PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU - BİLKA, Bilge Kadın ...bilka.org.tr/upload/file/KISILIK BOZUKLUKLARI.doc · Web viewEgo gücüne göre destekleyici ya da içgörü yönelimli

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

SALİHA BAYAT

NEBİLE KÜBRA ŞENGÜL

(2007)

2

İÇİNDEKİLER

Kişilik Bozuklukları ........................................................................................................... 5

Kişilik Tanımı (5) Kişiliğin Oluşumu(5) Kişilik Bozukluğunun Tanımı(5) Sıklık ve Yaygınlık(5) Kişilik Bozukluğu Türleri(6)

A Kümesi Kişilik Bozuklukları …………………………………………………………. 7

1.Paranoid Kişilik Bozukluğu ........................................................................................... 8 Tanı Koydurucu Özellikler (8) 1.2 Tanı Ölçütleri (9) 1.3 Ayırıcı Tanı(10) 1.4 Etiyoloji (10) 1.5 Epidemiyoloji(10) 1.6 Gidiş ve Sonlanış (11) 1.7 Tedavi Yöntemleri(11)

2. Şizoid Kişilik Bozukluğu …………………………………………………………… 12 2.1 Tanı Koydurucu Özellikler (12) 2.2 Tanı Ölçütleri (13) 2.3 Ayırıcı Tanı(13) 2.4 Etiyoloji (13) 2.5 Epidemiyoloji(14) 2.6 Gidiş ve Sonlanış(14) 2.7 Tedavi Yöntemleri(14)

3. Şizotipal Kişilik Bozukluğu ……………………………………………………………15 3.1 Tanı Koydurucu Özellikler(15) 3.2 Tanı Ölçütleri (16) 3.3 Ayırıcı Tanı (17) 3.4 Etiyoloji (17) 3.5 Epidemiyoloji (17) 3.6 Gidiş ve Sonlanış (17) 3.7 Tedavi Yöntemleri (17)

B Kümesi Kişilik Bozuklukları ……………………………………………………… ..18

4. Antisosyal Kişilik Bozukluğu ………………………………………………………..19 4.1 Tanı Koydurucu Özellikler (19) 4.2 Tanı Ölçütleri (20) 4.3 Ayırıcı Tanı (21) 4.4 Etiyoloji (21) 4.5 Epidemiyoloji (21) 4.6 Gidiş ve Sonlanış (22) 4.7 Tedavi Yöntemleri (22)

5. Borderline Kişilik Bozukluğu ……………………………………………………….23 5.1Tanı Koydurucu Özellikler (23) 5.2 Tanı Ölçütleri (24) 5.3 Ayırıcı Tanı (25) 5.4 Etiyoloji (25) 5.5 Epidemiyoloji (26)

3

5.6 Gidiş ve Sonlanış (26) 5.7 Tedavi Yöntemleri(26)

6. Histrionik Kişilik Bozukluğu ………………………………………………………….27 6.1 Tanı Koydurucu Özellikler (27) 6.2 Tanı Ölçütleri (29) 6.3 Ayırıcı Tanı (29) 6.4 Etiyoloji (29) 6.5 Epidemiyoloji (30) 6.6 Gidiş ve Sonlanış (30) 6.7 Tedavi Yöntemleri(30)

7. Narsisistik Kişilik Bozukluğu ……………………………………………………….31 7.1 Tanı Koydurucu Özellikler (31) 7.2 Tanı Ölçütleri (32) 7.3 Ayırıcı Tanı (33) 7.4 Etiyoloji (33) 7.5 Epidemiyoloji (33) 7.6 Gidiş ve Sonlanış (33) 7.7 Tedavi Yöntemleri (34)

C Kümesi Kişilik Bozuklukları …………………………………………………………..35 8. Obsesif - Kompulsif Kişilik Bozukluğu .........................................................................36

8.1 Tanı Koydurucu Özellikler (36) 8.2 Tanı Ölçütleri (37) 8.3 Ayırıcı Tanı (37) 8.4 Etiyoloji (37) 8.5 Epidemiyoloji (38) 8.6 Gidiş ve Sonlanış (38) 8.7 Tedavi Yöntemleri (38)

9. Çekingen Kişilik Bozukluğu …………………………………………………………39 9.1 Tanı Koydurucu Özellikler (39) 9.2 Tanı Ölçütleri (39) 9.3 Ayırıcı Tanı (40) 9.4 Etiyoloji (40) 9.5 Epidemiyoloji (40) 9.6 Gidiş ve Sonlanış (40) 9.7 Tedavi Yöntemleri (40)

10. Bağımlı Kişilik Bozukluğu …………………………………………………………41 10.1 Tanı Koydurucu Özellikler (41) 10.2 Tanı Ölçütleri (41) 10.3 Ayırıcı Tanı (42) 10.4 Etiyoloji (42) 10.5 Epidemiyoloji (42) 10.6 Gidiş ve Sonlanış (42) 10.7 Tedavi Yöntemleri (43)

11. Pasif –Agresif Kişilik Bozukluğu ..............................................................................44 11.1 Tanı Koydurucu Özellikler (44) 11.2 Tanı Ölçütleri (44) 11.3 Ayırıcı Tanı (45) 11.4 Etiyoloji (45) 11.5 Epidemiyoloji (45) 11.6 Gidiş ve Sonlanış (45) 11.7 Tedavi Yöntemleri(45)

4

KAYNAKLAR …………………………………………………………………………46

5

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

Kişilik Tanımı

Bir kişiyi başkalarından farklı kılan düşünsel, duygusal, ruhsal ve bedensel özelliklerin tümüne

‘kişilik’ adı verilir. Bu ayırt edici özellikler içine alışkanlıklar, algılamalar, davranış tarzları, olaylara

ve çevreye bakış açıları girmektedir.

Kişiliğin Oluşumu

Kişiliğin oluşumu ;

a) doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk çağındaki fiziksel ve ruhsal koşullar

b) olgunlaşma, öğrenme ve toplumsallaşma etkenleriyle biçimlenir.

Kişilik Bozukluğunun Tanımı

Kişilik bozukluğu, kişilik özelliklerinin esneklikten yoksun bir nitelik kazanarak bireyin çevre ile

uyumunda zorlanması, iş yaşamında düzenliliği yakalayamaması ve sosyal ilişkilerinde zorlanarak

sıkıntıya düşmesi ile tanımlanabilir.

Kişilik bozuklukları ortaya çıkmasında;

- Çocuklukta oluşan ve yerleşen mizaç unsurları

- Merkezi sinir sistemi bozuklukları

- Anne ve babanın çocuk yetiştirirken sergiledikleri tutum

- Kültürel faktörler

- Fiziksel çevre

- Beyin hastalıkları

- Biyolojik faktörler

- Psikoanalitik faktörler

etkili olabilir.

Sıklık ve Yaygınlık

Kişilik bozukluklarında sıklık ve yaygınlık toplumdan topluma ve bir toplum içindeki değişik

kesimlere göre farklılık gösterir. Fakat kişilik bozukluğu tanımını koyabilmek oldukça zordur. Çünkü

kişilik bozukluklarının çoğunda başka nörotik bozukluklarda görülmektedir. Hastalar uzun süre

izlenmeyince altta yatan kişilik bozukluğunu anlamak zor olabilir.

6

Gelişmiş toplumlarda yapılan araştırmalarda kişilik bozukluklarının yaygınlık oranı % 5-20 arasında

değişmektedir. Erkeklerde kadınlara oranla 4- 5 kat daha fazla görülmektedir. Yine genel nüfusta

görülen oranlarla, psikiyatride yatan hastalarda ve ayaktan gelen hastalarda oranlar sıklıkla

değişmektedir. Yani” kişilik bozukluklarını saptamak zor olsa bile değişik rahatsızlıklarla psikiyatriye

başvuranlarda kişilik bozukluğu oranı yüksektir. Hastaların incelenmesinde kişilik bozukluğu olup

olmadığını saptamak sağaltım açısından son derece önemlidir”1.

Kişilik Bozukluğu Türleri

DSM- IV-TR’ de;

1- Garip, sıradışı özellikleri içeren A Kümesi : Paranoid , Şizoid, Şizotipal kişilik bozuklukları,

2- Dramatik, coşkusal özellikleri içeren B Kümesi : Antisosyal, Borderline (Sınır), Histrionik,

Narsisistik kişilik bozuklukları,

3- Bunaltı ve korku özellikleri içeren C Kümesi : Kaçınan, Bağımlı, Obsesif- Kompulsif, Pasif-

Agresif kişilik bozuklukları bulunmaktadır.

1 ÖZTÜRK ,Orhan. (2004). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri

7

A KÜMESİ KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

PARANOİD KİŞİLİK

BOZUKLUĞU

ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

ŞİZOTİPAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

8

1. PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler sürekli olarak başkalarının kötü olduğunu düşünürler.

Kuşkucu, alıngan ve kuruntulu kişilerdir. Kavgacı ve garip huyları vardır. Genelde huzursuzdurlar.

Sabit düşüncelidirler. Başkalarının davranışlarını sürekli olarak kendini sömürücü, zarar verici ve

düşmanca olarak algılarlar. Ayrıca paranoid kişilik bozukluğu olanlar genelde içine kapanık kişilerdir

ve yakın ilişkilere giremezler. Yakınlarının ve eşlerinin sadakatinden şüphe duyarlar. Her zaman

başkalarının kendisini aşağılamak istediğini düşünürler. Diğer insanlara karşı soğuk ve ilgisizdirler..

Sürekli sorun çıkarır ve eleştiriye karşı aşırı duyarlı olurlar.

1.1 Tanı Koydurucu Özellikler

Paranoid kişilik bozukluğunun temel özelliği kişide sürekli bir kuşkuculuk ve şüphe halinin

bulunmasıdır. Bu bozukluk genç erişkinlik döneminde başlar ve değişik koşullar altında ortaya çıkar.

Belirtiler tüm kişilik bozukluklarında olduğu gibi süreklilik gösterir. Bu bozukluk iş ve sosyal

işlevselliği önemli ölçüde etkiler.

Kıskançlık ve genelde insanlara güvensizlikle karakterizedirler. Çoğunlukla sinirli ve alıngan bir

halleri vardır. Ortada tam ve geçerli bir kanıt bulunmaksızın, kendisine zarar verildiğinden veya

verilmek istendiğinden aşırı derecede kuşkulanırlar dolasıyla insanları birer tehdit kaynağı olarak

algılarlar bu yüzden de onları sürekli denetim altında tutmak isterler. Referans düşünceleri olabilir.

Ayrıca paranoidler devamlı başkalarının davranışlarını tartarlar ve bu davranışlar altında gizli manalar

ararlar.

Genelde resmi ve gergindirler. Bir türlü gevşeyemezler. Katıdırlar ve tartışmalarda uzlaşma yoluna

girmezler. Gerçekçi ve objektif olmakla övünürler. Kesinlikle birilerine bağımlı olmayı ya da

birilerinden yardım almayı kabul edemezler çünkü bu durum onlara göre çok aşağılayıcı ve küçük

düşürücüdür. Kendilerini yeterli görmezler ya da öyle olduklarına inanırlar, küçümsenmekten ve

aşağılanmaktan çekindikleri için başkalarını yanlış davranmakla suçlarlar. Güç sahibi olmaya ve

kişilerin derecelerine aşırı önem verirler.

Paranoid kişiler iş arkadaşlarının, dostlarının ya da eşlerinin sadakatinden şüphe ederler. Özellikle

cinsel partnerleri tarafından aldatılma korkuları vardır. Onlarının güvenilirliği hakkında yersiz

kuşkulara kapılırlar. Kendileri zor bir durumda kaldıklarında arkadaşlarının onları görmezden gelip

ona saldıracağı düşüncesine kapılırlar. Başkalarından gelen iltifatları gizli eleştiri olarak kabul ederler

ya da daha iyisini yapması için kendilerine yapılan baskı olarak algılarlar. Genellikle başkalarının

yardım teklifini bir işi tek başlarına beceremediğine dair uyarı gibi görürler. Bu sürekli

önyargılarından dolayı hep tetiktedirler. Davranışlarında daima bir savunma hali vardır. Kendi

9

yaptıkları yanlışlarda bile kendilerini suçsuz görüp, başkalarını suçlarlar. Varsaydıkları tehditlere karşı

sıkça yasal yollara başvururlar.

Paranoid kişilik bozukluğu olanlar geçinilmesi zor insanlardır, kişilerarası ilişkilerde güvensizdirler.

Derin duygularını göstermezler bu yüzden de dışarıdan hep soğuk ve ilgisiz kişiler olarak algılanırlar.

İnsanlarla yakınlaşmazlar, yakınlaşmak istediklerinde de onları iyice tartarlar. İnsanların kendilerine

yakınlaşmasının altında da bir takım çıkarlar olduğunu düşünürler. Kendilerinin çok özel ve çok iyi

olduklarına, hiç kimsenin onları sevmediklerine inanırlar. Ayrıca kendilerine iyi davrananları çıkarcı,

kötü davrananların ise zaten dost olmadığını / olamayacağını söylerler. Fakat kendileri gibi paranoid

düşünceleri olanlarla iyi anlaşabilirler. Başkalarının onlar hakkındaki değerlendirmelerine çok önem

verirler. Sürekli insanları eleştirirler ama kendilerine gelen eleştirileri kolay kolay kabul edemezler ve

eleştirenlere karşı cephe alabilirler. Onların söylediklerine ve davranışlarına her zaman kötü anlamlar

yüklerler.

Yerleşik düşünceleri insanların güvenilmez ve aldatıcı olduklarıdır. Ayrıca paranoid hastalar

duygularını dışsallaştırır ve projeksiyon savunmasını kullanırlar, kendilerinin kabul edemediği

düşüncelerini ve dürtülerini başkalarına yönlendirirler.

1.2 Paranoid Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri2

A. Aşağıdakilerden dördünün ya da daha fazlasının olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde

başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, başkalarının davranışlarını kötü niyetli olarak

yorumlayıp sürekli bir güvensizlik ve kuşkuculuk gösterme:

(1) yeterli bir temele dayanmaksızın başkalarının kendisini sömürdüğünden, aldattığından ya da

zarar verdiğinden kuşkulanır

(2) dostlarının ya da iş arkadaşlarının kendisine olan bağlılığı ya da güvenirliliği üzerine yersiz

kuşkuları vardır

(3)söylediklerinin kendisine karşı kötü niyetle kullanılacağından yersiz yere korkuttuğundan ötürü

başkalarına sır vermek istemez

(4) sıradan sözlerden ya da olaylardan aşağılandığı ya da gözdağı verildiği biçiminde anlamlar

çıkarır

(5) sürekli kin besler, yani onur kırıcı davranışları, haksızlıkları ya da görmezden gelinmesini

bağışlamaz

2 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri (2000). (Çeviren: Ertuğrul Köroğlu) HYB: Ankara

10

(6) başkalarınca anlaşılabilir olmayan bir biçimde, karakterine ya da saygınlığına saldırıldığı

yargısına varır ve öfkeyle ya da karşı saldırı ile birden tepki gösterir

(7) haksız yere kocasının/ karısının ya da cinsel eşinin sadakatsizliği ile ilgili kuşkulara sık sık

kapılır.

B. Sadece Şizofreninin, Psikotik Özellikler Gösteren Bir Duygudurum Bozukluğunun ya da başka bir

Psikotik Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır genel tıbbi bir durumun doğrudan

fizyolojik etkilerine bağlı değildir.

1.3 Ayırıcı Tanı

Paranoid kişilik bozukluğunda hezeyanlar, halisünasyonlar ve formal düşünce bozukluğu yoktur. Bu

yüzden paranoid şizofreniden ayırt edilebilir.

1.4 Etiyoloji (Ortaya Çıkartan Nedenler)

Paranoid kişilik bozukluğu genç erişkinlik döneminde başlar ve değişik koşullar altında ortaya çıkar.

Belirtileri yalnızlık, arkadaş edinememek, aşırı hassas olmak, tuhaf düşünceler ve fanteziler olarak

görülür. Çocukluk dönemine ilişkin aile sorunları saptanabilir. Çocuklukta sömürüye uğramış öyküsü

alınabilir. Ailenin mantık dışı ve aşırı baskıcı, ezici nitelikteki öfkesinden etkilenen çocuğun bu

duygularla özdeşleşip, sonrasında bu saldırgan dürtülerin farkındalığından kaçınmak için bu dürtülerin

kendinde değil, karşısındakilerde olup, kendine yöneldiği seklinde bir yansıtma mekanizması ile

gerçekleştiği düşünülmektedir. Ayrıca bu kişilerin yetersiz, aşağılanmış ve kendilerine yardım

edilemez hissettikleri, bu duyguların etkisini hissetmemek için çevreyi suçladıkları düşünülmektedir.

Ayrıca yine “Bebeklik döneminde sevgi ve kızgınlığın aynı objede yaşanabileceğini öğrenemeyip

paranoid-şizoid durum içine kilitlenmiştir… Bu iki duyguyu aynı insanda birleştirmeye çalıştığında,

nefretin egemen olarak sevgiyi yok edeceği korkusu katlanılması zor bir anksiyete yaşamasına neden

olur. Bunun üstesinden gelebilmek için tüm kötülükleri dış dünyadaki insanlara yöneltir. Dış dünyada

somutlaştırdığı saldırganların onu kurban etmek istediğine ve kendisini sürekli savunmak zorunda

olduğuna inanırlar ve böyle yaşarlar. Ve Paranoid-şizoid durumda kilitlenen kişi benlik gelişimini

tamamlayamamıştır. Dolayısıyla simge ve simgeleyenin ayrımını yapamaz ve ’ hakkımda iyi

düşünmediğini sanıyorum yerini hakkımda iyi düşünmediğini biliyorum’ alır.”3

1.5 Epidemiyoloji (Görülme Sıklığı)

Bu kişilik bozukluğu toplumun yaklaşık % 0.5- 2.5’inde görülür. Bozukluk erkeklerde kadınlara

oranla daha fazladır.

3 Gençtan, E (2003) Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. Metis Yayınları: İstanbul

11

1.6 Gidiş ve Sonlanış

Paranoid kişilik bozukluğu bazı kişilerde yaşam boyu sürer. Geri kalanları ise ya olgunlaşır ya da

stresleri azalır. Genel olarak kişilik bozukluğu olan hastaların başkalarıyla yaşamları boyunca

problemleri vardır. İş ve evlilik sorunları yaygındır.

1.7 Tedavi Yöntemleri

Bütün kişilik bozukluklarının tedavisinde kullanılan birincil yöntem psikoterapidir. Genellikle

kendilerinden tedaviye gelmezler. Paranoid hastalar başkalarına karşı çok güvensiz olduklarından sır

vermekten çekinirler. Bu sebeple terapide güvenlerini kazanmak çok önemlidir. Terapist hastayla

bütün sorunlarını samimi bir şekilde ve suçlamadan konuşarak hastanın sorunlu olduğu konularda

güven duygusunu vermelidir. Paranoid hastalar grup psikoterapisi için uygun değillerdir. Bireysel

görüşmeler şeklinde uygulanan psikoterapilerle başarılı sonuçlara ulaşılabilir. “Tedavi ilerledikçe

tedavinin amacına ulaşabilmesi için paranoid bozukluğu olan hastanın davranışlarını terapist kontrole

altına almalıdır… Ayrıca tedavi sırasında suçlamalar gerçekle birlikte konuşulmalı ve hastayı

utandırmamaya dikkat edilmelidir. Onlara yardım sırasında kendilerini zayıf ve küçük düşmüş

hissederlerse bu paranoid hastaları korkutabilir ve tedaviye zarar verebilir. Bu yüzden hastanın yardım

için ikna olması gereklidir. Davranış tedavisi ise sosyal becerileri düzeltmede ve kuşkuculuğu

azaltmada kullanılır.”4 Bazı durumlarda ilaç tedavisi de psikoterapiye yardımcı olabilir.”

4 Kaplan,H & Sodock, B. (2004).Klinik Psikiyatri, (Çeviren: Prof. Dr. Ercan Abay). Nobel Tıp Kitabevleri: İstanbul

12

2. ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Şizoid kişilik bozukluğu olanlar yakın ilişkiler kurmaktan ve topluma karışmaktan çekinirler. İçe

dönük, yalnız, duygusal olarak soğuk ve mesafeli kişilerdir. Genelde yalnız yaşamayı yeğlerler.

Başkalarıyla birlikte olmaktan zevk almazlar. Duygularını belli etmezler. Yüz ifadeleri donuktur.

Eğlenmekten ve sosyal aktivitelerden kaçınırlar. Sırdaşları ve arkadaşları yoktur. Ancak birinci

dereceden akrabalar yakın arkadaşları olabilir. Duygularını da kolay kolay belli etmezler. Sevinçlerini

ve üzüntülerini dışarıdan anlamak zordur. İzole bir yaşam sürerler.


Şizoid kişilik bozukluğunun başlıca özelliği yaşam boyu toplumsal ilişkilerde çekingenlik gösterme,

yakın ilişkiler kurmaktan kaçma ve sosyal ortamlarda duygularını anlatmada yeterli olamama

örüntüsüdür. Bu bozukluk genç erişkinlik döneminde başlar ve değişik koşullar altında ortaya çıkar.

Şizoid kişilik bozukluğu olanlar içe dönük kişilerdir ve soğuk bir izlenim verirler. Davranışlarında

uyuşukluk ve ilgisizlik vardır. Sessiz ve uzaktırlar. Çoğunlukla göz temasından kaçınırlar. Sosyal

olmayan bir yapıları vardır. Önemli yaşam sorunlarına tepki vermezler ve pasif bir tavır takınırlar.

Şizoidlerin birinci derece akrabaları dışında yakın arkadaşları ve sırdaşları yoktur. Yakın ilişkiye

giremez ve girmekten zevk almazlar. Başka insanlarla zaman geçirmek yerine kendi başlarını kalmayı

seçerler. Toplumdan uzak ve yalnız yaşamayı severler. Kolay arkadaşlık kuramazlar. Çoğu kendi

halinden memnundur. Kendilerini çekingen bulurlar. Sevinçleri, hüzünleri ve öfkeleri dışardan

kolayca anlaşılmaz. Öfkelenme ya da neşelenme gibi duyguları nadiren yaşadıklarını söylerler.

Öfkelenseler bile bunu dışa vuramaz ve bu duyguları yokmuş gibi görünürler. Başkalarının onlar

hakkında ne düşündüğü ya da hissettiği onları fazla ilgilendirmez. Eleştiriler ve övgülerle

ilgilenmezler. Başkalarının kendisini farklı algılamalarına rağmen bu konuda herhangi bir rahatsızlık

hissetmezler. Toplumsal becerilerden yoksundurlar. İnsan ilişkilerinin az olduğu iş ya da hobileri

vardır. Rekabetin olmadığı işleri tercih ederler. Tutkuları yoktur. Tek başlarına çalıştıklarında daha

başarılı olabilirler. Genellikle tek bir konuya odaklanır ve başka bir şeyle ilgilenmezler.

Cinselliğe karşı ilgisizdirler, cinsel istekleri nadiren belirir ve bu yüzden genellikle evlenmezler.

Direkt olarak duygularını belli etmeseler de iç dünyasında aşırı duyarlıdırlar. Konuşmaları yavaş ve

tek düzedir. Sorulan sorulara kısa ve net cevaplar verirler. Ne demek istediklerini anlamak zordur.

Hafıza fonksiyonları iyidir. Stresli oldukları durumlarda kısa süreli psikotik dönemler yaşayabilirler.

13

2.2 Şizoid Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 5

A. Aşağıdakilerden dördünün (ya da daha fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde

başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, sürekli, toplumsal ilişkilerden kopma ve başkalarıyla

birlikte olunan ortamlarda duyguların anlatımında kısıtlı kalma örüntüsü:

(1) ailenin bir parçası olamadığı gibi, ne yakın ilişkiye girmeyi ister, ne de yakın ilişkilere

girmekten zevk alır

(2) hemen her zaman tek bir etkinlikte bulunmayı yeğler

(3) başka biriyle cinsel deneyim yaşamaya karşı ilgisi olsa bile çok azdır

(4) alsa bile çok az etkinlikten zevk alır

(5) birinci derece akrabaları dışında yakın arkadaşları ya da sırdaşları yoktur

(6) başkalarının övgü ya da eleştirilerine karşı ilgisiz görünür

(7) duygusal soğukluk, kopukluk ya da tek düze bir duygulanım gösterir

B. Sadece Şizofreni, Psikotik Özellikler Gösteren bir Duygudurum Bozukluğu, başka bir Psikotik

Bozukluk ya da Bir Gelişimsel Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve genel tıbbi bir

durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.


Şizofreni ve şizotipal kişilik bozukluğuna karşıt olarak şizoid kişilik bozukluğu olanların şizofrenik

akrabaları yoktur. Ve izole olsalar bile iş hayatında başarılı olabilirler.


Şizoid kişilik bozukluğunun temeli erken çocukluk dönemidir. Erken çocukluk döneminde soğuk ve

ilgisiz yaşayan çocuklarda, ileri dönemlerde ilişki ve kişilerarası bağlantıların önemli ya da gerekli

olmadığı şeklinde bir düşünce tarzı gelişimi ile ilişkili olduğu söylenebilir. Çocukluk döneminde aile

ilişkilerinin bozuk ve çarpık olmasıyla ve çocuğun yalnız olması, yaşıtlarıyla arkadaşlık kurmada

sorun yaşamasıyla da ortaya çıkabilir.

5 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri (2000). ( Çeviren Ertuğrul Köroğlu) , HYB: Ankara

14

Araştırmalarda genellikle soğuk ve duygusal yönden fakir bir çocukluk bulunmaktadır. Genetik

yanının olup olmadığı bilinmemektedir “Uzak ve soğuk anne babanın çekingen, kaygılı ve içe dönük

bir çocukla ilişkisinin sonucu, şizoid bir birey olabilmektedir.”6 Çocukluk ve ergenlikte şizoid

özellikler gösteren çocukların önemli bölümü ileride şizoid kişilik bozukluğu geliştirmektedir..


Toplumun % 7,5’unu etkilediği öne sürülmektedir. Erkeklerde kadınlara oranla iki kat daha fazla

görülür.

2. 6 Gidiş ve Sonlanış

Şizoid kişilik bozukluğu tüm kişilik bozuklukları gibi uzun sürelidir. Ancak yaşam boyu olması şart

değildir.


Seçilecek olan tedavi psikoterapidir. Paranoidler gibi şizoidler de kendilerinden tedaviye gelmezler.

Şizoid hastalar tedavinin başlarında uzak olsalar bile zamanla terapiste güven gelişince kendilerini ve

kendi içinde yaşadıkları dünyayı anlatmaya başlarlar. “Tedavide amaç hastanın anlamlı yakın ilişkiler

kurup kuramayacağıdır. Tedavinin ilk başlarında konusundaki korku ve arzuları araştırılır. Böylece

hasta ve terapist ilişkilerde bir gelişme ya da ilişkilerden uzakta ancak gerçekle uyumlu bir hayat

beklentisi içinde çalışmaya karar verirler. Terapiye sadıktırlar. Paranoidlerden farklı olarak grup

terapisi uygulanabilir.Grup terapisinde şizoid hastalar uzun süre sessiz kalırlar. Tedavi esnasında diğer

insanlar tarafından kabul görünce ve zamanla grup üyeleri onun için önemli hale gelir. Sosyal bir

ortam oluşabilir.”7 Buna ek olarak bazı durumlarda ilaç tedavisi de uygulanabilir.

6 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul. 7 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul.

15

3. ŞİZOTİPAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Şizotipal kişilik bozukluğu olan kişiler alabildiğine tuhaf kişilerdir. Bu kişilerin davranışlarında,

düşüncelerinde, konuşmalarında, görünümlerinde ve duygularında birçok olağandışı özellik vardır.

Büyüsel düşünceleri, acayip inanışları, referans fikirleri ve illüzyonları vardır. Paranoid özellikler

gösterebilirler. Zor ilişki kuran, garip kişilerdir. Değişik bir tip izlenimi bırakırlar. Anlaşılması güç

kişilerdir.


Şizotipal kişilik bozukluğunun başlıca özelliği yakın ilişkilere girebilme becerisinde azalma ile belirli,

toplumsal ve kişilerarası yetersizliklerin yanı sıra bilişsel ya da algısal çarpıklıkların ve alışılagelmişin

dışında davranışların olduğu yaygın bir örüntünün olmasıdır.8 “Şizotipal terimi ilk olarak Rado

tarafından kullanılmıştır. Şizofren aileleriyle yapılan çalışmalar sonucu ilk olarak DSM-III’ e tanı

olarak girmiştir. Şizotipal kişilik bozukluğu, şizofrenisi olan hastalarla aynı özellikleri gösterir ancak

bu tanının ölçütlerini tamamlayamaz.”9

Şizotipal kişilik bozukluğu olanların referans düşünceleri, batıl inançları, altıncı his, gaipten haber

alma gibi inançları olabilir. Hastalar aşırı derecede tuhaftırlar. Olaylar olmadan önce bunları ön

görebilecek ve başkalarının düşüncelerini okuyabilecek özel birtakım düşünceleri olduğuna

inanabilirler. İç dünyaları farklı ilişkiler ve hayallerle doludur. Dinsel ve felsefi yaşantıları olduğunu

iddia ederler. Zaman zaman belirgin olmayan algı yanılsamaları (ilizyon) olabilir. Bu kişiler olayları

oluşmadan önce bunları bilebileceklerini, özel yetenekleriyle başkalarının düşüncelerini

okuyabileceklerini düşünürler. Olayların gerisinde kimsenin anlayamadığı özel manalar olduğunu

düşünebilirler. Başkalarına karşı büyüsel kontrol uygulayabileceklerini düşünebilirler.

Duygulanımlarında iniş çıkışlar vardır. İnsanlarla düzgün ilişkiler kuramazlar. Yabancıların yanında

genelde kendilerini huzursuz ve gergin hissederler. Özellikle yakın ilişkilere girerken rahatsızlık

duyma ve zorlanma ortaya çıkar. Sosyal ortamlardan uzak kalma eğilimi gösterebilirler. İnsanlar ile

ilişkilerini artıracak ve kendilerini bu ilişkiler içinde iyi hissetmelerini sağlayacak bir onayı hemen

hemen hiç almazlar. Dolayısıyla yakın arkadaş ya da sırdaşları pek yoktur. Şizotipaller kendilerini

yaşamdan dışlanmış gibi görürler.

Kendi hislerinden farkında değildirler. Diğer yandan başkalarının ne hissettiklerine karşı çok

ilgilidirler. Onların ne düşündüğünü telepati yoluyla anlamaya çalışırlar. Dış görünümleri garip ve

farklıdır. Alışılagelmişin dışında hareket ve konuşmalar yapabilirler. Ayrıca konuşma sırasında

alakasız konuşmalara girebilir.

8 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000) (Çeviren : Ertuğrul Köroğlu ) HYB: Ankara9 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul.

16

Açıkça düşünce bozuklukları yoktur fakat konuşmaları açıklama gerektirebilir. Konuşmaları dağınık,

soyut, anlaşılması zor, olağandışı olabilir. Günlük konuşma ya da terimlere farklı anlamlar

yükleyebilirler.

Ağır stres altında geçici, kısa süreli psikoz belirtileri yaşayabilirler. Sınır (borderline) kişilik

bozukluğu ile birçok ortak özelliği bulunur ve bazen ayırıcı tanısı yapılamayabilir.

Anksiyete, depresyon ve duygudurum belirtileri gösterebilirler. Çoğu zaman kuşkucudurlar. Çoğunda

paranoid düşünce ve geçici psikotik belirtiler görülür. Depersonalizasyon (kendine yabancılaşma)

hastanın hayatının bir parçası olmuştur.

3.2 Şizotipal Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 10

A. Aşağıdakilerden beşinin (ya da daha fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde

başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, bilişsel ya da algısal çarpıklıkların ve alışılagelmişin

dışında davranışların yanı sıra yakın ilişkilerde birdenbire rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girme

becerisinde azalma ile kendini gösteren ve toplumsal kişilerarası yetersizliklerin olduğu sürekli bir

örüntü:

(1) referans düşünceleri

(2) davranışları etkileyen ve kültürel değerlerle uyumlu olmayan acayip inanışlar ya da büyüsel

düşünce

(3) olağandışı algısal yaşantılar, bunlar arasında bedensel illizyonlar vardır

(4) acayip düşünüş biçimi ve konuşma

(5) kuşkuculuk ya da paranoid düşünce

(6) uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım

(7) acayip, alışılagelmişin dışında ya da çok kendine özel davranış ya da görünüm

(8) birinci derece akrabalar dışında yakın arkadaş ya da sırdaşların olmaması

(9) yakından tanımakla azalmayan aşırı toplumsal kaygı, kendisi hakkında olumsuz yargılardan çok

paranoid korkular bu bozukluğa eşlik etme eğilimi taşır

B. Sadece Şizofreni, Psikotik Özellikler Gösteren bir Duygudurum Bozukluğu, başka bir Psikotik

Bozukluk ya da bir Yaygın Gelişimsel Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır.

10 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri (2000) (Çeviren: Ertuğrul Köroğlu) HYB: Ankara

17


Şizotipal bozukluk olanların aile öykülerinde şizofreninin olması ilişki kurma düşünce, davranış ve

algılarında tuhaflıkların bulunması çekingen kişilik bozukluğundan ve şizotipalden ayır edilebilir.

Ayrıca şizotipal kişilik bozukluğu olan hastalarda psikozların olmaması ile şizofrenik hastalardan ayır

edilebilir.


Şizotipal kişilik bozukluğunun etiyolojisi aile çalışmalarıyla açıklanmaya çalışılmıştır. “Danimarka

Evlat Edinme Çalışmaları” kronik şizofrenlerin biyolojik akrabalarıyla şizotipal kişilik arasında bir

ilişki bulmuştur. 1978 yılında Kety ve arkadaşları kalıtım ve çevre etkileşiminin hastalarının

bazılarının kişilik bozukluğu olarak kalmasını ya da kronik şizofreni haline geleceğini

belirleyebileceğini öne sürdüler. Daha sonra yapılan çalışmalar şizotipal ve paranoid kişiliklerin,

şizofren akrabalarında kontrollere göre daha fazla görüldüğünü desteklemiştir. Genetik belirleyicilerle

yapılan çalışmalarda şizotipaller şizofrenlerle aynı tür bozuklukları göstermiştir.”11

3.5 Epidemiyoloji (Görülme Sıklığı )

Toplumun %3’ ünde görülür. Şizofreni yakınları olanlarda daha sık görülür. Cinsiyet oranı tam

bilinmemekle birlikte bazı kaynaklarda erkeklerde daha sık görüldüğü belirtilir.


Thomas Mc-Glashan uzun süreli bir çalışmasında şizotipal kişilik bozukluğu olan kişilerin %10’ unun

sonunda intihar ettiğini bildirmiştir. Bazı çalışmalar şizofreni yakınması olan pek çok hastanın

şizotipal kişilik bozukluğu olduğunu göstermiştir. Ayrıca şizotipaller bir sürü tuhaf hareketlerine

rağmen iş ve evliliklerini yaşamları boyunca sürdürür.12


Genelde aile zoru ya da başka etkenlerle terapiye başvururlar.Diğer kişilik bozukluklarında olduğu

gibi psikoterapi önerilir. Tedavisi şizoid kişilik bozukluğuna benzerdir. Ancak hastanın değişen

düşünceleri dikkatle ele alınmalıdır. Hastanın batıl inançları, büyüsel düşünceleri terapist tarafından

yargılayıcı ve gülünç bulunmamalıdır. Hastalığı ilerlemiş kişilerin hastaneye yatırılması gerekebilir.

Depresif ve psikotik belirtilerin olduğu dönemlerde ilaç tedavisi de gerekli olabilir.

11 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul.12 Kaplan,H & Sodock, B. (2004).Klinik Psikiyatri, (Çeviren: Prof. Dr. Ercan Abay). Nobel Tıp Kitabevleri: İstanbul

18

B KÜMESİ KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

BORDERLINE (SINIRDA) KİŞİLİK

BOZUKLUĞU

HİSTRİONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU

NARSİSİSTİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU

19

4. ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Başkalarının haklarını saymama ve başkalarının haklarına saldırma gibi birçok davranışları ile

toplumsal kurallara ve yasalara ters düşen ve suç teşkil edebilecek davranışlar gösteren kişiler bu tanı

sınıfına girerler. Toplum içinde ve aile içinde olumsuz davranış gösterirler.


Antisosyal kişilik bozukluğunun başlıca özelliği çocukluk ya da ergenlik çağında başlayan ve

erişkinlik dönemine doğru süregelen, başkalarının haklarını saymama, sorumsuz davranma ve

toplumsal kurallara uymamadır. Bu bozukluk psikopatlık ya da sosyopatlık olarak da adlandırılır.

Antisosyal kişilik bozukluğu olanlar dışarıdan normal ve cana yakın kimseler olarak görülebilirler.

Buna rağmen yaşam fonksiyonlarının pek çok alanlarında bozukluk gösterir.

15 yaşından önce davranım bozukluğu tanısı konan kişilere 18 yaşından sonra antisosyal tanısı konur.

İleri yaşlarda da süregiden bu davranım bozuklukları yüzünden bu kişiler suça ve tutuklanmaya

yönelik davranışları devam ettirme, yasa ve toplumsal kurallara başkaldırı, zevk için ve kendi çıkarı

için huzur bozma, saldırganlık, sorumsuzluk şeklinde gelişen bir tavır sergilerler. Bu kişiler genellikle

gergin, huzursuz, öfkeli, umursamaz, acımasız ve bencildirler. Yumuşak ve rahat hareketler içinde

yüzeysel bir çekicilik sergileyebilirler. Oldukça konuşkan ve cana yakın görünebilirler.

Antisosyallar sürekli suç işlerler, mahkemelik hatta hapishanelik olurlar. Çoğunlukla kanunla başları

derde girer. Asla yaptıklarından dolayı pişman olmazlar. Vicdan azabı çekmezler. Aksine kötü bir

davranışı sadece zevk aldıkları için bile yapabilirler. Çabuk sinirlenirler. Sıklıkla kavga ederler,

Saldırgan davranışlar sergileyebilirler. Hırsızlık, sahtekârlık olaylarına karışırlar. Sonunu düşünmeden

taciz ya da tecavüz olaylarına karışabilirler. Başkalarına zarar verdikleri gibi çoğu zaman kendi

bedenlerine de delici ve kesici aletlerle zarar verirler. Alkol ve çeşitli madde kullanımı söz konusudur.

İntihar eğilimi görülebilir. Antisosyal kişiler sıklıkla bencil davranırlar. Başkalarının haklarına ve

hislerine saygı göstermezler. Eşduyumdan yoksundurlar. Kendilerini beğenen kibirli kişilerdir.

Kendilerini her zaman haklı görürler.

Öz denetim duyguları gelişmemiştir. Dürtüsel doyum ve haz her şeyden önce gelir. Yalan söyleme

eğilimindedirler. Çıkarları için başkalarını rahatlıkla aldatabilirler.

Hayatta belirli bir amaçları yoktur. İş performansları bozuktur. Bir işte uzun süre kalamazlar. Hiç

kimseye karşı bir sorumluluk ve bağlılık hissetmezler. İyi bir anne ya da baba olamazlar. Eşlerine ve

çocuklarına şiddet uygulayabilirler. Birçok cinsel eşleri olabilir. Anlık karar verirler ve hayatlarında

hiç düşünmeden ani değişiklikler yapabilirler.

20

Çocukluk çağında da belirtiler gösterirler. Sık sık okuldan kaçma, kopya çekme, kavgalara karışma

gibi davranışları vardır.

Antisosyal kişilik bozukluğu olanlar genel olarak kendilerini yalnız, otonom ve güçlü görürler.

Bazıları kendilerini kötüye kullanılmış ve sömürülmüş hissettiğinden başkalarına da sömürülmeyi hak

ederler gözüyle bakar.

4.2 Antisosyal Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 13

A. Aşağıdakilerden üçünün (ya da daha fazlasının ) olması ile belirli, 15 yaşından beri süregelen,

başkalarının hakkını saymama ve başkalarının hakkına saldırma (tecavüz etme ) örüntüsü:

(1) tutuklanması için zemin hazırlayan eylemlerde tekrar tekrar bulunmakla belirli, yasalara uygun

toplumsal davranış biçimine ayak uyduramama

(2) sürekli yalan söyleme, takma isimler kullanma ya da kişisel çıkarı, zevki için başkalarını atlatma

ile belirli dürüst olmayan tutum

(3) dürtüsellik ya da gelecek için tasarılar yapmama

(4) yineleyen kavga dövüşler ya da saldırılarla belirli olmak üzere sinirlilik ve saldırganlık

(5) kendisinin ya da başkalarının güvenliği konusunda umursamazlık

(6) bir işi sürekli götürememe ya da mali yükümlülükleri tekrar tekrar yerine getirememe ile belirli

olmak üzere sürekli bir sorumsuzluk

(7) başkasına zarar vermiş, kötü davranmış ya da başkasından şey çalmış olmasına karşı ilgisiz olma

ya da yaptıklarına kendince mantıklı açıklamalar getirme ile belirli olmak üzere vicdan azabı

çekmeme

B. Kişi en az 18 yaşındadır.

C. 15 yaşından önce başlayan Davranım Bozuklukları vardır.

D. Antisosyal davranış sadece Şizofreni ya da bir Manik Epizodun gidişi sırasında ortaya

çıkmamaktadır.


21


Antisosyal kişilik bozukluğunun madde kötüye kullanımından ayır edilmesi oldukça güçtür. Hem

madde kullanımı hem de antisosyal davranış çocuklukta başlayıp erişkinlikte devam ettiğinden her iki

bozukluk tanısı birlikte konulabilir.


Çocuklukta beyin disfonksiyonu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gösterenlerde antisosyal

kişilik bozukluğu riski daha yüksektir. Bu bozukluk daha çok karışık ev ortamlarında ortaya

çıkmaktadır. “Yaşamının ilk 5 yılında anneden yoksun kalan çocuklarda sosyopati görülme sıklığı

fazladır. Bu yaşlarda ciddi yoksunluk yaşayan çocuklar ergenlik çağında davranışlarını kontrol

etmekte güçlük çekmekte, ilgi ve dikkat çekmeye çalışmakta, yüzeysel ilişkiler kurmakta, normal bir

kaygı ya da gerilim taşımamakta ve sosyal olgunluğa erişememektedir. Ana babasından ayrı kalan

çocuklarla yapılan araştırmalarda bu çocukların ileride antisosyal kişilere dönüştüğünü

desteklemektedir. Daha ayrıntılı incelendiğinde ana ya da babanın yoksunluğu bu tür ailelerde doğal

nedenlerden daha çok ana babanın suça karışmasıyla ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Bu halde

çevreden daha çok ana babanın sapkınlığı kalıtımsal bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Çocuk için

zedeleyici olan ana babanın gerçek kaybından daha çok onlarla yaşama süresi ve beraberinde açık

şiddete ve reddedilmeye maruz kalma derecesinin yoğunluğu olmaktadır. Antisosyal kişiliklerin

anneleriyle ilgili bilgiler arasında düzgün bir ev ortamının eksikliği yanında gerekli disiplin, ilgi ve

şefkatin olmaması da ileride bu çocukların suça eğilimli olabileceklerini düşündürmektedir.”14

“Ayrıca ana babanın terk etmesi ve sömürüsüyle çok sık karşılaşılabilir. Ana babanın keyfi olarak ağır

cezalandırmaları da etken olabilir.”15

4.5 Epidemiyoloji ( Görülme Sıklığı )

Görülme sıklığı erkeklerde % 3 -7 arasındadır. Kadınlarda ise % 1 dolaylarındadır. Hapishanelerdeki

suçluların yaklaşık % 75 ’inde görülür.


Kronik bir gidişi vardır. Yapılan araştırmalar antisosyal kişilik bozukluğu bir kez ortaya çıktığında

yaşam boyu sürdüğünü, düzelmeyen bir gidişle seyrettiğini ve yaş ilerledikçe belirtilerin azaldığını

gösterir. Ayrıca depresif bozukluklar, alkol ve madde kötüye kullanım bozuklukları yaygındır.

14 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul.15 Köroğlu Ertuğrul, (2007), Kişilik Bozuklukları, HYB: Ankara

22


Tedaviye genelde kendilerinden gelmezler. Tanı genelde ruhsal gözleme göre değil, öyküye göre

konulur. Tedaviye başlamadan önce kesin sınırlar esastır. Terapist hastanın kendine zarar verici

davranışı için bazı anlaşma yolları bulmalıdır. Ayrıca kişilik bozukluğuyla birlikte anksiyete ve

depresyon gibi durumlarda ilaç tedavisi de kullanılabilir.

23

5. BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Borderline kişilik bozukluğu sürekli değişkenlik gösteren duygulanım, nesne ilişkileri ve benlik

imgeleriyle karakterizedir. DSM- III ‘e tanı olarak ilk önerildiğinde çok eleştiri yapılan ve diğer

yandan çok araştırma yapılan 2. eksen tanı olmuştur.

Borderline kavramı ilk olarak; nöroz ve psikoz arasındaki olguları tarif etmek amacıyla 1938’de Stern

tarafından kullanılmıştır. 1941’de Zilboorg şizofreninin gerçeği değerlendirmesi ve duygulanımında

bozulmaları ve belirgin öfke nöbetleriyle giden daha hafif dereceli bir formunu tariflemiştir.

(Ambutary Schizophrania) 1942 ‘de Deutsch psikotik olarak düşünülen ve kimlik duygusunda

süreklilik taşımayan bireyler olarak tanımlamıştır. (Asif Personality) Deutsch ‘a göre bu bireyler

bağımlı oldukları ve özdeşleştikleri kişilerle ilişkilerinden kaynaklanan duygusal yaşantısal ve

tepkilerden oluşan bir dünyanın içinde yaşarlar. Ardından Hach ve Polatin; pan fobi, pananksiyete ve

pan seksüalite üçlüsüyle giden ‘psödonöratik şizofreni kavramını’ ortaya atmışlardır. İlk kez Melitta

Schmiderberg ,borderline kişilik bozukluğunu bir karakter bozukluğu olarak tanımlayan kişi olmuştur.

Kerberg ; Melanie Klein ‘in çocuklarda tarif ettiği ilkel savunma düzenekleri ve nesne ilişkilerini

sadeleştirerek kişilik bozukluğu olan erişkinlere uygun hale gelmiştir. “Kerberg bu karakterin altta

yatan yapısının önemini vurgulamak için ‘ borderline kişilik organizasyonu’ kavramını vurgulamıştır.

Yapılan çalışmalar, borderline kişilik bozukluklarının kaygılı, bağımlı, kayıp ve reddedilmeye duyarlı,

depresyon, panik bozukluk ve agrofobiye yatkın olduklarını ortaya koymaktadır.”16


Bu kişilik bozukluğu olan kişiler, duygularında, ilişki kurdukları kişilerle ve benlik imajlarında

tutarsız ve dengesizdirler. Belirtilerin, duygu durum bozuklukları, madde kullanımı bozuklukları,

uyum bozuklukları, gelişimsel sorunlar, davranış bozuklukları ve psikotik bozukluklarıyla benzer

yanları vardır. Hep bir sıkıntı, kriz, boşluk içindedirler. Depresyon hali sık görülür. Kişiler arası

ilişkilerinde mesafe koyma ya da yakınlaşma ihtiyaçları karşısında karasız ve karamsardırlar. Yoğun

olarak terk edilme ve yalnız kalma korkusu yaşarlar. Yalnız kalmaya dayanamazlar. Cinsel yönelme,

meslek seçimi, arkadaş seçimi konularında karasızdırlar. Toplumsal kimlikleri ve benlik imgeleri

tutarsız ve dengesizdir. Sağlam bir kimlik duygusu gelişmemiştir. Çok çabuk hayal kırıklığına

uğrarlar ve çok çabuk sinirlenirler. “Borderline kişilik bozukluğu olan bir kişide, şizotipal, antisosyal,

narsistik ve histrionik kişilik bozuklukları aynı anda bulunabilir”.17 Gerçeği değerlendiremedikleri

dönemlere rastlanır. Bunlar genelde paranoya ya da geçici disosiyatif belirtilerden oluşur. Kendilerine

zarar verme, hızlı yaşama madde kötüye kullanım, tıkanırcasına yemek yeme, intihar ve tehdit edici

davranışlara sık olarak rastlanır. Duygularında tepkisellik yoğun olarak görünür.

16 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi , Nalan , (2000) Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt , Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul. 17 Prof. Dr. Yüksel, Nevzat ,(2006). Ruhsal Hastalıklar, Çizgi Tıp Yayınevi: İstanbul

24

Borderline kişilik bozukluğunda erken anne baba kaybı ve ani travmatik ayrılmalar önem taşır.

Egoları güçsüzdür. Bu nedenle anksiyeteyi tolere edemezler. Yüceltme yetenekleri kısıtlıdır.

Çocukların bağımlılık ve otonomi kazanması anne –baba tarafından kısıtlanır. Çocuğun, normal

bağımlılık isteği ve gereksinimleri aşırı istekler olarak kabul edilir. Ergenlik dönemin de ise gösterdiği

özerklik çabaları aile tarafından nefret ve terk edilme olarak algılanır. Reddedilme olasılığı yüksektir.

Bu kişilik bozukluğun olanların ailelerinde, depresyon, madde kullanımı ve antisosyal davranış

bozuklukları gibi psikopatolojik durumlar sık olarak rastlanmaktadır.

Borderline kişilik bozukluğunda güçlü genetik kanıtlar bulunmaktadır. Ancak tek tek davranış

düzeyinde ilişki olması güçlü bir olasılıktır. Ayrıca tanıda major depresif ve şizofeniyi de akla

getirebilir.

Kendilerine özgü belirtilerin yönü ve şiddeti ile kolayca ayırım yapılabilir. Sınır kişilik bozukluğu ;

kişide anksiyete , duygu durum ve travma sonrası stres bozukluğu ile aynı anda ve birlikte

bulunabilir. Bu konu tanı da göz önüne alınmalıdır. Bu kişilik bozukluğunda ilaç ve alkol kötü

kullanımı sıktır. Bazen bu sorunlar hastaneye getiren sebep olabilir. Özellikle sınırda kişilik

bozukluğu olan erkek hastalarda madde kullanımı daha fazladır.

5.2 Borderline Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 18.

Aşağıdakilerden beşinin (ya da daha fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde başlayan

ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda

tutarsızlık ve belirgin dürtüselliğin olduğu sürekli bir örüntü:

(1)gerçek ya da hayali bir terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterme.

(2)gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen

gergin ve tutarsız kişiler arası ilişkilerin olması

(3) kimlik karmaşası: belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısıya da kendilik

duyumu

(4) kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüselliği (örn. para harcama, cinsellik

madde kötüye kullanımı, pervasızca araba, tıkanırca yemek yeme ).

(5) duygu durumda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı affektif instabilite (örn. yoğun

epizodik disfori , irritabilite ya da genellikle birkaç saat süren , nadiren birkaç günden daha uzun

süren anksiyete )

(6)kendini sürekli olarak boşlukta hissetme18 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000). ( Çeviren: Ertuğrul Köroğlu ). HYB: Ankara

25

(7) uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini kontrol altında tutamama (örn. sık sık hiddetlenme ,

geçmek bilmeyen öfke sık sık kavgalara karışma)

(8) stresle ilişkili gelip geçici paranoid düşünce ya da ağır disosiyatif semptomlar yol açar


Borderline hastanın uzun süren psikotik epizodlarının, düşünce bozukluğunun ve diğer şizofreni

işaretlerinin bulunmaması şizofreniden ayrılmasını sağlayan etkenlerdendir. Histrionik ve antisosyal

kişilik bozukluğu olan hastalar borderline kişilik bozukluğu olanlardan zor ayırt edilir. Çünkü

borderline kişilik bozukluğu olan hasta kısa yaşanan psikotik epizodlar, intihar gelişimi ve yakın

ilişkilerinde bağlılık gösterirler.


Mahler( 1971) ve Masterson (1972) Borderline kişilik bozukluğunun, çocuğun (5-36ay) arası ayrışma

bireyselleşme sürecinin doğru gerçekleşmediği durumlarda ortaya çıktığını savunurlar. Bu dönem

çocuğun davranışlarında otonomi geliştirdiği dönemdir. (18-36) ay arasında çocuklar ayrılmaya karşı

çok duyarlıdır. Bu dönemde anne ve babanın yokluğunu yaşayan kişi ayrılık yaşantısı karşısında hayat

boyu hassas kalabilmektedir. Sağlıklı ruhsal bir gelişim ancak yeterli derecede iyi, anlayışlı, sevgi

dolu ve kendine güveni fazla olan bir anneye bağlıdır. Bu dönemde çocuğun, progenital ve agresif

dürtülerini cezalandırmadan, ansiyete duymadan sınırlayabilir. Gerekli yerde çocuğu engelleyebilir.

Çocuğun öfkesinden korkmaz. Çocuk bu ilişki biçimiyle duygusal travmaların üstesinden gelmeyi

öğrenir. Anne ayrılmakla artık ona kaygı vermez. Eleştirici, reddedici ve aşırı iç içe anne – baba

ilişkileri sürecin tamamlanmasını bozar. Ve borderline kişilik bozukluğunun ortaya çıkmasına sebep

olur.

Borderline ile ilgili günümüzde ne geçerli hipotez ise; Kernberg tarafından öne sürülmüştür.

Psikoseksüel gelişimin erken dönemlerinde anne, hem ilgi gösteren, besleyen hem de cezalandırıcı

olarak algılanır. Annenin bu iki yönünü birleştiremez.

Bu da çocukta yoğun bir kaygıya yol açar. İyi ve kötü nitelikler ayrıdır. İlişki kuruduğu kişilerde de

bu iki zıt yönü tolere edemediği için dengeli ve güven verici ilişkiler kuramaz. Borderline kişilik

bozukluğunda duygu durumunu kontrol edemememin yapısal bir bozukluk olduğu da

düşünülmektedir. Bu kontrolsüzlük, özellikle öfke durumunda belirgin olarak görülür. Bu

bozukluğun depresyon ile arasında ilişki vardır. Depresyon olan hastaların birinci derece

akrabalarında bu bozukluk sık rastlanmaktadır. Ayrıca affektif bozukluk ta görülmektedir. Bazı

bulgularda uyku kayıtları affektife benzetilmektedir. İzlenen depresif belirtilere ilaç yanıt

vermemektedir.

26

Doğuştan gelen nedenlerle çevresel nedenlerin birleşmesi, depresyon ve borderline davranışını ortaya

çıktığı görüşü akla yakın gelmektedir. “Ayrıca; doğum sırasında beyin hasarı, kafa travması ve başka

beyin hastalıkları geçirmiş olanlarda da borderline kişilik bozukluğu görülmektedir.” 19


Kişilik bozuklukları arasında sık görünen ve yaygın olduğu düşünülen bir bozukluktur. Görülme

sıklığı ile yeterli bir çalışma yoktur. Değişik çalışmalarda görülme sıklığı % 2-4 arası olarak

verilmektedir.%90 nın başka bir psikiyatrik tanısı daha vardır. Ayrıca %40nın aldığı başka psikiyatrik

tanı ikiden fazladır. Kadınlarda erkelere göre iki kat daha sık rastlanır. Bu kişilerin ailelerinde; major

depresif, maddeyi kötüye kullanım ve alkol kullanımı fazladır. Annesinde böyle bozukluk olan

kişilerin çocuklarında borderline kişilik bozukluğu daha sık görünür.


Bozukluk zamanla ufak değişiklikler olsada tam olarak stabildir. Ancak yüksek derecede major

depresif bozukluk görülür.

5.7 Tedavi Yöntemi

Analizi zor olan borderline kişilik bozukluğunda psikoterapi yoğun araştırma isteyen bir alandır.

Terapist yardımcı ego olarak işlev görür. Davranış terapisinde hastanın dürtülerini kontrol etmesi ,

öfke , reddedilme ve eleştirilere karşı duyarlılığının azaltılması hedef alınmıştır. Sosyal beceri

eğitimi ; özellikle videodan yararlanma hareketlerinin başkalarını nasıl etkilediğini göstermede ve bu

şekilde kişiler arası ilişkileri denetlemede yardımcı olabilir. Borderline kişilik bozukluğu olan

hastalar, hem bireysel hem de grup temelinde yoğun psikoterapi uygulanan hastane ortamında sıklıkla

iyi olurlar. Ayrıca eğitimli görevlilerin değişik disiplinlerde olmasından, uğraşlarından ve yeniden

yaratma ve mesleki terapilerden etkilenirler. Ev ortamı, aileyi, kötüye kullanımı gibi aile içi çatışmalar

veya iğer baskılar olduğu için hastanın rehabilitasyonuna zarar veriyorsa bu gibi programlar özellikle

yardımcıdır. Aşırı kendine zarar verici veya kendini sakat bırakan hastalar hastanenin koruyucu

ortamında güvence altına alınabilir. İdeal şartlar altında düzelme göstere kadar hastanede kalırlar. Bazı

vakalar bir yıldan fazla olabilir. Hastalar daha sonra gece ve gündüz hastaneleri, dinlenme evleri gibi

özel destekleyici sistemlere gönderilebilirler.

İlaç tedavisinde seçim izlenen belirtilere göre yapılır.” Duygu durumunun dengelenmesi ve dürtü

denetimi sağlanabilmesi için ilaç kullanılabilmektedir.”20

6. HİSTRİONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU 19 Prof. Dr. Yüksel, Nevzat ,(2006). Ruhsal Hastalıklar, Çizgi Tıp Yayınevi : İstanbul20 Prof. Dr. Köroğlu, Ertuğrul , (2007). Kişilik Bozuklukları. HYB: Ankara

27

Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler, rol yapıyormuş gibi, duygusal ve olumlu izlenimler

bırakmaya çalışan, çok renkli, dikkatleri üzerlerine çekmeye çalışan ve başkalarını etkilemeye

yönelik davranışta bulunan kişilerdir. Histrionik kişilik bozukluğunun tarihçesi; Hipokrat’ın 2400 yıl

önce tanımlamış olduğu histeri kavramına dayanır. 19yy Charcot ve Janet histeri kavramıyla

konversiyon arasında ilişki kurmuşlardır. 1958 ‘de histerinin 5 ayrı şekilde kullanımının olduğu

görülmüştür. Bir kişilik ya da karakter tipi, bir konversiyon tepkisi, fobi ve anksiyeteyle karakterize

psikonörotik bir bozukluk, altta yatan psikopatolojik örüntünün özel bir tipi ve bir tür hakaret. Tanı da

yaşanan bu karışıklıktan dolayı DSM II ‘den histeri terimi çıkarılmıştır. DSM – III ‘teki ilk anlamı

korunarak histrionik kişilik bozukluğu adı altında yeniden yer almıştır. Ayrıca farklı tanımlamalarda

yapılmıştır. ‘hiteroid ve inantil karakterler’ duygusal açıdan dengesiz olan ve özellikle borderline

kişilik bozukluğu tanısına uyan bir grup hastayı tanımlamakta kullanmışlardır. Psikanalitik tedavilere

değişik yanıt vermeleri açısından bakıldığında bir araştırmacı, iyi histerik , histerik özelikler gösteren

depresif karakter ve iyi sanılan histerik diye histrionik kişilik bozukluğunu üçe ayırmıştır. Sonraki

tipleme DSM-III ‘teki borderline kişilik bozukluğu denilen ve tedavide değişiklikleri zorunlu kılan

grubu temsil etmektedir. DSM –III ‘teki bulunan histrionik kişilik bozukluluğunun çoğu ölçütü DSM-

III–R ‘de yer almamıştır. Manüplatif intihar girişimleri, borderline kişilik bozukluğuyla karışmasını

engellemek için kaldırılmıştır. Daha önce DSM- I ‘den çıkarılan uygunsuz, baştan çıkarıcı davranışlar

ölçütü yeniden eklenmiştir. Aşırı derecede dışavurumcu ve detaydan yoksun konuşma biçimi diğer bir

eklene ölçüttür.


Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler, dikkat çekme isteği, renkli ve gösterişli giyinme, olayları

büyütme ve dramatize etme, abartılı duygusal tepkiler ve mimik hareketlerinde bulunurlar. Duyguları,

düşünceleri ve inançları sık sık değişir. Konuşmalarında çoğu zaman dramatik vurgular yaparlar.

Farkında olmadan karşısındaki kişiyi taklit edebilirler. Stres altında gerçeği değerlendiremezler. Hayal

güçleri oldukça yüksektir. Ve yaratıcı düşünürler. Kaprislidirler. Kolay tahrik olurlar. Engellenmeye,

reddedilmeye ve düş kırıklığına gelemezler. Histrionik kişiler, dost canlısı ve yardımsever olarak

görünürler. Övgüye çok meraklıdırlar. Cinsel yönden kışkırtıcıdırlar. Kadınlar; cezp edici ya da

cilveli, erkekler ise; daha çok başkalarını övmede cömert ve fırsat buldukça baştan çıkarıcı

davranışlarda bulunurlar. Kaygısız ve çok bilmiş davranırlar. Kişisel ilişkilerinde iyi olsalar da

derinlik ve süreklilik yoktur. İlişkileri sığdır. Kendilerini yaşadıkları ilişkilere ve kişiler üzerinde

bıraktıkları izlenimlere göre tanımlarlar. Sorumluluk almaktan ve iç gözlem yapmaktan kaçınırlar. İç

görüden yoksundurlar. Bilinç dışı duyguları kontrol etmek için çaba harcarlar. Histrionik kişilik

bozukluğu olan kişilerde, iç ruhsal dünya tam olarak oluşamamıştır. Dış dünyaların düşünce ve

sezgilerine önem verdikleri için iç dünyalarını geliştirememişlerdir. Kabul görme, teşvik ete övülme

gibi konulara aşı doyumsuzlardır.

28

İlgi ve kabul görmemelerinin sonucunda ise kaygı yaşarlar buda değersizlik ve boşluk duygusu

yaratır. Kolaylıkla yalan söyleyebilirler. Bir işi başarabilmek için yapamayacaklar şey yoktur.

Sevgileri yüzeyseldir.

Hilelerinin ortaya çıkacağı düşüncesi ve korkusu onların ilişkilerinde süreklilik yaratmaz. Gereksiz

isteklerde bulunan, huysuzca davranan ve ilişkilerinde uyumsuz olan insanlardır. Kolay etki altında

kalırlar. Dışavurumları ve tepkileri abartılıdır.

Chodoff ve Lyons (1958) Histrionik kişilerin kadınlığın karikatürünü sergilediklerini, Histrionik ve

histerik kişilik bozuklukları tanısının daha çok kadınlarda kullanıldığını belirtirler. Bunun nedeninin

toplumdaki cinsiyet rollerinden kaynakladığı görüşündedirler. Histrionikler daha çok dış uyaranlara

karşı davranırlar. Böyle bir yönelimde olmaları ayrıntılara, çabuk gelip geçen, nasıl etkilendiklerine

göre değişen ve dağınık bir ilgi göstermelerine yol açar; karasız ve “dönek “ davranışlarının nedeni de

budur. Rahatsızlık yaratabilecek duygulardan ve belek yükünden uzak durmayı ve bunları baskılamayı

iyi öğrenmişlerdir. Bundan dolayı geçmişlerinin büyük bir kısmı boştur. Deneyimlerden kazançları ve

beklenen belirli tutum ve duyguları yoktur. Geçmişte yaşamış olduklarından ders almadıkları için

kendi başlarına pek faal olmazlar ve devamlı başkalarına bağımlılık duyarlar. Histrionik kişilik

bozukluğu olan kişilerin altta yatan iki yerleşik düşüncelerinin olduğu söylenir. Bunlar ‘Ben

yetersizim ve kendi yaşamımı kendim çekip çeviremem’ ve ‘değerli olabilmek için herkes tarafından

sevilmeliyim’ düşünceleridir. Kendilerine bakamayacağı düşüncesine inandıkları için sürekli ilgi

arayışında olurlar. Başlarından kendilerine bakmalarını ihtiyaçlarını gidermelerini ve devamlı övgüyle

bahsetmelerini arzu ederler. Sevimli olmak ve devamlı sevilen kişi olmak, dışlanmaya ve yalnız

kalmaya karşı duyarlı olmalarına sebep olur. ‘Ya hep ya hiç’ şeklinde düşünürler. Genellemeler ve

yaşadıkları duygulara göre çıkarımlar yaparlar.” Chodoff bu hastaların aniden yalancı içgörü

kazanabilmelerine dikkat çekmiştir. Ancak bu içgörü gelip geçicidir ve kalıcı etkisi sınırlıdır. Bunun

nedeni bilişsel olarak bulanıklığa ve unutmaya yatkın olmaları ve beraberinde terapistin gözüne

girmeye çalışmalarıdır.”21

6.2 Histrionik Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri22

21 Doç. Dr. Ceylan, Emin; Dr. Yazan, Beril; Dr. Demirergi, Nalan , (2000). Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları III. Cilt, Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul 22 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000). ( Çeviren : Ertuğrul Köroğlu ). HYB: Ankara

29


ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, aşrı duygusallık ve ilgilenilme arayışı gösteren sürekli bir

örüntü:

(1) ilgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur

(2) başkalarıyla olan etkileşimi çoğu zaman uygunsuz bir biçimde cinsel yönden ayartıcı ya da

baştan çıkarıcı davranışlarla belirlidir

(3) hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular sergiler

(4) ilgiyi üzerine çekmek için sürekli olarak fizik görünümünü kullanır

(5) aşırı bir düzeyde başkalarını etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır

(6) gösteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartma ile gösterir

(7) ilişkilerin olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünür.


Histrionik ve borderline kişilik bozukluğu tanısı aynı hastaya konulabilir. Bu yüzden ayır edilmeleri

zordur. Kısa psikotik bozukluğu ve disosiyatif bozukluğu bir arada bulunan hastalara hisrionik kişilik

bozukluğu tanısını koymak daha kolay olur.


Histrionik kişilik bozukluğu babanın mesafeli ve hoşgörülü davranmaması annenin ise; kışkırtıcı ve

ayartıcı davranması örüntüsü sık karşılaşılan bir durumdur. Temelde psikolojik bir durum olarak

kabul edilir. MMPI histrionik özellikler temel alınarak yapılan bir araştırmada genetik etki düşük

düzeyde bulunmaktadır. Yaklaşık bir asırdan beri histrionik kişilik bozukluğu olan hastalarda yapılan

psikanalitik çalışmalar sonucunda genelde çocukluk çağı gelişimleri ve psikodinamikleriyle ilgili

olarak birçok veri toplanmıştır. Çocukluktaki ödipal dönemin sağlıklı bir şekilde tamamlanmamış

olması ve çocukluk döneminde ki yakınlaşma ve ayrışma dönemi ilgili sorunlar olması söz konusudur.

“Histrionik kadın; çocuklukta annesinin sevgisinden umudunu yitirip, beklentilerini babasına yöneltir.

Babasının ilgisini çekebilmek için dramatik bir teşhircilik ve flörtçü davranışlar geliştirmeye başlar.

Yetişkin bir yaşama ulaştığında ise babasının küçük kızı olarak kalabilmek için genital cinselliğini

bastırmak zorunda kalır.

30

Baştan çıkarıcı davranışlarının amacı; anne memesi yerine penisi koymuş olmasından kaynaklanır.

Asıl amacı; ulaşamamış olduğu anne memesidir. Fakat baştan çıkarıcı davranışları yüzünden ulaştığı

yer uzun vade de düş kırıklığıyla sonuçlanır.”23


DSM-IV ‘e göre sınırlı sayıda yapılan genel populasyon çalışmaları histronik kişilik bozukluğunun

toplumda % 2-3 arasında görüldüğünü ortaya koymuştur. Yapılandırılmış değerlendirme teknikleri ile

%10- 15 kadar hastanın yatan ve ayakta tedavi gören akıl hastalığı durumlarında olduğu bildirilmiştir.

Kadınlara erkelerden daha sık histrionik tanısı konmaktadır. Bazı çalışmalarda somatizasyon ve alkol

kullanım bozukluklarıyla birlikte görüldüğü bulunmuştur.


Yaşlandıkça azalma gösterme eğilimindedirler. Ancak gençken sahip oldukları enerji aynı olmadığı

için bu farklılık daha belirgin hale gelebilir.

6.7 Tedavi Yöntemi

Bu kişilik bozukluğunda, grup veya bireysel olarak analitik yönelimli psikoterapi önerilir. Terapist

hastaların duygusal görünmelerine aldanmamalı daha çok duyguların doğru bir şekilde ifadesini

netleştirmelidir. Kendilerini ifade etmeleri sağlanmalıdır. Derinde yatan duyguların üzerinde

durulmalıdır. Sevgi ilişkisini sürdürme zorlukları konusunda içgörü kazandırılmalıdır. Histrionik

kişilik bozukluğu olan hastalar gerçek duygularının farkında değillerdir. Bundan dolayı bu

duygularının açığa çıkarılmasında terapötik yaklaşım önemlidir Terapistlerinden destek ve

yönlendirilme beklentisi içinde olurlar. Ve terapistlerini hızla ülküleştirme eğilimi içindedirler. Gelip

geçici duygusal durumlar için ilaç kullanılabilmektedir.

23 Gençtan, Engin , (2004). Psikodinamik Psikiyatri Ve normaldışı Davranışlar . Metis yayınları: İstanbul

31

7. NARSİSİSTİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Narsisizm; etimolojik olarak yunanca da kuntluk ya da duyarsızlık anlamına gelen ‘narke’ sözcüğüyle

ilintilidir. Narsisizm terimi birçok anlama sahiptir. Kendini beğenen, başkalarının yaşadıklarına ve

yaşattıklarına duyarsız davranan, insanlara kıskançlık duyan ve kendini sürekli ön plana çıkarmaktan

hoşlanan insanlar narsisistik olarak tanımlanır. Klasik mitolojide ki Narsisus’tan immatürite ve ben

merkezciliğe kadar uzana bir çizgide çeşitli anlamlar taşıyabilir. Psikiyatride ilk olarak DSM-III ‘ te

resmi kullanıma girmiştir.


Genel anlamda narsistik özellikler; dramatik, artistik, atletik ya da akademik başarılar peşinde koşma

şeklinde ortaya çıkar. Kendileriyle çok meşgul insanlar gibi görünseler de yüzeysel, değersiz ve

aşağılık hissetme eğilimi içindedirler. Eleştirilere katlanamazlar. İnsanları kendi amaç ve istekleri

doğrultusunda kullanır ve sömürürler. Empati kuramazlar. Güç ve sevgi konularında doyumsuzdurlar.

Kendilerini çok değerli ve eşi bulunmaz olarak görürler. Kişiler arası ilişkileri bozuktur. Devamlı ilgi

beğeni ve onay beklerler. Beklentileri karşılanmayınca benlik saygısı hemen sarsılır. Kırılganlık,

bunaltı ve çökkünlük ortaya çıkar. Kendilerine saygı göstermeyen herkesi küçümser ve hor görüler..

Başarısızlıkları başarı gibi göstermeye ve hayal güçlerini abartarak kendilerini ve başkalarını

kandırmaya yatkındırlar. Umutsuzluğa kapılmazlar. Kendilerini haklı çıkarabilmek için gerçekleri

çarpıtırlar. Rahatlarına çok düşkündürler. Başkalarına sürekli imrenirler. Her şeyin en iyisinin

kendilerinde olmalarını isterler. Başkalarına karşı yoğun bir kıskançlık duygusu hakimdir. Kedini

beğenmişlik ve kibir duyguları kabarıktır.

Borderline, histrionik ve antisosyal kişilik bozuklukları narsisistik kişilik bozukluklarıyla birlikte

bulunur. Bundan dolayı tanı zor koyulmaktadır. Narsisistik kişilik bozukluğu olan hastalar borderline

kişilik bozukluğu olan hastalardan daha az anksiyeteye sahiptir. Bu kişilik bozukluğuna sahip insanlar

yaşlılıkta güçlük çekerler. Güç, güzellik ve gençlik nitelikleri giderek değiştiği zaman bunlardan

rahatsızlık duyarlar ve takıntılı olurlar. Olumsuz durumlar narsisistik kişileri fazla öfkelendirir ya da

önüne geçilmez ir intikam duygusu oluşturur. Sosyal davranışlarına ya da mesleki başarılarına

mantıklı eleştiriler getirildiğinde umursamaz bir tavır alırlar ve eleştirileri değersiz bulurlar. İnsan

ilişkilerinde ülküleştirme, imrenme, değersizleştirme ya da insanları kullanma gibi davranışlar ön

plandadır. Freud iki tür narsisizm den bahsetmektedir. ‘Birincil narsisizm’ de libidinal enerji

başlangıçtan itibaren self te bulunur ve objelere yönelemez. Bu durumu, güçlü ve kusursuz olma

duygularının eşilik ettiği benlik şişmesi izler. ‘İkinci narsisizm’ ise obje ilişkilerinde yaşanan

engellemeler ve düş kırıklıkları sonucu, libidonun objelerden çekilerek yeniden egoya dönmesi

sonucu oluşur. Ayrıca Winnicot iki benlik durumunun olduğunu ortaya koymuştur. Bunlar yapay ve

gerçek benlik durumlarıdır. İnsanlar geliştirdikleri yapay benlikle gerçek benliği korumaya çalışırlar.

32

Çevrenin beklentilerine boyun eğme gibi gereken durumlarda yapay benlikle ortaya çıkarlar. Yapay

benliğin fazla geliştirilmesi gerçek benliğin tümden kaybolmasına sebep olur. Klinik çalışmalarda bu

iki durumu ayırt edebilmek önemlidir. Tedavi sürecinde yalnızca yapay benlik üzerine çalışılması ,

gerçek benlikle ilişki kurulmaması yıllardan beri hiçbir yere ulaşılmayan psikoterapi seanslarının

başlıca nedenidir.

7.2 Narsisistik Kişilik Bozukluğunun Tanı Ölçütleri24


ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, üstünlük duygusu (düşlemlerde ya da davranışlarda ) ,

beğenilme gereksinmesi ve empati yapamamanın olduğu sürekli örüntü:

(1) kendisinin çok önemli olduğu duygusunu taşır. ( örn. başkalarını ve yeteneklerini abartır, yeterli

başarı göstermeksizin üstün biri olarak bilinmeyi bekler)

(2) sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik ya da kusursuz sevgi düşlemleri üzerine kafa yorar

(3) “özel “ ve eşi bulunmaz biri olduğuna ve ancak başka özel ya da toplumsal durumu üstün

kişilerin ( ya da kurumların ) kendisini anlayabileceğine ya da ancak onlarla arkadaşlık etmesi

gerektiğine inanır

(4) çok beğenilmek ister

(5) hak kazandığı duygusu vardır: kendisinin özellikle kayırılacak olduğu bir tedavi biçiminin

uygulanacağı beklentileri ya da bu eklentilere göre uyum gösterme

(6) kişiler arası ilişkileri kendi çıkarı için kullanır : kendi amaçlarına ulaşmak için başkalarının

zayıf yanlarını kullanır

(7) empati yapamaz: başkalarının duygularını ve gereksinimlerini tanıyıp tanımlama konusunda

isteksizdir

(8) çoğu zaman başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığına inanır

(9) küstah, kendini beğenmiş davranış ya da tutumlar sergiler.

24DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000). ( Çeviren : Ertuğrul Köroğlu ). HYB: Ankara

33


Borderline, histrionik ve antisosyal kişilik bozuklukları sıklıkla narsisistik kişilik bozukluğu ile

birlikte bulunur. Bu da ayırıcı tanıyı zorlaştırır. Narsisistik kişilik bozukluğu olan hastalar histrionik

hastalarınkine benzeyen teşhirci özellikler gösterirler. Ayrıca borderline kişilik bozukluğu olan

hastalardan daha az anksiyeteye sahiptirler. Antisosyal kişilik bozukluğu olan hastalar ise; sıklıkla

başlarını derde sokarlar ve bu kişilerde madde kötüye kullanımı vardır . Fakat Narsisistik kişilik

bozukluğu olan hastalarda bu gibi davranışlara rastlanmaz.


Psikologlara göre narsisistik kişilik bozukluğunun temelinde erken çocukluk dönemlerinde kişilik

bütünlüğünün oluşturulabilmesi ve korunabilmesi için çevreden belirli tepkiler alınmasına ihtiyaç

duyulur. Bu duygulara karşı anne babanın yeterli eşduyumlu (empati) olamayışı, duygusal sıcaklık

ve destek eksikliği ayrıca anne babanın güç, güzellik, yetenek ve zeka konusunda gerçekçi olmayan

tutumlarından dolayı bu çocuklarda yüzeysel duygular gelişir. Kendisini annesine fark ettirme çabaları

ve bunun karşılığında beklediği onay ve beğeni tepkisiz bırakıldığında ise çocuk hem kendini hem de

idealleştirme ihtiyacında olduğu anne imgesinden yoksun kalır. Anne babanın çocuğun özelliklerini

aşırı yüceltmesi, öz benlik duygunun sürekli beslenmesine ve büyümesine sebep olur. Bunun da

narsisistik kişilik bozukluğunun ortaya çıkmasında önemli bir payı vardır.

Ayrıca çocukluk çağında geçirilen ağır travmalar, benlik saygısına yönelik bu gelişimin çarpıtılmasına

neden olur. Kişiliği etkilenir.


DSM- IV göre narsisistik kişilik bozukluğu klinik vakalarda % 2-16 arasında genel populasyonda

görülme sıklığı daha azdır. Gerçek dışı beceriklilik ve güzelliğinden duyarlılıklarıyla çocuklarını

etkileyen ve bozukluğa sahip ebeveynlerin çocuklarında genelden daha fazla risk vardır. Vaka

sayısının giderek arttığı bildirilmektedir.


Kronik olarak tedavisi güçtür. Orta yaş krizlerinde diğer bozukluklardan daha fazla kırılgan olabilirler.

34

6.7 Tedavi Yöntemi

Kronikleşme eğilimi taşır ve tedavisi zor bir durumdur. Otto Kernberg ve Heinz Kohut gibi

psikiyatristler kullanılan psikanalitik yöntemlerin yaralı olduğunu savunmuşlardır. Fakat bunları

yeterli bulmamışlardır. Araştırılması gereken bir rahatsızlık olduğunu belirtmişlerdir. Ego gücüne

göre destekleyici ya da içgörü yönelimli psikoterapide uygulanmaktadır.

Tedavide amaç; benlik saygısının korunmasıdır. Fakat tedavide gerçek benlikle ilişki kurulmadan

yapay benlik üzerine çalışılması tedavide sonuç vermez. “Terapist, gerçek benlikle iletişimini yapay

benlik aracılığıyla sürdürebilir. Gerçek benlik ortaya çıkmaya başladığında kendisine aşırı bağımlılık

yöneltilmesine hazırlıklı olmalıdır. Hastanın bu ihtiyacı karşılanamadığında gerçek benliğin

belirlenmesi, vaktiyle anne ile olan ilişkide yaşadığı biçimiyle engellenmiş olur.”25

25 Gençtan, Engin , (2004) , Psikodinamik Psikiyatri Ve normaldışı Davranışlar , Metis yayınları : İstanbul

35

C KÜMESİ KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

OBSESİF – KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU

BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU

PASİF-AGRESİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

36

8. OBSESİF- KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bu kişilik bozukluğunun temel özellikleri mükemmeliyetçilik, düzenlilik duygusal katılık, inatçılık ve

kararsızlıkla karakterizedir.


Obsesif – kompulsif kişilik bozukluğunda temel olarak inatçılık, ısrarcılık aşırı düzenlilik, titizlilik,

kararsızlık ve katılık bulunur. Bu kişiler yapılan iş veya etkinliğin geneline ve asıl amacına değil

ayrıntılarına takılırlar. Sabit fikirli, kuralcı, ve rahatsız edecek derecede titizdirler. Mükemmelci bir

davranış içindedirler. Aşırı mantıklıdırlar.

Duygusal kısıtlılık yaşarlar. İnsan ilişkilerinden çekinmezler fakat yakınlık ve samimiyet

gösteremezler. Duygularını ifade etmekte zorluk yaşarlar. Genelde resmidirler. Yakın arkadaşları ve

dostları ya yoktur ya da çok azdır. Birlikte yaşanması zor insanlardır.

Değer yargıları ve dünya görüşleri katıdır. Ahlaki konulara aşırı önem verirler. Toplumsal kurallara

karşı çok duyarlıdırlar ve bozulmasına toleransları yoktur. İşlerin kendi bildikleri şekilde yürümesi ve

olması için aşırı ısrarcı ve katı davranırlar.

Sorumluluk duyguları aşırı gelişmiştir. Davranışları amaçlı ve benlikle uyum içindedirler. Genelde

hata yapmaktan ve yanlış anlaşılmamaktan dolayı karar vermekte zorlanırlar. Düzen ve detaylarla

çok ilgilenirler. Bu şekilde de insanları kendilerinden uzaklaştırırlar. Kendi içinde oldukları her koşulu

kontrol altında tutmak isterler. Otoriter bir tutumları vardır. Her işi ciddiyetle büyü bir titizlikle ele

alırlar. Kendilerini işlerine adamışlardır. Çalışkandırlar. Bu yüzden mesleki yaşamlarında çok başarılı

olabilirler. Obsesif – kompulsif kişililik bozukluğu olanlar kurallar, listeler ve düzenlilik konusunda

detaylara öylesine önem verirler ki bazen yapılan işler amacından sapabilir ya da sonuca

varamayabilir. Belli hareketleri belli zamanlarda muhakkak yapar, yapmadıkları zaman aşırı derecede

rahatsız olurlar.

Evlilikleri düzenli bir şekilde devam eder. Cimridirler Eski ve gereksiz eşyaları bir türlü elden

çıkaramazlar. Evlerinin, iş yerlerinin ve diğer yaşam alanlarının temizliği ve düzenliliği için ciddi

şekilde zaman harcarlar.

Terapistle görüşme esnasında düzgün ve temiz giyimli oldukları görülür. Genelde ciddi ve

sessizdirler. Konuşmalarını detaylı ve çok uzun tutarlar. Duygulanımları kısıtlıdır. Tarihlere ve

detaylara karşı aşırı titizlik gösterirler.

37

8.2 Obsesif- Kompulsif Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri26

A. Aşağıdakilerden dördünün ( ya da daha fazlasının ) olması ile belirli genç erişkinlik döneminde

başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, esneklik, açıklık ve verimlilik uğruna düzenlilik,

mükemmeliyetçilik, zihinsel ve kişiler arasında kontrol koyma üzerine aşırı kafa yormanın olduğu

sürekli bir örüntü:

(1) yapılan etkinliğin asıl amacını unutturacak derecede ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama,

organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durur

(2) işin bitirilmesini zorlaştıran bir mükemmelcilik gösterir

(3) boş zamanlarını değerlendirme etkinliklerden ve arkadaşlıklardan yoksun kalacak derecede

kendisini işe ya da üretkenliğe adar

(4) ahlak, doğruluk ya da değerler gibi konularda vicdanının sesini aşırı dinler ve esneklik

göstermez

(5) özel bir değeri olmasa bile eskimiş ya da değersiz şeyleri elden çıkaramaz

(6) başkaları, tam olarak kendisinin yaptığı gibi yapmayı kabul etmedikçe görev dağılımı yapmak

ya da birlikte çalışmak istemez

(7) para harcama konusunda hem kendisine hem de başkalarına karşı cimri davranır, para, gelecekte

ortaya çıkabilecek felaketler için biriktirilmesi gereken bir şey olarak görülür

(8) katı ve inatçıdır


Bu kişilik bozukluğunda en büyük zorluk, obsesif –kompulsif özelliklerle obsesif kompulsif kişilik

bozukluğunun ayırımının yapılmasıdır. Bu hastalardaki kişilik bozukluğu tanısını iş ve sosyal

işlevsellikteki önemli bozulmaların olması sağlar.


“Genetik çalışmalar obsesif - kompulsif kişilik bozukluğunun oluşumuna genetik etkenlerin neden

olduğu savunulur. Bozuklukla ilgili ilk açıklamalar Freud (1908) ‘ un psikoseksüel gelişimin anal

döneminde çocuğun dürtüleri ana babanın kendisini sosyalleştirmeye yönelik çabalarıyla çatışmaya

girer… Dürtüler ve duyguların şekillenmesi hiç kuşkusuz ana babanın bazı davranışlarına göre

olabilmektedir.


38

Çocuğun kızgınlık ya da hoşnutsuzluğunu ifade etmesi utanç, eleştiri ya da sosyal yalıtımla

sonuçlanabilir.”27 yani ana babanın aşırı mükemmeliyetçi ve detaycı tavrı ileride çocukta obsesif –

kompulsif kişilik bozukluğunun ortaya çıkmasına neden olabilir. Obsesif kompulsif kişilerde genç

yaşta depresif bozukluklara sıklıkla rastlanır.

8.5 Epidemiyoloji ( Görülme Sıklığı )

Toplumun yaklaşık % 1’inde görülür. Kadınlara oranla erkeklerde daha sık görülür ama bu oranın net

olarak ne kadar olduğu bilinmemektedir.


Obsesif- kompulsif kişilik bozukluğunun gidişi kişiye göre değişkendir. Önceden tahmin edilemez..

Bu kişilik bozukluğunda yaş ilerledikçe hastalık şiddetlenebilir ve major depresif bozukluk

görülebilir.


Diğer kişilik bozukluklarının aksine obsesif- kompulsif kişilik bozukluğu olanlar hastalıklarının

farkındadırlar. Tedaviye kendiliğinden gelebilirler. Tedavi çok uzun zaman alabilir. Grup terapisi ve

davranışçı terapi faydalı olabilir. Hastanın sahip oldukları alışkanlıkları değiştirmeye çalışmak hasta

üzerinde anksiyete oluşturabilir. Fakat tedavinin ilerleyen zamanlarında hasta takıntılarla başa çıkma

yollarını öğrenebilir. Ayrıca şiddetli obsesif- kompulsif kişilik bozukluğu olanlarda ilaç tedavisi de

uygulanabilir.

27 Doç. Dr. Ceylan , Emin ; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi, Nalan ; (2000) , Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt . Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul.

39

9. ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler, aşağılık kompleksine sahiptirler. Arkadaşlık kurabilmek için

büyük istek duyarlar fakat eleştirilerden korkarlar ve bu yüzden ilişkilerinde hep çekingen ve utangaç

davranırlar.


Çekingen kişiler, utangaç, çekimser, korkak bir kişiliğe sahiptirler. Toplumdan kopuk ve yalnızdırlar.

İlişkilerinde aşağılanmaktan ve yenilgiye uğramaktan korkarlar. Duygularını açıkça dışa vuramazlar.

Duygusallık ve yakınlık duygularını ancak şiir yazarak ve sanatsal faaliyetlerde bulunarak bu

gereksinimlerini giderirler. Kuruntulu bir düşünce yapısına sahiptirler. Yüz yüze iletişim kurdukları

kişilere gerginlik duygusu yaşatırlar. Güvensizdirler ve bunu başkalarıyla olan ilişkilerinde de

gösterirler. Sıkılgan, mahcup, soğuk ve kendi içine kapanan kişiler olarak görülür.

Huzursuz, gergin, tasalı ve içi rahat olmayan çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler; duygusal

karmaşa içinde yaşarlar. Kendilerini işe yaramaz ve değersiz olarak görürler. Başkalarına

bağlanamazlar. “ Ne kendileri kendilerini, ne de başkaları kendilerini ödüllendiriyor; ne kendileri

kendilerine ne de başkaları onlara güven ortamı sağlıyordur. Her iki yönden de acı ve sıkıntı

yaşarlar.”28 Reddedilmeye aşırı duyarlıdırlar.

9.2 Çekingen Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 29

Aşağıdakilerden dördünün (ya da fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde başlayan ve

değişik koşullar altında ortaya çıkan, toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duygularının ve olumsuz

değerlendirilmeye aşırı duyarlılığın olduğu sürekli bir örüntü:

(1) eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla çok fazla kişiler arası ilişki

gerektiren mesleki etkinliklerden kaçınır,

(2) sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istemez

(3) mahcup düşeceği ya da alay konusu olacağı korkusuyla yakın ilişkilerde tutukluk gösterir

(4) toplumsal durumlarda eleştireceği ya da dışlanacağı üzerine kafa yorar

(5) yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğu durumlarda ketlenir

28 Doç. Dr. Ceylan, Emin; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi , Nalan , , (2000) Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları , III. Cilt ,Nobel Tıp Kitapevleri :İstanbul .29 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000). ( Çeviren: Ertuğrul Köroğlu ). HYB: Ankara

40

(6) kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan biri olarak ya da

başkalarından aşağı görür

(7) mahcup düşebileceğinden ötürü kişisel girişimlerde bulunmak ya da yeni etkinliklere katılmak

istemez.


Çekingen kişilik bozukluğu olan hastalar yalnız kalmak isteyen şizoid kişilik bozukluğu olan

hastalarla karıştırılabilir. Fakat çekingenler kişilik bozukluğu olan hastalar şizoidlerin aksine sosyal

etkileşime girmeyi çok isterler ama yapamazlar. Ayrıca bağımlı kişilik bozukluğu ile çekingen kişilik

bozukluğu arasında benzerlikler vardır. Klinik görünüm her zaman ayırt edilemeyebilir.


Erken çocukluk döneminde çevresel ve doğumsal özelliklere bağlı olduğu kabul edilmektedir.

Sosyalleşme ve mizacın büyük bir rolü vardır. Çocuk ve ergenlikte oluşan çekingenlik ve yabancı

korkusu bu kişilik bozukluğunun temelini oluşturmaktadır.


Görülme sıklığı %2 dolaylarındadır. Kadınlarda daha sık görülür. Ailelerinde duygu durum

bozukluğu ve madde kullanımı olan kişilerde daha sık görülür. Ayrıca annelerinde çekingen kişilik

bozukluğu olanlarda daha sık görüldüğü bilinmektedir.


Fobik kaçınma belirgindir. Ve hastalıkları boyunca sosyal fobileri gelişir.


Psikoterapi uygulanır. Terapist hastaya güven sağlamaktadır. Reddedileme utandırılma duygularını

yenmesi için terapist hastayı cesaretlendirir. Terapist girişkenlik eğitimiyle de hastaya ihtiyaçlarını

açıkça göstermeyi ve benlik saygısını düzeltmesine yardımcı olur.

41

10. BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bağımlı kişilik bozukluğu olan kişiler uysal, bağımlı, boyun eğen, karasız ve kendilerine güveni

olmayan kişilerdir.


Bağımlı kişilerin en önemli özelliklerinden biri kendilerine güvenmemeleridir. Bu özellik vücut

dillerinden rahatlıkla anlaşılabilir. Grup çalışmalarında uyumlu ve kabullenici bir kişiliğe sahiptirler.

İlişki kurdukları kişiler tarafından; cömert, düşünceli, samimi gereksiz yere özür dileyici ve itaatkar

biri olarak görülürler. Duygu durumları çoğu kez üzüntülü ve kederli olabilir. Dünyaları dardır ve

karşılaşabilecekleri zor durumlarda iç görüleri yetersizdir. Kabul görmek ve onaylanmak için

sıcakkanlı ve uyumlu davranırlar. Kişiler arası ilişkilerde aşırı uzlaşmacı ve verici olurlar. Kendi

başlarına karar veremezler. Her şeyin sadece iyi yanlarını görme eğilimindedirler. Kendilerini

olduklarından daha aşağı görme eğilimindedirler. Sorumluluk almaktan kaçınırlar. Bağımlı kişiler;

kötümser, karasız, pasif, cinsellik ve saldırgan duygularını ifade edememe gibi davranışlar sergilerler.

Ayrıca kendi görüşlerini savunmaktan çekinirler.

10.2 Bağımlı Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri30

Aşağıdakilerden beşinin (ya da daha fazlasının) olması ile genç erişkinlik döneminde başlayan ve

değişik koşullar altında ortaya çıkan, uysal ve yapışkan davranışa ve ayılma korkusuna yol açacak

biçimde kendisine bakılma gereksinmesinin aşırı olması:

(1) başkalarında bol miktarda öğüt ve destek almazsa gündelik karalarını vermekte güçlük çeker

(2) yaşamının çoğu önemli alanında sorumluluk almak için başlarına gereksinir

(3) desteğini yitireceği ya da kabul görmeyeceği korkusuyla başkalarıyla aynı görüşü

paylaşmadığını söylemekte zorluk çeker

(4) tasarıları başlatma ya da kendi başına iş yapma zorluğu vardır (böyle bir isteğinin ya da yapacak

gücünün olmamasından çok doğru yapıp yapmadığına ya da yeteneklerine ilişkin kendine

güveninin yokluğundan ötürü)

(5) başkalarının bakım ve desteğini sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar

aşırıya gider

(6) kendisine bakamayacağına ilişkin aşırı korku nedeniyle tek başına kaldığında kendisini rahatsız

ya da çaresiz hisseder

30 DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri, (2000). ( Çeviren : Ertuğrul Köroğlu ). HYB: Ankara

42

(7) yakın bir ilişki sonlandığında bir bakım ve destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışı

içine girer

(8) kendi kendine bakma durumunda bırakılacağı korkuları üzerine gerçekçi olmayan bir biçimde

kafa yorar.


Bağımlılık özellikleri pek çok psikiyatrik bozuklukta bulunur. Bu da ayırıcı tanıyı zorlaştırır.

Bağımlılık, histrionik ve borderline kişilik bozukluğunda da vardır. Fakat bağımlı kişilik bozukluğu

olan hastalar bağımlı oldukları kişiyle kalıcı bir ilişkiye sahiptirler. Diğer bozukluklarda bu nadir

görülür.


Bağımlı kişiliğin nedenleri çoğunlukla psikososyal olarak bilinir. Bazı toplumlarda kültürel açıdan

cinsiyet, ırk ya da rol durumları bakımından bağımlılık beklenir. Ana babalar çocuklarının bağımsız

davranmalarına izin vermezler ve bu davranışa başkaldırı olarak bakarlar. Bu da bazı davranışların

özerk olmasına izin vermez. Hatta ana babalar ya da toplum, kişinin gösterdiği özerk davranışı

bağlantı ya da onay kaybına dönüştürebilir. Bu kişilik bozukluğuna sahip olan insanlar yalnız

kalmamak ve bağlantıyı devam ettirmek uğruna fiziksel ya da psikolojik her türlü kötü kullanıma

katlanabilirler. Psikanalitik kurama göre bağımlılık; psikoseksüel gelişimin oral dönemiyle ilişkilidir.

“Abraham’a göre oral karakter bir tür infatil doyumla ilgili olabilir.”31 Çocukluğunda daha yoksun

kalmış kişilerin erişkin yaşta oral-bağımlı özellikleri olabilmektedir.


Kadınlarda erkelerden üç kat daha fazla görülür. Bir çalışmada tüm kişilik bozukluklarının %2.5’ ine

bu tanı konmuştur. Küçük çocuklarda büyük çocuklardan daha belirgindir. Çocuklarda kronik fiziksel

rahatsızlığı olan kişiler bu rahatsızlığa daha yatkın olabilir.


Bağımlı kişiliğin gidişi çok bilinmemektedir. Bağımsız olarak iş yapamazlar. Bağımlı oldukları

kişileri kaybetmek zorunda kalırlarsa major depresif bozukluk riski taşırlar. Ancak tedavi sonu iyidir.

31Doç. Dr. Ceylan, Emin; Dr. Yazan , Beril ; Dr. Demirergi , Nalan , (2000). Araştırma Ve Klinik Uygulama- biyolojik Psikiyatri – Anksiyete Bozuklukları, III. Cilt,Nobel Tıp Kitapevleri: İstanbul

43


Bağımlı kişilik bozukluğunun tedavisi genellikle başarılıdır. İç görü- oryente terapi, davranışlarının

geçmişini anlamasını sağlar. Terapi öncesi hastaların bağımsız ve kendine güveninin olması için

terapist yardımcı olabilir. Bağımlı kişilik bozukluğu olan hastaların bağımlılık duyguları ne kadar

patolojik olursa olsun incelik ve saygıyla yaklaşılmalıdır. Ayrıca bağımlı kişilik bozukluğu olanlarda

davranış tedavisi, girişkenlik eğitimi, aile terapisi ve grup terapisi başarıyla kullanılmaktadır.

44

11. PASİF- AGRESİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Pasif-agresif kişi engelleyen, ağırdan alan, erteleyen, geciktiren, inatçı ve etkinliği düşüren tutumlar

sergiler.


Pasif-agresif kişiliği bozukluğu olanlar örtülü engelleme, erteleme, inatçılık ve etkisizlik ile

karakterizedir. Bu kişiler günlük sosyal ve mesleki durumlarda yerine getirilmesi gerekenlere karşı

pasif olarak direniş gösterir. Bu yüzden yapması gereken işleri zamanında yetiştiremez. Bazen de

bunu kasıtlı olarak yaparlar. Hâlbuki bunun için performansları yeterlidir. Geciktirmeleri için her

zaman bahaneler öne sürerler. Çünkü onlara göre başkaları önlerini kapmasaydı daha başarılı

olabilirlerdi. Yani direnç dolaylı olarak gösterilir. Ayrıca otoriteyi gereksiz görür ve otoritenin

kendisine yaptığı eleştiriyi mantıksız görür.. Her zaman takdir edilmemekten ve yanlış anlaşılmaktan

yakınırlar.

Çoğunlukla bu kişiler huzursuz, sıkkın ve duygularında kararsızlık gösterirler. Kendilerini ortaya

koyamazlar. Değişen davranışları vardır. Bazı zamanlarda neşeli olabilirler ama bu durum genelde

fazla uzun sürmez. Önemsiz şeylere gücenebilir ve bu durum anında hal ve mimiklerine yansıyabilir.

Önemsenmediklerinde hemen kırılabilirler. Bağımlılık ve kendine güvensizlik sık sık yaşanır. Kavgacı

olma eğilimleri vardır. Dürtüsel ve beklenmedik tepkiler verebilirler. Bu kişilerin değişen davranışları

insanlarla yakın ilişki kurmasını engeller. Başkalarını sürekli eleştirirler.

11.2 Pasif- Agresif Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri 32

A. Aşağıdakilerden dördünün (ya da daha fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde

başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, yeterli verimlilik için uygunsuz pasif direnç

gösterme ve olumsuz tutumların olduğu sürekli bir örüntü:

(1) rutin, sosyal ve mesleki tasarıları tam karşılamaya pasif direnç gösterme

(2) başkaları tarafından takdir edilmemekten ve yanlış anlaşılmaktan yakınma

(3) asık yüzlü ve tartışmacıdır

(4) otoriteyi küçük görür ve eleştirileri mantıksız bulur

(5) görünüşte daha şanslı olmaya yönelik kıskançlık ve gücenme gösterir


45

(6) kişisel şanssızlıktan devamlı yakınır ve abartılı olarak dile getirir

(7) pişmanlık duyma ve düşmanca meydan okuma arasında değişiklik gösterir

B. sadece major depresif epizodlar sırasında ortaya çıkmamaktadır ve distimik bozuklukla sebebi daha

iyi açıklanamaz.


Pasif – agresif kişilik bozukluğunun borderline ve histrionik kişilik bozukluğundan ayrılması gerekir.

Pasif- agresif kişilik bozukluğu olan hastalar diğerlerinden daha belirgin agresiftirler.

11.4 Etyoloji (Ortaya Çıkartan Nedenler)

Küçük yaşlarda otorite sorunları ile karşılaşılmış olabilir.

11.5 Epidemiyoloji (Görülme Sıklığı )

Bu bozukluğun epidemiyolojisi hakkında geçerli bir bilgi yoktur. Cinsiyet oranı tam olarak

bilinmemektedir.


Ivor Small, ortalama 11 yıllık olan bir izleme çalışmasında yatarak tedavi gören 100 pasif- agresif

hastanın 54’ ünde primer tanının pasif –agresif kişilik bozukluğu olduğunu, 18’inin ayrıca alkol

kötüye kullanımının olduğunu ve 30’unda klinik olarak depresyon belirlendiğini bildirmiştir. 73’ünde

önceden hastalık bulunmuştur. 58’inde dirençli psikiyatrik rahatsızlıklar bulunmuştur. 9’unda belirti

görülmemiştir. Pek çoğunda huzursuzluk, anksiyete ve deprese görünüm olduğu saptanmıştır. Sadece

32’si işçi veya ev kadını olarak çalışmaktaydı. Sorumluluktan kaçma ve intihar girişimleri belirgin

olmasına rağmen sadece 1’i aradaki zamanda intihara kalkışmıştı. 28’i hastaneye tekrar kabul

edilmesine rağmen sadece 3 hasta şizofrenik olarak adlandırılmıştı.


Destekleyici psikoterapi uygulanan pasif- agresif kişilik bozukluğu olan hastalar iyileşmektedir.

Sadece depresyon ve muhtemel intihar girişimi olduğu zaman ilaç tedavisi uygulanabilir.

46

KAYNAKLAR

Arkonaç, Oğuz. (1996). Psikotik Bozuklukların Tedavileri, İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri

Ceylan, M. Emin. (2000). Araştırma ve Klinik Uygulamalarda Biyolojik Psikiyatri, İstanbul: Nobel

Tıp Kitapevleri

Gençtan, Engin. (2003). Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, İstanbul: Metis Yayınları

Hare, Robert D. (2006). Vicdansızlar / Antisosyal Kişilik Bozukluğu, Ankara: Hekimler Yayın Birliği

Koptagel, Günsel. (2000). Davranış Bilimleri Tıpsal Psikoloji, 4.Baskı. İstanbul: Nobel Tıp K.

King, Ann M; Davison, Gerald C; Neale, John M; Johnson, Sheri L; Abnormal Psycology

Köroğlu, Ertuğrul. (2000). DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri, 2.Baskı. Ankara: Hekimler Yayın Birliği

Köroğlu, Ertuğrul. (2005). Kişilik Bozuklukları, Ankara: Hekimler Yayın Birliği

Köroğlu, Ertuğrul. (2004). Psikonozoloji / Tanımlayıcı Klinik Psikiyatri, Ankara: Hekimler Yayın B.

Köknel, Özcan. ( 1990). Kişilik, İstanbul: Altın Kitaplar Yayın

Kaplan, H. ve Sadock, B. (2004). Klinik Psikiyatri, Türkçesi: Ercan Abay İstanbul: Nobel Tıp

Kitapevleri

Masterson, James E. (2006). Narsisistik ve Borderline Kişilik Bozuklukları, Türkçesi: Berat Açıl.

İstanbul: Litera Yayıncılık

Öztürk, M. Orhan.(2004). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri

Sayıl, Işıl.(2000). Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Ankara: Antıp AŞ. Yayınları

Yurdakul, Sabri. Kişilik Bozuklukları,Ruhsal Hastalıklarla Baş Etme Yolları, İstanbul: Nobel Tıp

Kitapevleri

http:// www. terapistim. com.tr

http:// www. psikoloji.gen.tr

http:// www. armpsikiyatri. com.tr

htpp:// www. psikiyatrist. net

http://www.armpsikiyatri/

Documents

PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU - BİLKA, Bilge Kadın ...bilka.org.tr/upload/file/KISILIK BOZUKLUKLARI.doc · Web viewEgo gücüne göre destekleyici ya da içgörü yönelimli