----·-·····-------,-t' · · · .. esı' Scl?u};. •··~V ::! r.::-lv

İlahiyat F:>.icü~t~ıd Kitaplı~

Demirb::ş Ho. lı_!./~(}...L!!ııı..,__---ı Tasnil llo. ·ı

SELCUK O.NIVERSITESi • A • . •• •

ILAHIYAT. FAKULTESI DERGiSi

Yıl : 1990 Sayı : 3

HZ. PEYGAMBER'iN SAVAŞLARINA GENEL BiR .Bf'.KIŞ

Dr. Mehmet ·All KAPAR

Hz. Muhammed'in Medine'ye hicretinden sonra devlet hüviyeti kaza­nan islôm toplumu, ictimai, siyasi, iktisadi vb. konulardaki haklarını mü­döfoa ile davet mevzuunda yenı bir dönem~ girmiştir . . Cihôd ôyetinin nü­zQiüna kadar ha·rp etmeyen Hz. Muhammed, müşriklere karşı harp yapıl­masını ·isteyenlere de sabır tavsiye etmiştir.

Mek·ke'de ve Medine'de ilk yıllarda muhataplarına karşı sulh yolunu tercih· eden Hz. Muhammed, onları tatlı ve güzel sözlerle islôm'a davet etmiştir. (1) Cihôd ôyeti ise, müslümanların . muhataplarına ·karşı ta·kına­

cakları tavrı bild irm iştir. (2) Bu ilahi hüküm gereği müslüman; canını, ma­lını, ırzını .koruyacak, davetin önündeki engelleri ·kaldıracak, dini hürriyet! temin edecek-tir. (3) «Lô · ilôhe lllallah» dayineeye ·kadar müşriklerle harb­etmek üiere emrolunduğunu bildiren Hz. Peygamber; (4) «Ben rahmet Peygamberiylm, ben harp peygamberiyim» buyurmuştur. (5)

Hz. Muhammed'in harbe daveti müslümanlar tarafından itaatla kar­şıl<imrdı. Davete önce gönül!üler icabet eder. (6) acılan ı<utük defterine Isimleri kaydedilirdi. Harpte kullanılan malzemeler g'önüllüler tarafından temi·n edilirdi. Gönüllüler:le birlikte sefe:e cıkocak ordunu'ı'ı mevcudu Hz. Muhammed tarafından tayin ed il irdi. Harp yapmaktan aciz' kimseler de­netleme esnasında cıkarılırken bazan de henüz çocuk yaştokllerin bile setere Iştiraki uygun görülürdü. (7)

Hz. Peygamber harplere beyaz renkli ve üzerinde «Lô ilôhe lllallah» yazılı sancağı lle iştirak eder. (8) diğer kabileterin de diledikleri bayrak-

(1) Hıer 15 : 85; Nahl'l6 : 125. (2) Bakara 2: 244.

~ .. . ___ ..,.......__ __ _ (3) el-BQtl, M. Said Ramazan, FıkhU's-Stre, Beyrut, 1978, s. 134. <4) MUsllm. tmı1n 33; Nesai, Tahrim ı: EbO DavOd, ClhAd 95. (5} İbn Hanbel, IV/395, V/ 405. (6) Buhı\rt, CihA.d 138. (7) MUslim, İmA.ret 9. (8) el-KettA.nı, et-Terııtibü'l-tda.rıwe. Beyrut, 1927, I/ 318, 322; tbnü'l-Cevzı,

Ebü'l-Feree Abdurrahman, el-Vefa bl Ahvfi,li'l-Mustafa, Mısır 1966, II/6'10.

400 Dr. Mehmet Ali KAPAR

larla katılmalarına izin verirdi. (9) Orduya erkeklerle beraber yaralıları

tedavi e~mek, ycı:·::ılı ve ölüleri nakletmek, yemek pişirip su taşımak, {10) ic:n kadın :ar:n i:?~irak:ni uygun görürdü. Ancak bu hizmetlerin yanısıra

kadınların kahramanca döğüştükleri de tarihen sabittir. (11)

Hz. Muhammed harp öncesi gelen haberleri istişare eder, çoğunlu­ğun kararına uyardı. (12) Genelli-kle erken hareket eder ve Medine'de osa­yişi ·korumak icin siyasi ve dini bir vekil t-ayin eder, bu konuda irşiyet ve hiyerarşiye itibar etmezdi. (13)

Yol boyuneo kılavuz kullanan Hz. Muhammed, kılavuzun ehil olması halinde müşriklerden de faydalanırdı. Ancak genellikle müslüman müşri­ke . tercih edilirdi. (14) Harbin bir hile olduğunu ifade eden Hz. Muha:m­med, (15) setere çıkacağı zaman gideceği yeri bildirmez. hareket esna­sında bazan ters istikamete yönelirdi. Hareketten önce önemli noktaları tutar gizliliği temin icin hareket yerini eşierine dahi söylemezdi. (16) Düş­manı yanıltmak ve ordu mevcudunu fazla göstermek icin bazan her. aske­rin ayrı ayrı ateş yokmasını emrederkerı. (17) bazan da şiddetli soğuğa rağmen ateş yakmayı yasaklardı. (18)

Düşman hakkında önceden haber toplayarak bilgi sahibi olmoya bü­yük itina gösteren Hz. Peygamber, bazan çeşitli yollardan ·kendisfne ula­şan haberlerin sıhhatinden emin olmak ·icin tekrar tahk·ik ettirirdi. (19) Düşman ha·kkında müslüman veya müşriklerden bilgi edindiği gibi yoka­lanan bir casusun sorgulanması yoluyla da bilgi sahibi olurdu. (20) Ay­rıca taeirierden ve keşif kollarından da . haber alma yolunda ·isti_fade ederdi.

(9) el-Ketti'mi, a.g.e., I / 318. (10) Buhari, Cihftd 6, 68; MeUzi 22 ; İbn Hişılm, es-Siretü'n-Nebeviyye, Mısır,

1936, Ill/ 356; MUslim, Cihad 136. (ll) İbn Hişam, II/ 87- 88; İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübra, Beyrut, 1968 yıır;

412 - 16. (12) İbn Hişılm, III/67. (13} M. Hamidullah, İslam Peygamberi, Çev : M. Said Mutlu, Salih Tu~. İst.

1960, II/243. (14) el-Kettani, Teratib, I/349; et-Taberi, Ebft Ca'fer Muhammed b. Cerir, Ta-

rihu'r-Rusul ve'l -Mülftk, Mısır, 1968- 69 II/506. (15) Buhil.ri, Cihad 157, MenAkıb 25; MüsUm, C1Md 18, 19. (16) İbn Hişam IV /39. (17) İbn Sa'd II/135. (18) el-Halebi, Ali b. BürMneddin, İnsanü'l-Uyiln Beyrut, III/200.

· (19) İbn Sa'd, II/63; İbn Kayyım el-Cevziyye, Za.dü'l-Meact; Mısır, 1970, II/126. (20) İbnü'l-Esir, tzzuddin Abü'l-Hasan Ali b. Ebi'l-Keram, el-Kamil Fl't-Tarih,

Beyrut, 1965 II/119; İbn Sa'd II/37, 49.

Hz_. Peygamber'in Savaşıarına Genel Bir Bakış ~----~----~~----~

401

Hz. Peygamber, müşri'klerle yaptığı harplerde askerlerine özel kıya­

fet giydiremediğinden muhtemel yanlıştığı önlemek icin parola sistemini ·kullanmıştır. Bazan orduya iştirak eden her kabileye ayrı parola tayin et­miş, ancak bütün müslümanların harp gününde kullanacakları genel bir parolayı do bildirmiştir. (22)

HasOiüllah ordunun harp mahallinde yerleştirilmesinde oshabınıiı gö­rüşlerini almış, (23) müşrikler saidırmadan harbe başlamamıştır. Bedir'e müşriklerden önce gelen Hz. Muhammed; «Sizden hiç biriniz ben izin ver­medikce öne gecmesin ... » buyurmuştur. (24) Savaşı genellikle tasvip et­meyen Hz. Muhammed, harp öncesi elçiler göndermiş, ancak düşmanın mübareze teklif etmesi halinde uygun gördüğü kimseleri çıkarmıştır. (25) Hdrp 'kızışınca da ashabını _teşvikle beraber sabır tavsiye etmiştir. (26) Harpten önce müslümanların galip gelmesi icin dua eder, (27) harp için Allah'ın yardımını dilerdi. (28)

Hz. Muhammed harp öncesinde savaşa engel olmak ·icin arabulucu­luk yapılmasını tasvip etmiş, (29) ayrıca daha fazla ·kon dökülmesini ön­lemek için düşmanın su kaynaklarından istifadesini engellemiş, (30) ağaçlarını 'kesti rm iş. (31) hendek kazdırmış, ve hatta mancınık bile ·kul­lanmıştır. (32)

Hz. Muhammed horbe iştirak etmeyen kadınlarırı, çocukla-rın, ihtiyar­ların felçlilerin, amaların eli ve ayağı olmayanların, deli ve bunakların,

seyyahların, korkudan kapısını ıkapayan kişilerin öldürülmesini yasakla­mıştır. (33) Ayrıca harp esnasında müslüman olanlara ıkılınç çekmemiş,

emon dileyenlere eman vermiştir. (34) Harp sonunda da öldürülenlerin burun v~ kulaklarının kesilmesi yasaklanmıştır. (35)

(21) İbn Sa'd II/12- 13; İbn Hişfım II/265- 266. (22) el-Kettdni, Terdtib, I/328; İbn Sa'd II/14. (23) İbn Sa'd II/15; İbn Hişfım II/272. (24) İbn Hanbel III/136. (25) İbn Hişam II/273. (26) İbn Hişam II/273. (27) İbnü'l-Cevzi, el-Vefa II/439, 547, 550. (28) Bakara 2: 249; Enfdl 8: 65; BuMri 8; Müslim, Feddll 46. (29) İbn Sa'd II/6. <30) _İbn Hişam II/272. (31) Taberi, Tarih II/84. (32) İbnü'l-Esir; el-Kamil II/266. {33) Müslim, Cihad 2', 137; İbn Mdce Cihad 30; İbn Hanbel I/300. (34) BuMri, ·CihM ıso; İbn Mace Fiten 1; Tevbe 9:6-; el-Bel:lzüri, Ahmed b.

Yahya, Ensilbft'l-Eşraf Mısır, 1959, I/337; İbn Hanbel V/135. (35) Müslim, Cihad 3.

(F. : 26)

402 Dr. Mehmet Ali KAPAR

Hz. Peygamber, harplerde geneinkie her türlü yardımo acık olmuı?, müslümaniiğı kabul etmeleri hallnde müşriklerden yardım almıştır. (36)

Hz. Peygamber harp dönüşünde Medine'ye geceleyin gi·rmez, kuş~ . luk voktini beklerdi. Önce mesaide gider !·ki rekat namaz •kılar. hamd ve tev~den sonra evine giderdi. (37)

Hz. Muhammed, harbin felôkete dönüşmarnesi ve Isiilm'ın şiôrına yakışmayan davranışların önlenmesi icin gönderdiği serlyye kumandan­Iarına şu tavsiyelerde bulunmuştur : .

1. Allah'dan ·kor.}(unuz.

2. Askerlere iyi muamele ediniz.

3. Baskın yapmayınız.

4. Cami gördüğünüz veya ezon sesi işittiğiniz zaman, o beldeye harp açmayın ız.

5. Onları islôm'o davet ediniz.

6. Müslüman oldukları zaman elde edecekleri menfaatları, reddet.­tlkleri zaman da karşılaşacaklorı · külfetleri onla·ro hatırlotınız.

7. Davete Icabet edenlerin müslümanlıklarını •kabul ediniz ve onları

koruyunuz . .

Ş. Daveti ·kabul' etmeyenl·ere karşı besmele ile savoşa başlayınız.

9. ·Karşı torotın soldırısı olmadon soldınya gecmeyiniz.

10. Savaş esnasında katliama girişmeylniz ve hoddi aşmayınız, kodın ve cocukları, yaşlıları din adamlarını, harpten aciz kalanları öldürme­yiniz .

. 11. Her türlü ihanetten sakıninız.

12. Düşman ölülerine müsle (burun. ·kulok vb. azalarını ·kesmek) yap­makton sakınınız .

. 13. Harp sonunda esiriere güzeıJtkle muamele ediniz, asla inttkam hırsıyla hareket .etmeyin iz.

14. Gan-imeti odaletle dağıtınız.

15. Dôima müjdeleyici ve ·kolayloştmcı olunuz. {38}

(36) Müslim, CihA.d 149-150; İbn Mı\ce, C1Md 27; İbn Hanbel I/247, III/121. (37) Müslim, SalA.tü'l-Müsafirln 74; İbnü'l-Cevd, el-Vefa. II/663. (38) Buha.rı, İllm 11. Me~azt 60, Edeb 80; MUslim, CihA.d 3, 4, 24: Ebü Dtvud,

ClMd 78, 91, lll; Tirmizi, BUyQ' 6, Scyer 2, İbn Mace, Ticaret 41, Cihad 30; Darlmi, Slyer ı. 25; Muvatta'. Clh~d 9, 11.

Hz. Peygamber'in Savaşıanna Genel Bir Bakış 403

Hz. Peygamber'in yukarıda ona hatlarıylo arzettiğimiz bu tavsiyele­rinin yanısıra mücahidlere iyi muamele edilmesini tavsiyeleride d·ikkatimi­zi çekmektedir.

Hz. Muhammed 10 yıllık Medine hayatında muhaliflerine ·karşı . 29 gazve ve 7U seriyye tertlplemiştir. (39) Bu gazvelerin y·ahOdilerle yapılan Kaynukô', Nadir. Kureyza, Hayber, Vadllkura ile Hıristlyanlara karşı (Bi­zans) yapılan Tebük gazvasinin dışındaki g·azveler genellikle müşriklerle olmuşt.ur. Birinci Bedir, Büyük Bedir, Sevtk, Uhud. Hamrôü'I-Esed, ikinci Bedir, Hudeybiye, Umretü'I.J<aza ve Mekke Fethi gazveteri Mekke müşrik­leriyle yapılmıştır: Burıa mukabil Hz. Peygamber'in yaptığı muharabeler­den sadece dokuzunda çarpışma olmuştur h bunk:ır Bedir, Uhud, Hen­dilt Kureyza. Mustalik, Hayber, Mekke Fethi, Huneyn ve Tqif'tir. (40)

Hz. Muhammed'in gaza ve seriyyelerinln sebeplerini şu şekilde özet­leyebiliriz:

a. Devlet'in varl!ğmt korumak ve devam ettirmek :

Rasulüllah'ın ilk zamonlarda tertipiediği bütün seriyye ve gazveler Kureyşe ·karşı yapılmıştır. Nitekim devletin sınırlarını müşrlklerin ihlöl et­meleri her zaman söz konusu olduğundan Hz. Muhammed Hk yılın 7. 8. ve 9. aylannda Hz. Homza. Hz. EbQ Ubeyde b. Hdris ve Sa'd b. Ebi Vnk­·kos ·kumandasında sadece muhoclrlerden meydana gelen, adetleri 60 ve­ya 80 kişiyi geçrooyen ·küçük bi·rlikler göndermiştir. (41) Hz. Muhammed· bu btrHklere harp etmemelerini, gövde gösterisi iJ.e s ı nırların korunmasını

emrediyordu. Henüz bir yıl dahi geçmeden müslüman, yahudi, müşri·k it­tlfakıyla müslümaniann başkanlığında kurulan silahlı birliklerle devletin sınırlarını, hem de kendilerini Mekke'den kovan Kureyşlilere 'karşı koru­maları ·kücümsenecek bir başarı değildir.

Hz. Muhammed, kücük birliklerle bütün muhaliflerine ·karşı gücünü ıspot ettikten sonra, devletin varlığını Medi·ne dışındaki komşularına da ·kabul ettirmek durumunda idi. Bunu sağlamak icin ·ikinci yılın sofer ayın­da komşu kabilelerden Damre oğulları ile 'karşılı·klı olaro-k düşmankıra yardımcı olmamak ve gerektiğinde Medine'yi müştereken savunmak mak­sadıyla kabile reisi Mahşi b. Amr ile yazılı bir andiaşma yapmışlardı-r. (42)

(39) İbn Hlşam IV/257; İbn Sa'd II/6; Taberi, Tarih UI/154 ; İbnü'l-Eslr, el-Kamil, U / 304; el-Kettani, Tera tl b I / 387.

(40) İbn HişAm , IV/256; İbn Sa'd ll/6; İbnü'l-Cevzi, el-Vefa ll/ 673; et-Taberi Tarih III/ 153 ; İbnü'l-Estr, el-KA.mil II/304.

(41) İbn Hişam II/235- 236, 241 - 242, 251; İbn Sa'd II/ 6 - 7; İbnü'l-Estr, el­Kamil IT/lll- 112; İbn Kayyım, Zadü'l-MeM l!/92 - 93,

(42) İbn Hişam II/241; İbn Sa'd II/8; İbnü'l-Esir, el-Kamil III/111; İbnü'l­Cevzr, el-Venl. II/673; İbn Kayyım, Zidü'l-MeM Il/93.

404 Dr. Mehmet All KAPAR

b. · Haber T oplamck :

Hz. Muhammed'in başta müşrikler olmak üzere diğer bütün düşman­Iarına korşı daima uyanık olması gerek·lyordu. Aksi halde· muarızlarının

· faaliyetlerinden haberdar olamazdı. Bu ttiborla devletin teşkilatlandırıl­

masıyla beraber civarda olup bitenlerden haberdar olma-k da gerekiyor­du. Hı. Muhammed Medine icarisindeki sükuneti temin ettikten sonra ci­var ·kabilelerle andiaşma yapamk Kureyş'e karşı daha tedbirli olabilmeyi sağlamıştı. lik seriyyeler genellikle Kureyş hakkında haber toplamak, on­ların siyasi. H<tisadi V€ diğer durumlarına vakıf olmak icin tertlp!~nmiştir. Hicretin ·i·kincı yılı Recep ayında Abdullah b. Cahş kumandasında sadece muhacirlerden meydana gelen 8 veya 12 kişilik birlik bunların en öneml·l­lerl arasındadır. (43)

c. Davet Etmek :

Hz. Muhammed'in gaza ve seriyyelerinin en önemli sebeplerinden birisi de islôm'a davettiL ibn Abbas'dan rivayet edilen bir hadiste: «Hz. Muhammed islôm'a davet etmeden hic bir k'Ovimle harbetmedl» buyurul­mcrktadır. {44) Nitekim H. dördüncü yılının Sofer oyında Ebu Berô Amir b. Malik gelerek lslôm'ı öğretecek mürşid Istemiştir. Hz. ·Peygamber Ne­cid mıntıkasından emin olamayacağını beyonla gönderilecek heyetin ·ko­runmasına dair garanti vermesi üzerine Hz. Muhammed buraya Münzir b. Amr başkonlığında 40 veya 70 ·kişillk davet heyetini göndermişti. An­cak tarihte Bi'ru MoOne faciosıyla bilinen olay meydana gelmiş, heyet mensupları katledilmlştir. (46) Yine Hz. Muhammed'e Adal ve Kôre isimli ·iki 1<abileden gelen heyet. 4<avimlerine islôm'ı öğretecek, onları dlne davet edecek heyet gönderilmesini talep etmişler, bunun üzerine IV. yılın sofer ayında bunlar(] 6 kişilik ·küçük bir davet heyeti göndermlştir. (47)

Gazve ve seriyye!·eri islam davetinin yayılması hususunda bir baskı unsuru olarak değerlend·irmek tamamen yonhştır. Böyle düşünmek tari­hi hadiseleri gözardı etmek ve hakik'Otlorı tahrif etmek anlamına gelir. Zira cihôd'ın gayesi · baskı yapmak, zor kullanmak değil, O·ksine «Dinde zorlama yoktur» ôyetinln monosını tahakkuk ettlrmek icin . inanclor üze­rindeki baskıyı kaldırmak, batı! sultaları yıkmaktır. (48) Müslümanlar aley-

(43) İbn Htşam II/252; İbn .Sa'd II/10- 11; Taberi, Tarih II/410- 411; lbnü'l-Es!r el-Kamil- II/ 113 - 114; M. Hamidullah, İslam Peygamberi l/139.

(44) DArlmr, Siyer B; İbn Hanbell/231, 236. (45) Benü Amir b. Sa'saa'nın reisildL (46) İbn HlşAm III/193- 194; İbn Sa'd II/51- 53; Tabert, Tarih II/545- 546;

İbnü'l-Estr, el-KllmU II/171- 172; İbn Kayyım, Zlldü'l-MeAd II/122. (47> İbn HlşAm III/178 ~ 183; İbn Sa'd ll/55- 56; Tabert, Tarih II/538- 539. (48) A. Önkal, RasüllJ.llah'ın İslAm'a Da'vet Metodu, s. 105. ·

Hz. Peygamber'In Savaşıarına Genel Bir Bakış 405

hinde birleşmiş bir topluluğa bile davet yapılması emred ilmiş, harp önce­si yapılan tebliğ sonucu onların müslüman olmalarını sağlayan kuman­dan ve mücahidler övülmüştür. (49)

d. Müdôfaa Etmek :

Hz. Muhammed'In gazvelerlnin sebeple'ri a-rasında müdafaa önemli bir yer tutar. Hiç bir zaman kan dökülmesine razı olmayan RasOiül!ah, kendi hudutlarını ciğneyen, topraklarını ·ihlôl edenlere karşı müdôfaa yo­lunu. tercih etmiştir. Nitekim, iki ordu "karşı ·karşıya geldiğinde müslüman­ların önce harbi başlatmalarını yasaklamıştır. (50)

Hz. Muhammed Uhud gazvesinden önce. Kureyşlilerin Medine'ye bü~ük bir ordu ile yöneldiklerine dôir a ldığı haber üzerine ashabına du­rumu bildi rmiş , ' Mekke müşriklerine karşı müdôfaa icin harbe hazırlanm.J­

Jarını Istemiş, (51) ancak cshobının düşmanlarıyle Şehir dışında çarpışma arzul·arı üzerine Kureyş'i Uhud'da karşılamıştır. Yine H. beşinci yılında

Medine üzerine yürüyen müşri·k ordusuna karşı şehri savunmak için hen­dek ·kazılmıştır. (53)

e. Kervan Takip Etmek :

Hz. Muhammed'in Kureyş ·kervanlarını takip etmesinin ·Sebebi, Mek" kelilerin tica·ret icin elde ettikleri gelirin pe·k çoğunu savaş hazırlıklarına harcama larını önleme~ ·içindir. Bu sebeple müslümanlara ~arşı hazırlana­

cak ·komploları tesirsiz hale getir-mek Için müşriklerin ·kervanlarına mani olmak gerekiyordu. Müşri kler karvanlar sayesinde elde ettiklerı gel·ir ile zaman zaman Medine'ye ·karşı baskın ve yağma hareketlerine glrişm iş­

le:-d::·. N!:e l<lm Be::J :r gazv-esine de bu gaye icin çıkılm ıştır. (54)

Genellikle kenian tqkipleri devletin gücünü ortaya ortaya koymak, nıüşriklerin müslümanlara -karşı düşmanca f.aaliyetlerlni sona erdirmek, on ları açlık ve yoklukla karşı karşıya bıra·kabHeceklerini bildirmek mak­sadıyla yapılmıştır. (55)

f. And/aşmalara ihanet Edilmesini Önlemek :

Hz. Muhammed'in sulh taraftarı olması, Medine halkı ile ·iyi ilişkiler

(49) Ebü Davüd , Edeb 101 ; Serabsi, Şerbu Slyeri Keblr I / 94. (50) el-Bakara 2 : 190, 194 ; Bk. MUmtehıne 60 : 8 - 9; Nabl 16 : 126. C51) İbn Hlşam III/ 67- 68. (52) İbn Htşam III/67 - 68; İbn Sa'd II/38. (53) İbn Hişam I'll/226- 227; İbn Sa'd II/65 - 67; İbnü'l-Esir, el-Kamil II/178. (54) İl5n Hişam III/61- 65; İbn Sa'd II/37: SemhO.di, Vetaü'l-Vefa I/281. (55) BuMrt, Menakıb 251, Me~azi 2.

406 Dr. Mehmet All KAPAR

Içinde kalmayı sağlayon andiaşma imzolonmosıno. komşu müşrlk kobile­lerle de ·karşılıklı soldırmozlık andiaşması yapmasına. herhangi bir soldı­rı anında yardımlaşmak üzere muohede akdetmesine imkôn vermiştir. Bu cümleden olarak Hz. Peygamber Hicretin altıncı yılında Hudeybiye'de Mekke müşrikleri ile 10 yıl savaşmamak ve Arap ·kobilelerine Kureyş ve­ya müslü'manlorın tarafını tercih imkanı veren bir andiaşma imzalamıştı. Bu andiaşmaya göre BenO Bekir Kureyş'in, Huzôa ise. müslümanların ya­nında yer almıştı. Ancak Benlı Bekr'in Huzôa'ya saldırması, andloşmo·

nın bozulmasına neden olmuştur. işte Kureyş'in Hudaybiye musalahasını ihlôl etmesi, Hz. Peygamber'in Huzôa'nın haklarını korumak amacıyla Mekke fethine çıkmasına sebep olmuştur.

g. Müşriklerin Harp Teklifine Karşılık Is/dm'ın Şerefini Korumak:

Hz. Muhammed Mekkell müşriklerle hlcretin ücüncü yıl ında yaptığı

Uhud gazvasinde mağlup olmuştu . EbO Süfyan golibiyetin verdiği gurur· la; «Ertesi yıl Bedir'de tekrar buluşalım» d iyerek müslümanlara meydan

. okumuştu. Bunun üzerine Hz. Muhammed «Evet buluşalım» diye nida et· t i rmişti. (57) Hz. Peygamber ertesi yıl Bedr-I Mev'Od adı verilen gazveya vadini yerine getirmek için çıkmıştı. Ancak Mekk-e'den 2000 kişi ile yola çıkan Ebü Süfyôn kıtlık olduğunu bahane ederek yoldan geri dönmüş· tür. (58)

h. Putlan Kırmak :

Hz. Muhammed'in müşriklere karşı tertipied iği gaza ve seriyyelerin sebepleri o-rasında putların tahribini de sayablllriz. Hz. •Peygamber bu gaye ·icin sevkettiği seriyyeleri Mekke'nin fethinden sonra göndermlştir. Çünkü putperestliğin merkezi olan Mekke halkı putperest kaldıkca ve puthane haline getirilen Kôbe putlarla dolu oldukca. diğer civar ·kablleler­deki putları tahrip etmenin bir anlamı olamazdı . Bu itibario Hz. Muham­med, Mekke'yi fethedip Kôbe'nin putlardan temizlenmesini sağladıktan sonra putperestliğin yıkılması üzerine. Mekke dışındaki puthaneleri yık· mak Icin bir dizi serlyye tertiplemlştir. Nitekim Halid b. Velld' i Uzzô putu icin, Amr b. ei-As'ı Suvô' icin, Said b Zeyd' ei·Eşheli'yi Menôt, Tufeyl b. Amr'ı Zülkeffeyn, Ali b. Ebi Tôlib'i ise Fels putlarını yıkmak icin gönder· mişti r.

(56) İbn Hi şam IV / 37 • 38 ; İbn Sa'd II/ 134 ; Ta beri, Tarih III/ 46 • 47. (57) İbn Hlşiim III/ 100. (58) İbn Htşa.m lll/ 220; İbn Sa'd Il/59-60 ; Taberr, Tarih II/ 559. (59) MUslim, FedallU's-Sahabe .136; İbn Hişiim IV/ 79 ; İbn Sa'd II/ 145. 147,

157. 158.

Hz. Peygamber'in Savaşıarına Genel Bir Bakış 407

i. Diğer Sebepler :

Hz. Muhammed hiC bir zaman topraklarını genişletmek ve saltanatı­nı kuvvetlendirrnek ·icin harp yapmamıştır. Nitek·im hicretln ikinci yılında Bedlr'e kada,r gidişi, sadece ·Kürz b. Cabir'in Medine otlağına saldırarak yaptığı tahribota m~silleme esasına müstenittir. (60} Bu cümleden olarak. Kureyş'ln büyük bir ordu i'le Medine'ye gel·işl üzerine Bedir gazveslne erkmak zorunda 1<alışı, (61) Uhud sonrası Hamrôü'I-Esed gazvesiyle Ku­reyş'i tokibi, Uhud muharebesi ile zedelenen devletin. ltibarını kurtarmak isteylşl müşrlklerin hep Medine'ye tekrar saldırmolarını önlemek icin ya­pılmıştır. (62) Hamrôü'I-Esed öncesi Sevi·k gazvesi ise, EbO Süfyan'ın Me­dine'ye s<ıldırması ve Ensor'dan bir ·kiŞIYi öldürmesi üzerine ta·kip ve tec­zi1e icin yapılmıştır. (63) Yine Karkoratü'I-Küdr ve FürCı' gazveteri BenCı Süleym'ln, {65) ZQ Emer Gazvesi. Gatafan oğullarının (66) Medine.'ye sal­dır<:ıca·klarlna dôi·r haberlerin gelmesi üzerine tertiplenmiştir. Hicretln Dördüncü yılındaki Zôtü'r-'Rikô' gazvesı Benlı Sô'lebe lle Muharib oğullo­rının horbe hazırlanması. (67) DOmetü'I .. Cendel gazvesi ise, büyük bir top­ı.utuğun Medine'ye yürüyecaği haberi üzerine icro edHmlştir. (68) Hlcretln altıncı yılındaki Llhyon gavzesl Ise, teczlye maksadına matuftur. (69)

Hz. Muhammed'in bundan sonra tertipledlgi ZO Kored, Mustalik, Hu­neyn, Tôif ve TebOk gazveleri, mezkür mıntıka ha~kının Medine oleyhin­deki foatiyetlerine misiiierne yapma·k ve hazırlıklarını etkisiz hale getir­mek ·için tertlpienmiştir. (70) .

Hz. Peygamber'In gönderdiği ser\yyeler genellikle müşrik kabi­lererin Medine oleyhindekl kıpırdanışiarını ,zamanında haber olmak ve faaliyetlerini tesirsiz hale getirmek maksadıyla da tertiplenmişHr. _Bun­lardan bir kocını şöylece sıralayobtıiriz : 1. Kotan'da Tuleyha oğuilarının

(60) İbn Hişil.m II/251; İbn Kayyım, Za.dü'l-Me8.d II/ 93. (61) İbn Sa'd II/ 15. . (62) İbn HişA.rn III/108: İbnü'l-Eslr, el-Kt\mll II/164- 165. (63) İbn Sa'd Il/30 ; Taberi, Tarih II/484; İbn ·Hişam III/ 47- 48. (64) İbn Hişil.m III/46; İbn Sa'd II/31; İbnü'l-Esir, II/139. (65) İbn Sa'd II/35- 36: İbnü'l-Estr, el-K4mil II/ 142; İbn HişAm lll/50. (66) İbn Htşam III/49; İbn Sa'd ll/34- 35; Taberi, Tarih II/487. (67) Müsl!m, C!Md 149; İbn Hişam III/213- 214; İbn Sa'd Il/61; İbnü'l-Esir,

el-Kamil II/174- 175. , (68) İbn Hlşam III/ 204 ; İbn Sa'd II/ 62 '" 63 : İbnü'l-Estr, el-Kı1mll II/177- 178. (69) el-Bakara 2:195; En!al 8:60; Belazüri, Fütilhu'l-Büldan, Mısır, 1932,

s.~3. 66- 67; İbn Kayyım, Z~dü'l-Mead II/ 125, 132- 133; İbn HişA.m III/ 292 - 293; İbn Sa'd II/78 - 79.

(70) 70. Müsltm, CJh!d ı ; ı, 131; Fedallü's-Sahabe 42. 165; İbn Hanbel I/117, III/151; Ebü Dflvud, Cenfliz 53: İbn HlşA.m III/293- 295, 297, 302, 305-309; İbn ·Sa'd II/63-64, 80-81, 149-150, 158-159; İbnü'l-Esir, el-KAmil ll/188-189.

40B Dr. Mehmet Ali KAPAR-

Hz. Muhammed aleyhindeki faaliyetleri üzerıne Ebu Selerne b .. Abdi'I­Es·ed, 2. Zü'I-Hassa'daki BenO Muhôrib ve Sa'lebe'nin Medine otlağına saldırocokların·a dair haber üzerine Muhammed b. Mesleme, 3-. Hısma'da Cüzam _kobileslnin Hz. Muhammed'in eleisi Dıhye b. Halife ei-Kelbi'nrn yolunu kesmel·eri üzerine Zeyd b. Harise, 4. BenO Fezare'n-in ve Zeyd b. Horise'nin Şam'a giderken ticaret yolunu kesmeleri üzerine yine Zeyd b. Harlse. 5. Gatafanlıların Uyeyne b. Hısn başkanlığında Medine'ye saldı­raca-klarına dair haber üz-erine Beşir' b. Sa'd, BenO Süleym'ln Hz. Mu­hammed aleyhindeki hareketleri Qzerine ibnü Ebi'I-Avcô, 7. Hevciz~nliler üzerine Şüca' b. Vehb, 8. Kudôa'nın Hz. Peygamber'e baskın yapacağı

haberi üzerine Amr b. ei-As'ın gönderildlği (71) bütün bunlara bir misal teşkil edebilir. Hz. Muhammed'in yağmacılıkla geeinen toplulukların· bu dOvrcmışlmına .mani olmak, yol güzergôhında herkesin mal ve can emni­yetini sağlamak_ maksadıyla gazve ve serlyyeler t·ertiplendiği-ni sö'yleyebi­liriz. Ureyne kobilesinden bazı ·kimseler Hz. Peygamber'e gelerek göğüs hastalığııı:ı tu~uldukları için tedavilerini Istiyorlardı. RasOiüllah'da ont.am Medrne develerinin hem sütü ve hem de beyillerinden ·ıcmelerini tavsiye e~mişti. Umnller şifa bulunca ve sağlıkları yerine gelince deve çobanı Ye3ur'ı öidürdüklerl gibi develeri de alıp kacmışlordır. Hz. Muhammed ya-. kalanmalan için 20 · atlı ile Kürz b. Côbir'i göndermiş, yakalanan müşrik­lerin Yesôr'a ve eşkıyalıklanna -karşılık elleri ve <ıyakları kesilerek gözle­rine mi'! çekilmiştir. (72)

Hudaybiye öncesi Ebu Süfyan Hz. Muhammed'i öldürmek için Medi­ne'ye bir suikastcı göndermiş, Hz. Peygamber de_ olaya vökıf olunca ted­bir alara-k onu etkisiz hale getirmiştir. Daha sonra -müslüman olan sui·kast­eı 'kendisinin EbO Süfyan'dan emir aldığını söyleyince, Hz. Muhammed buna misilierne olarak Amr b. Ümeyye ed-Damri'yi, Ebu Süfycin'ı öldür­mek ,üzere göndermiştir. (73) Bu orada RasOJüllah ~edine aleyhinde. as­ker toplamak suretiyle menfi yöndeki faaliyetlere girişen ve müslüman­ları topyekün öldürmeyi hedef alan Süfyqn b. Hôlid',in öldürülmesi için Abdullah b. Üneys'i göndermiştlr. (74)

RasOiullah,. devletin varlığını sürdürmek, haber toplamak, davet, mü.-

(71) İbn Hişam IV/260-261, 272. 274; İbn Sa'd II/50, 85, 86, 88, 90-9İ, 120. 123. 126, 127, 131; İbnü'l-Esir, el-Kamil, ll/207-209, 226, 228.

(72) İbn Mace, Hudud 20; İbn Htşam IV/290; İbn Sa'd II/ 93; İbnti'l-Esir, el-Ra­mil, II/210.

_(73) İbn Hişll.m IV/267-268; İbn Sa'd II/ 50-51; İbn Kayyım. Zactü'l-MeM II/121.-

(75) Müslim, Nezir 8; İbn Hişam II/265, 297-298: İbn Sa'd II/18; Taberi, Ta!'lh. II/ 459-501; ~bn Hlşam IIT/ 307.

. Hz. Peygamber'in Savaşıarına Genel Bir Bakış 409

döfaa, kervan takibinde bulunmak, andlaşmalaro ihanet edilmesini önle­mek, müşriklerin harp teklifine karşılık islam'ın izzetini korumak, putları kırmak, misillernede bulunmak, takip, tecziye ile asayişi sağlamak v.b. esaslara dayalı gaza ve seriyyeler tertiplemiştir.

Hz. Muhammed, harp esirleri hakkında da şartları çok iyi değerlen-direrek tarafların lehine şu uygulomalarda bulunmuştur.

1. Düşman elindeki müslüman esirlerle, mübadele etmek.

2. Belli miktar karşılığında fidye almak.

3. Fidyesiz serbest bırakmak.

g. Uzlaşma sağlanmaması halinde köl·e edinmek.

5. Ağır suçlu bulunmoları sebebiyle boyunlarını vurmok. (75)

Gerçekten Hz. Peygamber, esiriere genellikle af ile muamele etmiş, müslüman esirlerin kurtarılması icin mübadele yolunu seçmiş, gücü ye­tenlerden fidye almış, gücü yetmeyenlerden de islôm oleyhinde faoliyet­te bulunmamak üzere karşılıksı.z serbest bırakmıştır. Esirlerin öldürülme­leri yerine affı tercih eden Hz. Peygamber. öldürülmesi gerekH olanlar­dan sadece bir kaçının öldürülmesini ·emretmiştir. Ayrıco esirlerin en tabii beşeri haklardan yararlandırılmaları sağlanmış, bu cümleden olarak, nor­mal şartlar oltında yidirilmiş, giydirilmiş, vasiyetleri yerine getirilmiş, (76) ağır işler yapmaya zorlonmamış, hatta daha rahat bir hayat sürmeleri için ashaba birer ikişer dağıtılmıştır.

Harp halinde dahi ilmi faaliyete okuma-yazmaya ehemmiyet veren Hz. Peygamber. okuma yazma bilen esirlerin serbest bırakılmalarında bunu bir vasıto olarak ·kullanmıştır. Nitekim Bedir harbinde okumo-yaz­ma bilen harp esirlerinden her birinin on müslüman çocuğuna okuma-yaz­ma öğretmel·eri karşılığında serbest bırakılacağını emir buyurmuştur. (77)

Hz. Muhammed, düşman ölülerine daima merhametli davranmış, on­ların müslüman şehidlere yaptıkları insanlık dışı hareketlerin benzerinin yapılmasını yasaklamıştır. Nitekim Bedir harbinde düşman ölülerini gö­merk·en, Kureyşin uyguladığı, burun ve kulaklarının kesilerek tanınmaz hale getirilmaleri gibi gayri insani muameleler Kureyş ölülerine uygulan­mamıştır. (78) Hatta Hendek harbinde müşriklerden ölülerini almak ·için Medine'ye gelenlere, teklif edilen ücreti almaksızın cenazelerini iade et­miştir. (79) Bir yahudi cenazesine bile ayağa kalkılmasını emreden Hz.

(76) Buhari, Feraiz 25. (77) Kettant, Teratih I/48. (78) İbn Sa'd III/12; İbnü'l-Esir, el-Kamil II/ 159; İbn Hişam III/102. (79) Tirmizi, Cihlld 35; İbn Hanbel I/248, 256, 271, 326.

410 Dr. Mehmet AH KAPAR

Muhammed'den harpte ölenlere karşı bundan başka bir davranış be·kle­nemezdi.

K ısaca belirtmek gerekirse, Hz. Muhammed, Medine'de kurduğu devlete ve yaptığı davete -kasdetmek isteyen muhaliflere cihad izninin ve­rilmesinden sonra seriyye ve gazveler tertip etmiştir. Ancak yaptığı harp· lerde d~hi, cah iliye harp anlayışından tamamen uzak, lslôm davetine. matuf. insani ölçüler içeris inde kalmayı başarmış, Medine'yi tehd it eden güçlere karşı dai_ma müdôfaa yolunu tercih etmiştir.

Sadece devetin ifası ve muhaliflerinin hücumunu bertoraf etmek maksadıyla yapılan harpler sonunda, harp sahasındaki düşman ölülerine karşı 'insanca m~ıamelede bulunmuş, esirlerin Ise. incitilmemesi, onların her türlü ihtiyac:arının giderilmesi ·icin ashabına gerekli talimatları ver· miş, esir oluşlarından dolayı herhangi bir hakarete ve kötü muameleye tabi tutulmomış . bilokis i·krom ve yardım ·da bulunmuştur. Zira RasOiül.­lah'ın harpleri dikkatle tetkik edildiğinde, O'nun hiç bir zaman muhalifle­rini imha etmek, esir almak veya ganimet elde etmek maksadıyla harp yapmadığı görülmektedir. Nitekim O'nun harpten önce sulh teklifinde bu­lunması, harbin yapılması zorunlu olduğu halierde de muharebede kan dökülmesini önlemek ·için her yola başvurmuş olması Hz. Peygamber'in harp anlayışını net bi-r şekilde gözler önüne sermektedir. Yine Hz. Pey­gamber'·in harp anında muhorip olmoyan erkeklerle kadın, cocuk ve din adamlarının öldürülmesini yasaklaması, harp halinde dahi Hz. Muham­med'in insani ölçülerden hiç bir ·zaman ayrılmadığını göstermektedir. Harp yerine sulhü hakim kılmak Icin muhaliflerine her vesile ile andloşma ·

·teklifinde bulunan Hz. Muhammed, bu ·konuda yaptığı bütün andiaşmala­ra sadık kalmış, harbe ise son care olarak başvurmuştur.

SU M MARY

In the first years, the prophet Muhammed {peace be upon him) has preferred the peace and amity against the his enimies in Mecca and Medina. He has invited them to Islam with a goed sayings. The war verse has shcwed to the Muslims and pointed that how they will behave their

· enimies, namely the pagans. The lslamic armies were accomp/ished from the _vo/unteer soldiers. lt ls infact that the war of the prophet Muhammed (peace be upon him) were the defence against his enimies. The gist of these wars was to delense the right of the Müslims and for keeping the survival the government anq, to prevent the obstacles which are in front of the invitati(}n of the Prophet Muhammed ..