PARAZİTOLOJİ (1. DERS) 01.10.2013

Doğada canlıların iki temel fonksiyonları vardır:

1.Beslenme, 2. Çoğalma (Üreme)

Bu iki özellik her canlıda görülür. Çoğalma için canlının belli bir

olgunluğa gelmesi gerekir. Bu olgunluğa gelinceye kadar ise en

önemli fonksiyon beslenmedir. Canlıları beslenme özelliklerine

göre ototrof ve heterotrof olarak ikiye ayırabiliriz. Ayrıca

canlıların bir arada yaşayarak beslenme tarzı da vardır.

Parazitlik de bir arada yaşama şeklidir. Parazit canlılar

beslenmek için başka bir canlıdan faydalanmak

durumundadırlar.

Parazit terimi eski Yunanca para (çevresinde) ve sizto (besin)

sözcüklerinden oluşur. Parazit hayvansal ya da bitkisel olabilir.

Hayvansal kökenlilere zooparazit, bitkisel kökenlilere de

fitoparazit denir.

Yeryüzünde hiçbir canlı parazit olarak dünyaya gelmemiştir.

Çevre koşulları çoğu kez bu canlının tek başına yaşamasını

olanaksız kılar. Canlı yaşaması için gerekli besini başka bir

canlıdan temin etmek zorunda kalır. Bir başka canlı üzerinde

veya içinde yaşamaya adapte olur. Daha sonra koşullar elverişli

hale dönse bile artık tek başına yaşayamaz.

Parazitlik şöyle tarif edilir: Daha küçük bir canlının, bir diğer

canlının üzerinde veya içinde ona zarar vererek yaşama şeklidir.

Parazital canlılar; fungus, virüs, bakteri veya hayvan olabilirler.

Bu durumda ayrı bilim dalları altında incelenirler. Funguslar;

mycology, viruslar; viroloji, bakteriler; bakteriyoloji.

Hayvansal parazitler 3 dal atında toplanırlar:

1.Protozoo, 2.Helminthler, 3.Arthropoda.

Parazitlerle ilgili olan bilim dalı parazitoloji; biyokimya, ekoloji,

fizyoloji, genetik, immünoloji ve farmakoloji ile yakından

ilişkilidir. Bu bilim dallarının çoğunu kendi anabilim dallarında

bulunduran bilim dalı ise biyolojidir. Öyleyse parazitoloji,

biyologların ilgi alanında bulunur.

Parazitolojiyle İlgili Kavramlar:

Konak: Bir parazitin üzerinde ya da içinde yaşadığı canlıya

denir.

Son Konak: Bir parazitin ergin dönemini geçirdiği konağa son

konak yani kesin konak denir. Örneğin Ascaris lumbricoides için

insan son konaktır.

Ara Konak: Bazı durumlarda bir konakta parazitin ergin formu

değil ara formu yer alır. Bu konağa ara konak adı verilir. Ara

konak parazitin son konağa verilmesine aracılık eder. Örneğin

Echinococcus granulosus ergin şeklini köpekte geçirir. Ancak

larva şeklinde insanda veya kasaplık hayvanların karaciğer gibi

organlarında yer alır. Yani ara konak insan ve kasaplık

hayvanlardır.

Monoksen Parazit: Bazı parazitler evrimlerini tek bir konakta

tamamlarlar. Bunlara monoksen parazit adı verilir. Örneğin;

Ascaris lumbricoides.

Heteroksen Parazit: Bazı parazitlerin evrimi için ara

konaklara ihtiyaçları vardır. Bunlara heteroksen parazit adı

verilir.

1.Diheteroksen Parazit: Bir parazitin evriminde bir ara konak

bir de son konak yer alıyorsa bu parazit diheteroksen parazittir.

Örnek; Taenia saginata.

2.Poliheteroksen Parazit: Parazitin evriminde birden fazla

ara konak yer alıyorsa bu parazit poliheteroksen parazittir.

Örnek; Diphyllobothrium latum.

Taenia saginata’da Evrim

İnsan dışkısı ile yumurta dışarı atılır › Ara konak (sığır, manda)

› Kaslara yerleşir (Cysticercus bovis) › İnsan (son konak)

Dphyllobothrium latum’da Evrim

Yumurta suda embriyon oluşturur › Embriyon suda serbest kalır

› I. Ara konak (Cyclops) › II. Ara konak (balık) › İnsan (son

konak)

Rezervuar: Bir parazitin etrafa bulaşma kaynağıdır. Genellikle

parazitin ergin halini içeren konak, o parazitin rezervuarıdır.

Vektör: Bir canlıya vücudundaki parazitli maddeden geçen

diğer canlıya vektör adı verilir. Örneğin sivrisinek bir vektördür.

Vücudundaki plazmodiumları insana nakleder.

Portör: Bir canlı, paraziti başka bir başka canlıya nakleder

ancak parazit portörün vücudunda bir evrim geçirmez.

Mixenfeksiyon: Bir canlıda birden fazla parazit türünün yer

almasıdır.

Parzitik organizma genellikle iki taraftan küçük olanıdır.

Metabolik olarak konağa bağımlıdır.

Mutualizm ‹› Kommensalizm ‹› Parasitizm

Eğer olay (Parasitizm › Mutualizm) yönünde ilerlerse sağlıklı

birey meydana gelir. Aradaki dinamik ilişki (Mutualizm ›

Parasitizm) yönünde ilerlerse hastalık oluşur.

Tüm simbiyotik ilişkiler dinamiktir. Birbirlerine dönüşebilir.

Parazitliğin meydana gelişinde konak duyarlılığı, parazitin

virulansı ve sayısı etkilidir.

Virulans: Patojenite derecesidir.

Şu iki özelliğin bulunması patojeniteyi kontrol eder:

1.İnvazyon Yeteneği: Konağa girebilme ve çoğalma.

2.Toksijenite: Paojenin zararlı kimyasallar oluşturması. Ör;

toksinler.

Virulans; letal doz 50 (LD50) ve enfektif doz 50 (ID50)

değerlerinin saptanmasıyla oluşur.

LD50: Bu değerler bir grup canlının %50’sinde belirli bir zaman

aralığında ölüm oluşturan mikroorganizma sayısıdır.

ID50: Bir grup canlının %50’sinde hastalık oluşturan

mikroorganizma sayısıdır.

LD100: Bütün canlıları öldüren mikroorganizma sayısıdır.

SİMBİYOTİK YAŞAM

Parazitlik olayı simbiyoloji dalına girer. Simbiyotik yaşamda

ortak yaşayan canlılar karşılıklı yarar sağlayabilecekleri gibi

birlikte yaşan fertlerden birinin aleyhine de olabilir.

Simbiyoz; ektosimbiyoz ve endosimbiyoz şeklinde olabilir.

Ektosimbiyoz; canlılar birbirlerinin dış ortamında yaşar. (kene,

bit) Endosimbiyozda ise iki canlıdan biri, diğerinin içinde yer

alır.

Simbiyoz yaşam şekli 3 tanedir:

1.Mutualizm: İki organizma arasında ikisinin de karşılıklı yarar

görme ilişkisidir. (Liken: fungus-alg) Alg klorofili olmayan

fungusa karbonhidrat sentezinde yardımcı olur. Rhizobium

bakterileri ile baklagiller arasında da mutualizm vardır.

2.Kommensalizm: Bir arada yaşayan iki organizmadan birinin

fayda sağlaması, diğerinin zarara uğramamasıdır. Örneğin:

Entamoeba coli insan bağırsağında kommensal yaşar, besin

artıklarından yararlanır ancak insana zararı yoktur.

3.Parazitizm: Bir arada yaşayan iki canlıdan birinin bu

yaşamdan yararlanması buna karşılık diğerinin zarar

görmesidir. Yani küçük bir canlı daha büyük bir canlının

üzerinde veya içinde yaşar ve ona zarar verir.

Simbiyotik yaşam zorunlu veya tesadüfi olabilir. Zorunlu

simbiyotik canlı ayrı ayrı yaşayamaz. Eğer büyük canlı küçüğü

yok ediyorsa Predasyon adını alır. (Predatör: avcı)

PARAZİTLİĞİN ÇEŞİTLERİ (2.DERS) 08.10.2013

1.Parazitik Yaşamın Zorluk Derecesi

2.Parazitik Yaşamın Süresi

3.Parazitin Konakta Yerleştiği Yer

4.Diğer Parazitlik Çeşitleri

1.Parazitik Yaşamın Zorluk Derecesine Göre Parazitliğin

Çeşitleri:

a)Zorunlu Parazitlik: Obligatuar parazitlik. Bir canlının gelişimi

için hayatının belli bir süresini veya tamamını parazit olarak

konakta geçirmesi durumudur. Örnek: Ascaris

lumbricoides, Taenia saginata.

b)İstemli Parazitlik: Fakültatif parazitlik. Serbest halde de

yaşayabilen bir canlının yaşaması için mutlaka gerekli olmadığı

halde parazit olması durumudur. Myasis’lerde olduğu gibi.

c)Tesadüfi Parazitlik: Aksidental parazitlik. Serbest yaşayan

canlı başka bir canlı üzerinde tesadüfen parazitik olarak

yaşayabilir. Fakültatiften farkı sonunda mutlaka konağı terk

eder. Örneğin; bağırsakta yaşayan miryapodalar.

2. Parazitik Yaşamın Süresine Göre Parazitlik Çeşitleri:

a)Geçici Parazitlik: Temporer parazitlik. Parazitin beslenmek

veya herhangi bir fayda sağlamak için kısa bir süre konakta

yaşaması durumudur.

b)Daimi Parazitlik: Permanent parazitlik. Parazit hayatının

tümünü konakta geçirir. Konağın vücudunun içinde veya dışında

bulunabilir. Ama serbest yaşamak bu canlılar için mümkün

değildir.

c)Periyodik Parazitlik: Devri parazitlik. Parazitler evrimlerinin

bir döneminde paraziter olarak yaşar. Çengelli Solucanlar;

Ancylostoma, Necator.

*Parazitin larva veya olgunlaşmamış şekilleri parazitken

erginleri serbest yaşar. Bunlara protelien parazit denir.

*Miyaz oluşturan sinekler böyledir. Sinek larvaları ile oluşan

infestasyonlara miyaz denir.

3.Parazitin Konakta Yerleştiği Yere Göre Çeşitleri:

a)Ektoparazitlik: Dış parazitlik. Parazitin vücudun dış yüzeyi ya

da deri altında bulunmasıdır. Bit, uyuzböceği, tahtakurusu gibi.

b)Endoparazitlik: İç parazitlik. Parazitin sindirim yolları, safra

yolları, idrar yolları gibi vücut boşluklarında; karaciğer, akciğer

gibi dokularda ve kanda yaşamasıdır. Örnek: Taenia saginata,

Fasicola hepatica, Schistosoma haematobium, Eschinococcus

granulosis, Plasmodium.

c)İntraselüler parazitlik: Hücre içi parazitlik. Parazitlerin konak

vücudunda hücre içinde yaşaması durumudur. Örnek:

Toxoplasma gondii (monosit, endotel, parkim hücreleri).

4. Diğer Parazitlik Çeşitleri:

a)Özel parazitlik: Parazitin belirli bir hayvanın belirli bir

organında yaşamasıdır. Örnek: Taenia saginata (İnsan ince

bağırsağında yaşar).

b)Gezici (erratik - sapık) parazitlik: Normal olarak belirli bir

organda bulunması gereken parazite başka organlarda

rastlanılmasıdır. Örnek: Karaciğerde yer alan Fasicola hepatica

bazen deri altında da abselere yol açar.

c)Şaşkın (egare) parazitlik: Parazitin kendi konağı dışında

başka bir konakta yer almasıdır. Örnek: Fasicola hepatica

aslında koyun parazitidir. Ama insanda da yaşar.

d)Yalancı (Pseudoparazitlik) parazitlik: Bir başka canlıda parazit

olan organizma besinler yolu ile alınırsa dışkıda bu parazite ait

yumurtalara rastlanır. Ancak bu insanda aslında paraziter bir

durum yoktur. Örnek: Dicrocelium dendriticum koyun

karaciğerinde bulunur. Böyle bir karaciğeri yiyen kişinin

dışkısında bol yumurtaya rastlanırsa da kişide enfeksiyon

yoktur.

e)Hiperparazitlik: Bir parazitin vucudunda başka bir parazitin

bulunması durumudur. Örnek: Kendi bir parazit olan sivrisinek

vücudunda yine bir parazit olan Plasmodium’ları bulundurabilir.

f)Süperparazitlik: Konakların taşıdıkları parazit türleri ile

yeniden ve ağır şekilde enfekte olmaları durumudur.

Örnek: İnsanda parazit olarak Ascaris bulunurken besilerle yine

Ascaris yumurtası alması ve enfekte olması.

g)Multiparazitlik (Poliparatizm): Konağın birden fazla değişik

tür parazitle enfekte olması durumudur. Buna mixenfeksiyon da

denir. Örnek: İnsanda hem Ascaris hem Taenia bulunması gibi.

İNSANDA PARAZİTLİK (3.DERS) 22.10.2013

Parazitlerin ergin kısmı sadece insanda yaşar. Örneğin

Trichomonas vaginalis. Bazıları ise hayvanlara özeldir. Bazı

parazitler ise hem insanda hem hayvanda yaşar. Ayrıca

hayatlarının bir dönemini hayvanda, bir dönemini insanda

geçiren parazitler de vardır. Örneğin; plazmodium. Hem

insanda hem hayvanda görülen aslında hayvanlara ait olan

hastalıklara zoonoz denir.

Bazı zoonozlar:

Fasciola hepatica: koyun, sığır, keçi.

Dicrocoelium dendriticum: geviş getirenler.

Hymenolepis nana: sıçan ve fare.

Diphyllobothrşum latum: balık.

Echinococcus granulosis: köpek.

Taenia saginata: inek, koyun.

Taenia solium: domuz.

Trichinella spiralis: domuz.

Toxocara canis: köpek.

Ascaris suum: domuz.

Dirofilaria immitis: köpek.

Schistosoma japonicum: köpek, kedi, kemirici.

Schistosoma mansoni: maymun.

Toxoplazma gondii: kedi, koyun, kuş.

Parazitler vücutta yaptıkları etkilerle hastalıklara yol açarlar.

Paraziter hastalıkları isimlendirirken parazit isminin sonuna –

osis, -asis, -iosis, -iasis ekleri getirilir. Örneğin; Ascaris

(ascariasis), Tripanosoma (tripanosomiasis). İnsanda paraziter

hastalık enfeksiyon ya da enfestasyon şeklinde olur.

Enfeksiyon, endoparazitlerle meydana gelir. Ektoparazit

hastalıklarına ise enfestasyon denir. (Bit, pire)

Enfestasyonda parazit deri ve mukozayı tahriş eder. Kan emer.

Parazitlerin Yeryüzüne Dağılışlarını Etkileyen Faktörler:

Parazitlere yeryüzünde her bölgede rastlanmaz. Çünkü parazitin

gelişmesi için gerekli koşullar yeryüzünde her bölgede mevcut

değildir. Buna karşın insan bulunan, insanın olduğu her yerde

rastlanan parazitler de vardır. Bunlara kozmopolit parazitler

denir. Kozmopolit parazitlerin evrimi için bir ara konakçı veya

özel koşullar gerekmez. Örneğin; Trichomonas vaginalis,

Enterobius vermicularis, Pediculus humanus (bit).

Parazitlerin yeryüzündeki dağılışını başlıca etkileyen faktörler

şunlardır:

1.Coğrafik, Klimatolojik ve Topografik Faktörler:

Sıcaklık, nem, denizden yükseklik, toprağın kimyasal yapısı,

flora.

2.Ekolojik Faktörler:

Ara konak, vektör canlının yayılışı, rezervuar.

3.Sosyolojik Faktörler:

İnsan topluluklarının sosyo-ekonomik durumu, yaşama ve

beslenme alışkanlığı.

Bazı parazitler belirli iklim koşullarına gerek duyarlar. Bu gruba

direkt olarak insandan insana bulaşmayan, dış ortamda bir

evrim geçirdikten sonra kişiyi enfekte eden parazitler dahildir.

Bu tür parazitlerin evrimlerini tamamlamaları için çevre

koşullarının yeterli olması gerekir. Oksijen miktarı, nem, sıcaklık

gibi koşulların parazitin evrimi için uygun olması şarttır.

Örneğin; Ancylostoma (kancalı kurt) larvalarının enfektif hale

geçebilmesi için gerekli koşullar karadenizde çok vardır. Bu

nedenle özellikle Doğu Karandeniz Bölgesinde Ancylostoma

prevalansı çok yüksektir.

İnsidans, bir bölgede belli bir zaman diliminde görülen yeni

vaka sayısıdır. Prevalans, bir bölgede belli bir zaman biriminde

görülen eski ve yeni vaka sayısıdır.

Ancylostoma gibi başka diğer parazitler de evrimini belli iklim

koşuluna bağlarlar. Ascaris yumurtası vücuttan atıldıktan sonra

uygun koşullarda içinde enfektif larva oluşur. Bu yumurtayı alan

kişi enfektif olur. Ascaris yumurtasının gelişimi için yurdumuzun

her köşesi uygun iklim koşullarına sahiptir. Bu nedenle

Türkiye’nin her bölgesinde Ascaris’e rastlanır. Öyleyse Ascaris

ve Ancylostoma gibi parazitlerin yeryüzüne dağılışı uygun iklim

koşullarına bağlıdır.

Ekolojik Faktörler:

Plazmodium gibi parazitler evrimleri için belirli ara konaklara

gerek duyar. Bu ara konağın bulunduğu bölgelerde parazit

gelişebilir. Ara konağın olmadığı bölgede parazitin bulunma

olasılığı yoktur. Örneğin sıtma (plazmodium) için anofer gerekli,

Leishmania tropica (şark çıbanı) için phlebotom (tatarcık). Bu

ara konakların bulunmadığı ülkelerde hastalık yayılmaz. Öyleyse

bu parazitlerden kurtulmak ara konakla mücadeleye dayanır.

Sosyolojik Faktörler:

Sosyolojik etkenler de parazitlerin dağılımını etkiler. Şöyle ki,

insanlar savaş ve göçler nedeniyle yer değiştirmişler ve

göçtükleri bölgelerdeki parazitlerin yeni yerleşim alanlarının

taşınmasına aracılık etmişlerdir. Ayrıca kitle halinde yaşayış da

parazitlerin yayılmasında etkilidir. Örneğin yatılı okullar, askeri

kışlalar parazitlerin yayılmasına uygundur. Bazı yörelerde insan

dışkısının gübre olarak kullanılması alışkanlığı da parazitlerin

yayılmasında önemli bir faktördür. Beslenme alışkanlıkları da

parazitlerin yayılmasında önemli rol oynar. Örneğin Müslüman

ülkelerde domuz eti yenmemesi Taenia solium, Trichinella

spiralis enfeksiyonlarının nadir olmasına yol açar. Buna karşın

yurdumuzda çiğ köfte yenmesi alışkanlığı Taenia saginata

enfeksiyonu yayılmasına neden olur. Çiğ balık yenmesi uzak

doğu ülkelerinde Diphyllobothrium latum yayılmasına neden

olur.

Yurdumuz Açısından Parazitolojinin Önemi:

Yurdumuz subtropikal ve ılıman iklim kuşağındadır. Bu nedenle

gerek bitki örtüsü ve gerekse ara konak türünün uygunluğu

nedeniyle yurdumuzda pek çok parazit türüne rastlanmaktadır.

Yurdumuzda bir tek parazit çeşidi bulunduran kişilerin oranı

%70 civarındadır. İklim koşullarının yanı sıra ülkemizde çeşitli

parazitlere rastlanılmasını etkileyen diğer bir faktör de

beslenme alışkanlığıdır. Sebze ve meyvelerin yıkanmadan

yenmesi parazit insidansının yüksek olmasına yol açar. Hatta

bazı kişilerde birden fazla parazite aynı anda rastlanır. (multi

enfeksiyon) Ayrıca hijyenik kurallara uyulmaması, az gelişmiş

bölgelerde kanalizasyon yetersizliği, içme sularının

klorlanmadan ve kaynatılmadan içilmesi parazit

enfeksiyonlarını yaygınlaştırır. Toplumun eğitim ve ekonomik

düzeyi yetersizse enfeksiyonların artması kaçınılmazdır.

Paraziter enfeksiyona yakalanan kişinin tedavisi önemsenmezse

gerek ekonomik gerek sağlık yönünden kişi ve toplum büyük

zarar görür.

PARAZİTLERDE ÇOĞALMA (4.DERS) 05.11.2013

Parazitler konaktan beslenen ve onu sömüren canlılardır. Bu

nedenle konak parazitine karşı koymaya çalışır. Yani parazitler

yaşamlarının her evresinde yok olma tehlikesi içindedirler. Bu

ise nesillerinin tükenmesine yol açabilir. Bu tehlikeyi önlemek

için parazitler bazı yöntemler geliştirmişlerdir. Parazitlerin

büyük bir üreme potansiyelleri vardır. Tek bir Ascaris günde

200.000 yumurta verir. Yaşam süreleri oldukça uzundur.

Örneğin Taenia saginata 30 yıl yaşayabilir. Parazitlerin üreme

ve nesillerini sürdürmelerinde bazı faktörler yardımcı olur:

1.Erkek ve dişinin birbirlerini bulmaları kolaylaştırılmıştır.

Örneğin trematodlarda dişi ve erkek birey bir arada yaşar.

Örneğin Schistosoma türlerinde dişi, erkeğin karnındaki bir

olukta yaşar. Bazı arthropodlar ise feromon salgılayarak

karşısındakini cezbeder.

2.Çok fazla sayıda yumurta verirler. (Ascaris; 200.000)

3.Doğada, parazit yumurta ve kistleri çok dayanıklı yapılarla

korunmuştur. Örneğin protozoa kistleri, helminth

yumurtalarının kalın bir zarla kaplı olması.

Günümüzde bilim ve tekniğin çok ilerlemiş, sayısız antiparaziter

ilacın olmasına karşın paraziter hastalıkların tümüyle ortadan

kalkması, ilaçlara karşı direnç kazanmalarından

kaynaklanmıştır.

Protozoa’da Çoğalma:

1.Aseksüel Çoğalma:

a)Bölünerek Çoğalma: Protozoon iki veya daha fazla kısma

bölünür. Her parçadan yeni bir protozoon meydana gelir. İki

eşit parçaya bölünürse buna ikiye bölünme denir. Bazen asıl

parçadan küçük bir kitle ayrılır, buna tomurcuklanma denir.

Kirpikli protozoonlar enine, kamçılı prptozoonlar boyuna

bölünerek çoğalır.

b) Şizogoni: Protozoonun kendisi değil nukleusu bölünür.

Nukleus önce birkaç parçaya bölünür daha sonra sitoplazma

bölünmesi meydana gelir. Bölünen sitoplazma nukleusları sarar

ve yeni fertler oluşur.

2.Seksüel Çoğalma:

a)Konjugasyon: Kirpikli protozoonlarda nukleus bölünmesi

meydana gelir. Bu bölünme ile mikrogamet oluşur. Mikrogamet

içeren iki protozoon yan yana gelir, birbirleriyle birleşir. Bu

arada mikrogametlerden biri diğer protozoonun nukleusuna

geçer. Böylece protozoondan diğerine genetik bilgi aktarılmış

olur.

b)Sporogoni: İki protozoa birleşince birbirinden ayrılmaz ve bir

zigot meydana gelir. Zigot, ookist oluşturur. Bu ookistle önce

nukleus sonra sitoplazma bölünür. Şizogoni gibi yeni fertler

meydana gelir.

Helminthlerde Çoğalma:

1.Nematodlar: Genellikle erkek ve dişi fertler ayrı ayrıdır.

Erkek-dişi birleşmesiyle yumurta döllenir. Döllenen yumurtada

embriyo gelişir. Embriyonlu yumurta dışarı atılır. (ovovivipar)

Bazı türler henüz embriyo gelişmeden dışarı atılır. Bazıları

hermafrodittir. Erkek birey aynı dişiyi ya da başka fertin dişisini

dölleyebilir. Bazı durumlarda partenogenez görülür. Yumurta

döllenmeden çoğalmaya başlar.

2.Cestodlar: Byon kısmındaki halkalar aracılığıyla çoğalırlar. Her

halkada hem erkeklik hem dişilik organı vardır. Kendini döller.

Tek yumurtadan birçok scolex şekillenir.

3.Trematodlar: Schistosoma’lar hariç hepsi hermafrodittir.

Yumurta döllendikten sonra uterusa yerleşir. Embriyo dış

ortamda gelişir. Pedogenesis görülür. Yumurtadan larva yani

miracidium çıkar, bu bir yumuşakçaya yerleşir. Burada sporosist

evresine geçer. Tomurcuklanır, redialar oluşur. Redialardan

serkaryalar oluşur. Serkaryaların içinde larvalar vardır. Böylece

bir yumurtadan yüzlerce larva oluşur. Bu olaya pedogenesis

denir.

PARAZİTLERİN METABOLİZMASI

Tüm canlılar gibi parazitlerin de metabolizmaları vardır.

Helminthlerde Metabolizma:

Oksijen: Bağırsakta yaşayan helminthler yaşamlarını burada

oksijensiz sürdürürler. Ancak dokularda yaşayanlar mutlaka

aerob koşul isterler. Bazı parazitler ise çok kısa bir süre

anaerobik koşullara dayanabilir. Bu nedenle bağırsak

helminthleri fakültatif anaerob, kan parazitleri ise zorunlu aerob

karakterdedirler. Bazı parazitler ise zorunlu anaerob özellik

taşır. Örneğin; Fasciola hepatica, ortamda oksijen olsa bile

metabolizması için kullanamaz. Mutlaka anaerobik solunum

yapar. Ancak parazitlerin yumurtalarının gelişmesi için mutlaka

oksijene ihtiyaç vardır. Örneğin; Ascaris lumbricoides’in

döllenmiş yumurtası ortamda oksijen yokken 1 ila 4 ay

dayanabilir. Ancak içinde embriyo gelişmez. Oksijen olduğu

takdirde embriyo gelişir. Enfektif hale gelir.

Helminthlerde depo maddesi olarak glikojen ve fosfolipit

şeklinde yağlar bulunur. Protein metabolizması ise şöyledir;

proteinleri amonyak oluşuncaya kadar parçalarlar. Proteolitik

enzimleri vardır. Bazı helminthlerin yumurtası kitin kılıfla

çevrilidir. Bu kitini parazit kendi sentezler. Bu kitin kılıf konak

bağırsağındaki tripsin ve pepsin tarafından sindirilmesini önler.

Protozoonlarda Metabolizma:

Oksijen: Bağırsaktaki protozoonlar fakültatif anaerobtur. Bazı

protozoonlar anaerobiktir. Örneğin; Entamoeba histolitica.

%95’lik azotlu ortamda yaşar. Yani %5’lik karbondioksitli

ortamda yaşayabilir.

Protozoonlarda depo maddesi glikojen, volutin veya lipit olabilir.

PARAZİTLERİN BESLENMESİ

1.Protozoonlar:

Gelişmeleri için gerekli besinleri çeşitli yollarla alırlar.

a)Osmotrophy: Parazit protozoon içinde besin bulunan sıvıyı

hücre zarı aracılığıyla ozmotik yoldan alır.

b)Fagotrophy: Fagositoz yoluyla beslenmedir. Katı besinler için

söz konusudur. Fagositozda protozoonun dış zarı içeri doğru

çöker. (invaginasyon) Bu girinti besini sarar ve koparır. Alınan

besinin sindirilmesi için buraya enzimler salınır.

2.Helminthler:

Trematod ve nematodların sindirim aygıtları vardır. Cestodlarda

ise bu sistem yoktur. Cestodlar sıvı besin maddelerini

vücutlarının yüzeyiyle emerek alırlar. Nematodlarda vücudun

dışında bir kütiküla tabakası vardır. Bu yapı pek çok maddenin

emilmesini önler. Bu nedenle bazı nematodlar, ağız kısmı ile

konakta bağırsak mukozasına yapışır. Parçaladığı doku ve kanla

beslenir. Bağırsaktaki mukuslu maddelerle beslenirler. Örneğin;

Strongyloides stercoralis.

3.Arthropoda:

Hangi parazitik canlı olursa olsun parazit, beslenmek için

konağın besinlerine ortak olur. Konağın kendisini besleyecek

miktarda aldığı çeşitli maddeler, örneğin, vitaminler parazitçe

tüketilir. Bu durum konakta çeşitli hastalıklara yol açar.

Diphyllobothrium latum B12 vitamini sömürücüsüdür. Bu

vitamin eksikliği pernisiyöz anemiye yol açar. Ayrıca Giordia

lamblia bağırsakta yağ emiliminin bozulmasına yol açar. Bu

nedenle yağda eriyen vitaminler özellikle A vitamini eksikliği

görülür.

PARAZİTLERİN BULAŞMA 12.11.2013

KAYNAKLARI (5.DERS)

Bir paraziter canlının, beslenmesi ve metabolizmasını

sürdürmesi için konak canlıya ulaşması gerekir. Konağa ise

çeşitli kaynaklar aracılığıyla bulaşır:

1.Bazı parazitler direkt olarak, insandan insana bulaşır. Bu tür

parazitlerde bir ara konak veya toprakta evrimleşme söz

konusu değildir. Bu tür parazitler, konakta sindirim sistemi,

dolaşım sistemi, ürogenital organlar, ağız, burun, deri ve diğer

organlara yerleşmiş olabilir. Buralardan diğer kişilere konjenital

olarak (konjenital: anneden fetusa doğumla), koitus (cinsel

birleşme) yolu ile veya dokunma yoluyla geçer. Örneğin;

Toxoplasma gondii anneden bebeğe konjenital yolla,

Trichomonas vaginalis erkek ve kadına koitus yoluyla, uyuz, bit,

şark çıbanı direkt temas ve dokunma yoluyla bulaşabilir.

2.Bazı parazitler hayvanlar yoluyla bulaşırlar. Çok sayıda

hayvan rezervuar (depo) olarak, ara konak veya son konak

olarak parazitlerin insanlara bulaşmasına aracılık ederler.

Örneğin; Taenia saginata, Taenia solium, Trichinella spiralis’in

larva şekilleri iyi pişmemiş veya çiğ yenen kasaplık hayvan eti

ile insanlara geçer. Balıklarda bulunan Diphyllobothrium latum,

iyi pişmemiş balık eti ile insana geçer. Bazen son konak olan

hayvanlardan insana bazı parazit yumurtalarının geçtiği ve

insanın enfekte olduğu görülür. Örneğin; köpek şeridi

Echinococcus granulosus yumurtası insan tarafından alınınca

karaciğer, akciğer gibi organlarda kist hidatik oluşur. (Kist

hidatik: içi su dolu bir yapı, bazen kafa büyüklüğünde.

Patlatmadan, içini özel iğneyle boşaltıp almak lazım.)

Mekanik Bulaştırma:

Parazitler, bazı vektörler ve portörler aracılığıyla da bulaştırılır.

Eğer bir arthropod parazitin evriminde bir görev yapmıyorsa

yani ara veya son konak değilse, ancak bu parazitin

nakledilmesinde görev yapıyorsa portör adını alır. (portör:

hamal) Portörlerde parazitin çoğalması veya gelişmesi gibi

biyolojik bir olay olmaz. Bu tür canlılarda parazitin

bulaştırılmasına mekanik bulaştırma adı verilir. Mekanik

bulaştırma iki şekilde olur:

a)Aktif Mekanik Bulaştırma: Bir portör arthropod parazit

yumurtası veya enfektif larvasının hasta üzerindeki yaradan,

dışkı artıklarından, hastadan kan emerken ayaklarına,

hortumuna bulaştırabilir. Daha sonra kan emerken derideki

yaralarda bulunan etkeni kendi vücuduna bulaştırır, sonra bunu

ikinci bir kişiye bulaştırır.

b)Pasif Mekanik Bulaştırma: Portör, çeşitli yollarla aldığı

yumurta ve larvaları kişilerin kullanacağı çeşitli eşyalarına

bulaştırır. Örneğin; Musca domestica (karasinek) dışkıya konup

Entamoeba histolitica kistlerini üzerine bulaştırır. Sineğin

mutfak gereçlerine konması ile kistler tabak çanak vs. ye

bulaşır. Oradan da insana bulaşır.

Biyolojik Bulaştırma:

Bazen bir arthropod parazitin evriminde görev alır. Onun

evriminde ara konak veya son konak olabilir. Parazit bu

arthropodda gelişir, çoğalır yani biyolojik evriminin bir dönemini

veya tümünü bir arthropodda geçirebilir. Bu canlılara vektör,

bulaştırmaya ise biyolojik bulaştırma adı verilir. İkiye ayrılır:

a)Aktif Biyolojik Bulaştırma: Bu durumda parazitin biyolojik

gelişmesi söz konusudur.

*Vektörün Vücudunda Parazitlik: Vektörün vücudunda

mikroorganizma çoğalır. Bu tip çoğalma daha çok virüs ve

bakterilerde görülür. Örneğin; farepiresi sindirim sisteminde

veba etkeni olan Pasteurella pestis’i çoğaltır. Kan emerken

insana bulaştırır. (plaque:veba)

*Parazit vektörün vücudunda çoğalmaz ancak gelişerek yeni bir

forma ulaşır. Örneğin; fil hastalığı etkeni olan Wuchereria

banarafti’nin filaryaları sivrisinekte evrimleşerek enfekte hale

gelirler.

*Parazit vektörün vücudunda hem çoğalır hem gelişir. Örneğin;

anofel, sırmalı kişiden han emerken, Plasmodium vivax’ın

olgunlaşmamış cinsiyet hücrelerini alır. Bu mikro ve makro

gametler vektörün midesinde birleşir, zigot oluşur. Zigottan

sporozoitler oluşur. Bunlar hem enfektif şekillerdir hem de

sayıları artmıştır. Sivrisinek kişiyi ısırdığında enfektif şekli

bulaşmış olur.

b) Pasif Biyolojik Bulaştırma:

Parazit vektörün vücudunda gelişir, daha sonra indirekt bir yolla

insana bulaşır. Örneğin; Hymenolepis nana’nın yumurtaları pire

tarafından ağız yoluyla alınmasıyla insana bulaştırılmış olur.

3.Bazı parazitler besinler aracılığıyla insana bulaşır. Et ve

balıkta bulunan parazitlerin yanısıra iyi yıkanmamış sebze ve

meyveler yenirken parazit alınabilir. En sık bulaşma yolu

yiyeceklerdir.

4.Su da bir bulaştırma kaynağıdır. Suyun içilmesi ile enfektif

yumurta ve larvalar alınabileceği gibi bazı parazitlerin ara

konakları suda yaşar. Bu ara konaklarda gelişirler. Örneğin;

Dracununculus medinensis’in ara konakçısı

cyclops(supinesi)lardır. Bunların habitatları sudur. Bazı

parazitler suda gelişirler. Örneğin; Schistosoma larvaları suda

gelişir. Bu sulara giren kişilerin derilerini delerek, son konakçıya

ulaşır. Ayrıca sular sivrisinek larvaları gelişimi için de idealdir.

5.Pek çok parazit yumurtası toprakta uygun bir süre geliştikten

sonra enfektif hale gelir. Örneğin; Ascaris ve Trichuris trichuira

yumurtaları toprakta gelişir ve buradan besinlere, suya geçerek

insanı enfekte ederler.

PARAZİTLERİN KONAĞA GİRİŞ YOLLARI

(6.DERS) 19.11.2013

Bir parazitin canlı ortama girmesi ve yaşamını orada

sürdürebilmesi için üç koşulun bir arada olması gerekir.

1.Parazitin bulaştığı canlının elverişli ve duyarlı olması

(sensitive)

2.Parazitin konağa bulaştığı anda yaşam devresinin enfektif

döneminde bulunması şarttır. Parazitin konağa girmesinde

çevre koşullarının da rolü vardır. Örneğin; kan parazitlerinden

Plazmodium vivax’ın anoferde gelişebilmesi için ortamın nemi

%75-80, çevre ısısı en az 20 santigrat derece olmalıdır.

Parazitler şu yollarla bulaşır:

1.Ağız ve Solunum Yoluyla Konak Vücuduna Giriş:

Özellikle bağırsakta yaşayan parazitler konağa giriş yolu olarak

ağız yolunu seçerler. Bu parazitlerin dişileri çok sayıda yumurta

çıkartır. Bu yumurtalar dışkıyla dışarı atılır. Kalın kabuklu

yumurtalar en elverişsiz koşullara bile dayanır, koşullar

düzelince enfektif hale geçer. En tipik örnekler; Ascaris

lumbricoides, Trichus tirchura. Bazı parazitler ise bağırsak

dışında bulunur ancak konağa giriş yolu ağız olabilir. Örneğin;

Echinococcus granulosus yumurtası ağız yoluyla alınır,

bağırsakta yumurtadan çıkan larva bağırsak duvarını delip dışarı

çıkar, başta karaciğer olmak üzere, akciğer, beyin, göz vb.

organlara yerleşip kist hidatik oluşturu. Bazı protozoonlar da

bağırsakta yaşarlar, örneğin; Giordia lamblia trofozoitleri dışkı

yoluyla dışaarı atılır ve dış ortamda kistleşir. Bu kistler ağız

yoluyla alındıktan sonra doudenumda açılır. Meydana gelen

trofozoitler epitele yapışır.

Bazı parazitlerin yumurtası havaya saçılır. Yumurtaların

solunması veya yutma yoluyla bağırsağa geçer. Örneğin;

Enterobius vermicularis.

2.Deri ve Mukoza Yoluyla Konak Vücuduna Giriş:

Parazitlerin bir kısmı yumurtalarını dış ortama saldıktan sonra

bu yumurtalardan larvalar çıkar. Bu larvalar su ve toprakta

serbest yaşayabilirler. Örneğin; Schistosoma haematobium’un

enfektif şekli olan serkaryalar sularda bulunur. Yapışkan madde

salan serkaryalar bu madde aracılığıyla konağın derisine yapışır.

Daha sonra hidrolitik enzimler salgılar, bu enzimler deriyi

yumuşatır, parazit yumuşayan deriyi deler ve vücuda girer.

Ancylostoma duodenale, aynı şekilde vücuda girer. En çok ayak

tabanı ile parmaklar arasındaki deriyi delerek vücuda girer.

3.Cinsel Temas Yoluyla Konağa Giriş:

Bazı parazitler kişide cinsel organlara yerleşmiştir. Kişiden

kişiye cinsel temas yoluyla bulaşır. Örneğin; Trichomonas

vaginalis, üretra, vajina ve prostatta yerleşir. Çoğunlukla belirti

vermeyen erkekler bulaşmada etkin rol oynar.

4.Ürogenital Yolla Konak Vücuduna Giriş:

Aslında konak vücudunda yerleşim bölgesi farklı olan parazitler

bazen ürogenital yolla üreme organlarına yerleşir. Örneğin

bağırsakta yaşayan Enterobius vermicularis yumurtalarını anüs

çevresine bırakır. Burada gelişen larva üreme organlarına

yerleşebilir. Ayrıca genital organların paraziti olan Trichomonas

vaginalis cinsel temas dışında hasta kişilerin özel eşyaları hatta

alafranga tuvaletler aracılığıyla da kadından kadına bulaşabilir.

5.Plasenta Yoluyla Konak Vücuduna Giriş:

Bazı parazitler enfekte anneden karnındaki bebeğe plasenta

yoluyla geçer. Örneğin; Toxoplasma gondii herhangi bir yolla

anneye bulaştıktan sonra plasentayı geçer ve bebeğe gelir.

Bebeği enfekte edip, çeşitli bozukluklarla dünyaya gelmesine

neden olur.

6.Anal Yolla Konak Vücuduna Giriş:

Enterobius vermicularis’in dişi bireyleri geceleri anüsten dışarı

çıkar ve yumurtalarını anüs civarına bırakır. Çok kısa bir sürede

bu yumurtalarda enfektif larva oluşur. Bu larvalar tekrar

rektuma geçip bağırsağa girebilir. Bu olaya retrofeksiyon

denir. (kendi kendini geri dönüp enfekte etmesi)

KONAKÇI PARAZİT İLİŞKİLERİ

Parazitin Konağa Zarar Veriş Şekilleri:

Bir parazit canlıya girdiğinde hafif veya şiddetli mutlaka bazı

belirtiler oluşur. Her parazit her insanda benzer etki yaratmaz.

Çünkü hastanın yaşı, beslenme durumu, kalıtsal faktörler, iklim

ve çevre koşulları, kişisel direnç, parazit sayısı, parazitin

virulansı gibi pek çok nedenlerle etkiler farklıdır. Örneğin küçük

bir çocukta beslenme bozukluğu bir erişkine kıyasla çok daha

olumsuz sonuçlar doğurur.

1.Soyucu-Sömürücü Etki:

Bu etki parazitlerin konaktaki önemli besin maddelerini

tüketmesiyle başlar. Çünkü parazitler, kişilerin besinlerine

ortaktır. Örneğin; Diphyllobothrium latum B12 vitamini

sömürür. İnsan bağırsağında yaşayan ve boyu 3-15m olan bu

helminth kişide ağır anemiye yol açar. Deneysel olarak parazitin

ağız yoluyla verilen B12 vitamininin yarısını sömürdüğü

saptanmıştır. Ancylostoma duodenale de günde 0,37mm3 kan

emer ve anemiye yol açar. Normal metabolizma için gerekli

maddelerin parazit tarafından sömürülmesi kişinin normal

gelişimini etkiler. Örneğin; kişinin cinsel organları normal

olgunluğa ulaşmaz. 22 yaşındaki bir erkeğin kancalı kurt

enfeksiyonu nedeniyle bedensel yönden 10-12, 16 yaşındaki bir

genç kız ise 7-8 yaşlarında göründüğü saptanmıştır. Paraziter

enfeksiyonlar nedeniyle çocuklar zayıf ve çelimsiz, gençler

çocuk görünümlü, yetişkinler ise soluk, zayıf ve kuvvetsiz

olurlar. Bir kişide tek bir parazit değil aynı türün birkaç bireyi de

bir arada bulunabilir.

2.Toksik Etki:

Parazitler metabolizmaları sonucu oluşan artıkları ve vücut

salgılarını konak vücuduna bırakırlar. Bunlar bu konokta toksik

etki yapar. Özellikle MSS ve kemik iliğine etki yapabilir. Alerjik

reaksiyonlara yol açar. Örneğin; Ascaris, ascaron isimli bir

madde sentezler. Toksik olan bu salgı çocuklarda MSS’ye

etkilidir. Çocuk huzursuz, sinirli ve korkak olur. Deride ve

burunda kaşıntı, geceleri salya akması ve diş gıcırdatması gibi

belirtileri vardır.

3.Mekanik Etki:(7.DERS) 26.11.2013

Parazitler insan vücudunda çok sayıda bulunabilirler. Örneğin

bağırsakta bir araya gelmiş ve yumruk halini almış Ascarisler,

bağırsak tıkanmasına yol açar. Ayrıca parazitler kör bağırsağa

yerleşip apandiste neden olabilirler. Echinococcus granulosus’un

oluşturduğu kist hidatikler beyin, karaciğer ve akciğerde

yerleşip organa basınç yapabilir. Wuchereria bancrofti lenfleri

tıkayarak fil hastalığına neden olur. Plasmodium falciparum

içeren alyuvarlar birbirlerine yapışır ve beyin kılcal damarlarının

tıkanmasın yol açar.

4.Travmatik Perforatif Etki (Yaralama, Delme):

Parazitler organlara yerleşir ve mukozalara tutunarak kan

emerler. Bu tutunma için çengel gibi organlarla dokuları

yaralarlar. Ancylostoma duodenale ağız kısmındaki çengeller

bağırsak mukozasını zedeler. Schistosoma mansoni ve

Schistosoma haematobium yumurtaları da çengellidir. İdrar

yollarından geçerken delinmeye neden olur ve kana yaparlar.

Ascaris’ler ise insan vücudunda evrimlerinin bir kısmında

akciğerlere geçer ve delinmeye yol açar.

5.Litik ve Alerjik Etki:

Parazitler sindirici ve eritici enzimler salgılar. Bu enzimler pek

çok organ hücresini etkileyebilir. Örneğin; Entamoeba

histolitica. Ayrıca kene gibi parazitler kan emerken salgıladıkları

pıhtılaşmayı engelleyici maddelerle kaşınma ve acı gibi alerjik

reaksiyonlara yol açarlar. Ayrıca parazitin toksin ve

metabolizma ürünlerine karşı vücutta antikorların oluşması

konağın aşırı duyarlı olmasına yol açar ve anafilaksiye yol

açar. Örneğin; Echinococcus granulosus’tan oluşan kist

hidatikler aniden yırtılırsa anafilaktik şok ve ölüm meydana

gelir.

6.İrridatif Etki:

Vücuda parazit girdiğinde vücut savunmaya geçer ve bazı

belirtiler ortaya çıkar. Örneğin; Trichinella spiralis bağırsağa

yerleştiğinde tepki olarak irridatif belirtiler ortaya çıkar. Apseye

yol açar. Kaslara yerleşen parazitler burada zamanla

kireçlenmeye yol açar.

7.Hastalık Etkenini Taşımaları:

Anoferler Malaria’yı, Glossina’lar Triphanosoma’yı, Phlebatom’lar

Leishmania tropica’yı taşırlar.

8.Beslenmeye Engel Oluşları:

Parazitli kişi iştahsız olur. Aldığı besini sindiremez. Örneğin;

sıtmalı veya Ascarisli kişilerde iştahsızlık, kusma, karaciğerde

bozukluk görülür. Protein sindirimi bozulur. Bu durum özellikle

Leishmania, Schistosoma ve Triphanasoma enfeksiyonlarında

görülür.

9.Kana Etkileri:

Paraziter hastalıklarda kan tablosu değişir. Genellikle eritrosit

sayısı azalır. Lökosit, özellikle de eozinofil sayısı artar. Alyuvar

şekli bozulur. Alyuvarlarla ilgili tıbbi terimler şunlardır:

*Anizositozis: Alyuvarlar farklı boyuttadırlar.

*Hipokromia: Alyuvarlar iyi boyanmaz. Hb az.

*Poiklositozis: Alyuvarlar büyük ve şekilsiz.

*Polikromia: Farklı boyalara duyarlı hale gelir.

Anemi: Parazitin alyuvarlara girmesi, parçalaması, B12

vitamininin tüketilmesi, folik asit emiliminin bozulması, kan

yapıcı organların patolojik bozuklukları ile anemi ortaya çıkar.

Makrositik anemide alyuvar boyu büyür. Mikrositik anemide

alyuvar küçülür. Ayrıca eritropoieses yani ilikten kan yapımı

bozulur.

KONAĞIN PARAZİTE TEPKİSİ

Canlıda vücuda yabancı olan her maddeye karşı vücudun

koruyucu mekanizması vardır. Bu koruyucu mekanizma:

1.Doğal Savunma Mekanizması, 2.Kazanılmış Bağışıklık

Mekanizması olarak ikiye ayrılır.

Parazite Karşı Tepkiler ve Korunma Mekanizmaları

A.Özgül Olmayan Tepki ve Korunma Mekanizmaları:

1.Hücresel Reaksiyonlar

2.Dokusal Reaksiyonlar

3.Doğal Bağışıklık Mekanizmaları

B.Özgül Tepki ve Korunma Mekanizmaları:

1.Hücresel Korunma Mekanizmaları

2.Humoral Korunma Mekanizmaları

3.Premünisyon

A)1.Hücresel Reaksiyonlar

Fagositoz olayıdır. Etken ne olursa olsun, fagosit hücrelerce

alınıp, sindirilir. Bu nedenler fagositozdan sorumlu olan

lökositlerin sayısında enfeksiyon sırasında artma olur. Ancak

her lökosit sayısının artışı paraziter enfeksiyonu göstermez.

Kanda lökosit sayısının artmasına lökosidaz adı verilir. Malaria

ve Leishmania enfeksiyonlarında monosit artışı tespit edilir.

Ancak paraziter enfeksiyonlarda tipik olarak eozinofil

lökositlerin sayısında artış görülür. Büütün bunlar paraziti

zararsız hale getirmeye yönelik, ancak özgül olmayan hücresel

reaksiyonlardır.

2. Dokusal Reaksiyonlar

Vücutta yabancı cisme karşı 4 çeşit dokusal reaksiyon meydana

gelir:

I.Yangı (İltihap) Reaksiyonu: Bütün enfeksiyonlarda olduğu gibi

paraziter enfeksiyonlarda da vücut kendini korumak için yanggı

oluşturur. Yangı, yani iltihap oluşumunda bölgeye PNL’ler gelir

ve fagositoz oluştururlar. Bölgedeki kan damarları genişler,

yangılı bölgeye Ca tuzları yerleşir, etken kalsifiye olur ve

parazitin organizma ile ilişkisi kesilir.

II.Metaplazik Reaksiyonlar: Metaplazi, şekil değişikliği demektir.

Bu olayda epitel veya bağ dokusundaki bir hücre grubu kökeni

aynı olan başka bir hücre grubuna dönüşür. Örneğin akciğer

bronşlarının silindirik hücrelerinin yassı epitele dönüşmesi gibi.

III.Hiperplazik Reaksiyonlar: Hiperplazi, büyüme demektir.

Parazit giren hücreler büyür ve uzarlar.

IV.Neoplazik Reaksiyonlar: Paraziter bir enfeksiyon kötü taiatta,

kötü yapıda bir kist oluşuma yol açabilir. Örneğin; Opistorchis

felineus (trematod) safra kanalında doku üzerinde olumsuz

etkide bulunur ve kötü huylu yani habis tümör oluşumuna yol

açar. (Malign: kötü huylu, Bening: iyi huylu)

3.Doğal Bağışıklık Mekanizmaları

Konak, mikroorganizma veya parazitle hiç karşılaşmadığı halde

parazitin vücuda girmesine ve onu enfekte etmesine izin

vermez. Zencilerin Plasmodium vivax’a dirençli olması gibi,

ancak Plasmodium falciparum’a ise duyarlıdırlar.

Doğal bağışıklıkta çeşitli faktörler rol oynar:

a)Deri ve Mukoza

b)Mide, Bağırsa Özsuları

c)Kan ve Vücut Sıvıları

d)Vücut Isısı: Soğukkanlıların parazitleri sıcakkanlılarda

yaşayamaz. Örneğin; bir kaplumbağanın vücut ısısı insana

yakın tutulursa Trichinella spiralis ile enfekte olur.

e)Beslenme Tarzı ve Besinler: Proteince zengin dietle

beslenenler daha dirençlidirler. Gamma globulin; lizin ve

triptofan amino asitlerince zengindir. Ancak mısırda bu amino

asit yoktur. Öyleyse tek taraflı beslenme sakıncalıdır.

f)Hormonlar: Bazı hormonlar direnci azaltırlar. Örneğin; ACTH

verilenlerde bağışıklık sistemi zayıflar. Örneğin; diabet

hastalarında vücut direnci azalır.

g)Stres, Açlık, Yorgunluk gibi faktörler immün sistemi

zayıflatarak doğal direnci düşürür.

h)Yaş Bağışıklığı: Çocuklarda ve yaşlılarda doğal direnç

düşüktür. Doğal direnç parazitin ya tüm evrim dönemlerini ya

da sadece bir dönemine karşılıktır. Örneğin insanda Taenia

saginata’nın sadece erişkini yaşar. Echinococcus granulosus’un

ise sadece larval formu yaşar.

B.Özgül Tepki ve Korunma Mekanizmaları

8.DERS 10.12.2013

1.Hücresel Korunma Mekanizmaları

2.Humoral Korunma Mekanizmaları

3.Premünisyon

1.Hücresel Korunma Mekanizmaları

Belli bir etkene karşı tepki gösterecek hücrelerin gelişmesidir.

Uyarılan T-lenfositleri lenfokin denilen maddeler salarak dokusal

reaksiyonların ortaya çıkmasına yol açar. Dokularda gelişen

parazitlere hücresel immün cevap meydana gelir. Örneğin

Leishmania, Schistosoma enfeksiyonlarında duyarlı lenfositlerin

bağışıklıkta etkisi vardır.

2.Humoral Korunma Mekanizmaları

Antikorların oluşumudur. Vücut kendisi için yabancı olan etkene

karşı antikor oluşturur. (IgA, IgG, IgM, IgD, IgE) Helminth

enfeksiyonlarında genellikle IgE cinsi antikorlarda artış görülür.

Parazitlere karşı oluşan özgül immün cevap onları yok etmeye

yetmeyebilir. Çünkü parazitlerin bir kısmı bağırsakta yaşar ve

immün cevap hücrelerinden korunurlar. Ayrıca sık sık antijenik

yapılarını değiştirirler ve yeni baştan antikor sentezlenmesi

gerekir. Humoral veya hücresel bağışıklığın bozulduğu immün

yetmezlik durumlarında Pneumocystis carinii ve Giardia

lamblia parazitlerinin sık görülmesi immün sistemi parazitlerden

korunmada etkili olduğunu göstermektedir.

AIDS = Acquired Immun Deficiency Syndrome

3.Permünisyon (Süper Enfeksiyon Bağışıklığı)

Parazit enfeksiyonlarında, diğer enfeksiyonlardan farklı bir

bağışıklık şeklidir. Bu bağışıklıkta parazit konakta canlı olarak,

az sayıda kaldığı sürece konak aynı paraziter enfeksiyona direnç

gösterir. Buna enfeksiyon bağışıklığı adı verilir. Örnek: Sıtma.

Paraziter Hastalıklarda Klinik Belirtiler

Paraziter hastalıklarda belirtiler, parazit sayısına, türüne,

organizmaya giriş şekline, yerleşme bölgesine, yerleştiği organ

ve dokuların önemine, vücutta göç yerine göre değişir. Klinik

belirtilere kuluçka dönemi sonunda rastlanır. Parazitler için 3 tip

kuluçka dönemi söz konusudur:

1.Biyolojik Kuluçka Dönemi:

Bir parazitin konak vücuduna girmesinden kendinin veya

ürünlerinin vücut çıkartılarında veya dolaşım kanalında

görülmesine kadar geçen zamandır.

2.Klinik Kuluçka Dönemi:

Parazitin vücuda girmesinden hastalık belirtileri ortaya

çıkmasına kadar geçen zamandır.

3.Dış Kuluçka Dönemi:

Parazitin vektör aracılığıyla bulaşması halinde söz konusudur ve

vektörün paraziti olmasıyla paraziti bulaştıracak hale gelmesine

kadar geçen dönemdir.

1)Paraziter Enfeksiyonlarda Genel Belirtiler

a)Vücut Isısı: Paraziter hastalıklarda vücut ısısı ya hep yüksektir

ya da bazı durumlarda oynak ateş meydana gelir. Kimi kez ateş

periyodiktir. Ateş yükselmesi daha çok protozoa

enfeksiyonlarında görülür. Helminth enfeksiyonlarında meydana

gelmez. Örneğin Sıtma’da merozoidler kana verildikçe ateş,

titremeyle birlikte yükselir. Örneğin; Plasmodium vivax’ta 48

saat, Plasmodium malaria’da 72 saat. Ateşin yükseldiği

dönemde nabızda da artış olur.

b)Sinir Sistemi Belirtileri: Baş dönmesi, kusma, baş ağrısı,

uykusuzluk, uyuklama, sayıklama, hıçkırma, salya akması, diş

gıcırdatması.

c)Sindirim Sistemi Belirtileri: Parazitlerin etkisiyle çeşitli

sindirim bozuklukları meydana gelir. Örneğin helminthler

antiproteolitik enzimler salgılar. Bu nedenle protein sindirimi

meydana gelmez.

d)Deri ve Mukoza Belirtileri: Bazı parazitler enfeksiyonlarda

(örn; Ascaris) deride döküntü meydana gelir.

e)Kan Tablosundaki Değişiklik: Bazı paraziter enfeksiyonlarda

lökosit sayısı artar. Buna lökosidoz denir. Ancak paraziter

enfeksiyonlarda en çok eozinofil lökositler artar. Alyuvar sayısı

azalır (Anemi). Bunun aksine lökosit azalması, lökopeni de

meeydana gelebilir. Bunlardan farklı olarak kan yapıcı oranların,

örneğin dalağın büyümesi (splenomegali), karaciğer büyümesi

(hematomegali). Paraziter hastalıklarda sık görülen genel

belirtilerdir.

2)Lokal Belirtiler

Parazitin yerleştiği bölge ile ilgili belirtilerdir. Örneğin;

Schistosoma haematobium idrar yolunda yanma ve kanlı idrar

çıkışına yol açar. Leishmani tropica şark çıbanına yol açar.

Echinococcus granulosus kisti, karaciğerde ağrı ve basınç hissi

yaratır. Fasciola hepatica sarılık oluşturur. Ancak tüm bu klinik

belirtiler mutlaka paraziter hastalığın etkisiyle olmaz. Örneğin;

kanlı idrar, idrar yollarının bakteriyel hastalıkları ve böbrek

yetmezliği nedeniyle de olabilir. Sarılık, virusların etkisi veya

safra taşları tarafından da oluşturulur. Öyleyse teşhis önemlidir.

PARAZİTER ENFEKSİYONLARIN TANI VE TEDAVİSİ

9.DERS 17.12.2013

Parazit enfeksiyonlarında etiyolojik tanı, klinik tanıdan daha

önemlidir ve doğru sonuç verir. Etiyolojik tanı, etkenin veya

ürünlerinin saptanmasıdır. 2 tür etiyolojik teşhis vardır: 1.Direkt

Etiyolojik Teşhis, 2.İndirekt Etiyolojik Teşhis

1.Direkt Etiyolojik Teşhis:

Parazitin olgun veya ara formlarının görülmesiyle yapılır. Direkt

etiyolojik teşhiste kan, gaita, vücut suları veya salgıları, deri

muayene, deri örneği alınır veya etken özel besiyerinde üretilir.

1)Kan: Triphanosoma, Plasmodium, Toxoplasma gibi

enfeksiyonların tanısında önemlidir. Kan, parmaktan bir lanset

aracılığıyla alınır, bir damla kan lamın üzerine konur. Kalın

damla veya yayma hazırlanıp Giemsa ile boyanabilir. Yaymada

eritrositler lam yüzeyine paralel bulunur. Böylece

Plasmodium’un şekli bozulmadan incelenmesi mümkün olur.

Özellikle sıtmada bir tür tayini için yayma (froti) hazırlanır.

Ancak yaymada her mikroskop sahasına düşen eritrosit sayısı

kalın damlaya göre daha az olacağından kanda parazit az

olduğunda paraziti bulmak çok güç olabilir. Kalın damla

preparatında ise eritrositler lam yüzeyine göre çeşitli

konumlarda bulunabilir. Bu nedenle tür tayini yapmak

imkansızdır. Ama 1 milimetreküp kanda 10’dan fazla parazit

varsa kalın damla ile sonuç alınabilir. Bir kan paraitinin inasnı

enfekte etmesi ile kalın damla preparatında parazitin

saptanmasına kadar geçen süreye prepatent süre denir

Örneğin; Plasmodium falciparum’da 10 gün, Plasmodium vivax

2 hafta, Plasmodium malaria’da 4-5 hafta. Kan ayrıca

boyamadan da incelenebilir. Örneğin; preparat 40’lık objektifle

incelendiğinde Triphanosoma’nın hareketli bireyleri görülür.

Eritrositleri sağa-sola ştmeleriyle kolayca saptanabilirler. Kanın

incelendiği olaylarda kemik iliği, lenf bezi, ponksiyon sıvıları da

incelenebilir.

2)Gaita (Feces): Gaita muayenesi doğal inceleme, boyama,

çöktürme ve yüzdürme olmak üzere çeşitli şekillerde

uygulanabilir. Doğal incelemede direkt olarak alınan gaita

örneği lam-lamel arasında incelenir. Bu durumda bazı

protozoonların trofozoitleri (besincil form) görülebilir. Örneğin;

Entomoeba histolytica. Trofozoitler yeni dışkıda tespit edilir.

Dışkı eğer yarım saatten eski ise boyalı preparat hazırlanır ve

kistler tespit edilir (trofozoit görülmez). Yüzdürme ve çöktürme

işlemleri yoğunlaştırma içindir. Az sayıdaki yumurta veya kistin

yoğunluk farkı ile yüzdürmek veya çöktürmek ve böylece

konsantre etmek amacını taşır. Yüzdürmede yoğun çözeltiler;

tuzlu su, ZnSO4 kullanılırken, çöktürme için; aksine az yoğun

sıvılar veya santrifikasyon kullanılır. Eter ya da kloroform

gaitadaki yağları eritmek ve daha iyi görüntü elde etmek için

kullanılır.

3)Vücut Sıvıları ve Salgıları:

a.İdrar: Schistosoma haematobium idrar kesesine yerleşir.

Teşhisi için idrarda dikenli yumurtası aranır. Bunun için idrar

santrifüj edilir ve çökelti kısmı mikroskopta incelenir.

Trichomonas vaginalis de idrarda saptanabilir.

b.Vajina Sıvısı: Trichomonas vaginalis için vajina salgısı ile

smear yapılır. Smear, Giemsa veya safranin ile boyanır. Veya

salgı tuzlu su ile karıştırılıp lam-lamel arası preparatta incelenir.

Hareketli protozoon görülebilir.

c.Üretra veya Prostat Salgısı: Trichomonas vaginalis’in

saptanması için buradan alınan salgılar kullanılabilir.

d.Balgam: Çıplak gözle bakıldığında Paragonimus

westermanii’nin yumurtaları görülebilir.Lam-lamel arası

preparat yapılır. Ascaris kurtçuğu kist hidatik çengelleri

görülebilir.

4)Deri:

Leishmania tropica teşhisinde kabuğu kalkmış yaradan alınan

örnek incelenir. Uyuzda kaşıntılı bölge, ince uçlu bisturi ile

kesilir. İçindekiler lama alınır ve %10’luk KOH çözeltisiyle

mikroskopta incelenir. Ergin veya yumurta saptanır.

PARAZİTLERİN BESİYERLERİNDE ÜRETİLMESİ

10. DERS 24.12.2013

Teşhis, parazitin fizyolojisini saptamak ve antijen hazırlamak

için parazit kültürleri yapılır.

Amip Kültürü İçin:

●Boek Cleveland – Collier Besiyeri

●Nelson Besiyeri

●Balamuth’un yumurta sarılı besiyeri

Trichomonas vaginalis için:

●Johnson Trussel Besiyeri

Balantidium coli için:

●Rees Besiyeri

Leishmania ve Trypanosoma cruzi için:

●NNN Besiyeri (Novy, Mac Neal, Nicolle)

Deney Hayvanları ve Doku Kültüründe Üretme

Toxoplasmosis teşhisinde kobay olarak, fındık faresi ve hamster

kullanılır. Ayrıca Toxoplasmosis doku kültüründe de gelişir.

İndirekt Etiyolojik Teşhis

Parazitin oluşturduğu ürünlerin veya ona karşı oluşan

antikorların saptanmasıyla yapılır.

Serolojik Deneyler:

1-Kompleman Birleşmesi Deneyi (Toxoplasma)

2-Presipitasyon (Taenia)

3-Nötralizasyon (Toxoplasma gondii)

4-Deri Testleri (Echinococcus granulosus için CASONI deri testi)

5-Sabin Feldman Boya Deneyi (Toxoplasma gondii)

Paraziter enfeksiyonlar ilaçla ve cerrahi yoldan tedavi edilebilir.

Paraziter Enfeksiyonların Kemoterapisi:

Paraziter enfeksiyonlarda kemoterapi 2 amaca yöneliktir;

1.Parazite etkili ilaçlar, 2.Belirtilere etkili ilaçlar. Burada önemli

olan parazite yönelik tedavidir. Ancak belirtilerin giderilmesi de

hastayı rahatlatacağından başvurulacak bir yoldur. Kemoterapi,

parazit veya diğer mikroorganizmaların ölmesini veya vücuttan

kolayca atılmasını sağlayan kimyasal maddeler kullanılarak

yapılan tedavidir. Burada önemli olan verilecek kimyasalın

yalnız paraziti etkilemesi, konağa ise etkisiz veya çok az etkili

olmasıdır. Konağa etkili en düşük zararlı doz ile parazite etkili

en yüksek dozu kıyaslayarak ilacın zararlı olup olmadığını

saptayabiliriz. Örneğin; Küratif (tedavi edici) dozu günde 2mg

olan bir ilacın toksik dozu 18mg ile oranlarız: 1/9. Bu küçük bir

değerdir ve ilaç güvenlidir. Oysa küraitf dozu 2 mg iken toksik

dozu 4 mg ise (1/2) yüksek bir değerdir ve ilaç gerekmedikçe

verilmemelidir.

Paraziter Hastalıkların Tedavisinde Kullanılan Bileşikler

(Kimyasallar)

1-Antimon bileşikleri (Schistosoma)

2-Arsenik bileşikleri (Entamoeba histolytica)

3-İyotlu bileşikler (Amipli dizanteri)

4-Piperazin tuzları (Ascaris)

5-Fenollü bileşikler (Ascaris)

6-Klorlu bileşikler (Ancylostoma)

7-Aromatik bileşikler (Trypanosoma ve Leishmania)

8-Boyalar (Taenia)

9-Bitkisel Maddeler (Kinin;Sıtma, Eğrelti Otu;Taenia)

10-Bazı antibiyotikler (Chloramphenicol)

Paraziter hastalıklarda cerrahi yöntem de bir tedavi şeklidir.

THE END