôøi döôøng nhö thaáp hôn, kho con taøu tröôøn leân ñænh ngoïn soùng nhoâ cao, boãng choác trôû neân ngôõ ngaøng thaáy mình laâng laâng boàng beành löôùt giöõa nhöõng ñaùm maây xanh duyeân daùng. Roài trong phuùt choác, con thuyeàn laïi tieác nuoái rôøi khoûi caûm giaùc saûng khoaùi, laâng laâng aáy ñeå tröôït xuoáng thaân soùng, trôû laïi vôùi bieån baèng bao la. Cöù “löôùt giöõa maây cao vôùi bieån baèng”, con thuyeàn nhaáp nhoâ leân xuoáng. Con soùng ñoäi con taøu leân lieám vaøo baàu trôøi ñeâm. Roài chính nhöõng laøn soùng aáy laïi ñöa con thuyeàn trôû veà löôùt giöõa bieån baèng. Vaø theá laø, ñoaøn thuyeàn trôû thaønh moät chieác gaïch noái, gaén keát baàu trôøi vaø maët bieån hoøa quyeän vaøo nhau. Huy Caän ñaõ ñaït tôùi toät ñænh cuûa söï töôûng töôïng phong phuù, taøi tình. Ta ngaïc nhieân, bôõ ngôõ roài laïi thích thuù vôùi söï lieân töôûng kì laï, môùi meû, ñeå cho taâm hoàn laâng laâng, boàng beành nôi maây xanh, roài troài suït xuoáng bieån xanh baùt ngaùt. Laõng maïn theá, thô moäng theá, nhöng sau nhöõng chuyeán haønh trình, nhöõng cuoäc phieâu löu bí aån, tham quan daõi ngaân haø kì dieäu, ñoaøn thuyeàn vaãn khoâng rôøi thöïc teá, rôøi xa khí theá lao ñoäng:

“Ra ñaäu daëm xa doø buïng bieånDaøn ñan theá traän löôùi vaây giaêng”Hoùa choác, nhöõng ngöôøi ngö daân chaân chaát trôû thaønh caùc kó sö,

nhöõng nhaø thaùm hieåm taøi ba, can tröôøng vó ñaïi. Coâng vieäc ñöôïc baét ñaàu moät caùch thaät thaønh thaïo, nhuaàn nhuyeãn “doø buïng bieån”. Caùc nhaø thaùm hieåm aáy ñang khai phaù, ñang tìm kieám nhöõng kho baùu voâ giaù choân döôùi ñaïi döông bao la, laøm giaøu ñaát nöôùc. Coâng vieäc môùi to taùt, vó ñaïi laøm sao. Nhöõng ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù quaây quaàn, daøn ñan, thaû löôùi vaây quanh, chuaån bò cho vieäc ñaùnh baét. Con ngöôøi hoøa chung moät giai ñieäu lao ñoäng say söa, khaån tröông nhö nhöõng ngöôøi lính ñang hoái haû trieån khai cuoäc chieán ñaáu thaàn toác. Taát caû ñeàu baät leân moät söï nhòp nhaøng, thuaàn thuïc, moät khí theá lao ñoäng töôi vui.

Ñaïi döông chöùa trong mình caû kho caù baïc:“Caù thu, caù chim cuøng caù ñeù,Caù song laáp laùnh ñuoác ñen hoàng”Moät kho taøng môùi phong phuù, ña daïng laøm sao. Haøng nghìn chuù caù

song nhö haøng nghìn nhöõng boù ñuoác röïc rôõ, laáp laùnh, lung linh giöõa maøn ñeâm bao la voâ taän, thaép leân luoàng aùnh saùng xua ñi bao buoát giaù, toái taêm:

“Caùi ñuoâi em vaãy traêng vaøng choùe”

145

Khoâng coù moät hoàn thô nhaïy caûm, daøo daït yeâu thieân nhieân, khoâng coù moät ñoâi maét tinh töôøng sao Huy Caän coù theå chuïp, coù theå veõ laïi moät chuùt xao ñoäng, tieáng thoån thöùc beù nhoû cuûa thieân nhieân. Chuù caù song quaãy ñuoâi, laøm boùng traêng vaèng vaëc in treân laøn nöôùc vôõ ra. Töø nhöõng maûnh raïn aáy, chaûy ra nhöõng gioït maät hoøa tan vôùi nöôùc bieån maën maø taïo neân moät thöù nöôùc thaàn kì, soùng saùnh vaøng choùe. Caùi söï keát hôïp taøi tình, baát ngôø cuûa thieân nhieân giöõa chieác ñuoâi chuù caù vaø boùng traêng lung linh, giöõa caùi maøu ñen huyeàn aám aùp ñeán maøu vaøng choùe. Huy Caän nhö laø moät hoïa só taøi ba vaø döôùi neùt coï aáy, moät caûnh töôïng neân thô hieän ra, loâi cuoán, thô moäng vaø traøn ngaäp söùc soáng, ñeå roài cho ta baàn thaàn, söõng sôø vôùi neùt ñeïp kì laï cuûa taïo hoùa. Chæ laø moät cöû ñoäng nhoû thoâi, cuõng laéng ñoïng trong ta bao caûm giaùc boài hoài, xao xuyeán. Loøng yeâu thieân nhieân cuûa Huy Caän nhö tan ra, vôõ ra, troän laãn vôùi khoâng gian bao la, loàng loäng. Vaø trong chính giaây phuùt laéng ñoïng aáy, Huy Caän söûng soát laéng nghe ñöôïc tieáng thôû ñeàu ñaën, kheõ khaøng cuûa thôøi gian. Huy Caän nhö caûm ñöôïc, nghe ñöôïc caùi tieáng ñaäp cuûa traùi tim thôøi gian boãng choân giaáu aån sau maøn ñeâm thaêm thaúm. Vaø caùi tieáng thôû aáy, nhaäp vaøo trong nhöõng vì tinh tuù treân trôøi cao, nhöõng ngoâi sao nhaáp nhaùy, aùnh traêng dòu daøng hoäi tuï laïi, in hình boùng lung linh treân ñaùy bieån. Trong tình yeâu thieân nhieân roäng môû, Huy Caän baøng hoaøng nhaän ra: chính hôi thôû ñeàu ñaën cuûa trôøi ñeâm maø mình ñaõ voâ tình khaùm phaù, oâ hay! Chính laø tieáng voã rì raøo cuûa nhöõng con soùng daäp deành maõi mieát laên taên xoâ vaøo bôø:

“Ñeâm thôû: sao luøa nöôùc Haï Long”Moät böùc tranh thaät ñeïp. Sao nhö uøa xuoáng, hoäi tuï trong ñaùy loøng

roäng môû cuûa Huy Caän, nhaáp nhaùnh, lung linh, nhuoäm saùng nhöõng doøng nöôùc Haï Long. Daáu “:” chính laø söï giaûi thích taøi tình. Tieáng thôû cuûa thôøi gian, aáy laø doøng sao trôøi uøa xuoáng bieån nöôùc. Huy Caän ñang bò vaây giaêng bôûi caûm giaùc boàng beành, meânh moâng.

Trong suoát boán ñoaïn thô ñaàu, Huy Caän lieân tuïc ñöa ta boàng beành tôùi nhöõng xöù sôû laï luøng ñeïp ñeõ vaø luoân trong baát cöù caûnh naøo khí theá lao ñoäng cöù vuùt cao, ngaân maõi khuùc traùng ca veà lao ñoäng cuûa con ngöôøi môùi laøm chuû baûn thaân, laøm chuû thieân nhieân, laøm chuû xaõ hoâi trong buùt phaùp laõng maïn taøi hoa:

“Caùc vò La Haùn chuøa Taây PhöôngHoâm nay xaõ hoäi ñaõ leân ñöôøngToâi nhìn maët töôïng döôøng töôi laïiXua boùng hoaøng hoân taûn khoùi söông.”

146

“Khoaûng Trôøi – Hoá Bom” – Laâm Thò Myõ Daï. Lôøi töôûng nieäm ñaày xuùc ñoäng .

Hôõi coâ gaùi Tröôøng SônÑeâm ñeâm ñi môû ñöôøngCho töøng chuyeán xe anh quaNgaân gioïng haùt em bay xa .

Coù moät thôøi ñeå nhôù !Trong nhöõng naêm thaùng ñaáu tranh haøo huøng cuûa daân toäc ta, khoâng

chæ coù nhöõng chaøng trai leân ñöôøng vaùc suùng ra traän “quyeát töû cho Toå quoác quyeát sinh” maø coøn hieän leân thaät cao caû, tuyeät vôøi laø hình aûnh coâ nöõ thanh nieân xung phong ngaøy ñeâm ñaøo ñöôøng ñeå cho töøng chuyeán xe noái nhau baêng ra tieàn tuyeán. Nhôù laém ! Nhôù nhöõng coâ gaùi hoàn nhieân trong saùng, chaúng chòu ôû nhaø laøm ñaù voïng phu. Em ñaõ gaït boû noãi rieâng tö, ra tieàn tuyeán Tröôøng Sôn ra teân môùi :

OÂi nhöõng coâ gaùi thanh nieân xung phong !Laâm Thò Myõ Daï – nhaø thô nöõ vôùi nhöõng saùng taùc thô ñaày hieän thöïc

vaø laõng maïn trong doøng chaûy thi ca ñaõ caûm nhaän saâu saéc söï hi sinh cao caû cuûa caùc nöõ thanh nieân naêm xöa, baèng nhöõng vaàn thô chöùa chan xuùc ñoäng chaân thaønh ñaõ vieát leân baøi thô “Khoaûng trôøi-hoá bom” khôi gôïi laïi nhöõng hình aûnh ñaõ baát töû cuøng nuùi soâng cuûa caùc coâ, duø giôø ñaây ñaõ maõi maõi yeân ngæ trong loøng ñaát meï nhöng hoï vaãn giöõ troïn moät tình yeâu Toå quoác .

Coù moät thôøi tuoåi thanh xuaân hoùa thaønh coå tích cuûa caùc coâ gaùi thanh nieân xung phong ñaõ laøm cho haøng trieäu traùi tim röng röng nöôùc maét, ñaõ khoùc cho moät ngöôøi con gaùi maø hình aûnh em hieän leân nhö trong coå tích :

Chuyeän keå raèng em coâ gaùi môû ñöôøngÑeå cöùu con ñöôøng ñeâm aáy khoûi bò thöôngCho ñoaøn xe kòp giôø ra traän

“Chuyeän keå raèng …” caâu chuyeän ñöôïc keå ôû ñaây khoâng phaûi laø nhöõng caâu chuyeän thaàn thoaïi coå tích maø baø thöôøng keå cho chaùu nghe, nhöõng caâu chuyeän “coå tích” trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng giaëc ngoaïi xaâm naøy ñöôïc vieát leân töø chính hieän thöïc ñaày khoác lieät gian lao maø traøn ñaày anh huøng, duõng caûm ñeán vôùi moïi ngöôøi ñaõ trôû thaønh chuyeän coå tích ngaøy nay. Trong nhöõng naêm thaùng aùc lieät ñoù, nhöõng chieác xe töø haäu phöông ñöa tieáp teá cho tieàn tuyeán, töø chieán tröôøng chôû nhöõng thöông binh trôû veà ñeàu ñi qua maïch giao thoâng quan troïng nhaát, ñoù chính laø tuyeán löûa Tröôøng Sôn huøng vó. Giaëc ngaøy ñeâm baén phaù, doäi bom daøy xeùo con ñöôøng naøy hoøng ngaên chaën nôi giao thoâng choát yeáu cuûa quaân ta. Chính vì vaäy, nhöõng coâ gaùi thanh nieân xung phong phaûi ngaøy ñeâm ra söùc ñaép laïi con ñöôøng, doø tìm baõi bom ñaët saün cuûa ñòch ñeå thoâng suoát cho nhöõng chieác xe ra vaøo Nam Baéc. Duø bieát laø hieåm nguy, duø bieát laø phaûi hi sinh tuoåi xuaân, song caùc coâ vaãn quyeát leân ñöôøng tham gia vaøo cuoäc khaùng chieán. Vaø coâ em gaùi aáy ñeå “cöùu con ñöôøng ñeâm aáy khoûi bò thöông” ñaõ vónh vieãn hoøa vaøo ñaát trôøi, hi sinh taám thaân ñeå giöõ vöõng maïch maùu giao thoâng , thaät möu trí, duõng caûm vaø haøo huøng bieát bao. Caâu thô chöùa ñaày xuùc ñoäng vaø chaát chöùa sau lôùp chöõ nghóa giaûn dò kia laø caû moät noãi ñau daèn xeù, quaèn quaïi, gaëm nhaám taâm hoàn moãi ngöôøi. Nhaø thô ñaõ ñöa hình aûnh “em” cuûa mình thaät aán töôïng vaø ñoäc ñaùo, vôùi caùch vieát aáy, Laâm Thò Myõ Daï muoán noùi ñeán cuoäc ñôøi “em”, raèng cuoäc ñôøi em coøn treû laém, coøn ñeïp vaø xanh trong laém, caû moät söùc soáng maõnh lieät nhìn em vôùi ñoâi 147

maét maøu xanh, höôùng veà quaân thuø baèng söï caêm hôøn vaø nhìn vaøo gian khoù baèng söï thöû thaùch, yeâu nöôùc baèng caû traùi tim röïc löûa queâ höông, Em ñi vaøo khaùng chieán raát trong saùng vaø hoàn nhieân cuõng nhö khi em höùng laáy luoàng bom thay cho con ñöôøng cuõng thaät laø tuyeät vôøi duõng caûm, “cho ñoaøn xe kòp giôø ra traän” cho maïch giao thoâng noái lieàn, cho cuoäc chieán tranh mau keát thuùc, cho ñaát nöôùc sôùm ñöôïc hoøa bình. Phaûi chaêng trong töøng nhaùt cuoác cuûa em laø tieáng xe aàm aàm ñang xoâng ra maët traän, thoâi thuùc em cuoác nhanh tay, chaúng heà meät moûi, thoâi thuùc em quyeát taâm coá gaéng heát söùc mình ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï :

Caùc coâ coøn ñöùng ñoùChôø laáp hoá bomÑöôøng thoâng xe caùc coâ môùi ñi naèm

(Huy Caän)Töøng nhaùt cuoác lieàn tay em cuoác trong ñeâm nhö ñang khôi nguoàn moïi

taám loøng. Neáu nhö em ñang laøm ñöôøng cho ñoaøn xe chaïy thì chính taám loøng cuûa em ñaõ khôi gôïi leân bieát bao taám loøng nôi nhöõng con ngöôøi khaùc, bôûi ôû em ai ai cuõng coù theå baét gaëp moät neùt duõng caûm tuyeät vôøi, trong saùng, vaø em ñaõ :

Em ñaõ laáy tình yeâu Toå quoác cuûa mình thaép leân ngoïn löûaÑaùnh laïc höôùng thuø höùng laáy luoàng bom .

Caû moät luoàng bom khoång loà ñoå aäp xuoáng döôùi thaân hình maûnh mai, nhoû beù cuûa em-coâ gaùi môû ñöôøng duõng caûm. Em ñaõ töï nguyeän, chaáp nhaän hi sinh, ñaõ ñoát löûa ñeå ñaùnh laïc höôùng quaân thuø, höùng laáy laøn bom cöùu con ñöôøng. Vaø hình aûnh tuyeät ñeïp coù theå noùi laø hay nhaát trong baøi thô coù leõ laø ñaây. Em ñaõ thaép leân ngoïn löûa khoâng phaûi baèng cuûi röøng maø chính baèng “traùi tim röïc löûa yeâu thöông, baèng tình yeâu Toå quoác”, nhö Xuaân Dieäu ñaõ töøng vieát :

Tình yeâu Toå quoác laø ñænh nuùi, bôø soângNhöõng luùc toät cuøng laø doøng maùu chaûy “.

Phaûi chaêng chính vì tình yeâu Toå quoác, yeâu nhöõng cuoäc ñôøi töôi ñeïp nôi queâ höông yeâu daáu maø nhöõng coâ gaùi thanh nieân xung phong vaø nhöõng con ngöôøi cuûa daân toäc Vieät Nam quyeát chieán ñaáu, duø hi sinh vaãn kieân trung böôùc tôùi :

“Duø phaûi cheát maø coøn trôøi coøn ñaát Maø Toå quoác ta hoøa bình thoáng nhaát”

(Gioù loäng-Toá Höõu) Taùc giaû nhö traên trôû khi ñi tìm laïi moät goùc laëng, moät hình aûnh veà

ngöôøi em gaùi :“Ñôn vò toâi haønh quaân qua con ñöôøng moøn Gaëp hoá bom nhôù chuyeän ngöôøi con gaùi …”

Söï hi sinh cao caû cuûa em ñaõ khoâng ngaên ñöôïc nhöõng tình caûm trìu meán trong taâm hoàm nhaø thô daâng traøo, boäc baïch. Daáu ba chaám ôû cuoái caâu nhö taïo cho ngöôøi ñoïc moät khoaûng khoâng rieâng mình, ñeå traàm ngaâm, suy tö, ñeå thöông ñeå nhôù moät ngöôøi con gaùi maø coù leõ teân em ñaõ gaén lieàn vôùi xaùc hoá bom coøn naèm treân maët ñaát. Song, haún coù moät ñieàu ñau loøng maø nhaø thô vaø taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi im laëng, tónh loøng maø suy nghó : raèng em ñaõ maõi maõi ra ñi .

Em naèm döôùi ñaát saâuNhö khoaûng trôøi naèm rieâng trong ñaát .

Daãu hieåu raèng em gaùi ñaõ ra ñi, chaám döùt taát caû nhöõng hieän dieän trong trôøi ñaát naøy, song döôøng nhö trong aâm höôûng thô gaàn guõi, nheï nhaøng

148

caûm töôûng nhö em vaãn coøn ñoù, hoøa vaøo khoâng gian, toàn taïi trong töøng khoaûng trôøi xanh, töøng hoá bom saâu thaúm. Khoaûng trôøi kia voán laø cuûa em, öôm söùc soáng trong traùi tim em kia maø, laø nieàm tin, tuoåi treû töông lai em ñang phôi phôùi. Nhöng coøn gì ñau ñôùn baèng khoaûng trôøi aáy ñaõ naèm yeân trong loøng ñaát, ñaõ ra ñi boû laïi noãi tieác thöông, bao tieáng naác vaø ngheïn ngaøo khoân xieát. Khoaûng trôøi xanh vaø ñaùm maây traéng eâm troâi giôø ñaõ chìm saâu trong loøng ñaát, chaúng coøn nöõa, leõ naøo coâ gaùi duõng caûm, ñaùng yeâu nhö “em” phaûi ra ñi ? Khoâng, em khoâng cheát, em chæ yeân nghæ trong voøng tay cuûa ñaát meï bao dung vaø hoøa mình vaøo thieân nhieân töôi ñeïp, doõi theo hình aûnh cuoäc chieán ñaáu sau naøy :

Ñeâm ñeâm taâm hoàn em toûa saùngNhöõng vì sao ngôøi choùi lung linh .

Khi maøn ñeâm buoâng xuoáng thì chính em laïi hieän leântrong taâm hoàn taùc giaû, taâm hoàn em vaãn ngôøi saùng ngoïn löûa ñaáu tranh, ñang chieáu roïi treân con ñöôøng maø em ñaõ laøm, caøng saùng caøng toûa vaèng vaëc nhö nhöõng vì sao ñang lung linh ngôøi saùng böøng chaùy leân nieàm tinh, hy voïng vaøo töông lai cuûa daân toäc, veû ñeïp lung linh, huyeàn dieäu nôi nhöõng vì sao xa xaêm treân baàu trôøi. Vôùi hình aûnh thô tinh teá, nhaø thôø ñaõ taïo cho khoâng gian baøi thô lung linh nhieàu hình aûnh nhö ñöa ta vaøo suy nghó : coù leõ em raát maõn nguyeän, sung söôùng vì ñaõ coù theå coáng hieán mình cho hai tieáng “Vieät Nam” thaân yeâu, trong phuùt rung ñoäng, nghó suy aáy hình aûnh vì sao ñaõ röïc rôõ, aùnh leân töø taâm hoàn em. Maët khaùc, hình aûnh vì sao coøn mang moät giaù trò bieåu tröng tha thieát : hình aûnh ngoâi sao naêm caùnh treân laù côø Toå quoác vöõng chaõi, kieân trung vaãn luoân aáp uû trong tim em. Phaûi chaêng thaân theå em giôø ñaây naèm yeân trong loøng ñaát meï nhöng taâm hoàn em ñaõ hoùa thaân thaønh nhöõng vì sao naêm caùnh ñang caát cao toâ ñieåm cho baàu trôøi ñeâm, baàu trôøi cuõng nhöõng “ngaøy möa tuoân naéng chaùy” chuùt gì thanh tao, eâm dòu maø raát röïc rôõ, kieân cöôøng, caát cao ñoâi caùnh töï do treân khoaûng trôøi ñang höùng laáy aùnh saùng aám aùp lung linh cuûa vuõ truï toûa xuoáng caûnh vaät nôi ñaây. Vôùi buùt phaùp hieän thöïc, keát hôïp vôùi caûm höùng laõng maïn, nhaø thô ñaõ ñöa ñoäc giaû ñeán vôùi söï hoùa thaân cuûa coâ thanh nieân xung phong naêm xöa vaøo hôi thôû, nhòp ñaäp traùi tim cuûa vaïn vaät thieân nhieân :

Coù phaûi thòt da em meàm maïi traéng trongÑaõ hoùa thaønh nhöõng vaàng maây traéngVaø ban ngaøy khoaûng trôøi ngaäp naéngÑia qua khoaûng trôøi emVaàng döông thao thöùc .

Kieân cöôøng vaø haøo huøng quaù ! Trong phuùt choác kheõ lay ñoäng, nhaø thô baát giaù c ñaõ so saùnh thaät ñieâu luyeän : coù leõ laø thöông nhôù khoân nguoâi daùng hình ngöôøi em gaùi ñaõ ra ñi, nhaø thô ví em thaät ñeïp töïa nhö vaàn maây traéng maõi bay treân baàu trôøi nhöng chaúng heà queân nhieäm vuï. Cô theå em ñöôïc vaàng maây traéng bao boïc, che chôû ñeå em maõi nguyeân veïn, maõi maõi coøn ñoù hình aûnh naêm xöa. Nhöng trong aâm vang cuûa lôøi thô laø söï töï haøo, sung söôùng cuûa nhaø thô khi ñaõ ñöôïc laøm quen vôùi ngöôøi em gaùi nhoû. Trong caùi khoaûng trôøi aáy khoaûng trôøi coù teân em döôøng nhö ñang ngaäp naéng chan hoøa cuûa moät ngaøy môùi. Em ñaõ hoùa thaân vaøo thieân nhieân, vuõ truï, vaøo nhöõng vaàng maây traéng laõng ñaõng treân trôøi cao vaø ñi song haønh cuøng vôùi “khoaûng trôøi-hoá bom”aáy ñaõ coù moät maët trôøi, moät vaàng döông vaãn choùi loïi, vaãn thao thöùc. Traùi tim cuûa em, ôi coâ gaùi môû ñöôøng cuõng nhö moät vaàng döông tuyeät ñeïp ñang chieáu roïi vaøo nhöõng neûo ñöôøng haønh quaân .

149

Vaø giôø ñaây maët trôøi cuûa tuaàn hoaøn töï nhieân ñang thaùn phuïc, laëng ñöùng treân xaùc nhöõng hoá bom vaø nhôù veà hình aûnh cuûa ngöôøi con gaùi anh huøng, baát khuaát, baát giaùc nhô thô thoát leân :

Hôõi maët trôøi hay chính traùi tim em trong ngöïcSoi cho toâiNgaøy hoâm nay böôùc tieáp quaõng ñöôøng daøi .Laâm Thò Myõ Daï thaät kheùo eùo khi söûng duïng nhöõng bieän phaùp ngheä

thuaät aån duï so saùnh ngaàm ñoäc ñaùo, tinh teá khaéc hoïa ñaày ñuû neùt ñeïp cao quyù nôi nhöõng coâ nöõ thanh nieân xung phong . Em ñaõ hoùa thaân vaøo nhöõng vì sao lung linh treân baàu trôøi laø vaàng maây traéng nheï eâm troâi trong nhöõng ngaøy tónh laëng, laø vaàng döông choùi loïi treân cao, taàm hoàn em thanh cao, traùi tim em röïc löûa, ñaày khí phaùch hoøa vaøo doøng chaûy maõnh lieät cuûa daân toäc, hieän leân nhöng moät veát son röïc rôõ cho moïi ngöôøi vaø cao caû thay “soi cho toâi-Ngaøy hoâm nay böôùc tieáp quaõng ñöôøng daøi” quaõng ñöôøng phía tröôùc coøn raát nhieàu choâng gai, maùu löûa aùc lieät.

Söï hoùa thaân cuûa ngöôøi em gaùi vaøo thieân nhieân, ñaát nöôùc, gôïi leân maøu saéc haøi hoøa vaø yù nieäm saâu sa veà söï baát töû, ñaày thieâng lieâng cao quùy. Nhaø thô Toá Höõu ñaõ töøng vieát :

Coù caùi cheát hoùa thaønh baát töûVaâng ! Chính caùi cheát cuûa coâ nöõ thanh nieân xung phong laø söùc soáng

maõnh lieät roïi chieáu vaøo moãi ngöôøi ôû laïi ñang ngaøy ñeâm chieáu ñaáu. Ñeå cöùu laáy con ñöôøng traùnh khoûi laøn bom raàm raäp ñoå aäp xuoáng, em ñaõ hi sinh taám thaân thaàm laëng, laëng leõ coáng hieán cho Toå quoác thaät tuyeät vôøi, aån chöùa bieát bao aùnh saùng choùi ngôøi töø taâm hoàn aáy, cho ñeán ngaøy hoâm nay, theá heä treû cuûa chuùng ta cuõng nhö lôùp ngöôøi ñi qua hai chuoäc khaùng chieán aáy vaãn chaúng theå naøo queân taám göông cuûa coâ gaùi thanh nieân xung phong:

Teân con ñöôøng laø teân em göûi laïiCaùi cheát em xanh khoaûng trôøi con gaùiToâi soi loøng mình trong cuoäc soáng cuûa em

Giôø ñaây moãi khi gheù qua con ñöôøng, teân cuûa em, daùng veû em, taâm hoàn vaø haønh ñoäng duõng caûm, lí trí kieân ñònh cuûa em vaãn thoâi thuùc, aâm æ taâm can taùc giaû thöû hoûi xem, nhö Toá Höõu ñaõ töøng noùi :

Em laø coâ gaùi hay naøng tieân?Em coù tuoåi hay khoâng coù tuoåi ?Maùi toùc em ñaây hay laø maây laø suoái ?Da thòt em hay laø saét laø ñoàng ?

Quaû chaúng sai, coâ gaùi ñi vaøo khaùng chieán theo tieáng goïi thieâng lieân cuûa nuùi soâng neáu caùc chaøng trai vaùc suùng xoâng vaøo traän thì caùc coâ gaùi cuõng anh duõng ñi ñaøo ñöôøng laáp hoá bom. Em hi sinh maø troâng nhö vaãn coøn toàn taïi nôi ngaên ngoõ naøo traùi tim moãi chuùng ta. Song, moät ñieàu chaân thöïc vaø roõ neùt nhaát laø chaúng ai coù theå nhôù roõ khuoân maët cuûa caùc em. Coù bieát bao coâ gaùi ra ñi, cöù tieán leân maø khoâng heà sôï haõi, cöù böôùc doàn tìm laáp hoá bom, chaúng ai coøn kòp veõ hình, chuïp aûnh cho em, chæ nhôù raèng em raát hieàn hoøa, ñoân haäu nhö bao coâ gaùi Vieät Nam, göông maët em tuy khoâng nhìn roõ song taâm hoàn em laïi saùng raïng moät phöông trôøi ñeå cho trong moãi traùi tim naøy, vaãn aån hieän moät vì sao ngôøi saùng :

Göông maët em baïn beø toâi khoâng bieátNeân moãi ngöôøi coù göông maët em rieâng .

Taát caû ñaõ hi sinh vì cuøng yeâu queâ höông, yeâu ñaát nöôùc. Chieán tích cuûa em laø con ñöôøng Tröôøng Sôn cho töøng chuyeán xe noái tieáp nhau baêng ra tieàn tuyeán. Haún moät luùc naøo ñoù trong taâm trí cuûa moãi ngöôøi caùc coâ gaùi

150

aáy hieän leân khaùc nhau song laïi raát gaàn nhau ôû ñieåm : gan daï, thoâng minh, chaáp nhaän hi sinh vì ngaøy mai hoøa bình cuûa daân toäc .

“Khoaûng trôøi-hoá bom”, töïa ñeà baøi thô cuõng raát ñuùng nghóa cuûa toaøn baøi thô xuùc ñoäng naøy. Hai hình aûnh traùi ngöôïc lieân keát vôùi nhau bôûi daáu gaïch ngang khoâng taùch rôøi. Ñoù chính laø hieän thöïc cuûa cuoäc chieán tranh taøn khoác. Nhöõng hoá bom, hieän dieän cho taát caû nhöõng gì ñau thöông, nhöõng toäi aùc voâ bôø cuûa giaëc ngoaïi xaâm cho nhöõng maát maùt hi sinh cuûa daân toäc. Khoaûng trôøi cao xanh kia chính laø öôùc mô, laø nieàm tin vaø hi voïngcuûa moïi ngöôøi vaøo moät töông lai ngöøng tieáng suùng noå, ñeå chaúng coøn nhöõng ngöôøi phaûi hi sinh, nhöõng coâ gaùi treû phaûi ra ñi maõi maõi .

Con ñöôøng Tröôøng Sôn vôùi nhöõng chieán coâng oanh lieät ñaõ trôû thaønh moät huyeàn thoaïi trong cuoán söû vaøng traûi daøi lòch söû daân toäc. Haøng taán bom ñaïn doäi xuoáng haøng vaïn lieät só ñaõ hi sinh. Vôùi aâm ñieäu nhòp nhaøng, saâu laéng, tình caûm thieát tha vaø xuùc ñoäng, caùc hình aûnh baøi thô ñöôïc xaây döïng theo moái lieân töôûng veà söï chuyeån hoùa, hoùa thaân cuûa con ngöôøi vaøo ñaát nöôùc queâ höông, nhaø thô nöõ Laâm Thò Myõ Daï ñaõ höôùng veà nhöõng ngöôøi baïn cuûa mình, nhöõng ñoàng chí anh duõng, kieân trung, cuøng moïi ngöôøi töôûng nieäm, khaâm phuïc vaø ñaày töï haøo veà hoï. Nhöõng coâ gaùi môû ñöôøng vôùi ngoïn löûa yeâu queâ höông noàng chaùy ñaõ thaép leân aùnh saùng trong taâm hoàn moãi theá heä mai sau :

Em ñaõ thaáy nhöõng taâm hoàn tuyeät vôøi trong treûoNhöõng con ngöôøi coù aùnh saùng lung linh .Moãi ñeâm ra ñi giaûn dò hieán mìnhÑeå laøm neân buoåi mai ñaày naéng

(Baøi thô veà haïnh phuùc-Buøi Minh Quoác)

151

“Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” cuûa Phaïm Tieán Duaät – Haøo huøng ngöôøi chieán só laùi xe

Tröôøng Sôn

Gaàn ba möôi naêm ñaõ ñi qua, cuoäc chieán ñaõ kheùp laïi , song nhöõng aâm vang vaãn laéng ñoïng maõi trong loøng ngöôøi veà moät thôøi ñeå nhôù, moät thôøi khoâng theå naøo queân. Ñaát nöôùc rôi vaøo chieán tranh khoùi löûa, nhöõng chaøng trai, coâ gaùi leân ñöôøng xung traän theo tieáng goïi cuûa queâ höông vôùi taát caû loøng nhieät huyeát, vôùi khaåu hieäu: “Taát caû vì mieàn Nam thaân yeâu “ ñaõ ñoïng laïi trong hoàn thô Phaïm Tieán Duaät hình töôïng nhöõng chieác xe khoâng coù kính vaãn baêng ra chieán tröôøng. “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” laø moät baøi thô ñoäc ñaùo, höøng höïc hôi thôû cuûa cuoäc chieán ñaáu maø vaãn tröõ tình, giaøu chaát thô. Baøi thô ñaõ khaéc taïc hình töôïng ngöôøi chieán só laùi xe duõng caûm. Ñaëc bieät boán khoå thô cuoái cuûa baøi thô ñaõ cho ta thaáy ñöôïc nhöõng caûm xuùc chaân thaät cuûa nhaø thô, söï töôi treû pha laãn ngang taøng vaø moät chuùt “buïi baëm” cuûa nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn.

Daõy Tröôøng Sôn huøng vó laø caàu noái hai mieàn Nam Baéc, laø hình töôïng moät veû ñeïp thôøi ñaïi. Vôùi nhöõng ai ñaõ töøng moät laàn vöôït daõy Tröôøng Sôn baèng ñoâi chaân ñaát, baèng gaäy Tröôøng Sôn hay baèng caû nhöõng chieác xe khoâng kính seõ maõi khoâng queân:

Tröôøng Sôn ñoâng naéng taây möaAi chöa qua ñoù laø chöa bieát mìnhNhöõng hieåm nguy cuûa cuoäc chieán, nhöõng khoù khaên cuûa möa naéng

vaãn cöù ñoå doàn vaøo daõy Tröôøng Sôn. Vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ töøng “vaøo sinh ra töû” vôùi cuoäc chieán ñaáu, vôùi Tröôøng Sôn huøng vó chaéc seõ khoâng bao giôø queân ñöôïc hình aûnh: “Buïi Tröôøng Sôn nhoøe trong trôøi löûa – Nguyeãn Ñình Thi”. Buïi Tröôøng Sôn thaät khoác lieät, möa Tröôøng Sôn thaät döõ doäi, theá nhöng nhöõng chieác xe khoâng coù kính vaãn tieáp tuïc baêng qua chieán tröôøng:

“Khoâng coù kính, öø thì öôùt aùo Möa tuoân, möa xoái nhö ngoaøi trôøiChöa caàn thay, laùi traêm caây soá nöõaMöa ngöøng, gioù luøa mau khoâ thoâi.”Lôøi thô gaàn vôùi vaên xuoâi nhöng vaãn ñaäm ñaø chaát thô. Khoâng coù kính

chaén möa, chaén gioù nhöng nhöõng chieác xe vaãn chaïy vaø ngöôøi lính chaáp nhaän . Trong chieán ñaáu bao khoù khaên cuûa nuùi röøng Tröôøng Sôn, bao côn möa, gioù buïi chæ laø nhöõng ñieàu bình thöôøng , khoâng coù gì ñaùng löu taâm. Töø “öø thì” vöøa theå hieän thaùi ñoä bình thaûn, ngang taøng, baát chaáp. Maëc cho “möa tuoân, möa xoái”, thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi lính vaãn töï tin, ung dung tay laùi. Trong moät baøi thô cuûa Phaïm Tieán Duaät cuõng ñaõ ñöôïc phoå nhaïc: “… Tröôøng Sôn Taây anh ñi thöông em… thöông em beân aáy möa nhieàu…”, duø möa coù “tuoân”, coù “xoái”, coù nhieàu ñi chaêng nöõa thì nhöõng chieác xe vaãn tieáp tuïc laên baùnh vì nhieäm vuï caáp baùch phía tröôùc. Chuyeän möa öôùt aùo roài gioù luøa laøm khoâ aùo ñoù laø moät vieäc heát söùc bình thöôøng. Caáu truùc khoå 4 laëp laïi caáu truùc khoå 3 ñaõ taïo neùt haøi hoaø, nhòp nhaøng cho caâu thô. Ñieäp ngöõ “chöa caàn röûa, chöa caàn thay, öø thì” ñaõ theå hieän thaùi ñoä ngöôøi lính baát chaáp gian khoù, hoàn nhieân, töôi treû tröôùc cuoäc chieán tranh khoác lieät. Nhöõng gian khoå, aùc lieät cuûa cuoäc chieán döôùi ngoøi buùt cuûa Phaïm Tieán Duaät, döôùi lôøi noùi cuûa nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn sao maø nheï nhaøng ñeán theá! Coù phaûi chaêng vì cuoäc chieán tranh khoâng ñuû aùc lieät; möa buïi Tröôøng Sôn khoâng ñuû döõ doäi? Khoâng, ñoù laø vì trong moãi taâm hoàn 152

cuûa ngöôøi lính duõng caûm ñaõ ñi ñoâi vôùi söï laïc quan, hoàn nhieân. Loøng duõng caûm ñaõ trôû thaønh coát loõi, tinh thaàn laïc quan ñaõ hoaù thaønh baûn chaát. Sang khoå thô thöù naêm, möa buïi qua ñi… nhòp thô hôi laéng ñoïng laïi nhöôøng choã cho tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi noàng aám:

“Nhöõng chieác xe töø trong bom rôiÑaõ veà ñaây hoïp thaønh tieåu ñoäiGaëp beø baïn suoát doïc ñöôøng ñi tôùiBaét tay qua cöûa kính vôõ roài.”Töø trong laøn möa bom baõo ñaïn, nhöõng chieác xe cuøng chung ñaëc ñieåm

“khoâng coù kính”, cuøng ñöôïc ñieåu khieån bôûi nhöõng con ngöôøi yeâu nöôùc noàng naøn ñaõ hoïp laïi thaønh nhöõng tieåu ñoäi, san seû cho nhau tình ñoàng chí, ñoàng ñoäi gaén boù. Vaãn gioïng thô thaät töï nhieân, gaàn vôùi vaên xuoâi, Phaïm Tieán Duaät ñaõ khaéc hoaï tình caûm cao ñeïp cuûa ngöôøi lính, cuûa tuoåi treû soâi noåi, nhieät tình laõng maïn. Neùt duyeân daùng cuûa baøi thô laø ôû choå xe khoâng coù kính gaëp nhieàu khoù khaên song ñoâi khi laïi trôû neân tieän lôïi. Gaëp beø baïn treân ñöôøng chieán ñaáu chæ caàn ñöa tay qua cöûa kính laø coù theå naém ñöôïc tay cuûa ñoàng ñoäi. “Töø trong bom rôi”, töø trong aùc lieät maø coù theå naém ñöôïc tay cuûa ñoàng ñoäi – ñieàu ñoù quaû thaät ñaày yù nghóa. Chính nhöõng oâ cöûa kính vôõ aáy ñaõ khieán cho hoï thaáy gaàn nhau hôn, khieán caùi baét tay aáy caøng theâm chaët hôn vaø khi aáy tình ñoàng ñoäi laïi caøng thaém thieát hôn. Caùi baét tay qua oâ cöûa kính vôõ nhö söï chia seõ, nhö trao nhau nieàm tin chieán thaéng cuûa nhöõng ngöôøi lính Tröôøng Sôn. Phaïm Tieán Duaät ñaõ xaây döïng moät thöù thô thaät ñoäc ñaùo. Chieác kính vôõ laø töôïng tröng cho cuoäc chieán tranh khoác lieät, laø gian khoù, thöû thaùch. Theá nhöng vöôït qua nhöõng khoù khaên ñoù, caùi baét tay sieát chaët nhö trao nhau nieàm tin taát thaéng. Ñoù laø moät veû ñeïp ñaày chaát laõng maïn cuûa chuû nghóa anh huøng ca caùch maïng. Neáu nhö trong baøi thô “Ñoàng chí” - Chính Höõu ñaõ töøng vieát: “Thöông nhau tay naém laáy baøn tay” ñeå noùi veà söï caûm thoâng, san seû cuûa nhöõng ngöôøi cuøng chung hoaøn caûnh xuaát thaân, cuøng chung muïc ñích, lyù töôûng thì ôû “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính”, Phaïm Tieán Duaät ñaõ xaây döïng moät caùi baét tay vôùi taát caû loøng nhieät huyeát cuûa nhöõng ngöôøi lính thôøi choáng Myõ – nhöõng ngöôøi ñaõ giaùc ngoä lyù töôûng coäng saûn. Vôùi tuoåi treû ngang taøng, soâi noåi, ñaày nhieät tình maø khoâng keùm phaàn kieâu huøng, hoï ñaõ trao cho nhau taát caû nieàm tin… raèng moät ngaøy mai bình minh seõ loù daïng ôû mieàn Nam, raèng moät ngaøy mai nöôùc nhaø seõ Baéc Nam sum hoïp… Nhöõng ngöôøi chieán só laùi xe duõng caûm vaãn laøm troøn nhieäm vuï cuûa mình vôùi tinh thaàn vì mieàn Nam ruoät thòt. Gioïng thô treû trung pha laãn chuùt ngang taøng cuûa ngöôøi lính. Nhaø thô Toá Höõu ñaõ töøng vieát:

“Möa bom baõo ñaïn, loøng thanh thaûnNhaït muoái vôùi côm, mieäng vaãn cöôøi.”Xe döøng laïi trong choác laùt ñeå moät böõa côm cuûa gia ñình ngöôøi lính

dieãn ra trong caùnh röøng, giöõa trôøi xanh.“Beáp Hoaøng Caàm ta döïng giöõa trôøiChung baùt ñuõa nghóa laø gia ñình ñaâyVoõng maéc choâng cheânh ñöôøng xe chaïyLaïi ñi, laïi ñi trôøi xanh theâm.”Beáp Hoaøng Caàm laø loaïi beáp daõ chieán, khi naáu khoùi lan treân maët

ñaát neân keû thuø khoâng theå phaùt hieän ra ñöôïc. Hình aûnh “döïng giöõa trôøi” nhö moät söï thaùch thöùc ñaày trí tueä. Trong chieán tranh giaëc Myõ ñaõ duøng ñuû moïi phöông tieän hieän ñaïi ñeå tieâu dieät söï soáng cuûa boä ñoäi. Coù theå chæ töø moät ñaùm löûa nhoû, moät veät khoùi cuõng ñuû ñeå giaëc oanh kích döõ doäi. Nhöng chieác beáp Hoaøng Caàm vaãn döïng leân hieân ngang giöõa trôøi. Ñoù laø

153

söï hieân ngang, kieâu haõnh veà trí tueä cuûa boä ñoäi ta vôùi boïn giaëc xaâm löôïc. Vaãn neùt buùt tinh nghòch, töôi treû, hoàn nhieân, nhöõng ngöôøi lính cuøng chung baùt ñuõa ñeå thaét theâm tình ñoàng chí gaén boù khaêng khít. Hoï nghæ ngôi trong choác laùt treân chieác voõng maéc choâng cheânh. Töø laùy “choâng cheânh” gôïi hình gôïi caû tính caùch treû trung, ngang taøng cuûa ngöôøi lính. Sinh hoaït cuûa ngöôøi lính vôùi caùi aên, caùi nguû ñöôïc nhaø thô Phaïm Tieán Duaät mieâu taû qua hai hình aûnh “beáp Hoaøng Caàm” vaø “voõng maéc choâng cheânh” thaät ñoäc ñaùo. Phaûi soáng trong hieän thöïc cuoäc chieán ñaáu ñoù, Phaïm Tieán Duaät môùi coù theå vieát ñöôïc nhöõng vaàn thô ñeïp ñeán theá. Thaät khoù khaên, gian khoå nhöng nhöõng ngöôøi lính nghó veà noù thaät caûm ñoäng: “nghóa laø gia ñình ñaáy”. Ngoài beân nhau trong phuùt choác, hoï laïi tieáp tuïc leân ñöôøng theo tieáng goïi cuûa queâ höông, cuûa mieàn Nam thaân yeâu:

“Laïi ñi, laïi ñi trôøi xanh theâm.”Trôøi xanh theâm vì loøng ngöôøi ñang xanh maøu xanh hi voïng veà boán chöõ

“ñoäc laäp, töï do”. Ñieäp ngöõ “laïi ñi” vöøa taïo nhaïc ñieäu cho caâu thô vöøa nhaán maïnh meänh leänh thoâi thuùc vôùi nhieäm vuï ñang chôø phía tröôùc. Nhòp thô 2/2/3 keát hôïp ñieäp ngöõ taïo aâm ñieäu caâu thô nhö tieáng keøn xung traän vì mieàn Nam thaân yeâu:

“Haõy kieâu haõnh treân tuyeán ñaàu choáng MyõCoù mieàn Nam anh duõng tuyeät vôøi.”Vôùi ngheä thuaät aån duï “trôøi xanh theâm” noùi veà ngaøy chieán thaéng

ñaõ gaàn keà thoâi thuùc moïi ngöôøi tieáp böôùc leân ñöôøng. Xuyeân suoát toaøn boä baøi thô laø hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng coù kính vaãn baêng ra chieán tröôøng vaø ñaèng sau tay laùi laø hình aûnh ngöôøi chieán só laùi xe ung dung, baát chaáp, laïc quan. Ñeán khoå cuoái cuûa baøi thô, nhöõng khoù khaên ngaøy caøng choàng chaát:

“Khoâng coù kính roài xe khoâng coù ñeønKhoâng coù mui xe, thuøng xe coù xöôùc.”Baèng ngheä thuaät lieät keâ, nhöõng khoù khaên ngaøy caøng choàng chaát,

chieán tröôøng ngaøy caøng khoác lieät. Xe khoâng nhöõng khoâng coù kính maø coøn khoâng coù ñeøn, khoâng coù mui vaø thuøng xe thì toaøn nhöõng veät xöôùc. Vaãn gioïng thô gaàn vôùi vaên xuoâi, nhaïc ñieäu, hình aûnh thô raát thô, raát ñeïp. Vôùi caûm höùng vöøa bay boång vöøa saâu saéc, baøi thô ñaõ mieâu taû moät caùch hoaøn thieän böùc chaân duøng cuûa ngöôøi lính Tröôøng Sôn. Duø cuoäc chieán bao khoù khaên, nguy hieåm nhöng hoï vaãn tin töôûng, laïc quan veà moät ngaøy ñaïi thaéng. Caâu thô doàn daäp nhöõng khoù khaên, maát maùt do quaân ñòch gieo raéc. Ñieäp ngöõ “khoâng coù” nhaán maïnh nhöõng khoù khaên, thöû thaùch khoác lieät thì hai caâu cuoái keát thuùc baøi thô moät caùch thaät baát ngôø:

“Xe vaãn chaïy vì mieàn Nam phía tröôùcChæ caàn trong xe coù moät traùi tim.”Ñoái laäp vôùi hai caâu ñaàu , vöôït qua laøn möa bom baõo ñaïn, nhöõng

ñoaøn xe chaïy ra tieàn tuyeán vôùi ñaày loøng quyeát taâm, vôùi taát caû nhöõng tình caûm thieâng lieâng, cao quyù daønh cho mieàn Nam ruoät thòt. Toûa saùng ôû caû ñoaïn thô laø hình aûnh “moät traùi tim”laø coäi nguoàn cuûa söùc maïnh, cuûa söï töï tin vöõng böôùc baét nguoàn töø traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc. Phaûi chaêng chính traùi tim con ngöôøi ñaõ caàm laùi? Tình yeâu queâ höông, tieáng goïi cuûa non soâng, Toå quoác ñaõ khích leä nhöõng böôùc chaân cuûa hoï. Vöôït qua nhöõng caùi “khoâng coù”, Phaïm Tieán Duaät ñaõ khaúng ñònh moät caùi “coù” raát quan troïng, raát caàn thieát cho cuoäc chieán. Ñoù laø “moät traùi tim”. Vôùi ngheä thuaät hoaùn duï ñaõ taïo cho yù thô sinh ñoäng, bieåu caûm. Nhaø thô ñaõ khaúng ñònh vôùi traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc, theá heä tuoåi treû ñaõ leân ñöôøng chieán ñaáu trong coâng cuoäc giaûi phoùng daân toäc, thoáng nhaát nöôùc nhaø.

154

Chính yeáu toá con ngöôøi ñaõ quyeát ñònh thaéng lôïi trong cuoäc chieán tranh khoâng caân söùc. Duø phöông tieän cuûa keû thuø coù hieän ñaïi tôùi ñaâu cuõng khoâng coù theå ngaên chaën ñöôïc “nhöõng traùi tim nhö ngoïc saùng ngôøi” ( Toá Höõu ). Chính hoï ñaõ vöôït qua taát caû ñeå laøm neân ñaïi thaéng muøa xuaân 1975, ñeå “Toå quoác bay leân baùt ngaùt muøa xuaân – Leâ Anh Xuaân”. Ngoaøi ra, caâu thô coøn nhaán maïnh moät chaân lyù thôøi ñaïi: söùc maïnh ñeå quyeát ñònh chieán thaéng khoâng phaûi laø vuõ khí toái taân maø chính laø con ngöôøi . Hình aûnh “nhöõng traùi tim” ñaõ laøm saùng leân toaøn boä baøi thô, saùng chuû ñeà vaø saùng caû hoàn thô Phaïm Tieán Duaät.,saùng trong hoàn ngöôøi lính Tröôøng Sôn ñeå hoâm nay hay maõi maõi veà sau vaãn coøn nhôù maõi.

Thaùng naêm roài vaãn cöù theá… cöù laëng leõ troâi qua… nhöng nhöõng aâm höôûng haøo huøng cuûa cuoäc chieán tranh vaãn coøn ñoù, ñoïng laïi trong loøng ngöôøi bieát bao kæ nieäm, bao caûm xuùc. Vôùi nhöõng ai ñaõ töøng moät laàn laên loän vôùi nuùi röøng Tröôøng Sôn, soáng cheát vôùi cuoäc chieán ñaáu seõ maõi khoâng queân nhöõng kí öùc chieán tranh vaø vaãn coøn ñoù taâm trí moãi ngöôøi lính naêm xöa hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng coù kính. “Baøi thô veà tieàu ñoäi xe khoâng kính” cuûa Phaïm Tieán Duaät laáy hieän thöïc töø cuoäc chieán tranh khoác lieät, vôùi hình töôïng thô ñoäc ñaùo, lôøi thô gaàn vôùi vaên xuoâi nhöng vaãn ñaäm ñaø chaát thô ñaõ phaûn aùnh ñöôïc phaàn naøo cuoäc chieán tranh khoác lieät, ñeà cao hình aûnh ngöôøi lính Tröôøng Sôn vôùi traùi tim noàng naøn yeâu nöôùc. Gioïng thô raát treû, raát lính. Baøi thô ñaõ töøng laøm rung ñoäng loøng ngöôøi bôûi giaù trò hieän thöïc, noù giuùp chuùng ta hieåu hôn veà cuoäc soáng, tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi lính trong chieán tröôøng naêm xöa.

Gaàn ba möôi naêm ñaõ ñi qua, keå töø ngaøy nöôùc nhaø ñoäc laäp… giôø ñaây khoâng coøn nöõa nhöõng chieác xe khoâng coù kính naêm naøo vöôït daõy Tröôøng Sôn nhöng hoâm nay vaø maõi maõi veà sau noù vaãn chaïy, chaïy thaúng vaøo loøng cuûa daân toäc.

155

“Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” cuûa Phaïm Tieán Duaät – Haøo huøng ngöôøi chieán só laùi xe

Tröôøng Sôn

“Tröôøng Sôn ñoâng naéng taây möaAi chöa qua ñoù nhö chöa hieåu mình”

Trong nhöõng naêm thaùng khaùng chieán choáng Mó, Tröôøng Sôn thöïc söï laø nôi hoäi tuï cuûa nhöõng taám loøng yeâu nöôùc, cuûa bieát bao con ngöôøi öu tuù veà ñaây coáng hieán tuoåi xuaân cho ñaát nöôùc. Khoâng chæ coù con ngöôøi maø nhöõng chieác xe cuõng trôû thaønh anh huøng, duõng só. Ñieàu aáy haún ñöôïc nhieàu ngöôøi coâng nhaän nhöng ñaõ maáy ai ñöa nhöõng chieác xe aáy vaøo taùc phaåm nhö moät nguoàn caûm höùng, moät hình aûnh trung taâm. Vaø Phaïm Tieán Duaät – caây buùt treû tröôûng thaønh trong thôøi kì khaùng chieán choáng Mó ñaõ laáy caùi hieän thöïc aáy vieát neân nhöõng vaàn thô ñeïp nhö huyeàn thoïai : “baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính”. Baøi thô ñaõ khaéc hoïa caûnh töôõng nhöõng chieác xe khoâng kính ñang baêng nhanh ra tuyeán löûa ñeå töø ñoù taùc giaû kín ñaùo boäc loä thaùi ñoä ca ngôïi nhöõng phaåm chaát cao ñeïp cuûa nhöõng ngöôøi chieán só laùi xe ôû Tröôøng Sôn vôùi tö theá hieân ngang, tinh thaàn laïc quan, duõng caûm vaø yù chí chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam.

Phaïm Tieán Duaät mang nieàm vui haêm hôû cuûa tuoåi treû ra chieán tröôøng. Nieàm vui haêm hôû cuûa tuoåi treû nhö aùnh naéng choùi chang chieáu saùng taâm hoàn cuûa ngöôøi chieán só, thi só khieán thô oâng coù gioïng ñieäu raát lính : khoûe khaén, töï nhieân, traøn treà söùc soáng, raát tinh nghòch, giaøu suy töôûng. Ñoïc baøi thô ta deã daøng nhaän roõ caùi chaát gioïng raát treû, raát lính cuûa nhaø thô. Caùi tinh nghòch, ngang taøng, caùi teáu taùo aáy laø nhöõng caùi raát rieâng trong thô cuûa oâng. Chieán tranh khoù khaên laø theá, chaät vaät laø theá nhöng qua nhöõng vaàn thô cuûa oâng ta laïi thaáy ñöôïc nieàm vui cuûa tuoåi treû, tinh thaàn laïc quan treû trung, vöôït leân thieáu thoán, gian khoå, hieåm nguy cuûa chieán tranh ñeå hoøan thaønh toát nhieäm vuï. Vôùi theå thô baûy vaø taùm chöõ, ngoân ngöõ bình dò, moäc maïc, ñaäm chaát vaên xuoâi, chaát lính, gioïng ñieäu töï nhieân, phoùng khoùang, ña daïng, cuøng caùc bieän phaùp tu töø ñieäp ngöõ, hoùan duï ñaëc saéc…. Taát caû ñaõ taïo neân moät baøo thô ñoäc ñaùo, höøng höïc hôi thôû cuûa cuoäc chieán ñaáu maø vaãn tröõ tình giaøu chaát thô. Baøi thô nhö mang ñeán cho ngöôøi ñoïc moät chuùt gioù buïi Tröôøng Sôn ñeå töø ñoù haâm noùng laïi caùi khoâng khuù chieán ñaáu naêm naøo. Ta nhö bò cuoán huùt trong nhöõng lôøi thô thaät maïnh meõ, vui töôi cuûa taùc giaû. Töø chính thöïc teá cuoäc soáng chieán ñaáu, töø nieàm vui soáng cuûa con ngöôøi thôøi ñaïi ñaõ giuùp cho nhaø thô xaây döïng neân hình töôïng ñoäc ñaùo “nhöõng chieác xe khoâng kính” ñeå laïi daáu aán maïnh meõ trong loøng baïn ñoïc. Caùch nhìn, caùch khai thaùc hieän thöïc cuûa taùc giaø khoâng phaûi chæ vieát veà nhöõng chieác xe khoâng kính – hieän thöïc khoác lieät cuøa chieán tranh, maø ñieàu chuû yeáu laø Phaïm Tieán Duaät muoán noùi veà chaát thô cuûa hieän thöïc aáy, chaát thô cuûa tuoåi treû hieân ngang, duõng caûm, treû trung vaø moät chuùt “buïi baëm Tröôøng Sôn”. Haõy ñeán vôùi baøi thô baèng taát caû tinh teá trong caûm nhaän cuûa baïn!

Hai caâu thô môû ñaàu laø lôøi giaûi thích cuûa ngöôøi lính veà “xe khoâng kính” vöøa laøm hieän leân hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng coù kính vaãn baêng ra chieán tröôøng :

“Khoâng coù kính khoâng phaûi vì xe khoâng coù kínhBom giaät bom rung kính vôõ ñi roài”

156

Baøi thô ñöôïc baét ñaàu baèng moät caâu thô moäc maïc, noâm na, thoùang nghe coù veû roái raém:

“Khoâng coù kính khoâng phaûi vì xe khoâng coù kính”Ba chöõ “khoâng” hieän dieän ñaày lí thuù taïo neân nhòp thô ñeàu ñaën. Ñieäp

töø “khoâng” ñaàu caâu coù yù nghóa phuû ñònh. Hai töø “khoâng” sau laø moät söï khaúng ñònh : khoâng maø coù, coù maø khoâng. Phaïm Tieán Duaät ñaõ duøng caùch noùi voøng veøo, pha moät chuùt ñuøa giôõ nhö tính caùch cuûa nhöõng ngöôøi lính treû.

Töø xöa ñeán nay, hình aûnh nhöõng chieác xe ñi vaøo vaên thô laø nhöng hình töôïng ñeïp nhö “coã xe töù maõ”, nhöõng chieác xe, nhöõng con taøu mó leä hoùa, laõng maïn hoùa :

“Laáy caû nhöõng côn mô. Ai baûo con taøu khoâng moäng töôûngMoãi ñeâm khuya khoâng uoáng moät vaàng traêng”

(Tieáng haùt con taøu – Cheá Lan Vieân)Vaø ñeán löôït mình, Phaïm Tieán Duaät ñaõ saùng taïo moät hình töôïng ñoäc

ñaùo, môùi laï raát thaät, thaät ñeán thoâ raùp, khoâng caàn ñeán thuû phaùp ngheä thuïaât naøo caû : xe khoâng kính. Hình aûnh chieác xe khoâng kính khoâng hieám trong chieán tranh nhöng phaûi coù moät hoàn thô nhaïy caûm vôùi neùt tinh nghòch raát lính traùng, thích caùi laï nhö Phaïm Tieán Duaät môùi nhaän ra ñöôïc vaø ñöa noù vaøo thaønh hình töôïng ñoäc ñaùo trong thô cuûa mình. Ñoù laø moät phaùt hieän thuù vò cuûa taùc gæa, theå hieän söï gaén boù vaø am hieåu hieän thöïc ñôøi soáng chieán tranh treân tuyeán ñöôøng Tröôøng Sôn.

Moïi söï vieäc ñeàu coù nguyeân nhaân. Xe khoâng coù kính cuõng coù nguyeân nhaân :

“Bom giaät, bom rung kính vôõ ñi roài”Caùch ngaét nhòp 2/2/4 keát hôïp vôùi ñoäng töø maïnh “giaät”, “rung” ñaõ

khaúng ñònh bom ñaïn chieán tranh aùc lieät ñaõ laøm kính xe bò vôõ, chieác xe bò bieán daïng. Baïo löïc, caùi cheát, söùc maïnh taøn phaù luoân luoân doäi xuoáng con ñöôøng, doäi xuoáng cuoäc soáng. Caâu thô gôïi leân khoâng khí cuûa nhöõng naêm thaùng chieán tranh aùc lieät. Hai caâu môû ñaàu raát gaàn vôùi vaên xuoâi, laïi coù gioïng thaûn nhieân, nheï nhoõm, dung dò nhö lôøi noùi thöôøng caøng gaây ra söï chuù yù veà veû khaùc laï cuûa noù.

Hình aûnh nhöõng chieác xe khoâng kính ñaõ laøm noåi roõ hình aûnh nhöõng ngöôøi chieán só laùi xe ôû Tröôøng Sôn. Thieáu ñi nhöõng ñieàu kieän phöông tieän vaät chaát toái thieåu, ranh giôùi giöõa caùi soáng vaø caùi cheát gaàn keà laïi laø moät cô hoäi ñeå ngöôøi lính laùi xe boäc loä nhöõng phaåm chaát cao ñeïp, söùc maïnh tinh thaàn lôùn lao cuûa hoï, ñaëc bieät laø loøng duïng caûm, tinh thaàn baát chaáp gian khoå, khoù khaên cuï theå qua tö theá ngoài vaø caùi nhìn cuûa ngöôøi chieán só :

“Ung dung buoàng laùi ta ngoàiNhìn ñaát, nhìn trôøi, nhìn thaúng”

Hai caâu thô ñaõ boäc loä caùi thaàn trong böùc chaân dung cuûa moät theá heä chieán só laùi xe thôøi choáng Mó. Ñaûo ngöõ “buoàng laùi ta ngoài” keát hôïp vôùi töø laùy “ung dung”, phaûi chaêng nhaø thô muoán khaéc ñoïng, toâ ñaäm tö theá chieán ñaáu cuûa ngöôøi chieán só laùi xe : ung dung, bình thaûn nhöng cuõng raát töï tin, baûn lónh. Thaùi ñoä “ung dung” aáy ñoái laäp hoøan toaøn vôùi hoøan caûnh “bom giaät, bom rung”. Ñoù laø taâm traïng laïc quan, ñaày töï tin, tinh thaàn gang theùp baát chaáp khoù khaên, hieåm nguy. Ñaïi töø “ta” vang leân thaät töï haøo vaø ñaày kieâu haõnh.

Nhòp thô 2/2/2 “nhìn ñaát, nhìn trôøi, nhìn thaúng” vôùi ñieäp töø “nhìn” caøng nhaán maïnh tö theá taäp trung cuûa ngöôøi lính khi ngoài trong buoàng laùi, nhö döïng leân tö theá anh huøng “ñaàu ñoäi trôøi chaân ñaïp ñaát”. Khi “nhìn ñaát” laø

157

hoï nhìn vaøo thöïc teá chieán tranh aùc lieät maø hoï ñang ñöông ñaàu, “nhìn trôøi” laø nhìn vaøo töông lai töôi saùng phía tröôùc vaø “nhìn thaúng” laø hoï ñang nhìn roõ caùi nhieäm vuï thieâng lieâng ñang mang, nhìn thaúng vaøo gian khoå, hi sinh maø khoâng chuùt nao nuùng, neù traùnh; nhìn thaúng tôùi ñích vôùi moät yù chí quyeát taâm vöõng nhö saét theùo. Ngheä thuïaât ñaûo ngöõ keát hôïp vôùi aâm ñieäu ngaén goïn, döùt khoùat cuûa ñieäp töø “nhìn” gôïi ta lieân töôûng ñeán ñoâi maét quan saùt raát nhanh, raát saéc cuûa ngöôøi ngoài caàm laùi vaø caû tö theá hieân ngang, ngaïo ngheã, daùng veû bình thaûn, thaùi ñoä töï tun cuûa con ngöôøi ôû ñaây :

“Xe ñi trong ñeâm toáiDuø ñöôøng laï ñöôøng quenXe ñi khoâng laïc loáiCoù maét ta laøm ñeøn”

Hình aûnh ñoái laäp : xe thöông tích, traàn truïi nhöng con ngöôøi laïi raén roûi, kieân cöôøng. Ñoù quaû laø duõng khí ñaùng nghieâng mình khaâm phuïc. Vaø vôùi tö theá ñoù, qua khung cöûa kính chaén gioù, ngöôøi laùi xe tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi theá giôùi beân ngoøai :

“Nhìn thaáy gioù vaøo xoa maét ñaéng Thaáy con ñöôøng chaïy thaúng vaøo timThaáy sao trôøi vaø ñoät ngoät caùnh chimNhö sa nhö uøa vaøo buoàng laùi”

Ñieäp ngöõ “nhìn thaáy” nhaán maïnh, khaéc saâu veû ñeïp toùat ra töø caùi nhìn cuûa ngöôø ilính. Do khoâng coù kính neân caûm giaùc veà gioù thaät cuï theå. “Gioù vaøo xoa maét ñaéng” laø hình aûnh nhaân hoùa ñoäc ñaùo, laï maø chaân thöïc. “Maét ñaéng” laø caùch mieâu taû raát thöïc nhöõng ñoâi maét ñaõ cay xeû vì maát nguû, vì haønh quaân ñeâm, vì buïi Tröôøng Sôn. Ñoù laø caâu thô taû thöïc, thöïc söï chính xaùc ñeán töøng chi tieát theå hieän phaàn naøo thöïc teá chieán tröôøng aùc lieät, nhöõng gian khoå maø caùc anh phaûi traûi qua. Gioù nhö ñöôïc nhaân hoùa ñeå laøm xoa dòu, an uûi, voã veà, xua tan caùi meät nhoïc cuûa nuùi röøng Tröôøng Sôn. Nhöng treân caùi neàn hieän thöïc aáy, chaát laõng maïn vuùt leân laøm cho caâu thô nhö bay boång. Bom ñaïn khoâng theå laøm cho taâm hoàn ngöôøi lính trôû neân khoâ caèn, chai saïn. Ngöôïc laïi, chieác xe khoâng kính giuùp hoï gaàn thieân nhieân hôn, thaáy mình maïnh meõ hôn, yeâu ñôøi hôn. Moät loïat caùc hình aûnh laõng maïn xuaát hieän : con ñöôøng vuøn vuït chaïy thaúng vaøo tim, “sao trôøi” vaø caû nhöõng “caùnh chim” nhö ñoät ngoät, nhö sa uøa vaøo buoàng laùi. Thieân nhieân uøa vaøo quaán quyùt laáy ngöôøi chieán só. Ngöôøi laùi xe nhö ñang thaêng hoa trong khoûanh khaéc hieám hoi aáy, caûm nhaän ñöôïc moät cuoäc soáng bình yeân. Taát caû laøm dòu ñi caùi aùc lieät cuûa Tröôøng Sôn, giuùp ngöôøi lính theâm nieàm tin, nghò löïc chieán ñaáu vaø chieán thaéng. Ôû ñaây, chaát hieän thöïc vaø chaát laõng maïn ñan xen nhau, thaám quyeän laãn nhau. Döôøng nhö chính nhaø thô cuõng ñang caàm laùi hay ngoài trong buoàng laùi cuûa nhöõng chieác xe khoâng chính neân caâu chöõ môùi sinh ñoäng, aán töôïng nhö theá. Sau khi thaû taâm hoàn mình hoøa nhaäp vôùi thieân nhieân, hoï ñaõ trôû veà thöïc teá. Hoï phaûi ñoái maët vôùi noãi khoù khaên cuûa thieân nhieân :

“Khoâng coù kính öø thì coù buïiBuïi phun toùc traéng nhö ngöôøi giaøChöa caàn röûa, phì pheøo chaâm ñieáu thuoácNhìn nhau maët laám cöôøi ha ha”

Khoâng coù kính xe che chaén, ngöôøi laùi cuøng vôùi chieác xe cuûa mình nhö tröïc tíeâp ñi giöõa ñaát buïi Tröôøng Sôn, ñeán möùc ñoä “toùc traéng nhö ngöôøi giaø”. Ñoù laø moät hình aûnh so saùnh hoùm hænh, ñoäc ñaùo. Khoù khaên laø vaäy nhöng “öø thì”, “chöa caàn” laïi vang leân nhö moät thaùch thöùc, moät chaáp nhaän

158

theå hieän thaùi ñoä thaûn nhieân tröôùc khoù khaên cuûa ngöôøi lính. Buïi laøm cho toùc hoï traéng, laøm maët hoï laám lem nhöng hoï chaúng quan taâm. Hoï vaãn “phì pheøo chaâm ñieáu thuoác”, “nhìn nhau maët laám cöôøi ha ha”. Ñieàu ñoù laøm cho ta khoâng khoûi thaùn phuïc. Caùi cöôøi saûng khoùai, teáu taùo, voâ tö cuûa tuoåi treû, cuûa loøng töï tin aáy sao maø ñaùng yeâu, raïng rôõ ñeán theá! Chính trong nhöõng gian khoå, nguy hieåm cuûa chieán tranh, ta nhaän ra nôi hoï neùt treû trung hoàn nhieân, laïc quan, yeâu ñôøi soâi noåi

Hieän thöïc cuûa chieán tranh coøn dieãn ra heát söùc aùc lieät, ngöôøi lính laùi xe coøn chaáp nhaän moät nghieät ngaõ nöõa :

“Khoâng coù kính öø thì öôùt aùoMöa tuoân möa xoái nhö ngoaøi trôøiChöa caàn thay laùi traêm caây soá nöõaMöa ngöøng gioù luøa khoâ mau thoâi”

Beân caïnh nhöõng ngaøy naéng gioù, hoï coøn phaûi chòu ñöïng nhöõng côn möa ñaïi ngaøn. “Möa tuoân xoái xaû nhö ngoøai trôøi”. Caùi naéng möa cuûa Tröôøng Sôn thaät khaéc nghieät ñöôïc theå hieän roõ neùt qua ñieäp ngöõ “möa” vaø ñoäng töø maïnh “tuoân, xoái” ñaõ gôïi taû nhöõng traän möa khuûng khieáp nhö truùt xuoáng nuùi röøng. Ngoài trong buoàn laùi cuûa nhöõng chieác xe khoâng kính neân caùc anh cuõng bò öôùt ñaãm nhöng caùc anh vaãn khoâng baän taâm maø vaãn “laùi traêm caây soá nöõa”. Phaûi chaêng giöõa bom ñaïn cuûa chieán tranh caùc anh phaûi luoân nhaãn naïi, chòu ñöïng, vaãn laïc quan vöôït qua voâ vaøn trôû ngaïi ñeå laùi xe vì tieàn tuyeán ñang vaãy goïi. Thaùi ñoä phôùt tænh : “möa ngöøng gioù luøa mau khoâ thoâi” cuõng raát treû trung. Quaû laø tieáng thô, lôøi thô cuûa moät theá heä treû tuoåi.

Ñieäp caáu truùc caâu “khoâng coù kính”, “öø thì”, “chöa caàn” nghe nhö ñieäp khuùc trong baøi ca vui vang leân ñaày töï haøo chaát chöùa nieàm tin theå hieän neùt hieân ngang baát chaáp khoù khaên, nguy hieåm

Nhöõng aùc lieät gian khoå trong coâng vieäc cuûa ngöôøi chieán só laùi xe ôû chieán tröôøng cöù hieän leân töøng maûng, roõ raøng, chaân thaät, sinh ñoäng. Chæ coù laéng nghe baèng traùi tim, baèng söï caûm thoâng, chia seû, ñoäc giaû môùi coù theå möôøng töôïng ñöôïc heát nhöõng gian truaân, khoù nhoïc maø nhöõng ngöôøi lính phaûi neám traûi. Tuy nhieân, gioïng ñieäu thô trong hai khoå thô laïi ngang taøng, treû trung, ñaày chaát lính theå hieän tinh thaàn laïc quan, thaùi ñoä baát chaáp gian khoå cuûa hoï.

Phaûi chaêng giöõa caùi soáng vaø caùi cheát, giöõa caùi aùc lieät cuûa chieán tranh thì ngöôøi lính caàn coù caùch nghó laïc quan ñeå vöôït qua moïi trôû ngaïi trong cuoäc chieán. Tinh thaàn laïc quan Caùch maïng thaät ñaùng khaâm phuïc vaø caùch giaûi quyeát vöôït qua khoù khaên cuûa caùc anh chieán só cuõng thaät baát ngôø, ngoä nghónh vaø ñaùng yeâu. Noù caøng toâ ñaäm theâm tinh thaàn phôi phôùi, phong thaùi nheï nhaøng cuûa caùc anh chieán só. Döôøng nhö nhöõng gian khoå, khoù khaên, nguy hieåm cuûa chieán tranh khoâng laøm aûnh höôûng, maûy may ñeán tinh thaàn cuûa hoï. Traùi laïi, hoï xem ñoù laø dòp ñeå thöû thaùch, söùc maïnh, yù chí hay noùi caùch khaùc chính loøng yeâu nöôùc trôû thaønh moät söùc maïnh khieán caùc anh vöôït qua bao gian khoå trong cuoäc chieán. Baèng nhöõng neùt veõ thaät ñôn sô, giaûn dò, nhaø thô ñaõ khaéc hoïa roõ neùt chaân dung cuûa nhöõng ngöôøi lính laùi xe laïc quan kieân cöôøng.

Ngöôøi lính coøn theå hieän leân qua tình ñoàng ñoäi, ñoàng chí thaém thieát. “Nhöõng chieác xe töø trong bom rôiÑaõ veà ñaây hoïp thaønh tieåu ñoäiGaëp beø baïn suoát doïc ñöôøng ñi tôùiBaét tay qua cöûa kính vôõ roài”

159

Hai caâu thô ñaàu mang ñaäm chaát thôøi söï. Nhöõng chieác xe ñi ra töø nôi cheát choùc, ngöôøi lính laùi xe ñi ra töø nôi möa bom löûa ñaïn. Hình aûnh theå hieän phaåm chaát anh huøng, kieân cöøông cuûa ngöôøi lính töø bom ñaïn hieåm nguy, töø nôi chieán tröôøng aùc lieät noùng boûng nhöõng chieác xe khoâng kính vöøa thoùat khoûi caùi cheát trong gang taác giôø ñaây ñaõ hoïp laïi thaønh tieåu ñoäi. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi töø boán phöông, cuøng chung lí töôûng, cuøng gaëp nhau treân con ñöôøng giaûi phoùng mieàn Nam, caøng ñi caøng gaëp nhieàu beø baïn. Lôøi thô töï nhieân ñaày caûm xuùc, töø ngöõ giaûn dò maøsaâu saéc, khoå thô ñaõ khaúng ñònh tình ñoàng ñoäi ñöôïc naûy sinh vaø hình thaønh khi cuøng traûi qua chieán tranh khoác lieät. Tình caûm naøy thaät chaân thaønh vaø caûm ñoäng bôûi noù ñöôïc toâi luyeän töø trong möa bom löûa ñaïn.

Ngoân ngöõ thô giaûn dò nhöng chaát thô toùat ra töø caûm xuùc cuûa taùc giaû giuùp ta hình dung nhöõng chieác xe khoâng kính vaãn vöôït qua bom ñaïn baêng baêng ra tieàn tuyeán. Luùc naøy, xe khoâng kính khoâng coøn laø trôû ngaïi maø laø moät ñieàu hay. Qua oâ kính vôõ, ngöôøi lính coù theå deã daøng theå hieän tình caûm vôùi ñoàng ñoäi baèng caùi baét tay qua cöûa kính vôõ. Hình aûnh thô ñaày xuùc ñoäng nhö tieáp theâm söùc maïnh giuùp hoï vöôït qua moïi thöû thaùch. Qua caùi baét tay, chieán tröôøng tuy aùc lieät nhöng hoï khoâng heà ñôn ñoäc vì coù ñoàng chí ñoàng ñoäi treân suoát chaëng ñöôøng Nam tieán. Trong caùi baét tay aáy nhö coù chöùa caû nieàm vui, nieàmtin, nieàm töï haøo cuûa ngöôøi chieán thaéng, laø lôøi ñoàng vieân chuùc möøng nhau hoøan thaønh nhieäm vuï.

Vaãn nhöõng caâu thô coù gioïng ñieäu rieâng, ñaäm chaát vaên xuoâi, taùc giaû laïi vieát tieáp veà cuoäc soáng cuûa hoï :

“Beáp Hoøang Caàm ta döïng giöõa trôøiChung baùt ñuõa nghóa laø gia ñình ñaáy3Voõng maéc choâng cheânh ñöôøng xe chaïyLaïi ñi laïi ñi trôøi xanh theâm”

Ta caûm nhaän moät thoùang bình yeân hieám coù giöõa Tröôøng Sôn bom ñaïn. Trong giaây phuùt hieám hoi, ngöôøi lính söûa soïan böõa aên. “Beáp Hoøang Caàm” – moät loïai beáp daõchieán duøng trong haønh quaân ñöôïc döïng giöõa trôøi theå hieän söï hieân ngang, ñónh ñaït khoâng sôï bom ñaït, keû thuø. Ñaïi töø “ta”vang leân thaät maïnh meõ, ngaïo ngheã, ñöôøng hoøang. Maëc duø phaûi ñoái maët vôùi voâ vaøn khoù khaên nhöng hoï luoân ôû tö theá chuû ñoäng, hieân ngang.

Taïm bieät gia ñình, ngöôøi lính vaøo Tröôøng Sôn ñeå laïi cha meï, chò em, baïn beø. Nhöng khi vaøo chieán tröøông, hoï laïi coù theâm moät gia ñình nöõa – gia ñình ngöôøi lính. Ñoù khoâng chæ laø cuøng chung baùt ñuõa maø lôùn hôn taát caû bôûi vì hoï coù chung lí töôûng. Tröôøng Sôn khoùi löûa ñaõ coù moät khaùi nieäm môùi veà gia ñình ñöôïc hình thaønh. Ngöôøi lính nhö coù theâm söùc maïnh bôûi hoï coù beân mình moät taäp theå anh huøng.

Tieáp theo laø hình aûnh “voõng maéc choâng cheânh” gôïi ta lieân töôûng ñeán nhöõng chieác voõng maéc voäi beân ñöôøng vaø giaác nguû dao ñoäng. Sinh hoïat cuûa ngöôøi laùi xe, caùi aên caùi nguû cuûa con ngöôøi ñöôïc toùm löôïc vaøo caùi hình aûnh “beáp Hoøang Caàm”, “chung baùt ñuõa” vaø “voõng maéc choâng cheânh”. Ñoù laø nhöõng neùt veõ hieän thöïc laøm soáng laïi cuoäc ñôøi ngöôøi laùi xe Tröôøng Sôn thôøi choáng Mó. Caùi gì cuõng taïm bôï , cô ñoäng, gian khoå nhöng caùch nhìn, caùch nghó cuûa caùc anh thaät caûm ñoäng “laø gia ñình ñaáy”. Roõ raøng chæ coù söùc treû môùi giuùp ngöôøi lính laøm vieäc, cöôøi ñuøa cuøng ñoàng ñoäi roài nguû ngay ñöôïc ñaáy.

Roài sau ñoù caùc anh laïi cuøng nhau leân ñöôøng :“Laïi ñi, laïi ñi trôøi xanh theâm”

Caâu thô bay phôi phôùi thaät laõng maïn, bay boång. Ñieäp ngöõ “laïi ñi” nghe nhö nhòp haønh quaân laø moät söï khaúng ñònh, söï töï tin höôùng veà phía tröôùc,

160

höôùng veà mieàn Nam vôùi nieàm laïc quan, yeâu ñôøi “taát caû vì mieàn Nam thaân yeâu”, giaûi phôùng mieàn Nam thoáng nhaát ñaát nöôùc. Hình aûnh aån duï “trôøi xanh” laø caùi xanh cuûa thieân nhieân, cuûa saéc trôøi nhöng coøn laø maøu xanh cuûa hy voïng, cuûa tuoåi treû, theå hieän nieàm laïc quan yeâu ñôøi, laø kì voïng cuûa töông lai töôi ñeïp cuûa daân toäc. Baàu trôøi maõi xanh treân cao, con ngöôøi maõi tieán leân phía tröôùc,tieán ñeán beân baàu trôøi, hoøa bình, töï do. Treân haønh trình vöôït Tröôøng Sôn baêng röøng loäi suoái laïi theâm bom ñaïn cuûa Mó, nhöõng chieác xe tieáp tuïc bieán daïng ñeán möùc khoâng coøn laø chieác xe.

“Khoâng coù kính roài xe khoâng coù ñeønKhoâng coù mui xe, thuøng xe coù xöôùc”

Ñieäp töø “khoâng” nhaéc ñi nhaéc laïi ba laàn nhö nhaân ba nhöõng khoù khaên thöû thaùch. Ñieäp töø “khoâng” ñi cuøng pheùp lieät keâ taêng caáp, khoâng kính, khoâng ñeøn, khoâng mui xe nhaán maïnh chieán tranh ngaøy caøng khoác lòeât laøm chieác xe bieán daïng ñeán trô truïi. Ñaëc bieät giöõa nhöõng caùi “khoâng coù”cuoái doøng thô thöù hai xuaát hieän moät caùi “coù” nhöng caùi “coù” ñoù laïi nhö moät gia vò ñeå laøm ñaäm neùt hôn caùi “khoâng coù” vaãn laø caùi thöông taät cuûa xe khoâng kính. Vaäy maø khoâng phaûi ñoâi ba chieác xe maø caû haøng vaïn chieác xe nhö theá vaãn vöôït qua möa bom löûa ñaïn, vöôït qua moïi ñòa hình phöùc taïp, ñeøo cao doác thaúm, chaïy trong möa gioù, ñeâm toái mòt muø nhö nhaø thô Nguyeãn Duy cuõng vieát :

“Ñöôøng daøi baêng baêng xe cöù chaïyBaõo taùp möasa xe cöù qua”

Chính gioïng thô dí doûm, tinh nghòch ñaõ baät leân chaát theùp, baät leân caùi duõng caûm kieân cöôøng cuûa tieåu ñoäi xe khoâng kính vaø caùc anh chieán só.

Chieán tröôøng aùc lieät, ngöôøi lính phaûi ñöông ñaàu vôùi nhieàu hieåm nguy hôn. Bom ñaïn Mó coù theå taøn phaù taát caû nhöng chuùng khoâng theå gieát cheát loøng yeâu nöôùc. Vì theá :

“Xe vaãn chaïy vì mieàn Nam phía tröôùcChæ caàn trong xe coù moät traùi tim”

Hai caâu thô cuoái doàn tuï yù töôûng cuûa toøan baøi thô bôûi noù taäp trung söùc maïnh vaø veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi chieán só, nhaân toá ñaõ tieáp theâm söùc maïnh giuùp hoïxem thöôøng gian khoå, baát chaáp moïi hieåm nguy, nguyeân nhaân ñeå nhöõng chieác xe khoâng kính mang treân mình ñaày thöông tích aáy baêng baêng ra tieàn tuyeán beàn bæ ñi tieáp ñoïan tröôøng chinh laø vì mieàn Nam ruoät thòt, söï thoáng nhaát ñaát nöôùc. Baùc Hoà töøng noùi : “nöôùc VN laø moät, daân toäc VN laø moät”. Neáu moät nöûa VN coøn chìm trong khoùi löûa chieán tranh thì ñoøan xe tieán veà phía tröôùc vì mieàn Nam cuõng laø moät chaân lí

“Neáu taâm söï cuøng ta baïn hoûiTieáng naøo trong muoân ngaøn tieáng noùiNhö noãi nieàm nhöùc nhoái tim ganTrong loøng ta hai tieáng mieàn Nam”

Daáu hai chaám cuoái doøng thô vaø töø “chæ caàn” döôøng nhö muoán khaúng ñònh yeáu toá quan troïng caàn thieát, khoâng theå thieáu ñöôïc ñoù chính laø “traùi tim”. Vaãn giöõa bao nhieâu caùi “khoâng coù” thì laïi coù moät caùi “coù” ñuùng nghóa “coù moät traùi tim”

Hình aûnh hoùan duï “moät traùi tim” laøm saùng leân caû ñoïan thô, coäi nguoàn söùc maïnh cuûa caû ñoøan xe, goác reã phaåm chaát anh huøng cuûa nhöõng ngöôøi lính laùi xe tích tuï, ñoïng laïi ôû “traùi tim” gan daï, kieân cöôøng, baûn lónh. Hình aûnh “traùi tim” laø traùi tim cuûa yù chí VN baát khuaát. Ñoù chính laø yù chí chieán ñaáu ñeå giaûi phoùng mieàn Nam, maûnh ñaát cuûa “ñi tröôùc veà sau” gian khoå, quaät cöôøng laø tình yeâu nöôùc noàng nhieät cuûa tuoåi treû thôøi choáng Mó.

161

Ñoïan thô vaãn vôùi keát caáu töông phaûn, ñoái laäp giöõa phöông dieän vaät chaát vaø tinh thaàn, giöõa moät caùi coù ñöông ñaàu vaø chieán thaéng vôùi taát caû nhöõng caùi “khoâng coù”. Keát caáu ñoái laäp aáy ñaõ laøm noåi baät leân neùt ñeïp trong taâm hoàn, tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi chieán só. Nhaø thô muoán höôùng ngöôøi ñoïc chuùng ta veà moät chaân lí, yeáu toá laøm neân chieán thaéng khoâng chæ laø vuõ khí toái taân, hieän ñaïi maø coøn bôûi nhöõng con ngöôøi mang traùi tim yeâu nöôùc noàng naøn, yù chí kieân cöôøng, loøng duõng caûm vaø nieàm tin vöõng chaéc vaøo ngaøy mai töôi saùng. Nhö nhaø thô Toá Höõu ñaõ vieát :

“Ta saün saøng xeû traùi tim taCho Toå quoác vaø cho taát caû”

Thaät khoâng coù veû ñeïp naøo hôn hình töôïng “nhöõng chieác xe khoâng kính” vaø hình aûnh nhöõng ngöôøi laùi xe kieân cöôøng vöôït qua tuyeán löûa Tröôøng Sôn ñeå ñeán vôùi mieàn Nam. Ñoù laø veû ñeïp cuûa chuû nghóa anh huøng. Baøi thô ñaõ kheùp laïi maø aâm höôûng cuûa noù nhö vaãn ñang vang xa. Baøi thô laø khuùc haùt ngôïi ca nhöõng ngöôøi lính laùi xe vöôït leân treân khoù khaên ñeå hoøan thaønh nhieäm vuï. Chieán tranh ñaõ ñi qua nhöng hình aûnh nhöõng chieác xe vaø nhöõng ngöôøi lính laùi xe cuûa Phaïm Tieán Duaät vaãn coøn soáng maõi giuùp ta theâm hieåu bieát, töï haøo veà moät thôøi ra traän gian khoå ñaày khí phaùch haøo huøng, soâi noåi cuûa tuoåi treû VN thôøi choáng Mó. Caùm ôn Phaïm Tieán Duaät ñaõ ñeå cho hình töôïng ngöôøi chieán só laùi xe Tröôøng Sôn coøn laïi maõi vôùi thô ca, vôùi chuùng ta nhöng ngöôøi chöa töøng coù moät ngaøy ôû Tröôøng Sôn. Baøi thô vaãn giuùp ta coù moät caùch nhìn, caùch hieåu thaät ñeïp veà maûnh ñaát aáy, veà nhöõng con ngöôøi ñaõ töøng :

“Xeû doïc Tröôøng Sôn ñi cöùu nöôùcMaø loøng phôi phôùi daäy töông lai

162

“Muøa Xuaân Nho Nhoû” Thanh Haûi. Thaàm laëng coáng hieán cho cuoäc ñôøi.

Laéng tai nghe…Khuùc nhaïc muøa xuaân ñang môøi goïiDoõi maét nhìn…Saéc xuaân lung linh traøn ngaäp caû ñaát trôøi Vaâng! Xuaân veà ñaùnh thöùc ngaøn caây coû noäi, ñaâm choài naûy loäc.

Xuaân ñeán coøn ñaùnh thöùc nguoàn caûm xuùc voâ taän cuûa thi nhaân. Laéng loøng laïi, ta nghe ñaâu ñaây saéc xuaân, tình xuaân ñang hoøa quyeän trong vuõ ñieäu muøa xuaân, ñang raïo röïc trong taâm hoàn Thanh Haûi ñeå “Muøa xuaân nho nhoû” ra ñôøi. Baøi thô vôùi lôøi giaûn dò, töù thô saâu laéng nhöng oâm troïn taâm hoàn ñoân haäu, bình dò, thieát tha yeâu cuoäc soáng cuûa nhaø thô.

Baøi thô “Muøa xuaân nho nhoû” ñöôïc ra ñôøi khi Thanh Haûi naèm treân giöôøng beänh vaø chæ ít laâu sau thì nhaø thô maõi maõi ra ñi. ÔÛ giöõa muøa ñoâng giaù reùt cuûa xöù Hueá, ñoái maët vôùi bieân giôùi giöõa söï soáng vaø caùi cheát khoâng laøm traùi tim nhaø thô nguoäi laïnh. Ngöôïc laïi, taâm hoàn thi nhaân caøng naûy nôû, böøng söùc soáng ñeå caûm nhaän saâu saéc veà moät muøa xuaân noàng aám tình ngöôøi, khieán ngoøi buùt nôû hoa ñeå moät “Muøa xuaân nho nhoû” ra ñôøi laø taâm tình cuûa thi nhaân tröôùc thieân nhieân, con ngöôøi, cuoäc soáng.

Muøa xuaân laø muøa khôûi ñaàu cho moät naêm môùi, laø muøa muoân hoa ñua nôû ñem ñeán höông saéc, vò ngoït cuûa söùc soáng, tình yeâu, haïnh phuùc. Tröôùc veû ñeïp dieäu kyø cuûa muøa xuaân, caùc thi nhaân ñeàu caûm nhaän baèng con maét trìu meán, thaân thöông. Muøa xuaân hieän ra vôùi muoân vaøn saéc maøu röïc rôõ:

“Coû xanh nhö khoùi beán xuaân töôiLaïi coù möa xuaân nöôùc voã trôøi”

(Nguyeãn Traõi)Vuõ ñieäu cuûa muøa xuaân ñaõ roùt vaøo taâm hoàn Thanh Haûi nieàm caûm

xuùc daâng traøo. Thaät ñôn sô, laëng leõ maø muøa xuaân vaãn hieän veà traøn ñaày söùc soáng traøo daâng:

“Moïc giöõa doøng soâng xanhMoät boâng hoa tím bieác”Giaûn dò maø ñaàm aám xieát bao! Thanh Haûi ñaõ kheùo choïn cho mình moät

böùc tranh xuaân vôùi gam maøu aám aùp, maø dòu daøng, trang nhaõ: moät maøu xanh cuûa doøng Höông Giang meânh moâng, eâm ñeàm, moät maøu tím bieác cuûa boâng hoa nhoû beù. Söï saép xeáp heát söùc caân ñoái haøi hoaø cuûa böùc tranh thô, caùi to lôùn bao la khoâng laán aùt caùi nhoû nhoi, beù boûng. Maøu xanh cuûa doøng soâng laøm neàn cho saéc tím cuûa hoa caøng noåi baät. Chæ vaøi neùt phaùc thaûo, Thanh Haûi ñaõ veõ neân böùc tranh xuaân thô moäng haøi hoøa. Baèng bieän phaùp ñaûo ngöõ “moïc giöõa doøng soâng xanh”, taùc giaû ñaõ toâ ñaäm hình aûnh moät boâng hoa tím beù nhoû maø traøn ñaày söùc soáng maõnh lieät, vöôn leân söï soáng trong ñieàu kieän coù phaàn khaéc nghieät ñeå hoøa cuøng vaïn vaät giöõa vuõ truï bao la voâ taän. Hình aûnh thô thaät nheï nhaøng, thanh thoaùt, maøu hoa tím bieác nheø nheï xuoâi doøng Höông Giang xanh thaúm thaät thô moäng laõng maïn, quyeán ruõ ñeán laï thöôøng! Moät maøu tím thuûy chung ñaëc tröng cuûa con ngöôøi xöù Hueá moäng mô, traàm tö, coå kính.

Trong khoâng gian tónh laëng cuûa muøa xuaân bò khuaáy ñoäng bôûi aâm thanh ngaân vang ñaày trìu meán chaát chöùa nieàm vui roän raõ:

“OÂi! Con chim chieàn chieän163

Hoùt chi maø vang trôøi.”Muøa xuaân khoâng chæ vôùi saéc maøu haøi hoøa maø böùc tranh xuaân aáy

boãng nhoän nhòp haún leân vôùi tieáng chim hoùt vang trôøi chaøo ñoùn ngaøy môùi. Khoâng gian töôi vui aáy laøm xao ñoäng ñeán taâm hoàn nhaïy caûm cuûa thi nhaân. Thanh Haûi ñang laéng tai nghe tieáng chim chieàn chieän cao vuùt trong khoâng trung. Taùc giaû ñaët töø “OÂi” vaøo caâu thô nhö moät lôøi thoát leân ngaïc nhieân thích thuù, nhö moät noát nhaïc ngaân vang trong baûn tröôøng ca muøa xuaân voâ taän. Tieáng chim hoùt nhö roùt vaøo taâm hoàn nhaø thô moät nieàm trìu caûm. Taâm hoàn nhaø thô ñang traøn ngaäp nieàm vui ñeå ngoân töø thoát leân “hoùt chi maø” nhö moät lôøi traùch yeâu ñaày thaân thöông. Tieáng chim chieàn chieän haùt vang löøng trong treûo cao vuùt nhö noát thaêng roän raõ cuûa muøa xuaân. Tieáng haùt aáy cöù keùo daøi, ngaân nga roài lan toûa hoøa quyeän vaøo baàu trôøi xuaân keøm khoâng gian böøng saùng, roän raøng. Trong doøng caûm xuùc tuoân traøo tröôùc muøa xuaân, Thanh Haûi nhö caûm nhaän ñöôïc hôi thôû noàng aám cuûa muøa xuaân, höông vò ngoït ngaøo cuûa muøa xuaân, saéc xuaân tình xuaân chan chöùa:

“Töøng gioït long lanh rôiToâi ñöa tay toâi höùng.”Nhaø thô ñoùn nhaän muøa xuaân baèng thò giaùc, thính giaùc vaø caû xuùc

giaùc. Nhaø thô ñöa tay höùng laáy töøng gioït gì ñang long lanh rôi? Gioït söông chaêng? Hay gioït naéng? Hay nhöõng gioït aâm thanh cuûa tieáng chim? Maø ñoù chính laø nhöõng gioït muøa xuaân, gioït haïnh phuùc cuûa tình ñôøi nhö ñöôïm thaém caû ñaát trôøi, hoøa nguyeän vaøo taâm hoàn thi só. Thanh Haûi xoøe baøn tay mình ra ñeå caûm nhaän nhöõng höông vò ngoït ngaøo cuûa muøa xuaân baèng thaùi ñoä traân troïng, naâng niu aùp vaøo traùi tim mình. Taùc giaû ñaõ cuï theå hoùa töøng gioït muøa xuaân nhö chan hoøa vaøo loøng ñaát meï ñeå muoân hoa khoe saéc thaém ñeå saéc soáng daâng traøo, ñeå taâm hoàn con ngöôøi traøn ngaäp nieàm vui.

Trong vuõ ñieäu cuûa muøa xuaân, ta khoâng chæ thaáy ñöôïc veû ñeïp quyeán ruõ cuûa muøa xuaân thieân nhieân maø con ngöôøi baét gaëp muøa xuaân treû trung, soâi noåi cuûa con ngöôøi Thanh Haûi ñöa ra hai hình aûnh cuï theå, tieâu bieåu cuûa ñaát nöôùc ñoù laø ngöôøi lính vaø ngöôøi noâng daân:

“Muøa xuaân ngöôøi caàm suùngLoäc giaét ñaày quanh löngMuøa xuaân ngöôøi ra ñoàngLoäc traûi daøi nöông maï”Hình aûnh loäc non laø bieåu töôïng cho söùc soáng môùi vöôn leân. Loäc cuûa

lính laø caønh laù nguî trang. Nhöõng caønh laù nguî trang bieán thaønh loäc ñaàu muøa ñöôïc mang ñeán theo töøng böôùc chaân ngöôøi lính. Loäc maø ngöôøi chieán só mang ñeán cho chuùng ta laø xöông maùu maø caùc anh ñoå xuoáng, laø coâng söùc baûo veä muøa xuaân thanh bình cuûa daân toäc, gieo nieàm haïnh phuùc ñeán moïi nhaø. Ngöôøi lính bieåu tröng cho nhöõng con ngöôøi baûo veä Toå quoác vaø ngöôøi noâng daân laø nhöõng con ngöôøi tieâu bieåu trong coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc. Baèng hình thöùc soùng ñoâi haøi hoøa, aâm höôûng caâu thô trôû neân nhòp nhaøng, caân ñoái. Töø baøn tay ngöôøi noâng daân “loäc traûi daøi nöông maï”. Baøn tay cuûa “ngöôøi ra ñoàng” toâ ñieåm cho muøa xuaân ñaát nöôùc. Ñoâi baøn tay kì dieäu cuûa nhöõng ngöôøi hoïa só aáy ñaõ veõ neân nhöõng maûng xanh cuûa nieàm tin, hi voïng leân ñaát nöôùc. Cuõng nhö ngöôøi caàm suùng, loäc cuûa ngöôøi ra ñoàng mang ñeán cuõng ñaùng traân troïng bieát bao. Loäc maø ngöôøi noâng daân taëng laø moà hoâi, laø baùt côm gaïo, laø côm no aùo aám. Ngöôøi caàm suùng, ngöôøi ra ñoàng laø hình aûnh raát tieâu bieåu cho nhöõng con ngöôøi ñoùng goùp, coáng hieán caû thaân mình ñeå laøm neân muøa xuaân Toå quoác.

164

Giai ñieäu roän raõ cuûa muøa xuaân, nhòp soáng con ngöôøi chöøng nhö hoái haû hôn, xoân xao hôn:

“Taát caû nhö hoái haûTaát caû nhö xoân xao.”

Taâm hoàn con ngöôøi hoøa quyeän vaøo thieân nhieân, hoøa quyeän vaøo giai ñieäu muøa xuaân. Ñieäp töø “taát caû” nhö nhaán maïnh nhòp ñieäu cuoäc soáng, muøa xuaân. Lôøi thô theå hieän nieàm haân hoan, rung ñoäng trong taâm hoàn taùc giaû. Caùc caëp töø laùy “hoái haû”, “xoân xao” vöøa gôïi caûm vöøa gôïi hình, nhòp ñieäu khaån tröông, phaán khôûi, roän ròp, töng böøng khôi gôïi nieàm vui naùo ñoäng trong loøng ngöôøi.

AÂm höôûng cuûa muøa xuaân traøn ngaäp caû thieân nhieân, hoøa vaøo taâm hoàn con ngöôøi nhöõng nieàm rung ñoäng. Baát giaùc Thanh Haûi chaïnh loøng nghó ñeán queâ höông ñaát nöôùc, aâm höôûng caâu thô boãng traàm buoàn, saâu laéng:

“Ñaát nöôùc boán nghìn naêmVaát vaû vaø gian laoÑaát nöôùc nhö vì saoCöù ñi leân phía tröôùc.”Caâu thô nhö ñöa ta trôû veà vôùi quaù khöù boán ngaøn naêm lòch söû:Traûi daøi suoát chieàu daøi lòch söû boán ngaøn naêm döïng nöôùc, giöõ

nöôùc, Toå quoác ta ñaõ traûi qua bao bieán ñoäng thaêng traàm cuûa lòch söû. Ngaøy töø buoåi ñaàu döïng nöôùc, döïng nöôùc, ñaát nöôùc ta ñaõ ñöùng tröôùc nguy cô xaâm löôïc cuûa keû thuø. Moät ngaøn naêm noâ leä cho phong kieán phöông Baéc ñaày ñau thöông, tuûi nhuïc. Vôùi chieán thaéng oanh lieät cuûa Ngoâ Quyeàn treân soâng Baïch Ñaèng ñaõ môû ra moät kæ nguyeân môùi cuûa ñoäc laäp töï chuû. Nhöõng vaàn thô boãng traàm laéng suy tö nhö gôïi nhôù veà moät thôøi kyø ñau thöông maø anh duõng. Trong thôøi kyø aáy saûn sinh ra nhöõng ngöôøi con tröôûng thaønh töø ñaát meï ñaày gian nan, vaát vaû nhöng luoân giaønh chieán thaéng:

“Ñaát ngheøo nuoâi nhöõng anh huøngChìm trong maùu chaûy laïi vuøng ñöùng leân”Ñaõ qua bao cuoäc bieán ñoäng cuûa lòch söû, ñaát nöôùc, con ngöôøi Vieät

Nam vaãn kieân cöôøng anh duõng, hieân ngang vöôït qua nhöõng thöû thaùch ñaày cam go, quyeát lieät. . Töø “cöù” vang leân nhö moät lôøi khaúng khaùi huøng hoàn, moät nieàm tin baát dieät cuûa Thanh Haûi veà töông lai ñaát nöôùc. Nhaø thô ñaõ lieân töôûng ñaát nöôùc nhö vì sao ngôøi choùi lung linh thaép saùng phía tröôùc. Ñoù laø caùch so saùnh thaät ñoäc ñaùo vaø môùi laï nhö khôi gôïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc.

Trong caûm xuùc veà muøa xuaân ñang daâng traøo nhaø thô boãng muoán hoùa thaân:

“Ta laøm con chim hoùtTa laøm moät caønh hoaTa nhaäp vaøo hoøa caMoät noát traàm xao xuyeán”Caùi giai ñieäu nheø nheï, du döông, eâm aùi, ngoït ngaøo cuûa nhöõng thanh

baèng lieân tieáp, nhöõng luyeán laùy, ñieäp ngöõ “ta laøm… ta laøm… ta nhaäp” cöù xoân xao, reùo raét maõi trong loøng ngöôøi ñoïc, chöøng nhö ta ñöôïc bay boång theo öôùc mô cuûa taùc giaû. Caùc ñoäng töø “laøm”, “nhaäp vaøo” theå hieän moät söï hoùa thaân kì dieäu. Caùi “ta” baây giôø khoâng coøn rieâng laø caùi ta cuûa taùc giaû maø noù ñaõ hoøa nhaäp, ñoàng ñieäu vôùi caùi ta cuûa taát caû moïi ngöôøi. Caùc hình aûnh “con chim hoùt”, “moät caønh hoa”, “moät noát traàm xao xuyeán” mang yù nghóa bieåu loä moät leõ soáng, nieàm taâm nieäm cuûa Thanh Haûi ñoái vôùi Toå quoác, nhaân daân. Nhaø pheâ bình vaên hoïc Hoaøi Thanh – Hoaøi Chaân ñaõ töøng nhaän xeùt: “Moãi baøi thô hay laø moät caùnh cöûa môû cho toâi ñi vaøo

165

taâm hoàn”. Vaâng! Baøi thô “Muøa xuaân nho nhoû” cuûa Thanh Haûi ñaõ môû cöûa cho taát caû chuùng ta caûm nhaän moät traùi tim khieâm toán bình dò, ñoän haäu, chaân thaønh cuûa nhaø thô. Khoâng öôùc mô cao xa, Thanh Haûi chæ nhoû nheï xin laøm moät tieáng chim hoùt goùp tieáng ca töôi vui vaøo giai ñieäu roän raõ cuûa muøa xuaân, moät caùnh hoa nhoû beù giöõa röøng hoa muoân ngaøn saéc thaém cuûa daân toäc. Thanh Haûi ñaõ kheùo möôïn veû ñeïp thanh khieát cuûa thieân nhieân, cuoäc ñôøi ñeå theå hieän nieàm mong öôùc thieát tha ñöôïc soáng coù ích, ñem laïi höông saéc, nieàm vui toâ ñieåm cho muøa xuaân ñaát nöôùc. Khaùt voïng soáng laø troïn ñôøi hieán daâng cuûa Thanh Haûi cuõng gaëp ñöôïc neùt ñoàng ñieäu trong taâm hoàn caùc nhaø thô khaùc:

“Neáu laø con chim, chieác laùThì con chim phaûi hoùt, chieác laù phaûi xanhLeõ naøo vay maø khoâng coù traûSoáng laø ñaâu chæ nhaän rieâng mình”

(Toá Höõu)Nhaø thô cuõng coù öôùc mô nguyeän soáng laø phaûi cho, phaûi coáng hieán.

Ñoù laø quan nieäm soáng ñeïp ñuùng ñaén. Say trong vuõ khuùc muøa xuaân, khuùc nhaïc loøng Thanh Haûi cöù ngaân leân nhö caây ñaøn muoân ñieäu. Ñoïc khoå thô ta môùi caûm nhaän ñöôïc tình yeâu thieân nhieân, cuoäc soáng vaø khaùt voïng chaùy boûng coáng hieán cho ñôøi. Nhöng khaùt voïng aáy cuûa taùc giaû khoâng to lôùn, xa vôøi maø chæ nhoû beù, ñôn sô nhöng tuyeät ñeïp bieát nhöôøng naøo! Trong baûn hoøa ca traàm boång cuûa muøa xuaân, Thanh Haûi chæ mong ñöôïc laøm moät vaø chæ moät “noát traàm xao xuyeán”. Moät noát traàm aáy laëng leõ, ñôn sô, nhoû nheï nhöng laïi khoâng theå thieáu trong baûn giao höôûng muøa xuaân. Caùi aâm thanh traàm laéng cuûa noát traàm trong baûn hoøa ca caøng laøm taêng theâm söùc gôïi caûm trong giai ñieäu goïi muøa: “Em ôi! Muøa xuaân ñeán roài ñoù!”. Caûm höùng aáy caøng theâm maõnh lieät khi ta ngaâm kheõ nhöõng vaàn thô “Muøa xuaân nho nhoû” cuûa Thanh Haûi. AÂm höôûng cuûa noát traàm aáy cöù maõi du döông ñeå laïi dö aâm ngoït ngaøo trong loøng ngöôøi sau nhöõng noát thaêng cao vuùt, roän raõ cuûa cuoäc ñôøi. Thaät khieâm nhöôøng nhaø thô nguyeän ñöôïc hoùa thaân thaønh “noát traàm xao xuyeán” ñeå nhaäp vaøo khuùc ca tieáng haùt cuûa cuoäc ñôøi moät caùch aâm thaàm, laëng leõ, muoán ñem taøi naêng, söùc löïc nho nhoû cuûa mình ñeå goùp phaàn cho söï nghieäp xaây döïng hoøa bình, ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc.

Taát caû khaùt voïng nhö laéng laïi trong taâm hoàn nhaø thô nhö moät nieàm caûm xuùc:

“Moät muøa xuaân nho nhoûLaëng leõ daâng cho ñôøi”Muøa xuaân laø khaùi nieäm tröøu töôïng chæ thôøi gian. Thanh Haûi ñaõ cuï

theå hình aûnh “nho nhoû” theå hieän moät taâm hoàn bình dò, laëng leõ coáng hieán. Trong lôøi töï tình cuûa taùc giaû laøm chuùng ta lieân töôûng ñeán Nguyeãn Thaønh Long trong “Laëng leõ SaPa”, Leâ Anh Xuaân trong “Daùng ñöùng Vieät Nam”:

“Töø daùng ñöùng cuûa anh treân ñöôøng bay Taân Sôn NhaátToå quoác bay leân baùt ngaùt muøa xuaân”

(Leâ Anh Xuaân)Laät tieáp nhöõng doøng thô cuûa Thanh Haûi, ta laïi lieân töôûng ñeán nhöõng

chieán só, nhöõng coâ gaùi thanh nieân xung phong ñaõ mieät maøi, aâm thaàm coáng hieán caû tuoåi xuaân phôi phôùi töôi ñeïp cho Toå quoác:

“Em ñaõ laáy tình yeâu Toå quoác thaép leân ngoïn löûaÑaùnh laïc höôùng thuø höùng laáy luoàng bom”

(Laâm Thò Myõ Daï)

166

Trong hai cuoäc khaùng chieán vó ñaïi baûo veä Toå quoác, coáng hieán luoân laø khaùt voïng chaùy boûng ngaøy ñeâm thöôøng tröïc trong taâm hoàn Thanh Haûi. Trôû veà vôùi doøng chaûy lòch söû caùch ñaây saùu traêm naêm, Nguyeãn Traõi ñaõ khaúng ñònh taám loøng trung hieáu saét son vôùi ñaát nöôùc:

“Bui coù moät loøng trung laãn hieáuMaøi chaêng khuyeát, nhuoäm chaêng ñen”Thanh Haûi ngay treân giöôøng beänh trong ñieàu kieän khaéc nghieät vaãn

khaúng ñònh:“Duø laø tuoåi hai möôiDuø laø khi toùc baïc”Ñieäp ngöõ “duø laø” theå hieän moät giaù trò soáng, coáng hieán troïn ñôøi

mình. Caâu thô mang aâm höôûng maïnh meõ, khaúng khaùi nhö lôøi nguyeän caàu thaønh taâm nhaát cuûa Thanh Haûi tröôùc luùc ra ñi. Lôøi taâm nguyeän aáy thaät thuûy chung, son saét vöõng beàn. Ngay trong tuoåi xanh traøn ñaày söùc soáng hay khi ñaõ veà giaø, ngoïn löûa nhieät tình vaãn khoâng bao giôø lòm taét. Thanh Haûi chæ xin laøm moät muøa xuaân nho nhoû trong haøng trieäu muøa xuaân nho nhoû khaùc ñeå ñöôïc suoát ñôøi goùp phaàn laøm “Toå quoác bay leân baùt ngaùt muøa xuaân” ( Leâ Anh Xuaân)

Khoå thô cuoái ñaõ keát thuùc baøi thô trong aâm ñieäu nheï nhaøng eâm aû nhö gioïng hoø xöù Hueá:

“Muøa xuaân ta xin haùt…… Nhòp phaùch tieàn ñaát Hueá”Vaãn traùi tim daøo daït yeâu queâ höông, Thanh Haûi choïn khuùc haùt giöõa

muøa xuaân. Giai ñieäu eâm aùi Nam ai, Nam bình, thieát tha hieàn hoøa nhö con ngöôøi Vieät Nam. Duø ôû treân maûnh ñaát “nöôùc non nghìn daëm” hay ôû baát ñaâu cuõng ñeïp, cuõng gaén lieàn vôùi tình caûm con ngöôøi:

“Khi ta ôû chæ laø nôi ñaát ôûKhi ta ñi ñaát ñaõ hoùa taâm hoàn”

( Cheá Lan Vieân )Thanh Haûi vôùi nieàm tin yeâu trìu meán queâ höông nhaø thô ñaõ caûm

nhaän moät tình yeâu Toå quoác thieát tha. Tröôùc khi veà coõi vónh haèng, taâm hoàn nhaø thô nhö gaén chaët vôùi queâ höông. Baèng ñieäp ngöõ “nöôùc non ngaøn daëm” keát hôïp gieo vaàn baèng ñaõ taïo aâm höôûng baøi thô nhö ngaân daøi maõi ra roài laéng ñoïng laïi trong loøng chuùng ta nhöõng caûm xuùc chaân thaønh.

Trang saùch ñaõ kheùp laïi nhöng dö aâm cuûa noù vaãn coøn ñoïng maõi nhö khôi gôïi trong loøng chuùng ta veà moät tình caûm cao ñeïp cuûa con ngöôøi. Chính tình yeâu thieân nhieân, khaùt voïng daâng hieán cuûa Thanh Haûi laøm xao xuyeán rung ñoäng bieát bao traùi tim ngöôøi ñoïc. Baøi thô cöù nheï nhaøng, thaám thía töï nhieân ñi vaøo loøng ngöôøi nhö moät baøi hoïc saâu saéc. “Muøa xuaân nho nhoû” cuûa Thanh Haûi ñaõ khieán chuùng ta caûm nhaän veà leõ soáng ñeïp, caùch öùng xöû ñaày nhaân vaên, taám göông cao thöôïng trong saùng cuûa Thanh Haûi laøm ta traân troïng, khaâm phuïc vaø töï ngaãm phaûi soáng sao cho xöùng ñaùng vôùi Toå quoác, nhaân daân.

167

Vieáng laêng Baùc – Vieãn Phöông , loøng thaønh cuûa ngöôøi con mieàn Nam daâng leân Baùc

“Ñaát nöôùc ñeïp voâ cuøng. Nhöng Baùc phaûi ra ñiCho toâi laøm soùng döôùi con taøu ñöa tieãn BaùcKhi bôø baõi daàn lui laøng xoùm khuaátBoán phía nhìn khoâng boùng moät haøng tre”

(Cheá Lan Vieân)Nöôùc nhaø bò ñoâ hoä, nhaân daân soáng trong caûnh laàm than, tuûi nhuïc

ñaõ laøm cho loøng Baùc quaën thaét, ñau vôùi noãi ñau maát nöôùc. Moät ngaøy muøa heø naêm 1911, Baùc xuoáng taøu vieãn döông LaTusô Tôreâvin vôùi teân goïi Nguyeãn Taát Thaønh, baét ñaàu bao naêm thaùng boân ba tìm ñöôøng cöùu nöôùc. Ba möôi naêm sau, Baùc trôû veà queâ höông mang theo lyù töôûng saùng suoát trong chuû nghóa Maùc – Leânin, böôùc ñaàu trong coâng cuoäc giaûi phoùng daân toäc. Theá roài trong nieàm vui lôùn cuûa ñaát nöôùc ngaøy ñaïi thaéng 30 – 4 – 1975, khoâng ai noùi vôùi ai nhöng trong töï ñaùy loøng moãi ngöôøi daân boãng ngheïn ñaéng: Baùc ñaõ khoâng coøn. Nhöng hình aûnh vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc cuøng vôùi taát caû nhöõng gì Baùc ñaõ daønh troïn cho queâ höông, ñaát nöôùc thì seõ muoân ñôøi baát huû. Moãi ngöôøi daân Vieät Nam ñeàu daønh nhöõng tình caûm thieâng lieâng cao quyù nhaát vôùi Baùc. Hoøa vaøo doøng caûm xuùc voâ bôø beán, Vieãn Phöông ñaõ danh döï thay maët nhöõng ngöôøi con mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc. Ñeán vôùi Baùc laø tìm veà moät taám loøng laõnh tuï bao dung vó ñaïi. Trong nieàm xuùc ñoäng thieâng lieâng aáy, Vieãn Phöông ñaõ cho ra ñôøi baøi thô “Vieáng laêng Baùc” . Baøi thô môû ñaàu baèng lôøi boäc baïch giôùi thieäu ñaày caûm xuùc thieát tha: “Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc…” vaø keát thuùc baèng nhöõng öôùc voïng tieáp böôùc theo lyù töôûng cuûa Baùc “…Muoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy”. Caû baøi thô laø lôøi töôûng nieäm chaân thaønh ñeán vôùi vò cha giaø daân toäc..

Trong cuoäc chieán tranh gian khoå, Baùc nhö moät vì sao saùng roïi ñöôøng cho caùch maïng Vieät Nam. Hình aûnh Baùc trong taâm trí moïi ngöôøi, nhaát laø ñoái vôùi ñoàng baøo mieàn Nam voâ cuøng thieâng lieâng, cao quyù. Vaø tình caûm cuûa Baùc ñoái vôùi mieàn Nam cuõng thaät saâu roäng bao la.

“Baùc nhôù mieàn Nam noãi nhôù nhaøMieàn Nam mong Baùc noãi mong cha.”

(Toá Höõu)Theá maø trong nieàm vui lôùn cuûa caû ñaát nöôùc: ñaïi thaéng muøa xuaân

1975, moïi ngöôøi chôït nhaän ra raèng coù moät ñieàu thieáu vaéng khoâng theå buø ñaép ñöôïc: Baùc ñaõ khoâng coøn, khoâng theå nhìn taän maét caùi ngaøy maø Baùc ñaõ mong öôùc, ñaõ doõi theo noù hôn nöûa cuoäc ñôøi mình. Nhöng trong loøng moïi ngöôøi, tình caûm daønh cho Baùc vaãn voâ cuøng thieâng lieâng, cao quyù. Ai cuõng coù theå caûm nhaän ñöôïc treân khoaûng trôøi khoâng bao la kia coù aùnh maét hieàn töø, vui söôùng cuûa vò cha giaø daân toäc, Baùc ñang cöôøi… nuï cöôøi thaät maõn nguyeän giöõa baàu trôøi rôïp ñoû caùnh sao vaøng. Trong doøng ngöôøi ñeán vieáng laêng Baùc, Vieãn Phöông ñaõ boäc baïch:

“Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng BaùcÑaõ thaáy trong söông, haøng tre baùt ngaùtOÂi! Haøng tre xanh xanh Vieät Nam Baõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng”Lôøi thô sao bình dò thieát tha cuõng nhö nhöõng tình caûm maø ngöôøi daân

mieàn Nam göûi ñeán Baùc. Cuïm töø “con ôû mieàn Nam” vöøa theå hieän moät nieàm töï haøo vöøa theå hieän moät nieàm ñau khoân taû. Con ñaõ töø mieàn Nam

168

– töø moät nôi vöøa thoaùt khoûi xieàng xích noâ leä, töø moät nôi gian khoå maø anh huøng vöøa ñaáu tranh thoaùt khoûi boïn xaâm löôïc ñeå ñoaøn tuï vôùi ñaïi gia ñình Vieät Nam. Mieàn Nam ñau vôùi noãi ñau cuûa caû nöôùc, ñau vôùi noãi ñau ñaõ khoâng theå ñoùn chaân Baùc trong ngaøy ñaïi thaéng. Qua caùch xöng hoâ “Baùc – con” ñaõ theå hieän söï thaønh kính ñoái vôùi Baùc. Trong laøn söông sôùm cuûa moät ngaøy thu Haø Noäi, ñeán nôi Baùc ñang yeân nghæ nhö ñang ñeán vôùi moät laøng queâ thanh bình beân nhöõng haøng tre xanh, baùt ngaùt. Töø xa nhaø thô höôùng taàm maét veà phía laêng Baùc vaø chôït baét gaëp ñöôïc moät maøu xanh quen thuoäc – maøu xanh cuûa nhöõng haøng tre thaân thöông ñoái vôùi nhöõng ngöôøi con ñaát Vieät. Haøng tre töø ngaøn ñôøi ñaõ gaén chaët vôùi taâm hoàn con ngöôøi Vieät Nam. Töø “oâi” cuøng daáu chaám caûm “!” ñaõ boäc loä caûm xuùc chaân thaønh xuùc ñoäng cuûa nhaø thô. Ngheä thuaät aån duï “haøng tre xanh xanh” ñaõ noùi leân daân toäc Vieät Nam gian khoå nhöng kieân cöôøng anh duõng. Haøng tre ñaõ bao truøm maøu xanh leân bao theá heä cuûa daân toäc. Maøu xanh laø maøu cuûa söï soáng, maøu cuûa muøa xuaân baát töû, maøu cuûa nieàm tin yeâu hi voïng. Qua bao phong ba soùng gioù, haøng tre vaãn vöõng vaøng cuøng daân toäc. Ngöôïc doøng lòch söû, töø khi Thaùnh Gioùng nhoå tre ñaùnh giaëc cöùu nöôùc cho ñeán nay, daân toäc Vieät Nam ta ñaõ traûi qua bao bieán ñoåi, bao laàn chieán ñaáu ñeå baûo veä töøng maûnh ñaát cha oâng thaät kieân cöôøng, beàn bæ. Tre töôïng tröng cho nhöõng phaåm chaát cuûa con ngöôøi Vieät Nam: ñoaøn keát, baát khuaát, hieân ngang, beàn bæ. Nguyeãn Duy cuõng ñaõ töøng vieát trong baøi thô “Tre Vieät Nam”:

“Thaân gaày guoäc, laù mong manhMaø sao neân luõy neân thaønh tre ôi!ÔÛ ñaâu tre cuõng xanh töôiCho duø soûi ñaù ñaát voâi baïc maøu”.Khi ñeán vôùi Baùc khoâng phaûi laø ra ñi töø mieàn Nam ra Baéc thaêm laêng

Baùc maø laø trôû veà, trôû veà vôùi coäi nguoàn cuûa daân toäc, cuûa nhöõng gì gaàn guõi, thieát tha, quen thuoäc. Töø xa , nhaø thô ñaõ caûm nhaän nhöõng haøng tre “baõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng” nhö ñoaøn veä binh trang nghieâm canh giöõ giaác nguû cuûa Baùc. Tröôùc laêng Baùc – moät vò laõnh tuï taøi ba cuûa daân toäc khoâng phaûi laø nhöõng gì traùng leä, röïc rôõ maø laø nhöõng haøng tre thaân thöông, giaûn dò, quen thuoäc. Cuõng nhö chính con ngöôøi Baùc, söï giaûn dò, ñôn sô aáy ñaõ laøm cho moïi ngöôøi xuùc ñoäng, xuùc ñoäng ñeán rôi nöôùc maét. Moïi ngöôøi daàn daàn böôùc vaøo trong laêng baèng söï trang nghieâm. Baàu trôøi loàng loäng , maët trôøi soi saùng:

“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû.”Maët trôøi laø nguoàn saùng lôùn nhaát, röïc rôõ nhaát, vónh vieãn cuûa theá

gian naøy, maët trôøi mang ñeán söï soáng cho con ngöôøi, cho muoân loaøi. Nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ thaät kheùo leùo khi xaây döïng hình aûnh aùnh maët trôøi thaät ñang soi saùng treân laêng Baùc. Baèng ngheä thuaät nhaân hoùa taïo hình aûnh sinh ñoäng. Maët trôøi vuõ truï ñang nhìn maët trôøi chaân lyù ñoù laø Baùc. Nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ lieân töôûng Baùc chính laø maët trôøi chaân lyù saùng ngôøi. Caû khoâng gian baøi thô boãng röïc rôõ “maøu ñoû”. Caâu thô traøn ñaày söùc soáng, chöùa chan loøng thaønh kính voâ vaøn cuûa nhaø thô ñoái vôùi Baùc. Trong nhöõng naêm thaùng daân toäc ta coøn ñang soáng trong xieàng xích nguïc tuø, Baùc chính laø aùnh saùng, nieàm tin ñaõ soi ñöôøng daãn loái cho daân toäc. Ñaát nöôùc ta ñaõ chòu bao nhieâu gian khoå, ñaõ chìm trong bieån ñoùi ngheøo, vaát vaû:

“Caû daân toäc ñoùi ngheøo trong rôm raïVaên chieâu hoàn töøng thaám gioït möa rôi”

169

(Cheá Lan Vieân)Baùc xuaát hieän nhö con taøu ñöa ñaát nöôùc vöôït qua bao phong ba, baõo

taùp, vöôït qua ñeâm tröôøng taêm toái ñeå ñeán beán bôø ñoäc laäp. Maùi tranh ngheøo xô xaùc ngaøy xöa giôø ñaõ baét ñaàu thay baèng nhöõng maùi nhaø saéc ngoùi nhö nhaø thô Cheá Lan Vieân ñaõ töøng vieát:

“Maùi raï nghìn naêm hoàn thay saéc ngoùiNhöõng ñôøi thöôøng cuõng coù boùng hoa che”Vaàng saùng cuûa maët trôøi thieân nhieân coù laém luùc bò maây che môø

nhöng vaàng saùng cuûa maët trôøi Baùc laø nguoàn saùng maõi maõi, nguoàn saùng soi ñöôøng cho con ngöôøi Vieät Nam, cho caùc theá heä Vieät Nam. Ñaát nöôùc Vieät Nam coù hai maët trôøi: moät trong laêng, moät treân laêng, moät soi saùng söï soáng haøng ngaøy, moät soi saùng taâm hoàn moãi con ngöôøi Vieät Nam. Gioïng thô boãng chuyeån sang traàm laéng suy tö, ngaøy ngaøy cuøng vôùi maët trôøi ñi qua treân laêng laø:

“Ngaøy ngaøy doøng ngöôøi ñi trong thöông nhôùKeát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân”Baèng caûm xuùc chaân thaønh, Vieãn Phöông ñaõ theå hieän tình caûm cuûa

nhaân daân luoân daønh cho Baùc moät tình caûm thieâng lieâng cao quyù. Neáu nhö theo quy luaät vaän haønh cuûa töï nhieân, ngaøy ngaøy maët trôøi vaãn cöù moïc, vaãn cöù ñi ngang qua laêng Baùc thì moïi ngöôøi ñeán vieáng laêng Baùc trong nieàm thaønh kính, thöông nhôù nhö moät quy luaät vaän haønh cuûa tình caûm. Ñieäp töø “ngaøy ngaøy” nhaán maïnh moät chaân lyù khoâng bao giôø thay ñoåi: Baùc vaãn soáng trong loøng moãi chuùng ta. Doøng ngöôøi ñang ñi laø ñi trong cuoäc haønh trình ngôïi ca vinh quang Baùc. Vaø traøng hoa vinh quang naøy khoâng phaûi ñöôïc keát baèng nhöõng boâng hoa bình thöôøng nhö moïi traøng hoa khaùc, maø ñaây laø moät traøng hoa baát taän, traøng hoa khoâng bao giôø taøn, traøng hoa thaät söï cuûa ñôøi: hoa – con ngöôøi. Nhaø thô ñaõ lieân töôûng hình aûnh doøng ngöôøi keát thaønh nhöõng traøng hoa voâ taän ñeå daâng leân Baùc. Hình aûnh “traøng hoa” coøn coù yù nghóa töôïng tröng: cuoäc ñôøi nhö nôû hoa döôùi aùnh saùng cuûa Baùc. Ngheä thuaät hoaùn duï “baûy möôi chín muøa xuaân” ñaõ theå hieän loøng thaønh kính cuûa nhaø thô cuõng nhö moïi ngöôøi ñoái vôùi Baùc. Baûy möôi chín naêm Baùc coù maët trong cuoäc ñôøi naøy maø ñoù laø bao naêm thaùng gian khoå hy sinh vì ñaát nöôùc ñeå taïo ra bao muøa xuaân cho ñaát nöôùc, cho con ngöôøi. Töø töø böôùc chaân vaøo nôi Baùc naèm, khoâng ai noùi ai, moïi ngöôøi cuøng im laëng böôùc thaät nheï chaân, trong loøng daâng leân moät nieàm xuùc ñoäng thieâng lieâng:

“Chuùng ta haõy böôùc nheï chaân nheï nöõaTraêng traêng ôi haõy yeân laëng cuùi ñaàuCaû cuoäc ñôøi Baùc coù nguû yeân ñaâuNay Baùc nguû chuùng ta canh giaác nguû”

(Haûi Nhö)Nhaø thô hoøa vaøo doøng ngöôøi ñi vaøo laêng Baùc – nôi Baùc ñang naèm

yeân nghæ, khoâng coøn nhöõng haøng tre, khoâng coøn vaàng maët trôøi choùi chang, chæ coù Baùc vôùi traêng, traêng vôùi Baùc maø thoâi:

“Baùc naèm trong giaác nguû bình yeânGiöõa moät vaàng traêng saùng dòu hieàn”Baùc naèm ñaây giöõa moät vuøng aùnh saùng nheø nheï hieàn hoøa. AÙnh

saùng aáy ñöôïc nhaø thô mieâu taû nhö moät vaàng traêng gaàn guõi neân thô. Ñieàu ñoù taïo khoâng gian baøi thô vöøa mô vöøa thöïc. Chöøng nhö Baùc khoâng heà maát ñi giöõa cuoäc ñôøi naøy maø chöøng nhö Baùc vaãn ñang naèm ñoù trong giaác nguû bình yeân sau moät chaëng ñôøi chöa ñöôïc nghæ ngôi. Caû moät cuoäc ñôøi Ngöôøi hi sinh vì daân toäc ñaõ phaûi traûi qua bieát bao phong ba soùng gioù.

170

Keå töø ngaøy Baùc boû laïi phía sau löng haøng tre xanh ñeå baét ñaàu chaëng ñöôøng daøi cöùu nöôùc:

“Ñôøi boài taøu leânh ñeânh theo soùng beåNgöôøi ñi hoûi khaép boùng côø chaâu Myõ, chaâu PhiNhöõng ñaát töï do, nhöõng trôøi noâ leäNhöõng con ñöôøng caùch maïng ñang tìm ñi.”

(Cheá Lan Vieân)Vaø ngaøy hoâm nay Baùc ñang naèm ñoù, ñaõ laëng yeân maõn nguyeän vôùi

cuoäc soáng thanh bình cuûa moïi ngöôøi daân. Chung quanh soi saùng giaác nguû Baùc laø hai nguoàn saùng to lôùn cuûa vuõ truï: maët trôøi treân laêng vaø maët traêng trong laêng. Hai nguoàn saùng aáy nhö hoäi tuï veà ñaây ñeå canh chöøng giaác nguû cho Baùc. Noùi ñeán traêng, ta laïi nhôù ñeán vaàng traêng trong nhöõng vaàng thô hieàn hoøa cuûa Baùc. Traêng nhö ngöôøi baïn tri kæ cuûa Baùc trong suoát ñoaïn ñöôøng ñôøi. Traêng ñaõ töøng ñeán vôùi Baùc trong choán tuø ñaøy:

“Trong tuø khoâng röôïu cuõng khoâng hoaCaûnh ñeïp ñeâm nay khoù höõng hôø.”Caûnh ñeïp ñeâm traêng khoù höõng hôø ñeán vôùi Baùc giöõa “caûnh khuya”

cuûa nuùi röøng Vieät Baéc:“Tieáng suoái trong nhö tieáng haùt xaTraêng loàng coå thuï boùng loøng hoa”

vaø baây giôø khi Baùc ñaõ naèm yeân nôi ñaây, traêng vaãn theo canh chöøng giaác nguû cho Ngöôøi. Gioïng thô boãng chuyeån ñoåi ñoät ngoät töø nheï nhaøng eâm aùi:

“Vaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim.”Vaãn bieát raèng soáng trong cuoäc ñôøi naøy thì phaûi tuaân theo moät quy

luaät: quy luaät taát yeáu cuûa cuoäc ñôøi: quy luaät nghieät ngaõ cuûa sinh töû. Theá maø sao nhaø thô vaãn khoâng giaáu ñöôïc nieàm xuùc ñoäng. Töï an uûi ta nhöng con tim vaãn coù caùi lyù rieâng cuûa noù. Baùc ñaõ ra ñi nhöng söï nghieäp, hình aûnh cuûa Ngöôøi vaãn coøn soáng maõi trong taâm hoàn moïi ngöôøi. Baùc ñaõ hoøa nhaäp vaøo hoàn thieâng soâng nuùi, baát töû vôùi thôøi gian. Baùc nhö trôøi xanh, Baùc laø maõi maõi. Töø taän cuøng saâu thaúm cuûa taâm hoàn boãng “nhoùi” leân moät nieàm ñau khoân taû. Lôøi thô nhö tieáng naác ngheïn ngaøo, theå hieän moät caûm xuùc chaân thaønh, ñau xoùt. Baùc maát ñi laø moät toån thaát lôùn lao cuûa daân toäc. Cuïm töø “vaãn bieát… maø sao” ñaõ theå hieän söï giaèng xeù ray röùt trong loøng nhaø thô. Ngaøy Baùc ra ñi vónh vieãn naèm yeân trong loøng daân toäc, trôøi ñoå möa taàm taû, ngöôøi tuoân leä ñau thöông:

“Suoát maáy hoâm raøy ñau tieãn ñöaÑôøi tuoân nöôùc maét, trôøi tuoân möa”

( Toá Höõu )Nhöng roài cuoäc sum hoïp naøo roài cuõng chia lìa, ñöùng tröôùc laêng Baùc

trong nieàm caûm xuùc voâ bôø chaïnh nghó ñeán vieäc trôû veà mieàn Nam nhaø thô ñaõ khoâng kìm ñöôïc noãi nieàm thöông nhôù.

“Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maét”Ñeå Baùc naèm laïi vôùi giaác nguû bình yeân vónh vieãn, vôùi aùnh traêng

tröôøng cöûu trong laêng, moãi ngöôøi böôùc chaân ñi vôùi caûm giaùc thaät söï veà noãi ñau maát Baùc. Thöông, thöông ñeán traøo nöôùc maét, ñoù chính laø tình thöông cuûa nhaân daân Vieät Nam, cuûa mieàn Nam ruoät thòt daønh cho Baùc trong giaây phuùt naøy, giaây phuùt laëng ngöôøi tröôùc söï hi sinh to lôùn cuûa Baùc… taát caû nhö im laëng… laëng im… Chaân böôùc ñi maø ñaàu cöù ngoaûnh laïi, khoâng ai muoán rôøi xa laêng Baùc. OÂi, öôùc gì coù moät pheùp laï ñeå Baùc

171

maõi maõi khoâng rôøi xa daân toäc, ñeå chuùng ta khoâng phaûi ñau ñôùn vôùi noãi ñau maát Baùc. Vaø oâi, öôùc gì:

“Muoán laøm con chim hoùt quanh laêng Baùc Muoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy.”AÂm höôûng baøi thô ñöôïc nhaán maïnh leân qua ñieäp töø “muoán”. Hình nhö

coù moät söùc maïnh voâ hình nhöng maõnh lieät níu keùo loøng ta ôû laïi. Phaûi chi ta coù theå bieán thaønh nhöõng gì thaân yeâu quanh nôi Baùc yeân nghæ, ñeå coù theå haèng ngaøy nhìn thaáy Baùc, nhìn thaáy caû taám loøng cuûa ngöôøi laõnh tuï vó ñaïi, bao dung. Öôùc gì ta coù theå laøm moät con chim nho nhoû goùp tieáng haùt cuûa mình vaøo nhöõng buoåi bình minh nôi laêng Baùc. Hay öôùc chi ta ñöôïc laøm moät boâng hoa daân toäc nôû quanh laêng cuûa Ngöôøi. Vaø phaûi chi moät ngaøy naøo ñoù ta seõ trôû thaønh moät caây tre beân nhöõng haøng tre xanh toûa boùng maùt dòu daøng nôi laêng Baùc. Öôùc chi… öôùc chi… öôùc thaät nhieàu ñieàu thaät beù nhoû, ñôn sô chæ vôùi mong muoán duy nhaát cuoái cuøng laø coù theâ ôû nôi Baùc ñang yeân nghæ. Ñeå haèng ngaøy tröôûng thaønh döôùi aùnh saùng cuûa Baùc. Caâu thô keát thuùc traàm laéng nhöng sao taâm hoàn nhaø thô laïi vuùt leân cao. Noãi thöông nhôù, söï töï nguyeän giôø phaûi bieán thaønh nhöõng gì coù thaät hôn, nhöõng gì maø coù theå coáng hieán cho queâ höông, Toå quoác, ñeå muoân ñôøi xöùng ñaùng vôùi nhöõng gì Baùc ñaõ laøm cho daân toäc.

“Neáu laø con chim, chieác laùThì con chim phaûi hoùt, chieác laù phaûi xanhLeõ naøo vay maø khoâng traûSoáng laø cho ñaâu chæ nhaän rieâng mình”

(Toá Höõu)Caû cuoäc ñôøi Baùc ñaõ hy sinh vì ñaâu, vì nöôùc… moãi vuøng ñaát nôi Baùc

ñaët chaân ñeán trong ba möôi naêm boân ba tìm ñöôøng cöùu nöôùc, bao khoù khaên, bao moà hoâi ñaõ ñoå xuoáng… taát caû vì daân toäc…

“Coù nhôù chaêng hôõi gioù reùt thaønh BaLeâ?Moät vieân gaïch hoàng Baùc choáng laïi caû moät muøa baêng giaùVaø söông muø thaønh Luaân Ñoân, ngöôi coù nhôùGioït moà hoâi Ngöôøi nhoû giöõa ñeâm khuya?…”

(Cheá Lan Vieân)Ñoái vôùi nhöõng gì Baùc ñaõ hi sinh vì daân toäc, ta phaûi soáng sao cho thaät

xöùng ñaùng vôùi Ngöôøi. Ta haõy bieán ñau thöông thaønh nhöõng vieäc laøm cuï theå, bieán nhöõng öôùc mô kia thaønh nhöõng gì coù theå ñoùng goùp cho queâ höông, ñaát nöôùc trong coâng cuoäc phaùt trieån ñaát nöôùc ngaøy nay. Phaûi trung thaønh vôùi lyù töôûng cuûa Baùc, phaûi trung hieáu vôùi daân, vôùi nöôùc. Ñoù môùi chính laø nhöõng vieäc laøm thieát thöïc. Coù nhö theá, töø nhöõng nôi vónh haèng naøo ñoù Baùc seõ mæm cöôøi… nuï cöôøi ñaày maõn nguyeän.

Coù ngöôøi ñaõ töøng noùi:” Vaên chöông laø chöõ nghóa, nhöng tröôùc heát noù laïi laø moät taám loøng “. Baøi thô “Vieáng laêng Baùc” khoâng phaûi laø baøi thô ñaàu sau ngaøy Baùc maát nhöng noù vaãn laøm rung ñoäng loøng ngöôøi bôûi taám loøng bình dò nhöng cao quyù maø nhöõng ngöôøi con mieàn Nam daønh cho Baùc. Nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ thay maët ñoàng baøo mieàn Nam göûi ñeán Baùc nhöõng tình caûm thieâng lieâng cao quyù nhaát. Baøi thô laø moät nieàm xuùc ñoäng voâ bôø beán, nieàm toân kính thieâng lieâng, cao quyù. Vôùi gioïng ñieäu thô nheï nhaøng, traàm laéng, caâu thô vöøa thieát tha, vöøa thaønh kính, trang troïng ñaõ theå hieän ñöôïc taám loøng cuûa nhaø thô. Baùc ñaõ naèm ñoù laëng im sau baûy möôi chín naêm Baùc coù maët treân cuoäc ñôøi naøy. Baûy möôi chín naêm coù Baùc laø baûy möôi chín muøa xuaân nôû hoa cuûa daân toäc. Vaø ñeán baây giôø cuõng vaäy, dö aâm cuûa nhöõng muøa xuaân ñoù vaãn coøn… coøn maõi

172

maõi… Baùc ra ñi nhöng söï nghieäp vaø hình aûnh cuûa Ngöôøi vaãn coøn maõi trong loøng daân toäc. Ta phaûi soáng cho xöùng ñaùng vaø trung thaønh vôùi lyù töôûng cuûa Baùc.

“Neáu laø chim toâi seõ laø loaøi boà caâu traéngNeáu laø hoa toâi seõ laø moät ñoùa höôùng döôngNeáu laø maây toâi seõ laø moät vaàng maây aámNeáu laø ngöôøi toâi seõ cheát cho queâ höông”

(Töï nguyeän – Tröông Quoác Khaùnh)Baøi thô laø moät cung baäc veà tình yeâu thöông toân kính cuûa ngöôøi daân

Vieät Nam daønh cho Baùc. Cung baäc naøy seõ maõi ngaân leân… ngaân maõi vaøo loøng moãi ngöôøi daân veà Baùc – vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc.

173

“Vieáng laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông – Loøng toân kính voâ bô ñeán vò laõnh tuï vó ñaïi daân

toäc

Coù moät vaàng döông thao thöùc caû cuoäc ñôøi vaãn canh caùnh, traên trôû beân mình hai chöõ: “ñaát nöôùc” coù caùi cheát ñaõ hoùa thaønh baát töû trong saâu thaúm moãi con tim. Baùc Hoà laëng leõ ra ñi vaøo coõi vónh haèng trong noãi nieàm tieác thöông da dieát cuûa daân toäc, trong côn möa suït suøi daàm deà chaûy, trong doøng nöôùc maét noái nhau laên troøn cuûa cuoäc ñôøi. Ñeå roài, vôùi taát caû loøng thaønh kính voâ bôø, nieàm thöông nhôù lai laùng khoâng nguoâi, Vieãn Phöông ñaõ cho ra ñôøi baøi thô: “Vieáng laêng Baùc” nhö kính caån daâng leân Baùc caû moät traùi tim mieàn Nam ñong ñaày noãi thoån thöùc, nhôù mong daït daøo.

Vaøo thaêm laêng Baùc, Vieãn Phöông nheï nhaøng boäc baïch:“Con ôû mieàn Nam vaøo thaêm laêng Baùc,Ñaõ thaáy trong söông haøng tre baùt ngaùt,Oâi! Haøng tre xanh xanh Vieät Nam,Baõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng”.Nhöõng vaàn thô bình dò, thieát tha ñeàu ñaën, töø toán vang leân nhö chaát

chöùa caû moät nieàm mong moûi, chaân thaønh cuûa ñöùa con voøng tay thaønh kính tröôùc nhöõng gì cao caû, thieâng lieâng nhaát:

“Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc”Caëp töø xöng hoâ con – Baùc ñong ñaày caû moät tình caûm noàng naøn,

thaém thieát nhöng gaàn guõi, moäc maïc, da dieát. Ngöôøi laõnh tuï vó ñaïi aáy laø ngöôøi cha giaø muoân vaøn kính yeâu cuûa hai möôi naêm laêm trieäu ñöùa con daân toäc Vieät Nam. Sao chaúng thaáy moät khoaûng caùch vôøi vôïi xa xoâi. Taát caû chæ laø tình caûm ruoät thòt thaân thöông, ñaày trìu meán. Nhòp thô nheï nhaøng, chaäm raõi nhö taâm traïng boài hoài, xao xuyeán ñang daàn keùo ñaày trong taâm hoàn Vieãn Phöông. Nhaø thô ñi maø mang theo caû traùi tim mieàn Nam ñang töøng ngaøy mong moûi, thieát tha höông veà Baùc Hoà. Ñeán gaàn laêng Baùc, thaáy thaáp thoaùng haøng tre ñónh ñaïc, uy nghieâm trong laøn söông traéng vaán vöông vaây quanh, moät nieàm caûm xuùc troåi daäy maõnh lieät trong loøng Vieãn Phöông töïa nhö khuùc nhaïc ñang gaûy leân nhöõng noát thaùnh thoùt, raïo röïc, naùo nöùc. Trong nieàm vui lôùn lao, söï boài hoài ñang daøo daït vaø ñeán, nhaø thô xuùc ñoäng ngaém nhìn maøu xanh xanh aån hieän sau laøn söông sôùm, ñeå roài cuoái cuøng ngheïn ngaøo thoát leân:

“OÂi! Haøng tre xanh xanh Vieät Nam”Trong nieàm xuùc ñoäng ñeán rung raåy, baàn thaàn traùi tim, Vieãn Phöông

ngaém nghía caùi maøu xanh aáy ñeå chôït thaám thía daùng daáp hieân ngang, baát khuaát, thaùch thöùc caû “baõo taùp möa sa”, caùi tö theá quaät cöôøng maïnh meõ, caùi tö theá ghi saâu trong nhöõng trang söû choùi loïi, huøng traùng, töïa nhö moät thaàn thoaïi oanh lieät. Traùi tim nhaø thô thì thaàm, thoån thöùc. Haøng tre Vieät Nam. OÂi! Tre Vieät Nam. Luõy tre laøng gaén chaët, gaàn guõi vôùi taâm hoàn trong treûo, chaát phaùc, hieàn hoøa cuûa ngöôøi Vieät. Luõy tre laøng rì raøo ñung ñöa ru beù thô treân noâi noàng say vaøo giaác nguû ngaân nga nhöõng öôùc mô keõo coït tieáng voõng, tieáng gioù xaøo xaïc, caû tieáng tre ríu ran. Luõy tre xanh hieàn hoøa cho boùng raâm lau khoân nhöõng gioït moà hoâi long lanh ñoïng treân vöøng traùn baùc noâng daân giöõa tröa heø noùng boûng. Luõy tre treo vaàng traêng treân trôøi cao luõy tre aáp uû caû moät hoàn queâ maën maø, thaém thieát. Tre coù töø laâu roài: xöa laém, caû khi Thaùnh Gioùng oai phong laãm lieät duøng tre xanh thuùc ngöïa dieät giaëc aâm taøn baïo, ñeán khi ngoïn tre saét nhoïn laïi cuøng nhaân daân 174

baát khaát ñaùnh ñuoåi quaân xaâm löôïc. Tre ngaøy xa xaêm vaø tre cuûa hoâm nay: ngoïn tre naâng niu giöõ gìn hoàn phaùch tinh anh cuûa daân toäc. Baèng bieän phaùp aån duï, haøng tre Vieät Nam aáy coù phaûi chaêng laø nhöõng con ngöôøi gan daï, anh huøng treân maûnh ñaát Laïc Hoàng daáu yeâu: “Moät ngaøn naêm noâ leä giaëc Taøu, moät traêm naêm ñoâ hoä giaëc Taây…” Trong töøng khoaûnh khaéc lòch söû haøo huøng, vaãn coù nhöõng con ngöôøi chaúng bao giôø chòu cheát, vaãn coù nhöõng traùi tim ngoan cöôøng xoâng leân. Maøu xanh cuûa tre aáy, maøu xanh cuûa muøa xuaân baát töû, cuûa söùc soáng môn môûn hay chính laø caùi maøu kieân trung, baát dieät, caùi maøu söï soáng tröôøng toàn cuûa daân toäc, maëc cho baõo taùp möa sa vaãn kieâu haõnh vöôït leân baùt ngaùt.

Töø nhöõng haøng tre thaúng haøng canh giaác nguû cho Baùc, ngaøy ngaøy nôi laêng Baùc, aùnh maët trôøi vaãn soi saùng:

“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû”Theo voøng quay tuaàn hoaøn cuûa taïo hoùa, ngaøy ngaøy coù moät maët

trôøi ñi qua treân laêng, chôït ngôõ ngaøng cuùi mình chieâm ngöôõng nhöõng aùnh saùng choùi loïi, röïc rôõ, ñoû moät maøu chöùa chan tình thöông cuûa moät maët trôøi bình yeân, thanh thaûn trong laêng kia toûa ra. Vôùi ngheä thuaät lieân töôûng, aån duï ñaëc saéc, Vieãn Phöông ñaõ kheùo leùo ví Baùc nhö moät maët trôøi raïng rôõ, ñoû röïc. Moät ngaøy qua, oâng ñöôïc chieâm ngöôõng hai aùnh maët trôøi toûa saùng ngôøi ngôøi, röïc rôõ caû moät khoâng gian nhuoäm thaém saéc ñoû, chöùa chan doøng chaûy thaønh kính voâ taän cuûa haøng vaïn con ngöôøi: Maët trôøi vuõ truï – Maët trôøi chaân lí. Maët trôøi cuûa vuõ truï ngaøy ngaøy chieáu saùng, söôûi aám cho theá gian, ñeå hoa nôû roä, ñeå traùi caây ngoït ngaøo chín caønh, ñeå ngöôøi ngöôøi hôùn hôû laøm vieäc, ñeå chim troãi leân nhöõng khuùc nhaïc töôi vui. Theá nhöng luoàng aùnh saùng röïc rôõ vónh vieãn cuûa vuõ truï cuõng im laëng thao thöùc tröôùc moät maët trôøi cuûa chaân lí cao caû – Baùc Hoà. Trong thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp. Baùc xuaát hieän nhö vaàng döông daàn nhoâ leân giöõa raëng nuùi xa xaêm, xua tan ñi boùng ñeâm muø mòt taêm toái bao truøm, queùt saïch hôi ñoâng laïnh leõo, ñôùn ñau, beû gaõy ñi moïi cuøm goâng, xieàng xích. Ñeå roài, döôùi hôi aám cuûa chaân lí böøng choùi röïc rôõ, nhöõng ñôøi noâ leä caâm laëng laïi ngaøo ngaït nôû hoa ñeå moãi kieáp ngöôøi laïi haêm hôû, sung söôùng ñöôïc troïn veïn laøm ngöôøi. Traùi tim Baùc nhö vaãn luoân raát ñoû moät tình yeâu meânh moâng, voâ taän. Vaø doøng söõa ngoït ngaøo, aám aùp moät tình thöông noàng naøn, chaùy boûng töø con tim vó ñaïi aáy chaûy ra oâm aáp bao phuû caû nuùi ñoài, röøng caây, laïi öôm maàm, aáp uû töøng goùc luùa, laïi vun xôùi, hoài sinh töøng kieáp ngöôøi. Theo aùnh saùng giuïc giaõ, thoâi thuùc ñuoác soáng chaân lí ôû phía tröôùc, caû daân toäc döôùi söï dìu daét cuûa Baùc ñaõ tieán leân, choáng laïi keû thuø huøng maïnh, taøn baïo. Vaø trong ñôùn ñau, moät söùc maïnh maõnh lieät, döõ doäi ñaõ ñöôïc Baùc thaép leân trong moãi traùi tim quaën thaét cuûa ngöôøi daân laàm than, cô cöïc. Boùng hình Baùc loàng loäng ñöôïc chaép caùnh baùt ngaùt bay leân, vó ñaïi ñaõ che chôû, daãn daét cho caû daân toäc vöôït qua taêm toái ñeâm tröôøng ñeå ñeán vôùi moät neàn töï do huy hoaøng, raïng rôõ:

“Baùc ôi! Tim Baùc meânh moâng theáOÂm caû non soâng caû kieáp ngöôøi !”Baùc coáng hieán troïn veïn cho daân toäc caû traùi tim noàng naøn tình thöông

daït daøo cuûa mình. Tình thöông aáy, cöù chaûy meânh moâng voâ taän, mang naëng nhöõng haït phuø sa ngoït ngaøo taän tuïy, thaàm laëng vun ñaép, boài baõi beán bôø. Ñeïp laøm sao hình aûnh vó ñaïi cuûa con ngöôøi chæ bieát laáy nieàm vui cuûa ngöôøi khaùc laøm haïnh phuùc cuûa rieâng mình. Neáu nhö maët trôøi kia laø nguoàn aùnh saùng cuûa vuõ truï bao la thì Baùc Hoà chính laø maët trôøi vónh vieãn soi saùng trong taâm töôûng moãi con ngöôøi.

175

Baèng caûm xuùc chaân thaønh, Vieãn Phöông ñaõ daâng leân Baùc caû moät tình caûm thieâng lieâng cao quyù. Ñieäp töø “Ngaøy ngaøy” ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi nhö khaéc saâu moät quy luaät “Ngaøy ngaøy” treân laêng Baùc moät maët trôøi vaãn ñeàu ñaën ñi qua theo coå maùy vaän haønh töï nhieân. Vaø: “Ngaøy ngaøy” nhöõng doøng ngöôøi ñeán vôùi Baùc trong nieàm thöông nhôù khoân nguoâi Baùc vaãn soáng maõi trong taâm töôûng moãi traùi tim, khoâng gì coù theå xoùa môø, che laáp ñöôïc. Nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ lieân töôûng doøng ngöôøi traàm laëng laø nhöõng voøng hoa thöông nhôù voâ taän ñeå daâng leân Baùc. Nhöõng caùnh hoa ñöôïc keát laïi töø noãi thöông nhôù khoân nguoâi thaám ñaãm traùi tim, trí oùc. Con tim Baùc meânh moâng oâm troïn moïi linh hoàn. Vaø Baùc ñaõ ñöa aùnh saùng chaân lí vöôït qua moïi caùi cheát ñeå soi roïi töøng taâm hoàn töø ñænh nuùi cheo leo ñeán ñoàng baèng bao la. Vaø döôùi nguoàn aùnh saùng dieäu kì cuûa Baùc, cuoäc ñôøi laïi töng böøng nôû hoa keát traùi Vaâng! Baùc chính laø muøa xuaân veà vôùi daân toäc. Vaø baây giôø, nhöõng caùnh hoa aáy ñaõ keát laïi thaønh nhöõng traøng hoa thôm ngaùt, lung linh daâng taëng Ngöôøi. Ngheä thuaät hoaùn duï: “Baûy möôi chín muøa xuaân” theå hieän loøng toân kính cuûa mình vôùi Baùc Hoà, khoâng chæ cuûa rieâng taùc giaû maø coøn laø cuûa taát caû cuûa chuùng ta: Baùc soáng baûy möôi chín tuoåi . Baûy möôi chín naêm muøa xuaân veà treân töøng laù caây, ngoïn coû, naùo nöùc reo vui trong loøng moãi em thô, cuï giaø. Baûy möôi chín naêm Baùc canh caùnh traên trôû moät noãi nieàm thao thöùc cao caû, moät noãi nieàm vì ñaát nöôùc, nhaân daân. Nay Baùc ñaõ ra ñi, yeân giaác thanh thaûn trong moät khoâng gian bình yeân, eâm aû, hieàn hoøa vaây quanh:

“Baùc naèm trong giaác nguû bình yeânGiöõa moät vaàng traêng saùng dòu hieàn”Aùnh saùng aáy ñöôïc Vieãn Phöông mieâu taû nhö moät vaàng traêng dòu

daøng, neân thô. Caû moät khoâng gian lung linh, nhuoäm ñaày aùnh traêng ñaèm thaém, ngaân nga, vöøa mô maøng, vöøa hieän thöïc. Chung quanh Baùc ñöôïc soi saùng bôûi hai nguoàn saùng vónh haèng cuûa vuõ truï: aùnh maët trôøi ñi qua treân laêng vaø aùnh maët traêng laáp laùnh trong laêng. Caû hai luoàng aùnh saùng dòu kyø aáy nhö ñang laëng leõ canh giaác Baùc nguû. Ñaëc bieät laø vaàng traêng baùt ngaùt ngoaøi kia. Vaàng traêng vaèng vaëc saùng nhö vaàn thô meânh moâng cuûa Baùc. Vaàng traêng tri kæ theo Baùc caû moät quaûng ñôøi noàng naøn tình thöông yeâu. Giôø ñaây vaàng traêng aáy ñang hoäi nhaäp vaøo giaác nguû vónh haèng cuûa Baùc, nheø nheï taû neân nhöõng aùnh saùng dòu daøng, ngaân ñaày khoâng gian. Gioïng thô ñang nheï nhaøng, eâm aùi boãng chuyeån ñoåi ñoät ngoät:

“Vaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim”Hai caâu thô ñoái laäp nhau: “Vaãn bieát” _ “Maø sao”. Vieãn Phöông daãu bieát

raèng Baùc ra ñi nhöng söï nghieäp vaãn soáng maõi trong loøng moãi ngöôøi. Daãu bieát raèng quy luaät sinh_ töû nghieät ngaõ coù ai traùnh khoûi. Daãu bieát raèng Baùc ñaõ hoùa thaân vaøo soâng nuùi, ñaát nöôùc, baát töû vôùi thôøi gian, nhö baàu trôøi xanh trong treûo treân cao, ngaøy ngaøy vaãn ñi theo, soi saùng caû theá gian bao la, meânh moâng hay chính tình thöông cuûa Baùc traûi daøi baát taän, vaãn baùt ngaùt, xanh trong moät maøu vónh haèng. Daãu bieát theá nhöng töø trong saâu thaúm con tim cuûa Vieãn Phöông vaãn quaën leân nhöõng noãi ñau voâ taän. Caû moät doøng caûm xuùc quaán chaët laáy traùi tim ñang boài hoài, thoån thöùc cuûa nhaø thô, ñeå nhöõng tieáng naác ngheïn ngaøo thaám ñaãm taâm hoàn khi nhaän ra hieän thöïc phuû phaøng: Baùc ñaõ ra ñi. Khoâng! Baùc vaãn soáng, soáng maõi, soáng cuøng hoàn thieâng soâng nuùi, soáng trong moãi con tim maø loøng nhaø thô vaãn ñau, vaãn “nhoùi”.

Ñöùng tröôùc laêng Baùc trong nieàm caûm xuùc voâ bôø, chaïnh nghó ñeán khi nay mai veà laïi mieàn Nam, taùc giaû khoâng kìm ñöôïc noãi nieàm thöông nhôù:

176

“Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maét”Nhöõng caûm xuùc quyeán luyeán daâng leân daøo daït, keùo giaêng giaêng

trong tim, ñeå roài thaønh nhöõng gioït nöôùc maét chaân thaønh rôm rôùm, ñong ñaày khoùe maét. Taùc giaû muoán maõi maõi ôû ñaây ñeå canh giaác Baùc nguû:

“Muoán laøm con chim hoùt quanh laêng BaùcMuoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy”Aâm höôûng baøi thô ñöôïc nhaán maïnh qua ñieäp töø: “muoán”. Nhaø thô

muoán laø con chim ñeå goùp phaàn vaøo khoâng gian nhöõng tieáng haùt laûnh loùt. Nhaø thô muoán hoùa thaønh ñoùa hoa ñeå ñieåm toâ nôi ñaây theâm lung linh saéc maøu. Roài trong nieåm caûm xuùc daøo daït Vieãn Phöông muoán trôû thaønh caây tre “trung hieáu” nghieâm trang thaúng haøng ñöùng quanh laêng Baùc. Ñaàu baøi thô laãn keát thuùc ñeàu laø hình aûnh caây tre nhö lôøi taâm nieäm thieát tha aáp uû trong traùi tim Vieãn Phöông: töï nguyeän ñi theo con ñöôøng chaân lí cuûa Baùc, moät loøng maõi maõi daønh troïn veïn chöõ “trung hieáu” vôùi Ñaûng, vôùi daân, vôùi Baùc Hoà. Ñoaïn thô chöùa chan nieàm caûm xuùc, nhö laø lôøi dieát da chaân thaønh boäc loä loøng thaønh kính cuûa taùc giaû.

Noãi loøng thöông nhôù cuûa nhaø thô cuõng chính laø noãi loøng cuûa moãi ngöôøi daân Vieät Nam luoân höôùng veà vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc – Baùc Hoà.

177

Phaân tích baøi thô “Vieáng Laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông

“Nôi ñaây soáng moät ngöôøi toùc baïcNgöôøi khoâng con maø coù trieäu conNhaân daân goïi Ngöôøi laø BaùcCaû ñôøi Ngöôøi laø cuûa nöôùc non”

Caâu thô nhö veõ ra tröôùc maét ta moät con ngöôøi maø chæ noùi ñeán laø khoâng moät ngöøôi daân VN naøo coù theå khoâng bieát ñeán. Ñoù chính laø Chuû tòch Hoà Chí Minh. Caû ñôøi Ngöôøi ñaõ coáng hieán cho ñaát nöôùc, taát caû nhöõng gì Ngöøôi coù :

“Ngöôøi ñaõ mang ñeán cho ñôøi taát caûVaø ra ñi ñeå laïi taát caû cho ñôøi”

Thaät ñau xoùt vì Ngöôøi ñaõ ra ñi maõi maõi. Ngöôøi ñaõ theo con thuyeàn sang soâng, sang theá giôùi beân kia maát roài. Thaät ñau xoùt vaø laøm sao ta coù theå kìm noåi nöôùc maét tröôùc söï thaät phuõ phaøng aáy. Hoøa chung vaøo noãi buoàn voâ taän aáy – Vieãn Phöông – ngöøôi con cuûa mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc vaø theå hieän heát noãi nieàm naøy. Nhöõng caûm xuùc aáy laéng ñoïng trong taâm hoàn thi só vaø tuoân traøo ra töø ngoøi buùt qua baøi thô “Vieáng laêng Baùc”

“Con ôû mieàn Nam vaøo thaêm laêng Baùc,Ñaõ thaáy trong söông haøng tre baùt ngaùt,Oâi! Haøng tre xanh xanh Vieät Nam,Baõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng

Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoûNgaøy ngaøy doøng ngöôøi ñi trong thöông nhôùKeát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân

Baùc naèm trong giaác nguû bình yeânGiöõa moät vaàng traêng saùng dòu hieànVaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim

Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maétMuoán laøm con chim hoùt quanh laêng BaùcMuoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy”

Baøi thô ñöôïc vieát theo theå thô 8 tieáng. Caùch gieo vaàn thaät linh hoïat vôùi vaàn lieàn vaàn caùch laøm cho caûm xuùc cuûa baøi thô thaät lieàn maïch. Nhòp thô nhìn chung chaäm, dieãn taû söï trang nghieâm, thaønh kính vôùi nhöõng suy nghó saâu xa veà vò laõnh tuï voâ vaøn kính yeâu cuûa daân toäc. Gioïng ñieäu vöøa trang nghieâm, saâu laéng, vöøa tha thieát töï haøo theå hieän theo doøng taâm traïng cuûa nhaø thô. Baèng taâm hoàn thi só thaät phong phuù, Vieãn Phöông coøn thaønh coâng trong vieäc xaây döïng ñöôïc nhieàu hình aûnh saùng taïo, keát hôïp giöõa thöïc vaø aûo mang nhieàu yù nghóa töôïng tröng, aån duï saâu saéc. Nhöõng hình aûnh aáy khoâng heà cao xa maø laïi thaät gaàn guõi mang giaù trò bieåu caûm vaø yù nghóa saâu saéc.

Baøi thô ñöôïc vieát moät naêm sau khi cuoäc khaùng chieán choáng Myõ thaéng lôïi, laêng Hoà Chuû tòch vöøa khaùnh thaønh, Vieãn Phöông ñaõ ñöôïc ra thaêm laêng Baùc. Baøi thô nhö chính cuoäc haønh trình cuûa taùc giaû töø mieàn Nam ra thuû ñoâ thaêm Baùc. Sau nhieàu naêm xa caùch khoâng nhìn thaáy hình

178

aûnh cuûa ngöôøi cha giaø kính yeâu, nieàm mong moûi vaø noãi xuùc ñoäng doàn neùn bao laâu chôït vôõ oøa ra laøm cho doøng caûm xuùc cuûa baøi thô thaät thieát tha, saâu laéng.

Môû ñaàu baøi thô, ngöôøi ñoïc bò xuùc ñoäng bôûi caùch xöng hoâ trang nghieâm, thaønh kính maø thaät thaân maät :

“Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc”Caâu thô goïn nhö moät lôøi thoâng baùo nhöng laïi gôïi ra bao suy töôûng, noãi

nieàm. Nhaø thô xöng “con” vôùi Baùc. Caùch xöng hoâ aáy khoâng chæ cuûa rieâng Vieãn Phöông maø laø cuûa taát caû nhöõng ñöùa con VN vôùi Baùc. Ñoù laø caùch baøy toû cuûa Cheá Lan Vieân :

“Ñaát nöôùc ñeïp voâ cuøng nhöng Baùc phaûi ra ñiCho con laøm con soùng döôùi chaân taøu ñöa tieãn Baùc”

Thaät gaàn guõi vaø thaân thieát laøm sao caùi tieáng goïi trìu meán aáy. Caûm ñoäng hôn nöõa khi nhaø thô laïi laø ñöùa con cuûa mieàn Nam yeâu daáu, mieàn Nam thaønh ñoàng Toå quoác, mieàn Nam ñi tröôùc veà sau. Coøn vôùi Baùc “mieàn Nam luoân trong traùi tim toâi”. Ngöôøi ñaõ noùi nhö theá bao laàn. Chính vì vaäy ta hieåu caâu thô ñaâu chæ ñôn thuaàn laø moät lôøi thoâng baùo maø coøn doàn tuï bao mong ngoùng, chôø ñôïi :

“Baùc nhôù mieàn Nam noãi nhôù nhaøMieàn Nam mong Baùc noãi mong cha”

(Toá Höõu)Caùch choïn loïc töø ngöõ cuûa nhaø thô cuõng thaät tinh teá. Taùc giaû duøng

töø “thaêm” chöù khoâng phaûi “vieáng” bôûi “vieáng” chæ duøng vôùi ngöôøi ñaõ khuaát coøn ôû ñaây vôùi Vieãn Phöông Baùc vaãn coøn soáng maõi vôùi ñaát trôøi, nhaø thô chæ veà thaêm Baùc, thaêm cha, thaêm nôi Baùc naèm, nôi Baùc nghæ. Noãi ñau nhö coá giaáu maø gioïng thô vaãn cöù ngaäm nguøi.

Böôùc ñeán tröôùc laêng Baùc, hình aûnh ñaàu tieân maø taùc giaû thaáy vaø gaây aán töôïng nhaát laø “haøng tre”

“Ñaõ thaáy trong söông haøng tre baùt ngaùt”Töø “trong söông” gôïi ra moät khung caûnh ñaát trôøi HaøNoäi coøn raát sôùm.

Söï noùng loøng vaø nieàm xuùc ñoäng ñaõ laøm raïo röïc oâng nieàm mong ngoùng, noùng loøng. Vaø trong laøn söông môø aûo aáy laø hình aûnh cuûa haøng tre. Tre nhö ñaïi dieän cho haøng vaïn ngöôøi daân VN quaây quaàn beân Baùc, chia seû nieàm vui, noãi nieàm vôùi Baùc. Phaûi chaêng, trong maøn nöôùc maét röng röng xuùc ñoäng, haøng tre cöù theá nhaân leân, “baùt ngaùt”, “xanh xanh” maøu ñaát nöôùc VN. Vaø cuõng thaät töï nhieân, trong doøng caûm xuùc aáy, haøng tre ñaõ hoùa thaønh bieåu töôïng töï bao giôø :

“Oâi haøng tre xanh xanh VNBaõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng”

Caây tre töø bao ñôøi nay ñaõ trôû thaønh ñaïi dieän cho söùc soáng beàn bæ, baát khuaát, maëc cho “baõo taùp möa sa”. Tre ñaõ ñi vaøo trong vaên hoïc nhö truyeàn thuyeát “Thaùnh Gioùng” vaø baøi thô “Tre VN” cuûa Nguyeãn Duy :

“Tre xanh xanh töï bao giôøChuyeän ngaøy xöa ñaõ coù bôø tre xanhThaân gaày guoäc, laù mong manhMaø sao neân luõy neân thaønh tre ôi !”

Vaø caùi maøu xanh aáy mang daùng hình cuûa ñaát nöôùc VN. Trong caùi nhìn cuûa nhaø thô, haøng tre vöøa coù thaät, vöøa aûo lung linh trong taâm töôûng. Haøng tre aáy cuõng laø hình aûnh cuûa caây coái mang maøu saéc ñaát nöôùc quy tuï veà ñaây giöõa giaác nguû yeân bình cho Ngöôøi. Haøng tre nhö nhöõng chieán só khoùac treân mình chieác aùo maøu xanh giaûn dò, moäc maïc, ngaøy ñeâm canh giaác nguû cho Ngöôøi.

179

Böôùc chaân theo doøng ngöôøi vaøo laêng vieáng Baùc, Vieãn Phöông nhö ñaõ gaàn Baùc hôn. Cuõng luùc aáy, bao yù töôûng vaø nhöõng phaùt hieän kyø dieäu hieän ra trong vaàn thô oâng :

“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû”

Töø “ngaøy” theå hieän söï tuaàn hoøan cuûa vuõ truï. Thôøi gian cöù troâi maët cho bao con ngöôøi ñang khoùc. Vì thôøi gian ñaõ mang theo Baùc cuûa chuùng ta ñi. Gioïng thô thieát tha, traàm laéng, thaàm kín gôïi leân töø hình aûnh thöïc vaø hình aûnh aån duï ñan xen : maët trôøi treân laêng vaø maët trôøi trong laêng. Maët trôøi treân laêng laø maët trôøi töï nhieân ñöôïc nhaân hoùa vôùi hai haønh ñoäng. Ngaøy ngaøy, maët trôøi laùi chieác xe maøu ñoû mang aùnh saùng cho muoân loøai vaø ñi qua treân laêng vaø thaáy moät maët trôøi coøn röïc rôõ gaáp boäi trong laêng. Maët trôøi aáy chính laø aån duï chæ Baùc Hoà. Söï so saùnh aáy khoâng môùi nhöng thaät söï theå hieän söï toân kính cuûa taùc giaû. Maët trôøi cuûa thieân nhieân ñem laïi cho muoân loøai aùnh saùng vaø söï soáng coøn maët trôøi Baùc ñem laïi aùnh saùng soi ñöôøng Caùch maïng, Baùc saün saøng ra ñi tìm ñöøông cöùu nöôùc cöùu daân :

“Töø ñoù Ngöôøi ñi nhöõng phuùt ñaàuLeânh ñeânh boán bieån moät con taøuCuoäc ñôøi soùng gioù trong than buïiTay ñoát loø lau chaûo, thaùi rau”

(Toá Höõu)Bôûi vaäy neân nhaø thô Toá Höõu cuõng ñaõ ví :

“Ngöôøi röïc rôõ moät maët trôøi Caùch maïngMaø ñeá quoác laø loøai dôi hoát hoûangÑeâm taøn bay chaäp choïang döôùi chaân Ngöôøi”

Ví Baùc vôùi maët trôøi, Vieãn Phöông vöøa theå hieän söï vó ñaïi cuûa Baùc, vöøa noùi leân söï gaàn guõi, thaân thieän cuûa Ngöøôi. Vaâng, “Baùc vó ñaïi chaúng laøm ai kinh ngaïc”. Moät söï so saùnh khoâng môùi nhöng theå hieän moät caùch saâu saéc söï toân kính vôùi Baùc. Chi tieát ñaëc taû “raát ñoû” theå hieän traùi tim suïc soâi nhieät huyeát vì Toå quoác, vì nhaân daân. Traùi tim yeâu thöông voâ haïn cuûa Baùc :

“Baùc ôi ! Tim Baùc meânh moânh quaùOâm caû non soâng moïi kieáp ngöôøi”

Maøu ñoû aáy laø maøu cuûa maùu vaø nöôùc maét Baùc ñoå xuoáng hay chính laø maùu cuûa tình yeâu thöông, loøng nhaân aùi bao dung cao thöôïng vì Ngöôøi luoân muoán “nhaân daân ai cuõng coù côm aên aùo maëc, ai cuõng ñöôïc hoïc haønh”. Tình yeâu cuûa Baùc thaät cao ñeïp vaø saâu saéc. Vieãn Phöông ñaõ söû duïng ñöôïc hình aûnh aån duï, saùng taïo aáy khoâng chæ theå hieän tình yeâu vôùi Baùc maø coøn ca ngôïi, toân kính vôùi Baùc. Ngöôøi luoân kyø vó vaø saùnh ngang vôùi taàm voùc cuûa vuõ truï.

Töø tình caûm thöông nhôù vaø nieàm toân kính cuûa Vieãn Phöông vôùi Baùc caøng luùc caøng laéng saâu, oâng ñaõ coù theâm nhöõng phaùt hieän thaät baát ngôø :

“Ngaøy ngaøy doøng ngöôøi ñi trong thöông nhôùKeát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân”

“Ngaøy ngaøy” aán töôïng veà coõi tröôøng sinh vónh vieãn, coõi Baùc. Theå hieän noãi nhôù Baùc khoâng ngaøy naøo nguoâi ngoai, khoâng moät ngaøy naøo suy giaûm. Caâu thô soùng ñoâi vôùi nhöõng hình aûnh aån duï thaät ñoäc ñaùo. “Doøng ngöôøi ñi trong thöông nhôù” laø doøng ngöôøi trong khoâng gian ngheä thuaät, khoâng gian traøn ngaäp noãi nhôù thöông. Moãi ngöôøi, moãi noãi thöông laø moät ñoùa hoa keát leân “traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân”. Traøng hoa laø

180

nhöõng boâng hoa ñöôïc keát thaønh chuoãi hay thaønh voøng troøn. Doøng ngöôøi vaøo laêng vieáng Baùc khoâng luùc naøo khoâng taïo thaønh moät traøng hoa. Moät traøng hoa cuûa noãi nhôù, noãi thöông vaø caû nieàm ñau xoùt voâ bôø. Taùc giaû duøng “traøng hoa” khoâng duøng “voøng hoa” vì voøng hoa laø ñeå vieáng ngöôøi ñaõ khuaát coøn “traøng hoa” luoân gaén vôùi vinh quang, thaønh quaû toát ñeïp, ñöôïc keát leân töø loøng thaønh kính vôùi Baùc, luoân baát töû trong loøng moãi ngöôøi daân ñaát Vieät.

Hình aûnh hoùan duï “baûy möôi chín muøa xuaân” cuõng thaät ñaëc saéc. Ñaáy laø baûy möôi chín naêm cuoäc ñôøi Baùc coáng hieán cho ñaát nöôùc, hy sinh muøa xuaân cuûa mình ñeå laøm ñeïp cho bao muøa xuaân khaùc :

“Baûy möôi chín tuoåi xuaân trong saùngVaøo cuoäc tröôøng chinh nheï caùnh bay”

(Toá Höõu)Nieàm xuùc ñoäng thieâng lieâng thaønh kính, loøng bieát ôn, töï haøo pha laãn

noãi ñau xoùt laø caûm xuùc chuû ñaïo chi phoái toøan boä yù thô, hình aûnh thô. Cöù theá, Vieãn Phöông ñaõ ñeå noù tuoân traøo treân ñaàu ngoøi buùt :

“Baùc naèm trong giaác nguû bình yeânGiöõa moät vaàng traêng saùng dòu hieàn”

Ñaây laø khoå thô hay vaø xuùc ñoäng nhaát cuûa baøi thô. Baùc naèm ñaáy. Giöõa aùnh saùng cuûa ngoïn ñeøn môø aûo trong loøng gôïi nhaø thô lieân töôûng ñeán “aùnh traêng” ? Lieäu coù phaûi traêng ñaõ trôû thaønh ngöôøi baïn tri aâm, tri kyû cuûa Baùc neân nhaø thô ñaõ choïn traêng. Traêng theo Baùc ra chieán tröôøng, laøm baïn cuøng Baùc trong nhöõng ngaøy thaùng cöïc nhoïc trong tuø:

“Trong tuø khoâng röôïu cuõng khoâng hoaCaûnh ñeïp ñeâm nay khoù höõng hôøNgöôøi ngaém traêng soi ngoøai cöûa soåTraêng nhoøm khe cöûa ngaém nhaø thô”

(Nhaät kyù trong tuø)Vaø roài ñeán khi Baùc naèm xuoáng yeân giaác ngaøn thu, traêng vaãn

nguyeän theo Baùc nhö moät ngöôøi baïn thaân thieát, aân tình :“Trong laêng Baùc vöøa chôït nghóNhö sau moãi vieäc laømTraêng ôi traêng bieát theáNeân traêng böôùc nheï nhaøng”

(Phaïm Ngoïc Caûnh)Giaác nguû giöõa traêng laø giaác nguû bình thöôøng, giaác nguû ban ñeâm,

khoâng phaûi vónh vieãn. Beân Baùc, traêng vaãn ñeïp, dòu hieàn nhö ngaøy cuøng Baùc treân haønh trình cöùu nöôùc. Coù leõ chính vì söï bình yeân vaø thanh tònh aáy ñaõ laøm Vieãn Phöông queân ñi thöïc taïi ñau loøng. Ngöôøi chæ nguû giaác nguû bình thöôøng sau nhöõng ngaøy ñeâm khoâng nguû vì canh caùnh noãi lo nöôùc nhaø. Ta coù caûm giaùc ñoøan ngöôøi ñang böôùc thaät kheõ, thaät eâm ñeå giöõ giaác nguû cho Ngöôøi. Döôøng nhö moät tieáng ñoäng thaät nheï, thaät nhoû cuõng ñuû ñeå phaù tan söï thanh tónh thieâng lieâng aáy. Vaø coù leõ cuõng chính vì söï doàn neùn caûm xuùc döõ doäi aáy maø nhaø thô caøng thaám thía noãi maát maùt lôùn lao :

“Vaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim”

“Baùc soáng nhö trôøi ñaát cuûa ta” (Toá Höõu). Ngöôøi ñaõ hoùa thaân vaøo thieân nhieân ñaát nöôùc. Ngöôøi laø maët trôøi aám aùp moãi ngaøy. Ngöôøi laø vaàng traêng thanh bình chieáu saùng ñeâm ñeâm. Baùc vaãn coøn maõi vôùi non soâng, ñaát nöôùc. Vaãn bieát theá, vaãn tin vaø vaãn muoán tin nhö theá nhöng vaãn khoâng traùnh khoûi ñau khoå xoùt xa vì söï maát maùt khoâng gì buø ñaép

181

ñöôïc. Trong traùi tim vaãn nhoùi ñau khi nghó raèng Baùc khoâng coøn nöõa. Töø “nhoùi” ñöùng ôû giöõa caâu thô laøm cho caû khoå thô xoán xang, ñau ñôùn. Noãi ñau chôït nhaän ra sau nhöõng bình yeân bao giôø cuõng nhöùc buoát nhö theá. Cuõng nhö Toá Höõu ñaõ vieát :

“Traùi böôûi kia vaøng ngoït cho aiThôm cho ai nöõa hôõi hoa nhaøiCoøn ñaâu boùng Baùc ñi hoâm sôùmQuanh maët hoà yeân maây traéng bay”

Chính vì vaäy, khi chôït nghó ñeán ngaøy mai veà mieàn Nam, phaûi xa Baùc vaø khoâng bieát bao giôø môùi ñöôïc gaëp laïi, Vieãn Phöông ñaõ boäc loä nhöõng öôùc muoán da dieát, chaùy boûng :

“Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maétMuoán laøm con chim hoùt quanh laêng Baùc Muoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy”

Vôùi nhòp ñieäu doàn daäp, hoái haû, keát hôïp vôùi ñieäp töø “muoán laøm” theå hieän nguyeän öôùc muoán ñöôïc trôû thaønh nhöõng giaù trò tinh thaàn cuûa Baùc. Nhöõng caûm xuùc raát thaät ñöôïc boäc loä qua nhöõng lôøi noùi heát söùc giaûn dò, khoâng phoâ tröông, hoa myõ, chaân thaønh nhö ngöôøi daân Nam boä nhöng laïi laéng trong ñoù noãi thöông yeâu ñau ñôùn khoâng coù gì coù theå noùi vaø taû ñöôïc. Hình aûnh caây tre laïi xuaát hieän thaät töï nhieân kheùp laïi baøi thô moät caùch kheùo leùo. Taùc giaû muoán laøn con chim ngaøy ngaøy hoùt cho Baùc yeân nguû, laøm ñoùa hoa toûa höông thôm ngaøo ngaït, cuøng muoân ñoùa hoa khaùc laøm ñeïp nôi Baùc nghæ. Vaø vui söôùng nhaát khi laøm caây tre trung kieáu ñöùng maõi beân laêng canh töøng giaác cho Ngöôøi. Nhöõng hình aûnh thô heát söùc giaûn dò nhöng neân thô ñoù theå hieän söï am hieåu Baùc. Baùc voán yeâu thieân nhieân vaø soáng gaén boù, gaàn guõi vôùi thieân nhieân :

“Xem saùch, chim röøng vaøo cöûa ñaäuPheâ vaên, hoa nuùi gheù nghieâm soi”

Baùc cuûa chuùng ta laø vaäy. Ngöôøi giaøu tình yeâu thöông, giaøu ñöùc hy sinh vaø ñôøi Ngöôøi thì voâ cuøng giaûn dò. Ñaát nöôùc ta maát ñi Baùc nhö maát ñi ngöôøi cha vó ñaïi, ngöôøi cha luoân luoân daønh cho nhaân loïai tình thöông voâ bôø beán. Vaø Baùc ñaõ duøng tình yeâu aáy ñeå bao dung cho taát caû ngöôøi daân VN :

“Nhaø em treo aûnh Baùc HoàBeân treân laø moät laù côø ñoû töôi”

Baùc seõ maõi coøn vôùi daân toäc ta, ngöôøi seõ maõi laø vì sao tröôøng toàn cuøng daân toäc. Vaø moãi chuùng ta haõy töï soi mình vaøo taám göông cuûa Ngöôøi xem mình ñaõ laøm ñöôïc gì cho ñaát nöôùc. Ñeå töø ñoù ta haõy hoïc taäp theo Ngöôøi, töï reøn luyeän ñaïo ñöùc vaø tri thöùc ñeå moãi böùôc chaân ta böôùc luoân vöõng vaøng, traøn ñaày haïnh phuùc vaø thaønh coâng.

182

Phaân tích baøi thô “Vieáng Laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông

“Nhôù oâng cuï maét saùng ngôøiAùo naâu tuùi vaûi ñeïp töôi laï thöôøng”

Khoâng bieát töï bao giôø hình aûnh oâng Cuï hieàn haäu aáy ñaõ in ñaäm trong taâm hoàn moãi ngöôøi con ñaát Vieät. Ñoù laø vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc, laø ngöôøi con öu tuù cuûa ñaát Vieät ngaøn naêm vaên hieán – Hoà Chí Minh. Coâng lao cuûa Baùc thaät to lôùn , Baùc laø ngöôøi cheøo laùi con thuyeàn Caùch maïng VN vöôït qua bao thöû thaùch ñeå ñeán vôùi beán bôø thaønh coâng. Trong ngaøy ñaïi thaéng 30/4/1975, chuùng ta chôït nhaän ra söï thieáu vaéng khoâng theå buø ñaép ñöôïc – khoâng coù Baùc trong ngaøy ñaïi thaéng. Nhaø thô Vieãn Phöông – ngöôøi con Nam boä vôùi öôùc mong ñöôïc gaëp Ngöôøi nhöng giaác moäng chöa thaønh thì Baùc ñaõ ra ñi maõi maõi. Trong moät chuyeán ñi ra thaêm Haø Noäi, vieáng laêng Ngöôøi, oâng môùi ñöôïc thaáy Baùc. Ñau ñôùn vaø luyeán tieác, Vieãn Phöông ñaõ vieát “Vieáng laêng Baùc” baèng nhöõng doøng thô ñaày caûm xuùc. Baøi thô chính laø söï göûi gaém noãi nieàm yeâu thöông, bieát ôn, kính troïng cuûa taùc giaû noùi rieâng vaø nhaân daân mieàn Nam noùi chung ñoái vôùi Baùc.

Baøi thô laø moät baûn nhaïc eâm dòu, chaát chöùa nieàm caûm xuùc thaønh kính cuûa taùc giaû ñoái vôùi laõnh tuï kính yeâu cuûa daân toäc. Vôùi theå thô töï do coù boá cuïc töï nhieân, ñôn giaûn theo dieãn bieán caûm xuùc vaø suy nghó, Vieãn Phöông ñaõ xaây döïng moät hình aûnh thô ñaày caûm xuùc, yù thô saâu laéng. Gioïng thô vöøa trang nghieâm, saâu laéng vöøa pha laãn nieàm ñau xoùt, töï haøo theå hieän ñuùng taâm traïng ngöôøi ñeán thaêm laêng Baùc. Baøi thô ñaõ ñöôïc phoå nhaïc löu truyeàn roäng raõi trong nhaân daân. Hình aûnh thô khaù ñoäc ñaùo, ñaëc saéc, nhieàu saùng taïo keát hôïp vôùi hình aûnh thöïc, hình aûnh aån duï, bieåu töôïng (maët trôøi trong laêng, vaàng traêng, traøng hoa, trôøi xanh) laøm ngöôøi ñoïc caûm thaáy hình aûnh vöøa quen thuoäc, gaàn guõi vöøa saâu saéc mang yù nghóa lôùn lao, vó ñaïi. Caùch gieo vaàn trong töøng khoå thô khoâng coá ñònh : khi duøng vaàn lieàn, luùc duøng vaàn caùch. Nhòp thô chaàm chaäm, nheï nhaøng, du döông. Rieâng khoå thô cuoái, ñieäp ngöõ “muoán laøm” laëp laïi ba laàn khieán nhòp thô nhanh hôn. Nhôø vaäy maø thô coù giaùtrò bieåu caûm cao, khoå thô naøo cuõng traøo daâng caûm xuùc nhôù thöông Baùc. Aâm ñieäu cuûa taùc phaåm seõ maõi luoân in ñaäm trong loøng ñoäc giaû – nhöõng ngöôøi yeâu thô.

Môû ñaàu baøi thô laø lôøi giôùi thieäu cuûa taùc giaû nhö moät lôøi keå moäc maïc, chaân tình :

“Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc”Caâu thô mang aâm ñieäu nheï nhaøng, eâm aùi, ñoïc leân nghe sao gaàn guõi

thaân thöông quaù! Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän trong caùch xöng hoâ “con – Baùc” cuûa nhaø thô. Cuõng nhö bao thi só khaùc cuõng ñaõ töøng coù caùch xöng hoâ nhö vaäy :

“Nôi ñaây soáng moät ngöôøi toùc baïcNgöôøi khoâng con maø coù trieäu conNhaân daân ta goïi Ngöôøi laø BaùcCaû cuoäc ñôøi laø cuûa nöôùc non” (Toá Höõu)

“Con – Baùc”, moät lôøi xöng hoâ gaàn guõi, chaát chöùa tình caûm gia ñình thaân thieát bieåu hieän thaùi ñoä thaønh kính cuûa taùc giaû ñoái vôùi vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc. Ñoù laø tình caûm thaém ñöôïm nieàm haùo höùc cuûa ngöôøi con töø mieàn Nam ñaõ ñi theo Baùc suoát caû cuoäc ñôøi giôø môùi ñöôïc gaëp Baùc. Bôûi leû taát caû moïi ngöôøi ñeàu laø con trung hieáu cuûa Baùc, xem “Ngöôøi laø Cha, laø Baùc, laø Anh” nhö nhaø thô Toá Höõu ñaõ vieát. Giöõa Baùc vaø

183

nhaân daân coù söï ñan xen, hoøa quyeän cuûa hai tình caûm : tình caûm cha – con, tình caûm laõnh tuï – quaàn chuùng.

Caâu thô aáy vaãn khieán ta xuùc ñoäng vì hoøan caûnh cuûa taùc giaû : töø mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc. Hai tieáng “mieàn Nam” laø moät nôi xa xôi, “mieàn Nam ñi tröôùc veà sau, mieàn Nam thaønh ñoàng Toå quoác”. Vöøa laø lôøi baùo tin vui chieán thaéng vôùi Baùc vöøa khôi gôïi moät noãi nieàm ba möôi naêm chia caét maø luùc sinh thôøi Baùc luoân mong nhôù “mieàn Nam trong traùi tim toâi”. Nieàm mong öôùc ñoù giôø ñaây thaønh hieän thöïc, ñaát nöôùc lieàn moät daõy Nam Baéc sum hoïp moät nhaø. Gioïng thô chaân thaønh saâu laéng. Hôn nöõa, “con ôû mieàn Nam” coøn gôïi leân tình caûm kính troïng, söï ngöôõng moä thaønh kính cuûa caû nhaân daân mieàn Nam ñoái vôùi Baùc nhö Toá Höõu ñaõ vieát :

“Baùc nhôù mieàn Nam noãi nhôù nhaøMieàn Nam mong Baùc noãi mong cha”

Hoøa trong nieàm vui chung ñoù, ngöôøi con Nam Boä xa xoâi môùi coù dòp veà thaêm nhaø, thaêm ngöôøi cha giaø maø oâng haèng yeâu meán. Vì theá nhaø thô ñaõ thay töø “vieáng” thaønh töø “thaêm” – moät töø gôïi caûm vaø gôïi nhieàu suy nghó cho ngöôøi ñoïc. Con veà thaêm cha, vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc VN. Ñoù laø tình caûm yeâu quyù chaân thaønh, moät tình caûm gia ñình ñaàm aám. Phaûi chaêng vôùi töø “thaêm” aáy nhaø thô muoán baøy toû caûm töôûng Baùc chöa heà maát, Baùc baát töû trong loøng moïi ngöôøi. Vaø coøn ñeå traùnh khôi gôïi laïi noãi ñau buoàn, maát maùt.

Trong laøn söông môø cuûa thuû ñoâ Haø Noäi, nhaø thô ñeán vôùi Baùc vaø coù caûm giaùc nhö ñang trôû laïi laøng queâ thanh bình :

“Ñaõ thaáy trong söông haøng tre baùt ngaùtOâi haøng tre xanh xanh VNBaõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng”

Böùc tranh caûnh vaät tröôùc maét taùc giaû nhaït nhoøa vaø huyeàn aûo. Ngay töø xa, hình aûnh gaây aán töôïng saâu saéc vôùi nhaø thô laø hình aûnh “haøng tre” thaân thuoäc, moäc maïc aån hieän trong laøn söông môø sôùm. Haøng tre nhö traûi roäng meânh moâng qua töø laùy “baùt ngaùt”. Ñoù chính laø hình aûnh ñoäc ñaùo, gaây xuùc ñoäng trong loøng baïn ñoïc. Haøng tre xanh xanh, haøng tre baùt ngaùt, haøng tre quen thuoäc cuûa laøng queâ thoân xoùm VN, cuûa ñaát nöôùc VN. Hình aûnh caây tre töø xöa ñaõ ñi vaøo vaên hoïc daân toäc töø truyeàn thuyeát “thaùnh Gioùng” : roi saét gaõy, caäu beù laøng Gioùng nhoå tre ñaèng ngaø beân ñöôøng ñaùnh tan giaëc Aân. Tre coøn gaén boù maät thieát vôùi VN ta trong chieán ñaáu sinh töû cuûa daân toäc vaø trong lao ñoäng baûo veä xaây döïng ñaát nöôùc “tre giöõ laøng, giöõ nöôùc, giöõ maùi nhaø tranh, giöõ ñoàng luùa chín. Tre hy sinh baûo veä con ngöôøi. Tre anh huøng lao ñoäng. Tre anh huøng chieán ñaáu” (Theùp Môùi)

Khoâng chæ döøng laïi ôû ñoù, hình aûnh haøng tre coøn coù giaù trò bieåu caûm, töôïng tröng cao hôn nöõa. Quanh laêng Baùc coù nhieàu loïai caây quyù cuûa moïi mieàn ñaát nöôùc. Song, khoâng phaûi tình côø maø môû ñaàu baøi thô taùc giaû laïi choïn hình aûnh “haøng tre”. Töø bao ñôøi nay, tre luoân moïc thaúng, vaãn hieân ngang ñöùng thaúng maëc cho bao baõo toá phong ba :

“Loøai tre ñaâu chòu moïc congChöa leân ñaõ thaèng nhö choâng laï thöôøng” (Nguyeãn Duy)

Hay cuõng chính laø daân toäc ta baát chaáp möabom löûa ñaïn truùt xuoáng, vaãn kieân cöôøng, baát khuaát khoâng cuùi ñaàu. Töø caûm thaùn “oâi” bieåu thò bao caûm xuùc töï haøo bôûi tre mang phaåm chaát cao quyù cuûa con ngöôøi VN “ngay thaún, baát khuaát” duø traûi qua bao “baõo taùp möa sa”. Ñaây laø hình aûnh vöøa taû thöïc, vöøa aån duï taøi tình cuûa nhaø thô. Vaø caøng ñoäc ñaùo vôùi bieän phaùp nhaân hoùa haøng tre “ñöùng thaúng haøng” ñaõ laøm ta caøng töï haïo veà daùng ñöùng cuûa con ngöôøi VN luoân kieân cöôøng baát khuaát, giöõ khí tieát duø

184

gian khoå. Ñeå roài giôø ñaây, ñaát nöôùc thanh bình tre vaãn ôû ñaây, vaây quanh beân Baùc. Hình aûnh aån duï haøng tre bao boïc, che chôû quanh laêng khieán ta hình dung haøng tre laø nhöõng ngöôøi lính veä binh ñöùng gaùc vôùi thaùi ñoä trang nghieâm, thaønh kính. Haøng tre ñoù phaûi chaêng laø caû daân toäc VN – haøng trieäu ngöôøi con ñang ñöùng quanh Baùc, giöõ veïn moät loøng baát khuaát, kieân cöôøng, giöõ veïn loøng son saét, thuûy chung vôùi Ngöôøi. Khoå thô ñaàu ñaõ khaéc hoïa khung caûnh quanh laêng Baùc vôùi gioïng ñieäu trang nghieâm, tha thieát, lôøi keå moäc maïc, chaân tình vaø caùc hình aûnh ñaëc saéc. Taát caû hoøa quyeän vaøo nhau ñeå laøm toùat leân veû ñeïp neân thô cuûa ñaát nöôùc vaø thaém ñöôïm khí phaùch cuûa con ngöôøi VN.

Vöôït ñöôøng xa, Vieãn Phöông veà thaêm laêng Baùc. Vôùi oâng, ñaây coøn laø cuoäc haønh höông trôû veà coäi nguoàn daân toäc, nôi coù ngöôøi Cha giaø suoát ñôøi hy sinh vì ñaát nöôùc, suoát ñôøi gaén boù vôùi queâ höông. Caûm xuùc ngaøy caøng daâng traøo theo töøng böôùc chaân oâng khi vaøo laêng vieáng Baùc, nhaø thô vieát tieáp vaø saùng taïo neân nhöõng hình aûnh ñeïp, lôùn lao, saâu saéc hôn :

“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêngThaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû”

Tình caûm cuûa nhaø thô, cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi Baùc thaät saâu saéc qua vieäc keát hôïp hai hình aûnh thöïc vaø aån duï ñaëc saéc ñaày yù nghóa. Hình aûnh “maët trôøi” ôû caâu moät laø maët trôøi cuûa töï nhieân, laø nguoàn saùng lôùn nhaát, röïc rôõ nhaát vaø vónh vieãn treân theá gian naøy. Maët trôøi ñoù ñem laïi aùnh saùng, söùc soáng ñeán cho muoân loøai. Vaäy maø trong chu kì chuyeån ñoäng cuûa mình, maët trôøi aáy coøn nhìn thaáy moät “maët trôøi” khaùc ñoû röïc hôn, vó ñaïi hôn chính mình ñang toûa saùng trong laêng. Ngheä thuaät nhaân hoùa “maët trôøi ñi”, “thaáy” chöùa chan nieàm toân kính, ngöôõng moä Baùc. Baèng pheùp aån duï ñoäc ñaùo giaøu chaát suy töôûng, nhaø thô ñaõ khaéc hoïa moät hình aûnh raát môùi, raát laï “maët trôøi trong laêng” chính laø Baùc Hoà kính yeâu. Thöû hoûi treân ñôøi naøy coøn coù gì vó ñaïi hôn, choùi saùng hôn, röïc rôõ hôn maët trôøi ? Ví ngaàm Baùc vôùi vaàng thaùi döông phaûi chaêng, taùc giaû muoán ca ngôïi coâng ñöùc vó ñaïi cuûa Baùc. Neáu “maët trôøi” cuûa vuõ truï ñem laïi söùc soáng cho muoân loøai thì Baùc cuõng mang aùnh saùng ñoäc laäp, töï do, mang aám no haïnh phuùc cho moïi ngöôøi, xuatan ñeâm tröôøng taêm toái, noâ leä aùp böùc cho toøan daân toäc ta. Nhö nhaø thô Toá Höõu cuõng ñaõ töøng ca ngôïi söï vó ñaïi cuûa Baùc :

“Ngöôøi röïc rôõ moät maët trôøi Caùch maïngMaø ñeá quoác laø loøai dôi hoát hoûangÑeâm taøn bay chaäp choïang döôùi chaân ngöôøi”

Maøu saéc cuûa maët trôøi “raát ñoû” laïi caøng khieán ta lieân töôûng ñeán traùi tim ñaày nhieät huyeát, chaân thaønh, moät traùi tim nhaân haäu, yeâu nöôùc thöông daân

“Baùc ôi tim Baùc meânh moâng quaùOâm caû non soâng troïn kieáp ngöôøi”

Thaät vaäy, caû ñôøi Baùc chæ coù moät öôùc mô “ai cuõng coù côm aên aùo maëc, ai cuõng ñöôïc hoïc haønh”, chæ coù ngöôøi coù taám loøng nhaân aùi cao caû môùi coù nhöõng suy nghó aáy. Taâm hoàn aáy cao ñeïp quaù! Coâng ôn ñoù laøm sao ta coù theå queân ñöôïc. Hôn nöõa ngheä thuaät aån duï ñoäc ñaùo ñaày saùng taïo ñoù coøn nguï yù Baùc vó ñaïi hôn caû maët trôøi. Maët trôøi cuûa vuõ truï choùi ñoû röïc ñeán theá maø vaãn phaûi nghieâng mình chieâm ngöôõng Baùc. Maët trôøi cuûa thieân nhieân khoâng phaûi ngaøy naøo cuõng aám noùng, röïc rôõ. Coøn “maët trôøi” Baùc thì maõi ñoû thaém, maõi röïc rôõ, maõi laø nguoàn söôûi aám, vaàng thaùi döông soi saùng cho con ñöôøng Caùch maïng VN. Caùch aån duï naøy ñaõ naâng cao taàm voùc, nhaân caùch vó ñaïi cuûa Baùc Hoà. Bôûi theá neân ñöùng

185

tröôùc laêng Ngöôøi ngaøy naøo cuõng coù caû ñoøan ngöôøi baát taän ñeán “vieáng” :

“Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi trong thöông nhôùKeát traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân”

Nhòp thô ñeàu ñaën, chaäm raõi nhö muoán moâ phoûng, ñaëc taû böôùc chaân nheï nhaøng, roùn reùn cuûa ñoøan ngöôøi xeáp haøng tröôùc laêng vaøo vieángBaùc. Nhòp thô gôïi leân khoâng khí trang nghieâm, saâu laéng phuø hôïp vôùi taâm traïng vaø caûm xuùc ngöôøi ñeán vieáng. Hoï nhö ñang chìm trong noãi nhôù thöông.

Aâm ñieäu baøi thô keùo daøi ra vôùi thôøi gian lieân tuïc khoâng döùt trong ñieäp ngöõ “ngaøy ngaøy”. Noù vöøa gôïi leân böôùc ñi cuûa thôøi gian, voøng tuaàn hoøan cuûa vuõ truï voâ taän vónh cöûu, vöøa nhö moät lôøi khaúng ñònh Baùc luoân lôùn lao, vó ñaïi vaø taám loøng cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi Baùc laø baát bieán theo thôøi gian. Maëc duø thôøi gian cöù laúng laëng troâi qua nhöng tình caûm nhôù thöông cuûa ngöôøi daân VN ñoái vôùi laõnh tuï vaãn coøn maõi maõi. “Doøng ngöøôi ñi trong thöông nhôù” laø moät caùch noùi ñaëc bieät gôïi leân khoâng gian ngheä thuaät : khoâng gian traøn ngaäp noãi nhôù thöông.

Hình aûnh aån duï “keát traøng hoa” laø moät neùt saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Vieãn Phöông. Doøng ngöôøi vaøo vieáng laêng Baùc taïo thaønh moät voøng troøn, nhaø thô nhìn vaø lieân töôûng ñeán moät “traøng hoa”. Ñoù laø traøng hoa ngöôøi, hoa cuûa loøng nhôù thöông hôn haún moïi traøng hoa cuûa töï nhieân. Laø “traøng hoa” chöù khoâng phaûi “voøng hoa”, bôûi “voøng hoa” laø ñeå vieáng ngöôøi ñaõ khuaát, coøn “traøng hoa” gaén vôùi nhöõng vinh quang thaønh quaû toát ñeïp ñöôïc keát thaønh töø loøng thaønh kính, ngöôõng moä. Töø “daâng” chöù ñöïng bao nhieâu laø tình nghóa. Moãi ngöôøi vôùi noãi nhôù thöông, taám loøng cuûa hoï laø nhöõng ñoùa hoa töôi thaém. Vaø taát caû ñaõ keát thaønh moät traøng hoa voâ taän kính daâng leân Baùc – moät traøng hoa ñeïp nhaát khoâng bao giôø khoâ heùo, khoâng bao giôø maát ñi. Ñoù laø traøng hoa cuûa loøng tieác thöông voâ haïn, cuûa nhöõng taám loøng thaønh kính, nhôù thöông cuûa trieäu trieäu con ngöôøi höôùng veà vò cha giaø daân toäc. Bieän phaùp aån duï ñöôïc söû duïng trong khoå thô thaät ñaëc saéc, môùi laï dieãn taû thaät saâu saéc tình caûm thöông yeâu, thaùi ñoä bieát ôn vaø töï haøo veà vò laõnh tuï kính yeâu cuûa daân toäc.

Vieãn Phöông coøn saùng taïo theâm moät hình aûnh khaùc nöõa ñeå ca ngôïi Baùc : hình aûnh hoùan duï “baûy möôi chín muøa xuaân”. Ñaây laø moät hình aûnh hoùan duï ñeïp, raát thuù vò xuaát phaùt töø tình caûm yeâu kính Baùc voâ haïn. Vieãn Phöông ñaõ löïa choïn töø ngöõ khaù tinh teá neân caâu thô mang giaù trò bieåu caûm vaø tính hình töôïng cao. Oâng ñaõ duøng ngay caùch noùi laïc quan, hoùm hænh cuûa Baùc. Baùc khoâng duøng töø “tuoåi” maø duøng töø “xuaân” : “nay toâi ñaõ ngoøai baûy möôi xuaân”. Pheùp hoùan duï aáy nhaèm khaúng ñònh : con ngöôøi baûy möôi chín muøa xuaân aáy ñaõ soáng moät cuoäc ñôøi thaät ñeïp, ñaày yù nghóa nhö nhöõng muøa xuaân vaø ñaõ mang ñeán bieát bao muøa xuaân cho ñaát nöôùc, cho daân toäc :

“Baùc soáng nhö trôøi ñaát cuûa taYeâu töøng ngoïn coû, moãi nhaønh hoaTöï do cho moãi ñôøi noâ leäSöõa ñeå em thô, luïa taëng giaø”

Ñuùng vaäy, cuoäc ñôøi cuûa Baùc laø moät cuoäc ñôøi coáng hieán vôùi “baûy möôi chín muøa xuaân”. Troïn ñôøi Baùc ñaõ heát loøng vì nöôùc vì daân. Nhaø thô Toá Höõu cuõng ñaõ töøng vieát :

“Oâi loøng Baùc vaäy cöù thöông taThöông cuoäc ñôøi chung thöông coû hoaChæ bieát queân mình cho heát thaûy

186

Nhö doøng soâng chaûy naëng phuø sa”Khoå thô chaát chöùa loøng bieát ôn saâu naëng cuûa nhöõng ñöùa con mieàn

Nam daønh cho Baùc. Vaø giôø ñaây, ngöôøi con mieàn Nam aáy ñaõ ñöôïc chöùng kieán daùng hình cuûa Baùc. Caûm xuùc cuûa nhaø thô tieáp tuïc daân traøo khi böôùc chaân vaøo trong laêng, ñöôïc taän maét nhìn thaáy Baùc :

“Baùc naèm trong … dòu hieàn”Theo doøng ngöôøi, nhaø thô ñi vaøo trong laêng, moät caûnh töôïng thaät tónh

laëng, trang nghieâm: Baùc ñang naèm ñaáy. Ñaây laø giaây phuùt taùc giaû thaät söï haïnh phuùc nhöng cuõng raát ngheïn ngaøo. Khoâng coøn nghó ñeán haøng tre ngoøai laêng, khoâng coøn nghó ñeán vaàng maët trôøi treân laêng. Luùc naøy, nhaø thô chæ thaáy Baùc maø Baùc thì naèm ñoù, trong giaác nguû bình yeân, vónh haèng. Xuaát phaùt töø traùi tim yeâu thöông vaø thaùi ñoä thaønh kính ñaõ taïo cho nhaø thô moät caùi nhìn thaät ñeïp. Baùc ñaõ ñi vaøo cuoäc tröôøng sinh theá nhöng taùc giaû ngôõ nhö Ngöôøi ñang nguû “giaác nguû bình yeân” thaät ñeïp :

“Baûy möôi chín tuoåi xuaân trong saùngVaøo cuoäc tröôøng sinh nheï caùnh bay” (Toá Höõu)

Ñuùng vaäy, Baùc ñaõ soáng maáy möôi naêm nhö vuõ baõo vì nhaân loïai, vì giang sôn nhöng Ngöôøi ñaõ nheï nhaøng, thanh thaûn ñi vaøo giaác nguû ngaøn thu. Moät giaác nguû cuûa ngöôøi suoát caû cuoäc ñôøi ñaáu tranh cho daân toäc, cho nhaân loïai maø chöa bao giôø giaác nguû ñeán vôùi mình moät caùch troïn veïn. Bieát bao ñeâm Ngöôøi ñaõ traèn troïc, thao thöùc vì vaän meänh ñaát nöôùc :

“Ñeâm nay Baùc ngoài ñoùÑeâm nay Baùc khoâng nguûVì moät leõ thöôøng tìnhBaùc laø Hoà Chí Minh” (Minh Hueä)

Giôø ñaây, giaác nguû cuûa Baùc thaät thanh thaûn, troïn veïn. Bôûi leõ öôùc nguyeän ñaát nöôùc ñöôïc hoøa bình, thoáng nhaát ñaõ thaønh hieän thöïc, “ham muoán toät baäc” cuûa Ngöôøi ñaõ ñöôïc maõn nguyeän. Baùc thaät söï thanh thaûn yeân nghæ sau caû ñôøi ñaõ chieán ñaáu, ñaõ laøm vieäc vì Toå quoác, vì nhaân daân. Töø ngöõ giaûn dò nhöng yù töôûng saâu saéc. Yù thô chaát chöùa loøng töï haøo, söï yeâu thöông voâ haïn ñoái vôùi Baùc.

Vôùi söï lieân töôûng phong phuù, döôùi aùnh saùng cuûa nhöõng ngoïn ñeøn môø aûo, dòu nheï cuøng khoâng khí yeân tónh, trang nghieâm trong laêng, nhaø thô ñaõ töôûng töôïng caùi aùnh saùng ñang toûa xung quanh Baùc nhö aùnh saùng cuûa “vaàng traêng”. Taùc giaû ñaõ theå hieän söï am hieåu cuûa mình veà Baùc qua söï lieân töôûng kì laï ñoù. Bôøi traêng luoân laø ngöôøi baïn tri kæ cuûa Baùc khi coøn soáng trong baát cöù hoøan caûnh naøo ngay caû trong nhaø lao, treân chieán traän. Vaø vaàng traêng kia ñaõ bao laàn saùng leân trong thô Ngöôøi :

“Trong tuø khoâng röôïu cuõng khoâng hoaCaûnh ñeïp ñeâm nay khoù höõng hôøNgöôøi ngaém traêng soi ngoøai cöûasoåTraêng nhoøn khe cöûa ngaém nhaø thô”

Vaàng traêng ñoù ñaõ troø chuyeän cuøng Ngöôøi giuùp taâm hoàn Ngöôøi thaûnh thôi laïc quan vöôït qua caûnh nguïc tuø toái taêm. Ñeán hoâm nay, vaàng traêng aáy cuõng tieáp tuïc ôû caïnh Baùc, toûa saùng voã veà giaác nguû an laønh cuûa Baùc :

“Trong laêng Baùc vöøa chôïp nghæNhö sau moãi vieäc laømTraêng ôi traêng bieát theáNeân traêng böôùc nheï nhaøng” (Phaïm Ngoïc Caûnh)

Hình aûnh “vaàng traêng saùng dòu hieàn” laïi gôïi ta nghó ñeán taâm hoàn cao ñeïp, thanh cao, trong saùng cuûa Baùc. Lôøi thô eâm aùi, nheï nhaøng gôïi nhieàu

187

xuùc ñoäng chaân thaønh, ñau xoùt. Taâm traïng xuùc ñoäng cuûa Vieãn Phöông nhö ñöôïc nhaân leân baèng hình aûnh aån duï saâu xa:

“Vaãn bieát trôøi xanh laø maõi maõiMaø sao nghe nhoùi ôû trong tim”

Beân caïnh caùi dieãm phuùc ñöôïc gaëp Baùc laø noãi buoàn chung cuûa moïi ngöôøi. Neáu baàu trôøi maõi xanh laø moät quy luaät cuûa töï nhieân thì con ngöôøi cuõng coù moät quy luaät khaùc raát nghieät ngaõ : con ngöôøi cuoái cuøng seõ phaûi trôû veà vôùi caùt buïi. Nhöng vôùi Baùc Hoà, moïi ngöôøi luoân taâm nieäm Baùc coøn soáng maõi vôùi ñaát nöôùc, vôùi daân toäc. Baùc nhö maët trôøi maõi maõi chieáu saùng, nhö aùnh traêng maõi dòu hieàn, nhö baàu trôøi xanh maõi maõi, vónh haèng toàn taïi treân cao. Nhöng ñoù chæ laø moät ñieàu töï an uûi coøn thöïc teá thì Baùc ñaõ maõi ñi xa :

“Ñaát nöôùc ñeïp voâ cuøng nhöng Baùc phaûi ra ñiCho toâi laøm con soùng döôùi con taøu ñöa tieãn Baùc”

Trong tim moïi ngöôøi vaãn ñau ñôùn cöïc ñoä, vaãn khoâng theå khoâng ñau xoùt vì söï ra ñi cuûa Ngöôøi laø söï maát maùt quaù lôùn cuûa Caùch maïng, cuûa daân toäc “maø sao nghe nhoùi ôû trong tim”. Ñoù laø taâm traïng quaën ñau, xoùt xa, nhoùi ñau trong loøng khi nhaø thô ñöùng tröôùc Ngöôûi. Chæ moät töø bieåu caûm “nhoùi” trong caâu thô ñaõ dieãn ñaït raát chaân thaät, moäc maïc noãi ñau cuûa nhaø thô. Noãi ñau nhö haøng ngaøn muõi kim ñaâm vaøo traùi tim thoån thöùc cuûa taùc giaû. Noãi ñau naøy vöôït leân treân moïi lí leõ, moïi laäp luaän cuûa lí trí : Baùc ñaõ maát thaät roài ! Baùc maõi ñi xa thaät roài !

“Traùi böôûi kia ngoït vaøng vôùi aiThôm cho ai nöõa hôõi hoa nhaøiCoøn ñaâu boùng Baùc ñi hoâm sôùmQuanh maët hoà yeân maây traéng bay”

Töø caûm thaùn “nhoùi” laøm caâu thô nhö gaõy ñoâi, nhö tieáng naác ngheïn ngaøo. Taùc giaû ñau ñôùn, xoùt xa khi ñoái dieän vôùi söï thaät. Lôøi thô chính laøcaùi noãi ñau aâm æ, dai daúng, khoân nguoâi. Ñoù chính laø söï rung ñoäng chaân thaønh cuûa nhaø thô.

Coøn ñöùng trong laêng Baùc nhöng khi nghó ñeán luùc phaûi xa Baùc, Vieãn Phöông thaáy bòn ròn khoâng muoán döùt. Tình caûm cuûa nhaø thô trong suoát thôøi gian treân luoân saâu laéng, ñau laëng leõ. Nhöng ñeán giaây phuùt naøy, Vieãn Phöông khoâng theå naøo ngaên ñöôïc nöõa ñeå cho tình caûm theo doøng nöôùc maét tuoân traøo, daâng leân cao vaø tha thieát nhaát :

“Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maét”Caâu thô chæ laø lôøi noùi giaûn dò thöôøng ngaøy, khoâng caàu kì, khoâng oàn

aøo, laø tình thöông saâu laéng töï taám loøng nhöng laïi laøm cho ta xuùc ñoäng, baøi thô theâm giaøu caûm xuùc. Moät caùch noùi khoâng hoa mó maø laïi raát chaân thaønh, boäc tröïc nhö ngöôøi daân Nam Boä nhöng laïi laéng trong ñoù noãi thöông yeâu ñau ñôùn khoâng coù gì coù theå noùi vaø taû ñöôïc. Taùc giaû thay maët cho nhaân daân mieàn Nam baøy toû nieàm thöông tieác voâ haïn ñoái vôùi vò cha giaø daân toäc. Neáu ôû khoå ñaàu, ta baét gaëp caûm xuùc rieâng cuûa taùc giaû “con ôû mieàn Nam…” thì giôø ñaây nhaân vaät tröõ tình khoâng xuaát hieän tröïc tieáp nöõa. Doøng caûm xuùc aáy ñaõ trôû thaønh noãi nìeâm chung cuûa maáy möôi trieäu ngöôøi con Nam Boä. Caâu noùi giaûn dò aáy laøm ngöôøi ñoïc theâm hieåu vaø ñoàng caûm vôùi caûm xuùc cuûa Vieãn Phöông bôûi lôøi noùi ñoù ñeàu xuaát phaùt töø muoân trieäu traùi tim beù nhoû cuøng chung noãi ñau khoâng khaùc gì nha thô. Ñöôïc gaøn Baùc duõ chæ trong giaây phuùt nhöng khoâng bao giôø ta muoán xa Baùc bôûi Ngöôøi aám aùp quaù, roäng lôùn quaù.

188

Tuy vaäy, taùc giaû cuõng bieát raèng ñeán luùc phaûi trôû veà mieàn Nam vaø chæ coù theå göûi taám loøng mình ôû laïi baèng caùch hoùa thaân, hoøa nhaäp vaøo nhöõng gì thaân thuoäc nhaát nôi ñaây

“Muoán laøm con chim hoùt quanh laêng Baùc Muoán laøm ñoùa hoa toûa höông ñaâu ñaâyMuoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy”

Ñieäp ngöõ “muoán laøm” ñöôïc laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn trong ñoïan thô theå hieän nieàm öôùc muùoân, caûm xuùc chaân thaønh, söï töï nguyeän, khaùt voïng ñöôïc ôû gaàn Baùc cuûa taùc giaû. Ñieäp khuùc “muoán laøm” cuøng nhöõng hình aûnh lieät keâ “con chim, ñoùa hoa, haøng tre” nhö muoán khaúng ñònh, muoán khaéc saâu theâm vieäc laøm cuûa ngöôøi con luoân nguyeän “theo chaân Baùc”. Baøi thô keát thuùc baèng nhöõng öôùc nguyeän chaân thaønh, baèng moät tình yeâu saâu saéc maø taùc giaû noùi rieâng vaø nhaân daân mieàn Nam noùi chung daønh cho Ngöôøi. Moät con chim haèng ngaøy ca haùt laøm vui nôi Baùc nghæ, laøm ñoùa hoa toûa höông ngaûo ngaït, cuøng muoân ñoùa hoa khaùc laøm ñeïp, laøm ngaùt höông khoâng gian quanh Baùc nghæ. Vaø vui söôùng nhaát khi laøm moät caây tre nhaäp cuøng haøng tre baùt ngaùt beân laêng Baùc nhö moät ngöôøi lính trung hieáu ñöùng maõi beân Baùc, son saét canh giöõ giaác nguû bình yeân cho Ngöôøi. Hình aûnh “caây tre” laïi xuaát hieän kheùp baøi thô moät caùch kheùo leùo nhö ñeå boå sung troïn veïn yù nghuõ cho baøi thô, gôïi leân phaåm chaát con ngöôøi VN troïn trung troïn hieáu. Caùch laëp laïi nhö vaäy taïo cho baøi thô coù keát caáu ñaàu cuoái töông öùng, nhaèm toâ ñaäm theâm hình aûnh gaây aán töôïng vaø maïch caûm xuùc cuõng ñöôïc troïn veïn. Ñaây cuõng chính laø neùt ñaëc saéc cuûa baøi thô.

So vôùi caùc khoå treân, nhòp ñieäu ôû ñaây doàn daäp hôn vôùi ñieäp ngöõ “muoán laøm”. Vieãn Phöông noùi leân mong öôùc, nieàm khao khaùt chaân thaønh, da dieát cuûa mình cuõng nhö laø öôùc nguyeän cuûa taát caû chuùng ta muoán ñöôïc gaàn Baùc ñeå ñöôïc lôùn leân moät chuùt. Nhaø thô Toá Höõu ñaõ vieát :

“Ta beân Ngöôøi toûa saùng trong taTa boãng lôùn ôû beân Ngöôøi moät chuùt”

Baøi thô “vieáng laêng Baùc” giaøu caûm xuùc, giaøu hình aûnh mang chaát suy töôûng ñaõ laøm toùat leân nieàm xuùc ñoäng, loøng bieát ôn vaø töï haøo cuûa taùc giaû vaø cuûa nhaân daân ta ñoái vôùi vò laõnh tuï. Baøi thô ñaõ khaúng ñònh moät chaân lí. Baùc Hoà soáng maõi trong tình caûm cuûa moãi con ngöôøi vaø trong söï nghòeâp Caùch maïng daân toäc. Ñoïc baøi thô chuùng ta caøng theâm hieåu :

“Vì sao? Traùi ñaát naëng aân tìnhNhaéc maõi teân Ngöôøi : Hoà Chí MinhNhö moät nieàm tin, nhö duõng khíNhö loøng nhaân nghóa, ñöùc hi sinh” (Toá Höõu)

Chuùng ta thöïc söï caûm ôn oâng, moät Vieãn Phöông vôùi bieát bao tình caûm chaân thaønh daønh cho Baùc ñaõ ñeå laïi moät taùc phaåm chan chöùa tình caûm yeâu thöông saâu saéc cho chuùng ta vaø cho caû maõi sau. “Vieáng laêng Baùc” roài seõ soáng maõi cuøng vò cha giaø kính yeâu cuûa daân toäc nhö vaàng thaùi döông, nhö baàu trôøi vónh cöûu baát dieät. Baøi thô seõ laø lôøi nhaéc nhôû nheï nhaøng theá heä treû hoâm nay soáng sao cho xöùng ñaùng vôùi nhöõng gì maø Baùc ñaõ trao :

“Baùc ñaõ ñeán mang cho ñôøi taát caûVaø ra ñi trao taát caû cho ñôøi”

189

Hình aûnh con ngöôøi môùi trong vaên hoïc hieän ñaïi.

“Chín naêm laøm moät Ñieän BieânNeân vaønh hoa ñoû neân thieân söû vaøng”

(Toá Höõu)Bao nhieâu naêm ñaõ ñi qua… Bao lôùp ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng… raát ngoan cöôøng…Bao nhieâu maùu phaûi ñoå… raát ñau thöông…Nhöõng gioït nöôùc maét laëng leõ tuoân traøo…OÂi! Ñoäc laäp ! töï do! Ñaõ

ñeán roài! Ñeïp nhö moät giaác moäng. Vaø ta laïi baét ñaàu cuoäc soáng môùi, moãi aùnh maét saùng theâm ra, moãi cuoäc ñôøi nhö nôû hoa, moãi traùi tim möøng reo ca! Tieán leân ñi! Xaây döïng ñaát nöôùc. Maët trôøi veà thieâu ruïi moïi nhuoác nhô, vaån ñuïc ñeå roài ñaây ta laïi haêng say lao ñoäng ñieåm toâ cho maøu ñaát nöôùc. Vaâng, con ngöôøi môùi laø theá cuoäc soáng môùi laø theá! Traûi qua bao bieán thieân, luaân chuyeån, vöôït bao baõo ñaïn möa bom, chòu bao caêm hôøn tuûi nhuïc, giôø ñaây Vieät Nam ta ñaõ thay da ñoåi thòt. Hình aûnh nhöõng con ngöôøi môùi say meâ lao ñoäng, nhieät tình, phaán khôûi ñaõ ñi vaøo vaên hoïc moät caùch ñeïp ñeõ ñeán laï thöôøng:

“Khi maët trôøi Nga böøng choùi ôû phöông ÑoângCaây cay ñaéng ñaõ ra muøa quaû ngoïtNgöôøi cay ñaéng ñaõ chia phaàn haïnh phuùcCôø ñoû bay theo buùa lieàm coâng noâng”

(Cheá Lan Vieân)Caùch maïng thaùng taùm thaønh coâng môû ra böôùc ngoaët cho daân toäc,

ñaùnh daáu moät thôøi kyø lòch söû. Sau cuoäc chieán aáy, mieàn Baéc ñöùng leân xaây döïng cuoäc soáng môùi, ruõ boû nhöõng buïi baëm meät nhoaøi cuûa chieán tranh, laøm laïi queâ höông töø trong ñoáng hoang taøn ñoå naùt. Taïm thoâi heát nhöõng tröôøng ca chieán ñaáu, hình aûnh nhöõng con ngöôøi, cuoäc soáng môùi ñöôïc ñöa vaøo vaên hoïc, laøm saùng leân nieàm tin, söï phaán khôûi, loøng thieát tha vôùi cuoäc ñôøi ñoåi khaùc. Huy Caän laø moät trong soá nhöõng nhaø thô nhö theá. Neáu tröôùc ñaây cöù maõi khoâng nguoâi moät noãi saàu thaát voïng, soáng treân queâ höông maø cöù nhôù queâ höông:

“Loøng queâ dôøn dôïn vôøi con nöôùcKhoâng khoùi hoaøng hoân cuõng nhôù nhaø”

(Traøng Giang – Huy Caän)Thì giôø ñaây, chính chaøng thi só saàu naõo aáy laïi chuû ñoäng tìm ñeán vôùi

cuoäc soáng môùi, ca ngôïi nhöõng con ngöôøi môùi: nhieät thaønh, haêng haùi, vöõng vaøng, töï tin. “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” laø moät khuùc traùng ca veà hình aûnh nhöõng con ngöôøi lao ñoäng coù muïc ñích, coù nieàm tin vaø traøn ñaày loøng ham thích:

“Maët trôøi xuoáng bieån nhö hoøn löûaSoùng ñaõ caøi then, ñeâm saäp cöûaÑoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôiCaâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi”Moät khoâng gian vuõ truï hieän ra trôøi, bieån vaø buoåi chieàu. Ôû ñaây thôøi

– khoâng gian quyeän chaët vaøo nhau nhö khaéc hoïa caû moät vuøng ñaïi döông “leânh laùng maùu”, hình aûnh ñeïp vaø soáng ñoäng, thô moäng vaø bao la. Buoåi chieàu ôû ñaây khoâng man maùc moät noãi saàu, noãi coâ ñôn, mong nhôù. Maø buoåi chieàu ôû ñaây laïi laø thôøi khaéc ñeå baét ñaàu moät coâng vieäc, coâng vieäc sau khi caû ñaát trôøi taét lòm trong boùng toái. Chôït moät caâu haùt caát leân: 190

“Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù laïi ra khôiCaâu haùt caêng buoàm cuøng gioù khôi”Aâm ñieäu caâu thô chuyeån sang nheï nhaøng eâm aùi, nhöõng con thuyeàn

laàn löôït ra ñi trong caâu haùt, trong nieàm tin vöõng vaøng, trong caûm giaùc meânh mang, sung söôùng. Hoï nhaän thöùc ñöôïc nieàm vui trong lao ñoäng, yù nghóa trong lao ñoäng vaø phaûi chaêng chính nhöõng nhaän thöùc lôùn lao aáy ñaõ laøm neân nhöõng caâu haùt vaø ñaåy thuyeàn ñi. Ñi trong gioù söông, ñi trong tieáng haùt, ñi giöõa baàu trôøi toái taêm… haùt vaãn cöù haùt:

“Haùt raèng: caù baïc bieån Ñoâng laëngCaù thu bieån Ñoâng nhö ñoaøn thoiÑeâm ngaøy deät löôùi muoân luoàng soùngÑeán deät löôùi ta, ñoaøn caù ôi!”Caâu ca cöù ngaân nga, tha thieát, vang voïng trong khoâng gian meânh moâng

cuûa maët bieån, nhö ñang keâu goïi ñaøn caù ñeán cuøng tung taêng deät löôùi. Vôùi ngheä thuaät so saùnh, taùc giaû ñaõ khaéc hoïa ñöôïc hình aûnh thaät hay cuûa nhöõng chuù caù, “nhö ñoaøn thoi” chaêm chæ, beàn bæ, ñeâm ngaøy theâu deät nhöõng thöôùc vaûi cho caû ñoaøn, nhöõng thöôùc vaûi laøm neân söï soáng, yeân vui vaø haïnh phuùc. Ôû ñaây, chính nhöõng ngöôøi daân chaøi ñaõ laøm cho nhöõng chuù caù trôû neân yù nghóa vaø thi vò hôn raát nhieàu. Hoï khoâng xem ñoù laø nhöõng con caù taàm thöôøng trong coâng vieäc taàm thöôøng, maø hoï coi ñoù nhö laø nhöõng linh hoàn beù nhoû vaø hoï haùt cho caù nghe. Con ngöôøi môùi laø theá, yeâu lao ñoäng vaø yeâu thieân nhieân vaø yeâu caû cuoäc soáng:

“Thuyeàn ta laùi gioù vôùi buoàm caêngLöôùt giöõa maët bieån bao la, voâ taän. Huy Caän ñaõ thi vò caùnh buoàm

leân nhieàu laàn. Caùnh buoàm phaàn phaät trong gioù, caêng troøn vaø löôùt nheï treân “maây cao”. Baèng moät con maét quan saùt tinh teá vaø nhaïy beùn, chính Huy Caän ñaõ nhìn thaáy con thuyeàn nhö hoøa nhaäp vaøo thieân nhieân, khoâng maát huùt trong thieân nhieân. Giöõa maët bieån bao la aáy, con ngöôøi ñaõ khoâng trôû neân nhoû beù maø traùi laïi ñaõ trôû thaønh hình aûnh trung taâm ñaày chaát soáng, ñaày chaát thô. Vaø cuõng chính caùnh buoàm aáy ñaõ cho ta nhòp ñieäu lao ñoäng khaån tröông:

“Ra ñaäu daëm xa doø buïng bieånDaøn ñan theá traän löôùi vaây giaêng”Laõng maïn nhöng khoâng xa vôøi thöïc teá. Ta coù caûm giaùc hoï khoâng coøn

laø nhöõng ngöôøi daân chaøi bình thöôøng maø laø nhöõng nhaø thaùm hieåm ñaïi döông ñaày baûn lónh: “doø buïng bieån”. Roài chính cuïm töø “Daøn ñan theá traän” laïi khieán ta lieân töôûng ñeán caùc chieán só ñang chuaån bò böôùc vaøo traän ñaùnh vôùi vuõ khí laø taám löôùi, vôùi söùc khoûe cuûa cô baép, vôùi nieàm tin ñaày aép, vôùi trí thoâng minh vaø chuû ñoäng. Hoï ñaõ cho ta moät caùi nhìn môùi veà ngöôøi lao ñoäng. Ñoù chính laø nhöõng con ngöôøi “bieát ñi tôùi vaø laøm neân chieán thaéng”:

“Ñi ta ñi khai phaù röøng hoangHoûi nuùi non cao ñaâu saét ñaâu vaøngHoûi bieån khôi xa ñaâu luoàng caù chaïySoâng Ñaø, soâng Loâ, soâng Hoàng, soâng ChaûyHoûi ñaâu thaùc chaûy cho ñieän quay chieàu”

( Toá Höõu)Cuoäc soáng! Chao oâi cuoäc soáng thaät ñeïp bieát bao khi moãi con ngöôøi

ñeàu bieát phaán ñaàu vì muïc ñích lôùn lao cuûa ñaát nöôùc. Khoâng tò hieàm, gian doái chæ coù söï trung thaønh tuyeät ñoái vôùi lyù töôûng soáng vaø nieàm tin yeâu con ngöôøi. Ñôøi seõ cöôøi vui trong tieáng haùt ngay caû trong lao ñoäng vaát vaû:

“Ta haùt baøi ca goïi caù vaøo

191

Goõ thuyeàn ñaõ coù nhòp traêng caoBieån cho ta caù nhö loøng meïNuoâi lôùn ñôøi ta töï thöôû naøo”Ñieåm noåi baät cuûa nhöõng con ngöôøi lao ñoäng naøy laø loøng yeâu quyù

vaø baûo veä thieân nhieân. Hoï khoâng coi ñoù laø moät kho taøng voâ taän vaø khai thaùc, hoï nhaän ra yù nghóa cuûa bieån caû, cuûa thieân nhieân, bieát traân troïng vaø yeâu quyù. Phaûi chaêng, chính aùnh saùng caùch maïng ñaõ chieáu soi vaø môû ra trong taâm hoàn hoï nhöõng chaân lyù môùi. Bieån khoâng chæ laø caù toâm maø bieån laø meï, laø tình yeâu, laø cuoäc soáng môùi. Ngöôøi meï bao dung aáy ñang môû roäng voøng tay ñoùn caùc con, che chôû, vuoát ve, aâu yeám, nuoâi lôùn töøng cuoäc ñôøi, töøng taâm hoàn. Ngöôøi meï aáy vó ñaïi bieát nhöôøng naøo, to lôùn bieát nhöôøng naøo!

Neáu ñoaøn thuyeàn ra ñi trong tieáng haùt, thì moät laàn nöõa, söï trôû veà trong tieáng haùt reo vui:

“Caâu haùt caêng buoàm vôùi gioù khôiÑoaøn thuyeàn chaïy ñua cuøng maët trôøiMaët trôøi ñoäi bieån nhoâ maøu môùiMaét caù huy hoaøng muoân daëm phôi”Chieán thaéng ñoù phaûi khoâng! Ta trôû veà treân con thuyeàn naëng caù, ñoù

laø keát quaû, laø thaønh quaû cuûa caû moät ñeâm mieät maøi lao ñoäng. Maët trôøi leân, aùnh naéng saùng soi leân nhöõng ñoâi maét caù! Long lanh! Oùng aùnh! Röïc rôõ! Nhöõng maët trôøi beù con! Haïnh phuùc! Ta caûm nhaän ñöôïc nuï cöôøi raïng rôõ treân khuoân maët khaéc khoå cuûa nhöõng ngöôøi daân. Nuï cöôøi maõn nguyeän, nuï cöôøi trong sung söôùng, trong khuùc haùt daëm tröôøng ñaõ meät moûi. Moãi con ngöôøi ñang môû toang caùnh cöûa loøng ñeå ñoùn aùnh saùng, ngaøy môùi saùng leân vaø loøng ngöôøi cuõng röïc saùng! Lao ñoäng! Lao ñoäng ñem ñeán cho con ngöôøi nieàm vui cuoäc soáng! Lao ñoäng laø vinh quang!

Baøi thô kheùp laïi vôùi hình aûnh thaät ñeïp, hoï laïc quan, yeâu ñôøi, hoï haêng say, ca haùt, hoï chaân chaát, ñôn sô, hoï bình thöôøng quaù ñoãi! Ñaùng yeâu quaù ñoåi! Vaø ta bieát hoï laø nhöõng con ngöôøi chieán thaéng daãu khoâng chieán ñaáu, xoâng pha. Bôûi:

“Töø chieán tröôøng ta xoác tôùi coâng tröôøngNgöôøi chieán thaéng laø ngöôøi xaây döïng môùi”

(Toá Höõu)Chính söï lao ñoäng töôûng chöøng nhö bình thöôøng aáy ñaõ goùp phaàn laøm

neân cuoäc soáng môùi, cuoäc soáng ñaày hoa vaø tình yeâu. Cuoäc soáng toát ñeïp vì con ngöôøi ñoaøn keát, naém tay, nöông töïa vaøo nhau:

“Ñôøi vui ñoù tieáng ca ñoaøn keátTay naêm tay nhau xaây laïi ñôøi ta”

(Toá Höõu)Neáu xöa kia, moãi con ngöôøi, moãi caù nhaân ñeàu ñoaøn keát ñeå giöõ laáy

queâ höông, ñaát nöôùc thì giôø ñaây, hoï laïi xích gaàn nhau ñeå xaây döïng cuoäc soáng môùi. Môùi ôû ñaây trong moãi con ngöôøi laø môùi trong tö töôûng, môùi ôû trong taâm hoàn. Bieát môû roäng taám loøng ñoùn yeâu thöông vaøo ngöï trò. Töø nhöõng chieán tröôøng aùc lieät, hoï anh duõng laø nhöõng ngöôøi lính trung kieân, töø nhöõng caùnh ñoàng trô troïi, hoï haêng say laø moät con ngöôøi xaây döïng môùi. Baèng tình yeâu toå quoác trong ñaáu tranh vaø giôø ñaây ñaõ trôû thaønh yeâu queâ höông trong lao ñoäng:

“Taây Baéc ö! Coù rieâng gì Taây BaécKhi loøng ta ñaõ hoùa nhöõng con taøuKhi Toå quoác boán beà leân tieáng haùtTaâm hoàn ta laø Taây Baéc chöù coøn ñaâu”

192

(Cheá Lan Vieân)Lao ñoäng vì Toå quoác, laøm giaøu cho Toå quoác, ñoù chính laø lyù töôûng

maø hoï xaùc ñònh ñöôïc. Nieàm laïc quan, tin yeâu cuoäc soáng, vöõng tin ôû ngaøy mai ñaõ trôû thaønh ñoäng löïc, thaønh yù chí, thaønh quyeát taâm ñeå hoï vöôït qua nhöõng khoù khaên trong buoåi ñaàu xaây döïng. Quaû thaät, chính taám loøng chaùy khaùt moät tình yeâu queâ höông ñaát meï ñaõ khieán taâm hoàn hoï “hoùa nhöõng con taøu” tình nguyeän ra ñi ñeán baát cöù ñaâu Toå quoác caàn. Nhöõng con taøu tung caùnh, dang tay löôùt maõi giöõa cuoäc ñôøi thoaùt ra töø noâ leä. Vaø chæ caàn “Toå quoác boán beà leân tieáng haùt” thì chính hoï, taám loøng hoï, traùi tim hoï ñaõ hoøa mình vaøo soâng nuùi queâ höông haùt cuøng haùt baøi ca xaây döïng, chieán ñaáu. Bôûi hoï luoân luoân vöõng tin ôû cuoäc soáng, ôû ngaøy mai, ôû töông lai:

“Anh nghe coù tieáng ngöôøi qua chôïTa gaéng muøa sau luùa seõ nhieàuRuoäng thaém moà hoâi töøng nhaùt cuoácLaøng ta roài ñeïp bieát bao nhieâu”

(Nuùi Ñoâi – Vuõ Cao)Caûm ñoäng bieát bao nhöõng con ngöôøi traøn ñaày nhieät huyeát. Töø “ta

gaéng muøa sau” nghe nhö tieáng loøng caùc anh ñang ñaäp roän raøng nhöõng xuùc caûm töôi nguyeân veà ngaøy ñaàu ñoäc laäp. Noù theå hieän söï quyeát taâm, ñoaøn keát chung loøng cuûa nhöõng con ngöôøi ñaõ thoaùt khoûi ñau thöông noâ leä. Vaø ñoù chính laø hình aûnh nhöõng con ngöôøi môùi. Chæ môùi ôû tö theá, môùi ôû thôøi cuoäc chöù caùc anh vaãn maën moøi moät tình yeâu ñaát meï, vaãn caàn lao trong nhòp soáng roän raøng, vaãn nguyeän gaén boù cuoäc ñôøi mình vôùi moà maõ, ruoäng vöôøn cha oâng. Vaø döôøng nhö nhöõng maûnh vöôøn chai saán, nöùt neû ñi vì bom ñaïn ñang cöa mình loät xaùc thaønh nhöõng caùnh ñoàng môõ maøng, no caêng, chín moïng bôûi noù ñöôïc boùn töø moà hoâi, coâng söùc cuûa ngöôøi noâng daân chaêm chæ. Hình aûnh queâ höông luùc naøy hieän leân, khôûi saéc vaø töôi leân ñeïp laém:

“Toâi ñi döôùi naéng tröaNghe hôi thôû cuûa ñoàng queâ maäp maïpBaõi phuø sa xanh xanh möôït ngoâ nonNhöõng ñaøn traâu Vieät Baéc beùo troønÑuûng ñænh veà xuoâi queâ höông môùi laï”

(Toá Höõu)Phaûi, taát caû ñaõ ñoåi thay, loät xaùc. Töø nhöõng goùc caây gaày goø, yeáu

ôùt. Chuùng ñaõ ñaâm choài naûy loäc, sinh soâi traøn treà nhöïa soáng. Toá Höõu mang ñeán cho ta moät hình aûnh thaät ñeïp veà queâ höông mình. Aùnh naéng döôøng nhö cuõng hieàn laønh, aám aùp hôn duø laø ñang ôû buoåi tröa heø oi aû. Nhöõng ñoàng luùa troå ñoøng ñoøng laëng leõ trôû mình khe khôû thôû – nhöõng nhòp thôû ñeàu ñeàu, baát taän. Nghe nhö söùc soáng ñang suïc soâi, tieàm taøng maõnh lieät. Roài nhöõng baõi phuø sa möôït maø, oùng aû, ñeán nhöõng chuù traâu Vieät Baéc troøn tròa, beùo nuùc. Vaâng, taát caû ñeàu soáng ñoäng vaø traøn treà nhöïa treû. Ñoù laø keát quaû cuûa bao nhieâu naêm lao ñoäng, caàn kieäm, chaét goùp:

“Doïn tí phaân rôi, nhaët töøng ngoïn laùMoãi hoøn than, maåu saét, caân ngoâTa naâng niu goùp döïng cô ñoà”

(Toá Höõu)Hoï – nhöõng con ngöôøi bieát “tích tieåu thaønh ñaïi” bieát caàn kieäm töø

chuùt, töøng chuùt ñeå khoâng hoang phí. Chính ñieàu ñoù ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo coâng cuoäc kieán thieát ñaát nöôùc. Cuoäc soáng noâ leä naêm nao ñaõ

193

quaù ñuû roài “nhöõng côn aùc moäng”, nhöõng ngaøy khoå ñau chaát choàng, cay cöïc. Vaø caøng hieåu, hoï caøng traân troïng hôn nhöõng giaây phuùt töï do, ñoäc laäp, caøng giöõ chaët tay nhau ñeå neàn ñoäc laäp naøy laø maõi maõi, tröôøng toàn:

“Ñôøi vui ñoù tieáng ca ñoaøn keátNaêm tay nhau xaây laïi ñôøi ta”

(Toá Höõu)Nhöõng cuoäc ñôøi böôùc ra töø vuõng laày ñen ñaëc, nhöõng maûnh hoàn trô

troïi, heùo hon, nhöõng göông maët khaéc khoå, ñoùi reùt. Qua, qua heát roài, quyù giaù thay nhöõng thôøi khaéc töï do, aám aùp! Vaø hoï khoâng bao giôø queân ñaõ qua nhö theá naøo, cha anh mình chieán ñaáu ra sao:

“Hôõi soâng Hoàng tieáng haùt boán nghìn naêmToå quoác bao giôø ñeïp theá naøy chaêngChöa ñaâu! Vaø ngay trong nhöõng ngaøy ñeïp nhaátKhi Nguyeãn Traõi laøm thô vaø ñaùnh giaëcNguyeãn Du vieát Kieàu ñaát nöôùc hoùa thaønh vaênKhi Nguyeãn Hueä cöôõi voi vaøo cöûa BaécHöng Ñaïo dieät quaân Nguyeân treân soâng Baïch Ñaèng

(Cheá Lan Vieân)Ñaát nöôùc ta haøo huøng theá ñoù. Nhöõng trang söû choùi ngôøi cuøng

nhöõng teân tuoåi tröôøng toàn, vónh cöûu. Hoï goùp phaàn taïo neân daùng ñöùng Vieät Nam oai phong ñaày kieâu haõnh. Vaø trong nhöõng ngaøy ñeïp tuyeät naøy, lieäu nhöõng con ngöôøi thôøi ñaïi coù queân khoâng. Khoâng, hoï vaãn nhôù, nhôù coäi nguoàn, queâ höông ñaát toå. Ñoù chính laø neùt ñeïp cuûa ngöôøi xaây döïng môùi. Yeâu, yeâu laém queâ höông! Nhôù, nhôù hoaøi lòch söû, chaân thaønh, caûm ñoäng söï coáng hieán laëng thaàm, khoâng teân tuoåi:

“Moät muøa xuaân nho nhoûLaëng leõ daâng cho ñôøiDuø laø tuoåi hai möôiDuø laø khi toùc baïc”

(Thanh Haûi)Moät ñôøi lao ñoäng vaø daâng hieán, hoï chaêm chæ nhö chuù ong mieät maøi

goùp maät cho cuoäc soáng. Hình aûnh hoï luùc naøo cuõng ñeïp, cuõng saùng nhö duïi vaøo loøng ta nhöõng caûm xuùc beành boàng, yeâu quyù. Bôûi nhôø söï lao ñoäng nghieâm tuùc aáy maø moãi ngaøy qua, ta soáng toát ñeïp hôn, saùng hôn:

“Nöôùc Vieät nghìn naêm Ñinh, Lyù, Traàn, LeâThaønh nöôùc Vieät nhaân daân trong maùt suoáiMaùi raï nghìn naêm hoâng thay saéc ngoùiNhöõng ñôøi thöôøng cuõng coù boùng hoa che

(Cheá Lan Vieân)Caùch maïng! Vaâng, caùch maïng laø ngoïn ñuoác baäp buøng soi saùng

nhöõng taâm hoàn aáy. Ñeå hoï lôùn leân, ñeïp hôn vaø trong saùng. Moãi traùi tim nhö truyeàn theâm hôi aám, söùc maïnh. Nöôùc Vieät Nam tuy chöa thoáng nhaát nhöng chính söï môû ñaàu toát ñeïp cuûa mieàn Baéc ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo coâng cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc.

Caùm ôn aùnh saùng cuûa caùch maïng ñaõ soi ñöôøng daãn loái, caùm ôn nhöõng con ngöôøi trong treûo, say meâ, caùm ôn ñoäc laäp, töï do, hoøa bình, yeân aám. Taát caû laøm cuoäc soáng naøy theâm ñaùng yeâu nhieàu laém. Hình aûnh hoï hieän leân nhöõng con ngöôøi môùi haêng say, nhieät thaønh, chaêm chæ. Treân caùnh ñoàng vaên chöông ñaïi ngaøn, baùt ngaùt, moät goùc nhoû trong traùi tim ta vaãn haùt maõi veà hoï. Baøi haùt cuoäc soáng tin yeâu, baøi ca cuoäc ñôøi roäng

194

môû, khuùc haùt haêng say lao ñoäng môùi – cuoäc soáng môùi – con ngöôøi môùi – daùng ñöùng, tö theá, taàm voùc môùi.

195

Phaân tích baøi thô “Sang Thu” – Höõu Thænh

Muøa thu vôùi caùi maùt meû vaø dòu daøng nhö moät naøng tieân xinh ñeïp. Muøa heø vôùi töøng chuøm naéng tinh nghòch, hoàn nhieân nhö moät coâ beù nhí nhaûnh ñaõ ñi vaøo thô vaên vôùi bao lôøi ca ngôïi. Nhöng khoûanh khaéc giao giöõa hai muøa aáy laïi laø moät ñeà taøi ta hieám thaáy xuaát hieän. Bôûi noù ñeán vaø ñi thaät nheï nhaøng vaø chæ thoùang qua nheø nheï. Vaø Höõu Thænh – trong moät laàn veà thaêm queâ Vónh Phuùc ñaõ tình côø “nhìn thaáy” ñöôïc caùi khoûanh khaéc kì dieäu aáy. Bao caûm xuùc chôït tuoân traøo thaät nheï vaø töø töø ra nôi ngoøi buùt vaø ra ñôøi baøi thô “Sang thu”.

Ngay töø nhan ñeà baøi thô ñaõ ñeå laïi trong chuùng ta nhöõng aán töôïng khoù phai môø. Khoâng phaûi “thu ñieáu” hay “ñaây muøa thu tôùi” maø laø “sang thu”. Caùi teân nghe thaät nheï nhaøng, thanh thoùat maø thaät uyeån chuyeån dòu daøng. Hình nhö, trang saùch boán muøa ñang sang moät trang môùi nhöng ngöôøi ñoïc hình nhö vaãn coøn löôõng löï, vöông vaán chöa muoán laät qua. Baøi thô thaønh coâng trong vieäc xaây döïng ñöôïc hình aûnh aån duï vaø nhaân hoùa heát söùc ñaëc bieät. Caùc töø ngöõ choïn loïc khaù tinh teá cuõng laøm neân söï thaønh coâng cuûa baøi thô vaø ñeå laïi nhöõng daáu aán saâu ñaäm trong loøng ngöôøi ñoïc veà yù nghóa trieát lí trong khoå cuoái.

Vôùi caùc nhaø thô khaùc, muøa thu ñeán, daáu hieäu ñaàu tieân thöôøng laø nhöõng gì mô maøng, laõng maïn nhaát. Ñoù laø “muøa thu coù laù me bay” hay laø saéc “mô phai” cuûa laù ñöôïc baøn tay taïo hoùa “deät” leân giöõa muoân ngaøn caây cuûa Xuaân Dieäu :

“Ñaây muøa thu tôùi muøa thu tôùiVôùi aùo mô phai deät laù vaøng”

Hay laø caây ngoâ ñoàng, laø coâng thöùc mang tính öôùc leä cuõa Bích Khueâ :“Oâi ! Hay buoàn vöông caây ngoâ ñoàngVaøng rôi, vaøng rôi thu meânh moâng”

Nhöng vôùi Höõu Thænh, ta seõ caûm nhaän ñöôïc söï chuyeån mình vöøa tinh teá, vöøa mang tính böùt phaù :

“Boãng nhaän ra höông oåiPhaû vaøo trong gioù se”

Töø “boãng” ôû ñaàu caâu thô cuõng laø ñaàu baøi thô cho ta thaáy moät söï baát ngôø, chöa ñöôïc chuaån bò tröôùc, nhö laø voâ tình, nhö laø cô duyeân. Ñeå töø ñoù, nhaø thô môû roäng loøng mình, caûm nhaän muøa thu baèng taát caû caùc goùc nhìn, hình aûnh cuûa caû söï vaät sang thu ñöôïc nhaø thô ñöa vaøo oáng kính, quay chaäm laïi caùi khoûanh khaéc kì dieäu naøy. Laïi theâm moät ñieàu ñaëc bieät nöõa, ñoù chính laø “höông oåi”. “Höông oåi” raát ít xuaát hieän trong thô vaên nhöng laïi raát quen thuoäc vôùi ngöôøi daân VN neân oâng ñaõ ñöa noù vaøo thô ca moät caùch thaät töï nhieân. “Höông oåi” – thöù höông ñoàng noäi daân daõ maø thaät ngoït ngaøo. Ñoù laø muøi höông quen thuoäc cuûa ngöôøi daân mieàn Baéc, moät neùt ñaëc tröng rieâng maø khoâng nôi naøo coù ñöôïc. Ñaõ coù raát nhieàu nhaø thô söû duïng muøi höông ñeå gôïi veà muøa thu. Nhö vôùi Nguyeãn Ñình Thu ñaõduøng höông coám trong baøi “ñaát nöôùc”:

“Saùng maùt trong nhö saùng naêm xöaGioù thoåi muøa thu höông coám môùi”

Nhöng “höông oåi” laïi thaät ñaëc bieät. Ta laïi nhôù nhöõng ngaøy beù, caây oåi nhaø ai ra traùi ñoû löng, thôm löøng. Tuoåi thô laïi uøa veà trong ta thaät deã chòu vaø nheï nhaøng. “Höông oåi” ñöôïc pha vaøo trong laøn gioù se laïnh nhöng taïi sao nhaø thô khoâng duøng töø “quyeän vaøo” maø laïi duøng “phaû vaøo” ? Phaûi chaêng, “phaû” gôïi möùc ñoä noàng naøn, ñaäm ñaø, ngoït ngaøo cuûa muøi höông oåi. Oåi ñaõ ñeán luùc chín nhaát, ngoït nhaát vaø cuõng laø luùc thu ñaõ veà. Moät 196

caùch ñeå khaúng ñònh coù söï xuaát hieän hôi thu trong khoâng gian thaät nheï nhaøng. Theá môùi bieát caùch söû duïng töø ngöõ cuûa nhaø thô thaät tinh teá vaø uyeån chuyeån. Coù leõ vôùi Höõu Thænh, tuoåi thô oâng döôøng nhö ñaõ gaén boù vôùi caùi laøng queâ nhoû beù, vôùi caây oåi vaø höông oåi daân daõ. Bao nhieâu naêm xa queâ, giôø trôû laïi, duø queâ ñaõ khaùc xöa nhöng muøi höông oåi noàng naøn aáy vaãn laøm soáng daäy trong taâm hoàn oâng nhöõng kæ nieäm tuoåi thô ngoït ngaøo. Khoâng khí yeân bình cuûa laøng queâ vaø muøi höông aáy ñaõ nuoâi döôõng taâm hoàn cuûa moät thi só, ñeå doøng thô cöù ngoït ngaøo tuoân chaûy. Baèng taát caû caùc giaùc quan : khöùu giaùc, xuùc giaùc … Höõu Thænh ñaõ töø töø caûm nhaän ñöôïc hôi thôû cuûa muøa thu. Thaät dòu daøng vaø nhoû nheï !

Noái tieáp hình aûnh “höông oåi”, “gío se” laø hình aûnh laøn söông ñaàu thu :“Söông chuøng chình qua ngoõHình nhö thu ñaõ veà”

Töø “chuøng chình” gôïi söï chaäm chaïp, coá yù chaäm laïi. Laøn söông kia nhö coøn chuùt gì vöông vaán chöa muoán rôøi khoûi, ñang coá níu keùo moät thöù gì ñoù. Söông giaêng maéc nheï nhaøng, chuyeån ñoäng chaàm chaäm nôi ñöôøng thoân ngoõ xoùm. Trong laøng suông môø môø aáy coù hình boùng cuûa muøa thu. Thu ñang böôùc tôùi nheï nhaøng, ñang laïi beân ta thaät gaàn, thaät saùt. Vaø chính söï goùp maët cuûa maøn söông buoåi sôùm cuøng vôùi höông oåi ñaõ laøm cho con ngöôøi chôït giaät mình thaûng thoát :

“Hình nhö thu ñaõ veà”“Hình nhö” cho ta thaáy söï caûm nhaän chöa döùt khoùat, oâng vaãn chöa

chaéc chaén. “Hình nhö” ñaâu böôùc chaân cuûa muøa thu vaãn coøn hôi nheï, chöa ñuû roõ reät. Ñaây laø aán töôïng toång hôïp töø nhöõng caûm giaùc rieâng ôû treân nhöng vaãn suy ñoùan baèng caûm giaùc baûng laûng, mô hoà, hôïp vôùi caûnh giao muøa chöa roõ reät. Taâm hoàn thi só bieán chuyeån nhòp nhaøng vôùi phuùt giao muøa cuûa taïo vaät. Töø caûm nhaän voâ hình, Höõu Thænh chuyeãn qua söï caûm nhaän höõu hình. Böùc trang thu daàn hieän ra, ñöôïc mieâu taû ôû taàm xa hôn, cao hôn, töø maët ñaát höôùng leân baàu trôøi :

“Soâng ñöôïc luùc deành daøngChim baét ñaàu voäi vaõ”

Trôøi muøa thu, doøng soâng troâi chaäm laïi, doøng soâng cöù theá troâi nheï nhaøng, thong thaû, khoâng coøn bò nhöõng côn möa muøa haï hoái thuùc nöõa. “Deành daøng” gôïi ra söï chaäm raõi, töø töø löõng lôø troâi. Doøng soâng nhö coøn chuùt gì vöông vaán vôùi muøa haï neân vaãn cöù “deành daøng” chöa muoán rôøi ñi. Hình nhö nhöõng chuøm phöôïng ñoû vaø tieáng ve keâu raâm ran cuûa muøa haï ñaõ níu keùo doøng soâng vaø caû thôøi gian. Nhöng ñoái laäp vôùi caûnh aáy laø nhöõng ñaøn chim baét ñaàu “voäi vaõ”. “Voäi vaõ” chaïy veà phöông Nam traùnh reùt, khoâng gioáng nhö doøng soâng chaäm raõi, voâ tö kia. Töø ngöõ ñoái laäp “voäi vaõ” – “deành daøng” nhö gôïi ra böùc tranh caûnh vaät vaøo thu heát söùc chuû ñoäng. Caûm giaùc giao muøa laïi ñöôïc nhaø thô dieãn taû ñaày thuù vò :

“Coù ñaùm maây muøa haïVaét nöûa mình sang thu”

Duø ñaõ sang thu nhöng ñaùm maây kia vaãn mang moät söï nuoái tieác : söï nuoái tieác cuûa taùc giaû ñaõ lan sang caûnh vaät. Ngheä thuaät nhaân hoùa theå hieän söï níu keùo, cho thôøi gian troâi chaäm laïi, khoan haõy böôùc sang muøa thu. Hình aûnh naøy coù tính taïo hình trong khoâng gian nhöng coù yù nghóa dieãn taû söï vaän ñoäng cuûa thôøi gian. Maây laø thöïc, ranh giôùi muøa laø aûo, ñoù laø saûn phaåm cuûa trí töôûng töôïng raát neân thô vaø ñoäc ñaùo cuûa thi nhaân. Cuøng moät caûm xuùc ñoù, ta seõ baét gaëp trong thô cuûa Hoà Dzeánh :

“Hiu hiu gioù göûi maây veàNöûa thu sang ñoù, nöûa heø coøn ñaây

197

Boùng môø laëng xuoáng chaân maâyNon xa, vaéng veû, soâng ñaày nhôù mong”

Maây ñaõ vaét nöûa mình sang thu. Hình nhö caùi ranh giôùi muøa töôûng nhö laø aûo laïi coù thöïc. Loái dieãn ñaït cuûa Höõu Thænh thaät ñoäc ñaùo. Hình nhö trong ñaùm maây kia vaãn coù chuùt naéng aám muøa heø neân môùi “vaét nöûa mình”. Thu veà, bao caûnh vaät thay ñoåi vaø laøm caû ñaùm maây cuõng khaùc laï. Taát caû caûnh vaät ñeàu ñang nheï nhaøng chuyeån böôùc. Thaät tinh teá vaø tuyeät vôøi – moät taâm hoàn thô vaên phong phuù vaø giaøu chaát thi vaên. Vaø hình nhö trong ñoù coøn coù moät chuùt gì ñoù laø noãi nhôù queâ höông cuûa Höõu Thænh chìm trong töøng caûnh vaät thaät quen thuoäc vaø neân thô.

Ñeán khoå thô cuoái, ta chôït nhaän ra veû ñeïp cuûa baøi thô chính laø veû ñeïp cuûa söï chuyeån muøa, veû ñeïp cuûa taâm hoàn con ngöôøi gaàn guõi, giao caûm vôùi thieân nhieân ñeå laéng nghe vaø döï caûm :

“Vaãn coøn bao nhieâu naéngÑaõ vôi daàn côn möaSaám cuõng bôùt baát ngôøTreân haøng caây ñöùng tuoåi”

Vaø coù theå ñoù laø moät quaù khöù ñaày soâi noåi, vui veû neân taïo cho khoâng gian hieän taïi moät noãi nieàm nuoái tieác :

“Vaãn coøn bao nhieâu naéngÑaõ vôi daàn côn möa”

Sang thu roài, nhöõng tia naéng cuoái haï vaãn coøn noàng, vaãn coøn saùng nhöng ñaõ phai nhaït daàn. Vaø trong nhöõng ngaøy giao muøa naøy, trôøi cuõng bôùt ñi nhöõng côn möa aøo aït. Naéng – möa, hai hình aûnh ñaày töông phaûn. Tia naéng kia ñang laø hieän taïi nhöng möa laø quaù khöù. Quaù khöù laø muøa haï tinh nghòch, soâi ñoäng gaén lieàn vôùi nhöõng chuøm hoa phöôïng – hoa hoïc troø vaø tieáng ve keâu raâm ran. Coøn hieän taïi laø muøa thu vôùi “höông oåi”, “gioù se” vaø “laøn söông sôùm”. Chính hai hình aûnh töông phaûn naøy ñaõ moät laàn nöõa cho ta thaáy ñöôïc söï ngaäp ngöøng ñaày chuû ñoäng cuûa vaïn vaät tröôùc theá gian. Song, daãu coù ngaäp ngöøng thì thôøi gian vaãn böôùc nhöõng böôùc ñi voâ tình cuûa noù, khoâng ñeå taâm ñeán söï níu keùo cuûa vaïn vaät. Vaø haøng caây seõ bôùt baát ngôø neáu moïi ngaøy vaãn xanh laø theá maø baây giôø ñaõ trôû thaønh “haøng caây ñöùng tuoåi” :

“Saám cuõng bôùt baát ngôøTreân haøng caây ñöùng tuoåi”

Luùc sang thu, nhöõng tieáng saám trong côn möa muøa haï ñaõ luøi daàn veà quaù khöù, khoâng coøn laøm cho nhöõng haøng caây kia baát ngôø, giaät mình nöõa. Hình aûnh aån duï thaät ñeïp vaø gôïi nhieàu suy nghó saâu saéc. Moät ngöøôi khi ñaõ töøng traûi, töøng vöôït qua khoù nhoïc, bao thaát baïi cuûa cuoäc soáng seõ khoâng deã bò quaät ngaõ, tröôùc nhöõng ngoïai caûnh baát ngôø. Haøng caây ñöùng tuoåi – hình aûnh gôïi leân ôû ngöôøi ñoïc nhieàu lieân töôûng veà tuoåi taùc vaø taâm traïng con ngöôøi. Thôøi gian troâi ñi nhanh qua cöûa, cuoäc ñôøi moãi con ngöôøi laø moät chöùng nhaân nhìn muøa thu qua ñi. Bôûi theá, nuoái tieác vaãn luoân laø caûm xuùc cuûa con ngöôøi tröôùc thôøi gian. Phaûi chaêng, ñaây cuõng chính laø taùc giaû, ngöôøi cuõng töøng traûi nhöng khi nhìn laïi quaù khöù laïi luoân coù moät caùi gì ñoù nuoái tieác. Nhaø thô Hoøang Höõu ñaõ vieát :

“Côn möa cuoái haï vöøa qua khuaátSaám cuõng thöa daàn caây vuùt caoTraùi tim ñaäp suoát muøa möa baõoTrôøi môùi vaøo thu töï luùc naøo ?”

198

Cuõng vôùi nhöõng hình aûnh nhö theá nhöng Höõu Thænh döôøng nhö ñaõ göûi caû loøng mình vaøo trong töøng caûnh vaät vaø ñöa noù vaøo loøng ngöôøi ñoïc thaät töï nhieân vaø ngoä ra nhöõng chaân lí toát ñeïp.

Ta haõy nhaém maét laïi vaø ñeå “sang thu” ñöa ta ñeán nhöõng khung trôøi môùi, ñeå ta eâm ñeàm caûm nhaän ñöôïc nhöõng neùt ñeïp tinh tuùy nhaát cuûa muøa thu mieàn Baéc : caùi se laïnh vaø höông oåi noàng naøn, ngoït ngaøo cuûa Höõu Thænh seõ luoân ñi saâu vaøo loøng ta. Ñeå qua ñoù ta ngoä ra nhöõng trieát lí saâu xa. Trong cuoäc soáng moãi ngöôøi khi ñaõ töøng traûi seõ hieåu heát leõ ñôøi, seõ khoâng bò nhöõng ngoïai caûnh cuûa cuoäc ñôøi laøm “giaät mình” nöõa. Thaät tuyeät vôøi khi trong thô vaên VN coù moät tuyeät taùc nhö theá. Chaéc chaén ñoù seõ maõi laø moät aùng thô veà muøa thu ñeïp vaø laéng ñoïng maõi trong loøng ngöôøi ñoïc.

199

MỤC LỤC

PHAÀN LYÙ THUYEÁT.................................................................................1

A/ VAÁN ÑEÀ CAÛM THUÏ, PHAÂN TÍCH TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC...............................1

B/ KYÕ NAÊNG LAØM BAØI VAÊN PHAÂN TÍCH.........................................................11

DAØN YÙ CHI TIEÁT..................................................................................17

Ñeà 1: Phaân tích “Chò em Thuùy Kieàu” trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du.....17

Ñeà 2: Phaân tích böùc chaân dung Maõ Giaùm Sinh trong Maõ Giaùm Sinh Mua Kieàu (trích “Truyeän Kieàu” cuûa Nguyeãn Du”).............................................................19

Ñeà 3: Phaân tích taâm traïng Thuùy Kieàu vaø baûn chaát Maõ Giaùm Sinh trong cuoäc mua baùn laïnh luøng qua ñoaïn trích Maõ Giaùm Sinh Mua Kieàu ( Trích Truyeän Kieàu – Nguyeãn Du )................................................................................21

Ñeà 4: Phaân tích taùm caâu cuoái trong “ Kieàu Ôû Laàu Ngöng Bích” - Nguyeãn Du............................................................................................................................23

Ñeà 5: Phaân tích baøi thô: Ñoàng Chí cuûa Chính Höõu..........................................25

Ñeà 6: Ñoaøn Thuyeàn Ñaùnh Caù cuûa Huy Caän...................................................28

Ñeà 7: Phaân tích taùc phaåm “Laëng leõ Sapa” cuûa Nguyeãn Thaønh Long...........31

Ñeà 8: Phaân tích ba khoå ñaàu trong baøi thô Baøi Thô Veà Tieåu Ñoäi Xe Khoâng Kính cuûa Phaïm Tieán Duaät:................................................................................33

Ñeà 9: Phaân tích 4 khoå cuoái “Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” – Phaïm Tieán Duaät..........................................................................................................35

Ñeà 10: Phaân tích baøi thô: Vieáng Laêng Baùc cuûa Vieãn Phöông........................37

Ñeà 11: Phaân tích baøi thô: Muøa Xuaân Nho Nhoû cuûa Thanh Haûi......................39

MOÄT SOÁ BAØI VAÊN CHOÏN LOÏC CUÛA CAÙC EM HOÏC SINH LÔÙP 9........42

Tö töôûng yeâu nöôùc doøng chuû löu trong vaên hoïc............................................42

“Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông – Nguyeãn Döõ ” – Bi kòch moät ñôøi ngöôøi. 46

Giaù trò nhaân ñaïo trong “Truyeän Kieàu” - Nguyeãn Du.......................................48

Töø Haûi - hình töôïng ngöôøi anh huøng................................................................53

Truyeän Luïc Vaân Tieân maëc duø neâu leân ñaïo ñöùc trung hieáu, tieát, nghóa cuûa ñaïo ñöùc phong kieán nhöng ñaïo ñöùc aáy thaám nhuaàn nhaân ñaïo nhaân daân.....................................................................................................................56

Caûnh ngaøy xuaân (trích “Truyeän Kieàu” – Nguyeãn Du)......................................59

Caûnh vaø tình cuûa Thuyù Kieàu khi ôû Laàu Ngöng Bích – noãi buoàn bieát toû cuøng ai................................................................................................................62

200

“ Kieàu khi ôû Laàu Ngöng Bích” – noãi buoàn bieát toû cuøng ai............................65

Nhaân vaät oâng Hai trong truyeän ngaén “Laøng” cuûa Kim Laân..........................73

“Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu................................................................................77

Khoå 2,3 baøi thô “Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu.....................................................82

“Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu................................................................................85

“Beáp löûa” cuûa Baèng Vieät...............................................................................89

Hình aûnh beáp löûa trong baøi thô “Beáp löûa” cuûa Baèng Vieät..........................96

“Ñoàng Chí” cuûa Chính Höõu................................................................................98

Phaân tích baøi thô “AÙnh Traêng” cuûa Nguyeãn Duy.........................................102

Chieác Löôïc Ngaø – Nguyeãn Quang Saùng..........................................................105

“Phaûi coù con maét troâng suoát saùu coõi vaø taám loøng nghó thaáu ngaøn ñôøi môùi coù caùi buùt löïc aáy” ( moäng lieân ñöôøng chuû nhaân ) – Tình ngöôøi bao dung trong thô cuï Tieân Ñieàn............................................................................107

“Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” – Huy Caän . Khuùc traùng ca lao ñoäng....................111

Haøo huøng ngöôøi lính trong khaùng chieán choáng Myõ_ Nhöõng naêm thaùng khoâng theå naøo queân......................................................................................115

Phaân tích khoå 1,2,3,4 baøi thô “Ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù” cuûa Huy Caän – Khuùc traùng ca veà lao ñoäng.......................................................................................119

“Khoaûng Trôøi – Hoá Bom” – Laâm Thò Myõ Daï. Lôøi töôûng nieäm ñaày xuùc ñoäng ................................................................................................................123

“Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” cuûa Phaïm Tieán Duaät – Haøo huøng ngöôøi chieán só laùi xe Tröôøng Sôn...................................................................127

“Baøi thô veà tieåu ñoäi xe khoâng kính” cuûa Phaïm Tieán Duaät – Haøo huøng ngöôøi chieán só laùi xe Tröôøng Sôn...................................................................130

“Muøa Xuaân Nho Nhoû” Thanh Haûi. Thaàm laëng coáng hieán cho cuoäc ñôøi.....136

Vieáng laêng Baùc – Vieãn Phöông , loøng thaønh cuûa ngöôøi con mieàn Nam daâng leân Baùc............................................................................................................141

“Vieáng laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông – Loøng toân kính voâ bô ñeán vò laõnh tuï vó ñaïi daân toäc.................................................................................................146

Phaân tích baøi thô “Vieáng Laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông................................149

Phaân tích baøi thô “Vieáng Laêng Baùc” cuûa Vieãn Phöông................................154

Hình aûnh con ngöôøi môùi trong vaên hoïc hieän ñaïi..........................................160

Phaân tích baøi thô “Sang Thu” – Höõu Thænh......................................................165

201