Parandalimi i konflikteve të brendëshme: shanset për një sistem ndërkombëtar reagimi.

Konfliktet e brendshme ndodhin për arsye të ndryshme. Duhet theksuar që konflikti etnik

dhe ai i brendshëm është ndoshta burimi më i rëndësishëm i konflikteve në shumë luftra

që ndodhin tani në të gjithë botën.1 Grupet etnike janë grupe të mëdha njerëzish të cilët

kanë të njëjtat lidhje të gjuhës stërgjyshore, kulturës ose të fesë si dhe një dallueshmëri të

përbashkët, ku individët njëjtësohen me grupin. Megjithëse konfliktet ndërmjet grupeve

etnike shpesh kanë natyrë materiale, sidomos për territorin e kontrollin mbi qeverinë, vetë

kët konflikte burojnë prej një mospëlqimi ose urrejtje që pjestarët e një grupi etnik

ndjenjë vazhdimisht për pjestarët e një grupu tjetër etnik. Shembujt e konflikteve të

brendshme janë të shumta. Kështu kemi luftën në vendet Afrikane: në Darfur, Sierra

Leone, Ruanda, Nigeri, Afrika e Jugut dhe Sudan; në Azi kemi Timorin Lindor, Tajvanin

me Kinën dhe Pakistanin; në Ballkan kemi Bosnje-Hercegovinën, Kosovën dhe deri diku

Maqedoninë; ndërsa në Amerikën e Jugut kemi: Perunë, Haitin dhe Meksikën. Të gjitha

këto shtete që u permendën bëjnë pjesë tak grupi i shteteve të dështuara.

Sipas çdo mase sigurie, pabarazia midis vendeve të pasura dhe të zhvilluara të Veriut të

botës dhe pjesës tjetër të botës, nuk mund të ishte më e madhe. Qytetarët e grupit të vogël

të kombeve tepër të zhvilluar nuk përballen me ndonjë kërcënim real lufte të madhe dhe

gëzojnë rezerva të bollshme ushqimesh, prosperitet ekonomik, nivele krahasimisht më të

vogla kriminaliteti dhe stabilitet të vazhdueshëm politik dhe social. Edhe kërcënimi i

terrorizmit madje, është jashtëzakonisht i vogël në krahasim me rreziqet e përditshme të

një aksidenti apo sëmundjeje. Përkundrejt “kulturës së frikës” që ekziston në shumë prej

shoqërive perëndimore, në asnjë moment të historisë individët e këtyre vendeve nuk kanë

gëzuar nivele kaq të larta sigurie, prosperiteti dhe stabiliteti.

1 Esman, Milton, “Ethnic Politics”, Ithaca: Cornell University Press, 1995.

1

Në të kundërt, shumica e individëve që jetojnë në vendet në zhvillim përballen me sfida

thelbësore sigurie, përfshirë këtu kërcënimet e përjetshme të luftës ndërshtetërore dhe

dhunën komunitare, varfërinë dhe zinë e urisë, përhapjen e armëve dhe krimin,

destabilitetin politik, denigrimin social, dështimin ekonomik dhe, në formën e tij më

ekstreme, kolapsin e plotë shtetëror. Te gjitha keto bejne te mundur degradimin

sistematik te ketyre vendeve duke i cuar ato drejt lufterave civile dhe konflikteve te

armatosura. E vetmja zgjidhje per keto vende sigurisht eshte nje nderhyrje nga jashte

duke qene se keto vende jane te pafuqishme per zgjidhjen e ketyre konflikteve brenda

shteterore. Në nivelin më bazik të sigurisë fizike, rreth 20-30 milionë njerëz kanë humbur

jetët e tyre në më tepër se njëqind luftëra ndërshtetërore në rajonet në zhvillim që prej

vitit 1945. Rreth 90% e viktimave ishin civilë, ndërsa dhjetëra milionë njerëz të tjerë janë

larguar nga vatrat e tyre familjare për shkak të luftimeve, shumica e të cilëve kanë mbetur

refugjatë për disa dekada. Në varësi të masave të përdorura, pothuajse çdo vit bëhen nga

njëzetë deri dyzetë luftëra ndërshtetërore: të gjitha në vendet në zhvillim. Në shumicën e

kombeve në zhvillim një kërcënim serioz për sigurinë përbën dhuna e brendshme serioze

politike, si për shembull grushtshtetet ushtarake apo rebelimet, dhuna etnike ose fetare,

fushatat e terrorizmit ose trazirat.

Kjo ndodh per shkak te konflikteve qe lindin per sigurimin e nje territori, per pasurine qe

nje grup individesh ka ne duar, per arsye te ndryshme politike, ekonomike, fetare etj.

Si shkak kryesor mund te permendim urrejtjen qe ka nje grup individesh per pjesen tjeter

te saj brenda nje shoqerie qe jeton ne te njejtin vend me te.

Për më tepër, gjysmë milioni njerëz vriten çdo vit nga përdorimi i armëve të lehta të

zjarrit, shpeshherë gjatë akteve kriminale të dhunës dhe pothuajse të gjitha ato ndodhin në

vendet në zhvillim. Këtyre kanosjeve ushtarake u duhen shtuar afërsisht 40.000 njerëz që

vdesin çdo ditë nga uria dhe dhjetëra milionë të tjerë që vdesin çdo vit nga sëmundje, si

gripi, SIDA, diarreja dhe tuberkulozi.2 Keto jane konflikte qe zakonisht ndodhin ne

vendet e botes se trete, por ato mund te ndodhin edhe ne vendet ne zhvillim. Dhjetëra

milionë të tjerë vuajnë nga varfëria kronike, nga mungesa e shanseve të punësimit, nga

përkujdesja e mangët shëndetësore, nga standardet e dobëta të arsimimit dhe nga

2 Sidomos nw vendet e Afrikws. Kjo edhe pwr shkak tw rritjes sw popullsisw.

2

shkatërrimi dhe degradimi i ambientit. Me fjalë të tjera, ekziston një hendek i thellë midis

llojit të sigurisë që gëzojnë një grup i vogël kombesh të zhvilluara dhe llojit të ambientit

të sigurisë që banohet nga shumica e popullsisë së botës. Parë nën një këndvështrim

global, pasiguria dhe jo siguria, duket se është modeli aktual.

Nje tjeter motiv qe nuk duhet te anashkalohet ne marredheniet nderkombetare eshte edhe

ekuilibri i forces. Historia na tregon se kur kemi mungesen e ketij ekuilibri dhe kur ky

ekuliber prishet, njeri shtet behet me i fuqishem se shtetet e tjera atehere lufta do te jete e

pashmangshme si pasoje e supermacise se ketij supershteti qe kerkon tu diktoje

diplomacine e saj vendeve te tjera, duke krijuar keshtu nje lufte te pashmangshme. Rasti

konkret eshte GJermania gjate dy lufterave boterore.

Kjo situatë na pajis me arsye të forta për t’u përpjekur të kuptojmë natyrën dhe pasojat e

pasigurisë në botën në zhvillim. Empirikisht, duhet të kuptojmë përse të gjitha luftërat

dhe shpërthimet më të mëdha të dhunës politike që prej vitit 1945 vazhdojnë ende të

ndodhin në vendet në zhvillim, dhe përse shumica e saj prodhohet më tepër nga shkaqe të

brendshme sesa të jashtme. Sic e dime GJermania e Hitlerit, gjate luftes se dyte boterore

shkaktoi gati rrenim e EUROPES per shkak te ambicies se tij te shfrenuar per te krijuar

nje pernadori gjermane ne mes te Europes. Mbas luftes se dyte boterore keto konflikte

filluan te merrnin “njohje” nga OKB, dhe filluan te ndemerreshin masa konkrete per

parandalimin e ketyre lufterave. Legjislacioni ne te cilen u mbeshteten per te vepruar keto

organizma te krijuara posacerisht per parandalimin e ketyre konflikteve ishte ai per te

drejtat e njeriut e nje sere konventash te tjera te miratuara enkas per kete qellim. Mund te

permendim ketu fundin e luftes se dyte boterore ku u krijua enkas sic ishte gjykata per

krimet e luftes ne NUREMBERG, apo gjykata e TOKIOS. Keto ishin hapat e para ne te

drejten moderne per ndeshkimin e autoreve te krimit, si dhe ndeshkimit te shteteve qe

cenonin sigurine, jeten, ose benin spastrime etnike dhe genocid duke cenuar keshtu te

drejtat e njeriut. Te drejtat e njeriut u vune ne plane te pare. ASAMBLEJA e

PERGJITHSHME e KOMBEVE te BASHKUARA hartoi nje deklarate, sic ishte

DEKLARATA UNIVERSALE E TE DREJTAVE TE NJERIUT (viti i krijimit 1948).

Ne kete deklarate thuhet shprehimisht se “Te gjithe njerezit kane lindur te lire, me

dinjitet, dhe te drejta te barabarta. NJerezit jane pajisur me arsye dhe ndergjegjie dhe

3

duhet te sillen ndaj njeri tjetrit me shpirtin e vellazerimit”. Ne deklarate behet e qarte se

Cdo njeri gezon te drejten per te jetuar, ne kushtet e lirise dhe sigurise. Duke pare se

filluan qe te sanksionoheshin keto te drejta, lindi nevoja edhe per dhenien e drejtesise si

dhe te ndeshkimit te ketyre krimeve ne rast te mos respektimit te ketyre te drejtave, nga

ana e gjykatave. U krijuan keshtu GJYKATA NDERKOMBETARE E DREJTESISE

(viti i krijimit 1946) , gjykata e HAGES (viti i krijimit 1945), gjykata

NDERKOMBETARE PENALE E ROMES (viti i krijimit1998 ka hyre ne fuqi 2001, 114

vende e kane ratifikuar ate dhe jane bere pjese e saj) . Lidhur me gjykaten

NDERKOMBETARE TE DREJTESISE kemi dhenien e 24 vendimeve nga ana e saj qe

nga momento i krijimit, nje nga keto vendime ka qene dhe ai lidhur qe ajo do ti shprehte

HAGES nje mendim keshillimues mbi ligjshmerine e pavaresise se KOSOVES perballe

SERBISE. Kjo gjykate eshte shprehur ne favor ta pavarsise se KOSOVES. Trupa e

gjygjtareve e perbere prej 15 anetaresh dha nje vendim 11 anetare pro ne favor te

pavarsise se KOSOVES dhe vetem 4 anetar kundra. DHenia e ketij vendimi nga ana e

GJYKATES NDERKOMBETARE TE DREJTESISE, vulosi de facto pavaresine e

KOSOVES, gjithashtu u artikulua nga relatori i ceshtjes se perbente nje rast SUI

GENERIS, nje rast unik ne konceptin e marredhenieve nderkombetare. Kjo ishte

padyshim nje fitore e popullit te KOSOVES ne luften qindravjecare te saj per pavaresi.

Vetem pese organe te ORGANIZATES se KOMBEVE te BASHKUARA midis te cileve

dhe ASAMBLEJA E PERGJITHSHME E KOMBEVE TE BASHKUARA dhe

KESHILLI I SIGURIMIT si dhe 16 institucione te specializuara te OKB kane te drejten

per tiu referuar kesaj gjykate per nje mendim referues te saj. Nga pikëpamja konceptuale

ekziston një nevojë imediate për të identifikuar dhe gjetur teoritë dhe konceptet e duhura

për të kontekstualizuar karakterin unik të situatës së sigurisë në këto vende qe

permendem me siper. Qasje të tilla përbëjnë një pikënisje të domosdoshme për të krijuar

politika më të përshtatshme dhe më efikase të sigurisë ndërkombëtare. Parë nga një

këndvështrim normativ, ekzistojnë domosdoshmëri të qarta humanitare për t’u përballur

me vuajtjet e mëdha të shkaktuara nga mungesa e elementeve thelbësorë të sigurisë në

“zonat e destabilitetit” të botës sonë. Së fundmi, duhet të ftillohemi se vetë interesat tona

na diktojnë të përpiqemi realisht për t’i dhënë një zgjidhje pabarazisë së thellë të sigurisë

midis botës së zhvilluar dhe asaj në zhvillim. Globalizmi nënkupton që pasiguria në çdo

4

pjesë të botës nuk mund të frenohet dhe përmbahet brenda kufijve përherë e më tepër

porozë kombëtarë. Siguria është, në masë të madhe, e pavarur. Në shumë mënyra,

konfliketet territoriale, konfliktet etnike, konfliktet fetare, konfliktet ideologjike,

terrorizmi, krimi i organizuar, emigracioni i jashtëligjshëm, tregtia e drogës dhe dëmet e

ambientit janë të gjitha efekte përhapëse të pasigurisë së vazhdueshme në botën në

zhvillim.

Në këtë kapitull do përpiqemi t’u japim kuptim këtyre sfidave të thella të sigurisë me të

cilat përballen vendet në zhvillim dhe dilemës unike të sigurisë brenda të cilës ata e

gjenden të ngërthyer. Do shqyrtojmë natyrën e kërcënimeve kryesore të sigurisë me të

cilat përballen kombet në zhvillim, strategjitë kryesore të sigurisë që ata kanë përdorur

për t’i luftuar ato dhe shkaqet e brendshme dhe ndërkombëtare që janë përgjegjëse për

këtë gjendje të vështirë sigurie. Argumenti që duam të promovojmë në këtë teme është

se: në ndryshim nga vendet e zhvilluara të Veriut të globit, kanosjet kryesore ndaj

sigurisë me të cilat përballen shtetet e dobëta janë potencialisht katastrofike dhe

prodhohen pikësëpari nga burime të brendshme. Ato përfshijnë, midis të tjerave:

kërcënimin e transferimit të dhunshëm të pushtetit, kryengritje, ndarje, rebelime,

gjenocid, përleshje midis “lordëve të luftës” [zakonisht kryetarë fisesh-grupesh rivale]

dhe, në fund, kolaps total të shtetit dhe anarki.3

Këto kërcënime janë të rrënjosura për më tepër në gjendjen fundamentale të shtetit dhe

qeverisjes, çka krijon një “dilemë të përbotshme pasigurie” (Job 1992) për elitat

sunduese: sa më shumë elita përpiqen të themelojnë një rend shtetëror efikas, aq më

shumë ato provokojnë sfida ndaj autoritetit të tyre nga grupe të fuqishme të shoqërisë. Në

këtë kontekst, regjimet e sigurisë – gjendja në të cilën elitat qeverisëse janë të sigurta

nga ndryshimet e dhunshme të regjimit të tyre – bëhen të padallueshme nga siguria

shtetërore – gjendja në të cilën institucionet, proceset dhe struktura e shtetit janë në

gjendje të vazhdojnë të funksionojnë me efikasitet, pavarësisht përbërjes së elitës

3 Buzan, Barry, “People, Statea and Fear”, Boulder, Co, 1991, fq, 23.

5

sunduese. Për shtetet e dobëta, sfera e brendshme është aktualisht shumë herë më e

rrezikshme dhe kërcënuese sesa faktori ndërkombëtar.

Duke pasur parasysh këtë përmbysje të konceptimit të pranuar të dilemës klasike të

sigurisë (në të cilën kërcënimet ushtarake prodhohen pikësëpari nga shtete të tjerë unitarë

në një sistem anarkik ndërkombëtar), nuk mund të përbëjë surprizë fakti që “dilemës së

pasigurisë” të një shteti të dobët i është kushtuar më pak vëmendje në literaturën

racionale të Studimeve të Sigurisë. Duke u fokusuar në një numër të kufizuar shtetesh (në

fuqitë e mëdha dhe në vendet e zhvilluara), në një numër të kufizuar kanosjesh ushtarake

(të tilla si ekspansionizmi sovjetik, pushtimi i huaj, përhapja e armëve dhe teknologjisë

bërthamore, shtetet e këqija (Rogue States) apo terrorizmi ndërkombëtar), dhe duke

përdorur një konceptim të kufizuar të sigurisë (“siguri kombëtare” e orientuar drejt

politikës dhe kërcënimeve së jashtme), sfidat e sigurisë me të cilat përballet shumica e

popullsisë së botës janë anashkaluar në studimet akademike të disiplinës në fjalë. Për

rrjedhojë, ekzistojnë kufij realë mbi shpjegimet që mund të na ofrojnë qasjet tradicionale

të Studimeve të Sigurisë mbi natyrën dhe shkaqet e pasigurisë sot në shtetet e dobëta.

Kësisoj, zgjerimi dhe thellimi i kuptimit që ne kemi për sigurinë ka nevojë për një grup të

ri instrumentesh diagnostikuese që të na mundësojnë të kuptojmë në mënyrë sa më të

plotë sfidat e sigurisë me të cilat përballen shumica e njerëzve të globit dhe llojin unik të

shteteve në të cilat ata jetojnë.

2. Dilema e Pasigurisë së Shteteve të Dobëta

Dilema unike e pasigurisë me të cilën përballen shtetet e dobëta është kryesisht në

funksion të kushteve strukturore të ekzistencës së tyre. Shteteve të dobëta u mungojnë

atributet më thelbësore të një shteti. Atyre u mungojnë institucione efikase, monopoli i

instrumenteve të dhunës dhe konsensusi mbi idenë e shtetit. Për rrjedhojë, si shtete të

paplotë, ose “pothuaj-shtete” [ang. quasi-states] (Jackson 1990), ata përballen me një sërë

sfidash ndaj autoritetit të tyre prej aktorëve të brendshëm të fuqishëm. Në mënyrë që të

kuptojmë se si krijohet pikësëpari kjo gjendje pasigurie, duhet të shqyrtojmë

6

karakteristikat kryesore strukturore të shteteve të dobëta dhe natyrën e kërcënimeve të

brendshme me të cilat përballen ato.

2.1. Shtetet e Dobëta

Vlerësimi i fuqisë së shtetit mund të jetë një ushtrim i vështirë dhe i diskutueshëm, pasi

studiuesit priren të aplikojnë masa të ndryshme matëse. Thomas (1989) u atribuonte

fuqinë (dhe dobësinë) shteteve në përputhje me kapacitetet e tyre institucionale dhe

dallonte dy forma pushteti shtetëror: pushtet despotik dhe pushtet infrastrukturor. Pushteti

despotik i referohet aftësisë imponuese të shtetit dhe ushtrimit të forcës për të imponuar

rregullat dhe ligjet e shtetit mbi civilët. Në të kundërt, pushteti infrastrukturor i referohet

efikasitetit dhe legjitimitetit të institucioneve shtetërore dhe aftësisë së shtetit për të

qeverisur nëpërmjet konsensusit. Shtetet mund të shfaqen “të dobët” ose jo-efikas në një

ose në të dyja këto kapacitete, por si rregull i përgjithshëm, shtetet e fuqishme kanë më

pak nevojë për të ushtruar pushtet imponues për shkak se fuqia infrastrukturore e tyre e

bën atë të panevojshëm. Në mënyrë paradoksale, sa më shumë që një shtet i dobët

ushtron pushtet imponues, aq më shumë ai përforcon “dobësinë” e tij si dhe mungesën e

pushtetit infrastrukturor.4

Në të kundërt, Buzan (1991a)5 argumenton se shtetet përbëhen nga tre komponentë

kryesorë: një bazë fizike, kapacitete institucionale dhe nga “ideja e shtetit”. Sipas Barry

Buzan, fuqia (dhe dobësia) e shtetit pikësëpari në fushën pak të përkufizueshme të “idesë

së shtetit” dhe shkallës në të cilën shoqëria formon një konsensus mbi – dhe identifikohet

me – shtetin. Kësisoj, shtetet e dobëta “ose nuk kanë, ose kanë dështuar të krijojnë, një

konsensus të brendshëm politik dhe social mbi fuqinë e mjaftueshme për të eliminuar

përdorimin në shkallë të gjerë të forcës si element madhor dhe të vazhdueshëm në jetën e

brendshme politike të kombit” (1983: 67).

4 Job, Brian, “The Insecurity Dilemma”, Boulder, Co, 1992, pg, 64.5 Po, aty ,fq, 34.

7

Migdal (1988) na jep me një kundërthënie për të dyja këto formulime. Ai e përkufizon

fuqinë e shtetit në termat e kapaciteteve shtetërore ose “aftësisë së liderëve shtetërorë për

të përdorur agjencitë e shtetit për t’u imponuar individëve brenda shtetit të bëjnë atë që

ata duan që individët të bëjnë” (1988: xvii). Por më pas ai e kthen përmbys vëmendjen e

tij drejt mënyrës se si shoqëria dhe grupet brenda saj tolerojnë, lejojnë ose i rezistojnë

zhvillimit të shtetit. Ai argumenton se shumica e shoqërive në zhvillim përfundojnë në

një rrugë pakrye, në një qorrsokak ku shumica e shteteve përballet me forca të fuqishme

sociale me pushtet thelbësor imponues, i cili provokon më pas rezistencë të dhunshme.

Në këndvështrimin e Migdal, shtetet e dobëta nuk janë më pak problematike sesa

shoqëritë e forta. Kjo balancë e brendshme e pushtetit midis shtetit dhe shoqërisë lufton

kundër krijimit të një lloji perëndimor prototipik shtetesh-kombe.

Në përfundim, duket se janë të rëndësishme tre dimensione të fuqisë së shtetit: (1)

kapaciteti infrastrukturor, në kuptimin e aftësisë së institucioneve të shtetit për të kryer

funksione esenciale dhe për të implementuar politikë; (2) aftësi shtrënguese, në kuptimin

e aftësisë dhe vullnetit të shtetit për të përdorur forcën kundër sfidave të autoritetit të tij;

dhe (3) identiteti kombëtar dhe kohezioni social, në kuptimin e shkallës në të cilën

popullsia e identifikon veten e saj me shtetin-komb dhe pranon rolin e tij legjitim në jetën

e tyre.

Empirikisht mund të vihet re se shumica e vendeve në zhvillim janë të dobëta ose jo-

efikase në shumicën (për të mos thënë në të tre) e këtyre dimensioneve. Si rrjedhojë e

këtyre deficiteve fundamentale, shtetet e dobëta shfaqin shpeshherë disa (ose të gjitha)

nga karakteristikat e mëposhtme: (a) dobësi institucionale dhe paaftësi për të

implementuar një politikë kombëtare ose për të kryer funksione bazë shtetërore si

mbledhje taksash dhe garantim i rendit dhe ligjit; (b) destabilitet politik, të evidentuar

nëpërmjet grushtshteteve, komploteve, rebelimeve dhe ndryshimeve të shpeshta të

dhunshme të qeverive; (c) centralizimit të pushtetit politik në duart e një individi të vetëm

(ose të një elite tepër të kufizuar njerëzish), i cili komandon makinerinë e qeverisjes dhe

drejton shtetin në përmbushje të interesave të tij; (ç) demokraci inekzistente ose të

pakonsoliduara; (d) kriza të vazhdueshme ekonomike dhe dobësi strukturore; (dh) dobësi

8

të jashtme nga aktorë dhe fuqi ndërkombëtare; (e) ndarje të forta sociale midis klasave,

grupeve fetare, rajoneve, zonave rurale dhe atyre urbane dhe/ose ndarje etnike; (ë)

mungesë e një ndjenje të fortë kohezioni ose identiteti kombëtar; dhe (f) një krizë të

vazhdueshme legjitimiteti si për qeverinë e momentit ashtu edhe për institucionet e shtetit

në përgjithësi.

Karakteristika më e rëndësishme e shteteve të dobëta është aftësia e tyre e shpeshtë për të

krijuar dhe ruajtur monopolin e mjeteve të dhunës.6 Edhe në shtete me pushtet shtrëngues

të zhvilluar dhe konsoliduar, qeveritë civile nuk arrijnë gjithnjë të sigurojnë besnikërinë

absolute të forcave të armatosura dhe përballen me një kërcënim konstant ndërhyrjeje

ushtarake. Gjithsesi, për shumicën e shteteve të dobëta, forcat e armatosura janë të keq-

pajisura, të keqmenaxhuara dhe pre e ndarjeve midis fraksioneve të ndryshme. Në të

njëjtën kohë, një gamë e gjerë aktorësh socialë – politikanë rivalë me ushtritë e tyre

private, lordë të luftës7, grupe kriminale, milici lokale të organizuara, grupe etnike ose

fetare të armatosura dhe të mirorganizuara, apo kompani private sigurie ose mercenarë –

kanë fuqinë e mjaftueshme për t’i rezistuar përpjekjeve të shtetit për t’u imponuar. Në një

situatë të tillë, edhe kërkesa më minimale e shtetit – monopoli i mjeteve të dhunës – është

në masë të madhe përtej kontrollit të tij.

Në anën tjetër të këtij spektri, dhe në kundërshtim të plotë me të, sugjerohet se

shtetet e fuqishme kanë vullnetin dhe aftësinë: “për të ruajtur kontrollin social, për të

garantuar pranimin nga shoqëria të ligjeve zyrtare, për të vepruar me vendosmëri, për të

prodhuar politika efikase, për të ruajtur stabilitetin dhe kohezionin, për të inkurajuar

pjesëmarrjen sociale në institucionet shtetërore, për të siguruar shërbimet bazë, për të

administruar dhe kontrolluar ekonominë kombëtare, si dhe për të ruajtur legjitimitetin”

(Dauvergne 1998: 2). Gjithashtu shtetet e fuqishme kanë nivele të larta kohezioni socio-

politik, i cili lidhet drejtpërsëdrejti me pjesëmarrjen e konsoliduar në demokraci, me

identitete të fuqishme kombëtare dhe me ekonomi me shkallë të lartë produktiviteti dhe

tepër të zhvilluara. Çka është më e rëndësishme shtetet e fuqishëm ekzistojnë si një

“ide/koncept hegjemonik”, i pranuar dhe i natyralizuar në mendjet e qytetarëve të

6 Robert, Kaplan, “Anarkai qe po troket”, fq, 12.7 Yonah, Alexander, “Lufta kundwr terrorizmit”, fq, 23.

9

zakonshëm, të cilët “e konsiderojnë shtetin po aq të natyrshëm sa dhe peizazhi që i

rrethon, pa të cilin nuk mund ta imagjinojnë dot jetën e tyre”8 (Migdal 1998: 12).

Në mënyrë vendimtare, kuptimi i shteteve të dobëta dhe të forta nuk është një masë e

dyfishtë por më tepër një madhësi e vazhduar (continuum) përgjatë së cilës përcaktohen

shtetet në botën reale. Për më tepër kjo është një gjendje dinamike. Shtetet mund të

lëvizin me kalimin e kohës para dhe mbrapa përgjatë kësaj vije lineare, nëse do

ekzistojnë ndryshime të mjaftueshme të faktorëve kyçë: për shembull, shtetet e dobëta

mund të bëhen të fuqishme duke ndërtuar një ndjenjë të fortë identiteti kombëtar; ndërsa,

nga ana tjetër, shtetet e forta mund të bëhen të dobët nëpërmjet ndonjë konflikti të

përshkallëzuar social, të shkaktuar, bie fjala, nga emigrimi i brendshëm. Shumica e

shteteve në rajonet e zhvilluara bien drejt kahut të dobët të këtij spektri linear të fuqisë

shtetërore.

2.2. Kërcënimet për Shtetet e Dobëta

Për shkak të dobësimit të karakteristikave të tyre strukturore, shtetet e dobëta përballen

me një sërë sfidash sigurie të brendshme dhe të jashtme. Për sa i përket sfidave të

brendshme të sigurisë, shtetet e dobëta përballen me kërcënime të vazhdueshme

ndërhyrjesh të dhunshme në politikë nga forcat e armatosura. Ndërhyrje të tilla mund të

marrin formën e coup d’état [grushtshteteve], kryengritjeve, rebelimeve apo revoltave

mbi kushtet sociale. Në rajone të tilla si Amerika Latine, Azia dhe Paqësori, apo Lindja e

Mesme kanë ndodhur me qindra raste të tilla, ndërsa afërsisht dy të tretat e vendeve të

kontinentit afrikan kanë përjetuar eksperiencën e regjimeve ushtarake që prej shpalljes së

pavarësisë së tyre. Regjimet ushtarake vazhdojnë të qeverisin një sërë vendesh në

zhvillim.

8 Migdal ,192, pg, 12.

10

Shtetet e dobëta përballen gjithashtu me kanosje serioze që vijnë nga “njerëz të fortë”:

pra nga individë ose grupe të cilët ushtrojnë një shkallë fuqie imponuese dhe/ose

infrastrukturore dhe sfidojnë autoritetin e shtetit. Ata mund të jenë aktorë gjysmë-

legjitimë, të tillë si politikanë ose liderë tradicionalë dhe fetarë të cilët komandojnë grupe

të mëdha simpatizantësh dhe kanë akses privat tek arsenalet e armëve. Në mënyrë

alternative, ata mund të jenë grupe kriminale ose lordë të luftës – pra individë

karizmatikë që komandojnë ushtri private dhe imponojnë një lloj rendi absolutist në zonat

mbi të cilat ushtrojnë kontroll, kryesisht për qëllime tregtie të jashtëligjshme. Si shembuj

individësh të tillë të fuqishëm mund të përmendim kartelet e drogës në Kolumbi,

Myanmar dhe Afganistan, si dhe disa nga liderët rebelë në Afrikë gjatë viteve ’90-të, si

Charles Taylor, Foday Sankoh dhe Jonas Savimbi. Nëse shteti dështon t’u tregojë vendin

e duhur këtyre grupeve, ata mund ta sfidojnë regjimin dhunshëm.9

Në raste të tjera, shtetet e dobëta përballen me sfida nga grupe të ndryshme sociale, të

tilla si grupet etnike, lëvizjet fetare, fraksionet ideologjike apo grupe lokale të milicisë, të

organizuara për t’u vetëmbrojtur. Kryesisht për shkak të ndarjeve që ekzistonin

paraprakisht, paaftësisë së shtetit për të siguruar mirëqenie të përshtatshme dhe tendencës

për të përdorur mjete të ekzagjeruara imponuese, një pjesë e konsiderueshme e grupeve

etnike brenda shteteve të dobëta janë organizuar politikisht dhe ushtarakisht për të

mbrojtur interesat e tyre. Në projektin e tij të titulluar “Minoritetet në rrezik” [Minorities

at Risk] Gurr identifikoi më tepër se nëntëdhjetë minoritete etnike të angazhuara

gjerësisht në konflikte të dhunshme me shtetin ose në rrezik të mesëm (deri serioz) për të

shpërthyer në dhunë të fortë politike. Në mënyrë të ngjashme, në një sërë vendesh të

Lindjes së Mesme dhe Azisë, si për shembull në Algjeri, Egjipt, Arabinë Saudite,

Indonezi dhe, më së fundi, në Tailandë, grupe fetare kanë lëshuar sfida të dhunshme

kundër shtetit. Gjithashtu shtetet vazhdojnë të jenë të kërcënuara edhe nga grupe të

udhëhequr nga doktrina ideologjike, duke filluar që nga rebelimi Maoist në Nepal deri tek

lëvizja Zapatistas në Chiapas të Meksikës. Është i trishtueshëm fakti se pothuajse të

gjitha grupet e armatosura në shtetet e dobëta – ushtritë shtetërore, fraksionet e lordëve të

9 Rich, Paul, “Warlords in International Relations”, London, Macmillan, pg, 90, 1999.

11

luftës, apo milicitë etnike dhe fetare – përdorin një numër të madh fëmijësh në ushtritë e

tyre (shih Kapitullin 20 për më tepër mbi përdorimin e ushtarëve në ushtri).

Gjithashtu mund te permendim rastin e RUANDES, e cila ishte nje koloni belge dhe pas

pavarsise se saj ne vitin 1962 u krijua nje vakum se cili grup do te merrte pushtetin. Duke

pasur mbeshtetjen e belgeve qe ne ate kohe kishin akoma interesa ekonomike ne Ruande,

grupi etnik tutsi erdhi ne pushtet. GJate gjithe dekadave qe do te vinin me pas ato kryen

krime dhe genocide duke detyruar nje popullsi te madhe te hutsi te largoheshin. Ne vitin

1994 kur shpertheu lufta civile ne ate kohe erdhi ne pushtet grupi etnik hutsi, ato kryen

krime te medha kundrejt grupit etnik te quajtur tutsi. Ato vrane dhe detyruan me mijera

banore tutsi te shpernguleshin si refugjate ne Zaire dhe Tanzani. SHkak i kesaj urrejtje

ishin konfliktet e vazhdueshme per pushtet si dhe urrejtja e madhe qe keto dy grupe

kishin per njeri tjetrin. Konfliktete e tyre shkaktuan me mijera viktima nga te dyja palet.

Situata u be e deshperuar. Emisari i derguar nga OKB filloi negocimin si edhe kerkoi nje

armepushim midis paleve, fuqite e medha filluan te nderhyne sepse situate po behej e

papranueshme ne syte e opinionit publik te ketyre vendeve. GJIthashtu ai kerkoi kthimin

e refugjateve nga Zaireja dhe Tanzania, por mijera refugjate nuk pranuan te ktheheshin

sepse i druheshin frikes se hakmarrjes kur te ktheheshin.

Një kërcënim i fundit i brendshëm mund të vijë nga erozioni konstant i institucioneve dhe

proceseve shtetërore. Mungesa e theksuar e ligjit dhe shthurja eventuale e institucioneve

qeverisëse mund të krijojnë një vakum pushteti në të cilin elitat udhëheqëse shndërrohen

në një prej fraksioneve apo grupeve që luftojnë për të mbushur hapësirën boshe dhe

pretendojnë se kanë autoritetin formal të administrimit të shtetit. Kështu, për shembull, në

momente të ndryshme të konflikteve në Liberi dhe Somali, disa fraksione të ndryshme

pretenduan paralelisht se ishin qeveria legjitime e vendit, pavarësisht mungesës së

kontrollit të nevojshëm të territorit ose institucioneve qeverisëse të domosdoshëm për

njohjen e tyre formale. Në fund të fundit, gjithsecili prej këtyre kërcënimeve – si

ndërhyrja e ushtrisë në politikë, individët e fortë apo lordët e luftës, kërkesat kombëtare

për ndarje apo shkatërrimi dhe kolapsi i shtetit – mund të çojnë drejt shpërthimit të

luftërave ndërshtetërore.

12

Për shkak të brishtësisë së brendshme, shtetet e dobëta përballen gjithashtu me një larmi

kërcënimesh të jashtme. Duke qenë se u mungon kapaciteti infrastrukturor ose shtrëngues

(imponues) për t’u rezistuar ndërhyrjeve nga jashtë, shtetet e dobëta bëhen të ndjeshme

ndaj penetrimeve dhe ndërhyrjeve nga shtete apo grupe të tjerë. Shtetet e fuqishme mund

të pushtojnë drejtpërsëdrejti një vend ose të sponsorizojnë një grushtshteti apo rebelim

për të larguar një regjim të caktuar. Ndër shembujt e shumtë këtu mund të përmendim

pushtimet amerikane të Grenadës, Panamasë, Afganistanit dhe Irakut, apo ndërhyrjet e

shumta franceze në një sërë shtetesh afrikane. Nga ana tjetër, garantimi i sasive të mëdha

të armëve dhe asistencës ushtarake ndaj lëvizjeve rebele, si për shembull mbështetja që

Shtetet e Bashkuara i dhanë UNITA në Angola apo mbështetja që Bashkimi Sovjetik u

siguroi grupeve të vietkongëve në Vietnam, mund të përbëjnë kërcënime serioze për elitat

qeverisëse. Shpeshherë mbështetja e fraksioneve rebele apo e komplotistëve që duan të

organizojnë grushte shteti, mund të vijë edhe nga burime afër atyre të brendshme, të tilla

si shtete rivale fqinje.10 Një numër i konsiderueshëm rivalësh rajonalë – si për shembull

India dhe Pakistani, Uganda dhe Sudani, Somalia dhe Etiopia, Irani dhe Iraku – e kanë

kërcënuar njëri-tjetrin duke përdorur pikërisht këto metoda. Për më tepër, shtete të dobëta

shumë të vogla mund të kërcënohen edhe nga grupe tepër të vogla të jashtme: grushte të

tilla shteti, të përgatitura dhe ekzekutuara nga mercenarë (të cilët disa herë nuk e kalonin

një duzinë individësh) dhe pushtimet e mëpastajme, janë realizuar kundër ishujve

Seychelles, Maldive, Komoros dhe, së fundmi, kundër Guineas-Bissau. Në shumicën e

rasteve grushtshtetet u drejtuan nga aleatë tepër të fuqishëm, si Franca apo India.

Një kërcënim që ka lidhje me atë që sapo përmendëm vjen nga efekti shpërndarës (spill-

over) i konfliktit dhe trazirave në rajonet apo shtetet fqinje.11 Shtetet e dobëta, duke mos

patur aftësitë infrastrukturore për të kontrolluar në mënyrë efikase kufijtë e tyre, nuk

mund të bëjnë shumë për të parandaluar fluksin masiv të refugjatëve, kapjen e rebelëve,

kontrabandën e armëve apo përleshjet e armatosura. Tronditje të tilla të mëdha nga jashtë

mund të kërcënojnë seriozisht stabilitetin e vendeve të dobëta. Gjenocidi në Ruandë i vitit

10 Gabriel, Partos, “Bota qw erdhi prej tw ftohtit”, fq, 56.11 Shembulli mw domethwnws janw vendet e Afrikws s Veriut dhe Lindjes sw Mesme ku rrebelimet e viteve tw fundit kanw bwrw qw tw citen nw konflikt tw gjitha shtet kufitare.

13

1994 u përhap edhe në Zair, një shtet i dobët dhe i dështuar. Tronditja çoi praktikisht në

rënien e regjimit të Mobutu-s, ndërhyrjen e armatosur dhe pushtimin nga disa shtete

fqinje dhe luftime të shkallës së gjerë midis fraksioneve të ndryshme

I lidhur me kërcënimin e sapopërmendur është fakti se shtetet e dobëta janë të kërcënuara

nga përhapja e pakontrolluar e armëve të vogla dhe atyre të kalibrit të lehtë . Në duart e

kriminelëve, lordëve të luftës dhe milicive private, këto armë mund të sfidojnë realisht

autoritetin e shtetin dhe mund të intensifikojnë konfliktet ekzistuese, duke nëpërkëmbur

dhe pakësuar seriozisht mundësitë e suksesit të përpjekjeve për paqe. Armët e lehta, të

transportueshme dhe lehtësisë të përdorshme (madje dhe nga fëmijët), mund të sigurohen

lehtësisht si nëpërmjet rrugëve ligjore ashtu dhe në rrugë të jashtëligjshme12. Sapo ato

gjenden në përdorim, kanë tendencën të përhapen nëpër tërë rajonin. Sipas përllogaritjeve

të ndryshme në zonat më konfliktuale tregtia e jashtëligjshme e armëve është afërsisht

pesë miliardë dollarë në vit. Ato shkaktojnë vdekjen e afërsisht gjysmë milioni njerëz në

vit në aktivitete kriminale apo dhune civile.

2.3. Dilema e Pasigurisë së Shteteve të Dobëta

Ndërthurja e dobësive shtetërore dhe kërcënimeve të brendshme krijojnë një sfidë

unike sigurie për vendet e dobëta. Ajo është e dallueshme sepse vjen më tepër nga

kërcënime të brendshme ndaj regjimit në pushtet sesa nga kërcënime të jashtme kundër

ekzistencës së shtetit-komb. Paaftësia e shteteve për të siguruar paqen dhe rendin krijon

një mjedis të zymtë ku çdo komponent i shoqërisë – përfshirë këtu dhe elitën ose regjimin

qeverisës – konkurron për të mbrojtur dhe siguruar mirëqenien e tij.

Por lind pyetja perse keto shtete nuk e sigurojne dot paqen dhe stabilitetin e tyre politik?

Arsyet jane te ndryshem duke filluar nga ekonomia e tyre e dobet dhe duke vazhduar me

tej me paaftesine eketyre vendeve per te krijuar institucione demokratike.

12 Misha, Glenny, “McMafia”, fq, 78.

14

Kjo krijon një situatë të brendshme të ngjashme me konceptimin neorealist të anarkisë

strukturore ku grupet prodhojnë pasiguri në pjesën tjetër të sistemit kur ata përpiqen të

përmirësojnë sigurinë e tyre. Për ta dalluar këtë gjendje të krijuar në brendësi nga dilema

klasike, do të ishte e dobishme ta emërtonim dilema e pasigurisë. Kjo gjendje pasigurie

është vetë-përjetësuese, sepse çdo përpjekje nga regjimi për të garantuar sigurinë e tij me

anë të forcës, provokon rezistencë më të madhe dhe gërryen edhe më shumë themelet

institucionale të shtetit dhe të shoqërisë në përgjithësi.

Në një farë kuptimi, dilema e pasigurisë së shtetit të dobët shkaktohet nga një mungesë

paraprake e thellë e “shtetësisë” – pra e aftësisë për të monopolizuar mjetet e dhunës.13

Ky dështim mund të jetë normativ – në kuptimin që shteti ka dështuar të bindë popullsinë

se rezistenca e armatosur është e gabuar dhe antiproduktive – dhe praktik – në kuptimin

që shteti e ka të pamundur të çarmatosë fizikisht dhe të kontrollojë të gjithë rivalët e tij.

Në të dy kuptimet, mungesa një qendre politike dhe institucionale me një monopol force

krijon një spirale pasigurie – një situatë gjysmë-permanente “anarkie në zhvillim” – ku

grupet e armatosura janë të detyruara të angazhohen në strategji vetë-ndihmuese.

Kështu, brenda kontekstit të një shteti të dobët, ku elitat qeverisëse përdorin mekanizmat

qeveritarë pikësëpari për të siguruar vazhdimësinë e regjimit (qeverisjes) së tyre, koncepti

i sigurisë kombëtare – pra siguria e të gjithë entitetit socio-politik, një shtet-komb me

mënyrën e tij të të jetuarit dhe vetëqeverisje të pavarur – është totalisht i pa-aplikueshëm.

Praktikisht, ideja e sigurisë shtetërore – pra integriteti dhe funksionimi i institucioneve

dhe idesë së një shteti – dhe regjimi i sigurisë – siguria e elitave qeverisëse nga sfidat e

dhunshme kundër tyre – bëhen të pa-dallueshme dhe të pandashme nga njëra-tjetra. Për

shkak të shkrirjes së konceptit të shtetit me atë të qeverisë, kur përmbyset një regjim

specifik, siç ndodhi për shembull me përmbysjen e regjimit të Syad Barre në Somali në

vitin 1991, shpërbëhet gjithashtu i tërë aparati i shtetit. Në këtë kuptim siguria e shtetit

bëhet regjim sigurie.

13 Joshua, Goldstein, “Marrwdhwniet Ndwrkombwtare”, fq, 216.

15

3. Strategjitë e Sigurisë në Shtetet e Dobëta

Karakteristikat strukturore të shteteve të dobëta dhe dilema unike e pasigurisë në të cilën

ata janë të mbërthyer, kufizon së tepërmi opsionet e politikave që mund të ndërmarrin

elitat qeverisëse. Kushtet e qeverisjes krijojnë në thelb një gjendje gjysmë-permanente (të

qëndrueshme) “politikash krize” ose “politikash mbijetese” (Migdal 1988) në të cilat

strategjitë afatshkurtra të regjimit të sigurisë zëvendësohen nga politika afatgjata

shtetformimi.

3.1 Strategjitë e Elitave mbi Sigurimin

Shtetet e dobëta përdorin tipikisht një ndërthurje të strategjive të brendshme dhe atyre të

jashtme, të cilat kanë si qëllim mbijetesën e një regjimi të caktuar. Në arenën e politikës

së brendshme, elitat përdorin një gërshetim të qasjes së karotës dhe kamxhikut për

sfiduesit e qeverisjes së tyre. Së pari, mungesa e aftësive infrastrukturore dhe e

legjitimitetit të gjerë social, i detyron shpeshherë elitat e shteteve të dobëta të bazohen në

fuqinë shtrënguese të shtetit dhe frikësimin e kundërshtarëve për të garantuar

vazhdimësinë e qeverisjes së tyre. Kjo përfshin krijimin ose zgjerimin e forcave të

sigurisë, duke shpenzuar një pjesë të madhe të të ardhurave kombëtare për furnizime

ushtarake dhe duke përdorur dhunën dhe kërcënimet kundër kundërshtarëve potencialë të

regjimit. Kjo është ndoshta strategjia më e përhapur e ndjekur nga elitat e shteteve të

dobët. Ajo reflektohet gjithmonë në shkeljen e të drejtave të njeriut që vërehet në

shumicën e vendeve në zhvillim. Regjimet përpiqen në mënyrë tipike që të shtypin

opozitën nëpërmjet përdorimit të gjerë të torturave dhe burgosjeve, vrasjeve politike,

shtypjeve të dhunshme të lirive dhe shprehjes politike, shpërnguljeve me forcë,

shkatërrimit të furnizimeve ushqimore, madje, në raste ekstreme, gjenocidit,

përdhunimeve masive dhe spastrimeve etnike.

Një dilemë kyçe për elitat është që instrumentet e imponimit – forcat e armatosura – të

mos zhvillohen në një kërcënim në vetvete për regjimin. Për këtë arsye, elitat i dobësojnë

16

hera-herës forcat e armatosura me paramendim duke krijuar ndarje brenda tyre, duke

krijuar njësi elitare – të tilla si garda presidenciale – dhe duke mëkuar rivalitetin midis

shërbimeve të ndryshme brenda ushtrisë. Strategji të tilla përça e sundo përdoren edhe

kundër burimeve të tjera potenciale opozitare, si për shembull kundër burokracive,

grupeve fetare, autoriteteve tradicionale dhe politikanëve të opozitës. Në këtë

këndvështrim, përçarja e vullnetshme ose brejtja e institucioneve shtetërore mund të

kthehet në një instrument racional dhe efikas të parandalimit të ngritjes së qendrave

potenciale opozitare kundër regjimit.

Nga ana tjetër, hera-herës elitat e kanë më të lehtë të përpiqen të krijojnë shtysa dhe

nxitje pozitive për të mbështetur regjimin. Kjo përshin krijimin e sistemeve të detajuara

klienteliste, ku elitat shtetërore dhe grupe të ndryshme sociale bashkohen në rrjete të

ndërlikuara të shkëmbimit të ndërsjellë. Në këtë mënyrë, korrupsioni funksionon si një

mënyrë rishpërndarjeje dhe si mjet i integrimit të shtetit në një strukturë fuqie. Sisteme të

tilla mund të shtrihen deri tek individët e fuqishëm në trajtën e “volitjes së elitës” (Reno

1998). Lordëve të luftës ose liderëve politikë, të cilët kanë në zotërim ushtri private,

mund t’u lejohet të ushtrojnë kontroll mbi një territor të caktuar, të devijojnë në favor të

tyre resurset dhe burimet shtetërore ose të ushtrojnë, bie fjala, kontroll ekskluziv mbi një

aktivitet të veçantë tregtar, në shkëmbim të një marrëveshjeje për të mos u përpjekur të

përmbysin regjimin ose pengesave ndaj aktiviteteve të tjera të tij. Në marrëveshjen që i

dha fund luftës në Sierra Leone, lordi i luftës dhe lideri i rebelëve të Frontit të Bashkuara

Revolucionar, Foday Sankoh, mori postin e Ministrit të Minave në përpjekje për t’i blerë

besnikërinë. Gjithashtu hera-herës mund të vërehen dhe lloje të ndryshme marrëveshjesh,

si ato me kartelet e drogës në Kolumbi dhe Myanmar.

Një tjetër strategji tipike e shteteve të dobëta është manipulimi etnik ose “politika e

identitetit”. Ajo përbën një formë të strategjisë “përça e sundo”, të huazuar nga epoka e

kolonializmit, në të cilën elitat ndezin me paramendim konflikte ndër-komunitare, si mjet

për të parandaluar krijimin e një opozite të bashkuar kundër regjimit. Në të tjera raste, kjo

17

përbën thjesht një metodë të rrënjosjes së pushtetit të regjimit në atë që konsiderohet një

burim i besueshëm mbështetjeje. Kështu, elitat do favorizojnë disa grupe të caktuara në

shpërndarjen e resurseve natyrore dhe burimeve ekonomike të shtetit; do shtypin

minoritetet që i konsiderojnë armiqësore; do krijojnë grupe minoritare që do i flijojnë për

qëllimet e tyre gjatë kohëve të trazirave dhe do caktojnë pjesëtarë të grupit etnik të elitës

në poste të pushtetshme. Strategji të tilla janë shpeshherë të suksesshme, sepse

ndërgjegjja etnike zakonisht është tepër e zhvilluar dhe lehtësisht e shfrytëzueshme në

shumicën e vendeve në zhvillim.

Një strategji e fundit e përdorur nga elitat përfshin manipulimin e kujdesshëm të

proceseve politike demokratike. Për shkak të brishtësisë së tyre të jashtme, shumica e

shteteve të dobëta janë shtrënguar nga donatorët ndërkombëtarë – pra nga shtetet e

zhvilluara dhe institucionet ndërkombëtare financiare, të tilla si Fondi Monetar

Ndërkombëtar dhe Banka Botërore – për të filluar procesin e reformave demokratike.

Shumica dërrmuese e udhëheqësve të vendeve të dobëta kanë arritur të kryejnë me sukses

tranzicionin drejt demokracisë pluraliste duke ruajtur edhe kontrollin e shtetit, pikësëpari

nëpërmjet manipulimit të kujdesshëm të kundërshtarëve të brendshëm dhe të

perceptimeve të jashtme. Një mënyrë tipike e këtij realizimit të këtij kontrolli përfshin

monopolizimin dhe kontrollin e mediave, kooptimin e kundërshtarëve, themelimin e

partive faktike për të ndarë votën, manipulimin e zgjedhjeve, të rezultateve apo kutive të

votimit, skualifikimin e kandidatëve dhe zgjedhësve, si dhe manipulimin e ligjit dhe

rregullave zgjedhore. Ndërtimi i aparencës dhe fasadës demokratike duke mos bërë

lëshime thelbësore, mund të funksionojë praktikisht për të përkrahur regjimin e sigurisë

duke i dhënë atij një nivel të caktuar legjitimiteti ndërkombëtar.

Përveç këtyre strategjive të brendshme, elitat e shteteve të dobëta mund të synojnë

gjithashtu të formojnë aleanca me aktorë të fuqishëm të jashtëm, si një mjet i mundshëm

për të mbështetur regjimin e sigurisë. Në strategji gjithnjë e më dominuese ka qenë ajo e

përdorimit të mercenarëve të jashtëm, e ushtrive private ose e kompanive të sigurisë si

18

shumëfishues fuqie. Aktualisht ekzistojnë afërsisht njëqind kompani ushtarake private që

operojnë në 110 vende të globit. Industria e ushtrive private dhe ajo e kompanive të

sigurisë, e cila më së shumti punon me kompani të nxjerrjes së naftës dhe kompani

minerare, llogaritet të ketë një xhiro afro njëqind miliardë dollarësh në vit. Shtetet e

dobëta i punësojnë kontraktuesit privatë të sigurisë sepse i konsiderojnë më efikas dhe më

të besueshëm sesa shumicën e ushtrive kombëtare. Me armët dhe trajnimin e tyre

superior, këto ushtri private kanë rezultuar shpeshherë vendimtare në garantimin e

mbijetesës së shteteve të dobëtave kundër kërcënimeve të ndryshme të brendshme. Në

Angola dhe Sierra Leone, për shembull, kompania famëkeqe private ushtarake

“Executive Outcome” iu kundërvu forcave rebele duke ri-zaptuar zonat e minierave të

diamanteve.14

Nga një pikëpamje më formale shtetet e dobëta kërkojnë aleanca me shtetet e fuqishme

që mund t’i ndihmojnë për të garantuar mbijetesën e regjimit. Gjatë Luftës së Ftohtë

shumë shtete të dobëta përfituan mbështetje ushtarake prej njërës ose tjetrës superfuqi në

shkëmbi të ndihmës politike dhe strategjike në përballjen midis Perëndimit dhe Lindjes.

Në Afrikë, të paktën njëzetë vende hynë në marrëveshjeje mbrojtjeje me Francën.

Ndërhyrjet pasuese ushtarake të trupave franceze rezultuan vendimtare për të mbajtur në

pushtet disa regjime të Afrikës Perëndimore, përfshirë këtu Zairen (Republikën

Demokratike të Kongos) Tongon dhe Bregun e Fildishtë. Aktualisht, lufta kundër terrorit

po u siguron shteteve të dobëta një tjetër mundësi për të përforcuar sigurinë e brendshme

të tyre: në shkëmbim të bashkëpunimit në luftën kundër terrorizmit, Shtetet e Bashkuara

u sigurojnë vendeve të tilla si Pakistani, Arabia Saudite, Indonezia dhe Uzbekistani

asistencë ushtarake dhe ekonomike, jetike për ta. Të tilla ndërhyrje të jashtme mund të

jenë vendimtare dhe kritike për mbajtjen larg pushtetit të rivalëve të brendshëm dhe

garantimit të sigurisë së regjimit.

14 Bull, Hedly, “Shoqwria Anarkike”, fq, 10.

19

Së fundmi, elitat e shteteve të dobëta bashkohen ndonjëherë me shtete të tjerë të dobët në

marrëveshje rajonale mbrojtje, të ideuar pikësëpari për të përkrahur njëri-tjetrin . Për

shembull, bazuar në marrëveshje të reja shumëpalëshe sigurie, Komuniteti Ekonomik i

Shteteve të Afrikës Perëndimore dhe Komuniteti i Zhvillimit të Afrikës Jugore kanë

ndërhyrë gjatë viteve të fundit në vendet anëtare për të përmbysur ose parandaluar

grushtshtetet, ose për të siguruar mos-përmbysjen e qeverive nga forcat rebele. Kështu,

krijimi i një arkitekture rajonale sigurie, duke përfshirë forca rajonale paqeruajtëse, mund

të funksionojë si një strategji e përforcimit reciprok të regjimit të sigurisë.

Kompanitë Ushtarake Private

“Kompanitë private ushtarake, ose mercenarët e rendit të ri botëror, u mundësojnë qeverive që të ndjekin politika të caktuara në pika nevralgjike dhe të ashpra të globit, me distancën dhe komoditetin e një mohimi bindës. Studimet zbuluan ekzistencën e të paktën 90 kompanive private ushtarake, të cilat kanë operuar në 110 vende të shpërndarë në të gjithë botën. Këto korporata ushtarake, të cilat shpeshherë japin shërbime që garantohen nga forcat e armatosura kombëtare, ofrojnë aftësi të specializuara në teknologji të lartë ushtarake, përfshirë këtu komunikimet dhe zbulimet e sinjaleve, vrojtimin dhe kontrollin e hapësirës ajrore, pilotë, mbështetje logjistike, planifikim të fushëbetejës dhe trajnime të stafit lokal. Ata janë punësuar nga qeveritë dhe nga organizatat shumëkombëshe për të promovuar politikat ose për të mbrojtur interesat e tyre.

Disa qeveri afrikane nuk janë veçse grupe kriminale – lordë të luftës si Charles Taylor, presidenti i Liberisë, ose elita më të sofistikuara, si ato të sunduesve të Angolas. Por shitja e diamanteve, e lëndëve drusore dhe e naftës në tregun botëror kërkon partnerë të huaj.

Njerëzit që i kryejnë këto shërbime dhe të tjera si korrupsione, tregti armësh dhe arritje marrëveshjesh janë afrikanojugorë, belgë, amerikanë, izraelitë, francezë, ukrainas, libanezë, britanikë, rusë, malajzianë dhe sirianë. Ata përbëjnë një kastë sipërmarrësish që operojnë përtej kufijve, nuk u japin shpeshherë llogari aksionarëve dhe janë të çliruar nga rregullat me të cilat do përballeshin në vendet e tyre. Ata janë shndërruar në lojtarë politikë influentë në vendet ku operojnë”.

Marrë nga: Phillip van Niekerk, “Making a Killing: the Business of War”, The Center of Public Integrity, 28 Tetor 2002.

3.2 Produktet e Sigurisë

20

Dilema dhe rebusi i përhershëm me të cilin përballen elitat e shteteve të dobëta,

qëndron në kontradiktën midis garantimit të sigurisë afatshkurtër për regjimin dhe

qëllimit afatgjatë të formësimit të shtetit. Shumë prej strategjive të sigurisë të përshkruara

më sipër janë, në planin afatgjatë, vetë-dështuese, pasi ato nëpërkëmbin dhe brejnë më

tutje themelet e shtetit, duke provokuar kundërshti edhe më serioze nga grupet sociale

dhe duke vonuar konsolidimin e vërtetë të shtetit. Megjithatë, për shumicën e elitave të

shteteve të dobëta, kjo dilemë nuk ka rrugëzgjidhje. Nëse ata do neglizhonin sigurinë e

regjimit në favor të aktiviteteve shtet-ndërtuese, si forcimi i institucioneve shtetërore dhe

farkëtimi i një ndjenje identiteti kombëtar, ato kanë po të njëjtat gjasa që të përmbysen

me anë të një grushtshteti ose rebelimi. Kësisoj, me pak alternativa të vërteta, elitave u

duhet të vazhdojnë me politika që mund të çojnë eventualisht në shpërbërjen totale të

shtetit dhe në kolapsin e tij.

Në fund të fundit, sigurisht, një produkt kyç i këtyre strategjive është se shteti i dobët, ose

më saktë regjimi i tij, shndërrohet në kërcënimin më të madh për qytetarët e tij. Çdo

qytetar i shteteve të dobëta përballet shpeshherë me një kërcënim shumë më serioz nga

qeveria e tij, sesa nga qeveritë e shteteve të tjera. Në vend të garantimit të sigurisë

individuale dhe asaj sociale, përdorimi i vazhdueshëm i shtrëngimit e bën shtetin

kanosjen kryesore ndaj sigurisë. Për më tepër, kërcënimi ndikohet nga një sërë nivelesh:

represioni dhe politikat e identitetit kërcënojnë mbijetesën e tyre fizike nëpërmjet

përhapjes së konfliktit të dhunshëm. Brejtja e vullnetshme e institucioneve shtetërore dhe

politikat klienteliste kërcënojnë mirëqenien dhe jetesën e tyre.

Anatomia e një Shteti të Dobët – Republika Demokratike e Kongos

Shteti i Republikës Demokratike të Kongos, i pozicionuar gjeografikisht në Afrikën Qendrore, është konsideruar gjithnjë një shtet i dobët. Ai ka vuajtur nga pasiguri të jashtëzakonshme që prej themelimit të tij, ndërsa elitat qeverisëse kanë përdorur të gjitha strategjitë klasike të sigurisë së regjimit për të shmangur për të shmangur përmbysjen e tyre.

Në momentin e fitimit të pavarësisë së saj, në vitin 1960, Kongo ishte krejt e papërgatitur për të qenë një shtet i mirëfilltë. Kufijtë e saj kombëtarë ishin përcaktuar në mënyrë irracionale, kishte institucione shtetërore të pazhvilluara, infrastrukturë të dobët,

21

bazë të brishtë ekonomike dhe vetëm 100 individë që kishin mbaruar studimet e larta universitare, për të mbushur shërbimet dhe administratën civile. Vendi u përfshi nga lufta civile gjatë katër viteve të parë të pavarësisë, ku pushtetin e synonin tre fraksione kryesore, ndërsa provinca Shaba, e pasur me minerale, përpiqej të shkëputej nga shteti i Kongos. Rendi u arrit vetëm me ndihmën e një operacioni në shkallë të gjerë të Kombeve të Bashkuara. Në vitin 1965, Mobutu Sese Seko mori pushtetin pas një grushti ushtarak shteti.

Përgjatë kohës që ishte në pushtet, Mobutu u përball me një sërë kërcënimesh ndaj regjimit të tij: rebelime ushtarake, lëvizje disidente, përpjekje për shkëputje, revolta mercenarësh, pushtime, konflikte të dhunshme dhe përhapje konfliktesh brenda Kongos nga shtetet fqinje. Provinca e pasur me kobalt dhe bakër e Shaba-s u pushtua katër herë nga ushtri mercenare dhe disidentë të dëbuar në mërgim.

Duke ndjekur modelin e sunduesve të shteteve të dobët, Mobutu përdori një sërë strategjish klasike të sigurisë së regjimit. Ai përdori mercenarë për të nënshtruar vendin gjatë viteve të para të sundimit të tij, korruptoi politikanët kundërshtarë të opozitës me poste qeveritare, shtypi lëvizjet opozitare, u angazhua në politika identiteti, gërreu themelet e institucioneve shtetërore për të parandaluar lindjen e kundërshtarëve të mundshëm, si dhe ndau forcat e armatosura në disa fraksione dhe segmente për të shmangur grushtet e shtetit dhe rebelimet. Në politikën e jashtme ai hyri në aleancë me Shtetet e Bashkuara, duke siguruar një kanal për transportin e armëve drejt rebelëve të UNITA-s në Angola. Në shkëmbim Mobutu mori sasi të mëdha ndihmash ushtarake dhe ekonomike, të cilat i përdori më pas për të menaxhuar opozitën brenda vendit. Pikërisht trupat paraushtarake franceze dhe mbështetja logjistike amerikane e ndihmuan Mobutu-n të mposhtte një invadim të Shaba-s në vitin 1978,

Në vitin 1996, në lindje të vendit u krijua një aleancë rebele e udhëhequr nga Laurent Kabila dhe e mbështetur nga Ruanda, e cila shfrytëzoi kaosin e krijuar nga efekti përhapës i gjenocidit në Ruandë në vitin 1994. Brenda pak muajsh, dhe pavarësisht përdorimit të një ushtrie private, regjimi i Mobutu-t u shemb. Megjithatë, aleanca e udhëhequr nga Kabila u shpërbë brenda një kohe të shkurtër dhe në vitin 1998 shpërtheu një luftë civile gjithëpërfshirëse. Ruanda dhe Uganda ndërhynë në mbështetje të fraksioneve të ndryshme rebele, të cilat kontrollojnë zona të gjera të vendit, ndërsa Angola, Namibia dhe Zimbabve dërguan trupa në mbrojtje të qeverisë së Kabila-s. Lufta vazhdon ende sot e kësaj dite, pavarësisht pranisë së forcave paqeruajtëse të Kombeve të Bashkuara. Këto të fundit përllogarisin se rreth tre milionë njerëz kanë humbur jetën në këtë konflikt. Republika Demokratike e Kongos ekziston tashmë si një shtet gjysmë-i-shpërbërë, në të cilin mbizotërojnë lordët e luftës, bandat kriminale dhe sipërmarrësit e huaj; të gjithë të përfshirë në grabitje dhe plaçkitje masive, monopole tregtare dhe shfrytëzim të mineraleve.

Anatomia e një Shteti të Dobët – Rasti i Uzbekistanit

Uzbekistani është një shtet i Azisë Qendrore i cili e fitoi pavarësinë e tij nga

22

Bashkimi Sovjetik në vitin 1991. Nga viti 1924 deri në vitin 1991, Uzbekistani ishte koloni e perandorisë sovjetike. Me shpalljen e pavarësisë, vendi përballej me shumë prej problemeve dhe dobësive me të cilat përballeshin dhe shtetet e tjera ish-sovjetike, të tilla si: ekonomi e orientuar jashtë dhe e varur, institucione të dobëta kombëtare, aftësi imponuese (apo shtrënguese) të tej-zhvilluara, krizë legjitimiteti dhe një histori autoritarizmi.

Presidenti uzbek Islam Karimov, një ish-bos i Partisë Komuniste, e ka qeverisur vendin që prej shpalljes së pavarësisë së tij. Përgjatë gjithë kësaj periudhe, regjimi i tij ka qenë nën kërcënime konstante që vinin nga grupe disidente dhe antiqeveritare, nga sindikatat e krimit dhe nga tregtarët e drogës, nga një fushatë terroriste e shkallës së vogël, nga grupe kundërshtare islamike, si edhe nga përhapja e konflikteve në vendet fqinje të Afganistanit dhe Taxhikistanit.

Karimov e ka ruajtur pushtetin duke përdorur një larmi strategjish për të siguruar regjimin e tij. Më e zakonshmja ndër to është represioni i rreptë kundër çdo kundërshtari real ose potencial. Pavarësisht mbrojtjeve nominale kushtetuese, qeveria i ka ndaluar mbledhjet e gjera dhe demonstratat në publik, ka kufizuar pavarësinë e mediave, ka arrestuar mijëra politikanë dhe mbështetës politikë dhe fetarë dhe ka përdorur tortura të tmerrshme dhe vrasje për të shtypur çdo frymë disidence. Nga Uzbekistani vijnë aktualisht raportet më negative të të drejtave të njeriut nga vendet e ish-Bashkimit Sovjetik. Strategji të tjera të brendshme të përdorura nga Karimov për të mbajtur pushtetin përfshijnë manipulimin e zgjuar të zgjedhjeve të referendumeve, rishkrimin e kushtetutës në mënyrë që ajo të centralizojë të gjitha pushtetet në duart e presidentit, si dhe korruptim endemik (tipik për vendin në fjalë) të zyrtarëve qeveritarë.

Në politikën e jashtme strategjia kryesore e Karimov ishte aleanca me Shtetet e Bashkuara në luftën kundër terrorit. Në vitin 2002 të dyja këto vende nënshkruan një Deklaratë Partneriteti Strategjik. Në këmbim të mbështetjes ekonomike dhe ushtarake qindra milionë dollarësh, Uzbekistani u dha Shteteve të Bashkuara (a) baza ushtarake prej nga ku këto të fundit mund të ndërmarrin misione në Afganistan, (b) lehtësira shtrënguese strukturore dhe organizative për të marrë në pyetje të dyshuar për akte terroriste, në programin e shumë-debatuar të përkthimit dhe interpretimit, si dhe (c) mbështetje diplomatike për nismat politike të Shteteve të Bashkuara në Kombet e Bashkuara.

Gjithsesi, partneriteti midis Shteteve të Bashkuara dhe Uzbekistanit është tendosur së tepërmi gjatë kohëve të fundit, pas shtypjes së demonstratave në qytetin Andijan në Mars 2005, duke përdorur ushtrinë dhe duke vrarë e plagosur me qindra civilë të paarmatosur. Duke e pasur të vështirë të injorojë gjendjen shqetësuese të të drejtave të njeriut në Uzbekistan, Shtetet e Bashkuara filluan të ri-vlerësojnë marrëdhëniet e tyre me këtë regjim. Ky ndryshim do ushtrojë presion mbi presidentin uzbek Karimov për të kërkuar tjetërkund mbështetje për regjimin e tij.

4. Shkaqet e Pasigurisë së Shteteve të Dobëta

23

Ekzistojnë teori të ndryshme mbi shkaqet e pasigurisë së shteteve të dobëta ose regjimeve

të tyre. Të marra së bashku, ato mund të na thonë shumë rreth evoluimit dhe përsëritjes së

kushteve dhe gjendjes së pasigurisë, pavarësisht asistencës ndërkombëtare. Teoritë e

shtet-formimit e identifikojnë origjinën e dilemës së pasigurisë të shteteve të dobëta në

procesin fillestar të ndërtimin të shtetit. Teoritë e politikës së ndjekur nga lordët e luftës

shqyrtojnë impaktin e globalizmit neoliberal dhe të përfundimit të Luftës së Ftohtë mbi

zgjedhjet me të cilat përballen elitat e shteteve të dobëta. Kombinimi i tipareve të

trashëguara strukturore të shtetësisë dhe natyra e proceseve të kontekstit ndërkombëtar,

na shpjegojnë në një pjesë të madhe përse shtetet e dobëta e kanë kaq të vështirë t’i

përvidhen dilemës së tyre të pasigurisë.

Duke vërejtur pasigurinë e shteteve të dobëta, studiues si Ayoob (1995) mendojnë se kjo

gjendje përfaqëson një stad normal në procesin afatgjatë të ndërtimit të shtetit, prej të cilit

do krijohen me kalimin e kohës shtete të forta. Parë nën një këndvështrim historik, ata

argumentojnë se eksperienca evropiane provon që ndërtimi i shtetit është një proces i

gjatë dhe traumatik, i cili kërkon disa shekuj që të kompletohet, dhe i cili përfshin në

vetvete gjakderdhje të bollshme. Është tipike e këtij procesi që, përpara se të arrihet një

monopol i dhunës, ai të përmbajë një konflikt të përgjakshëm midis një shteti centralizues

dhe forcave të mëdha sociale. Gjithashtu ai u arrit me përpjekje të vendosura dhe, hera

herës të dhunshme, për të ngjizur në një bashkësi dhe në një identitet të vetëm kombëtar

grupe të shumëllojshme individësh. Në mënyrë domethënëse, institucionet përfaqësuese u

krijuan vetëm gradualisht, pas një shteti të centralizuar dhe shumë të fuqishëm dhe është

themeluar një ndjenjë lidhjeje me (dhe bashkimi rreth) një identitet kombëtar.

Argumenti këtu është se ajo çka vrojtohet aktualisht në vendet në zhvillim, është një

proces i ngjashëm i konsolidimit shtetëror me atë të përjetuar nga shtetet evropiane gjatë

shekujve të kaluar, por me disa pengesa shtesë. Për shembull, në ndryshim nga shtetet

evropiane, shteteve të sotme të dobëta u duhet të përballen me pasojat e një rendi

kolonial, i cili përfshin: (a) imponimin e doktrinave të huaja të formësimit të

institucioneve të shtetit; (b) kufij territorialë iracionalë dhe mungesë të identitetit

24

kombëtar; (c) shoqëri të ndara në grupime etnike, klasore dhe fetare; (ç) ekonomi të

dobëta, të brishta dhe, kësisoj, të varura; (d) një kulturë të ngulitur thellë dhune politike.

Këta faktorë e vështirësojnë së tepërmi procesin e ndërtimit të shtetit.

Procesi bashkëkohor i ndërtimit të shtetit kufizohet gjithashtu nga një tabelë kohore e

shkurtuar. Në ndryshim nga vendet evropiane, shtetet e dobëta të sotme pritet që të bëhen

efikase, tërësisht funksionale dhe demokratike brenda pak dekadave. Për më tepër këto

pritshmëri prej tyre pritet që të realizohen pa dhunë, korrupsion dhe abuzim me të drejtat

e njeriut, veti këto që kanë shoqëruar procesin e ndërtimit të shteteve evropiane. Normat,

parimet dhe rregullat e themeluara ndërkombëtare, si mbrojtja e minoriteteve dhe e të

drejtave të njeriut, si dhe e drejta e vetëvendosjes (e cila inkurajon jo rrallë rebelimet e

grupeve etnike), e komplikon gjithashtu procesin e ndërtimit të shtetit. Një normë

veçanërisht problematike është parimi i sovranitetit dhe i mosndërhyrjes. Sapo një shtet

arrin pavarësinë e tij dhe pranohet në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, statusi i tij

nuk mund të merret mbrapsht dhe territori i tij nuk mund të aneksohet apo t’i

bashkëngjitet ndonjë shteti tjetër, pavarësisht sa i pazbatueshëm rezulton të jetë në

praktikë. Kështu, në ndryshim nga entitete evropiane si Burgundia apo Aragona, të cilët

nuk mundën dot të plotësonin procesin e ndërtimin të shtetit dhe u absorbuan në njësi më

të mëdha dhe më funksionale, shtetet e sotme të dobëta duhet të luftojnë për një kohë të

papërcaktuar.

Me pak fjalë, sipas kësaj qasjeje, mund të presim që shtetet e dobëta të përjetojnë shumë

më tepër gjakderdhje dhe dhunë për një periudhë të gjatë kohore derisa të krijohen shtete

më të fuqishme dhe reprezentative (përfaqësuese). Deri atëherë, ato do mbeten “thuajse-

shtete” – pra shtete të cilat zotërojnë tiparet nominale të shtetësisë, të tilla si njohje

ndërkombëtare, por u mungojnë aftësitë infrastrukturore për të krijuar dhe siguruar një

ndjesi të vërtetë identiteti kombëtar (Jackson 1990)

5. Përfundim: perspektivat e një shteti të dobët

25

Në këtë kapitull shpjeguam kushtet e pasigurisë që ndikojnë shumicën e shteteve të botës.

Vumë re se dilema e pasigurisë me të cilën përballen vendet në zhvillim është e thellë dhe

unike, dhe i ka rrënjë në strukturat themeltare dhe proceset e papërfunduara të krijimit të

shtetit. Kushtet e pasigurisë së shteteve të dobëta janë rezultat i tre faktorëve të

ndërlidhur: procesit historik të shtet-formimit; strukturave dhe proceseve të sistemit

aktual ndërkombëtar; dhe strategjive të sigurisë të përdorura nga elitat e shteteve të

dobëta. Në kontekstin e kërcënimeve të brendshme të thella dhe kufizimeve që vijnë nga

kushtet e jashtme, siguria kombëtare shndërrohet në një çështje garantimi të sigurisë

afatshkurtër të regjimit. Gjithsesi, përsiatja e sigurisë së regjimit, është në vetvete një

proces thellësisht kontradiktor; politikat afatshkurtra të sigurisë së regjimit gërryejnë

themelet e projektit më të rëndësishëm të ndërtimit të shtetit – dhe sigurinë e shtetit dhe të

shoqërisë. Parë nga ky këndvështrim, pasiguria e shteteve të dobët, duket një gjendje nga

e cila nuk mund të dilet. Kanë ekzistuar vetëm pak raste të qarta ku shtetet e dobëta kanë

arritur një tranzicion të suksesshëm drejt konsolidimit të shtetit dhe sigurisë së vërtetë

kombëtare. Sfida themeltare me të cilën përballen shtetet e dobëta është ajo e arritjes së

niveleve më të larta të shtet-formimit dhe zhvendosjes drejt niveleve të përmirësuara të

fuqisë shtetërore reale. Kësisoj sfida qëndron në vullnetin dhe aftësinë e elitave të

shteteve të dobëta për të zëvendësuar strategjitë e sigurisë afatshkurtër të regjimit me

strategji afatgjata të ndërtimit të shtetit.

Nëse regjimet zgjedhin ta marrin seriozisht projektin e ndërtimit të shtetit, procesi do jetë

padyshim i gjatë dhe i vështirë, sepse mbeten ende të rrënjosura një sërë pengesash që një

shtet të konsiderohet efikas. Këto përfshijnë: efektet e vazhdueshme shtrembëruese dhe

shpërfytyruese të globalizmit neoliberal dhe imponimi i kushtëzimeve të jashtme;

përhapja e armëve të lehta; vazhdimi i ndërhyrjeve nga jashtë nga aktorë të brendshëm të

fuqishëm; ekzistenca e normave kufizuese ndërkombëtare; dhe dobësimi i kushteve të

brendshme si varfëria, ndarja sociale, mosfunksionimi i institucioneve, etj. Edhe lufta

globale kundër terrorit, e filluar pas sulmeve të 11 shtatorit 2001, pati një impakt negativ

në projektin e ndërtimit të shtetit. Kjo erdhi për shkak se lufta kundër terrorizmit e ka

devijuar së tepërmi vëmendjen dhe resurset ndërkombëtare nga çrrënjosja e varfërisë,

promovimi i demokracisë dhe aktivitetet ndërtimit të paqes. Gjithashtu elitave të shteteve

26

të dobëta u është krijuar mundësia t’i etiketojnë armiqtë e brendshëm si terroristë dhe,

pikërisht siç ndodhte gjatë Luftës së Ftohtë, të marrin mbështetje ushtarake në shkëmbim

të bashkëpunimit të tyre në luftën kundër terrorizmit (shih Rastin Studimor 9.3). Me fjalë

të tjera, lufta e re kundër terrorizmit u ka mundësuar elitave të shteteve të dobëta të

rikonfigurojnë prioritetin e sigurisë së regjimit kundrejt atij të ndërtimit të shtetit, dhe të

marrin për këto përpjekje mbështetje kritike ndërkombëtare.

Sikurse gjatë Luftës së Ftohtë, problemet e pasigurisë së shteteve të dobëta kanë një

prioritet të ulët në axhendën ndërkombëtar në krahasim me interesat e Fuqive të Mëdha.

Derimë tani, zgjidhjet e dilemës së sigurisë së shteteve të dobët nuk kanë shkuar përtej

krijimit të tregjeve të lira dhe sistemit pluralist demokratik. Neokonservatorët

argumentojnë shpeshherë se “ndërrimi i dhunshëm i regjimit” dhe ndoshta një ri-

kolonizim liberal ose beninj, si ato të ndodhura në Gjermani dhe Japoni pas Luftës së

Dytë Botërore, është e vetmja rrugëzgjidhje efikase afatgjatë. Të tjerë theksojnë nevojën

për ndërhyrje humanitare ne mbrojtje të sigurisë së civilëve dhe promovimit të të drejtave

të njeriut. Këta argumentojnë se “paqeruajtja kozmopolite” (Kaldor 1999) dhe të

ashtuquajturat misione të ndërtimit të paqes janë të nevojshme për të transformuar

politikën e brendshme të dhunshme në shtetet e dobëta në paqe dhe stabilitet afatgjatë.

Praktikisht, të dyja qasjet bazohen në një këndvështrim të ngjashëm liberal i cili

përfytyron një shet minimal dhe me vëmendjen e devotshme ndaj mbrojtjes së lirive

individuale dhe atyre të tregut. Problemi kryesor është se derimë tani, megjithë përpjekjet

dhjetëravjeçare, asnjë rast neoliberalizimi nëpërmjet kushtëzimeve, ndryshimeve të

regjimit ose ndërtimit të paqes, nuk ka qenë i suksesshëm në transformimin e një shteti të

dobët në një shtet të fortë.

Duke marrë parasysh sfidën e jashtëzakonshme me të cilën përballen shtetet e dobëta, dhe

duke njohur e pranuar pabarazitë fundamentale të vetë projektit të shtetit, si edhe

dështimi e deritanishëm për të reformuar shtetet e dobëta jo-liberale, disa analistë

radikalë kanë sugjeruar braktisjen e procesit të ndërtimit të shtetit, në favor të promovimit

të formave alternative të organizimit politik, bazuar në njësi më të vogla – për shembull

në qytete-shtete ose grupe etnike – ose njësi më të mëdha – të tilla si organizata rajonale,

27

të tilla Bashkimi Evropian. Opsioni i parë, ai i organizatave politike nën-shtetërore, duke

i papraktikueshëm në rajone të mbushura me armë, grupe kriminale dhe varfëri. Rasti i

Somalisë, e cila nuk ka pasur një qeverisje funksionale qendrore që prej vitit 1991, është

ilustrues i këtij aspekti. Opsioni i dytë, ai i organizimit rajonal, është po ashtu i kufizuar.

Ndërsa në rastin e Bashkimit Evropian ka pasur sukses të kufizuar, në rajone që

karakterizohen nga shtete të dobëta, nën-zhvillim dhe destabilitet, si Afrika apo Amerika

Latine, proceset rajonale kufizohen rigorozisht në arritjet e tyre.

Përfundimisht, tejkalimi i pengesave të brendshme dhe të jashtme në ndërtimin e shtetit

në botën në zhvillim do kërkojë vullnet të jashtëzakonshëm politik dhe resurse, dhe

përpunimi i qasjeve alternative dhe inovatore ndaj asistencës në ndërtimin e shtetit. Ç’

është më e rëndësishme, ajo do kërkojë një reformë të thellë të strukturave ndërkombëtare

ekonomike dhe politike, duke përfshirë tregtinë ndërkombëtare të armëve. Duke marrë në

konsideratë angazhimin aktual me terrorizmin ndërkombëtar dhe mungesën e entuziazmit

nga vendet e zhvilluara të botës për lehtësimin e borxheve, zhvillimi dhe frenimi i

përhapjes së armëve të lehta, e ardhmja e afërt dhe ajo e mesme e shteteve të dobëta

duket e acartë, si përherë.

28

Bibliografia

Puto, Arben, “E drejta nderkombetare publike”, Botimet Albin, Tirane, 2009.

Goldstein, Joshua, “Marrëdhëniet Ndërkombëtare”, Botimet, Dituria, Tiranë, 2001.

Kissinger, Henry, “Diplomacia”, Botimet SHBLSH, Tiranë, 1999.

Kissinger, Henry, “A ka nevojë Ameika për një plitikë të jashtme?”, Botimet Plejad,

Tiranë, 2004.

Morgenthau, Hans, “Politika ndërmjet kombeve”, Botimet AIIS, Tiranë, 2008.

Stoessinger, John, “Përse kombet shkojnë në luftë?”, Botimet AIIS, Tiranë, 2007.

Holsti, Kalevi, “Shteti lufta dhe gjendja e luftës”, Botimet AIIS, Tiranë, 2008

Brzezinksi, Zbiginiev, “Jashtë kontrollit”, Botimet, Plejad, Tiranë, 1995.

Huntigton, Samuel, “Pëplasja e Qytetërimeve”, Botimet ESC, Tiranë, 2005.

Fykuama, Francis, “Ndërtimi i Shtetit”, Botimet AIIS, Tiranë, 2008.

Gilpin, Robert, “Ekonomia politike ndërkombëtare”, Botimet Dita 2000, Tiranë, 2009.

Mawyer, Lourenc, “Politikat Krahasuese”, Botimet Ora, Tiranë, 2000.

Fedorofski, Vladimir, “Romani i Kremlinit” Botimet Ilo, Tiranë, 2004.

Chomsky, Noam, “Amerika Ndryshe”, Botimet Konica, Tiranë, 2004.

Kagan, Robert, “The retirn of history and the end of dream” New York, 2008.

Kagan, Robert, “Pushteti dh Parajsa”, Botimet Ideart, Tiranë, 2005.

Kaplan, Robert, “Anarkia që po troket” Botimet AIIS, Tiranë, 2008.

Kaplan, Robert, “Imperial Grunts: The American Military of the ground”, New York,

Random Hause, 2005.

Kenan, George, “Diplomacia Amerikane”, Botimet Dituria, Tiranë, 1997.

Segbergs, Klaus, “Rusia dhe Demokracia”, Botimet Ora, Tiranë, 2000.

Nathanaili, Petrit, “Cikël leksionesh mbi marrëdhëniet ndërkombëtare, Gjeopolitika”,

Tiranë, 2010.

29

Nathanaili, Petrit, “Marredheniet Nderkombetare nga origjina deri sot”, Vol, II, Botimet

Shblu, Tirane, 2006.

30