Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1 · 2019. 3. 30. · peste, jek presentacija. Le textori si ramome pe lengo romano variteto aj gaźikanes. Prinžares tut ande

1Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash

Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck

aj Mai Beijer, šerotno pe o projekto

Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash

1

So si ande kniska

Angluno divano .....................................................................................................................................5

1. Me tai muri familja

Studentosko patreto .................................................................................................................9

Telal e pruna – Vaggan uti linden ................................................................................ 16

Muri dej ........................................................................................................................................... 17

I Ruža thaj i ćoxaji ................................................................................................................... 18

O mištimos kana si tut phuri pej ................................................................................. 23

Barilem ka papo tai mami ................................................................................................ 24

Ambulanso! .................................................................................................................................. 26

Jek romani familja ando Švedo..................................................................................... 29

2. Ame sam rom

Aven tradas .................................................................................................................................. 31

Svato maškar duj źine ......................................................................................................... 32

Le romengi historia ................................................................................................................ 34

O lungo drom zji ka Svedo ................................................................................................ 36

Ginduri pa romano than o Ekstubben ...................................................................... 40

Le romengo Internationello džes 8 april ................................................................ 42

Sofia Z-4515 ............................................................................................................................... 46

Jek tato vast ................................................................................................................................ 47

Nas mange čuda, numa tristo sajlem ..................................................................... 48

Romani kris .................................................................................................................................. 49

É Romani Glinda ....................................................................................................................... 50

Djelake romane ternimatsa ande Europa ............................................................. 52

Maladjilam le romentsa anda Brazilia ..................................................................... 54

Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav – Tig inte längre ........................................ 57

3. Romani chib

Ando biblioteko .......................................................................................................................... 59

Muri daki šib si romani šib .............................................................................................. 60

So kerel o Språkrådet la romania šibake? .......................................................... 62

Le Romané Nevimata ........................................................................................................... 64

Terenge Djesa ............................................................................................................................. 65

4. Romane buča tai kakaviarya

Romane buča tai kakaviarya ........................................................................................... 67

Vitsi romane ................................................................................................................................ 70

Kakaviaria ai hanomos ........................................................................................................ 71

E šej karin o xarkono-podo, rupono-podo aj sumnakono-podo ............. 72

Katarina Taikon .......................................................................................................................... 76

Sastriari tai gazetari .............................................................................................................. 78

5. E muzika si muro trajo

Me kamav te gilabav ............................................................................................................. 81

O Ronny ramol peske djilia korkoro ........................................................................... 82

Gogol Bordello............................................................................................................................ 83

Pe scena si amen respekto ............................................................................................. 84

E Romani Musikaki Amperat’isa ................................................................................ 86

Django Reinhardt ..................................................................................................................... 88

Anava bufarenge ............................................................................................................................. 89

Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1

© Text: Skolverket 2009

Form: Ordförrådet/Maria Westberg

Tryck: Davidsons Tryckeri AB, Växjö

Upplaga: 800 ex

Patretsi:Burhan Misirli, rig 10–12, 14–16, 23, 29, 33, 35, 54, 67–69, 81Raija Wallenius, rig 17, 18, 20, 21, 48, 73–75Mapa khatar o Skolverket, rig 34Mikael Demetri, privatno album, rig 41, 64, 77Amanda Eriksson, rig 46, 47Mirelle Gyllenbäck, rig 53Kati Dimiter-Taikon, rig 65, 83Rosarion Taikon, rig 87Fred Taikon/É Romani Glinda, patretsengi, rig 43, 51, 70, 78, 79, 85, 86Jonny Ivanovitch, privatno album, rig 24, 25, 36, 38, 40, 55

Svenska Django Reinhardt Sällskapet, rig 88

Kaj šaj manges o bufari:Fritzes kundservice106 47 StockholmTelefon: 08-690 95 76Telefax: 08-690 95 50E-postadress: [email protected]

O nummero: 10:1163

ISBN 978-91-86529-02-4

Le bufaria Paramiči aj čačimos 1–2 si laśarde pala jek regeringsbući ando 2008-2009, sar ažutimos te barol aj te laśaren bufaria aj kaver školakebufaria kaj le nationella minoritetori. Skolverket kerde bući ande jekthan me o Språkforskningsinstitutet, Stockholm stad.

5

PARAMiči Aj PA čAčiMos PE RoMAni šib kEldERAsh 1

Angluno divano

Ande gadala bufaria šaj gines pa Paramiči aj pa čačimos - pe romani šib 1–2 kaj si pe sama kana šičares studentori ande daki šib. O matrialo sikhavel so sas dedu-mult, sikhavel kana sas lenge deja aj dada, lenge ňamori kana sas terne. Kathe si vi romane paramiča aj vi traditionella paramiča kaj si ramome romanes. O gindo si te avel o matrialo ramome pe romano perspektivo, aj te avel andre romanimos. Ame kaj laśardam le bufaria kamlamas te avel o matrialo kaj le studentori aj kaj le sit’aritoria pe insperatcija aj pe voja gad’a sar sas amenge. Kathe si le textori, diktori aj vi gilia malade pala sa le berš te šaj avel pe hažna svako neske.

Pherdo šibake verzija

Gadala bufaria si ramome pe arli, lovara aj kelderash kaj si verzija pe romani šib. Gadala bufaria aj vi jek gaźikani verzija šaj arakhes pe Skolverkets webb rig www.skolverket.se. But anda le textori si neve numa uni si anda phurane textori kaj si cirdine khatar kaver romane bufaria.

Karing kaste boldas ame

Paramiči aj pa čačimos – pe romanes 1 bufari lel-pe ke šov studentori ramonde pa peste, jek presentacija. Le textori si ramome pe lengo romano variteto aj gaźikanes. Prinžares tut ande lengo divano? Godola si le studentori kaj ame boldas ame karing.

Tema

Kana dikhes maj angle ando bufari, si o bufari hulado ande tema. Vi le duj bufaria si laśarde sa jek fjalo. Atunči šaj alos savi tema si maj važno ando čiro šičarimos kaj le studentori. Me aj muri familja si jek tema kaj but sit’aritoria alon anglunes. Godo si ando BUFARI 1. Škola aj hobi si pale jek tema kaj but źene alon. Godo si ando BUFARI 2. Romani tradicija aj bare džesa si jek tema kaj šaj źas palpale berš pala berš. Kathe si pherdo textori ando BUFARI 2. Kana laśares bući klasaki, dikh atunči ande vi le duj bufaria anglunes!

Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1

6 Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1

Metodori

Kaj svako tema si vi jek šibako levelo aj kaj uni textori šaj keres maj butivar lensa bući. E angluni data šaj avel mišto te ginel o sit‘aritori le textori kaj antrêgo klassa anda muj. Atunči vi šaj keren antrêgo gruppa divano pa o texto kaj ašunde. Maj angle šaj ginel le studentori korkoro o texto aj vi birin te keren e bući kaj si kaj o texto. Uni textori si laśarde te šaj keres divano antrêgo klasa. But anda le textori si laśarde te keres intervjuori. Naj dosta ke si laśo divano ande le textori. Šaj avel vi pe hažna sar te keren le studentori intervjuori laśe pe phure manuš vaj pe manuš kaj keren bući. Le paramičia aj tradicija šaj avel jek profundo kaj le studentori te keren teatra. Maj but ideori karing e bući si ando Metodako bufari – Klasaki źanglimos pala CFR, Skolverket 2008–2009. Godo šaj cirdes tele pe Skolverkets webb rig arli, kelderash, lovara aj si vi pe gaźikani šib aj englišicka.

Europako consiljo kursako plano pe romani šib, CFR

Alondam khatar o matrialo kaj si laśardo pala Europako consiljo kursako plano pe romani šib (Curriculum Framework for Romani, CFR, 2008) aj Metodako bufari klasaki źanglimos pala CFR. Kana ame laśardam gata Metodako bufari aćardam ame savendar textori trubol kaj le studentori aj kaj le sit’aritoria, te šaj keren bući pala sa godo šibako šičarimos aj šibako źanglimos sar si ando Europako consiljo kursako plano.

Šibako levelo

La šibako źanglimos ande romani šib si difirentno maškar glati aj ternimata. Ame le sit‘aritoria aj ame kaj ramosardam le bufaria aj vi godola kaj alonde avri textori khatar kaver bufaria, źanas ke si baro difirentno ando šibako źanglimos. Anda godo si ande vi le duj bufaria vužori šibake textori aj vi maj phare textori. Ando CFR kursoko plano levelo sar A2, B1 aj B2. O maj vužoro levelo si A1 kaj ame das reko-mintacija tumenge te keren bući sar si ando Metodako bufari.

Save berš

O matrialo ande le textori boldel-pe karing le berš 9–10 aj kaj maj phure ternimata ande škola aj gymnasium. Uni divanori si laśarde te gines anda muj aj te avel tut svato aj divano kaj maj cinoře glati. Kathe si vi textori aj diktori kaj studentori kaj phiren ande bare manušengi škola.

ANGLuNO DIVANO

7Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1

So si andral

Te avel maj vužoro kaj studentori aj kaj le sit’aritoria te arakhen le textori, thodam len ande gadala temori.

Bufari 1

• Meajmurifamilja• Amesamrom• Romanišib,simuridakišib• Romanebućia• Gilisimurotrajo

Le manuš kaj ramonde le textori, ramosarde pe goda šib kaj von źanen maj mišto. Kothar si le textori bolde pe kaver romane varitetori vaj bolde pe švedicka. E bućiaki gruppa aj manuš kaj keren bući le romane šibasa dine duma sar te avel o matrialo aj sar si e šib laśardi ando bufari. Pe uni vorbi lam andre le manuš kaj len sama pala e šib khatar Språkrådet. E švedicko verzija si pe sa godo levelo kaj si e romani verzija te šaj aćaren le studentori kaj naj len kadči źanglimos ande šib e romani. Te saj avel e verzija gaźikani lenge pe hažna.

Uni diktori kaj alondam si anda o antologin Bi kheresko Bi limoresko aj thondam len sar von si ramome aj vi sar si gaźikanes. Sa gad’a si pa le textori kaj ramonde le studentori ando angluno bufari BUFARI 1. Ame kamas te sikhavas ke šaj biris te gines pherdo romane varitetori, na ferdi čiro dialekto. Vaj šaj sumaves te gines!

Ame khatar la bućiaki gruppa maj sas amen źine kaj ažutisarde ande romane gilja, tolmačimos aj vi šibako dikhlimos khatar: Adam Szoppe, Baki Hasan, Domino Kai, Dragan Lärlund, Erland Kaldaras, Fatima Miftar, Hans Caldaras aj Monica Caldaras. Le patretsi si makhle khatar Burhan Misirli aj Raija Wallenius. O Fred Taikon ažutisarda me vi phurane aj neve patretsi. Ande le paslenli riga ande le bufaria si uni Internet riga.

Te del tumen o Del but bax ande tumaro šičarimos!

Stockholm ando decembro 2009

Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck aj Mai Beijer, šerotno pe o projekto

Bufari 2

• Romanitradicijaajbaredžesa• Školaajhobi• Ameleromtradas• Trajoandocirkus• Vremi,žigeňiajnatura

ANGLuNO DIVANO


Me tai muri familja

KoToR 1


Studentosko patreto

KoToR 1 – ME Tai MuRi FaMilja

jag heter Paula

Jag heter Paula och jag är 8 år. Jag bor i Malmö. Jag har tre syskon, två storasystrar och en lillebror. Min lillebror är 5 år. Jag är en romani tjej. Mina föräldrar kommer från Ungern, men jag är född i Sverige. Vi är lovara romer.

Jag går i Hermodsdalsskolan i Malmö i klass 2 A. Jag tycker om skolan, jag har många kompisar i skolan. Det är jätteroligt i skolan. Jag tycker om att läsa och rita. Jag har en snäll lärare. Jag går även på piano i skolan varje torsdag. Det är inte så lätt att spela piano, men när jag har lärt mig spela en sång, så tycker jag att det är jätteroligt.

Jag tycker om att simma också. Jag går på simskola varje lördag. Det är jätteroligt att simma, även min kompis följer med mig på simning.

Jag tycker om hästar jättemycket, kanske därför att jag tillhör lovara romer. Men jag tycker även om hundar. Fast min mamma vill inte köpa en hund åt mig. Hon säger att jag måste bli större om jag ska kunna ta hand om en hund. Men jag tycker att jag kan ta hand om en hund redan nu!

Paula Horvat

Me Paula

Me Paula bušuvav taj 8 beršengi sim. Me ando Malmö bešav. Man si duj bare pheňa taj ek cigno phral. Muro cigno phral 5 beršengoj. Me ek románi šej sim. Muri dej taj muro dad ando o Ungro aven, de me ando Švédo kerdjilem. Ame sam anda e lovára.

Andi Hermodsdalsskolan phirav ando Malmö andi klasa 2 A. Me kamav i iškola, man but amala si andi iškola. Nadjon mištoj te žan andi iškola. Me kamav te ginav taj te mak-hav. Man si ek láši tanárkiňa (lärare). Vi po piano phirav sako žoja. Naj kecavo köňüto te sitjonpe te khelen po piano, de kana sitjuvav ek djili te khelav attunči nadjon mištoj mange.

Me kamav vi te úsinav. Pe úsášeski iškola phirav sako savato. Nadjon mištj te úsin, vi muri barátkiňa manca phirel po úsáši.

Me kamav vi e graste nadjon, fajma anda-kodo ká lovára sam. De me vi e žukelen kamav. De muri dej či kamel te kinel mange žukeles. Voj phenel ke hodj majbári site avav ke hodj te birinav me te gindonav pa o žukel korkori. De me kadel gindonav ke hodj me birinos eke žukelesa aba aká, ke palamuro me aba dosta bári sim te birinav eke žukelesa.


Ek dikto práma

Me bušuvav Lordes Vivien Wydow.

Me 9 beršengi sim.

Man si duj pheňa taj duj phrala.

Me ando Mamö bešav.

Me andi Bulltoftaškola phirav.

Me andi 2 klasa žav.

Me kamav te iskirinav taj te makhav.

Me kamav te khelavma mure pheňanca taj mure phralenca.

Me kamav te avav ká muro papo taj ká muri mámi.

Me kamav e čirikjen.

Me kamav e žukelen.

Me kamav e šošojen o majfeder.

Me učitelka avo kana bári avo.

En dikt om mig

Jag heter Lordes Vivien Wydow.

Jag är 9 år.

Jag har två systrar och två bröder.

Jag bor i Malmö.

Jag går i Bulltoftaskola.

Jag går i klass 2.

Jag tycker om att skriva och måla.

Jag tycker om att leka med mina syskon.

Jag tycker om att vara hos min farfar och farmor.

Jag tycker om fåglar.

Jag tycker om hundar.

Jag tycker mest om kaniner.

Jag ska bli lärare när jag blir stor.

Lordes Wydow

KOTOR 1 • ME TAI MURI FAMILjA


But šhiba žanav!

Me bušuvav Christian. Taj me dešujékhe beršesko sim. Me pi Mosippan bešav ando Malmö. Me ek románo šávo sim. Mure jákha barnavij taj vi muri morči, vi mure bal barnavij. Man si pánž pheňa. Me andi Bulltoftaiškola žav andi klasa 3 g. Man si but barátura. Me vorbinav románes, švédicka, ek semo englišicka taj polcicka. De me vi ek cera žanav arábicka, ke man but baráturaj kon araburaj. Me sitjuvav i románi dejakišhib andi i iškola. Vojakoj te žan khote ke románes šaj vorbinas khote.

Me kamav te khelav fotbala. Me kamav te khelav fotbala mure barátonca. Lujine taj marcine sitjuvav te khelav fotbala. Muro dad taj muri dej kamen ká khelav fotbala. Vi mure kuzinonca sitjuvav te khelav fotbala khére amende pi udvara.

Kana me báro avo e motoronca kero butji. Me kamav te sysslálij e motoronca.

jag kan många språk!

Jag heter Christian. Jag är 11 år. Jag bor på Mosippan i Malmö. Jag är en romsk kille. Mina ögon är bruna, min hud är brun och mitt hår är också brunt. Jag har fem systrar. Jag går på Bulltoftaskolan i klass 3 g. Jag har många kompisar. Jag pratar romani, svenska, lite engelska, och polska. Men jag kan även lite arabiska, eftersom jag har många ara-biska kompisar. Jag läser modersmål i skolan på romani. Det är roligt att gå på moders-mål eftersom vi kan prata romani där.

Jag tycker om att spela fotboll. Jag gillar att spela fotboll med mina kompisar. På mån-dagar och tisdagar brukar jag spela fotboll. Min pappa och mamma tycker om att jag spelar fotboll. Jag brukar även spela fotboll hemma på gården med mina kusiner.

När jag blir stor jag ska bli bilmekaniker. Jag tycker om att syssla med bilar.

Christian Polak

ME TAI MURI FAMILjA • KOTOR 1


Douva hin man, Henry Kai

Mango nau hin Henry Kai ta me hin bih ta štar bereh. Me som kotar kaale grupo. Mo dadeske sikjaven man te hin but raikano te hin iek rom. Joon phenelas man te hin hyök te hin savi grupa tu avelas katar, rom elle na hin na importantno.

Aro škola hin man amale, joon hin but latšo ta hortto Ame tselina pingis vai akaves po compjuteresko tselineske vai auri puhimata so hin aro škola. Me kamav but graiha/gräiha, joon hin but rankano. Mo phuro dadesko dad, phuro dad, ta mango dad tšerdas buti mahkar graiensa. Muro dad phenel man at iek grai sas but importantno but, but bereh palal, iek grai sas sar iek beero aka dives, iek grai sas iek saki so delas tuke chanso tuke te tšerdas biknipe ta tsinipe ta douva delas amari familjake habe.

Nebi me kamav butider beere, me hin but aro interneto/djanibosko mohto te rodav, dikhav ta drabavav po but beeroske model-ora, tauva hin but intresanto. Mango favo-rito beere aka dives hin Mercedes, Volvo, Audi ta Lamborghini.

Me tenkavav at hin pharoi saki ka avel diskriminatsia pe muro dad ta dei ta auri komuja, douva tseres man bibaht Mango dad phenel man at but gaaje tši djanen, na iek rom, ta douva tserel at but manušaske jinto hin at saka le rom hin bihortto. Nebi me djanav at mo phenja ta phala ta mo dadeske tši kerden douva so le gaje phenen (aro tšyöpos, aro foro), soske phenen at ame tserdas problemuri ka ame tši

Ka me hin iek baro zeeno me kamav te behav paša mo dad ta dei ta del vast lenge ka joon hin phurane. Muro dad tserel tauva ta leske phal ta lenge familija. Me mangav at muro phenja ta phala hin paša man. Ame hin iek ta ame mote hin tšetanes. Me kamav mo huupa!



Det här är jag, Henry Kai!

Jag heter Henry Kai och är 14 år gammal. Jag kommer från kaale gruppen. Jag har fått lära mig av mina föräldrar att jag kan vara stolt över att jag är rom. Det är lika fint att vara rom som vilken annan grupp som helst.

I skolan har jag kompisar och de är bra och roliga. Ibland spelar vi pingis eller så bara snackar vi om dataspel eller nåt i skolan. Jag tycker mycket om hästar, de är jättefina. Både min bortgångne gammelfarfar, min farfar och min far har haft hästar. Min far har berättat att hästen var viktig förr. Häst en var som en bil är idag. Hästen var även någonting som man kunde sälja och handla med.

Fast jag tycker lite mer om bilar. Jag är ofta på Internet och letar, tittar och läser om olika bilmodeller. Det är intressant. Mina favorit bilar nu är Mercedes, Volvo, Audi och Lamborghini.

Jag tycker att det är jobbigt när vi romer, mina föräldrar och andra, blir diskrimine-rade. Då blir jag ledsen. Min pappa brukar säga att många inte känner någon rom och då tror de att alla romer är likadana. Men jag vet ju att mina syskon och föräldrar inte har gjort det, som man ibland hör att romer har gjort. Varför säger man då att det är vårt fel?

När jag blir stor vill jag bo nära mina föräld-rar och hjälpa dem när de är gamla. Så gör min far, farbror och deras syskon. Jag vill att mina syskon också ska bo nära mig. Vi ska hålla ihop och vara tillsammans. Jag älskar min familj.

Jag fick hjälp med texten på romanes. Jag kan inte skriva så mycket romska men jag vill lära mig mer.

Henry Kai



Mange drago šoto!

Me busovav Rafal Marek. Me sim 12 beršengo. Me sim rom polčisko/russisko, numa arakadjilem ando Svedo. Me phirav ande Kvarnbyskolan ando Rinkeby ande klassa 5A. Mange drago te ginavav šoturia ande skola, numa historia nai mange drago. Jekh kaver djela kai si defial tristo si kana le glate maren mui jekh jekhestar.

Pala skola mange drago te khelav lopta, khelimo-romano, vasteski – lopta tai Basket. Muro dad bušol Adam Szoppe ai vo kerel buči po Radio-Romano ando Stockholmo, ai univar vi tolmačil kenvi pe romani šib.

Mai angle kana bariova kamav te anklav jekh fobollisto, numa te na anklaiva fotbol-listo, kamav te avel man jekh lasi buči kai del laše love, te šai pravarav mura familja.

Mai angle ando trajo kamlemas te na mai avel marimos tai rasizmo pe lumia.

jag gillar faktiskt matte!

Jag heter Rafal Marek. Jag är 12 år gammal och är polsk/rysk rom, men jag är född i Sverige. Jag går i Kvarnbyskolan i Rinkeby klass 5A. Jag gillar faktiskt mattelektionerna, men jag tycker att historia är tråkigt. Någon-ting som är jättetråkigt är när barn mobbar varandra!

Mina fritidsintressen är fotboll, romsk dans, handboll och basket. Min pappa heter Adam Szoppe och han jobbar på Romsk Radio i Stockholm och han översätter också ibland böcker till romska.

I framtiden när jag blir stor så skulle jag vilja bli fotbollsspelare. Men om jag inte blir det, så vill jag ha ett bra jobb med en bra lön, så att jag kan försörja min familj.

Och i framtiden så vill jag att det ska bli slut på krig och rasism.

Rafal Marek



Sukar tumaro dive!

Me vikinava man Djurhana Saliji, isi man 17 berš hem bešava ko Halmstad. Me avava tari Srbija ama sijum bijandi ani Germania. Isi 4 bers sar dživdinava ani Švedia. Me sijum jekh šukar čhaj kasaja so but šaj te asalpe mancar. Ama ponesavo puti šaj but mrzali te ovav.

Me interesija tane: te družinama amalinjen-car, te šunav musika, te kelav, te čerav sport hem te bešav anglo kompjuteri.

Mange but dosadno o vreme akate ki Švedia, sebepi so but balval phudela.

A soj mange šukar i odova mi sikavni. Ki sikavni isi tut so te čere hem o vreme po sigate džala.

Ponodori mangava te ovav sastarni phen ili babica. Jekh odole dujendar sebepi so odova sakodrom mangljum te ovav!

Hej!

Jag heter Djurhana Saliji och är 17 år gam-mal och jag bor i Halmstad. Jag kommer från Serbien men är född i Tyskland. Sedan fyra år bor jag i Sverige. Jag är en rolig per-son som man kan skratta med ofta. Ibland kan jag även vara jättelat.

Mina intressen är: umgås med kompisar, lyssna på musik, sjunga, dansa, hålla på lite med idrott och att sitta vid datorn.

Det jag tycker är tråkigt är Sveriges klimat, eftersom det är för blåsigt.

Det jag tycker är roligt är skolan, för man har något att göra och tiden går snabbare.

I framtiden vill jag antingen bli sjuksköter-ska eller barnmorska. Jag tänker i alla fall jobba inom vården för det har alltid varit min dröm!

Djurhana Saliji



Telal e pruna – Vaggan uti linden

Thodem kuna telal e pruna,e śavore dav kuna.

Breśin dela najarel lepatra pheren vuśaren le.Breśin dela najarel le,patra pheren vuśaren len.Sov śaveja, sov tu, sov,khande će da thaj na rov.Sov śaveja, sov tu, sov.Sov tu thaj na rov.

Buźni nakhel ćući del lebarval phurdel kuna del le.

Breśin dela …

I din vagga uti linden,Sover du på rosenkinden.

Regnet faller och dig renar,skugga ger dig trädets grenar.Bladen faller och dig täcker,fågelsången ej dig väcker.Vagga, vyssa sunnanvind, lillen sover i vaggan sin.Vagga, vyssa lillen min,i den gröna lind.

Vinden vaggar dig däri.Lilla geten ger dig di.

Regnet faller …

Prinzjardi glatengi djili, Bosnia

Švedisko texto Marina Dolgires tai Ros-Mari Tan Jancovich



Muri dej

Pe vulica maškar pherdo manuš našelas jek cinoři kali balengi šej, lake jaga phabonas aj rodelas. Lake jaka sas pherdo ande asva, lako muj sas melalo, lake lungi bal phurdenas ande barval. Zurales dikhelas pe sa le žuvlia kaj voj arakhelas. Čirdelas ande lengi řoci aj dikhelas pe lende. Či prinžarelas či jek anda lende. Voj darajli aj delas muj

– Mamo, mamo

jek phuri žuvli avel kaj e šavori aj lel lako vast aj pušel latar.

– Muri šej, pala kaste tu rodes?

– Pala muri dej!

– Aj kon si čiri dej, sar anel voj?

– Či źanes? Aj tu či prinžares la? Aj sar tu či źanes kon voj si? Muri dej si e maj laśi aj e maj šukar pe antrêgo lumja.

jek prinžardi historia khatar Iren Horvatne

O divano si boldo pe kelderašiska: Angelina Dimiter-Taikon



I Ruža thaj i ćoxaji

Jekh amparato thaj leski romni te but berš nas len šavore. I amparatitsa svako djes rudjilaspe te avel la jekh šej, thaj pala lungo wrama arakadjilo lake jekh šukar cini šejori. Tode lake anav Ruža, ke sa gade šukar sas sar i luludji.

O amparato akarda sa le angelora te rudjin thaj te suntsun leske šeja. Numa bisterda te akarel la nasula Dorota. Vi voj sas jekh angelo feri jekh nasul angelo.

Aven sa le angelora thaj rudjin la Ružake:

– Te del tut o Del maj šukar te aves, penel o angluno angelo.

– Te del tut o Del bax thaj sastimos, penel o dujto angelo.

I nasul Dorota ašunda ke arakadjilas la amparatitsake jekh šej thaj xolariko sas ke ći akarda vi la te rudjil la Ružake. Ande bari xoli pe zor da andre ando sloto kaj sas i Ruža thaj lako dad thaj laki dej.

– Te del o Del te pusaves tu pe jekh kan-gro kana perdosa dešušow berš thaj te meres, rudjinda i nasul Dorota la Ružake.

Sa le angelora ćudisajle so rudjinda i nasul Dorota la šejorake. La Ružaki dej la te rovel. Atunći avilo o lašo angelo o Gabor:



– Te na del o Del te meres kana pusavesa tut numa feri te soves ande šel berš thaj feri o maj šukar prinso te uštavel tu kana ćumidela tut, rudjinda o Gabor la Ružake.

O amparato mukla o hiro ke sa le kangre pa le kopaća, le luludja thaj pa le burr site šindon tele tena pusavelpe leski šej pe lende. Le amparatoske manuš kerde so penda o amparato thaj svako berš žanas te šinen tele le kangre pa le kopaća, le luludja thaj pa le burr tena pusavelpe i Ruža.

Naćile le berš thaj i Ruža kerdjili jekh šukar thaj ući terni šej. Kana perdjili dešušow berš kerda lako dad lake jekh bari paćiv thaj penda lake:

– Akana muri šej site les tu sama, tena perel andre la Dorotake amraja pe tute.

– Me kerdem sa so birindem, šindem tele sa le kangre svako berš numa godo šajke naj dosta, penel o amparato la Ružake.

– Me lav ma sama, dade, penel i Ruža.

Sa godo rjat kana gele savore te soven pala i paćiv ašunel i Ruža ke varekon djilabel jekh šukar djili. uštel anda pesko pato thaj rodel katar avel i djili. Sa maj dur thaj maj dur žal i Ruža te rodel i djili. Aresel angla jekh vudar thaj kote ašel.

Kotar i djili maj zurales ašundol. I Ruža putrel o vudar thaj dikhel jekh puri gadji sar boldel o tulo thav pe jekh bari suv. I Ruža ći žanelas ke i puri gadji si i nasul Dorota ke parudas pesko muj.

– Tu djilabes godi šukar djili? pušel i Ruža la pura gadja.

– Me djilabav andi bari voja ke sima gado šukar thav, penel i puri gadji la Ružake.

– Ći aves maj paše te dikhes? pušel i puri gadji katar i Ruža.

I Ruža geli maj paše te dikhel thaj sar kamel te asbal o thav pusavelpe pe i suv thaj perel tele thaj lel te sovel. I puri gadji la te asal thaj parudjilas palpale i nasul Dorota. Pala Ruža intrego them pele ande jekh bari lindri thaj sute.

Vi manuš, vi žukel thaj mući, guromna thaj grast pele andi gadi bari lindri. Vorta sar so rudjinda o angelo o Gabor: te soven ande šel berš.



But berš naćile thaj but manuš ašunde ke si jekh them kaj savore soven thaj ći ušten. jekh bari burr kangrensa barili pe le amparatoski slota kaj sovelas i Ruža. Gade tulo thaj zurali sas godi kangrali burr ke naštilas konik te del andre ando sloto.

But džene zumade te den andre te ćumiden la Ruža te uštel numa naśtinde. Pe o šelto berš avel jekh šukar prinso ando foro kaj sovel i Ruža. Vo ći ašunda gadi paramića pa i Ruža thaj avilo te rodel peske than te sovel ando sloto kaj o amparato. Le manuš ande aver thema aba denas duma pa i Ruža thaj o them kaj savore soven sar jekh paramića. Kana avilo angle o prinso dikhel ke savore soven.

Le kitanora angla o vudar soven, le žukel soven, le grast soven, le ćirikla ći furan thaj djilaben numa sa pašlon pe i phuv thaj soven.

– So si kate, delpe gindo o prinso.

Kana avilo dji angle kaj o vudar naštil te del andre anda i burr. Zumavel te šinel la peske sabljasa numa pra zurali i burr.



– Sar te kerav? delpe gindo o prinso.

– Aha! penel o prinso thaj del jag i burr.

Mukel te pabol jekh dosta bari grapa thaj šinel tele i jag peske sabljasa tena pabol intrego o sloto. Kana da andre pale dikhel ke kajgodi pašlon le manuš thaj soven. Žal andre andi kuchna thaj dikhel sar o pekari sovel thaj sa o xumer pelo tele pe leste. Žal andre andi le amparatoski soba thaj dikhel sar o ampa-rato sovel andi peski balaj pajesa. Žal andre andi la amparatitsaki soba thaj dikhel sar sovel pe i phuv la kanglasa ando vast.

Žal andi cini soba kaj pusada pe i Ruža thaj dikhel sar i Ruža sovel pe i phuv. O prinso šoha ći dikhla jekh maj šukar žuvli ande pesko intrego trajo thaj musaj sas leske te ćumidel lako muj. Sar ćumida lako muj avili i Ruža peste thaj uštili.



Pala late intrego them pale uštile. Le ćirikla pale ando ćeri furanas thaj djila-benas, o pekari pale pesko xumer boldelas, le kitanora pale lenas sama pe o sloto thaj i amparatitsa pala peske bal fulavelas.

O prinso pušel la Ruža:

– So sas kate? kana avilem savore sovenas thaj sar ćumidem tut savore uštile, penel o prinso.

I Ruža penda le prinsoske so rudjinda i nasul Dorota lake thaj najisarda le prin-sos ke skipinda la thaj lake manušen katar i lindri. Kana ašunda o amparato so sas, ke ande šel berš sute savore ando lesko them thaj ke o prinso skipisarda len katar i lindri, kerda jekh bari paćiv le prinsoske thaj pušel les so kamel te del les kaj skipinda leske šeja:

– Mang so god kames, sa kam te dav tut, penel o amparato.

– Kakona, me bi kamavas te ansuriv man ćire šejasa, penel o prinso.

O amparato dikhla pe pesko šej thaj pušel latar:

– Kames tu muri šej te les gadale prinsos?

I Ruža dikhla pe o prinso thaj pale dikhla pe pesko dad thaj kerda anda šero ke kamel te lel les.

– Te aven baxtale le terne! sipinda o amparato thaj pala leste sa le aver manuš ando sloto sipinde:

– Te aven baxtale le terne!

Pala jekh skurto wrama kerda o amparato jekh baro abjav peske šejake thaj peske žamotreske thaj pale pala jekh skurto wrama arakadjilas la Ružake jekh šej thaj jekh šav thaj trajinde ande bax thaj sastimos intrego pengo trajo. Thaj i nasul Dorota? Goda peli tele ande jekh bari xaing sar kamelas te pel paj thaj šoha ći maj vasda pe avri kotar.

Traditionalni paramića katar o Erland Kaldaras-Nikolizsson



O mištimos kana si tut phuri pej

Mande si duj maj phure peja aj jek cinořo pralořo. Muri maj phuri pej aba bešel rigate. Aj muri kaver phuri pej bešel amende khere.

Muri phuri pej kaj bešel inke khere si dešoduj berš maj phuri mandar. Či dičol ke voj si maj phuri mandar. Mange si drago aj mišto kaj si man jek phuri pej. Šaj źas amenge ando foro aj te phiravas amen, aj kana godi ažutin man, sar exem-plo kana trubol man ažutimos ande školaki bući. Mišto si amenge kana sam ande jekthan.

Naj kana godi vušoro te aves e maj cinoři pej. So si mange maj nasul si kana ame bešas khere aj amari pej lel sama pala amende kana amori dej aj dad źantar avri. Atunči amari pej purunčil pe amende komplet. Atunči phenel voj ke ame kheras nasul khere, aj sa vačilpe ke mušaj te čiravel aj te vužarel o kher. Kana godi kana avel muro dad aj dej khere sa phenel ke čidel aj čiravel xabe pe antrêgo džes. Aj naj čačes, voj la antrêgo vrama ando telefono aj del duma aj dikhel peske pe televisia. Kana von naj khere mangel amen-dar, amari pej sa te čidas amare źeli aj kamel ažutimos kana vužaras o kher. Atunči naj mange drago te avel man jek phuri pej. Kana amari dej naj khere sa vačil pe amende.

Vi te si mange univar čino te si man jek maj phuri pej, sa si voj mange e maj laśi pej pe antrêgo lumja.

Iren Horvatne

O divano si boldo pe kelderašiska: Kati Dimiter-Taikon



Barilem ka papo tai mami

Me gindiv ke mai laši mami kani kaste nai sar si muri mami e Loli. Sa le mamia laše le peske nepotontsa pačav. Numa o kontakto kai si man mura mamiasa si mai specialno. Me gindiv anda sostar ke me barilem ka papo tai mami. Muri mami sas mange sar muri dej.

Muri mami sas la ferdi jekh glata, aj me sim o pervo nepoto. Mušaj te phenav o čačimos, ke me simas lenge defial risgijime. Dabastarenas kana muri dei ai muro dad saste zjan varikaj, kaste te šaj len von sama pala mande. Anda gor bešavas antrego djes numa či račaravas. Numa kana mai barili mura daki familja, phenelas o papo tai e mami ”Či san xaimaski mai si tu šavore (glati) muk račarel o jonni amende.” Ta kadia perelas mila mura dake, ke le phure sas korkoro ta kadia bariardeman von.

Me maj but bešavas khere kaj papo tai mami, me či sim kejime pe kančeste ke muklem te bariarel man o papo tai e mami. So mangavas denas man ai barilem ando kamlimos. Drago sas leske ai vi mura mamiake te phiravenpe kai rom, kai

O Jonny bešel ande paposke angali.Jonnyski dej e Sabina peske dadesa.



godi zjanas von, vi me zjavas lentsa. Meravas dragostar te ašunav so phenen le manuš aj le mai phure. Le kaver glati akharenas man te źas avri te khelas amenge. Me či źavas lensa ke mange sas drago te sičuvav godji tai zakono katar le phure.

Muro papo kana godi sičarelas man godji, sa phenelas mange: Te na avav pozno la račako, te lama sama katar le čore manuš (zjulitsa). Vo phenda, me te kandav pe leske vorba, atunči site barovav me sar jek laśo manuš. Kana godi motholas te avel man baro respekto ka svako puro manuš vai rom.

Muro papo sas defjal baro musikanturi. Vo sikada mange vi sar te bašavav (dji-labav) ande garmonia (draška). Kana čilem pa garmonia lema te sičuvav ande gitarra kana simas 15 beršengo. Atunči bašavavas ande gitarra ai keravas djilia pa Del. Ke phiravas ande khangeri Filadelfia. Kotse simas ando korallo, aj laśardam pherdo djilia pa Del kaj ame tradam kaj kaver khangeria pe antrego lumja.

Jonny Ivanovitch

Jonnyski šej e Sandra bešel ande paposke angali.



Ambulanso!

– Tu kandinijo vušti opre !

E Katitzi vuštili ando sigo. E bibi ande jek delas duma aj voj sumavelas te huravel-pe ando sigo:

– Bari čuda kaj inke či šičilan. Sodivar či phendem tuke te vuštes anda rat aj te avel e kaffa gata kana ame vuštas opre? Aj maj akana kaj si čiro dad vi nasvalo aj kam vi trubol ande špita. Kaj naj tut lažav ando stato. Aj maj mothos ke san leki šej. Lažav si … E bibi inke delas duma aj e Katitzi zumavelas te mothol vareso:

– Jo, ferdi …

– Aš, te na tromas te putres čiro muj. Le tu sama te na marav tut. Te źanglemas anda sostar man trubol gado. Site źastar khatar amendar. Me sim dosta murš vorbaki …

– Atunči avela e bibi murš, phenda e Katitzi bi te del pe gindo. Pang! La aj šinda lake jek palma opral pa kan, aj Katitzi cipinda ande duk. Svako džes aba dukalas la o kan, aj vi la pe te phubarel. Rat‘aiko si maj nasul, atunči aćarelas sar te phařadol lako šero ande duk.

– Aj či źastar aba, vaj kames ažutimos avri ande kujna, phenda e bibi ande xoli.

E Katitzi saste našel avri kaj kujna, aj la-pe e bibi te cipil:

– So, site mukhes čiro than bivazdino!

– Jo, ferdi, fedri saste źav …

– Te na tromas te putres čiro muj. Ker so phenav tuke …

Vorta atunči akharel lako dad o Taikon te avel e bibi leste. E Katitzi ašunel sar vo vačil pe, darano hango sas les, leste mušaj te avel bari duk. Voj dikhel andre ande soba aj dikhel peske dades ando pato kaj sas vazdino pe le phala. Vo bandžilo aj zumavelas te lel barval.



– Anta le Paules, phendo vo lokořes. Atunči dikhla vo la Katitzi kaj o vudar aj mothol, – Maj sigo, źa pala o Paul, phenda vo lake.

– Te na tromas te miškis tut, cipinda e bibi, aj boldape karing leste aj mothol:

– Godo manuš či thol pesko purno ande muro kher, ašundan so phendem Johan?

– Katitzi, źa pala leste!

– Či ašunes so phendem? Khate či avel či jek Paul.

E Katitzi našli sigo tele kaj Paulesko vurdon. O Paul inke či vuštelo aj e Katitzi vuštada lest zurales.

– Vušti Paul, Paul vušti, maj sigo, mušaj te aves, amoro dad merel. Vo vuštilo ando sigo. Či źanelas pestar, ferdi našlo avri bigadesko aj bipapučengo. Vi le duj našle opre kaj o galbeno kher.

– Dada, so si? mišto tuke?

– Paul, o dži si, sar šura šinel …

– Paul, źatar avri anda muro kher, cipilas e bibi.

Opral pa lengo šero bašolas o dežeš, aj le šini bašonas zurales.

– Paul, či ašunes so phenav? Cipilas e bibi ande bari zur te šaj ašundol. Kana o dežeš nakhla phenel o Paul lokořes ande bari xoli.

– Šaj bešes miro, muro dad si nasvalo, le angle leske gada jipon me marav telefono pala jek ambulanso. O Paul la duj, trin pasori karing o telefono kaj sas palal la bibijake zeja.

– Na mara man, ke dav muj te aven rajbare, dikhes Johan so kerel?!

– Me či maravma. Godo detaljo keres tu aj na me. Phenda o Paul aj la o telefono kaj sas palal lake zeja. Vo vasta o telefono aj marda jek nummero.

– Mušaj te traden jek ambulanso khate pe e vulica Tantogatan 26, motholas vo, O anav si Taikon.



E Katitzi bešelas paša pesko dad aj khoselas lesko čikat me jek vasonengo piškiri. Le glati bešenas ande jekthan aj rovenas. Jek skurto vramja či ašundolas vareso, ferdi le glatengo rojimos.

– So phenes! O Paul parnelo ando muj aj inkerelas o telefono ando vast. Vo vazdel pesko hango:

– Ke sam rom? Gindis tu ke ame či anklas nasvale sar kaver źine? Reglemento … O manuš šaj gindil ke trajinas ande Hitleroki vramja ando Namso! … Me akana site marav telefono kaj sa le cajtungori … Sar sas čiro anav? … Paul thoda tele o telefono.

– Muro Del, phenda o Paul, nas len gindo te aven. Kana phendem pa le cajtungori atunči dilajle. Pala jek vramja avelo o ambulanso aj ande les. Le gaźe phangle les ando pato. E bibi aj o Paul ankliste andre ando ambulanso, von saste źan lesa kaj špita.

– Dada, dada, akana či areslan te pes čiri kaffa.

E Katitzi terd‘ili korkoro kana o ambulanso tradatar kothar, aj ašunelas sar bašonas le sirenori. Lokořes phirelas palpale kaj o kher. Le glati bešenas inke ande jekthan. E cinoři Rosita či maj rovelas. Voj dikhel pe Katitzi aj mothol:

– Bokhali sim.

Katitzi zumavel te na rovel aj nakhavel le glonsori, aj del la anglal:

– Jo, aven źas aj xas vareso, sa vareso laśimos si ande kujna. Šaj pekav gresa tumenge ke si amen varenia.

– Atunči me kamav ferdi varenia, phenda o Lennart.

– Me źanav, šaj xas amenge ferdi varenia thudesa, godo si laśo, phenel e Katitzi.

Le glati line pe pale te den duma aj anelas vorta ke bisterde sa so sas. Von gribinas pe pala e Katitzi kaj źalas karing e kujnia.

Cirdino divano khatar jek Katitzi bufari khatar Katarina Taikon, o divano si boldo pe kelderašiska khatar Kati Dimiter-Taikon



Jek romani familja ando Švedo

uni rom phenen ke muri familja si kaver fjalo. Ferdi mange naj kaver fjalo, ke me trajindem lensa ande jekthan. Muro dad aj muri dej keren bući. Muro dad tradel busso aj muri dej kerel bući ande glatengi barr. Mure peja phirde ando gymnasium, aj godo maškar le rom naj. But anda le ternimata či maj phiren ande gymnasium kana dine gata peski škola. Muri phuri pej phirda pe ”Barn och fritidsprogram” ando gymnasium aj mure kaver peja phirde pe ”Omvårdnadsprogram”. Akana kamel voj te phirel ande universiteto aj te kerdol dandisto. Phares si lake te alol so kamel te kerdol, voj kamel vi te kerdol lugerica. Dikhas so avela!

Muri dej motholas ke ando Švedo nas slobodo maj anglal te phiren le rom ande škola. Anda godo si lake važno te phiren le ternimata ande škola. Ke le rom birin te phiren ande škola aj kamen te šičon. Nas ferdi ke či mukenas le rom te phiren ande škola, le romenge nas slobodo te bešen pe jek than maj but sar trin kurke. Gad’a naj adžes. Adžes si kaj le rom ando Švedo khera. God‘a si mange mišto. Mange si važno te muken le romen te phiren ande škola. Te šaj avel vi len sagod’a chansa sar si kaj le kaver źine kaj trajin ando Švedo.

So me dikhav ande muri familja si ke svako džes źal muro dad aj muri dej kaj bući, me aj muro pral źas svako džes kaj

škola. Mange naj slobodo te bešav khere, te na avela ke sim nasvali. Me te na phirdemas ande škola či saste avel man baratori. Te šaj khela man kana sim ande škola. Akanaš site alonav ando savo gymna-sium site phirav. Muro barato site alol ”Naturpro-grammet” ke leke si drago žigeni. Me kamav te kerav

bući kaj šaj lav hažna anda sa le šiba kaj źanav.

Iren Horvatne




Ame sam romKoToR 2


KoToR 2 – aME SaM RoM

Aven tradas

aven tradas

Ame le rom naj amen jek them

Ame le rom sam pe antrêgo lumja

Sa le rom roden jek them,

O rom rodel pača aj hudina

Le romeske naj leke drago marimos

O rom rodel pača, o rom rodel hudina

Drom dromestar phiras,

aj inke či arakhlam jek than laśo

So si maj phares, si te trajis

Me sim ferdi jek manuš,

Kana o manuš trajil ande pača aj hudina

Sostar našaves man than thanestar.

Aven tradas, romale

Aven tradas inke maj jek data

Aven tradas.

Vi reser

Vi romer har inget land

Vi romer finns över hela världen

Vi söker ett land

Romerna vill ha ro och frid

Vi romer tycker inte om krig

Romerna söker ro, romerna söker frid

Långa vägar korsar romer

Än har inte romerna funnit en plats

Att vara en människa, är det svåraste av allt

När människan lever i ro och frid

Varför jagar du iväg mig?

Vi åker, romale

Vi åker ännu en gång

Vi åker.

Kati Dimiter-Taikon


Svato maškar duj źine

– Te aves baxtalo!

– Te aves vi tu baxtalo!

– Te aves sasto aj zuralo

– Nais, aj vi tu

– Aj kon san tu, sar bušos?

– Me sim o Lajos, aj sar bušos tu?

– Me sim o Mihal, tume khate bešen?

– Me khate ando Malmö bešav aj kaj bešes tu?

– Me anda Stockholmo avav. Anda če rom san?

– Me avav khatar le ungrikiska rom, aj tu?

– Me sim khatar le švedicka kelderash, lungo vramja bešen khate ando Švedo?

– De štar berš bešas akana ando Švedo. Tu kathe arakhadilan ando Švedo?

– Jo!. Muro phuro papo si khatar Rusija. Drago tuke o them? Źal mišto tuke o gav?

– Laśo o them, baro-lo aj šukar, naj sar ande le kaver thema. Ferdi defjal šil. Keres tu bući?

– Jo, ande škola kerav bući. Sosa keres tu bući?

– Ande škola phirav te šičovav švedicka, aj pe rig kerav šeftori matorensa. Si tu familja?

– Jo, antrêgo muri familja bešen kathe ando Švedo. Aj čiri familja? Si tut šavoře?

– But źine anda muri familja bešen ando Ungreko. Muro pral bešel kathe aj muri romniake familja bešen kathe ando Švedo. Mande si trin šavaře. Tute si šavoře?

KOTOR 2 • AME SAM ROM


– Jo, jek šav aj jek šej. E šej si dešengi aj o šav si eftango. Sode phure si čire šave?

– Duj šave si man aj jek šej. O phuro šav si dešodujengo aj o kaver šav si dešengo aj e šej si šovengi. Phiren čire šave ande škola?

– Jo, ande škola phiren. E šej phenel ke kamel te kerel bući ande škola aj o šav

kamel vi vo te kerel šeftori matorensa. Čire šave phiren ande škola?

– jo, ande škola phiren, drago lenge e škola aj vi šičile defjal mišto gaźikanes. Raduime sim ke maladilem tusa, le muro vastesko nummero aj kana aves ando Malmö mušaj amenge te maladovas.

– Vi me sim raduime ke maladilem,

le vi tu muro vastesko nummero.

Mukav tut Devlesa!

– Ža Devlesa!

Iren Horvatne


AME SAM ROM • KOTOR 2


Le romengi historia

Akana vuze le (roditoria) manuš kai roden te zjanen dakordo le ke le rom anda Europa aven anda gor katar e Nortorig la Indiaki kai si adjes o Pakistan. E mai bari proba pe kado si ke defial paše si e romani šib tai e šib hindi tai punjabi kai den duma ande kadala thema. Tai maškar kadala šiba tai e romani šib tai vi e purani šib sanskrit, kai denas duma le manuš de dumult pe kadala riga. Si but fialuri ginduri sostar mukle le rom e Indi, numa le roditoria phenen ke kadia djela kerdjili ande but perioduri de katar le berš-1100 tai ke le rom aresle ande but riga pe Europa 200 šela berš pala kudo.



Romer – zigenare – gypsies tai gitanos

Le rom phenen peske rom, kadia vorba snatčil manuš pe romani šib. Uni manuš gindin ke kana aresle le rom ande Grečia amisarde le, le gazje kotsar kavre grup-posa kai vuze sas kotse kai bušonas atsiganos. Kadia vorba ”zigenare” ašila le romen numa parudjol čira pala o them kai san. Naprimer ande Italia phenen ”zingari” tai ando Niamtso ”zigeuner”. Anda kudo kai kadia vorba zigenare zjal te kači but berš, si uni rom kai mai bine kamen te phenen lenge zigenare sar rom.

Gele but viesti* kon si čačes le rom. Uni viesti phenen ke le rom aven anda ”činoro Egypto” tai ke anda kudo si kai phenen le romenge ”gitanos” tai ”gypsies” ande uni thema.

Ando Svedo avile le pervo rom ando berš 1512. Ande Stockolmoski kniška memoar katar o 29 septembre 1512* ramol ke jekh narodo bi prinzjardo kai den duma jekh strejino šib. Katse ramol vi ke kado narodo sas mai melaxne katar le gazje tai ke lenge zakonuria sas bi prinzjarde. Zi ande tranda familji sas kai avile te keren vatra ando Stockholmo. Sai phenes ke katsar lape le romengi historia pa le svedoske rom.

Ande but riga kruglom ande Europa čudinaspe le gazje kana dikenas le romengi laši buči sar kovača, musikanturi numa vi suspičinas (daranas) le romen ande kudo. Ande but thema si le rom našade tai gunime. Ande uni vremi kadia zorales sas le rom rodine ta kamenas pai lumia te len sa le romen. Ande uni vremi kadia surales kamelas o gaźo te mudarel ai te našavel le romen, ta lengo gindo sas te mudaren sa le romen.

Akana vi le rom vuze organizinpe tai marenpe te avel vi len manušikane čačimata*.

Sa le sifri kai aven andre pa sodi rom si nai ko vorta, numa gindin ke o mai čira si 12 milivoja rom ande Europa. E Rumenia si o them ande Europa kai si le mai but rom. Ande Latin Amerika tai Nordo Amerika trajin pašti štar milivoja rom. Ando Internet si but fialuri riga kai phene sodi rom si ande svako them.

Le divanuria si todine andekthan katar but fialuri riga po internet katar e Mirelle Gyllenbäck, Kati Dimiter-Taikon tai Mai Beijer. O tolmačimos kelderašiska si kerdo katar o Jonny Ivanovitch

Źanglimos pa e vorba

Paramiči = divanuri kai ašunda o manuš kavren-dar kai nai musai te avel čačimos.

Le Stocholmoski Memoriakikniška = Jekh purano dikimos kana kere-nas registro pe protokoluri katar le foroski kris pa so sas len ramome pa le djeli le importanto

Manušikane čačimata = Čidine thema, CT (Förenta Nationerna, FN) ando berš 1948 phangle ande jekthan zakonori kaj si jek fjalo, kaj si pe hažna le manušenge. Gadala zakonori si pe šveditsko govermentoski rig www.manskligarattigheter.gov.se.

Pe rig www.UdhR.net si le zakonori bolde pe 359 šiba, aj vi pe romani šib.



O lungo drom zji ka Svedo

Russia – Polska – italia – Frantsuzo – Portugalia

Muri mami bušol Loli, voi arakadjili ando berš -1925 ande Polska ande jekh foro kai bušol Krakow. Voi si anda le kelderaša. Laki vitsa si funfuresti (Mutešti) numa čirdelpe vi niamo anda e vitsa Parakoni ai Miheješti.

– Sar areslan ande Polska mamio? pušlem me. – Či sam ame rom spaniake?

Jonnysko papo Sergej aj leki mami Lola ande jekthan me e Jonnyski dej o Sabina.



– Niči raklo, ame sam rom Russiake, muro dad, čo pra papo (ča dako papo) o Vošo avilo mura dejasa la Persidasa, e Persida sas anda le rom la Russiake kai phenas lenge poliača. Von tradetar anda Russia ando berš -1920 ai gele zji ande polska.

Ai kotse ande Krakowa arakadjilem me, či mami. Kotse sar ašundem katar muro dad či bešlam mai but sar dui berš, ke či zjalas mišto o gav le phureske. Ando berš 1922 gelamtar katar e Polska te zumavas amari baxh ande Italia, ke ašunda o phuro kavre romendar ke mai lašo trajo si kotse. Kotse čačes mai mišto zjalas o komercio (o gav) numa sar sas amenge le romenge šinado sa te den amen avri le thema kadia kerda vi e Italia. Pospisardam te bešas 2–3 berš ai gunisarde amen avri anda pengo them. Defjalo baro tristimos sas kana gunisarde amen avri anda o them, ke zjalas mišto amenge o gav.

Kadia dape duma muro dad le kavre romentsa kai sas amentsa te zjan ando Frantsuzo. Ando Frantsuzo mišto trajisas, but rom sas ando Paris. Ando Frantsuzo mišto sas amenge, ai o gav zjalas mišto, zipo či la ame o duito marimos ando 1939. O čino kai xalam atunči či kamav či le zjuklenge, numa nai man zor šava, te dav duma pa kudia prikizime vriama. Te skurtiarav tuke o divano tradam ande jekh djes zji ande Portugalia, ai kotse araklem če papos le Sergas, ai ansurisailem lesa, antunči simas 19 beršengi.

Russia – Brazilia – Portugalia – Švedo

– Čo papo o Serga (Sergej Ivanovitch) arakadjilo ande Moskva ando -1912. Lesko dad sas o Jono ai avelas katar i vitsa genešti, leski dei bušolas Dunia. Kana muli leski dei, atunči či delas ando gor lesko dad te lel sama katar le glati, kadia holada le trine glaten ai da le te bariaren len kaver rom. O rom kai bariarda če papos bušolas Bukuroai leski romni bušolas Jordankna me gindiv ai lende nas glati. Kudo rom sas ande e vitsa mihejesti.

Kana sas čo papo deše-beršengo kamla o Bukuro te zjal ando San Paolo, Brazilia, vo sas siguro ke sas les niamuri kotse. Aliardjolpe ke plačajales kudo them ke kotse ašilo o Bukuro, ai kotse vi mulo. Numa čo papo našlotar katar pesko maštivo dad o Bukuro, zjanes tu anda sostar? Anda kudo ke ansurisardales pe zor kana sas 16-beršengo pala jekh zuvli kai či kamelas la čo papo. Kadia la čo papo o Serga ai našlo zji ande Portugalia ke ašunda ke sa kudia šib si kotse.



Portugal- Spania- Belziko-Spania-Švedo

Kotse ande Portugalia dikle le raj ke najles rama ai či sosko lil. Či maj serav vorta te sas le raj vai te sas vo kai gelo ande ketenia. Kadia si kai araklem me če papos ande Portugalia ai ansurisailam.

Ande Portugalia bešlam numa jekh berš, ai naklem inčal ande Spania, kotse ara-kadjili či dej e Sabina -1941 ande jek foro kaj bušol Salamanca. Sar zjanes vitu muro nepoto nas ča da či pral ai či peja, ai kana sas 18-beršengi arakla če dades le Jose (Pepes) ande Zaragosa-Spania ai ansurisaili lesa. Ai sosi čuda ke če dadeski his-toria ai če paposki le Sergaski miazol sa jekh fialo. Ande jekh djes avila če paposko o gindo te zjas ando Belziko (Belgia) ai te zumavas o them. Če dadeske sas leske mišto. Ta kana mulo lesko dad o maštivo manas panglo kotse ande Zaragosa Kadia lam ame če dades sar zjamutro. Ai čačes ando Belziko trajisas mai mišto sar ande

E mami Lolako abjav.



Spania, čo papo lelas laše buča hanomaske, le bare buča lelas katar le pekarni kotar lelas le bare petraja te hanol le. Kadia laše love kerasas ta tradavas mure niamunge. Ando Belziko bešlam 5–6 berš, kotse arakadjilan tu Jonny ande jekh foro kai bušol – Chatlete ando-1960.

Kam kames te zjanes sostar ame tradam ande Spania, kana zjalas mišto o gav? Site phenav tuke! Numa pala kudo pela amen čingar le romentsa kotsar ando Belziko ke butom rimosaras lengo šefto, kadia lam ai gelamtar palpale ande e Spania.

Numa ande jekh djes ašunda o phuro muro dad o Vošo ke si amen niamuri ande jekh them kai bušol Švedo. Kotse sai trajil o manuš mišto kotse, kadia lam amari familja ai gelamtar ando Švedo ando Stockholmo ande le berš-1962. Kotse areslam kana sanas tu muro nepoto numa duje beršengo. Kotse tode amen ande jekh tsan romano kai bušolas Ekstubben, pe jek gor kai bušol Tyresö.

Jonny Ivanovitch



O Jonny kana sas duje beršengo.

Ginduri pa romano than o Ekstubben

Kana areslam ando Švedo, gindisas ke xasailam ando drom tai areslam ande Sibiria! De tu gindo anda tačipe la Španiako te aresas ande kudo šil, le sta-toske sas jekh baro šhocko. Me akana site tolmačiv tuke če šil sas. Anda gor nas le ivenda ando Švedo kadia kovle sar si adjes. Niči, anda gor le berš 1960 sas 20–30 graduria šil antrego iven. Šaj aćares tu, ande godo šil kotse ame bešasas ande le barača kan ame anzardam?

Kana ame vuštasas anda e riat (diminiatsi) sai mardamas duba po paplono kadia zuralo ai šudro sas amaro tsan. Kana zjasas la vadrasa te anas paj, o paj paholas po drom zi pon aresasas khere. – Ah, xalam dosta čino ai nekazo ando trajo. Numa kana si musai sa rivdil o manuš! Sar dej aj dad trubos te les sama pala cire glatengo trajo!

Kotse pe kudo than ande le barača besenas 15–20 familji. Butende sas but glati ai bešenas gere po 10–12 zjene ande kudola činore kherora.

Kotse pe kudo than beslam, me gindiv trin vai štar berš. Numa te na avilosas pala jekh romni kai bušolas Katarina Taikon (te avel jerti!) kam bešlamas kotse zi adjes! Voi kadia zjuvli sas zorales godjaver a isas la baro ilo. Lat sa la lašo vas le bare rantsa kai porončin pe khera ai pe socialoske buča, voi geri anelas le gazetaron te len patretsi te sai tson le gazje ando gazeto te sikaven le naro-doske če čino xan le rom ai lenge šavore. Voi sas jek zjuvli zurali kai kerelas bući. Serav jek data e Katarina čidelas butivar le romen ai zjanas lasa ando fhoro te keren protesturia pe droma te sai den khera mai sigo. Kadia či mai trubunas te nasfavon le glati ando šil. Lako but čino ai čipimos nas vi intajni, ke ande le berš 1965 linepe te den khera le romen.

E mami Loli



Ivendeke patretsi khatar e romani barr Ekstubben.



Le romengo Internationello džes 8 april

O angluno romano kongresso sas ando London 1971 aj kothe thode le manuš te avel le romengo Internationello džes 8 april. Kaj le rom naj len jek them. Vi te si le rom hulade avri pe antrêgo lumja si len semnori kaj si prinžarde. Jek kathar le semnori si o internationello džes ando 8 april, kaj le rom inkeren pe antrêgo lumja aj le romengo nationalhymn si e gili Gelem, gelem.

o konferanso 1971 pa le romengo trajo maj angle

Ando 7–12 aprilo ando 1971 čidepe manuš kathar dešoštar thema ande jekthan me jek delegatžia kathar India aj jek źino kathar Världskyrkorådet aj manuš kat-har phurani Rusija ando London te den pe duma sar te avel le romengo trajo maj angle.

Le manuš kaj kerde o romano kongresso sas Grattan Puxon, Donald Kenrick, Mateo Maximoff aj Žarko Jovanović.

Pe o kongresso phende te pařuven o anav Internationello Zigenarkommitto kaj International Romani Union (IRU). Dine vorba te avel 8 april le romengo interna-tionello džes. O stago kaj sas voneto aj zeleno sas laśardo kathar o kongresso ando Bukarest aba ando berš 1933. Te šaj phanden le romengo historia o phanglimos kathar India, dine vorba te thon jek rata, vi ande Indiako stago si jek rata. E loli rata si jek semno le romengo lungo drom kathar India aj o drom maj angle. O voneto si o semno pe o ceri aj o zeleno si o semno e lumja.

Kaj o kongresso dine e vorba te avel e gili Gelem, gelem sar nationalhymn.



Rom khatar Malmö kaj thon tele luludja pe Internationello Romano djes 8 april.



Gado texto si jek skurto verzcija kaj me ramondem, o Domino Kai, antrêgo texto šaj gines pe e rig Delegatžia pe romane pušimata www.romadelegation.se.

Te kamesa maj informatcija pa o Romano kongresso šaj rodes pe Interneto sar exem-plo www.wikipedia.org/wiki/world_romani_congress.

Si e gili Gelem, gelem pe Interneto kaj šaj rodes.

Maj but zine thon pativ 8 april

Anda gor, nas but źine kaj thonas pativ oxtoto april, ferdi uni familjori thonas pativ godo džes. Pašte deš berš la te thon le rom pativ godo džes. Adžes thon 40 thema pativ oxtoto april. Le rom kerde uni semnori aj aktivitetori sar exemplo te astaren memeli vaj thon jek kopači te barol. Vaj keren le rom jek ceremonia pa le rom kaj nakhle nasulimos khatar le gaźe. Univar thon le rom luludžia ando paj sar jek semno. Ande romani kultura aj vi ande kaver kulturori, si o paj jek semno pe sastimos aj vužimos.

Kaj le rom pe antrêgo lumja si o 8 april jek važno džes. Jek džes pativako ando raduimos.

Ando berš 2000 phende International Romani Union Romanistan ke si le romengo them kaj naj la granica. Šaj phenes ke antrêgo lumja si le romengo them.

Domino Kai




Gelem, gelem

Gelem, gelem lungone dromensa

maladilem baxtale Romensa

Gelem, gelem lungone dromensa

maladilem baxtale Romensa

Ai Romale, Ai Chavale

Ai Romale, katar tumen aven

le tserensa baxtale dromensa?

Vi man sas ek bari familiya

tai mudardya la e Kali Legiya


Aven mansa sa lumnaike Roma

kai putraile le Romane droma

Ake vryama, ushti Rom akana

ame xutasa mishti kai kerasa!


E gili Gelem, gelem si ande pherdo verzija ande pherdo fjalori romane varitetori. E gili si jek tradicijo-nello romano-serbisko gili. Gunilla Lundgren ramonda o gaźikano verzija pe e gili.

Vart än min vandring mig på jorden bär

möter jag lyckliga romer där.

Vart än min vandring mig på jorden bär

möter jag lyckliga romer där.

Oh Romale, Oh mitt folk!

Hur kom ni hit, oh, säg hur det gick till

med era tält på lyckliga vägar?

Ack även jag har haft en stor familj

men den försvann i utrotningsläger.


Kom alla romer, nu framåt vi går

vägen till framtiden vidöppen står.

Kom alla romer nu i samlad grupp

nu är det dags, nu reser vi oss upp!


Žarko Jovanović



Sofia Z-4515

Sofia Z-4515 – Si jek bufari kaj si laśardi aj makhli sar jek paramiči, pa jek romani šej kaj bušol Sofia. O bufari lel-pe anda gor kana voj trajil ande Polska. Ivende trajil voj aj laki familja ando kher. Kana sas milaj traden von antrêgo familja grastensa aj vurdonensa antrêgo Polska, te phiraven-pe aj te dikhen kaver romen. Kana e Sofia si oxtongi pařudol-pe lako trajo aj vi le gaźengo trajo ande Polska. Le ňamcaria len lengo them aj lengo šerotno si o Hitler, ke sa le rom aj le judovori naj dosta zinde aj trubon te xasavon pa lumja.

Anglunes šaj gines sar garaven-pe antrêgo familja ando veš. Khotar sas lenge mušaj te trajin ande jek ghetto. Pala goda ingerde len ando lagero. Khote si kaj voj lel pesko numero pe o vast. Voj sas o numero 4515:de ando lagero. Antrêgo laki familja merel, ferdi voj ašili. Kana da gata o marimos atunči aresli voj ando Švedo. Ando Švedo voj ansurindape aj sas la mišto. E Sofia phenel pesko trajo aj so voj nakhla ando marimos kaj peske nepotsi. O bufari si laśardo vušoro te aćares o nasulimos kana sas o dujto marimos, šaj dikhes vi sar e Sofia arakhel manušen kaj den la raduimos, vi te nakhla voj jek baro nasulimos.

Savore trubon te ginen o bufari! Defjal laśo o bufari aj vi vušoro te aćares pala le makhle patretsi. O bufari si ramome švediska aj kelderašiska.

Miranda 13 år



Sofia Z-4513, Kon ramonda: Gunilla Lundgren ande jekthan me e Sofia Taikon, le patretsi Amanda Eriksson, Bokförlaget Tranan aj Podium, 2005. Šaj manges o bufari khatar www.podium.nu


Jek tato vast

Tu phirdan čiro drom

asasas pe godola źine kaj nakhesas, mothonas von.

Kana godi sanas korkoro.

Ande jek džes kana phiresas pe čiro drom inkeresas jek šavořo vastestar, phende.

Tu san lesko dad?

Tu le-sas sama pala leste sar te avelosas čiro šav.

Barimatango sanas opral pa o šavořo.

Svako džes sikhavesas les opre, mothonas.

Ande jek džes kana phiresas čiro drom manas o šavořo paša čiri rig vastestar.

So godi pušenas kaj o šavořo.

– Sas le pova?

Dine puške ande čafa?

Sas šudino kaj le žukela te pativin-pe?

Vaj mukla vo te keren testori pe o šavořo te dikhel sode vo řivdil e dukh vaj dine les vilino?

Ferdi tu źanes dr. Mengele.

Ferdi me simas kaj aćaravas e dukh.

Me simas o šavořo kaj dikhavas opre karing tute aj ingeravast čiro tato vast.

Domino Kai




Nas mange čuda, numa tristo sajlem

Me šaj aćarav ke muro ňamo kaj sas duvar ando schlagerfinalo kaj gela leke mišto aj gela vi avri mišto pe Svensktoppen. Ke či kamel te puřil ke vo si rom. Numa si le manušeke pučindo. Ke bešes ande dar te na del varekon po gor kon tu san.

Dumult phenda jek anda mure baratori te avav me o gilabtori ande jek birtosko showo, aj o birtaš phenda: ”Me či mukav romen ande muro birto.” Muro barato la baro chocko, mange sas čačimos pe soste kaj aba źanav.

Adžes si pherdo têrnimata kaj gilaben hiphop, rap- aj breakkultura, numa či purin ke si rom. Muro suno si ande jek džes te aven le têrnimata dosta zurale te phenen ke si rom.

Khatar I betraktarens ögon kaj ramonda o Hans Caldaras




Romani kris

I romani kris si jekh purano sakono kaj si maj but rom anda le khelderara thaj anda le lovara. I romani kris śaj mangel godo rom so aćarel ke xoxadilo katar jekh aver rom vaj ći pućindjilas leske vunjilimata palpale pe wrama.

Romani kris śaj mangel vi jekh rom vaj romni te kamena te muken pe. Gado sakono la romane krisako inkerdjol numa maśkar le rom anda le khelderara thaj anda le lovara. Le phure rom so si aśunde thaj so gelo o laśo hiro pa lende śaj aven le krisatora. Eta jekh exemplo pe jekh romani kris:

O Janko la vunjile love kathar o Fardi. Das peski worba ke del le palpale pa jekh śon. O śon naćilo thaj o Fardi inke ći dikhlas peske love. Kana puśel o Fardi le Jankos pa peske love, o Janko penel ke naj les te del palpale le Fardeske love. Naćol inke jekh śon thaj pale puśel o Fardi pala peske love. O janko pale penel ke naj les le love te del palpale. O Fardi aba xolavol thaj mangel kathar le rom te thon le jankos andi romani kris te del palpale leske love. Ćidenpe but rom thaj akaren vi le Fardes thaj vi le Jankos te mothon penge versia pa gadi djela.

O Fardi penel ke das vunjile le love pe jekh skurto wrama numa o janko ći inker-das peski worba thaj anda godo o Fardi rodel kris pe leste. Le krisatora penen le Jankoske so maj sig te del palpale le Fardeske love vaj thona les marime maśkar le rom. O janko del peski worba le krisake ke gado kerela. Pala duj djes o janko pućinda palpale le Fardeske leske love.

O Fardi la anda le love thaj kerdja jekh śukar paćiv le krisake manuśenge thaj vi le Jankoske.

Erland Kaldaras



É Romani Glinda

É Romani Glinda si jekh romano gazeto kai anklel avri šov datsi o berš. Kado gazeto si vuze de des berš. Ando gazeto sai djines pa nevimata kai kerdjol maškar le rom ande antrego Europa. Anda gor É Romani Glinda sas numa jekh patrin pa nevimata kai o kutari* tai o zjeno kai kerda kadia kniška, o Fred Taikon. Vo trade-las avri kai niamuri tai vortača. But djeli kerdjolas maškar le rom tai o Fred kamelas te del informatsia le romen pa le nevimata kai zjan.

Anda gor lape o gazeto une patriantsa, numa atunči line pe le riga te bučon sigo, anda kudo ke but nevimata sas kai trubulas ramome. But love kerelas te trades avri kadala patrianevimaske anda kudia kerdjila o organicija É Romani Glinda kaste sai roden zjutimos lovengo* katar o foro Stockholmo. Sa pala kado zjutimos o gazeto daštisarda te pučinel te sai ramon vi kaver gazetaria pa nevimata kai kerdjol.

O pervo manuš avrial kai avilo te zjutil le gazetos sas o journalisto Bengt O Björk-lund. Akana vuze vo si jekh anda le dui zjene kai keren buči ka gazeto. Si vi but zjene kai keren buči volontario sar gazetaria* sar e Rosa Taikon, Hans Caldaras, Domino Kai tai skritori sar e Gunilla Lundgren, redaktoruri sar o Bo Hazell tai o Göran Greider aj vi maj but źine.

Ando gazeto sai djines pa djeli kai kerdjol maškar le rom ando Svedo tai vi ande kaver thema. O gazeto si mai but ramome svediska, te sai djinen vi kudola kai nai rom pa nevimata romane. – Kado si bari buči, phenel o Fred. O gazeto si jekh kanalo kai putrel o haliarimos pa le romengi situatsia, numa vi putrel jekh drom te šai divinil o manuš.

Svako jekh kai kamel tai si les variso importanto te phenel sai ramol ando gazeto. Ande svako numero si jekh rig divanoski kotse ramon rom tai vi gazje pa pesko dikimos pa le neve buča.

Jekh djela kai kana godi si ando gazeto si ”Kära gamla bilder berättar” (Purane patretsi phenen). Pe kudia rig si patretsi pa sar trajinas le rom mai anglal. Pe le dui pasletno patria si recepturi xabeneske kai le manuš kai djinen šai sičon vi von te čiraven. Le recepturi si ramome svediska tai romanes. Tu kai san rom sai manges kado gazeto É Romani Glinda ivja.

Mirelle Gyllenbäck. Tolmačimos kelderašiska Jonny Ivanovitch



Źanglimos pa e vorba

Zjutimos lovengo = love kai naprimer del jekh komunal ka jekh organicija.

Kutari = jekh manuš kai lel pe varisosa.

Volontario gazetaria = volontario zjutitoria kai či le pučin.

Le amperatoski šej e Viktoria kana sas te dikhel e romani škola ando Göteborgo.

Rupesko kovači e Rosa Takion kana kerel bući.



Djelake romane ternimatsa ande Europa

Anda gor la tamniako 2008 maladjile 25 romane ternimatsa katar sa e Europa ando Strasbourg ando Frantsuzo pe jekhe kurkeskostudio. Ame samas trin zjene anda o Svedo. O gor kadale kursosko sas te sičuvas sar te das ame romane ter-nimatsa ando gor te vortolpe le romengi situatsia. Kudo kurko sas defial čirado! Amare zjuvinde divanuri sas mai but pa sar keras buči ame le ternimatsa ande amare thema pa le romane pušimata. Kudola kai kerde kado čidimos si FERYP (Forum of European Roma Young People) tai o Europasko konsiljo. FERYP si jekh romano ternengo organizatsia kai si le membruri pa antrego Europa*.

Ame bešasas ando European Youth Center uni minutsi drom katar o Europa-sko konsiljo čudenia kher, kotse zjanas le kursori. Ame kai samas pe kado sičarimos samas juristuri, journalisturi, manuš katar o kher le forosko, tai manuš kas si aktivno ande organiciji ai kadala si sa rom. Savore keras buči pe romane pušimata ande amare thema. But anda le zjene kai avile motonas ai vačinas pe ke či keren vorta lentsa o them anda kudo ke von si rom tai anda kudo či den le rindo tai čačimos. Numa makar ke nai laši le romengi situatsia sa von či lazian te phenen ke rom le. Von kamen te sikaven ke vi le rom birin! Anda kudo but anda lende sičile ando universiteturi.

Le mai but zjene sas katar le thema kai sas varikana la Yugoslaviake. Von phe-nenas ke but rom kotse si defial čore ai či birinas te zjan ande skola. jekh anda le zjuvlia phenelas ke ando lako them si bare thana kai trajin numa rom. Kotse si kadia baro čorimos tai bida, ta defial pares si le romenge te len buča tai sičarimos skolako.

Numa makar ke sile paro trajo sa jekh si len nežiažia. Von siguro le ke ande jekh djes sa le rom pe antrego lumia, si te avel lenge mai mišto. Numa anda kudo trubul savore te keras zorales buči pe kado te avel ame sa jekh dikimos, vi kudo len kai porončin tai vi amen le romen.

Jekh divano kai lam ame te diskutis ande kadala djes sas, pa le differente romane ternenge organisasti ki si ande Europa te keren buči korkoro, bi te



haminpe le mai pure rom andre. Uni phenenas ke či zjalpe te phiraves jekh organisastia bi te aven le pure andre tai vi von te porončin. Ke vrodji sa pa la le purengo fundamento si kai trubun le terne te keren peski buči mai dor. Uni phe-nenas, ke mai feder sas te avel te kerdo sas buči le romane ternengeorganisas-tia mai neve gindontsa tai metodontsa, bi te hamin pe kana godi le pure andre ande svako divano.

Kana getosailo o kurko tai sa le ternimatsa mukle o Strasbourg sičilam but sar zjal e romani buči ande kaver thema. Lam jekh nevo zjanglimos pa sar trajin amare rom ande kaver thema. Tai vi kerdam amenge neve vortača pa antrego Europa. Akana zjanas vi ke FERYP keren neve sičarimaske kursuri svako berš!

Mirelle Gyllenbäck

Tolmačimos kelderašiska: Jonny Ivanovitch

FerYP (Forum of European Roma Young People) te kamesa te zjanes mai but pa kadia organisastia sai thos tu ando kontako me Mirelle Gyllenbäck anda É Romani Glinda vai o Domino Kai po Diskrimine-ringsombudsmannen (DO).

Romane ternimatsa angla o Europasko konsiljo ando Strasbourgo.



Maladjilam le romentsa anda Brazilia

le paposko them

Muro papo but delas duma pa Brazi-lia. Vo bešelas te šov bers ando o foro

Sao Paolo kana sas terno. Vo kana godi motholas če šukar si o them ai če laše sas le

manuš. Pe purimata kamelas muro papo te zjal te phiravel pe ande Brazilia, numa muri mami daralas po aro-plano kačika časuria. Kadia de but kai ašundem pa Brazilia,

vi me dorivas te tradav kaj muro paposko them.

Mange sas bari mila kai či mai areslo gero muro papo te tradel kotse. Kana simas mai phuro kamavas me te zjav ando lesko than, defjalo phares sas. Pala jek vramja avila mange jek šansa. Simas akhardo pe jek bari romani missiona ande jekh fhoro kai bušol Campinas ande Brazililia. Akana arislem te tradav ande Brazilia.

E missiona

E missiona sas ande le romengi khangeri ai inkerda trin djesa. Pe missiona avele pašti 400 sela zjene rom anda Peru, Argentina, Mexico, Venezuela ai ame kai avi-lam anda Europa samas o Švedo, Niamtso ai Anglia. Kana getosaili e missiona ande lengi khangeri atunči line jekh mai bari sala ai kotse kerde jekh koncerto kristiani-sko, ai avile opral pa jekh mija rom pa sa le fhoruri.

Vestondem pa Svedo

Kana simas kotse vestondem pa Svedo. Phendem le romenge kai amare romane glati ande škola si len pravda ande daki šib te šičon, ke ando Svedo si le rom jek anda le minoritetori.





Naimuria araklem

Defial sigo gele kudola djes le romentsa, kerenas amenge le rom pačiva. Ai kotse ka´pervo pačiv kai samas da duma muro sokro, o Lili ai muro kakh o Ija jekhe romesa. Ai line o gor ke kudo rom sas phral mura dejake čirvesa kai phenenas leske o Rista le šove najengo, če interesanto djela na! Ame le rom arakasamenge niamuria pe sa e lumia. (Amari si sa e lumia).

Rio de janeiro aj Sao Paolo

Jek kaver suno kai pherdjilo, sas kana arislem te dikhav e statua le Kristoski kaj si pe stamino ”Corcovado” kai si 700 metri opral o foro Rio de Janerio. (Univar le sune pherdjon, savale.) Katar Rio tradam kai Sao Paolo kai trajil pašte 20 miljonori gaźe. Sar si ando svako foro, si dista šukar riga ai mai xansi šukar riga. Rat’iko pha-bolas le vušte khera, vorta sar ande Amerika.

Glati pe droma tai korovetsia

Te phenav tumenge čačimasa le djesa ando Sao Paolo nas mange mišto. Defial pharo sas mange po ilo, kai dikavas kudo le bute glaten sar bešen pe droma melale, šinde gadentsa ai bi papučengo. Numa so sas mange mai pharo, kana dikavas sar le gazje našaven, tai maren le glaten kai mangen pe droma.

Jekh djes kana bešasas me tai jekh anda mure vortača ando traxhtiri te xas, vorta so lam ame te xas, marel jekh raklori pe feliastra, nas mai phuri sar 14-15 beršengi. Voi sikavelas amenge le vastentsa sar kamel te xal, ande angali sas la jekh bebeto. Kana dikla o gazjo kai podajilas amen ke butom mišail amen e raklori, atunči gelo avri ai dala drom.

Tume gindin ke mai sai xalem? Manglem katar o birtaš jekh posa ai pherdem la xabe, tai naslem avri pala late, pe baxh ke či aresli dor kadia dem mui pe late. Soha či bistrava sar lako melalo, nikizime mui strefialas kana dikla o xabe, lake sas sar te avilosas sumnakai ande posa.

Jonny Ivanovitch



Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav – Tig inte längre

Našt’i imar čhib phandl’i l’ikerav

tu mironipo mujeha khamestar,

O mire manuša,

bronziko mujeha

ezeraberšengra jagatar

hordines apsiňakro šlajiris tele mujeha,

sa sako rat‘i

sar nekžužeder čercheň labarela.

E čhib phandl‘i l‘ikerahas ezeraberša,

phirahas pherde jilenca

na avri phende lavenca

sar baro paňi

sa dživipen pherdol‘

leňenca.

Nej, tig inte längre

du folk som fått ditt ansikte av solen,

mitt folk

med ansiktet brynt av tusen eldar,

bronsbeslöjat,

skimrande som den klaraste stjärnan

när skymningen faller.

Vi teg i årtusenden

men våra hjärtan är fyllda

av outtalade ord

likt havet som fylls på

av flodens blåa vatten

oavbrutet.

Dezider Banga, Slovakien

Tolmačimos švediska: Milena Hübschmannova tai Gunilla Lundgren



Romani chibKoToR 3


Ando biblioteko

Simas le glatentsa anda Askebyskolan (Rinkeby) ka bibloteko te dikas soske kniški si le pe romani šib. Ando biblioteko sas le le kniški kai tolmačisardem me: Aljoša o šjav le birevosko, E´Pippi lungo strinfa, Tariq o birevo la plajako ai Tsatsiki ai leski dej. Sas le vi uni kaver kniški numa nas pe amaro dialekto kelderašiska.

E kniška kai halosardem me tai le glati te djinas, si e kniška kai bušol: Sofia

Z 4515. Kadia kniška defial interesanto kerdela, ke pe jekh rig ramomela pe švediska šib, ai pe kaver rig ramomela romanes pe kelderašiska dialekto. Kadia kniška trubulas te djinen la vi therne tai vi phure, kaste zjanen so kerdjila.

Kadia phende le glati so gindin pa kadia kniška:

kwick Vanessa klassa A3: ”Phares sas te djinel o manuš sar činujinas le romen

ai le zjidovon, ai mudarenas len angla peske familji, či aliarav če nasulimos šai

kherde le rom ai le zjiduvuria kudole Hitleroske?”

kwick Esmeralda klassa A4: ”Nai mišto te mudarel o manuš manušen, trubun te

trajin pesko trajo. Anda le glati sas mange inke mai mila.”

Altermaijer Marcel klassa C3: ”E kniška laši sas, numa vi darani, sa le manuš

trubunas te djinen la, kaste zjanen pa o nasulimos so kerda kudo dilo Hitler.

Če baxh! Ke či trajivas pe kudia vriama.”

jaskiewicz jonni klassa C2: ”Či biriv te ačarav ke čačes sas kado, me anglunes

gindivas ke nas čačes kado, ke ferdi historia si. Te kerel o del soha te na mai

avel kado!”

Jonny Ivanovitch

KoToR 3 – RoMaNi CHiB


Muri daki šib si romani šib

Me phenav kaj muri šib romanes. Uni ramon gad‘a romanés. Kaver rom mothon romani. Maj anglal dasas duma zigenska. Ferdi si sa jek fjalo e šib. Gad‘a šib si adžes jek officialno minoritetsko šib ando Švedo aj mothas atunči romani chib.

E šib e romani si pašte sa jek fjalo sar indiska sar hindi aj punjabi. Manuš kaj roden pa šiba phenen ke sa gadala šiba aven khatar jek ”phurikani šib“ kaj bušol sanskrit. Le semnori pa e šib si gad‘a zurale ta ame le rom avas anglu-nes khatar India.

Kana le rom mukle o them aj geletar khatar India pašte de 1000 berš palpale, phirde le rom pe antrêgo lumja. Atunči e romani šib kerdili hamime khatar le kaver thema kaj sas le rom. Ando godo si adžes pherdo dialektori vaj varitetori pe šib e romani.

O variteto kaj me aj muri familja das duma bušol kelderash. Pašte sa jek fjalo si e šib sar o variteto kaj bušol lovari. Me šaj dikhav uni semnori kaj si sa jek fjalo ande kaver romane varitetori. Me źanav romen kaj birin te aćaren pašte sa le romane varitetori aj birin te den duma romensa khatar kaver thema aj gruppori.

Akana si pherdo ramome textori pe e romani šib aj vi biris te ašunes le pe Interneto. Vi kerdol maj vušoro te prinžares aj te aćares maj but fjalori romane varitetori.

Angelina Dimiter-Taikon

KOTOR 3 • ROMANI CHIB


Pe Skolverkets webbrig Tema Modersmål/Romani si informatcija pe pherdo romane varietetori kaj si ando Švedo. E rig si www.skolverket.se. Kathe šaj dikhes te si sa jekh fjalo le romane šiba.

ROMANI CHIB • KOTOR 3


So kerel o Språkrådet la romania šibake?

O Språkrådet si jekh kotor anda Instituto la šibako tai manušenge memoria kai si katar o kher forosko. O Språkrådet si sar vi kai busol, si les jekh ordina te del konsexhuri ande šibake pusimata ai te len sam te diken te zjan angle le šiba ando Svedo. O Språkrådet del avri kniški tai gazeturi pa šiba tai si le vi jekh rig ando web kai den informatsia pa svediska šib tai vi pa le panz šiba minoriteske: www.språkrådet.se



Te si tut pusimata te puses katar o Språkrådet tai le romane experturi sai les kontakto pe lengo web www.sprakradet.se kotse vi informatsia pa lenge casuri telefononge.

Puslam katar o Baki Hasan tai o Dimitri Valentin, kai vi le dui keren buci ka Språkrådet pe sos keren buci te sai zjal angle e romani šib.

Pusimos 1: so kamel te phenel o divano kai ramol pe tumaro webb, ke o språkrådet del rekomendatsi ka tolmačimos le vorbengo kai mothol so si le svedosko gav?

Adveto: Si but vorbi tai divanuri kai si bi prinzjarde ande uni romenge gruppuri, so

mai but le romenge kai si neve ando Svedo. Sar nevo ando Svedo nai vusoro te

aliares vorbi sar:

• försäkringskassa

• barnomsorg

• arbetsförmedling

• studievägledning.

Anda kudo si defial importanto le manus kai uzin kadia šib te sai aven karing

amende te das len zjutimos sar transletoria, tolmača vai skolariašibake.

Pusimos 2: so kamel te phenel, ke o språkrådet del konsexho pa ramomos romano? si zakonuri/regli todine sar ramolpe romanes? si lexikon romano?

Adveto: Kadia buci si ando progresso. Ando dialekto arli si aba jekh svedisko –

romano/arli lexikon kai kerel o fundamento ramomasko po arli ando Svedo tai

ande thema sar Makedonia, Serbia, Bulgaria tai Albania. E djela pa ramomos kel-

derasiska tai loveriska po drom si te anklel jekh lexikon vi pe kadala dialekturi kai

si te putren droma te avel amen jekh ramomos pe kadala romane dialekturi.

Pusimos 3: Ramolpe ke o språkrådet kerel buci pe jekh svedisko – romani listavorbengi? Pa differente riga ango gav. save riga si kudola?

Adveto: Buci zjal angle vi te das avri jekh lista p e riga la skolake tai sicarimaske.

Kadia buci zorales sutam angle ando Språkrådet.

Divano me o Baki Hasan. Tolmačimos kelderašiska Jonny Ivanovitch



Le Romané Nevimata

Le Romané Nevimata si jek nevo cajtungo kaj boldelpe karing le têrnimata aj sa le romenge. O cajtungo avel avri štarvar ando berš. Numa vi le gaženge si pravda te keren prenumacija pe o cajtungo. Sa le artiklori si ramome pe šib e romani. O gindo si te las sama pala amari šib e romani aj te barol o źanglimos la šibako.

Le Romané Nevimata mangen te avel le romen jek cajtungo kaj si pe šib e romani.

• Svako-neske si les pravda te ginel jek cajtungo pe e šib e romani. Sar minori-teto trobus ame te las sama pala amari kultura aj pala amari romani šib.

• Gadala bućia trubul te avel važno svako-neske, te na źal e šib e romani xasardi.

Le repotagori kaj ramol e redakcija si pe kelderašiska. Le têrnimata kaj ramon nevi-mata kaj o cajtungo si ramome pe lenge dialektori. Le Romané Nevimata mangel te avel integracija maškar sa le vici, ke traijn pe lumija ke but vici sam aj svako vica si le lesko dialekto romano.

Kati Dimiter-Taikon



Terenge Djesa

Ternenge Djesa – Drömmar och visioner sas e tema pe e angluni ternimatsengo konferensa ando Švedo ando maj 2009. Le 100 źene kaj sas pe o konferenso kere-nas bući pa pušimata sar škola, šičarimos, šib, kultura aj sar site avela maj angle ando trajo. Pherdo organisatcij thode angle informaticija pa penge bućia kaj si len.

O Romano Ungdomsförbund (RUF) sas kaj laśarda e konferensa pe ternimata. Ando berš 2000 thode von opre kadča organisatcija aj akana pala inja berš si len 25 kaver organisaticiji phangle lensa pe antrêgo Švedo. Von vi laśaren šičarimaske bućia aj vi traden ande thema te šičon. Von laśarde materialo pe ažutimos kaj godo-la źine kaj si le problemo pa draba aj kon khelel-pe pe lovende. Von vi laśarde jek filmo kaj bušol Kamlimos kaj lel opre le romane manglemata aj ansurimos aj vi pa le konfliktori kaj univar maladolpe ando trajio.

Svako berš alol e organisatcija RUF avri jek terno manuš te avel Årets Romska Ungdom. Gado priso saj źal kaj jek źeno vaj kaj jek antrêgo gruppa. Ando berš 2009 line šov ternimatsa o priso, le love kaj line hulade le pe šov źine. O priso line von kaj phende paramiča ando Sveriges Radios program Det magiska skrinet – romane paramiči.



Romane buča tai kakaviarya

KoToR 4


KoToR 4 – RoMAnE bUčA tAi kAkAViARyA

Romane buča tai kakaviarya

Varekana le rom hanonas. Atunći le rom pirenas grastensa thaj vurdonensa.

Sa le romnja drabarenas.

Le śhavore bićinenas koznitci.

Varesave rom bićinenas le grasten thaj varesave rom bićinenas ponjavi.

Le rom kerenas bući la khangerake.

I khangeri kamelas romani vasteski bući.

Maj but rom djilabenas thaj kelenas le gadjenge.

Varesave romen sas bare tivoli kaj avenas le gadje.

Varesave rom piravenas le riśen foro forostar thaj sikavenas len le gadjenge.

Adjes ći maj hanon le rom. Adjes ći maj piren le rom le grastensa thaj vurdonensa.

Adjes naj but romnja kaj drabaren.

Le śhavore ći maj bićinen koznitci, adjes piren andi śkola.

Adjes le rom bićinen autora, varekon inke bićinel ponjavi.

Le rom ći maj keren bući la khangerake.

Adjes inke but rom djilaben thaj kelen le gadjenge.

Adjes ći maj inkeren le rom bare tivoli.

Adjes pares dikhes romen kaj piraven le riśen foro forostar thaj sikaven len le gadjenge.


Le rom kanagodi kerenas laśi vasteski bući.

Le grastenge kerenas petalora.

Laśarenas le pira thaj le kitanenge sabji.

Varesave rom kerenas roja anda kaśt vaj anda sastri.

But rom kerenas bući le paverenge pe le bare malya.

But rom sas tela but burś slugi.

Le gadje bićinenas le romen pe bare piazzora.

Adjes but rom keren bući le autonsa.

Laśaren le page autora thaj bićinen len.

But rom inke keren bući le kaśtesa thaj le sastresa.

Adjes manaj le rom slugi.

Adjes but rom piren andi śkola.

But rom keren bući andi fabriki.

I romani bući si but purani.

O drabarimos si i maj purani romani bući.

Le rom kamen te keren bući romani.

Maj but rom djilaben vaj kelen.

Le rom but kamen o somnakaj.

But rom kerenas thaj inke keren bući le somnakajesa.

Varekana kerenas le rom bući vi le rupesa.

Le rom kerenas kuśtika thaj bare lansora te śaj avel len sar love.

Varekana ansarenas le rom korkoro penge vurdona.

But śukar sas vi andral thaj avral.

Adjes but rom bićinen vurdona thaj autora.

KOTOR 4 • ROMANE BUČA TAI KAKAVIARYA


But rom kerenas bući le kaśtesa.

Anda le bare kaśt kerenas balaja thaj roja.

Kana sas marimos laśarenas le rom le kitanenge sabji.

Le rom kerenas le plumbi pala le puśki.

But rom djilabenas le kitanenge thaj gade vi but rom skipisajle katar o mudarimos.

Adjes but terne kamen te keren bući sar sićatora ande le śkoli.

But rom keren bući sar chaufferi, traden bare bussora thaj kamionora.

Si but rom so studerin te aven vi advokatora, doktora, sisteritsa ande le spiti thaj maj but fjalora buća so nas slobodno vaj nas le romen mośliwo te keren maj anglal.

Varekana rom so kerenas buci ande le spita thonas le le rom marimé.

But romane śavore kamen te aven rajbare kane cigne numa inke adjes naj amen romane rajbare andi uniforma.

Śavoreja, śejorio so kames tu aves kana barosa?

Erland Kaldaras

ROMANE BUČA TAI KAKAVIARYA • KOTOR 4


Vitsi romane

But fialuria rom si pe lumia. Si rom kai phenas lenge lovaria, kudia vorba avel katar e šib e Ungrikiska. Kudia vorba kamel te phenel: ”Le rom kai lenpe ando šefto le grastentsa”. Ke varikana prinzardjolas e kumpania pala sosko šefto kerelas o manuš. Naprimer amenge phenen kelderaša pe Ruminiska šib kamel te phenel (značil) xarkumaria kai keren buči xarkumasa. Ande kadala kumpenji si vi but fialuria vitsi, ai le vitsi ašenas pala jekh phuro kai sas mai godjaver ai djindo ande kudia kumpania. Si kaver vitsi pala lengo šefto ai gav sar godola kai kuvensas le košnitci, kai šičarenas o riš, pe rop aj sumnakako kovači ai vi kaver bućia.

Jekh gruppo romengo kai trajin ando Svedo tai ando Finlando si kudola kai adjes phenas lenge Finlandeziska rom vai ”kaale – gruppo”. E vorba ”kaale” kamel te sikavel o dialekto kai den duma kadala rom. Numa e vorba ”kaale” vi kamel te phenel kalo. Konik či zjanel kana lape kado gruppo te phenen peske ”kaale” vi uni rom ande Spania den duma jekh dialekto kai busol ”kale/kalo” vi von phenen ke kadia vorba bušol tuniariko vai kalo.

Jekh baro gruppo romano ando Svedo aven anda Balkan. Ando Svedo huladjol kado gruppo pala če dialekto den duma. Naprimer: arli tai gurbeti.

Jonny Ivanovitch



Kakaviaria ai hanomos

Muřo papo sas anda vitsa kalderaš, kudia vorba kamel te phenel le kakaviaria (bučarne kai keren buči xarkumasa) . Lesko dad, ai papo ai vi o prapapo kere-nas kadia buči ande xarkuma ai hanomos, sar kai kerelas muřo dad ai muře pral.

Sar aresasas pe jekh nevi vatra strazom žjanas muře pral kruglom ande khera kai sas paše, te mangen buči. Pušenas te sas le gažjen piria xarkune kai trobun hanome vai lašiarde? Atunči anenas pesa sa le xale ai rimome piria ande vatra. Pe teharin ingerenas palpale le gažjenge piria vurtome ai strefianas sar te avi-losas neve anda e lavka. Či jekh semno ličarimos manas ai vi e zeleno kokliala lenas tele pe mašinka.

Le žjuvlian vai amen le glaten tradenas te ingeras palpale le piria kai sas lašiarde ai vužarde. Onivar denas amen love, onivar anře, jekh kajni, jekh gono kolompitia vai jekh phagi piri kai lašiarasas ai bičinasas ande kaver gav. Pe kudia vriama pašti sa le piria sas kerde anda xarkuma.

E xarkuma fugo rimolas pe ai zelenilas katar e kokliala, ai anklelas anda kudia sar vutrava vi le manušenge ai le žigenjenge. Anda kudo trobulas hanome e piri andral arčičesa. O arčiči trobulas tačardo te šai bilal ai te phirel mai vušoro.

Ande le špiti, polkuria ai traxtiria čirevenas o xabe ande bare tokatsia xarkune. Trobulas defial mišto vužarde kaste te na vilinin le manuš.

Kai le masaria amblavenas le mule žigenjen ande bare gančuria xarkune ando čardako, ai vi kai le pekarni sas le vasuria xarkune. Ai sa kadia vi kai la bia-riaki fabrika! Kotse sas lw bare išturi kai žjalas miji litri biaria andre. jekh data o berš nadjarenas avri e biaria anda le išturia, ai atunči akharenas le řomen te hanon le.

Anda Aljosha katar Gunilla Lundgren tai Aljosha Nils-Erik Taikon



E šej karin o xarkono-podo, rupono-podo aj sumnakono-podo

So sas, so nas, te či avelosas, či avelosas phendo. Phenav tumenge jek paramiči pe tumaro sastimos. Sas jek data jek šukar šej, voj sas gad‘a šukar ta phapolas sar o kham. Numa voj bešelas dur ande jek bari amperatčia. Pherdo prinsori, grofori trade peske grastensa khote kaj e amperatčia. Numa so sas, konik anda lende či bolde palpale aj konik či źanel so kerdila lensa kaj geletar. So ašunde le manuš sas ke voj sas bari zurali. Uni phenenas ke voj mudarelas sa le muršen aj uni phenenas ke le dromesa mule sa le prinsori aj le grofori. Akana jek šavoro ašunda pa e šej kaj si gad‘a šukar aj vi vo kamla te zumavel peski bax aj te ansurilpe lasa.

La le grastes aj trada kaj e amperatčia. Trada jek džes, duj džesa aj vi trin džesa. Či źanav sode džesa trada, ferdi šaj phenav tuke ke lungo vramja gela. Akana aresel vo pe jek drom kaj huladel-pe pe duj riga, aj pe jek štilpo ašelas.

– Pe o stingo drom avesa bukalo aj drušalo.

– Pe o čačo drom čhoa maj site avesa palpale.

Akana del pe gindo o šavoro so te kerel. Dikhel pe o drom, aj phenel – Avilem gad‘a dur, mušaj te zumavav muri bax. Aj alonda o čačo drom kaj čhoa maj site avela palpale. Nakhla džesa, nakhla vi le kurke, ande jek šukar džes aresel o šavoro ande jek činořo gav. Khote arakhel vo jek phuroro.

– Te aves baxtalo, muro phuroro. Me rodav e šej karin o xarkono-podo, rupono-podo aj sumnakono-podo. Šaj phenes mange te tradem vorta?

– Vorta tradan, muro šave. Me dikhlem pherdo prinsori aj grofori, numa inke či dikhlem jek anda lende te bolden palpale. Trade kako drom aj nakh o baro vesh, kana nakhlan o vesh mušaj te nakhes e bari mal aj kana nakhlan e mal avela jek baro sado, aj kana nakhlan o sado atunči areslan.



– Nais tuke, muro phuroro, phenda o šavoro

– Ažuker, muro šav. Mušaj te les sama kana avesa kaj o sado. Site avela pe tute jek bari druš, aj site avela pe tute jek bari bok. Sar te šhoa či pilan paj vaj te xalan xabe. Site avela vi jek bari lindri pe tute. Sa so keresa te na soves, mušaj tuke te inkeres tut vushado.

O šavoro naisarda le phurores kaj phenda leke so ažukereles kana site nakhel o sado. Gad‘a sar phenda o phuroro areslo o šavoro kaj jek baro vesh, aj kana nakhla o vesh arelso kaj jek bari mal, kana nakhla e mal avelo kaj o baro sado. Sar tradel le grastesa akhjarel jek druš, vi o grast xasal ke vi vo kamel te pel paj. Akhjarelas sar varekon dasavelas les aj nas les barval ande e bari druš. Aj anda jek data manas e druš. Akana akhjarel jek bok, del pe gindo pe sa le laśe romane xabinata. Maj aj maj zurales bokajlo, gad‘a zurales bokajlo te šaj xalino jek baro guruv. Aj anda jek data nakhla e bok. O šavoro del pe gindo pe le vorbi kaj phenda o phuroro. Sar delas pe gindo pe o phuroro phadado-nas leske jaga pe leste. Jek bari lindri avelo pe leste. Ferdi kamelas te sovel, le jaga phandadonas pe leste. Trindol o šero aj delas pe korkoro jek pa o muj, ferdi dena sovel. Vi grast sas lindralo, aba lokores phirelas, kana aj kana kamelas o grast te perel. Lel o šavoro aj huxtel tele aj cirdel le grastes khatar le salavari. Pe čangeste phirelas te zurales kaj sas lindralo. Anda jek data nakhla e lindri, atunči dikhla o šavoro ke nakhle o sado. Maj trade jek kotor aj ašile te hodinin aj te xan vareso.

Akana sas kaj o šavoro nevi zor. Lel aj tradel le grastesa ande nevi zor aj ando raduimos. Či źanav sode džesa trada. Sar sas, aresel kaj o xarkono-podo. Šukar sas o xarkono-podo, strafjalas zurales ando kham. Raduimasa phenel – Jek, duj, trin, štar, panž aj lel aj tradel opral o podo. Jek raduimos kaj sas ande leste, naštiv te phenav tumenge ande vorbi. Kana nakhla opral o podo, dikhel dural sar var-eso strafjal. Tradel aj tradel, sode maj paše arisel maj but strafjal. Akana areselo kaj o rupono-podo. Jek šukarimos kaj konik inke či dikhla. Ando baro raduimos mothol – Jek, duj, trin, štar, panž aj tradel opral pa o podo o rupono. Kana nak-hla o podo, dikhel vo vareso dural sar strafjal. Sar jek čerhaj phabolas. Kana avelo maj paše aba či pirilas te dikhel. Vo akhjarda ke avelo kaj o sumnakono-podo. Jek šukarimos kaj naj pe antrêgo lumja. Ando baro raduimos del vo muj – Jek, duj,



trin, štar, panž aj tradel opral o podo. Inke či areslo kaj e amperatšia, gela leke lungo vramja te aresel. Ande jek šukar džes areslo kaj e amperatšia aj avel e šej karing leste.

– Kon san tu kaj avelan ? lel voj aj pušel khatar o šavoro.

– Kon me sim? phenel o šavoro.

– Či trubus tu te phenes Te aves baxtalo, aj te akhares man andre ando čiri amperatšia aj te thos mange vareso so te xav.

– Čačes, haidi andre aj tav tuke te xas.



Akana thoda voj jek bari skafedi, aj xale penge. Dene phengo duma antrêgo džes aj antrêgo rat. Lel o šavoro aj phenel lake ke von trubun te ansorinpe. E šavori akha-res les ande jek soba aj sikhavel leke jek bari sabija aj phenel leke.

– Te kamesa te ansoristo mansa trubus te vastes e sabija.

Voj vastel e sabija sar te avelosas ando por aj boldes palpale aj angle. O šavoro dik-hel ke e sabija si anda sastri pe jek rig aj pe kaver rig anda apcin aj o vastari si anda arčiča. Vo akhjarel ke mušaj e sabija te avel fermičeme. Lel vo aj phenel lake, te źan aj te soven ke tehara si jek nevo džes aj atunči vastel vo e sabija. Thon pe liduj aj soven, aj andarat vuštel o šavoro. Či źanav sode sas le časori, so źanav ke inke sove-las e šavori. Lokores źal o šavoro andre ande laki soba aj dikhel pe late sar sovel. Lungo vramja bešhel vo pe rig pe o pato aj dikhel pe late aj del pe gindo sar te kerel pa e sabija kaj si fermičime. Pandžol aj čumidel la pe o muj sar maj sigo angla so voj vuštel. Voj putrel peske jaka aj dikhel pe leste aj mothol.

–Pherdo prinsori aj grofori avele khate. Aj inke konik anda lende či dene ando gor te vasten e sabija. Akana kaj čumidan man puterdelo o feremičimos. Či maj trubos te źas aj te vastes e sabija.

Gad‘a vaste von jek baro abav aj ansurindepe. Aj trajisarde penge jek šukar lungo trajio ande jekthan.

Gad‘a getol muri paramiči tumengo, te avel pe tumaro mištimos aj sastimos.

Kati Dimiter-Taikon



Katarina Taikon

E Katarina Taikon arakadili ando Örebro 29 juli ando berš 1939. Lako dad sas o johan Taikon, vo sas jek baro musikanto. Laki dej sas e Agda, voj sas gaźi aj kerelas bući ande jek birto ando Göteborgo. Katarinaki dej muli kana e Katarina sas inja sonengi. Lako dad ansurindape pale me jek gaźi. Lake nas drago leske šave aj sa marelas aj xolavolas pe Katarina aj pe lake duj peja aj praloren. Kaj johan Taikon sas les jek tivoli kaj vo pravarelas peske familja. O tivoli phabolo opre kana e Katarina sas cinoři. Defjal phares sas akana leke te pravarel la familja kaj phabola o tivoli, ta dine la Katarina kaj jek barvali familja kaj sas len cirkus. Von kamle te len la Katarina sar pengi šej aj o johan či mukla. Atunči e cirkus familja dine palpale la Katarina aj voj aresli akana pe kher glatengo. E Katarina bešli ando kher glatengo kana voj sas panźengi źi kaj sas eftangi. Atunči avelo lako dad pala late aj anda la khatar o kher glatengo. Aj lake sas mišto ando kher glatengo. Lako dad mangla voj te trajil ande jekthan peske familjasa.

Katarinaki phuri pej e Rosa lelas sama pala late aj pala le glati. E Katarina bareli ande barr e romani, lake nas slobodo te phirel ande škola sar kaver šavoře. O foro či mukelas le romen te phiren ande škola, ke kaj le rom nas len adresso ke von tradenas than thanestar. E Katarina či šičili te ramol vaj te ginel kana voj sas cinoři.

Kana e Katarina sas 13 beršengi dine la pala romeste te ansurilpe kaj voj či źanelas. Voj butivar našelastar lestar. Pala duj trin berš voj mušisajli kaj peski pej ando Stockholm. Khote kerelas voj bući, pherdo fjalori bućia sas la. Lake sas pe ilo te šičol te ramol aj te ginel. Ando berš 1958 sas e Katarina 26 aj la-pe te phirel ande škola. Khote voj šičili te ramol aj te ginel.Ande le Katizi bufaria ramol voj pa peste aj pa pesko trajo. Khatar le Katizi bufaria šičile le gaźikane glati sar sas te trajis ande jek romani barr ando Švedo. Khate šaj šičon le glati sar sas kaj nas slobodo te phiren ande škola. Vaj te na avel tut jek kher aj svako data kana źas andre ande jek balmo gindin le gaźe ke site čores. Khate šaj ginen le glati sar nas slobodo te źan kaj špita aj sar aćardol ke naj jek ande jekthan le naradosa ando them.



E Katarina Taikon ramonda pesko angluno bufari 1963 kaj bušol Zigenerska. O bufari vasta opre bare debattori kaj sas pe goda vramja pa le romengo situ-atcija. Gad’a dur gelo o debatto ta dine le romen khera, aj kaj sas akana kaj le rom jek adresso sas mušaj le školi te len andre romane šavořen. E Katarina Taikon ramonda 22 bufaria!

Lake bufaria si źi adžes važno, ke godo kaj voj ramonda atunči si inke źi adžes sar o narado dikhel pe jek minoriteto. Le Katizi bufaria si svako neske ande sa le berš. Lake bufaria tolmačinde ande pherdo šiba aj vi kerde jek filmo. Ando berš 2008 tolmaćinde pe romani šib e Katizi bufari.

Ando berš 1982 nasvajli e Katarina. Lako ilo ašada duj trin minutsi aj lako šero but dukhadelo pala godo. Voj či maj pomisarda-pe aj aresli ande koma. Voj muli 30 decembero 1995.

Iren Horvatne


E Katarina Taikon del duma me o statsministero Tage Erlander. Paše paša late si laki pej e Rosa Taikon.



Sastriari tai gazetari

O Fred Taikon arakadjilo ando 1 maj 1945 tai amboldjilo jekh kurko pala kudo. O kontrakto la pačako pala duito marimos ramosarde jekh kurko pala kudo kai arakadjilo vo anda kudo tode leske o anav Fred. O Fred barilo kai niamuri kai phirenas pe antrego Svedo te sai pravardjon, numa vo soha či beslo ande tsera. Mai anglal sar te arakadjol vo, lesko dad vuze la lenge kher ando Gamla stan (o purano foro) ando Stockholmo. Ande vriama le milaski bešelas le Fredo-ski familja le paposa tai le kakentsa pe jekh than kai bušolas Sköndal. Kotse bešenas vi kaver romane familji, maškar lende vi e Rosa tai e Katarina Taikon peske dadesa tai la bibiasa anda e kniška pa Katitzi.

Pala jekh lungo milaj ando Sköndal mučisaili e familja ando Tantolunden pe rig e sud le Stockholmoski ande jekh kher tela podo le žežesosko kai zjalas opral pa Årstaviken. O kher sas baro tai but anda le familji kai bešenas ando Sköndal mučisaile vi von andre. O Fred phenelas amenge ke ande kudo kher bešelas leski familja kai atunči sas 11 zjene la dejasa tai dadesa. Kotse bešelas vi o kako josef la familjasa tai vi o kako Wilhelm la familjasa. Vi la Rosaki tai la Kata-rinaki familja mučilaile andre. Anda kudo sas but glati ande bar te sai khelas amenge vojasa. Ande bari bar kai sas o kher, sas najis le Devleske, sas than te thon le vurdona. Tai le zjenen kai nas than ando kher bešenas ande le vurdona.

Kana sas o Fred deše beršengo činda lesko dad jekh avlin ando Älvsjö tai kotse bešelas sa leski familja ferdi le Fredoske peja či bešenas kotse ke von vuze ansurime sas. Makar ke le Fredoski familja bešelas ando kher inke sas but rom kai bešenas pe vatra ande tseri tai vurdona. Ando Stockholmo sas but bare thana kai bešenas but rom numa vi ande kaver foruri le Svedoske sas bare vatra kai bešenas rom.

O Fred tai leski familja kai line kher mai sigo, gindil o Fred ke baxtale sas. Lesko papo, Johan Dimitri Taikon, vuze ande le berš 1940 starajilas pe te lel khera le romenge tai te zjan ande skola. Makar ke skolakoplikto sas, le kommunuri nas lenge musai te primin le romenge glaten kai skola, anda kudo ke nas khera le romen. Le Fredosko papo ramolas lila kai kudola kommunuria, kai zjanelas vo ke site bešen mai lungo vriama, tai phenelas lenge ke trubul te len vi le



romane glaten kai skola. Numa le skoli mai but pandade sas po milaj vaike nas le skolari kai skola vorta antunči. Numa kana godi arakdjolas jekh anda skola-ria kai pabolas lesko ilo anda le romane glati tai avelas kai vatra te sičarel. O sičarimos zjalas mai but avri, numa kana delas brišin atunči zjanas ande tseri. Ande kadia ”skolatseraki” zjanas glati tai vi pure. Jekh sej kai sas 25 beršengi sai phirelas ande sa kudia klassa kai phirelas jekhe oxhto beršengi.

Kana barilo o Fred sas defial importanto te zjal o manuš ando gav (te kerel o manuš love). Sas jekh vorba kai zjalas maškar amare rom – ”či perel e pabaj dur katar o kopači”. Kudolasa kamenas te phenen, ke e buči kai kerelas o dad, kerel porme mai dur vi o šav. Naprimer te sas o dad šeftari matorengo, atunči vi o šav anklelas kudo. Le Fredosko dad sas sastriari tai o Fred zjalas peske dadesa pe gava te činel sastria. Pala kudo vivo puterda jekh lavkasastrengi kor-koro ando Hornstull Stockholmo.

Vi o Fred zjal ande peske paposke pasuri. Vi vo kerel buči te sai avel le romenge situationa mai mišto. Anda kudo lape le gazetosa kai bušol É Romani Glinda. Kado gazeto kerel jekh debatt (divano) pa le romengi situationa ai del maro kavre romen te keren buči te zjutin le romen.

Mirelle Gyllenbäck

Tolmačimos kelderašiska Jonny Ivanovitch

univar sas amen bare sastrake bućia!



E muzika si muro trajo

KoToR 5


Me kamav te gilabav

Mange si drago te dikhav pe o programmo Idol. Kana źal pe o tv si mange slobodo te bešav maj but vuštadi. Kana me avava bari kamav te gilabav angla but manuš. Kana aven mure njamori kamen von kana godi te gilabav lenge. Me źanav pherdo gilia. Me źanav vi romane gilia aj englišicka gilia. Paraštune angla so getol e škola si amen jek lekcija kaj bušol klasaki vramja. Atunči me aj duj kaver romane šej tas amen aj gilabas angla amare baratori. Me kana godi phandavav mure jaka aj dav man gindo ke sim pe jek baro konserto aj miji gaźe dikhen pe mande. Muro suno si te avav jek prinžardi gilbajitorka. Muro kaver suno si te tradav ande pherdo thema. Mande si pherdo njamori kaj vi von źanen te gilaben. Von te kamena šaj aven mansa kana tradav pe muro konserto kaj si pe antrêgo lumja.

Amilaj simas ande pherdo thema ande Europa mura familjasa. Khote dikhlem me pherdo romen kaj nas le love aj trajinas čores. Muro suno si te ažutiv manušen kaj trubol len ažutimos. Me kamav te čidav lenge love. Kana sim tristo gilabav kovle gilia aj kana sim raduime gilabav vojake gilia. Mure idolori si Britney Spears aj e Christina Aguilera.

Mange si vi drago te laśarav lansori. Mande si jek mami kaj si kovači aj voj laśarel bare šukar bućia. Voj mothol ke voj šičili khatar peski phuri mami. Dumult pašte svako rom kere-las bući sar kovači, ferdi adžes maj naj godo bući sa gad’a normalt. Muri mami mothol kana me site ansurina man atunči voj laśarel mange jek lanso, angrusti, brusleto aj zlaga. Muri bibi mothol ke maj anglal sas godo kaj svako rom, ferdi adžes naj len godo maj.

Naj dosta ke kamav te avav prinžardi gilabtorka kamav de laśarav šukar bućia sar jek kovači. Aj site laśarav kaj svako jek kaj źanav jek ruponi bući.

Kati Dimiter-Taikon

KoToR 5 – E MuziKa Si MuRo TRajo


O Ronny ramol peske djilia korkoro

Jag hunkar romano

Stuglös jar jag,

fann ker to ker ensam eller med andra

tycker min lott är hård,

att så rotlös varandra,

men jag har ensam valt mitt liv

fritt från höga herrars direktiv.

Inte så att jag flyr,

men min korta tid är så dyr.

Jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt liv.

Jag hunkar romano

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt blod.

Jag sjunger mina sånger

för dom som vill höra,

för sinnen som är öppna,

sinnen som är på.

Jag vandrar mina vägar

letar efter perspektiv,

låter aldrig någon säga

hur jag ska leva mitt liv.

För jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt liv.

Jag hunkar romano,

jag hunkar romano,

friheten har jag i mitt blod.

Jek gili khatar o bufari Miro rakkrar romani khatar Jasmine Rosengren

O Ronny gilabel jek gili kaj si hamime pe švedicka aj romanes

KOTOR 5 • E MUZIKA SI MURO TRAjO


E MUZIKA SI MURO TRAjO • KOTOR 5

Gogol Berdello gilabel pe o klubbo Debaser ando Stockholm.

Gogol Bordello

E gruppa Gogol Bordello avele ando Stockholmo angla o krečuno te keren jek konserto ando Debaser. Le Romané Nevimata sas kote aj maladelam me o Eugene Hütz kaj si o šerotno pe e gruppa. Vo bešel ande New York aj vo si jek baro vestime rom aj gilbajtori kote. Vo motholas amenge ke vo la-pe te gilabel kana sas têrno ande New York, kote gilabelas vo ande cinoře birtori aj ande houseclubs. Inja źene si von e antrêgo gruppa ande Gogol Bordello, duj źene si rom řusiake o Sergey aj o Yuri. Aj le kaver źene si gaźe anda kaver thema. O Eugene phenelas ke raduilpe kana gilabel, aj leke si e gili arto.

E muzika si muro traijo, rom sim aj gilabav romano Punk aj Rock & Roll. Me či laźav-ma ke sim rom!, phenda o Eugene kaj Le Romané Nevimata. Vo phenda ke lesko turne ando Europa gêtosajlo aj vo site źal akana palpale ande New York. Kote si te bešel vo jek vramja purmo tradel vo aj leski romni ande Brasilia.

But manuš prinžaren les kaj gilabda pe London Live Earth konserto ando juli 2007. Kote gilabada vo duett me e Madonna e gili La isla bonita ”Le la pala tute”. Pušlam les sar von lene konakto jek avresa, o Eugene phenda ke voj e Madonna kamla te źanel maj but pa e romani kultura aj pe romane gilia. Gadya šičarda la romanes aj gilabde andekthan e gili ”Le la pala tute”. Źi adžes si von baratori aj si len gindo te keren jek turne maj angle.

Ando Berlin International Film Festival ando februari 2008 site avel avri o filmo ”Filth and Wisdom” kaj e Madonna laśarda pa Eugene Hütz, o filma site sikhavel pa leste sar vo si, aj pa romano trajo aj katar vo avel.

Inke maj kerda filmo 2005 andekthan me o Elijah Wood ”Everything is Illuminated”.

Kati Dimiter-Taikon


Pe scena si amen respekto

Ando bufari Bi Kheresko Bi Limoresko si jek rig pa romane gilia kaj ramonda o Hans Caldaras. O anav pe rig si Pe scena si amen respekto. Vo kamel te vadžel opre sar si le rom našade aj prasande khatar gaźe, vorta kodola kaj si lenge drago te ašunen pe romane gilia. Ande Central aj le Lole thema ande Europa si le romenge defjal phares, aj vi khote ferdi kamen le romen sar gilabtori. But anda le rom gila-ben ande birtori vaj gilaben ande bare orkestrori. Butivar akharen le gaźe le romen te gilaben kaj lenge abava vaj pativa. Ande Rusija si jek gruppa rom kaj ferdi keren bući pe gili. Uni thana ande Europa aj Amerika lene o stilo khatar jazz aj rock aj hamisarde le hangori ande romane gili. Gad‘a mothol o Hans Caldaras sar vo la-pe ande romane gilia kana vo sas cinořo:

”E romani gili ašundem la kana simas defjal cinořo. Ande barr e romani sas e gili kana godi. Butivar sas ke von thonas ande jekthan jek divano sar von aćarenas-pe vaj penge sune. Kana pherelas e rat vaj kana le vremi sas laśe, čidasas ame paša e jag e romani aj gilabasas, butivar sas le gilia khatar o muj. Pašte svako data sas e gili sa jek fjalo, ferdi le vorbi nas sa jek fjalo. Svako data pařuvenas avri le vorbi ande e gili. Univar sas bari drama aj univar sas tristi gilia.

Kana simas šovengo atunči simas angluni data pe turne aj pe televicija. O intresno karing le rom aj karing e romani gili sas bari. Kana samas pe scena dilavonas le manuš anda amende. Kaj godi avasas avenas pherdo manuš te dikhen amen.

Me anklistem godo manuš kaj phiradem o tačro le gilango te na bisterdol e romani gili khatar e India pe antrego lumja. Jek tradicija si kaj trajinda šela berš khatar diskri-minacija. Ande sa le berš o rom kana godi gilabda aj khelda te šaj trajil. O rom kana godi gilabda aj khelda te šaj pravarel-pe.”

Divano khatar Hans Caldaras khatar o bufari Bi Kheresko Bi Limoresko. Ande godo bufari šaj gines maj but pa romane gilia.

O divano si boldo pe kelderašiska: Kati Dimiter-Taikon.



Le patretsi si khatar jek teatro Singoalla ando Hagaparken, Stockholm milaje 2005. E teatra si khatar o romano kaj ramonda o Viktor Rydberg, numa akana sas o matrealo laśardo ande jekthan le romensa. Hans Caldaras sas o dad la Singoallako ando teatro. Ando teatro sas vi gilabtoria khatar Řumenija.



E Romani Musikaki Amperat’isa

Ezma Redzepova phenen lake univar ”E Romani Musikaki Amperat’isa”. Godo titelo dine la kaj o internationella musikako festivalo ando India 1976. Lako lungo bući sar gilabtorka la pe kana voj sas 14 beršengi kana nirinda jek gilango spelo kaj sas maškar školi kaj kerda o Radio Skopje. Khotar kerda voj opral 8 000 konsertori ande 30 thema, ramonda aj gilabda pherdo gilia aj sas vi ande pherdo filmori.

Ande pesko foro Skopje ande Makedonia laśarda voj jek romano museum. Khote šaj dikhes lake cali kaj sas la pe le bare konsertori pe antrêgo lumja.

Voj aj lako rom Stevo Teodosievski (kaj či maj trajil) bararde 47 kopilči aj dine len šičarimos ande musika. But anda le love kaj voj lel andre khatar le konser-tori del voj pe ažutimos kaj čořoře glati te šaj avel len trajo maj laśo. Anda lake but bući pe ažutimos le manušenge dine la le manus pherdo prisori aj duvar sas voj sar kanditato te den la o Nobel Fredspriso.

Tu šaj gines maj dur pa late aj vi saj ašunes lake gilia pe Interneto. Lake rig si www.esma.com.mk Si informatcija vi pe engliska aj pe makedonska.

Me andem fakta kaj gado texto vi khatar jek englišicko sajto http://eng.wikipe-dia.org aj khatar jek repotago khatar É Romani Glinda nr 6–2009. Khote si maj patretsi pe Esma Redzepova.

Mai Beijer

Tolmačimos khatar Kati Dimiter-Taikon



E cinoři šej khelel romanes kaj e Esma Redzepova pe Romano Kulturakocentro Festivalo pe Södra teatern ando Stockholm november 2009.



Django Reinhardt

Django Reinhardt sas rom, arakadjilo ande Belgia 1910. Vo anglunes lape te bašavel ande lauta ai banjo. Ferdi 12 beršengo sas kana lape te tradel pe sa o Frantsuzo ai Belgia peske niamuntsa pe lenge turne muzikake. Kana sas 18 beršengo pela les jekh bajo, lesko vurdon pabulas. Kadia zurales pabulo lesko stingo vas, ta bilajle dui naja. Duj naija phabarda vo zurales aj či birilas te cirdel gada mišto pe e gitarra. Mai anglal bašavelas ande lauta tai banjo, numa pala bajo kai sas bašavelas numa ande gitarra. Pala kudia doš le vasteski musai sas te arakel jekh kaver fialo stilo te bašavel ande gitarra, ai ande kudia vi mukla rigate le romane djilia, ai lape te bašavel jazz, numa pe pesko stilo romano jazz.

Mučisailo ando Paris

Mučisailo ando Paris ai bašavelas korkoro ande le cluburia. Ande le berš-1934 maladjilo jekhe manušesa kai bušolas Stéphane Grappelli vo sas viritouso pe lauta, ai ande jekh than lesa kerde o gruppo kai bušolas Quintette Du Hot Club De France. Von aresle te bašaven bute vistime manušentsa kai sas bare po jazz, Eddie South, Benny Carter, Coleman Hawkins ai vi kavre zjenentsa. Le plastinki kai kerenas kadala 5 zjene ai le Djangoski teknika pe gitarra kerda te avel baro ai vistime pe antrego lumia. Nai but zjene anda Europa, kai ankliste kadia bare ando stilo jazz.

Bašavelas kon Ellington

Kana da o duito marimos pe lumia, holadjilo o gruppo lengo. Kana lape te getol o marimos, avila leske jekh akarimos katar o Duke Ellington te avel ande Ame-rika te bašavel, numa tode pe leske but problemi ando drom ai trada palpale ande Europa ai line pale te kerel djilia vo ai o Grappelli ai lengo kvintteto zji kai le berš -1951. 19 maj 1953 mulo o Django da leske o rat pe godji areslo numa ka peske 43 berš, Numa makar ke či trajisarda but, sa vo sas jekh anda le mai vistime gitarrake legenduria pe lumia. Anda kudo keren jazz festivaluria svako berš ande lesko anav kai luvudin lesko bašipe.

Jonny Ivanovitch



ANAVA BuFARENGE

Anava bufarenge

Bufaria

Aljosha – zigenarhövdingens son – O Aljoša o šiav le birevosko, Gunilla Lundgren aj Aljosha Nils-Erik Dimiter Taikon, BonnierCarlsen, 1998 švedicko verzija aj romano verzija kaj Podium, 2003. O romano verzija den la ivja khatar Skolver-ket kaj sit’aritoria ande daki šib pe romani šib. Ando bufari phenel o Aljosha pesko trajo aj le manuš kaj ginen len aćarimos sar sas le romengi situatcija ando Švedo ande le berš 1900. Le makhle patritse si khatar Amanda Eriksson.

Cirkusliv – Ett år med Brazil Jack, divano Gunilla Lundgren, patretsi Malcolm Jacobson, LL-förlaget 2008. O divano si laśardo vušoro pe e šib e gaźikani, pherdo patretsi ande štarferbi. O skritori aj o fotografo phirde me o Cirkus Brazil Jack tela jek berš. Khate aves paše le manuš aj o trajo pe jek traditionello familja ando cirkus.

I betraktarens ögon – Memoarer, Hans Caldaras, Prisma, 2002. O bufari si vi ande jek pocket khatar le berš 2008. O divano si pe e gaźikani šib. O Hans Cal-daras arakhadilo ande berš 1948. Ando gor o bufari šaj gines pa familjaki historia. Le Hanseke divanori del tut jek baro źanglimos sar sas le romengo trajo ando Švedo. Khate vo vazdel opre peske deja zurales kaj voj bararda aj la sama korkoro pala peske duj šave. Vo si jek prinžardo gilabtori, manuš kaj inkerel divano aj sa pesko trajo kerda vo bući pa le manušengo čačimos aj pa diskriminatžia. Ando bufari si pherdo privatno patretsi.

Jävla zigenarunge, Monica Caldaras, Podium, 2007. O angluno bufari si khatar Corona förlag 1973. O nevo bufari si laśardo khatar o dujto phurano bufari kaj sas kerdo ando berš 1981. O texto si pe gaźikani šib. Ando gor lel-pe jek divano khatar Monica Caldaras kaj sikhavel le romengi situatcija ando Švedo kaj kerdile maj laśi khatar e angluni data kana dine avri o bufari de 35 berš palpale. Del tut jek laśo patreto ande romengo trajo aj pa romani tradicija.


Katitziböckerna, Katarina Taikon (1932–1995). Katarina Taikon ramonda 14 bufa-ria pa pesko trajo sar jek romani šej e Katitzi. Voj ramonda gadala bufaria pe švedicka aj ando 2008 dine o Podium avri e angluni data e Katitzi bufari pe romani šib kaj o Hans Caldaras tolmičarda. Akana šaj ašunes o bufari pe jek čipta kaj o Hans Caldaras kaj del duma kaj laśardo o Podium. O cirdino texto ando gado bufari si khatar Katitzi och Lump-Nicke kaj avela avri ando berš 1974 aj khote si e Katitzi 12 beršengi. Šaj pušes khatar biblioteko pa le Katitzi bufaria.

Miro rakkrar romani – Lärobok i modersmål för resande i Sverige, Jasmine Rosen-gren, Skolverket, 2003. Si jek bufari pe profundo ando šičarimos pe švedicko resande romani me jek vorbengi lista pe romanes aj gaźikanes. Le patretsi si makhle khater Burhan Misirli aj le akvarell patretsi khatar Raija Wallenius.

Mure anglune Paramici – Sagor, Si laśarde aj phende khatar Erland Kaldaras Niko-lizsson, Skolverket, 2004. O texto si pe romani šib kelderash. Ando bufari si ramome prinzarde paramiči kaj si phende romanes. Le patretsi si makhle kha-tar Raija Wallenius.

Nadja Taikon – Tjejen från Tanto – É šei anda Tanto, gaźikano texto khatar Karin Mannerfelt, patretsi Ann Eriksson, LL-förlaget, Stockholm 2003. Kon laśarda o romano texto si e Maja-Lena aj o Fred Taikon. Ando bufari ašel vi jek divano kana e Nadja geli kaj e pativ kaj Kali Sara. Si pherdo patretsi pe Inerneto pe e pativ pa Kali Sara. Rode pe Marie sur la Mer. Pe gadala riga si butiva o texto pe francusicka. Informatcija pe englišicka pa Kali Sara šaj arakhes pe e rig wikipe-dia.org/wiki/saint_sarah.

Sar keren la glati, Skolverket 2000. O texto si ramome ande jek EU-projekto pa romane travellers khatar Englanto aj Francuso. Tolimačimos si khatarer Ang-elina Dimiter-Taikon. Mangav jertimos, o bufari naštis maj te manges.

So Ame Kerdam – Läsebok för romska elever som talar khelderash, Monica Caldaras, Ivan Nikolizsson, Erland Kaldaras Nikolizsson, Skolverket, 2000. Pe kelderash. Ando bufari si vi vušori textori aj vi lundži textori kana maj si tut maj baro źanglimos ande e šib. Del tut jek profundo ando šitarimos aj vi ando levelo pe jek vušoro vorbako źanglimos. Le divanori sikhavel pa romanimos so źal adžes aj sar sas kana le phure sas terne. Le patretsi si makhle khatar Burhan Misirli aj si vi patretsi.

ANAVA BuFARENGE


Sofia Z-4513, Texto Gunilla Lundgren kerda bući ande jekthan me e Sofia Taikon, patretsi, Amanda Eriksson, Bokförlaget Tranan och Podium, 2005. O texto si pe klederash aj švedicka. O bufari si makhlo pa jek romani šej kaj line-la le ketani aj thode la ando lagero Auschwitz-Birkenau, aj avel ando Švedo kana si 14 beršengi ande le bussori khatar Lolo Trušol.

Svarta rosor – Kale ruze – Romsk litteratur, kultur och historia, Gunilla Lundgren, Bokförlaget Tranan, 2003. O texto si pe švedicko šib. Uni diktori si ramome sar si pe e šib e romani. Jek presentatcija pe 12 romane skritori khatar 11 thema. Anda gor ando bufari del le manušes jek laśo patreto pa le romengi his-toria, šib aj kultura. Patretsi si ando bufari.

Utan hus, utan grav – Romska sånger och dikter – Bi kheresko bi limoresko, Gunilla Lundgren, redaktcija, Wahlström och Widstrand, 2002. O texto si pe švedicka aj pe romanes. Ando bufari si 21 gilia aj 20 diktori, but anda le textori si paše textori parallello pe romanes aj švedicka. Godola kaj źine kaj laśarde o bufari aven khatar biš thema. Ande amaro ginimasko bufari lam šov diktoriaj aj gilia. Ame alondam te das avri pe godo romano dialekto kaj si ando bufari aj vi pe švedicko šib. Gada šaj sikhavas kaj le studentori maj but varitetori pe e šib e romani. Si vestome patretsi khatar fotografori khatar pherdo thema.

Vishetens brunn – Romska ordspråk och talesätt –Pay žuvindó – Romané sityarimáta hay divánóri, Mikael Demetri aj Angelina Dimiter-Taikon, Skolverket, 2002. O texto si pe kelderash aj pe švedicka. Ando bufari si opral 100 romane diva-nori aj šitarimata. Kaj svako jek si jek tolmačimos pe švedicka. Kaj uni si jek skurto divano paše pe švedicka aj kaj uni si vi prinžarde švedicka divanori, kaj si pašte sa jek fjalo. Le patretsi si makhle khatar Ivanka Lapardova.

ANAVA BuFARENGE


Cajtungori aj webb riga

É Romani Glinda – Jek cajtungo pe švedicka kaj dikhel pe romane pušimata ando Švedo aj vi ande kaver thema. Lengi rig si: www.romaniglinda.se. Trubol te avel pe biblioteko vi!

Le Romané Nevimata – Jek cajtungo pe romani šib kaj boldel-pe karing ternimata. Avel avri štarvar ando berš. Aktuello informatcija si pe lengi rig pe Interneto pe romanes aj vi pe švedicka. Lengi rig si: www.nevimata.com.

Pe Skolverkets rig www.modersmal.skolverket.se si informatcija pe švedicka aj pe diffirenti varitetori pe romani šib. Pe godola romane riga del adveto le sit’aritoria ande daki šib.

Pe Språkrådets rig www.sprakradet.se si pherdo informatcija pa le rom ando Švedo, pe lengi rig šaj arakhes kaver riga pa rom.

Romska Ungdomsförbundet čiden romane ternimatsen khatar antrêgo Švedo. Tu šaj gines pa lengi bući pe lengi rig www.rufs.org. Khote šaj arakhes informatcija pa romengi historia aj pa romani kultura. Pe lengi rig sikhaven penge aktivite-tori aj patretsi kana von trade varekaj. O texto si pe švedicko aj si vi informat-cija pe romanes, englišicka aj francusicka.

Te kamesa maj informatcija šaj rodes pe www.romani.org. Khate arakhes informat-cija pa le rom ande Evropa ande sa le thema aj vi kaver riga kaj si pa rom.

ANAVA BuFARENGE

Paramiči aj pa čačimos – pe romani šib 1–2 si pe sama kana šičares studentori ande daki šib. O matrialo sikhavel so sas dedumult, sikhavel kana sas lenge deja aj dada, lenge ňamori kana sas terne. Gadala bu-faria si ramome pe arli, lovara aj kelderash kaj si verzija pe romani šib. O gindo si te avel o matrialo ramome pe romano perspektivo, aj te avel andre romanimos. Gadala bufaria aj vi jek gaźikani verzija šaj arakhes pe Skolverkets webb rig www.skolverket.se

Gadala bufaria si laśarde khatar e Angelina Dimiter-Taikon, Fatima Bergendahl, Iren Horvatne, Jonny Ivanovitch, Kati Dimiter-Taikon, Mirelle Gyllenbäck aj Mai Beijer, šerotno pe o projekto.

Documents

Paramiči aj pa čačimos pe Romani šib kelderash 1 · 2019. 3. 30. · peste, jek presentacija. Le textori si ramome pe lengo romano variteto aj gaźikanes. Prinžares tut ande