PE-%20VPE-%20sandwich_for_web

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

Leidingen in Pe, VPe, sandwichbuis

De sanitair installateur

LEIDINGENIN PE, VPE, SANDWICHBUIS

Koningsstraat 451000 Brussel

Tel.: (02) 210 03 33Fax: (02) 210 03 [email protected]

D E S A N I T A I RI N S T A L L A T E U R

FONDS VOOR VAKOPLEIDINGIN DE BOUWNIJVERHEID

2

WERKGROEP

– Opmaak en eindredactie: De heer Boeynaems De heer Claessens (Geberit - Machelen) De heer Ides De heer Uten De heer Verhoeven

– Coördinatie: De heer P. Becquevort

VOORWOORD

Toen het werkterrein van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid werd uitgebreid tot de Voltooiingssector, werden de verantwoordelijkheden per beroep verdeeld over werkgroepen: de FVB-secties.

Binnen de FVB-sectie «Sanitaire Installaties, Kunststoffen en Gas» werd reeds van bij de aanvang be slist om een leerboek te ontwikkelen. In de loop van de werkzaamheden kreeg het leerboek eerder het ka rak ter van een naslagwerk voor opleiding.

Met dit naslagwerk willen we een zo breed mogelijk publiek bereiken: de leerlingen, de volwassenen in opleiding, de opleiders, en last but not least... de sanitair installateur zelf.

Ten behoeve van de lezer werd het naslagwerk opgedeeld in verschillende modules. Per afgeronde eenheid werd er telkens een boekje van een 40-tal pagina’s opgemaakt.

Voor diegenen die zich meerdere boekjes, of de volledige reeks willen aanschaffen, werd een bijbehorende map ontwikkeld, om de boekdelen in op te bergen. De volledige structuur van het naslagwerk vindt u op de keerzijde van de cover.

We hopen met dit werk een bijdrage te leveren tot meer uniformiteit in de opleiding en zijn er van overtuigd dat de leerlingen of cursisten met dit werk op een aangename wijze kunnen kennismaken met het zo veelzijdige beroep van «Sanitair Installateur».

We willen hierbij al de leerkrachten danken die hun bijdrage hebben geleverd om dit omvangrijk werk te realiseren, evenals de fi rma’s die ons hebben geholpen bij de keuze van de illustraties en het corrigeren van sommige teksten.

Speciaal willen we de heren N. De Pue (†) (past-voorzitter L.B.I.S. - Beroepsfederatie Sanitair, Gas en Dakbedekking) en G. Wouters (honorair voorzitter, Verenigde Lood- en Zink be wer kers, Ant werpen) vermelden, die mee aan de wieg stonden van dit project en de verdere realisatie mogelijk maakten.

Veel lees ple zier.

Stefaan Vanthourenhout,FVB-Voorzitter.

3

INHOUDSTAFEL

MODULE III: LEIDINGEN

HOOFDSTUK VII: PE, VPE, SANDWICHBUIS

VII.1. POLYETHYLEEN ............................................................................................................ 5 VII.1.1. Soorten ............................................................................................................. 5 VII.1.1.1. High-density PE ................................................................................... 5 VII.1.1.2. Low-density PE .................................................................................... 5 VII.1.2. Materiaaleigenschappen HD en LD ................................................................ 6 VII.1.3. Toepassingen van PE-HD ................................................................................ 6 VII.1.4. Toepassingen van PE-LD ................................................................................ 7 VII.1.5. Handelsvormen van PE-HD en PE-LD ............................................................ 7 VII.1.5.1. Diameter .............................................................................................. 7 VII.1.5.2. Lengte .................................................................................................. 7 VII.1.5.3. Nominale druk P .................................................................................. 7 VII.1.5.4. Wanddikte ............................................................................................ 8 VII.1.6. Verbindingen ..................................................................................................... 8 VII.1.6.1. Niet-losneembare trekvaste verbindingen ........................................... 8 VII.1.6.1.1. Lasverbindingen ................................................................ 8 • De stomplas ................................................................... 8 • De mofl as ....................................................................... 9 • De elektromofl as ............................................................ 9 • Aanboorzadel ................................................................. 10 VII.1.6.1.2. Klemkoppeling .................................................................. 10 VII.1.6.2. Niet-losneembare, niet-trekvaste verbindingen ................................... 12 VII.1.6.2.1. De mofverbinding .............................................................. 12 VII.1.6.2.2. De krimpmof ...................................................................... 12 VII.1.6.3. Losneembare verbindingen ................................................................ 13 VII.1.6.3.1. De fl ensverbinding ............................................................ 13 VII.1.6.3.2. De schroefkoppeling ......................................................... 13 VII.1.6.3.3. De universele koppeling .................................................... 14 VII.1.7. BEWERKING ..................................................................................................... 14 VII.1.7.1. Verspanende bewerkingen .................................................................. 14 VII.1.7.1.1. Handgereedschappen ....................................................... 14 • Zagen ............................................................................. 14 • Snijden ........................................................................... 15 • Aanschuinen .................................................................. 15 VII.1.7.1.2. Machinaal .......................................................................... 15 VII.1.7.2. Lassen ................................................................................................. 16 VII.1.7.2.1. Spiegellassen van PE-HD ................................................. 16 • Lastemperatuur .............................................................. 16 • Lasspiegel ...................................................................... 16 • Vlakschaaf ..................................................................... 17 • Spiegellasmachine ......................................................... 17 • Lassen ........................................................................... 18 • Lasdiagram .................................................................... 19 VII.1.7.2.2. Mofl assen .......................................................................... 20 • Lastemperatuur .............................................................. 20 • Lasspiegel ...................................................................... 20 • Reinigen lasvlakken ....................................................... 21 • Lasmachine .................................................................... 21

4

VII.1.7.3. Elektromofl assen ................................................................................. 22 • Lasautomaat met magneetkaart ....................................................... 22 • Lasautomaat met bar-code .............................................................. 23 VII.1.8. Montage ............................................................................................................. 23 VII.1.8.1. Vrije opstelling ..................................................................................... 23 VII.1.8.2. Starre montage .................................................................................... 26 VII.1.8.2.1. Ingebetonneerde leidingen ............................................... 26 VII.1.8.2.2. Ondergrondse leidingen .................................................... 26

VII.2. VERNET POLYETHYLEEN VPE (PE-X - PEX) .............................................................. 27 VII.2.1. Soorten .............................................................................................................. 27 VII.2.2. Materiaaleigenschappen (PE-X) ...................................................................... 27 VII.2.3. Toepassingen van PE-X ................................................................................... 27 VII.2.4. Handelsvormen ................................................................................................ 28 VII.2.5. Verbindingen ..................................................................................................... 29 VII.2.6. Bewerking ......................................................................................................... 31 VII.2.7. Montage ............................................................................................................. 31

VII.3. DE VPE-SANDWICHBUIS (Multi-skin) ......................................................................... 35 VII.3.1. Omschrijving .................................................................................................... 35 VII.3.2. Soorten .............................................................................................................. 36 VII.3.3. Materiaaleigenschappen ................................................................................. 37 VII.3.4. Toepassingen .................................................................................................. 37 VII.3.5. Handelsvormen ................................................................................................ 37 VII.3.6. Verbindingen ..................................................................................................... 38 VII.3.6.1. Demonteerbare klemkoppeling ........................................................... 38 VII.3.6.2. Niet-demonteerbare perskoppeling .................................................... 38 VII.3.7. Bewerking ......................................................................................................... 40 VII.3.8. Montage ............................................................................................................. 42 VII.3.8.1. Vrije opstelling .................................................................................... 42 VII.3.8.2. Leidingen in de chape ........................................................................ 43

© Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2000.Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen.D/1698/2000/13

5

HOOFDSTUK VII: PE, VPE, SANDWICHBUIS

VII.1. POLYETHYLEEN

Deze kunststof behoort tot de thermoplasten. Ze ontstaat bij polymerisatie van ethyleen.De natuurlijke kleur van PE is melkachtig-wit.PE is erg gevoelig voor de inwerking van UV-stralen.Om de nadelige invloed van deze stralen tegen te gaan wordt er tijdens de fabricage aan de buizen en hulpstukken een zwarte kleur gegeven door er koolzwart aan toe te voegen.

VII.1.1. SOORTEN

PE-HDPE-LD

PE is de afkorting van Poly-Ethyleen.HD is de afkorting van High Density (hoge densiteit).LD is de afkorting van Low Density (lage densiteit).

Let opEr kan verwarring ontstaan vermits men ook wel spreekt over lagedruk- en hogedrukpolyethyleen, waarmee men het fabricageprocédé bedoelt.

VII.1.1.1. HIGH DENSITY PE

PE-HD = hogedensiteitpolyethyleen = hard PE.Vooral gebruikt voor productie van buizen en hulpstukken.

Andere afkortingen voor hetzelfde materiaal:• HPE,• Peh.

De waarden PN 3,2 (pression nominale) en PN 4 worden enkel gebruikt voor afvoermateriaal (Ø 32 tot Ø 400).De waarden boven PN 4 (PN 6 – PN 10 – PN 12) worden gebruikt voor drukmateriaal.

VII.1.1.2. LOW DENSITY PE (alleen verkrijgbaar op rol)

PE-LD = lagedensiteitpolyethyleen (zacht PE).Vooral gebruikt voor fabricage van folies, gebruiksartikelen zoals emmers, bierkratten, e.d. en voor pers- en zuigleidingen. (Mag niet gestomplast worden: enkel koppelstukken toegelaten.)PE-LD is een beetje lichter als PE-HD maar ook:• minder stijf,• minder hard,• minder trekvast.

BRON: GEBERIT - MACHELEN

6

VII.1.2. MATERIAALEIGENSCHAPPEN HD EN LD

Soortelijke massa

PE-HD 0,955 kg/dm3

PE-LD 0,935 kg/dm3

Verwekingspunt

PE-HD 125 oCPE-LD 110 oC

Vervormingstemperatuur

PE-HD ± 135 oCPE-LD ± 115 oC

Gemiddeld lineaire uitzettingscoëffi ciënt tussen 20-90 °C

PE-HD en PE-LD0,2 mm/m °C (2.10-4)

Slagvastheid

PE-HD en PE-LDBij 0 °C geen breuk

Genormaliseerde spanning

Dit is de maximaal toelaatbare wandspanning (V) veroorzaakt door druk.Voor PE 50 is V = 50 kg.druk/cm2 = 50 daN/cm2

Vandaar de benaming: LD-PE 32 HD-PE 50, HD-PE 63, HD-PE 80

VII.1.3. TOEPASSINGEN VAN PE-HD

De belangrijkste toepassingen van PE-HD buis zijn:• afvoer- en rioleringswerken,• regenwaterafvoer,• afvoer van agressieve vloeistoffen in laboratoria,• distributie van water,• distributie van gas (NBN T 42-106 PE 63 of PE 80).

decaNewton

PE is gevoelig voor doordringing van koolwaterstoffen (mazout, keroseen, benzine...).In ondergrond waar dit gevaar zich kan voordoen dient speciale PE-buis te worden gebruikt, die omwikkeld is met Al-folie, die doordringing verhindert.

7

VII.1.4. TOEPASSINGEN VAN PE-LD

De belangrijkste toepassing van PE-LD buis is:• koud drinkwater (als zuigleiding of pers-hoofdverdeelleiding).

VII.1.5. HANDELSVORMEN VAN PE-HD EN PE-LD

VII.1.5.1. DIAMETER

Volgende genormaliseerde buitendiameters zijn verkrijgbaar:

• PE-HD buitendiameters in mm: 20, 25, 32, 40, 50, 56, 63, 75, 90, 110, 125, 140, 160, 180, 200, 225, 250, 280, 315, 355, 400, 450, 500. Grotere diameters tot 1200 mm zijn eveneens op aanvraag leverbaar.

• PE-LD buitendiameters in mm: 16, 20, 25, 32, 40, 50,

in duimse maten: 1/2”, 3/4”, 1”, 5/4”, 6/4”, 2”, 2 1/2” en 3”.

De nominale diameter wordt aangeduid met DN (diamètre nominal) b.v. een buis van DN 50.

VII.1.5.2. LENGTE

PE-HD

• Tot diameter 90 mm leverbaar op rollen van 50 of 100 m.• Op bestelling zijn grotere lengten verkrijgbaar.• Standaardlengten van 5, 6, 10, 12 en 14 m.

(Afhankelijk van te transporteren medium en het merk van de buis: riolering, water, gas…).

PE-LD Op rollen van 50 of 100 m.

VII.1.5.3. NOMINALE DRUK P

Deze druk wordt aangeduid met PN (pression nominale).Dit is de genormaliseerde inwendige maximale waterdruk die de buis kan verdragen bij 20 oC en voor een levensduur van 50 jaar.

De buizen worden dus ingedeeld volgens hun werkdruk.

Voor water- en gasleidingen en persrioleringen gebruikt men buizen PN 6, PN 8, PN 10 of PN 12.De nominale druk bedraagt hier 6, 8, 10 of 12 bar.

Voor afvoer- en rioleringsbuizen volstaan lagere drukken zoals PN 3,2 of PN 4.

8

VII.1.5.4. WANDDIKTE

De wanddikte varieert van 2 mm tot 65 mm al naargelang de nominale diameter en nominale druk die gebruikt wordt.

VII.1.6. VERBINDINGEN

Polyethyleenbuizen kunnen op verschillende manieren met elkaar verbonden worden.

De gebruikte methode wordt gekozen in functie van:• het medium dat wordt getransporteerd,• de plaatsing (bovengronds – ondergronds).

We onderscheiden:

VII.1.6.1. NIET-LOSNEEMBARE TREKVASTE VERBINDINGEN

VII.1.6.1.1. Lasverbindingen

Een lasverbinding komt tot stand door de te verbinden delen te verhitten tot de oppervlakken verweekt zijn waarna ze onder druk gelast worden.

We onderscheiden:

• De stomplas (enkel voor HD-leidingen)

Deze methode wordt ook spiegellas of stuiklas genoemd.De haakse en zuivere buiseinden worden door contactverwarming met een lasspiegel plastisch ge-maakt. Daarna worden de uiteinden met een voorgeschreven lasdruk tegen elkaar gedrukt.De lastemperatuur bedraagt 210 ± 10 oC. Na afkoeling vormt de verbinding een homogeen geheel.


➞

➞

9

• De mofl as (zowel voor HD-leidingen (drukleidingen) als LD-leidingen (drukleidingen en aanzuigleidingen). De mofl as is verboden voor gas.

Deze lasmethode, ook POLYFUSIE genoemd, is een zogenaamde spie-mofverbinding.Door middel van een speciaal lasapparaat wordt de buitenwand van de buis en de binnenwand van de mof verweekt, waarna beide delen met een bepaalde spanning in elkaar worden geschoven.De lastemperatuur bedraagt ± 260 oC. Na afkoeling vormt de verbinding een homogeen geheel.Het mofl assen heeft een speciaal laselement nodig per diameter.

BRON: G. FISCHER - BRUSSEL

• De elektromofl as (enkel voor HD-leidingen)

De speciale elektrolasfi tting is inwendig voorzien van een elektrische weerstand. Uitwendig is ze voorzien van twee contactpunten waarin de stekker van het lastoestel past. De fi tting wordt over het haakse en zuivere buisuiteinde geschoven waarna met een speciaal lasapparaat, dat zelf alle las-parameters regelt, de las automatisch wordt uitgevoerd.De mof is zo ontworpen dat ze tijdens het lassen een beetje krimpt, waardoor de nodige lasdruk wordt bekomen.


10

• Aanboorzadel (voor HD- en LD-leidingen)

Een aanboorzadel is een hulpstuk dat gebruikt wordt om op een eenvoudige wijze een aftakking te maken. Het voordeel van deze verbinding bestaat erin dat je geen T-stuk moet plaatsen. Ze is daar-door uitermate geschikt om aftakkingen te maken op reeds vroeger aangelegde buizen.Er bestaan aanboorzadels die het mogelijk maken een aftakking te maken zonder de druk af te laten.De lasweerstand zit in het bovenste deel van het zadel rond de aftakopening.

VII.1.6.1.2. Klemkoppeling (voor LD-leidingen, ook voor HD-gasleidingen)

Een trekvaste verbinding kan bekomen worden door middel van speciale klemkoppelingen waarbij de buis wordt geklemd tussen een steunend fi ttingdeel in de buis en een klemmend deel over de buis dat wordt aangespannen met een wartelmoer (toepassing b.v. ondergrondse gasleiding, PE dienstleiding, overgang op staal).

BRON: KVGB - ST.-GENESIUS-RODE


BRON: DYKA - OVERPELT

verbinding PE/staal

stalen buis

PE/staal - verbinding,geprefabriceerd aangebracht

in de gevelmuur

metalen mantelbuis

PE buis

gevelmuur

keldergrond

min

imum

0,6

0 m

PE buiswartelmoer

klemhulsconusdeel

koppelingshuis

11



Aan de klemkoppeling mo-gen niet meer dan 2 schroef-gangen van het fittingdeel zichtbaar zijn, anders met een sleutel verder aantrekken.

Buis haaks afzagen (90o).Binnenkant op ± halve dikte afschuinen.

Het trompstuk inslaan tot het fi ttingdeel vastzit. Kleef-strook verwijderen, wartel-moer, span plaatje en dich-tingsring overschuiven.

Fittingdeel tot de kraag in-drijven.

Dichtingsring en spanplaatje tot tegen de kraag van het fi ttingdeel schuiven. De con-tactvlakken en de schroef-draad met vaseline of zeep insmeren. (geen vet, olie of pasta ge-bruiken).

Buis direct achter het klem-mend deel vasthouden en in de fi tting steken. De wartel-moer met de hand aanspan-nen.

12

VII.1.6.2. NIET-LOSNEEMBARE, NIET-TREKVASTE VERBINDINGEN

VII.1.6.2.1. De mofverbinding (enkel voor HD-leidingen)

Dit type verbinding wordt gebruikt bij afvoer- en rioleringsbuizen.

De mof is voorzien van een ringkamer met een afdichtingsring al dan niet met speciaal profi el. Het spie-eind van de buis die in de mof wordt aangebracht moet goed voorbewerkt zijn. Dit wil zeggen haaks en zuiver zijn en voorzien van een zoekrand (aangeschuinde rand ± 15o).De zoekrand kan met speciaal gereedschap aangebracht worden.Mof en spie-eind worden in elkaar geschoven met behulp van een gepast glijmiddel.


Wordt gebruikt om over te gaan van kunststof op een ander materiaal, meestal voor het aan-sluiten van steenachtige toestellen of buizen.De bijgeleverde dichtingsring wordt over het aan te sluiten gedeelte geschoven, ongeveer op halve insteekdiepte van de mof.De mof gelijkmatig verwarmen door middel van een zachte vlam of warmeluchtblazer.De mof krimpt langzaam rond het aan te sluiten gedeelte.

Werking: PE is een thermoplastische kunststof die bij verwarming plastisch vervormbaar is. Na afkoeling blijft de vervorming bestaan. Indien het materiaal terug wordt verwarmd zal het zijn oor-spronkelijke vorm terug trachten aan te nemen.We noemen dit het thermisch geheugen van thermoplasten.

BRON: AKATHERM - ANTWERPEN

± 15o

➞

➞

VII.1.6.2.2. De krimpmof (enkel voor overgang van HD-leidingen naar niet PE-leidingen)

13



VII.1.6.3.2. De schroefkoppeling (enkel voor HD-leidingen)

Deze koppeling bestaat zoals de klassieke driedelige koppeling uit een inlegstuk, een puntstuk en een wartelmoer.

De koppelingen kunnen volledig vervaardigd zijn uit PE maar kunnen eveneens bestaan uit een puntstuk of inlegstuk in metaal waardoor de overgang op andere materialen mogelijk wordt.(Mits het aanlassen van een kraagbus kan deze koppeling als trekvast worden beschouwd).

VII.1.6.3. LOSNEEMBARE VERBINDINGEN

VII.1.6.3.1. De fl ensverbinding (enkel voor HD-leidingen)

Met behulp van de stuiklasmethode wordt een voorlaskraag op het uiteinde van een buis gelast nadat eerst een losse fl ens over het geheel werd geschoven.Na afkoeling van de las wordt de flens met bouten aangetrokken tegen een ander leiding-deel, hulpstuk of appendage.De afdichting tussen beide fl enzen kan ge beuren door een vlakke ring of een O-ring die in een uitsparing in de voorlaskraag is voorzien.

bouten

fl ens

PE fl enskraag

dichting

PE fl enskraag

fl ens

rondellenmoeren

14

BRON: AKATHERM - ANTWERPEN

VII.1.7. BEWERKING

VII.1.7.1. VERSPANENDE BEWERKINGEN

Polyethyleen laat zich goed verspanend bewerken.

VII.1.7.1.1. Handgereedschappen

• Zagen

Buizen kunnen haaks afgekort worden met behulp van:– verstekbak en handzaag,– verstekzaag.

Een metaalzaag is niet geschikt vermits de tanden te vlug zullen vol zitten met materiaal.Een houtzaag met 12 tanden per duim is geschikt.

Bij deze koppeling wordt met een wartel-moer een soepele afdichting op de buis geperst. Toepassing: aansluiten van stank-afsluiter (sifon).

VII.1.6.3.3. De universele koppeling (enkel voor HD-leidingen)

15

• Snijden

Buizensnijder Men gebruikt dezelfde buizensnijder zoals voor koper maar met een snijwieltje voor kunststof.Het snijwieltje is groter en dunner dan dit voor koper.

BRON: VIRAX (FRANKRIJK)

• Aanschuinen

Voor het aanbrengen van een zoekrand kan men een grove vijl gebruiken maar beter is het gebruik van een aanschuinapparaat. Er zijn eveneens aanschuinapparaten gecombineerd met een afkort-apparaat.


VII.1.7.1.2. Machinaal

Bij machinale bewerkingen moet men rekening houden met de ontwikkelde warmte omdat het materiaal smelt en de verspanende bewerking ongunstig gaat beïnvloeden. De snijgereedschappen moeten steeds scherp zijn.In de handel zijn aangepaste gereedschappen verkrijgbaar om PE te bewerken.

16

VII.1.7.2. LASSEN

Voorbereiding bij het lassen

Doordat de buizen en hulpstukken zijn bloot-gesteld aan licht en lucht wordt er op het materiaal een oxidatielaag gevormd.Deze laag moet vlak voor het lassen verwijderd worden.

De lasoppervlakken moet vlak en haaks zijn.De wanddikte van de buizen moet gelijk zijn.Het lassen van PE-HD met PE-LD vormt geen betrouwbare verbinding.


VII.1.7.2.1. Spiegellassen van PE-HD

• Lastemperatuur

De lastemperatuur bedraagt 210 ± 10 oC. Deze zeer kleine temperatuurstolerantie vergt een goede beschutting tegen allerhande weersinvloeden zoals wind en regen.Op de bouwplaats kan dit problemen opleveren zodat er naar oplossingen gezocht moet worden om de lasomstandigheden ter plaatse te verbeteren door b.v. een scherm te plaatsen.


goed slecht -hartlijnis verplaatst

slecht -te felle drukbij het beginvan het lassen

slecht -ongelijke opwarming

Controle van de las

Controle op zicht van de lasnaad

Test met de hamer of door bui-ging (na afkoeling)

• Lasspiegel

De lasspiegel moet voorzien zijn van een voldoende sterk verwarmingselement en is thermostatisch geregeld zodat tempe-ratuurschommelingen vlug ondervangen worden.Het lasspiegeloppervlak moet glad zijn en bij voorkeur voorzien van een tefl on-coating. De lastemperatuur kan gecon-troleerd worden door met een thermo-chroomstift de lasspiegel aan te stippen. Bij een verkleuring binnen de opgegeven tijd is de temperatuur in orde.Er bestaan ook speciale knijpthermo-meters.

17

• Vlakschaaf

Deze elektrische of handbediende schaaf zorgt voor een perfect vlak lasoppervlak van het te lassen materiaal.

Zelfs bij nieuwe buizen en hulpstukken waarvan de oppervlakken reeds vlak zijn moet er eerst geschaafd worden vermits er een oxydatielaag op gevormd is.

BRON: ROTHENBERGER - AARTSELAAR

• Spiegellasmachine

Kleine diameters tot 63 mm voor afvoerinstallaties kunnen eventueel uit de hand gelast worden. Er wordt echter aanvevolen steeds een lasmachine te gebruiken. Grotere diameters alsook gas-leidingen worden steeds met de machine gelast vermits de eisen aan de las gesteld zeer hoog zijn. De benodigde lasdruk kan immers uit de hand niet bekomen worden.De machine helpt ons de nodige laskracht op te bouwen door middel van een speciaal mechanisch of hydraulisch mechanisme. De uitgeoefende kracht is op een schaalverdeling af te lezen. De buizen worden in aangepaste buizenklemmen juist tegenover elkaar gebracht. Door middel van een hand-bediende of elektrische vlakschaaf worden de lasvlakken haaks en zuiver geschaafd.Na deze voorbereiding kan het lassen beginnen.


18

• Lassen

Om een goede lasverbinding te bekomen moeten volgende druk- en lastijden in acht genomen worden.

We onderscheiden:– de aanwarmkracht,– de doorwarmkracht,– de omsteltijd,– de drukopvoertijd,– de totale laskracht,– de totale lastijd,– de inklemtijd.

De buizen worden onder een bepaalde aanwarmkracht (P1) tegen de lasspiegel gedrukt tot er een lasril ontstaat (T1) .

Daarna vermindert men de druk tot de nodige doorwarmkracht (P2) die gedurende de doorwarmtijd (T2) wordt aangehouden.

De lasvlakken zijn hierna klaar en moeten zo vlug mogelijk tegen elkaar gebracht worden zonder daarbij de omsteltijd (T3) te overschrijden.

De buizen worden samengevoegd onder een langzaam oplopende druk van 0 kg tot de nodige las-kracht (P3) (tijdens T3).

De laskracht wordt gedurende de nog resterende totale lastijd (T3) behouden.

De las is nu volledig klaar maar wordt alvorens hem mechanisch te belasten nog gedurende een bepaalde inklemtijd zonder kracht in de machine gelaten (T4).

In het lasdiagram worden de verschillende druk- en lastijden weergegeven.

19

Buisafmetingen Aanwarmen Doorwarmen Om- Lassen Koelen

stellen

Diam. Wanddikte Druktrap Aanwarmkracht Rilbreedte Doorwarm- Doorwarm- Omsteltijd Gem. Laskracht Totale T4 Rilbreedte

Ø P1 kracht tijd druk-op- P3 lastijd inkiemtijd

uitw. mm min. max. T2 voertijd min. max. T3 zonder B

mm kg kg A P2 T1 kg kg kracht

D S PN mm kg kg sec. sec min. min. mm

32 3,0 10 2,0 5,4 0,5 0,2 40 3 3 4,0 5,4 5 5 3- 5

40 2,3 6 2,1 5,6 1,0 0,3 30 4,2 5,6 5 5 2- 4

3 3

3,7 10 3,0 8,0 0,3 50 6,0 8,0 6 6 4- 6

50 2,9 6 3,3 8,8 1,0 0,4 40 6,6 8,8 5 5 3- 5

3 3

4,6 10 5,2 14,0 0,4 60 10,4 14,0 7 7 5- 7

63 3,6 6 5,0 13,2 1,0 0,6 50 10,0 13,2 6 6 4- 6

3 3

5,8 10 7,7 21,0 0,6 80 15,4 21,0 8 8 6- 8

75 4,3 6 7,2 19,0 1,0 50 14,0 19,0 7 7 5- 7

< 1,0 3 5

6,9 10 11,2 29,0 90 22,0 29,0 10 10 6- 9

90 5,1 6 10,2 27,0 1,0 60 20,0 27,0 8 8 5- 8

< 1,5 3 5

8,2 10 15,8 42,0 1,5 110 31,0 42,0 12 12 7-10

3,5 3,2 9,2 23,0 1,0 30 18,4 23,0 6 6 5- 7

110 6,3 6 15,4 41,0 1,0 < 2,0 80 3 5 31,0 41,0 10 10 6- 9

10,2 10 23,0 63,0 1,5 130 47,0 63,0 14 14 8-11

3,9 3,2 12,2 30,5 1,0 40 24,4 30,5 7 7 5- 7

125 7,1 6 20,0 53,0 1,5 < 2,5 90 3 5 40,0 53,0 10 10 6- 9

11,4 10 33,0 89,0 2,0 160 67,0 89,0 16 16 10-13

aanwarmen doorwarmen omstellendruk-opvoer lassen koelen

T = tijd

P =

krac

ht

P3 m

ax.

P3 m

in.

P2

Tx T1 T2T3

T4

P1 = aanwarmkrachtP2 = doorwarmkrachtP3 = laskracht

T1 = doorwarmtijdT2 = omsteltijdT3 = totale lastijd

P1 m

ax.

P1 m

in.

20

VII.1.7.2.2. Mofl assen (enkel voor HD-drukleidingen, wordt niet toegepast voor HD-leidingen)

• Lastemperatuur

De lastemperatuur bedraagt 260 ±10 oC.De temperatuur geregeld controleren met een thermochroomstift.

• Lasspiegel

De lasspiegel moet voorzien zijn van een vol-doende sterk verwarmingselement en is ther-mostatisch geregeld zodat temperatuurschom-melingen vlug ondervangen worden.

Het verwarmingselement bestaat uit een ver-warmde mof waarin de buis wordt gestoken en een verwarmde stomp waarover de mof wordt geschoven.

Na elke las wordt de lasspiegel gereinigd.De mof en stomp zijn per paar verwisselbaar.

Voor elke diameter is er een aangepast verwar-mingselement.



Gelaste verbinding

Verwarmen

Fitting

BuisVerwarmingselementVerwarmde stomp

Verwarmde mof

21

• Reinigen lasvlakken

De buizen worden haaks afgesneden waarna de buitendiameter door middel van een hand-frees gekalibreerd wordt op de juiste diameter zodat de buis goed in de verwarmde mof past. De oxidatie laag die op de buitenwand zit wordt hierdoor verwijderd.

De binnenzijde van de mof wordt gereinigd met Tangit-reiniger.



• Lasmachine

Tot diameter 63 mm is het lassen uit de hand mogelijk. Grotere diameters worden met een lasmachine gelast.Kleine buisdiameters met geringe wanddikte kunnen tijdens het in elkaar brengen opstuiken. Om dit te verhelpen plaatst men een steunbus in de buis.Deze bus verstevigt de buiswand zodat deze tijdens het in elkaar steken van mof en spie niet in elkaar stuikt.

22

VII.1.7.3. ELEKTROMOFLASSEN (zowel voor HD-drukleidingen als HD-afvoerleidingen)

Bij het elektromofl assen worden de buis en de elektromof opgewarmd en gelast door middel van een weerstandsdraad die in de mof is verwerkt.

De oxidatielaag wordt van de buis-oppervlakken geschraapt en de zuivere te lassen delen worden in elkaar gestoken.


De buizen en de mof worden tussen een positiehouder gemonteerd. De mof wordt verbonden met een speciaal las-

toestel.Het toestel bepaalt zelf de nodige lastijd. De-zelfde lasautomaat kan men gebruiken voor het lassen van een aanboorzadel.



• Lasautomaat met magneet-kaart

De lasautomaat werkt met een mag neet kaartbediening.Door middel van een genormali-seerde magneetkaart is het moge-lijk de overdracht van alle rele vante fi tting- en lasgegevens van en naar de lasautomaat op deze magneet-kaart op te slaan.

vóór opwarmen

naopwarmen


GEORG FISCHER +GF+ELGEF® 24V d110

Van iedere gemaakte las wor-den de gegevens automatisch opgeslagen in de automaat en op de magneetkaart.

23

• Lasautomaat met bar-code

De lasautomaat wordt geprogrammeerd door met een lichtstift over een streepjescode te bewegen. De lasparameters verschijnen daarna auto ma-tisch op een display.

BRON: G. FISCHER - BRUSSELVII.1.8. MONTAGE

Bij het monteren van polyethyleenbuizen moet men rekening houden met de eigenschappen van deze kunststof.Vooral de uitzettingscoëffi ciënt moet in acht genomen worden.

VII.1.8.1. VRIJE OPSTELLING

Het buizentracé moet zo ontworpen worden dat de lengteveranderingen kunnen opgevangen worden door uitzettingsbochten.

Door een vakkundige plaatsing van glijbeugels die de uitzetting toelaten en vaste punten die elke be weging van de buis onmogelijk maken, wordt de werking van deze uitzettingsvoorziening ver-zekerd.De uitzettingsbochten worden fl exibel opgehangen zodat de uitzetting niet gehinderd wordt door de beugeling.

Dikwijls is het zo dat de buizen voldoende kunnen uitzetten vermits er voldoende richtingsverande-ringen in het tracé zijn opgenomen. Het volstaat in dit geval een goede beugeling te voorzien zonder extra uitzetstukken te gebruiken.

Zware hulpstukken en toebehoren worden afzonderlijk bevestigd zodat ze geen bijkomende be-lasting uitoefenen op de buizen.Voor leidingen met een beperkte bedrijfsdruk zoals zwembadleidingen alsook afvoerleidingen kun-nen uitzettingsmoffen gebruikt worden. De insteekdiepte is afhankelijk van de tijdens de montage heersende temperatuur. Bij temperaturen rond het vriespunt zullen de buizen minder ver ingestoken worden dan wanneer de omgevingstemperatuur b.v. 20 oC bedraagt.


bij 0 oC 8 cm bij 20 oC 10,5 cm

max. 6 m

24

Voorbeeld lengteverandering

Een afvoerbuis DN 110 mm van 8 m ontvangt water van maximum 80 oC.De minimumtemperatuur bedraagt 5 oC.Het temperatuurverschil bedraagt dus 75 oC.

De uitzettingscoëffi ciënt bedraagt 0,2 mm per meter en per oC zodat deze buis een lengteverande-ring zal ondergaan van

0,2 mm–––––– x 8 m x 75 oC = 120 mm m.oC


Het is duidelijk dat deze lengteverandering van 12 cm vakkundig moet worden opgevangen.Indien dit opgevangen wordt met een expansiebocht moet men voor de beugeling met volgende afstanden rekening houden.

Buigbeen berekeningvoor PE

F L CC CC L CC

CC

CC

PFPF

ΔL

ΔL

Leng

te v

eran

derin

g ΔL

van

de

buis

in c

m

buiten Ø

Lengte van het buigbeen BF in cm volgens de formule BF = ± 10.√ΔL.D

ΔL = LengteveranderingL = Buislengte waarop de lengteverandering zich voordoetBF = BuigbeenCC = GlijbeugelPF = Vaste beugel of vast punt

De lengte van het buigbeen is afhankelijkvan de buis Ø en van de buislengte waarvan men de lengteveranderingen wil opvangen.

Naargelang de gevonden lengtever-andering van de buis DS kan nu door middel van de volgende tabel de minimumlengte van het buigbeen bepaald worden voor de verschillende diameters.

Voorbeeld:

1. Te zoeken:lengte van het buigbeen BS

2. Gegevens:lengteverandering L = 4,8 cmdiameter 110 mm = 11 cm

3. Oplossing:

BS = 10 . √4,8 cm . 11 cm = 73 cm4,8

25

Beugelafstanden

Voor horizontale afvoerbuizen kan men als algemene regel nemen dat de beugelafstand 11 maal de diameter van de buis bedraagt. Bij verticale montage is dit 15 maal de diameter van de buis.

Een horizontale buis van diameter DN 110 mm wordt dan elke 1,2 m gebeugeld vermits 11 x 110 mm = 1210 mm.

Er zijn in de handel metalen onderlegschalen verkrijgbaar die de buis een betere ondersteuning bieden. Bij gebruik van deze onderlegschalen kan men de beugelafstand vergroten tot 20 maal de diameter van de buis. Om de 0,5 meter moet de buis vastgemaakt worden aan de onderlegschaal, om opwaarts uitzetten te voorkomen.

26

VII.1.8.2. STARRE MONTAGE

Bij de starre montage wordt de lengteverandering wegens temperatuurverschillen verhinderd door een zeer sterk berekende beugeling. Daar de optredende krachten op de buis zeer hoog kunnen oplopen is het beter een andere oplossing te zoeken.

VII.1.8.2.1. Ingebetonneerde leidingen

HPE leent zich uitstekend om ingestort te worden in beton. Er worden dan wel uitsluitend trekvaste lasverbindingen toegepast. De uitzetting wordt in het materiaal zelf opgenomen. Er hoeven bijgevolg geen extra voorzieningen voor het opvangen van uitzettingen te worden getroffen.

VII.1.8.2.2. Ondergrondse leidingen

Drukleidingen in HPE lenen zich zeer goed tot plaatsing ondergronds. De goede isolatiewerking op vorstvrije diepte beperkt de uitzetting. De uitzetting wordt in het materiaal zelf opgenomen zonder bijkomende voorzieningen. Ondergrondse leidingen rusten op een vaste ondergrond en worden rondom in zuiver zand geplaatst.


1. De buis op een vast zandbed of op beton leggen (afschot)

2. Aanvullen met zand

3. Aanvullen met de uitgegraven grond

27

VII.2. VERNET POLYETHYLEEN VPE (PE-X - PEX) (Enkel voor drukleidingen. Niet toepasbaar voor afvoerleidingen)

Dit is een totaal andere soort polyethyleen. De V staat voor vernetten. Men spreekt over VPE of vernet polyethyleen.VPE onderscheidt zich van PE-HD en PE-LD doordat het materiaal niet te lassen is. Het is geen thermoplastisch materiaal maar een thermo-elast.Momenteel spreekt men over PE-X-buis waarmee men evenwel dezelfde buis als VPE bedoelt (Crosslinked polyethyleen X-PE).PE-X-buis heeft een melkachtig witte kleur. Er is geen koolzwart toegevoegd om het materiaal te beschermen tegen nadelige invloed van UV-stralen.

VII.2.1. SOORTEN

Het vernetten van PE kan op een scheikundige manier gebeuren tijdens de fabricage van de buis of na fabricage door de buis een elektronenbestraling te laten ondergaan.

Zonder er dieper op in te gaan onderscheiden we:

Scheikundig vernet:

– VPEa (Peroxide vernet) (PE-Xa)– VPEb (met silanen vernet) (PE-Xb)– VPEd (azovernet) (PE-Xd).

Vernet met elektronenbestraling:

VPEc (PE-Xc)

VII.2.2. MATERIAALEIGENSCHAPPEN (PE-X)

Soortelijk gewicht: 0,93 kg/dm3.Lineaire uitzettingscoëffi ciënt: 0,14 mm/m oC (1,4.10-4).Slagvastheid: geen breuk.

VII.2.3. TOEPASSINGEN VAN PE-X

• Aanvoer sanitair koud en warm water.• Radiatorverwarming.• Vloerverwarming.

PE-X is vooral geschikt voor warm en heet water.

28

VII.2.4. HANDELSVORMEN

Diameter en wanddikte

De diameter en wanddikte kan verschillen van fabrikant tot fabrikant. De meest voorkomende zijn (in mm):

• voor verwarming 12 x 2, 14 x 2, 16 x 2, 17 x 2, 18 x 2, 20 x 2 25 x 2,3, 32 x 2,9

• voor sanitair 16 x 2,2, 20 x 2,8, 25 x 3,5, 32 x 4,4 (op rol of in lengten van 6 m) 40 x 5,5, 50 x 6,9, 63 x 8,7 (rechte lengten)

Lengte

• Op rollen van 50, 100, 200, 320 m.• In lengten van 6 m.

BRON: BEGETUBE - WILRIJK

Diffusie

Voor verwarmingsdoeleinden is het belangrijk dat er geen zuurstof kan binnendringen doorheen de buiswand (diffusie).

Er zijn diffusiedichte buizen in de handel verkrijgbaar.De PE-X buis is in dit geval voorzien van een diffusiedichte ommanteling die bestaat uit meerlagige speciaalkunststoffen.

29


PE-X IS NIET TE LASSEN. MEN KAN ENKEL KOPPELINGEN GEBRUIKEN.

Meestal worden de buizen vanaf een verdeler (collector) uit één stuk tot aan het aftappunt aangelegd zodat er ondergronds geen verbindingen zijn.Enkel een trekvaste persverbinding is ondergronds te gebruiken.

BRON: GIACOMINI (ITALIË)

De buis wordt op het uiteinde verwijd door middel van een speciale uitzettang. In dit verwijde deel wordt een steunhuls gestoken.

BRON: REHAU (DUITSLAND)

Persverbinding

De verbinding wordt uitgevoerd door middel van een tweedelig hulpstuk bestaande uit een fi tting met steunhuls en een overschuifbus. De over-schuifbus wordt eerst over de buis geschoven.

30

De buis krimpt terug rond de huls en de overschuifbus wordt met behulp van een speciale tang vastgeperst.

BRON: REHAU (DUITSLAND)BRON: REHAU (DUITSLAND)

Alle mogelijke fi ttings zoals T-stukken, bochten, koppelingen, overgangstukken e.d. zijn verkrijgbaar.


31

VII.2.6. BEWERKING

Verspanende bewerkingen

Men kan hiervoor hetzelfde gereedschap gebruiken zoals voor PE-HD.

Beugelafstand

Voor de diameters 40, 50 en 63 maximaal 1,2 m.Indien de buis in verzinkte plaatstalen halfschalen wordt opgehangen mogen de beugels 1,5 m uit elkaar staan.

Snijden

PE-X buis kan afgekort worden met een spe ciale schaar

Verwijden

Bij gebruik van persverbindingen wordt het buiseinde eerst verwijd met een expandertang.De expanderkop die in de buis wordt gestoken zet het kunststofmateriaal uit.

VII.2.7. MONTAGE

Vrije opstelling

De diameters 40, 50 en 63 worden in rechte lengten geplaatst.Om de vrije uitzetting toe te laten gelden dezelfde regels zoals bij PE-HD.

Voor sommige diameters zijn er uitzetlussen in de handel verkrijgbaar.



32

Buizen in de chape

Buis-in-buis-systeem

Buizen voor radiatorverwar-ming en aanvoer sanitair water kan men aanleggen volgens het “buis-in-buis”-systeem.De buizen worden geleverd met een blauwe of rode ge-ribde HD-PE mantelbuis.Er wordt ondergronds geen verbinding of aftakking ge-maakt.

In de muur waar de aansluiting van het toestel komt wordt een inbouwdoos geplaatst.De gepaste klemkoppeling wordt vastgemaakt aan de buis.


De aanvoerleiding van elk toestel afzonderlijk vertrekt telkens aan een verdeler.

De klemkoppeling wordt in de inbouwdoos vastge-schroefd.


Montage in de isolatie Montage op de isolatie Montage op de beton-

Aansluiten van de buis aan de verdeler door middel van een klemkoppeling

De koppeling met behulp van 2 schroeven vastzetten


Achtereenvolgens moer en snijring over de VPE-buis schuiven, de aansluitnippel volledig

in de buis duwen en de moer vastdraaien


33

Herstellen

De PE-X buis kan in de mantelbuis vrij bewegen.Bij eventuele beschadiging (b.v. doorboren) van de binnenbuis is deze te vervangen door eerst de beschadigde buis te koppelen aan een nieuwe waarna ze door de mantelbuis worden getrokken.

NOOIT EERST DE BESCHADIGDE BUIS VERWIJDEREN EN DAARNA PROBEREN EEN ANDERE DOOR TE VOEREN.DE TE VERVANGEN BUIS DOET DIENST ALS “TREKVEER”.

Starre plaatsing

Bij gebruik van persverbindingen kan men ondergronds verbindingen en aftakkingen maken.De uitzetting en krimp wordt in het materiaal zelf opgenomen.De koppelstukken moeten omwikkeld worden met tape om corrosie door contact met cement te vermijden.


Buigstraal

Voor het buis-in-buis-systeem gelden volgende waarden:


minimum-buigstralen

DN R (mm)

12 110

15 130

16 150

18 165

20 180

25 230

34


NORMEN

De gebruikte materialen moeten voldoen aan de geldende normen.

Te raadplegen normen:

NBN T 42-003

NBN T 42-009 (technische nota 10)

NBN T 42-010

NBN T 42-103

NBN T 42-104

NBN T 42-105

NBN T 42-106

NBN T 42-112

Indien de buizen en hulpstukken voldoen aan de geldende normen krijgen ze een BENOR keur-merk of een technische goedkeuring Butgb (Belgische Unie voor de Technische goedkeuring in de bouw).

Bij de starre plaatsing kan men gebruik maken van verzinkt stalen doorvoerbochten van 90o of 45o.

35

VII.3. DE VPE-SANDWICHBUIS (Multi-skin)

VII.3.1. OMSCHRIJVING

Deze buis dankt zijn benaming aan zijn structuur.Het is een meerlagige buis waarvan de binnenste en de buitenste laag uit kunststof bestaat met in het midden een metalen laag van aluminium.Tussen de kunststofl agen en de aluminiumlaag is er een speciale verbindingslaag of lijmlaag aan-gebracht zodat er een stevige 5 - lagige buis - in - buis ontstaat.De hechtende laag zal een deel van de uitzetting opvangen zodat kunststof en aluminium als een geheel uitzetten of krimpen.De lineaire uitzettingscoëffi ciënt van de kunststofbuis en de aluminiumbuis is sterk verschillend. De lijmlaag verhindert in de lengterichting de uitzetting en krimp van de kunststof t.o.v. deze van de aluminiumlaag.

BRON: VEGRO (NEDERLAND)

De aluminiumlaag vormt een zuurstofscherm met als doel geen zuurstof te laten binnendringen (diffusie). De corrosieproblemen in een CV-installatie, die veroorzaakt worden door deze zuurstof-diffusie, worden hierbij vermeden. Het is ook de aluminiumlaag die de buis stijver maakt in vergelijking met de enkelvoudige kunststof-buis.

36

VII.3.2. SOORTEN

De meerlagige buis wordt door verschillende fabrikanten op de markt gebracht. Er bestaan dan ook verschillende soorten.De metalen laag bestaat bij alle fabrikanten uit aluminium.De kunststofsoort kan verschillend zijn.

We onderscheiden:

Buizen met zowel de binnenbuis als de buitenbuis uit VPE


Buizen waarvan de binnenbuis uit VPE en de buitenbuis uit HD-PE bestaat


Speciale verbindingslagen;deze verbinden de metaalbuis met de kunststofbuis

Buitenbuisuit PVE; kleur zwart,bestand tegen 95 oC

Aluminiumbuis;buigvast, vormbehoudenden drukbestendig(gelast in langsrichting)

Binnenbuisuit VPE; geen corrosie of afzetting hygiënisch onberispelijk, bestand tegen 95 oC

Buitenmantel van HDPE

Aluminiumbuis

Binnenbuis vanvernet polyethyleen,Pe-xb

37

VII.3.3. MATERIAALEIGENSCHAPPEN

Gemiddeld lineaire uitzettingscoëffi ciënt:0,026 mm/m x K

Maximum bedrijfstemperatuur:95 oC

Maximum bedrijfsdruk:10 bar

VII.3.4. TOEPASSINGEN

De belangrijkste toepassingen van de VPE-sandwichbuis zijn:– distributie van sanitair koud water,– distributie van sanitair warm water,– centrale-verwarmingsbuis.

De buis voor centrale verwarming is in principe dezelfde als deze voor sanitaire toepassingen.De buizen voor sanitaire toepassingen krijgen een speciale spoeling om eventuele onzuiverheden te verwijderen, zodat ze geschikt zijn voor drinkwater.

VII.3.5. HANDELSVORMEN

Diameter

Op rol en in lengten:Ø 16 x 2 mm ( 2,25 mm)Ø 18 x 2 mmØ 20 x 2,5 mmØ 26 x 3 mm

In lengten:Ø 32 x 3 mmØ 40 x 3,5 mmØ 50 x 4 mm

Lengte

Tot diameter 26 mm leverbaar op rollen van 50 m.Diameter 16 mm verkrijgbaar op rol van 50 tot 200 m.Diameter 20 mm verkrijgbaar op rol van 50 tot 100 m.

Standaardlengte van 5 m.

De opgegeven handelsvormen zijn de meest voorkomende maar kunnen verschillen van merk tot merk.Raadpleeg hiervoor de technische documentatie.

Wanddikte

De wanddikte varieert van 2 mm tot 4 mm al naargelang de diameter van de buis.

38


VII.3.6.1. DEMONTEERBARE KLEMKOPPELING

Een trekvaste verbinding kan bekomen worden door middel van speciale klemkoppelingen waarbij de buis wordt geklemd tussen een insteekhuls in de buis en een klemring over de buis.

Na het aandraaien van de moer klemt de klemring de buis vast rond de insteekhuls.

Deze verbinding is niet ondergronds te gebruiken. Ze is uitermate geschikt om de verbindingen aan de verdeelcollector te realiseren.


VII.3.6.2. NIET-DEMONTEERBARE PERSKOPPELING

De perskoppeling bestaat uit:

– een messing insteekhuls voorzien van een dichtingsring,– een pershuls met bescherming.

Beschermschijfdeze verhindert contact tussen de messing koppeling en de alu-buis.

Klemringdeze komt op de buitenzijde van de buis, en klemt na aandraaien van de moer de buis vast rond de insteekhuls.

Dichtingsringendeze zorgen voor de dichtingtussen de insteekhuls en de buis.

Dichtingsringde achterste dichtingsring zorgt voor de afdichting in het kraanlichaam of de nippelvan de koppeling.

39


Werking

De perskoppeling wordt over het buiseinde geschoven.De pershuls is voorzien van een kunststof-stootring als beschermring die elk contact tussen alu minium en messing voorkomt zodat elektrolytische corrosie voorkomen wordt.De messing insteekhuls wordt in de buis geschoven.Door middel van een perstang wordt de buis op de fi tting geklemd en ontstaat er een vaste ver-binding.

Variante

Messing persfi tting voorzien van O-ring en beschermingsring ter voorkoming van elektrolytische corrosie.

Werking: in tegenstelling tot vorig systeem wordt hier geen extra pershuls gebruikt.

De persfi tting wordt in het ontbraamde buis einde geschoven.


De perstang perst rechtstreeks op de kunststof-buis.De fi tting is voorzien van een geleiderand zodat de tang steeds goed gepositioneerd wordt.


40

VII.3.7. BEWERKING

Snijden

Men gebruikt dezelfde buizensnijder zoals voor koper.



Kalibreren

De buisuiteinden kunnen na het afsnijden een ovale vorm hebben.Om de fi ttings goed in de buis te laten passen zal men de buisuiteinden eerst kalibreren met een speciaal kalibreerapparaat.

41


De kleine en grote diameters kunnen geplooid worden met een handbuigtang.


Perstang

De hydraulische perstang wordt voorzien van een persklem.Voor elke buisdiameter is er een andere pers-klem nodig.

Plooien

Kleine buisdiameters kan men plooien uit de hand of met behulp van een buigveer.Voor elke diameter (14 mm, 16 mm en 18 mm) is er een buigveer.


42

VII.3.8. MONTAGE

Bij het monteren van de meerlagige buizen moet men rekening houden met de specifi eke eigen-schappen van het materiaal.Niettegenstaande de “sandwichbuis” 5 tot 8 maal minder uitzet in vergelijking met een enkelvoudige kunststofbuis moet men toch extra aandacht besteden aan de uitzettingscoëffi ciënt.

VII.3.8.1. VRIJE OPSTELLING

Het buizentracé moet zo ontworpen worden dat de lengteveranderingen opgevangen worden.Indien er voldoende richtingsveranderingen in de installatie voorkomen moeten er geen speciale uitzettingsstukken voorzien worden.


Door een juiste beugeling kan bij elke richtings-verandering de lengteverandering opgevangen worden.De beugels mogen in dit geval niet te kort in de hoek geplaatst worden.

Door een vakkundige plaatsing van glijbeugels die de uitzetting toelaten, en vaste punten die elke be weging van de buis onmogelijk maken, wordt de uitzetting in een welbepaalde richting “ge-dwongen”. Bij langere lengten waar de uitzetting niet opgevangen wordt door richtingsveranderingen plaatst men uitzettingsbochten. De lengte van het pijpbeen dat de uitzetting opvangt wordt berekend.


Opname van de lengteverandering door verandering van richting van de buis

V = vast puntL1 + L2 = leidinglengteBB1 + BB2 = buigbeenlengte

L1BB1

BB2

L2

V

L1

Opname van de lengteverandering met behulp van een expansiebocht

L2

VBB

V = vast puntL1 + L2 = leidinglengteBB = buigbeenlengte

BB = C x √D x Δl

BB = lengte van het buigbeen in mmD = buitendoorsnede in mmΔl = lengteverandering in mmC = materiaalafhankelijke constante MEPLA buis = 300

Vast punt oponderste verdieping

Vast punt optussenliggendeverdieping

V

43

Voorbeeld lengteverandering

Een buis van 6 m transporteert water van 60 oC.De begintemperatuur bedraagt 10 oC.Het temperatuurverschil bedraagt dus 50 oC. De uitzettingscoëffi ciënt bedraagt 0,026 mm per meter en per oC, zodat deze buis een lengtever-andering zal ondergaan van:

0,026 mm–––––––– x 6 m x 50 oC = 7,8 mm m x oC

Het is duidelijk dat deze lengteverandering van 7,8 mm vakkundig moet worden opgevangen.

Beugelafstanden

Volgende maximale beugelafstanden mogen niet overschreden worden:

Ø 16 = 1,0 m,Ø 20 = 1,0 m,Ø 26 = 1,5 m,Ø 32 = 2,0 m,Ø 40 = 2,0 m.

VII.3.8.2. LEIDINGEN IN DE CHAPE

Ondergronds worden er geen koppelingen gebruikt. De leidingaanleg is verschillend ngl. de fabrikant.(Bij Geberit worden, mits voorzien van een isolatiemantel T-stukken ondergronds en in de chape voorzien).Een mogelijke oplossing is het aanleggen van de VPE/ALU/VPE buis in een beschermmantel van HD-PE. Deze buizen (sandwichbuis + beschermmantel) zijn leverbaar op rollen van 50 m en een Ø van 16 mm en 20 mm.



De HD-PE/ALU/VPE buis wordt op de betonplaat gebeugeld.De maximale beugelafstand bedraagt 80 cm.Bij bochten wordt er 30 cm voor en achter de bocht eveneens een beugel aangebracht.

Bevestigen van leidingen die in de chape gelegd worden

44

Drukkerij Schaubroeck, Nazareth

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid

handboekende sanitair installateur

• Tekenen: conventies, normen, symbolen en definities

• Tekenen: planlezen voor de sanitair installateur

• Leidingen in lood

• Leidingen in koper

• Leidingen in gietijzer

• Leidingen in staal

• Kunststoffen: algemeen

• Leidingen in PVC-U, PVC-C

• Leidingen in PE, VPE, sandwichbuis

• Leidingen in PPR, sandwichbuis

• Leidingen in ABS, PB

• Leidingen in gresbuis

• Het bereiden van drinkwater - Waterbehandeling en drukverhoging

• Aanleg van waterleidingen

• Sanitair kraanwerk

• De sanitair warmwaterbereiding

• Brandweerleidingen en sprinklers

• Waterafvoer

• Gas : Van oorsprong tot distributie - De binneninstallatie

• De verbranding van gas

• Gas : De huishoudelijke toestellen - Ventilatie en schoorstenen

• De sanitaire toestellen

• Aanverwante technologieën

• Elektriciteit voor de sanitair installateur

• Scheikunde en fysica voor de sanitair installateur

• De sanitair installateur - Lege klasseermap

• Overzicht beschikbare handboeken

Documents

PE-%20VPE-%20sandwich_for_web