pewkpıwr !lıjyaıMn ~~ ~ Say: 4 "' fe,.LLı.P "'

Sqml RljDer Omii H.:ıinm 2000

KüTAHYA HISARBEYOGLU (SARAY) CAMII VAKFlYELERI

Mustafu GÜlER*

ÖZET Glntlmlı.de haiM wırltlun stlrdilntı Xlllalfyo Soray Camii ~"'

BOllist Mustafa Bey 'dil'. Mustqfo bey lkrmi)Yinotlu 11. Yokllp Beylif SuhaşiSt 1/is:ar lky' n ol/Mdur. Saray Camii 895/1487 )tllltdo 11ıfa e-dilmiŞtir. Mu.sttfa BeyCamiinin lhllyaçlaruun kart ilanmost \'f' glk'ev-Rkrlltln moo.ılorum, Odtrvnt:Sf m«

Hisaıtıeyollu Camii 893/l4P:/ tatibinde inşa edilmi:jtiı. C'.aıni, bajlaıwçta Musııı:fa Bey'in adJy la anıluteo; Beyı.rtıeyileriniri otulduklan saıayuı a.ı:b6ında bulunomı hawıbiyle. uı:ruanla Saray Oıruü adıyla ıneışJıut obnı.ıştıı.t. Saray Caruü'nin be.ılLs:i M"""" Bey'd;,, MUS131lı Bey GernUyano§u O. Yakup Bey ( l :l87·1429)'io suba.planndan Him Bey'in oıtucıı.ıl.

Kaınmi. SUltan Süleynıan' dan 30Ml tabla geçen ll. Selim, bal:ııı;6ınuı aa~J.®nda Kütahya'da Sa..n:ak Beyfitij. yapıyoıdu. Kıınuni'nin SigetYar önl4rinde v6ftıt etfiV llsberi Kütahya'ya ulquıca S:ıçanb yayialında buluoan Il. Selim şeh.te. d.ön.miişriit. Cuma vaktinde. wtladt!J. Senıy Caınü Hatibi Feyml.lah N kib'e.: "Mtrltum ,-e majul'un kh babam hadd~~ndif!pr rahm~-1rahmana jifnikltrl habtrl geldi. H u Ibe-: lt'f'(/e blt/111 nanunul.(l dua ey"i.ey1lp « .flfOOI-1 mUslimine blldlr'tnllllt" demiştir Bqı-J.Ukle. Saray Qıruü Il. Se.Uru'in SultaoJW ve H:atifiııfitij., ıvıruına ilk deA b.ıtbenin obındu!u ibad0thaı::ıe obnı.ıştur.

Cam.i. ilk olanık 1163/1749 seneısinde. zaınsnın Anadolu Beylerbeyi Yahya Pııta" (v.l 16fVI755) tarafindan taruit ettirilınia ve. vakfiye metninden de anlaşıJac9 gibi nerede)'\M tanıaınen yenilenm.i:jtir. Buna ipm olaıak Yahya hşeı. caminin içinde sol üst ınabfele tu beyti f8ızdıi"DU.Jır:

•Dklt ol 6$(- t l#!m

M Gm.p t lhlltAUU HLS"BıutmıGIJ! IŞABAllQMlll'AilUljJFpl ,_ Sruay Caınü 1940'h yıUarda OO:ita mahfelinin yık:ıJması, bakı.msıı:jı.k ve ilgi-

s:izli.kıen taowntn bamp bir hale düşmü~-ıfu. Bir müddet sonra baJk:ın gııyretltriyle e.sa.l.ı bir taıni.mta tabi tutulmu~ ve 1957 sentsi.nde tekrar ibadete a;ılın~.

Cami.n.in yanı.nda bir sı~ me ktebi ile tir hatlrt n.in oldu~ dair bi-lg.iler' van.a da b.ı eserltıden günümüzde bedlulgi bir kalıob yok1ur. Haıiredtn kalan s:oıı bir me-ZNiık: cıuni girişinin sd tamfı.nda yer almakıadır, kitabı

4

Caminin m.imberi de tat O)ltıll olup tamamen çi.oilt de kaplıdlf. Çjnilerdt n bir kısmı caminin yapıld® yı.llardao, bir k:ısm.ı ise Yahya PA$ı zamaouıdan kaLmaclLt Mimbtrin gi.ıit kapısının üstünde HJ

M GS11 B B 1 !Hltı\Hli\ HIŞ$B'ID'QÇl ll IŞ\8:\)l f.AMHl'AlbflW EBI s

okılfkır ~nde muhalclcat n.tdameıe dtl.tmı*krb. Dtln)'Q mwaiiiÇI!f '""" etefme sanlmak ISte)~,krl/1 ttikiçkın (ln(.l )>efllmeı.. dtiı)VJ p

rnoo,nplNAR pıqyrpşmg

beli.rtilruitfi,r: ı:'oml, «moo~ t:k.'(lll'l ed«tk k.lflltrl tkort'l '-e tbwlloht

M G'!IEB / Xtn'AID) RrŞ\BQQ'!Xj!J l IŞ"B:\ll fAMHl'UtJWBBJ 7

:3220 altçtsi Şth.tekiistü MahaUesi'ndek:i hamamJan.n, :360 akçe Kütabya'dak:i dük-Jajnların,ıro altçt ise Al}ton'dak.i dükkinlarıo, SOO ak:çts:i yukanda 8dı ga;tn bah-çelerin, :3212-akçesi Ala)ı.ınt Köyü'nün ve 1130 alçesi de!innenltn aittir'.

2. 1.1. VAJa.fin Şartları:

~ yukanda adı gt9'n ımilkleriıl tamammJnvakıfolctuıunu ili ifAddede beyan etmektedir: "JJtık(-ı ,.uma 1/e)lt ,.tf$TII' e-.koft blrtln luıdlld1)1a, lıtıkukuylo, mtrlJ{Jktyla, te\Obltyie, 1~-aklktyle, ~r81k~k-, IIIU1JJ/oll)'/o, mtrıSt~Miryla, daı )'trl~ riyle, tqtk-1'1)'1,,

ı DUldl.UPlN4R UNtVER.Stn;M

nak:la.n.na. art:ı.ıacak bir mal satı.n aJ.maAa veya.hut ntiinasip bir yerde bir ş_ey yaptınn_ Aa kifayet edecek mtblala ulaitı#J.ııda bu para ~ çiftlik, akar, Jwnam., dükkan ~~ saire gibi bir ş_ey &nul aJUlllC8k. veya yapbn.la.ıak gtlir kayoaklarına eklenecektir.

~ ilk ıniıteveUisi Abdul.lab ibn AbduJJah'br.

\'Wail.n caminin babmı ve ooan.ını Çin vaz' ett.iji tartlar şöyledir. Şa>: meıkur cami ntünheıim ve ban:ıp oJurs8. ikinci üçiıocü ve döJdtiocü defa olarak ta--rar i.ııde ve ih}"l ediltcdair. Aıx:ak olabilecek bir 18bü had.isıe ve &laket yü:tüııde-tamiri i.ın.ki:osız. b~ gelirse vaktfge.l.irlıl'ri dünya durdukça Mtisltimanlann ~idar, ne, m.iskiolerineve mubtaçlanoa ~tLiacalctJr.

~ nezln>t işi de aynen tevliyette oJdulJ.ı gibi vıikıfın nesebüte ~ b.bn--mıttı.r. NhJ('IIMa 18..hsis ediJııon mkaın gü.n.lük 2 dJtbemdit. Nazu:t.ık va:zifesi vüa.ft.r ~u son buJuncıı. emin ve muıemed bir ~bsa inti.bl edecektir.

2.1.2. Cıunioin GörevHJtti

MustafB. Bey'in en önemli vakıfeseri olm cami için vakf.ıyesiodt tespit \e iM ettiji gömı lı2' r >\UUiardır:

a) !fflfJm-Horrpllt.: Cımiye imam--hatip olacak şahıs her imaının bilmesi gtıe-keo temel ksideleri biltoektir. \iibf, bun:ıda. iownı.n ~ vak:it ftuz namazlarda ce-maate oamaz. kıld.ırmasıodan baika. Rtg&jb, Beraet. Kadir Gecui'ode mfile namııı kıJmasuıı ve Ra.mazıuı geederinde k:ıJı.nan Teravib oamazlarıru da eda etmesin: Cum'a bulbesini okumasını ve naınaııru k:ıJdı.rması.n.ı şart etmektedir. Bu biı:ın>tler mubbiU imaının vakıftan aJacalı ıxva günlük 5 dJrheoxli.r.

b) Mıuztıı: Camide müezzinlik yapacak olan tatusta anı..tlllC8k temel özellik tabiatıyla. sesinin gii:llal olmasıdır. Ek olarak vüıf müu:ıinJeri.n vakti iyi takip tt· melıl'rioi ve öu!Uk.le hervakit eıan.ıru devamlı oJarak. mioareye çı.kamk okumalann istemektedir. Mtiu:ıinin g(ıolük tahsisi ise 2-di.rtıemdir.

c)Mıwrl/'''VAJ:af, cıım.icle olı:ı.ınacak. olao Kur'ft:o--ı Kerim cü:ılerinin nwll$-za edilip olnıyaolara c!$tılıp toplaomac;ı ve kırani bittikteo soora dua. etmesi muka--bilinde muarrir$ günlük bi.r dirhem tayio etmiştir.

d)Ehl-1 Xur'IJıı: Os:ımol.ı mülkıioün birçok. yerinele v&kı.flar ktndi i.ılii ettiıdikleri ya da vakfın tasis edJidi!i mahaUue }"lklll cim.iiJarde günün belirli zaımola-nJida, bi.r veya daha kla lti}ioin toplanıp Kur'in okumaJanıu şart kıJmıtlardı.r Mezk.ut vakfıyelerde kıraattan h&:ıJ oJao sevapiarın bediye ediJeoej bir çok. yer z.ik.rediJmiştir. Ancak. RasOJtiUab'm tu.huoa bediye edilmesi bir çok. valtfıyede mutlak suratta yer almıştır.

Bu şeki.lde ekseriyeti vakıfestri olm camiJeıde, v&kıtlannın illrfJan ınuvaoebesi.nde bet vakit oamazLO edag_odan baika, Kur'in ve &!avit JwimJeri ~1a olımk. ü~ıe, ibtidat ve 'An tsıtmı ilimlu, haJk..a açı.k sohbet ıooclislıl'ri, unttlm1 ve bı.ısiki

Nwr: 'o'WI\:udaribauın anıhlı:litpııtan..rıı yerine 1-d;iuncl:iı: ,..iklvdirikn kirmdu

" Muaıtit: \'abfuer~ Kı.or'ôn dwornaıl, ô.A. ~dbli tJl:ıi tıix.mı:f.leriı:ıy~ tvnin Ye .. ., ~dmkjp.

228

der.i.ler düzenJtniıdi. Günün bali.rti zaınan.lan.ııda billlassıı ııelatin camiltri.ııcle ayru anda bi.rden fazla dt ıs veya sohbtt meclisleri bulunuıdu. Böyltli.kle dtmüler bem vtikıflannm şarUan.n.ıı. tJY8lUl olarak itletilmiş, hem de e!iti.ın.in önemli bir bölfutıü.niın gerçek.~tiriJd.i!i güzide mtkhlar olmuştur. Yalan zamana kadar bazı selMin camilerinde dtvam etti.ıiJtn b.ı fiıaliyetlu maalesefgünümüzde aka.mete ~ır. Mustaf.a Bt.y'in bu busı.ısa dair vakf.ıytsindek.i şartlan iöyledir. Her gün ö1Je vaktin--de muanifln delaletiyle cıım.idt yedi ebl--i Kur'ıhl toplaııa.mk. birer cüz. okuyacaklar ve Kur'llıH Kerim'i hatmetti.kçe, hat im duası tsnasux:la tekbir ve tahJillerin yaru sua vAkıfa ve bütün mü'ıniolere dua edtoeklerdir. Vakıfııı burada dua etme ŞA.i ·ddef-1 ma'rrlfo" olarak vasıtlaııdı.nnası b.iı.iın yukarıda onaya atb~unız. ttzi güçleodirmtk-t«

10 DliMLUPtN4Jl UNtVusm:SI

2.2.M•stafa Bey'in ltticl Va~

Yubndaki lllWrueleden -.m •ne sonrtıı Mustafa tHy. Küttdıy.ıı Abi Mwta&. M.aballesinde Köprübap• olar.ak biUoen ıualıa.Jde üç düWn aattn aln:ıış ve. b.ın.bnn getirluini camiye vakfetıniştir. Bu dükk.tolann ıntitevellil;ıini be Alayunt'taki dejm:ıenlerin ınatuultinden 5 ctiıtıe.nı,. S bLOta• un mukatiJi küçtik ctiu Mah.mud Çelebi'ye vennijlir. Mah.mud Çelebi'oin vditından 30n.la ıev~eti Kızı Aile)ıe.. OllUll cb vefatılidan sıı::nr:a ~~ dirhem ve. beş bmta kaqı!W caminin lımm-Batibine tan ktln:ııttır. Nedıet. cibayet ve ldtabet valifeleriai de Mabıuud ibn Abdullab yü-tüteoe.k ve. bimletlerine ınubbil öneelci v~ede zik:nıdllen köyün ve.Q!;i. &ilirlerio-den ild di.r:ben:ı alacaktır. Yapılan ını.ıaıne.leoin tarihi Ev.uıH Mu.bırteo:ı 897'dit.

Yapdan bu ekJerue. aslıncb ye.oi bir vakıf muaıneWsi ol:tulundan ~h,. bulru.k.t dayanak ve dua cümleW.ri yer alınttruasuıa .lllğı:ıen ŞubW.u'l-hal tefem.ıaUt olarak yer slnuıtır. Bu ıuuamelenin ph.itleri şunltudu:

Talılo2

hı El--HacTacüddin Meı.ılamMüıüwetibnTabir Sü an İbn Abdul.hlı Abdullah im AbduDah Muhaınmed bn Th

Şahitl4r kısınuıdaki Mebıned bı Çavh ile Mevlana Müıüwet ibo Tahir $1-ve.lki. vakıf ırıı.ıameleısinde de buhınmı.ıjlardı.r. ŞabitlerdM Mubam.ıned ibo 1'\ııııtt aynı ııtrua.ııcb kAtiplik yapılUitlr.

2.3. Yabyl ~fl·aı• Saınq Caıni tçi• Tesis Ettijti Vakfı

Yubncb Jıayau baUı.nda Wa bilgi ver~ Yahya hp Samy Caınü'ni taınir EJttiıınekle blmayıp, cam.ioin etrafuıda buluılan düWnlaıt:bn üç tanesini SSlUl alarak ge.UM.rioi caminin ~sçlaon.ın blllhnması. ımbadıyla vakfet~.

Yabyt hşaı tıunit'llNn sonra caınide. iı:u8ınhk, n:ıüeızinlik ve bıyyıınlı.k v~ dai f.$pımk üzere Yusuf Ef.ıııxli'yi tayin etınijtir. "\\ı

M GPt EB 1 l.1UAfD'A HIS\BBD'OO' ı 1 'S\8'» f.AMII l 'AHQ'fl BB! ll

l.3. 1 .Yııl!J'a Pıışııı Vatfinın Tnuıskriprn'Ou

Hazibi'l·vakfu all v~ ttı.8. 'aleyhi'l·te'awuU men ııete.bakkaka's--sı.hbati ve.' J.Iüzıımi bi' l-bükmi'Hesc1U bamuahü' J.-Caktr ileyhi sübhfuıehu ve te'ılll Hasan e.l-müve.lla hilaft bi--n»dio;>ti Kütahya .. .'an.i' l·baliyye 'affi. 'anhu

Han'dü bt-Jl'lddi hiıcfa.yt müte'lil ve .sııavat ve ııatam Rm.ıli mııJıa;..:JXti.-yi i.mıun ı:asb eykyüb ve ziboluoan tmıci:H şeriftabtuxla iç ~:(U) clükkı1oı dahi vakf:-ı ııahi.h·i şe:r't ile vakteyleyub müttvdD·i merkııma ft'Qi.m ol dahi vakfıyy« üzere kabt ve tesıe:Uiiın eyleyübve .tıyle $iU1 eylıt'lme mütevelli·i ımdaım Ymıf Ei>:odi ma'rifttiyle isti:ar oJuoub ta:ıı olan sııiJesjı:dao ewe.IA Ukrolu.nan JlltScid.-i şeri.fln ta' m.iri ru' ytt olunup ııaoiye.o ~i meıkur itt~ı:da vNd itıya eyleditim çeşme-i ıül1l·i fisaM tennimi ve dekftkin·i makilıe.oin mareınn$b göriiltib ve tazl:ıs:ı ci.het·i i.mamet ve şem' baba içiin ımzb.ır Yusuf Efendi ~mt üç akçesine mutmamf oa Ve Mütııin ve kayyunl.ık hıdmeti muk.ııOOI~:inde yevmt iki akçesioe oaiJ oJa. Ve hakk-ı tevliye.t yevmt iki akçesine müıttlıak ola Ve myattıı. olduliı;a med.ı.ım Yuruf'Ei>:n:li müta.ıe.IU ve irmm ve kayyun ve ntiıeı.zin oJa. Ve bll'de'J.-ve.fat eviMu:ıa ve OO'de'J.-inkı.r8z re'y-i h11dm 00 bir mü::ıewid ve müttdeyyin müstafl:ıkkı.na tevc:ih olunub işb.ı v!Mıye.miı Heremeyn-i Şerifeyn'de ınasrur i8ir evkırtimız. ıeyliot deft.a~Moe--i 8mi.ıey6 ka}d ü ııebt ve sı.ınti mütevtDi·i merb.ım yedinde tufı olı.uıa deyu prt ve tayin ve tahsis eyledim deyu ~rduktıMda miiteveiJ.i.-i meıbur dah.i vair·i n:ıtişanın-ileyb tıa.zretleri.ni trudik ve tahkik eylııdik1an .sıcnıa ba'de1-mu.hAkemeti'ş-şer1 vakf-ı meıkunın zı.mnı.ncla olan $'111 ve b.ıyud--ı memımaoin sıhhat ve tı:umuoa Jliikıu.bi.dt. MA vaka'a bi'l·taleb ketboJuıxlu. '"Femt-11 beddelelıu ba'de 1lf4 Nnl~uf~/Jme.md tsmuhu ~le1-l~l}lıe )'llbtddllilnelıu tnnellohe. semt'un 'alim'': c~ra 1Jfhbfl )"n•mi's-sabi'...e1-~Şrln min ~hr-1 Şevwı/11-makwreml~neerlxı a .esittln .emie\'f'er

Ş-trl-lıit

Tal>lo3 tbırah.hn '+ı eıı:ıbt-1 Ç4l'I.Jiia Uıııcktu1· ........ "~> Un:ıde-tii'l- 'o.y•n So.lllı.

fhhıv. • .-..ad8:t -M!)')'id epiMeh.n:ı«t Fo.A.nı'I-C!fbab AP, Ketl:ıı.id&-1

M'II$IJI1iı. AP, ~~~=~fıı:ı•k.ıuı:ı Ap k.otbıid~l ç ... ....,a.-ı Aı:ı•cbhı Nildbu·t· .........,..., ........

Ve §.syrlbüıı:ı lı:ılıııo'Hwı.:ıb

YG&Ll, 7~ . .. .o. "'h ku•lll. ;>K;t t,'oqJd,/ !i!Sif< ./1.J1 iliiJBtla. !

•·•• ' • • 1 iti-nn'

231

IM !lıi!J!PINU (!NiytiP;SUESI

Resmı ı: camlml• Dı~tao G&-ini,ü

. ı lllliüJ

Rosl11 2: Canilnm lnp IQtabesl

242

Resi .. 3 ı: Vab.fa P•'nın TıunrKitabeei

Rai• 31: Camiiain Kaplllinm

GOrüaüşü

243

24 DUMWPINU ONlVERStllS

KA\NAKÇA:

1) Unınçattılıoi)u İsmail Hakkı, Biıaas ve Selçuldkrie Gem;,.n ve O:nancıtuılan Z...analb Külaı.ra Şellri, İstanbul 1932, s. ı 12.

2) Sel!nikli Mustata Efendi, Ta~i Setinilf (9'7 1-1013/1541· 1'.9'5~ (Haz Meb...O IPOlıti), wmut 1989, a Mus1a6> Kaskin vd.), c. IV/1, lıtanbul, 1997, a. 312.

4) Mehıned Süreyya, Sidl -1 OslhlriYakd Teıkire-1 Me!jUir-1 Oslhliniyye (ya\ AU"""" vd.), C. ID, Istanbul, 1996, a 450.

5) Tinniıt, Si••-1 'lhıid, Ahbhı::ı, '36, C . lll, s. 620. 6) Tapu Kadastro Genel M üdürlülü, K.,-d-1 KaliheAftivl ( KKA), TD., 560, Vr

22 1) Ali Hi.ınınet &ıki. Vablhr, İstanbul 1946., s. S-'