pantheon// 'emergency

// emergency// New Orleans // East Berlin - necrology // emergency architecture // oh my God // the architect an endangered species // hoe evacueer je een skyscraper // na de knal // stylos// Theo Jansen // Maastoren Rotterdam rdam // Stylos bezoekt alle windstreken // BkBeats // algemeen// let's cradle // a question of ethics // get inspired

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 1 / jaargang 2008

pantheon//emergency

van de voorzitter

tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos

pantheon//

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.

bestuur 114 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Eva Dubbelboersecretaris: Maaike Linapenningmeester - pr: Roderick Trompertonderwijs bachelor: Jurgen Beliënonderwijs master: Bas Wetzelpaviljoen: Suzanne Visevenementen: Bram Harding

adresD.B.S.G. StylosFaculteit Bouwkunde Berlageweg 1, kab. 1.012628 CR Delft

telefoonnummersbestuurskamer 015 2783697commissiekamer 015 2784168secretariaat 015 2781369

[email protected]://www.stylos.nl

lidmaatschap Stylos 10 euro per jaargironummer 296475

Stylos Bookshopgeopend maandag t/m vrijdag 8.15 tot 9.00 uur12.45 tot 13.45 uur

Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor �nanciële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro.gironummer 1673413

Eva Dubbelboer, Maaike Lina

colofonjaargang 12, editie 1, april 2008oplage: 2000Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon//vijf maal per jaar

redactieadresBerlageweg 12628 CR [email protected]

hoofdredactiePeter RosmulderRoderick Trompert

redactieStefan BogaardHans CulpAndreas KalpakciRosemarie KrautheimLaura MaasryPeter RosmulderRoderick Trompert

aan dit nummer werkten meeJaimy Siebel, Maarten Kempenaar, ExcurSEE commissieadvertentiesHeraklith - 10Concrete Design Competition - 30+31Continu Engineering - kaft

drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage

omslagRoderick Trompert

Er gebeurt de laatste tijd in het Stylos hok zó veel tegelijk, dat het

wel een emergency room lijkt! Vooral de BkBeats commissie zorgt

voor een gezellige drukte. 18 April is het al zo ver: het grootste in-

door faculteitsfeest van Nederland zal losbarsten. De kaartverkoop

gaat heel hard, dus wees er snel bij, voor je het weet is het weer

uitverkocht. Maar ook de andere commissie zijn druk aan het werk.

Zo heeft de excursie commissie binnenkort een uitstapje naar

het Ruhrgebied, heeft de lezingen en debatcommissie een aantal

inspirerende lezingen op het programma staan en is de steeowee

commissie al druk bezig met de voorbereidingen. Zij zullen bin-

nenkort posters op gaan hangen voor de mentorverkiezingen, dus

hou ze in de gaten!

De grote reis van dit jaar gaat naar Scandinavië. Vanwegen het

grote aantal inschrijvingen heeft er een loting plaatsgevonden om

te bepalen wie er mee kunnen.

Daarbij is de zoektocht naar onze opvolgers van start gegaan.

Denk jij Stylos te kunnen leiden in voor- en tegenspoed en weet

jij het hoofd koel te houden in geval van nood? Kom dan naar de

interessebijeenkomsten of loop gewoon eens langs op Stylos, en

wie weet zit jij volgend jaar in deze emergency room!

over de voorkantmetro station in Bonn, Duitsland

// emergency// New Orleans // East Berlin - Necrology // Emergency Architects // Extreme Makeover Home Edition // The architect an endangered species // Hoe evacueer je een skyscraper // enschede // stylos// Theo Jansen // Maastoren Rotterdam // ExcurSEE windstreken // BK Beats // algemeen// Cradle to Cradle // Ethics // Interaction

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 1 / jaargang 2008

pantheon//emergency

1i n h o u d s o p g a v e

20 the architect - an endangered species?Rosemarie Krautheim

25 hoe evacueer je een skycraper?Hans Culp

28 na de knal...Peter Rosmulder

algemeen36 let's cradleStefan Bogaard

38 a question of ethics?Laura Maasry

40 get inspiredRoderick Trompert

Rosemarie Krautheim

41 agenda

stylos2 Stylos bezoekt alle windstrekenExcurSEE commissie

4 Theo Jansen Jaimy Siebel

5 Maastoren Rotterdam Roderick Trompert

6 BkBeats - bandcontest Maarten Kempenaar

emergency8 New Orleans Laura Maasry

11 East Berlin - necrology Rosemarie Krautheim

14 emergency architecture Andreas Kalpakci

18 oh my God...Peter Rosmulder

Shelter for Life

Emergency Architects

Architects without Borders

Architects without Frontiers

Architecture for humanity

emergencies 1990-2007(more than 500 victims)

emergencies 2008(more than 500 victims)

Hurricane Katrina2005 - 1’836

ChatastrophyYear - Victims

Hurricane Mitch1998 - 18’000

Hurricane1991 - 138’000

Earthquake2005 - 87’300


Chechnya war1999/08 - 210’000

Darfur war2003/08 - 400’000

Iraq war2003/08 - 150’000

Second Congo war1998/03- 4’000’000

Rwanda war1990/93- 1’000’000

Eritrea/Ethiopia war1998/00- 190’000


Tsunami2004 - 297’000

18

28 36

4 25 14

8

20

2 s t y l o s / / e m e r g e n c y / / a l g e m e e n

Stylos bezoekt alle windstreken

De Stylos excurSEE commissie heeft de afgelopen maanden met diens architectuur excursies de verschillende uithoeken van het land bezocht. Hieronder doen we in het kort verslag van onze belevingen, en geven we een vooruitblik op onze eerste excursie over de grens.

ExcurSEE commissie

'Het Hoge Noorden' / Maaike Zwart

Op vrijdagavond vertrokken we met 24 man naar Het Hoge Noorden.

Nadat we voor een recordbedrag bij de Burger King inkopen hadden

gedaan, zijn we op de trein gestapt om daar de volgende 3 uur niet

meer uit te komen. Het is toch echt een beetje buitenland!

Die vrijdagavond kregen we een lezing van DAAD-Architecten in ons

hostel. Het hostel had ons verzekerd dat er een lezingenruimte, die

ook geschikt voor een beamer was, dus we maakten ons nergens

zorgen over. Bij aankomst bleek deze ruimte de slaapzaal te zijn

waardoor het voor zowel DAAD-Architecten als toeschouwers een

hele intieme lezing werd. Dit maakte hem echter niet minder

interessant en inspirerend!

Nadat zaterdagochtend de overige 10 personen zich bij ons hadden

gevoegd zijn we naar D Zwarte Hond Architecten gegaan. Deze

hebben ons eerst een lezing gegeven over hun bureau om daarna een

grandtour door Groningen te beginnen. We hebben alle uithoeken

sowieso gezien!

‘s Avonds zijn we naar Wall House #2 gegaan, waar de huidige

bewoner Kie Ellens voor een erg bijzondere avond zorgde. Na gegeten

te hebben in deze bijzondere woning, kregen we een rondleiding en

eigenlijk een “inspiratie-avond” van Kie. Ellens zal binnenkort naar

Delft komen om meer over zijn ideeën te kunnen vertellen en we

kunnen jullie verzekeren dat dit zeer de moeite waard is!

Na nog een heftige stapavond in het Groningse uitgaansleven, gingen

we vrijdagochtend naar Heerenveen om daar museum Belvedère te

bekijken. Na een rondleiding in dit prachtige stukje Friese cultuur zijn

we naar de aangrenzende nieuwbouwwijk Skoatterwald gegaan waar

we een rondleiding kregen door onze sponsor Timpaan ontwikkelaar.

Deze ontwikkelaar heeft ons met een vrij kritische blik laten kijken

naar de wijk die hier is ontwikkeld. Wat er allemaal kan gebeuren met

een aantal toparchitecten en te veel ambitie...

Al met al was het een superinteressante excurSEE!

'Oost West Thuis Best' / Nina Aalbers

Je denkt er misschien niet altijd over na, maar in Eindhoven lopen

een hoop mensen rond met dezelfde studie en ambities. Wij hebben

met deze studenten een gezellige uitwisseling gehad.

Op dinsdag 19 februari sprong de ExcurCie van Cheops, de

studievereniging van Bouwkunde in Eindhoven, om 08:00h ’s

ochtends op de trein met een vrolijke groep zuiderlingen. Nadat

we hen onze faculteit en de Mekelput hadden laten zien met alle

bijbehorende bezienswaardigheden, hebben we laten zien welke

oude en nieuwe dingen er te zien zijn in het centrum Delft.

Het bleek zelfs ons als commissie te verrassen hoe leuk het is de om

deze nog eens goed te bekijken. Na een bliksembezoekje aan het

Theater de Veste, waar directeur Jan Bartels ons ontving, hebben

we de gloednieuwe bibliotheek DOK eens onder de loep genomen

met Marijke Timmerhuis die elk architectonisch detail wist te

verklaren. We vervolgden onze tocht met een rondleiding door het

historische centrum van Martine Tragter, waarna we de excursie voor

de Eindhovenaren konden afsluiten met een diner en een naborreltje

in de Koornbeurs en Speakers.

'Het Zonnige Zuiden' / Nina Aalbers

Na deze enerverende dag waren we blij dat we donderdag 28

februari de trein mochten nemen om bouwkunde ook eens van hun

kant te bekijken. Hun prettig bereikbare faculteit, namelijk via het

zogenaamde Limbo-pad, is Vertigo genaamd.

Na onze verbazing uit te storten over het grote constructielab en de

gratis maquettematerialen wandelden we via de vele loopbruggen

door de Eindhovense campus. Ook deze wordt binnenkort behandeld

met een inrichtingsplan.

Eindhoven zelf blijkt een echte designstad met de langste

3s t y l o s / / e m e r g e n c y / / a l g e m e e n

horecastraat van Nederland. Tijdens de lezing van Bert Dirrix leerden

we de ontwerpkeuzes kennen die ten grondslag lagen aan het

Dynamogebouw in de binnenstad en het faculteitsgebouw Vertigo.

Vervolgens werden we de ondergrondse Skybar ingeleid, waar het

brabantse bier rijkelijk vloeide.

Het mooie van een uitwisseling is dat we niet alleen werden ontvangen

door mensen die precies wisten waar we moesten zijn, maar dat we

ook meteen leuke contacten hadden die het uitgaansleven wilden

laten zien. Na een etentje, een drankje en een dansje op Stratumseind

verlieten we per nachttrein, moe maar voldaan, de stad.

'Het Wilde Westen' / Ruben Smits

Woensdag 12 maart was het zover: de excursie naar de bouwplaats

van de Maastoren en naar de Van Nelle fabriek. Na de lezing over de

Maastoren een week eerder, was de inschrij�ijst binnen de kortste

keren vol. Om kwart voor negen vertrokken we op woensdagochtend

vanaf station Delft naar Rotterdam. Als eerste stond de bouwplaats

van de Maastoren op het programma. Aldaar kregen we een korte

uitleg door Wilfried Dom van aannemer Besix (die ook de Burj

Dubai bouwt) over zijn werk aan de Maastoren. Vervolgens zijn

we met helmen en bouwschoenen aan, onder leiding van Chris

Koop van Dam&Partners, de bouwplaats opgegaan om de eerste

verdiepingen van dichtbij te bekijken. Door de storm lag het

werk helaas stil, maar dat kon de pret niet drukken. Na een ruime

lunchpauze kregen we een exclusieve rondleiding door de Van

Nelle fabriek en het bureau van onze eigen decaan Wytze Patijn.

Al met al een zeer geslaagde dag, ondanks dat het weer een beetje

tegenwerkte.

'Het Verre Oosten' / Tomas Dirrix

In het tweede weekend van april staat een excursie gepland naar

het Ruhrgebied. Opmerkelijk is dat de architectuur die we gaan

bezoeken overwegend afkomstig is uit de handen van internationale

grootheden die weinig met Duitsland te maken hebben. Om te

beginnen omvat het programma gebouwen van de twee grootheden

uit het daadwerkelijke verre oosten, meester Tadao Ando en het

architectenduo Kazujo Sejima en Ryue Nishizawa (SANAA). In

Düsseldorf staan de gekronkelde gebouwen van Gehry te wachten

op een bezoek van onthutste studenten. Hierna is de beurt aan Peter

Zumthor om ons te imponeren met zijn ambachtelijk kunstwerk, wat

betreft vakmanschap en afwerking zeker niet onderdoet voor zijn

Japanse collega’s.

Om ook Duitsland de kans te geven indruk op ons te maken brengen

we een bezoek aan de ‘Innenstadt’ van zowel Düsseldorf als Keulen.

Diegene die dan al de Delftse gezelligheid missen kunnen hier hun

hart ophalen, en de avond ingaan met ‘bratwurst’ en bier.

Waar de excursie begonnen is met een transformatie van de oude

kolenmijnen door onze nationale trots OMA, eindigen we het

'weekendje-weg' met Mies van der Rohe, waarmee we toch gerust

mogen spreken van een excursie naar Duitsland. //

The Wall House #2 (John Hejduk), Groningen

Bouwplaats Maastoren (Dam&Partners), Rotterdam

DOK bibliotheek (Liesbeth van der Pol), Delft

Zollverein school of design (SANAA), Duitsland


Theo Jansen - kinetic sculpture

Onder het motto ‘Get inspired’ begon de LED dit jaar met een lunchlezing van Theo Jansen. De Delftse natuurkundige die met zijn fascinatie voor de PVC buis nieuwe levensvormen creëert, krijgt de laaste jaren steeds meer internationale faam door zijn strandbeesten.

Jaimy Siebel

“One afternoon I went to the Gamma, the one here in Delft, and I

looked at this yellow (cheese colored) electro-tube”. Vanaf dat moment

besloot hij een middag zich volledig op de PVC buis te concentreren.

Dat is inmiddels 18 jaar geleden. De door de wind gedreven ‘skeletten’

zijn uitgegroeid tot een echt levenswerk. Ze zijn uitgerust met een

binaire stappenteller, watersensoren en een windanker. Het elegante

loopmechanisme kan zowel achteruit als vooruit lopen en de energie

die de vleugels opwekken kan worden opgeslagen in pet �essen voor

noodgevallen zoals opkomend vloed. Klinkt indrukwekkend, zeker

als je bedenkt dat alle onderdelen mechanisch zijn en bij wijze van

spreken uit touw en PVC zijn samengesteld.

Theo is een fantast. “I dream about my animals, o�course, but I do

not fall in love with them”. Zijn nalatenschap ziet hij het liefst als een

kudde strandbeesten die de huidige natuur aanvult. Een kudde waarbij

het beest met de meest bewandelde kilometers zich ‘voortplant’. Zijn

nieuwe natuur is zijn kunstwerk, hoewel hij zweert geen esthetische

keuzes te maken. “Every designers choice I make is purely an

engineering decision”. Elk onderdeel van het beest is functioneel voor

zijn prestaties. Zo heeft het loopmechanisme zijn elegante loopwijze

gekregen van de computer. En is de ruggengraat een vakwerk. Toch

roepen de strandstallages het beeld op van krabachtige organismen,

schaal 100 op 1. Theo’s beesten vormen zich naar de elementen die

ze moeten trotseren. Ze zijn gemaakt om zelfstandig te overleven,

misschien doen ze dat over 20 jaar ook wel.//

Theo Jansen (midden) presenteert energieopslag in pet�essen


Maastoren RotterdamRoderick Trompert

Onder het motto 'New landmark to rise' is de bouw van de Maastoren afgelopen jaar van start gegaan. Begin maart kregen studenten op bouwkunde de kans alles te weten te komen over dit nieuwe hoogbouwproject op de Kop van Zuid in Rotterdam.

Met zijn 165m hoogte wordt de Maastoren op de Kop van Zuid in 2009

het nieuwe hoogste gebouw van Nederland. Met de ontwikkeling

van deze toren zal de stad Rotterdam haar naam als hoogbouw- en

architectuurstad kracht bijzetten. Reden genoeg om dit nieuwe icoon

eens onder de aandacht te brengen op deze faculteit.

Gestart als een project van twee studenten uit de Stylos Platform

commissie van afgelopen jaar, is de opzet van een lezing dit jaar

doorgezet met de toevoeging van een tentoonstelling en een bezoek

aan de daadwerkelijke bouwplaats.

Ter introductie van de lezing op 5 maart stond er vanaf de laatste week

van februari een tentoonstelling op de overloop naast Stylos. Deze

tentoonstelling, verzorgd door het architectenbureau Dam & Partners,

bestond uit een groot aantal panelen voorzien van professionele

renders van de Maastoren in zijn toekomstige situatie, gedetailleerde

plattegronden en bouwkundige details. Daarbij was het 'centerpiece'

van de tentoonstelling uiteraard de zeer gedetailleerde maquette.

De lezing was opgezet om studenten een duidelijk beeld te geven

van wat er nou allemaal komt kijken bij het ontwikkelen en bouwen

van zo'n enorm gebouw in Nederland. Om deze reden waren er

vier verschillende partijen uitgenodigd: Diederik Dam namens

Dam & Partners (architectenbureau), Dick Westerduin namens Stevens

van Dijck (bouwmanager/adviseur), Jan van der Windt namens

Zonneveld (ingenieursbureau) en Arjen Lettinga namens Deloitte

(de huurder).

Het interessante aan deze opzet was dat we in korte tijd vier heel

verschillende verhalen over hetzelfde project ter gehoren kregen.

Waar Diederik Dam de reeks afschopte met een verhaal over de

stedenbouwkundige situatie en de ontwerpoverwegingen die aan

het project ten grondslag gelegen hadden, kregen we van Jan van der

Windt een heel technisch verhaal over de krachtwerking in hoogbouw

zoals de Maastoren. Hierna legde Dick Westerduin ons haar�jn uit waar

een bouwadviseur zich precies mee bezighoud, om ons vervolgens

te overweldigen met een tweetal video animaties waar de TOI-boys

nog wat van kunnen leren!

Afsluitend kwam nog Arjen Lettinga aan het woord, om uit te leggen

hoe Deloitte als huurder bij het ontwerpproces betrokken is geweest.

Uit de vragenronde die daarna volgde bleek al snel dat juist tussen deze

laatste partij en de architect wat wrijving bestaat. Bijvoorbeeld het feit

dat Deloitte een externe interieurarchitect in de arm heeft genomen,

terwijl Dam & Partners die capaciteiten ook in huis heeft, zorgt nog

altijd voor onbegrip. De vraag of er bij de Maastoren speci�eke

maatregelen genomen zijn, met betrekking op constructie, om het

gebouw voor te bereiden op mogelijke terroristische aanvallen, werd

beantwoord met het feit dat het nederlandse bouwbesluit eigenlijk

niet is voorbereid op dit soort hoogbouw. De constructie is echter wel

zodanig uitgevoerd dat omringende draagstructuur krachten op kan

vangen zodra een kolom weg zou vallen.

Met deze geruststellende berichten werd de lezing afgerond.

Aansluitend zijn we een week later nog met een groep studenten de

bouwplaats gaan bezoeken. Meer hierover op pagina 3. //

Diederik Dam presenteert de stedenbouwkundige situatie van de Maastoren

De Maastoren tentoonstelling verzorgd door Dam & Partners architecten.


Vijf talentvolle, opkomende live bands die zich een weg naar BkBeats proberen te spelen. Donderdagavond 6 maart was Speakers het toneel voor deze succesvolle avond live muziek met bijna 400 belangstellenden.

BkBeats - bandcontestMaarten Kempenaar

De bezoekers waren getuige van optredens van zeer hoog niveau, en

dit schept alleen maar hogere verwachtingen voor het festival zelf.

Verwachtingen die zeker niet ten onrechte zijn…

Dé voorronde voor BkBeats, waar bijna dertig talentvolle bands

zich voor opgaven. Het initiatief van de bandcontest is vorige editie

ontstaan om talentvolle bands een kans te geven om op BkBeats te

spelen. De tweede editie van de bandcontest is grootser aangepakt,

en Speakers was hier, als poppodium, de ideale locatie voor.

Uiteindelijk hebben vijf zeer gevarieerde bands de mogelijkheid

gekregen zich te presenteren aan bijna 400 BkBeats liefhebbers, en

de jury, die de uiteindelijke winnaar heeft bepaald. De presentatie

van dit alles lag in handen van twee leden van de BkBeats commissie

zelf, want ook voor de organisatie was dit een voorronde, een test,

een kick-o� richting het grootste faculteitsfeest van Nederland:

BkBeats 2008!

Om half negen begon The artifact met hun optreden. Deze indie-

rock band bracht het binnendruppelende publiek direct aan het

dansen, en de toon was gezet. De lat lag hoog deze avond. Deze

band is afkomstig uit de Bollenstreek en heeft hier al een prijs

gepakt voor jong, aanstormend talent van 2007. Jurylig René was

zeer te spreken over het energieke optreden van The Artifact en liet

zijn enthousiasme dan ook blijken. ‘twee gitaren, lekker fris geluid,

energieke band, prima begin, dit belooft wat voor de avond’.

www.myspace.com/theartifactband

Karma’s Kitchen wist met hun spetterende optreden de inmiddels

volgelopen zaal helemaal los te krijgen. Met hun mengeling van funk,

jazz, soul en rock lieten zij een zeer origineel geluid horen. En vooral

de looks van de jongens liet menig vrouwenhart sneller kloppen!

Inmiddels is hun eerste album al beschikbaar en vele optredens

zullen volgen...

www.karmaskitchen.nl

Mochten er nog twijfels zijn over het niveau van de avond, dan

hebben de jongens van The Tunes deze twijfels met hun excentrieke

stijl voorgoed weggespeeld. Volgens 3voor12 is dit dé belofte van

2008, en dit lieten zij dan ook blijken tijdens hun optreden. Met hun

eigen repetoire van snelle, vrolijke nummers die met contrabas,

trekzak, mandolien en veel zang aandoet als dan weer pop, dan

weer bluegrass, dan weer vrolijke rock’n roll, kregen zij iedereen op

www.thetunes.nl

Met een totaal andere sound werd een volgepakt Speakers verrast

door de volgende band, Stuck on the Bottom bracht keiharde rock

wat voor een aantal bezoekers net te veel van het goede was, maar

voor enkele échte liefhebbers juist een welkome uitnodiging bleek

om eens �ink door de zaal te ‘pitten’.

www.myspace.com/stuckonthebottommusic

Het enige wat deze bandcontest nog miste was een rauwe hiphop-act

met onavolgbare teksten. ‘De Hoogleraren in de Onzinkunde’ waren

hier als geen ander geschikt voor. De zeven mannen die al sinds 2003

een live formatie vormen, gaven het publiek waar zij om vroegen.

HIDO heeft zijn eerste mini-cd laatst uitgebracht maar deze jongens

laten live pas echt zien waartoe ze instaat zijn. Hiphop zoals hiphop

bedoeld is met opzwepende nederlandstalige teksten…

www.hido.nl

Na bijna vier uur live-bands op het podium van Speakers stond de

jury voor de zware taak te bepalen welke band zijn kunsten ook

op BkBeats mag gaan vertonen. Nadat het publiek middels een

decibelmeter de voorkeur had gegeven aan HIDO liet ook de jury

weten dat ze na een half uur overleg hadden besloten dat HIDO de

Livengeance zaal van BkBeats mag openen op 18 april. HIDO was

de meest professionele band, hun podiumpresentatie was heel

natuurlijk en de zelfverzekerdheid die zij uitstralen gaf de doorslag.

Het is een band waar we nog veel van gaan horen! //

BkBeats 2008 vind plaats op 18 april 2008Toegang €15,- pp - Kaartverkoop tot 17 april in de lunchpauzes. www.bkbeats2008.nl

de dansvloer. Vooral de veelheid en variatie van instrumenten bracht

het publiek danig onder de indruk…

The Tunes in de Speakers


emergency 8 New Orleans Laura Maasry

11 East Berlin - necrology Rosemarie Krautheim

14 emergency architecture Andreas Kalpakci

18 oh my God...Peter Rosmulder

20 the architect - an endangered speciesRosemarie Krautheim

25 hoe evacueer je een skycraper?Hans Culp

28 na de knal...Peter Rosmulder

thema//


The facts: Hurricane Katrina was the cause of an Urban and Humanitarian emergency.The speculation: Corruption, bias, irresponsibility.

Can we view Katrina in a new light?

A common known Emergency is the aftermath left by hurricane Katrina

on New Orleans. The past two and half years have proven to be a hard

time indeed for the entire region, humanitarian and politics together.

The culture of the situation has been one of bashing and blaming

– Charity Organizations and the Government alike. On a positive note

however, the disaster has made way for new urban developments that

may lead tolong-needed safer,, brighter future of New Orleans

While many of us today wonder why the devastation was so great and

long-lasting, and why the city seemed to be doing so little to rebuild

its abandoned neighborhoods during 2005, it is important to realize

that New Orleans has an unfortunate geographic location, and has

been experiencing heavy �ooding for about two hundred years. The

city has reportedly �ooded in 1884, 1890, 1891, 1897, 1898 and 1903,

1912, 1913, 1922 and again in 19271.

A History of Flooding

Like the Netherlands, New Orleans is located below see level (an

average of 1.8m), and has been, since the very beginnings of its

8th century less-than 1 meter high dike infrastructure, caught up

in a vicious cycle of rising water levels, additions of levees causing

Mississippi water levels to rise, and so forth. The original French

settlement in New Orleans was, after all, in the center of town, the

present ‘French’ quarter. During that time, the area currently known

as the 9th ward, which experienced the worst damages was still in its

natural state: a swamp.

The last was the worst of all, killing 1,000 people, and leaving 1 million

people homeless. Interestingly, there were class clashes present in

New Orleans at the time that were possibly more fervent than today.

The elite reportedly persuaded the Corps to dynamite a levee which

virtually destroyed two relatively large poorer parishes[1]

During the 20th century, levees were constructed to protect the city

from the Mississippi river, however poor infrastructure (and perhaps

a lack geological intelligence) led to destruction of the river’s natural

land building process, and also the removal of silt which helped formed

the city’s natural foundation. The result? New Orleans was protected

from the Mississippi River, but more than ever exposed to the sea.

Studies indicated the tremendous danger present to the city by cause

of hurricanes, after a series of serious storms occurred on the Atlantic

during the 1950’s. However, postwar Politics and the assumption that

a deadly-enough storm was likely to occur once every 200 years led to

the recurrent postponement of hurricane protection.

In 1965, Hurricane Betsy swept over the city while 30,000 residents

were in their homes[2]. The damage that occurred in the 9th ward was

devastating (see pic. below)

Six weeks later, Congress passed the Flood Control Act of 1965,

authorizing the �rst federal hurricane protection for the New Orleans

area[3]. Again, split politics mixed with lack of future storm anticipation,

the city sadly su�ered poor dike management and �ood protection,

leading to the inevitable. When Katrina hit, not only did the dikes along

the Mississippi break in many places, two major �oodwalls which had

been constructed shortly the control Act in1965, collapsed. These

openings were the �rst to push Katrina’s �ooding levels to a record

high. They were also the last in a sequence of events that caused the

local government to reprioritize policy agenda – and for once and for

all take responsibility for the vulnerable position of New Orleans.

Split City Development

International press coverage has been keen on following controversial

issues regarding the Split city development of New Orleans, suggesting

that the Splitness is a result of the racial bias. Local government has

been accused of taking measures to hinder the rebuilding in the

devastated, Black neighborhoods. From stories describing ‘confusing’

paperwork for those in needs of government funds to police blockades

around the poorest areas, residents appear to have been denied access

to their own ruined homes.

What has been less of an issue in the press have been the concerns of

redevelopment agencies and the local government. Interestingly, these

developed into central questions and later heated debate between

experts regarding the approach that the city needed to take in order

to clean up its devastated slum areas.

In short, the problem is the devastated areas have suffered a

downwards spiral e�ect over the past 100 years, between natural

devastation, poor infrastructure, and lack of means for proper

reconstruction. In fact, the issue that concerned climate experts and

engineers after Katrina happened was whether the 9th Ward should be

rebuilt at all. Many proclaimed the area to be insu�ciently protected

and the poor quality of its infrastructure un�t to be inhabited. Shortly

after Katrina, the American Urban Land Institute gave out a warning for

future �ooding risks the 9th ward – the most heavily devastated – and

poorest – in New Orleans. It also declared in a report that the city would

be better o� clearing major areas within the 9th ward for more suitable

purposes such urban park or wetland bu�er (4). A geography professor

New OrleansLaura Maasry


proclaimed that it be an insult to the residents of the Ward to put them

back in harm’s way. Meanwhile, other areas such as the touristy, bar-

hopping, French Quarter were practically fully replenished after one

year’s time, contributing the widespread belief that the contrasting in

the poorer parts of the city re�ected political bias.

During all this, politicians were occupied with the laying out a

new approach to planning the city – a plan to put and end to the

recurrent emergency situations. Practically, the quick revival of the

French Quarter allowed for the quick rebooting of business and has

provided for the crucial revival of the city’s economic base. This base

includes a large tourist sector and is of importance for long-term,

gradual re-growth.

In the meantime, the New Orleans’ local government has gone

to financial ends to boost the city’s long-needed transportation

infrastructure. The city’s system of Intercity rail and rail cars (trams)

have been rebuilt and improved upon, with a greater number of

interconnected stations and speed capacity.

But Government supported redevelopment in New Orleans is not

only a short term concept. Slowly but surely, under the critical eye of

specialists development projects are popping up in various areas. A

month ago, the City of New Orleans announced thirty-three projects

that will be undertaken by the City’s new Development Project Unit.

A number of these projects will occur in the mostly devastated areas

within the 9th ward. Such projects are based on a 2006 plan to analyze

the city’s demographic and technical state carried out by ACORN

Housing Collaborative. The research was unprecedented in its detail,

taking place throughout the whole of 2006 and involving thirty-

nine leading �rms in Architecture, urban planning, and engineering

from di�erent countries, the Netherlands included. Its results were

integrated into the city’s above named redevelopment plan The

People’s Plan, presented in January 2006.

The Good Part about the Media

In 2006 Brad Pit started a large-scale cooperation with the sustainable

design promoter, Global Green.. The initiative was a call for more

affordable, long-term, housing. Global Green made powerful

statements regarding long-term benefits with their new design

initiatives.

Environmental sources have responded positively to new design

techniques, suggesting economic value in addition to humanitarian

needs. In fact, a recent study estimated that if the 50,000 of the homes

destroyed by Hurricane Katrina were rebuilt according to the Global

Green standards, residents of New Orleans would save $38 million to

$56 million in energy bills every year.

Interesting here is the link between the popular Global Green campaign

and Katrina’s media exposure. The disaster and controversy has created

an opportunity for Celebrities such as Brad Pitt to turn the attention

of commoners towards certain Markets. Where there is a good cause,

there is healthy exploitation. In this, the advancements in Green

Architecture in the region of New Orleans would not have received

the broad support and funding as it has in the recent past. Perhaps the

humanitarian catastrophy caused a sensed of responsibility to among

those of social a�uence.

Practically, the cooperation between Mr. Brad Pitt and Global Green

has allowed for a laboratory setting in the broken parts of New Orleans,

whereby new, innovative, perhaps idealistic architecture is being tested

out. While the current speculation is positive, the long-term positive

e�ects is true will reveal itself in the generations to come.

In August 2007, the �rst Global Green houses were laid down for

construction – in the 9th ward. There are also plans announced for a

new community center. There seems to recently be a good amount

of initiative in ‘cleaning up’ this neighborhood.

The Trickiest Question

Plans for the rebuilding of New Orleans’ dike infrastructure has >>

Devastation to 9th Ward, Hurricane Betsy, 1965. The devastation caused to the lower 9th ward during the aftermath of Katrina was nothing new the neighborhood’s harsh history of �ooding

been of a slow nature. The best and truest explanation for this is the

amount of precautions and ‘proper’ research taking place. However,

such caution jeopardizes the city’s short term re-growth. The key has

been to keep this in balance.

This balance put aside – for the sake of analysis - Katrina caused the

right comparisons to be drawn. Experts in America have �nally come

to the realization that having 200 year level protection – that is to

say protection against �ooding anticipated once every 200 years – is

not acceptable. Professional advice the leading Dutch experts in the

industry been taken. Many of these experts have criticized New Orleans’

low-class �ood protection. The frequency rate of �ooding in Holland

has been reduced to once every 1,000 years.

In 2007 the Dutch �rm Arcadis was hired by the US Army Corps of

Engineers to design protective infrastructure along two canals in New

Orleans that lie in vital position to the city’s water system. Post-Katrina

research indicated that such canals can be prevented from �ooding

in future storms. The American government has recently acquired a

budget for 350 million for this project.

Among all this, there is one everlasting, unfortunate reality: A lack

of funding – for everything. The American congress has repeatedly

had di�culty laying out �nancial plans to a number of the long-term

projects needed for New Orleans to prevent future disasters. While this

is a day-to-day struggle for the local government, Katrina has been the

driving force to get these projects underway. Solutions have �nally

been sought out, consisting of gradual, consistent �nancial in�ows.

The future will tell us if the plans will be successfully realized. But what

we do know is that this is time, the mentality is di�erent. //

bronnen> "The Slow Drowning of New Orleans". The Washington Post. Article Pub-lished Oct. 9, 2005. http://www.washingtonpost.com> Reardon, Kenneth. "Rebuilding a Community: Lessons from New Orleans" Cornell University Press, http://www.bos.frb.org/commdev/c&b/2008/spring/Reardon_New_Orleans_rebuilds.pdf

Natuurlijk moderne plafondarchitectuur

Heradesign® superfinede superfijne houtwol-decorplaat

Heradesign® finede bekende fijndradige houtwol-decorplaat

Heradesign® microde decorplaat met edele fijnporige zichtzijde

Heradesign Kombiplaten – de ideale oplossing voor gelijktijdig thermisch isoleren en geluid absorberen

Heradesign Nederland B.V.Tel. +31/35/693 60 96i n f o @ h e r a d e s i g n . n lw w w . h e r a d e s i g n . n l

Innovatieve akoestiekoplossingen verlangen naar een intelligente verbinding tussen functionaliteit en design.

Heradesign decorkplaten, geproduceerd uit de unieke verbinding van hout en het bindmiddel magnesiet, overtuigen met uitstekende waarden m.b.t. regeling van akoestiek in ruimten, thermische- en geluidsisolatie en bouw-biologie. De bijna oneindige designmogelijkheden vervullen alle esthetische wensen van de ontwerper. Ontdek zelf de vele toepassingsmogelijkheden en vraag onze documentatie nu aan.

Brad Pitt posing for Global Green


East Berlin - necrologyRosemarie Krautheim

East Berlin 20th century - radical transforming processes are shaping the city fabric. Famous for “Plattenbau”, the GDR has to offer more than slab construction. This article is dedicated to the “maple leaf” a non-conformist structure disliked from its beginning. Now it exists merely as a virtual 'simulacrum' in the TU Wismar archive.

After the Reunion, German Democratic Republic (GDR) post-war

modern buildings have been exposed to decline and demolition.

Especially the 50 double curved concrete shell structures of Ulrich

Muether are endangered due to wiping out the disagreeable socialist

past. The ‘maple leaf’ is one of them.

Short site history

Zoom in to East-Berlin, in the 12th century, the �sher island was part

of a city called “Coelln”. Later in 17th Century Coelln and Berlin became

sister towns, when in the 18th century, they were merged to Berlin

- Capital of Germany and seat of royal power.

During the last years of World War II, most of the buildings on the �sher

island had been destroyed. Although there were plans to restore some,

in 1965 a new plan was developed, where the remaining buildings had

to give way to new. Between 1971 and 1973 the city plan of the ideal

town was conceived for the “�sher island”.

The ‘Ahornblatt’ has been built as a “freie Form” inside a block

development. It looks like

"The curved hypar shell spits out a block"

This block shape served as the kitchen, whereas the hypar shell housed

the restaurant with 800 seats, where up to 3000 meals were served a

day to people of the surrounding o�ces and dwelling blocks.

Socialist Utopia and its e�ects

The socialist planning of the GDR was based in the principles of

functionalism, the charta of Athens from 1933. This contained a

radical rupture with planning traditions and the negation of the dense

start-up period.

“Architecture with great uniformity…Clear shapes of the structure,

rational construction and modern materials conveys an urbanistic

sense of space, which mirrors the stronger emerging relationships of

people in the socialist society and city.”

Ideological substructure of city planning:

- Eliminiation of private possesion

- Overcoming of spatial segregation (existence of poor and rich city

districts)

E�ect on city planning:

- rationalizing into block building

- high productivity

- some old aristocratic or religious structures like churches and palaces

were demolished

E�ect on housing:

In 1972 and 1990 there were Stylos excursions to the GDR, where they

mapped especially the dwelling developments in the GDR:

“Centralised state control over housing has resulted in a uniform >>

maple leaf

Old vs. New - Construction site of the 'Novotel' with the superimposed (aqlready demolished) maple leaf


and standardized solution to housing problems.

Advantages

- the general subsidy to consumer costs

- an absence of exploited homelessness (as in bed and Breakfast

accommodation)

Disadvantages:

- For many however this is achieved at the cost of individual choice

and standards

- Lack of environmental quality

- Monotony

An engineer escaping slab construction -Ulrich Muether

(*1934 † 21. 8. 2007)

At the age of 24 years Ulrich Müther took over his father’s construction

company. He wanted to become an architect, but as the son of an

entrepreneur he couldn’t get a college place at �rst. In the socialist

regime of worker and peasant state, he needed to earn himself as

a craftsman, before he was allowed to study part-time at the TU

Dresden. Finally he managed to gain his diploma with 9 other students

out of 180. In 1963 he �nished his thesis on Hyperbolic Paraboloid

shells. At this time his work consisted of curved surfaces that can be

constructed from straight shuttering. Hard to imagine that there were

no Computers.: It took him 14 months to fully workout the calculations.

Later on, when his calculations were reassured by Computer, the

precision was the same, only the pace was di�erent.

In the 70ies, GDR companies were expropriated. So during the building

process of the ‘maple leaf’ in 1972 Ulrich Müther’s enterprise was

formed into a VOB state-owned business.

Müther was no party member of the SED. “Here comes the young

rationalizer” he was greeted by the Communist party functionaries,

when one of his structures was opened.

With his gunned concrete method he had won a monopoly position – an unpopular position in the GDR.

But his buildings earned world wide recognition, therefore he was

accepted. Although travelling wasn’t allowed for the normal GDR

citizen, Müther had special permission to travel, to be able to build

world wide. His buildings became a GDR export hit. After the reunion

Müther’s enterprise went bankrupt. Although at the same time he

was gaining new recongnition and became a cult�gure for a young

architect scene. In the same year, founded an Archive with his work

on the island ‘Rügen’ where he was born.After he died in 2007, his

Archive moved to the TU Wismar. Müther is considered as one of the

world wide pioneers of lightweight architecture, in the 2003 published

book ‘featherweights by Oliver Herwig’.

Building process and transformation of the “Maple leaf”

Hyperbolic Paraboloid Shells are the most economical use of forms

allowing the use of light-gage steel, o�ering simplicity of its structural

action and its inherent beauty, taking so many di�erent forms.

As a reinforced membrane, the thin-walled shell can take pressure and

�ue at the same time, because of its constructional shape and stability.

In the GDR regime, material was really expensive. On the other hand

labour was cheap. To save material for construction Muether’s company

invented a Patent of gunned concrete. The concrete was sprayed layer

after layer onto the construction- a process of skilled craftsmanship.

Berlin- Fisher island1. maple leaf: lunchroom for the ministry of construction2. dwelling blocks with 240 apartments / 20 stories

2

1

Maple leaf - demolition in 2000


Its total thickness measured only 10 centimetres.

Müther tied in with the former work of other “shell construction

masters” like Bernard Lafaille (FR), Antoni Gaudi (ES), Felix Candela

(MEX) and Dischinger (GE).

The inspiration for the ‘maple leaf’ was the restaurant in Xochimilco by

the Spanish-Mexican Architect Felix Candela, who worked with shell

structures, too. Müther built dome shells with an enhanced gunned

concrete method, where no sheathing was needed.

After the Reunion from the East and West in 1990, the building was

reused as discotheque. The disco was a misuse, because the extensive

glass surfaces had to be covered. The structures use of daylight couldn’t

be explored and the interior wasn’t perceived as a Whole anymore.

There’s a certain irony to the fact that the discos name was ‘Exit’.

Decline and demolition

After the reunion new hulls were wanted, hulls without past.

When the ‘Exit’ was closed in 1994 the ‘maple leaf’ had been empty,

exposed to decline and vandalism. In 1999 there were new city plans

for the redevelopment of the �sher island. The site was sold for 10

Million Euro to a private investor. In 2000 despite vigorous protest by

architects and engineers from all over Germany this listed building was

demolished. Another irony emerging from the fate of demolition was

that Müther himself just then gained fame. “That got me back on the

scene” is how has seen it.

Now the other 50 shell structures of Muether are jeopardized to decline.

Some are empty, exposed to vandalism, waiting for demolition or

reconstruction. There is a redeveloping process for few structures like

the ‘Teepott’ in Travemuende, or the hypar shell in Magdeburg.

East London - a reincarnation

Buildings all over the world share the ‘maple leaf’s' fate. Especially

post-war modernist buildings are endangered.

Recently plans were coming up to demolish the ‘Robin Hood gardens’

in East London. A post-war structure of the 70ies, by Alison and Peter

Smithson (Team 10).

The UK Culture minister proposed to eternaliize the “concrete

monstrosity- sorry modernist master piece” - in virtual space.

De�nitely there are voices against that: “In no way can a digital model

approach the experience of a building. Few models can deal with

the peripheral, never mind the multi-sensory experience of being

there, and never mind the multi-layered historical weight of a place

or space.”

“Aesthetics of change for the sake of the change” is no solution of

dealing with the ‘old’ but neither should there be “preservation for

the sake of it”. //

Some day there might be a virtual exile for architecture and than we can visit the simulacrum of the ‘maple leaf’.

Sources:>Berlin’ – Architektur in der Hauptstadt der DDR, 1973>Featherweights’ – Oliver Herwig, 2003, Prestel Verlag, Berlin >Kühne Solitäre’ - Wilfried Dechau, 2000, DVA Stuttgart

Hyperbolic ParaboloidB D = guiding parabolaAC = surface generatingn D = normal force compressionn z = normal force tension

Berlin - maple leaf (on the right)

Shelter for Life










Hurricane1991 - 138’000



Chechnya war1999/08 - 210’000

Darfur war2003/08 - 400’000

Iraq war2003/08 - 150’000


Rwanda war1990/93- 1’000’000



Tsunami2004 - 297’000


Emergency architectureAndreas Kalpakci

"As a result of economic crisis, natural disaster and human conflict, many people are facing emergencies and crisis without adequate resources for long-range recovery." This first sentence of the web-manifesto of AWB is not just another vague warning: it's definitively a call for action addressed to desingers, developers and volunteers.

Shelter for Life










Hurricane1991 - 138’000



Chechnya war1999/08 - 210’000

Darfur war2003/08 - 400’000

Iraq war2003/08 - 150’000


Rwanda war1990/93- 1’000’000



Tsunami2004 - 297’000

Emergencies + architectural activism during the last decades

1990-2008Shelter for Life










Hurricane1991 - 138’000



Chechnya war1999/08 - 210’000

Darfur war2003/08 - 400’000

Iraq war2003/08 - 150’000


Rwanda war1990/93- 1’000’000



Tsunami2004 - 297’000



AWB (Architects without Borders), AWF (Architects without Frontiers),

Emergency Architects, Architecture for Humanity, Shelter for Life:

what do all these names represent for the current architectural arena?

Are they just defining something like a new wave of architects?

Are they just a trend in�uenced by the pressing that mass-media

operated during the last years on evil-featured shows, such as natural

catastrophes and wars? What’s beyond these globally engaged designs

and designers? A matter of development?// The world we are living in

is now getting old and di�cult to manage. Dimensions such as “local”

and “global” are in�uencing each other through big deals, but most

of the times through hidden and bizarre ways which are not reported

so often by the medias. We all know the story. The end of the second

world war was the �rst step towards globalization: the allies created the

UN, till now the most important international network of institutions

able to support crisis and urgent situations. The end of cold war then

brought globalization to a second stage, where capitalism sprawled all

over the world because of the absence of any relevant contender and

translated the di�erence between political ideologies and economical

system prevalently into a matter of “development”. Nowadays we talk

about "developed", "not developed", "developing" countries. I don’t

want to go here through an analisis of what “development” is, but

I think that’s important to point out what some consequences are.

First: the level of development is commonly related with a certain

economical wellness of governements, therefore it is used to de�ne

the border between countries who can and other countries who can

not. Second : the relationship between countries is hierarchically

ruled by their level of development; think, for instance, about the

international debt which is pending on the future of under-developed

countries. Third: speaking about development we tend to link to it the

acomplishment of personal needs and rights in a strictly "western" way.

What is the breaking news then? The news is that today if we want

to accept globalization we don't have to necessarly get through its

most straight expression, i.e. “development”. The architectural practice

which tries to rescue su�ering populations is already a �rst step in this

direction. Globalizing the crisis// 2 August 1998: the second Congo

war begins in the town of Goma, and in a period of 10 years it will kill

more then 4 million people. 26 december 2004: after an earthquake

in the middle of the Indian Ocean, a tremendous tsunami kills almost

300’000 people among Indonesia, Thailand, Sri Lanka, Bangladesh. 28

August 2005: Hurricane Katrina destroys the city of New Orleans killing

almost 2’000 people among USA, Cuba and other central american

countries. During the last two decades there have been more than

8 million deaths Because of big emergencies such as earthquakes,

hurricanes and wars. The jewish holocaust of the 40’s was a smaller

devastation, if we consider just the number of its victims. Are we then

in a real state of crisis? The current situation presents a global and

constant state of alarm. Globalization of markets brought in fact also

to the broader globalization of emergencies. Nowadays we became

aware of the fact that catastrophes are a worldwide question, and

symptomatic of this awareness is the simple presence of tsunamis

and earthquakes in our medias. Up to this, designers can not anymore

ignore the situation and decline to take an e�ective position. Consider

for instance that if we state that a shelter is commonly occupied by an

amount of 5 people, we can then say that more than at least 1.5 million

of shelters have been destroyed during the recent history all around

the world. The state of emergency isn’t necesseraly linked to the issue

of development, and at the same time facts and situations showed that

the reaction of governments to emergencies doesn’t depend by their

wellness or their GDP. Katrina docet. People like us// Up to now UN

is the most important international humanitarian organization that

supports populations a�icted by catastrophies. Temporary shelters

such as prefabricated tents are the only answer of the UN to these

situations. At the end of the 90’s a new attitude developed. It’s the

year 1999. A 24 years old student of architecture at Bartlett, Cameron

Sinclair, together with his friend Kate Stohr �rst developed the idea of

Architecture for Humanity: 700 US dollars, a website and a project of

dwelling for refugees of theKosovo war. Structured as an open-source

network, the community grew up quickly in just few years. Already in

2006 there were something like 2653 volunteers designers sprawled

over 104 countries. Sinclair stated that “this is not just about non-pro�t:

what it showed me is that there is a grassroots’ movement going on

here”. Think globally, act locally. Up to now Architecture for Humanity

has realized an interesting number of projects around the world,

rescuing population from gaps in the infrastructure of healthcare

and education or simply providing a new shelter. The applied design

strategy is based on local resources. It is about empowering people

of local communities with the tools and founds needed to develop a

low-cost sustainable project: something more than a simple prefab

UN tent. After that, more humanitarian networks rose up around

Sinclair’s ideas. In 2001 a group of social engaged architects established

the Emergency Architects Foundation after that dangerous �oods

stroke the region of Amiens in France; their projects for Sri Lanka

after the tsunami’s devastation are important achievements for local

communities. Shelter for life, Architects without Borders, Architects

without frontiers. More and more design networks are acting today

in the international arena, bypassing divisions, cathegorizations and

hierarchies of countries such as that one based on “development”,

and facing extreme situations where architecture isn’t just there as an

optional. Beyond Functionalism// It’s time to start to talk about our

world with new words. These networks of designers and volunteers

are already questioning current problems with new strategies: the

combination of internet to the local action brought these associations

to important achievements. Although that their e�ective in�uence in

the international arena is nowadays very small, these people have done


already a signi�cant step towards an ethical renewal of the architectural

practice. The basic needs of human being are taken in consideration

here, and in this perspective there isn’t any preminent model to apply:

no more “the western”, no more “the global”. It’s not a question of

architectural functionalism, of "Existenz-minimum", because in these

cases there’s no other choice then to be sustainable and low-cost,

and style isn’t an issue here. Local. Local. Local. Is this �nally the true

solution to the impasse of the actual architectural panorama? Every

year the faculty of architecture at Berkeley organizes a competition for

essays on the issue of architecture and emergency, open to students

worldwide. Then, what’s your position about emergency? //

> http://www.archi-urgent.com/> http://www.awb.iohome.net/> http://www.architectswithoutfrontiers.com.au/> http://www.architectureforhumanity.org/> http://www.ted.com/index.php/talks/view/id/54> http://www.shelter.org/

> http://www.berkeleyprize.org/essay/2007/intro.cfm

> Design like you give a damn, edited by Architecture for Humanity, Metropo-lis Books

37 4’5061,378’294’000 1’658’8008'294'000

1.4

37

4'506

1'659'000

37 4’5061,378’294’000 1’658’800

37 4’5061,378’294’000 1’658’800

37 4’5061,378’294’000 1’658’800

37 4’5061,378’294’000 1’658’800

deaths caused worldwideby wars/earthquakes/hurricanes in 1990-2008

times the WW II victimsof the jewish holocausts

times the WW II victimsof Hiroshima atomic bomb

times the victimsof Katrina

avarage of shelters destroyed by wars/earthquakes/hurricanes in urbanized and rural areasduring the period 1990-2008

=

=

=

=

x

x

x


oh my God!Peter Rosmulder

Een Emergency is natuurlijk verschrikkelijk. ABC probeert er juist een slaatje uit te slaan. Je zoekt een zo zielig mogelijke familie, zet er een camera op met een hard schreeuwende presentator en een team jankende ‘designers’ en je hebt een kijkcijferkanon. Maar moet je nu zo blij zijn met je nieuwe woning van Extreme makeover, home edition?

Stel je voor, ben je met je familie net de klap te boven en wil je in je

knusse huisje je leven weer oppakken, staat er buiten ineens iemand

te schreeuwen: Good morning, Janssens family! Voor je het weet zit

je in een limousine naar Disneyland en wordt je knusse huis waar je

zoveel herinneringen hebt liggen met de grond gelijk gemaakt. Een

week later wordt je weer voorgereden in je straat. Langs de kant staan

4 rijen �guranten uitzinnig tegen een buschau�eur te schreeuwen die

voor jullie huis geparkeerd heeft. Als die schreeuwlelijk met behulp

van zijn trouwe megafoon die bus dan eindelijk weg heeft gekregen,

schrik je je kapot.

Oh my god...

Waar eens dat knusse huisje stond waar je je hele leven hebt gewoond

staat nu een poppenhuis, afkomstig uit de catalogus van de plaatselijke

aannemer. Ook het complete interieur is geschonken en wel door

die o zo aardige jongens van Sears©. Want bij Sears© kan je natuurlijk

ontzettend mooie Sears© dingen halen. Oh, kijk daar eens, de bank van

pagina 2231 naast die leren stoel van pagina 1638. Dat kan natuurlijk

alleen een échte designer verzinnen! De kinderen hebben ieder een

eigen kamer. De jongste had net besloten dat Tarzan maar een mietje

was vergeleken met superman, maar wordt nu geconfronteerd met

een complete jungle in z’n kamer. De middelste heeft nu een echte

knalroze Barbie© kamer in het gloednieuwe poppenhuis. De oudste

zoon heeft wel eens een weekje gevoetbald en hoewel dat niet zo’n

succes was kan hij nu zijn twee linker benen wel te rustte leggen op

de nieuwe grasmat in zijn kamer, compleet met privé penaltystip en

een goal. Alsof hij van z’n moeder binnen mag voetballen.

De ouderslaapkamer, (pagina 2465 van de Sears© catalogus) de

badkamer (ieder een eigen wasbak met naam op de spiegel) en de

tuin (enorme BBQ terwijl de Janssens al jaren vegetarisch zijn) zijn

natuurlijk prachtig, maar de jongste begint zich al af te vragen of dit

wel zijn huis is. Vader en moeder proberen zich er nog uit te redden

met “maar dat had toch helemaal niet gehoeven”, waarop de design-

mietjes van deze week meteen aan de tissues moeten. Dat die Janssens

Family zo bescheiden blijft. Ze hebben het echt verdient na dat zware

jaar. Kort nadat Fikkie overleden was verloren ze ook Rakker én Snuitje.

Een normaal mens zou er mismoedig van worden, maar deze enorm

sterke familie weet zich staande te houden. Nee, ze hebben hun Sears©

huis met Sears© meubelen en een gloednieuwe Ford© voor de deur (die

oude kon écht niet meer) meer dan verdiend. Het designteam krijgt

wederom tranen in de ogen bij het zien van de moedige familie en

zelfs die enorme herriemaker krijgt een brok in de keel.

Weer een familie geholpen, op naar een volgend Emergency! //



The architect - an endangered species ?

‘What is architecture’ and ‘who are we’? Our profession between 'archisaurex', ‘borderlining’, ‘archineering’, networking, walking cities, disappearing architecture and projectism.

Rosemarie Krautheim

Recently a law consultant not realising, that I study Architecture ,

mentioned to me ‘Architects earn a lot of money and are kinda…I don’t

know…criminal!?’ ‘Oh, nice’, I think by myself - something goes wrong:

How can the notion of our profession be so di�erent from reality? How

can one think that we all wear Prada to work? Watching this shallow

Hollywood romance movie 'Because I said so', I could sense what he

meant. There he is, the architect: the unsocial, romantic, arrogant, rich

workaholic, sitting in his dust-free glass- steel ‘ivory tower’. Even in the

documentary ‘My architect’, where Nathaniel Khan tries to �nd out

more about his famous father he ‘hardly knew’, Louis Kahn is portrayed

as a great architect, a ‘mysterious’ person. These two di�erent movies

actually present an interesting perspective: The architect as a dramatic

mystery �gure.

Dirk Baecker a German sociologist and economist, describes the

architect: “as the last embodiment of the renaissance person, because it

is only him, who is able to bring together faith in mankind, imagination

with bulky materials, and e�ectiveness on the free market. Nobody

knows like him so much about human life.”

Is that the architect’s mystery: Being the last renaissance guy?

Is the architect one of a long ago extinct kind? An Archi-saurus?

So is this mystery at the same time the reason for our extinction,

because mysteries are to fall some day?

Let’s demystify the mystery: What could be meant by the term ‘the

architect embodiment of renaissance’?The Architect is ‘not only an

artist, but a master, not only a carpenter but a planer, not only a

designer but a ‘full�ller’. The architect is a generalist. But not only

that…’

‘Master of the Unknown’

He is a generalist, a director. Each building is a Prototype, with the

architect constantly facing unknown di�culties. Slightly manoevering

the crew to an end product by communicating and planning. ‘Not

knowing in the beginning what and how the project will �nally end

up', the architect can be seen as a ‘Master of the Unknown’.

“ Architecture is not just a building, not just what architects do, not

just what people experience or write; it is that which asserts that

architecture as we presently know and conceive is dead. That’s how

Ian Borden, the Director of Architectural Theory and History of the


Bartlett Faculty in London puts it.

“The death of architecture – as with the death of all institutional forms,

be they philosophy, the state, nations, art, labour, family, politics,

history, the everyday and so forth.

The most radical architecture is that which dares to ask, ‘what is architecture?’ and ‘who are we?’ in the same breath.

“The all-knowing architect, who could embrace everything with

reassuring ‘building rules’, is a �gure of the past,”says Mario Botta,

”The heroic architect of the Modern movement has modi�ed his

goals, erasing the illusions of the political and idelogical culture of

the 70ies.”

On his way back from a Bangladesh journey - where he was building

the National Assembly - one of the most famous US architects died

of a heart attack, anonymously in the bathroom facilities of the

Pennsylvania train station in New York. He hadn't been identi�ed as

Louis Khan, for days, because for some unknown reasons, the address

on his passport was crossed o�. Louis Kahn kept his business '�ercely

secretive’, his former secretary explained. “Most of the time, I was

informed but often I didn’t even know where he was. When Kahn died

he left “massive debts beside his professional success.”

Hunch architect

Architects who worry too much about the future of their profession

are called ‘hunch architects’. Mark Pimlott used this term in the ‘Hunch’

magazine of the Berlage institute for architects who are worried about

the future of their profession. When exactly in history did this worrying

about the profession start? Until the 1890ies our profession was quite

pro�table... But in 1912 - the year of the Titanic and political con�ict in

Europe - �rst worries about the economic situation, made architects

of the “deutsche Werkbund” in Germany re�ect about competitors,

economy, and about the future of their profession. ‘During the 30ies

and 40ies, when Louis Kahn struggled to get commissions, his wife

Esther, who worked in a medical Lab supported the family. With her

help Louis started his own o�ce in 1947. He was almost 50 and still

hadn’t found himself.’ Esther Kahn said about her husband, that he was

never interested in money, for him it was just there.’

Corporate architects

The architect is competing with engineers and ‘prefabricated systems’.

It could be an option to �ll a niche, specializing in a certain building

type, like hospital, or O�ce building. Does the architect become

the mere “facilitator of facades consumable Interiors” for systemized

constructions, like Koohlhaas claimed? “Value-engineering, lowbidder

contracting, fast-track construction schedules, and optimized �oor-

area ratios, along with the blunt privatization of urban life, all combine

to slowly erase architecture’s social contract with the public, and

place it solely in the service of the bottom line and the brand.” When

functional architecture is sanitized to a symbol it becomes corporate

architecture”. Iconic Architecture functions as a brand for the brand,

where the building represents a company’s image. It creates this image

both, for employees and clients, to evoke a relationship or experience

for the enterprise. But what role does the architect play in this?

A Corporate architect is also the expression for architects who are

working within a corporation.

Instructions (from a serious webpage) on how to become a corporate

architect in 6 steps: 1. Graduate at a major university 2. Show your

potential already in your degree projects: Develop malls, corporate

centers and public facilities that span entire blocks instead of a single

lot. 3. Learn foreign language skills to expand career possibilities

beyond the USA. 4. Register for night, weekend and single-day courses

in online design programs. Because Corporate architects focus on clear

computer designs instead of pencil sketches. 5. Establish an expertise

in corporate building standards before you enter an interview:

Architectural corporations create colour schemes and signage

branding tools to maintain uniformity in every location around the

world. 6. Remain �exibility in your schedule.

How to get out of the dead-architecture-dilemma?

“Architecture has a long tradition of giving birth to the future. For

many it was the Herald of the next world. The faith in architecture’s

redemptive power has disappeared, and idealism is a suspect mode of

mental activity. But there is always a next,” says Ole Bouman.

Ben Van Berkel and Caroline Bos answer the question of how to practise

architecture today:

“Forget that you are an architect. Please forget all about it.”

Boarderliner

...What happens if we forget to be architects?

On the German Internetportal www.Baunetz.de there is a section called

‘Grenzgaenger’ (in the following translated as: boarderliner).

Here you will find architects, who work on the border between

architecture and other disciplines.

„With a Master in Architecture you can do everything. It’s a great

foundation for life. But afterwards real life starts” says Corien Schaap.

“While classical consultancy is content-orientated, the system-oriented

consultancy is focused on process (Process consulting). Corien Schaap’

s work as a consultant is based on directing functional processes,

concerning communication processes and - structure.

She lived in Galles, Sri Lanka, where she worked as a „City Rehabilitation

Advisor” for the United Nations-Habitat Tsunami Rebuilding-program.

She coordinated a team of local specialists with a budget of 1 Million>>

Movie Scene: My architect - Bangladesh National Assembly - Nathaniel Kahn 'trying to sense' his father Louis from a kid's perspective


Dollar, of which 99, 9 % are directly invested to people who were

traumatized by the Tsunami. Having �nished this project, Corien

moved on to the next emergency area. As a ‘boarderliner’, and studied

architect, she can transfer her knowledge, which she has drawn from

years of studies, 3 years of professional o�ce work and 2 years of

teaching at di�erent Architecture Institutions in London. Now she

advises con�ict areas on economical questions about construction.

As Lucas Verwij from Schie 2.0 puts it: ‘An architect is always welcome,

as much on the boarder between Burkina Faso and Mali as on the line

between Art and Industrial Design.’

Archineering

The neologism archineering is used for architects who closely

collaborate with engineers. Looking at a paradox in Modern

architecture: “architects and engineers represent two disciplines that

are mutually dependent, but speak di�erent languages,” Archi-neering

wants to exploit this division, to create mutual bene�t for both sides.

The TU Weimar made archineering to a Master study program “with an

interdisciplinary education approach for architects and engineers.”

Interdisciplinary research and collaboration in teams of architects and

artists or architects and graphic designers can open new synergies.

the creme de la creme of Dutch Architects were discussing the future

of our profession. The individual speeches united only in di�erence:

"It is hard, that all is focused on the spectacular, on the exclusive.”

Willem Jan Neutelings emphasized that “Kennis, kunde and evocatie’

will always be important for the Architect as traditional instruments.

He says, that in the end, "quality of bulk & form is still about 95%".

Ben Van Berkel in contrary emphasizes that ‘Organising a Building’

and a city is important, and there is potential for re�nement. Wiel

Arets speaks of premises and admission standards as the decisive

elements for architecture. But assumes that “Ideology, Luxury, and

luck are important values for our work.” ‘Bondgenots’ to collaborate

with are important on Rem Koohlhaas’ agenda. OMA participates in

gentri�cation processes now in Lagos Nigeria and other city planning

in developing countries. “A peak of our profession is to be able to

participate in shaping the world.” Now they also participate in the

‘European council on foreign relations'Organisation. In the end some

spectators were disappointed about the Symposium, assuming that

it was a ‘speculeersessie’. And indeed, that is, what it was: ‘Spekuleeren

over de routen’. But what else could it have been?

‘One destiny of architecture doesn’t exist’ remarks Ole Bowman. “It

depends on your character if you see the destiny of architecture as a

sort of tragic, almost apocalyptic path or if you face it pragmatically

and ‘go for it’.”

13/3 2008 Walking cities - man machine

12.45 Saal A, the crowdiest lecture I‘ve ever seen.We were amazed

by Theo Jansen’s walking structures, which he calls the ‘Artifauna’.

He wanted to create new forms of life, as he said. His ‘strandbeests’

between 1 and 4 meter height are made from electrical conduits. With

a number of feet and wings, they get pushed and pulled by the wind,

along the beach. The bigger ones are able to even house people.

With this principle ‘you could build walking cities’, Jansen said. Is

that �nally the materialisation of Archigram? More amazing than his

structures, is the way Theo Jansen interprets his role in the creation

process: He doesn’t see himself as the creator. He says, that the most

e�cient shape creates the aesthetic of the ’strandbeest’. Is creating as

an activity itself endangered? What does that mean for the architect?

In ‘BANG-design’ ‘The concergence of advanced technology makes

the human to an almighty creator’ - Norbert Bolz claims that we live

in an era of total design, where mankind can rede�ne the term nature.

Technology becomes biological and biology technological. We live

in an era of man-maschine- interaction. McLuhan stated already in

1962, that media are “extensions” of our human senses, bodies and

minds. “The merging of the medium and the message (McLuhan) is

the �rst great formula of this new Age. There is no longer any medium

in the literal sense: it is now intangible, di�use and di�racted in the

real” (Baudrillard). So assuming that the way of creating changes in

a way that nature and technology are fusioning and a medium is

di�use …

The architect himself becomes a 'medium’,

...A mediator to merge technology and art, tradition and innovation,

and to ‘projection’ his own ideas with these of others.

Since the Situationists and Archigram in the 60ies there has not been

strategy it o�ers an abstraction to enable, resuscitation of public life

in the city.' Sure the Internet is a tool which brings ease of handling

and freedom to the communication inside a network. On the other

hand an indivudial looses in�uence. There is an “ambiguity about the

emergence of authorship” in architecture, says Ben Van Berkel. And

maybe it is even inevitable, as signi�cant...

...innovation occurs when several people simultaneously have the same idea and mysteriously move in the same direction...

following subliminally emitted and received signals.” In this kind of

network everybody is a “deliverer” of a product which systematically

leads to an end-product. Un Studios call this working process “The

delivery-model-of-contemporary-architecture. “Architects are still

thinking - and educated to think - that they can control the whole

building process from the beginning to the end. They have to learn

to let go.”

9/11 2007 / The destiny of architecture

At the ‘The Destiny of Architecture Symposium 2.0’ in November 2007,

Networker

The networking architect can use the ever-rising

transferability of knowledge with the help of

technology. ‘ Traditional methods are not

appropriate to face new tasks of strategic

planning. As an answer to this, new network-

projects are evolving, new strategies one of these.

The deep plan’ is an urban strategy, bringing

together the factors, using techniques with

speci�c parameters, creating a situation-adapted

and dynamic, organisational structure plan’. ‘Instead of Euclidian urban


'the' big ‘Utopian’ stream anymore. Utopia (sites with no real place)

instead, can be found in ‘gated communities’, ‘subcultural ideas’ or

‘Heteroptopias’ (counter-sites, other places)

Utopias and Heterotopias

Here are some examples of contemporary utopian notions: Ole

Bouwman suggested buildings will come to be “published” rather

than developed "Who will be the �rst architect to win the Oscar for

best director?” he asked. 2007 ‘Second Life’ has set a competition for

architects to call for entries to their virtual world, where companies like

Nike or Mercedes already use the Platform to test their products- the

future for architecture: testing a building in the virtual space? Second

life, sim city, disappearing architecture,

Is our profession dissapearing into the virtual space?

The idea of responsive architecture ‘A living city’, where buildings could

communicate with each other “to optimize electric use” was partly

tested by Benjamin and Yangsupported fby the Van Alen Institute

New York. It comes close to the idea of “KINET - towards animated

architecture through responsive environments”, where animated walls

and fassades are already tested. On the contrary the Amsterdam based

o�ce 'One Archietcure' -seen as 'Corporate avantgardist' - is aiming

to engage the full complexity of today’s society." One Architecture’s

work integrates design and process. Through an understanding and

engagement of the deep structure of planning . Its director Matthijs

Bouw moderates “Dancing with Utopia” Forum on the 4th of April in

Berlin, which is about the day-to-day business of Creative Industries.

"What future and potential will Creative Industries have – and above

all: What Utopia are we talking about?" Recently the term Utopia is

recycled to represent 'indivdual lifestyle'. Di�erent companies and

platforms use and abuse 'Utopia' for their purpose to brand consumer's

culture. Utopia became the name for a Sustainable Platform, the Utah

Telecommunication company, an O�beat Dining Establisment, a Gay

Asian Scene Guide - the list is endless. The original term 'Utopia' as

'the ideal place for 'the' society as a whole has vanished long ago.

Instead Utopia like socieyy has subdivided into subcultures seems

to be 'present' at di�erent places at the same time to represent even

contradictory lifestyle. Michel Foucault invented the term Heteropias

- real places that do exist and that are formed in the very founding of

society - which are a kind of e�ectively enacted Utopias in which the

real sites, all the other real sites that can be found within the culture,

are simultaneously represented, contested, and inverted. Heterotopia

incorporates the no place and the everything in an 'all in one'. The Entry

2006 exhibition, in the ‘Zeche Zollverein Essen’ Germany can be seen as

temporary Heteroptopia, an institution asking for “How are we going to

live in the future? ” The three �oors of the building had di�erent topics,

where architects, designersand scientists, discussed urban boarders

‘Talking Cities’, innovations in design ‘Second Skin’, problems in

landscape architecture ‘Groundswell’, and tendencies in computerized

architecture ‘open house’. Some projects show the development of

‘buildings into organisms’. “The evolution towards arti�cial nature",

how Norbert Bolz the Technic-philosohper describes it.

Disappearing Architecture - Heterarchitecture

Is there a chance for ‘A new kind of architecture – heterarchitecture-,

conceived as a hybrid, mixed-reality environment, to help accelerate

the process of our automating liquid logic’?

Liquid logic, a place which ‘is nowhere in particular, everywhere at once’...

a space which ‘is fundamentally and profoundly antispatial.

’Heterarchitecture will be largely self-managing, self diagnostic

and transparent to the user.’ Networking, Boarderlining, walking

architecture, does it mean that the architect as such disappears? “You

have to know how to disappear. Dying comes down to a biological

chance and that is of no consequence. Disappearing is of a far higher

order of necessity…To disappear is to pass into an enigmatic state

which is neither life nor death. Some animals know how to do this.”

Architects know, too. Although Nathaniel Kahn tried to portray his

father with the movie my architect , “Louis a nomadic eccentric still

remains an intriguing, enigmatic �gure. He died but his spisit is in his

buildings."

The architect as immersive artist

(immersive = a term used for arts in the 80ies and 90ies, when it was

possible for the �rst time to dive into arti�cial environments)

For Peter Sloterdijk, a german philosopher,

Architecture is immersive as such.

The architect creates spaces, where people are living. Architecture, so

to say, 'swallows' people up.

In 1983, 9 years after Khans Death, the Bangladesh Capital was �nished.

Altogether the building process took 23 years. Overall it was hand work:

Thousands of workers carrying baskets of concrete on their heads.

Nathaniel Kahn promotes his movie with the following phrase:

“Everyone knew Louis Kahn, except from one, his son.” Louis was a

workaholic. He almost lived in his o�ce, where he had extramarital

a�airs with employees. It was just after his death that his wife and his

two a�airs, with his three kids found out about each other. Nathaniel

was 11, when Louis died.During the movie he’s searching for the father

he hardly knew. He spoke to Louis rivals, mistresses and colleagues to

“make sense of his fathers' life and work.” In Louis Kahn’s architecture

Nathaniel tried to �nd his father. “Monumental and full of mystery his

buildings are intensely powerful spiritual. For Kahn buildings were

living things.” The movie is a personal journey that becomes a universal

investigation. In the movie there are two aspects of immersion. The

�rst is the actual notion to sense an architect in his architecture; >>


or better try to understand the personality behind it. And the second

is the insight into Nathaniel Kahns own personal fate and his view on

his father. Critics complain that the movie doesn’t do justice to Kahn’s

architecture. Though the movie was not intended as such. It portrays

Kahn’s life as ‘Gesamtkunstwerk’ which intertwines his professional and

personal life.Shamsul Wares an architect from Bangladesh says about

Khan: ‘He has given us the institution for democracy…He didn’t care

for how much money this country has…He paid with his life…but

he has given us this building and we feel all the time for him.’ Kahn

died and his building lives for him? His son Nathaniel is saying, that ”it

seems that he is in these buildings somehow”. A monument like the

Bangladesh capital of Louis Kahn became even more than immersion.

It became a 'symbol for democracy' to the public of Bangladesh. And

a private symbol to Kahns son. “Architecture itself is a totalitarianism

- a totalitarianism of love, a love for space, enrapted to what encloses

us as a hull.”

Self full-�lling prophecy

So how does this all come together at this point? It doesn't. Like there is

not 'the' destiny, there is not 'the' architect of course. But to be honest,

do we not all incorporate a bit of ‘hunch’? Just watch out for the ‘self-

ful�lling prophecies’ …They could hit you, before you have the faintest

idea and than you are workless, forgotten, banned… But this could be

the luck of your life, because ‘creative species’ do survive.

The contradiction in terms

So now, following the claim of Ian Borden: ‘who are we’ cannot be

answered as such. We create monuments. Nature invented stones.

Man invented “liquid rock”- also known as concrete.

Louis Kahn wanted to create something with the beauty and

sturdyness of the ancient pyramids or palaces. He translated his

thoughts into modern monuments. The most buildings only last

between 20-50 years, which is not even a human life. “Under the surface

of monumental modernism lurks another kind of architecture. Such

architecture is ephemeral. Minimalist architecture knows how to give

things up: ’the disappearance of joints…highlights the disappearance

of the material itself.” Sustainability is postulating for economical

dealing with materials - ‘demountable materials’. “The Architecture

of the future will resemble dynamic organisms rather than static

monuments.” Modern Monuments can be immortalized into virtual

space, how the UK culture Ministers proposed to do with the 'Robin

Hood garden buildings' in East London. Virtuvius developed three

essential qualities for architecture: utilitas, �rmitas, and venustas

—commodity, �rmness, and delight. The time has come to rethink

these.

Architecture is not dead; the monument is dead! Long live the monument.

The Stylos commission for lectures set the goal to inspire students

with kinetic arts and food design this year. And certainly inspiration

can be found in the construction of a walking structure. “The architect’s

practice will be organized as a limitless studio, a network of super stars.

The new studio will be a hybrid mixture of club, atelier, laboratory, and

automobile plant, encouraging plug-in professionalism. Time is on the

architect’s side.“Our profession is not exposed to extinction, rather is

it constantly changing:

The architect is not endangered; the lines between the disciplines are blurring;

Are the borderlines of the disciplines fading away so much, that in the

future jobs would be de�ned by projects? The architect as a creator of

'liquid logic'? So there will be professions without names? Some people

might then, on the question of their nameless profession answer: “I

am a projectist, projecting projections and projects.

“Today I write, tomorrow I build. The day after tomorrow I’ll go and 'project'. Oh, how good that everybody knows, that I'm a projectist.” 5

Once upon a time there was the architect... //

Images: 1. by Andreas Kalpakci 2008 2. 'My Architect' 2003, Front cover 3. Network image from the net 4.by Ron Herron/ Archigram, Walking City, 1964

Connotations: 5 Borrowed from the Brother Grimm’s fairy tale “Rumpelstitskin”>“My architect” documentary, 2003 by Nathaniel Khan > architektur: consulting, 2004 by Oliver Schürer and Gordanna Brander, foreword by > Dirk Baecker > Symposium Destiny of Architecture http://www.architectuurtweepuntnul.nl/ > 'Hunch' institute report 6/7- "What Architects Do Today and Where Their Profes-sion Might Go Tomorrow"


Sinds de ondergang van het world trade center in New York heerst er rondom veel hoogbouwprojecten een angst en obsessie voor de veiligheid. Wolkenkrabbers blijken hierin namelijk vaak tekort te schieten. Dit alles heeft geleid tot een uitgebreide zoektocht naar mogelijke oplossingen.

Hans Culp

hoe evacueer je een skyscraper?

Op 12 september 2001 leek het alweer raak te zijn. Door bommeldingen

bij de Petronas Towers – de ‘twin towers’ van Maleisië – ontstond grote

paniek en duizenden mensen moesten in korte tijd uit de gebouwen

worden geëvacueerd. De ontruiming duurde veel langer dan in de

draaiboeken was gepland. Achteraf bleek het vals alarm te zijn maar

deze gebeurtenis heeft de discussie rondom de veiligheid in extreme

hoogbouw nog extra in gang gezet. Waarin schieten de Petronas

Towers en vergelijkbare gebouwen nu tekort? En wat kan hieraan

worden gedaan?

Brandliften

Al in de 19e eeuw bepaalden technische verbeteringen van de lift het

stedelijk landschap in de Verenigde Staten. In 1854 werd namelijk de

automatische veiligheidsrem uitgevonden. In de daaropvolgende jaren

werd dit principe toegepast op liften met stoomaandrijving en zo werd

een van de belangrijkste beperkingen voor gebouwhoogte (verticaal

transport) opgeheven. Voorheen werd de lift altijd beschouwd als te

gevaarlijk om mensen te vervoeren. Ondanks dat de lift sindsdien heeft

bewezen één van de veiligste vormen van transport te zijn, gebeurt het

dat er mensen in liften omkomen tijdens branden. Liftgebruik bij brand

en andere noodgevallen wordt daarom zoveel mogelijk voorkomen

met de tekst ‘do not use elevator in case of �re’.

Een lift kan wel degelijk van pas komen tijdens een brand of ander

ongeval. Een richtlijn voor brandliften werd voor het eerst geschreven

in Engeland in 1980. Dit zijn meestal gewone liften, bedoeld voor

dagelijks gebruik, die speciaal ontworpen zijn om ook tijdens een

incident te kunnen functioneren. Zo kan bijvoorbeeld een brand

op een hoge etage beter worden bestreden. De liften moeten zijn

toegerust met brandwerende lobbies op elke verdieping en directe

toegang tot één van de trappen hebben. In 2005 is in Nederland

een brandweerlift pas verplicht gesteld door het bouwbesluit, voor

gebouwen hoger dan 20 meter én voor gebouwen met een zorgfunctie

(zoals ziekenhuizen en bejaardentehuizen). Regels over noodliften

voor brandbestrijding en evacuatie van mensen met lichamelijke

beperkingen bestaan in veel landen in Europa en Azië. Daar houdt

het echter ook mee op; bij grote evacuaties wordt ervan uitgegaan

dat iedereen die zichzelf kan redden de trap neemt. Voor hoogbouw

is dit alleen niet altijd genoeg.

Liftgebruik bij evacuatie

Bij de ontruiming van de Petronas Towers in 2001 bleek de capaciteit

van de trappen niet voldoende te zijn. Het duurde daardoor ruim 40

minuten voordat de torens min of meer leeg waren. Er is na het incident

een nieuw ontruimingsplan opgesteld voor het complex, waarvan de

liften nu deel uitmaken. De shuttle lift in het gebouw, die rechtstreeks

van de 42e etage naar de begane grond gaat is hiervoor uitermate

geschikt, omdat voor de rest de gehele schacht gesloten is. Mensen

die niet in staat zijn ver genoeg naar beneden te lopen met de trappen

om aan het vuur te ontsnappen kunnen naar een rookbestendige

wachtruimte gaan, om vervolgens te worden gered door een service

(brand)lift. De totale ontruimingstijd is dankzij de nieuwe maatregelen

nu gehalveerd tot 20 minuten. Speciale brandliften komen veel voor

in Aziatische hoogbouw. Ze worden daar ‘bomba’ elevators genoemd

en zijn exclusief bedoeld voor hulpploegen en vuurbestrijders om snel

bij de brandhaard te komen zonder de evacuatie van het gebouw te

verstoren.


Gek genoeg zijn er in de Verenigde Staten – met zijn grote hoeveelheid

hoogbouw – geen veiligheidsvoorschriften als het gaat om brandliften.

Volgens de Amerikaanse regels moeten liften automatisch naar de

begane grond gaan als er rook wordt waargenomen in het gebouw.

Brandweerpersoneel kan de liften wel weer activeren. Een uitzondering

op dit beleid is de 350 meter hoge Stratosphere Tower in Las Vegas.

Op de top van deze toren (zie foto) staat een 11 etages hoog

bouwvolume, ook wel ‘de Pod’ genoemd. De trappen naar de begane

grond zijn te smal voor een e�ciënte evacuatie van al deze etages.

Daarom bevinden zich op de onderste twee verdiepingen van de Pod

vuurbestendige wachtruimten waarin iedereen zich moet verzamelen

in geval van een ontruiming. De vier dubbeldeks liften in het gebouw

zijn speciaal ontworpen om ook bij nood gebruikt te kunnen worden.

Eén van de liften wordt gebruikt door de brandweer en de andere drie

worden – handmatig bediend – gebruikt om iedereen te evacueren

van de onderste twee etages van de Pod. De maximale bezetting van

het gebouw wordt bepaald door de hoeveelheid mensen die binnen

een uur met de liften kunnen worden geëvacueerd.

Skybridge

In vrijwel alle hoge gebouwen ligt de nadruk op verticale evacuatie

via trap (of lift dus). Alleen kan deze vluchtweg afgesloten zijn door

bijvoorbeeld een brand halverwege het gebouw. De skybridge kan

hiervoor de oplossing zijn. In de Petronas Towers is dit principe voor

het eerst op grote hoogte toegepast. De twee verdiepingen hoge

luchtbrug bevindt zich 170 meter boven de grond en is 58 meter

lang. Hij verbindt de 41e en 42e etage van beide torens met elkaar.

In geval van een evacuatie van één van de torens biedt de skybridge

een vluchtweg naar de andere toren. In 2001 bleek dat bij gelijktijdige

ontruiming van beide torens de skybridge van geen enkel nut is.

Mensen in beide torens gebruikten, waarschijnlijk niet op de hoogte

van een dubbele evacuatie, de skybridge om naar het andere gebouw

te vluchten. Dit heeft de ontruimingstijd alleen maar verlengd.

Veiligheidsverdiepingen en skylobbies

Vooral in Azië is men bij de bouw van wolkenkrabbers erg ge�xeerd

op de veiligheid. Dit komt onder andere doordat veel grote steden

zoals Tokyo en Hong Kong geregeld worden getro�en door (veelal

lichte) aardbevingen. Vaak worden bij het ontwerpen van Aziatische

highrise veiligheidsverdiepingen ingepland. Het meest sprekende

voorbeeld hiervan is Taipei 101 in Taiwan met een hoogte van 509

meter. Kort geleden was dit nog het hoogste gebouw op aarde maar

Burj Dubai is deze hoogte inmiddels al ver gepasseerd. De Taipei 101

is eigenlijk een opeenstapeling van 8 verdiepingen hoge delen. Dit is

heel duidelijk te zien aan de buitenkant van het gebouw. Elke achtste

vloer herbergt driehoekige betonnen versterkingen die de constructie

stabiliseren. Deze verdiepingen zijn verder geheel leeg en dienen als

vuurbestendige ‘vluchtverdiepingen’. In geval van nood kunnen de

Stratosphere Tower, Las Vegas


tienduizend aanwezigen in het gebouw hier hun toevlucht zoeken.

Het gebouw hoeft op deze manier niet persé geheel ontruimd te

worden in geval van een incident. Mocht er wel sprake zijn van een

totale ontruiming, dan kan deze goed worden gecoördineerd door de

vaste verzamelpunten binnen het gebouw.

De vier dubbeldeks liften zijn speciaal ontworpen om ook bij nood gebruikt te kunnen worden.

Veiligheidsverdiepingen kunnen ook dienen als punt waar mensen

van lift of trap wisselen. Wie zich in een trappenhuis bevindt dat lager

in het gebouw geblokkeerd is kan zo van vluchtroute veranderen. In

de Petronas Towers is een soortgelijke voorziening getro�en met de

zogenaamde ‘skylobby’ op de 41e en 42e etage. Mensen die naar de

bovenste helft van het gebouw willen nemen eerst de snellift naar

deze etages om vervolgens over te stappen op een lokale lift of een

volgende snellift naar de top van het gebouw te nemen. Daarnaast

geeft de skylobby toegang tot de skybridge. Het is in het alledaagse

leven een knooppunt binnen het gebouw maar in geval van nood dient

het als een plek om een geschikte ontsnappingsweg te kiezen.

Er wordt steeds hoger gebouwd in de wereld en dit vraagt om nieuwe,

betere veiligheidsmaatregelen. Dat de discussie hierover sinds

‘9/11’ is aangewakkerd is hierin al een belangrijke stap. De meeste

oplossingen stammen weliswaar al van voor deze datum, toch is

er sindsdien veel meer toepassingsgericht naar gekeken. Speciale

veiligheidsverdiepingen en skybridges dragen zeker bij aan kortere

evacuatietijd van een hoog gebouw. Ook kunnen mensen hierdoor

kiezen uit verschillende vluchtwegen. Een goede plaatsing van

deze voorzieningen én voorlichting aan de gebruikers is natuurlijk

noodzakelijk. Wat betreft het wel of niet gebruiken van liften zal er in

de toekomst waarschijnlijk nog veel veranderen. Ook in Nederland is

er een discussie gaande over het gebruik van liften in geval van nood.

Wellicht prijkt er op liftdeuren van toekomstige hoogbouw een bordje

‘dó use elevator in case of �re!’ //

bronnen> http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3737/is_200603/ai_n17186486> http://www.disturb.be/spip/article.php3?id_article=51> http://www.pbs.org/wnet/innovation/episode1_essay1.html> http://www.iht.com/articles/2001/09/13/a4_21.php?page=2> http://en.wikipedia.org/wiki/Petronas_Twin_Towers

Taipei 101, Taiwan


na de knal...Peter Rosmulder

Nieuw Roombeek. Als je niet beter weet is het gewoon een nieuwbouwwijk zoals er in Nederland zoveel verrijzen. De industrie trekt weg uit de stad en ontwikkelaars bouwen het geheel om tot een populaire woonwijk, compleet met nostalgische verwijzingen naar de oude industriële pracht. Roombeek zeult echter een ander verleden met zich mee.

Roombeek

De wijk Roombeek bestond voor de ramp niet. Dit deel van de stad,

ten noorden van het centrum, heeft pas zijn naam gekregen toen

er werd begonnen met de wederopbouw. De naam van de wijk

komt voort uit de gelijknamige beek die in vroegere tijden door

het gebied liep. Aan het begin van de 19e eeuw bevonden zich hier

een paar boerenerven en enkele bleekvelden. Deze bleekvelden

werden gebruikt voor het vervaardigen van textiel. Naar mate de

industrialisatie toenam werd ook het gebied rond de Roombeek steeds

verder ingenomen door de stad. Rond 1900 vestigden verschillende

bedrijven hun bierbrouwerij, spinnerij, stoomweverij en ververij langs

de Roomweg of het spoorlijntje naar Oldenzaal. In de loop van de 20e

eeuw werd het gebied langzaam ingebouwd tussen de verschillende

uitbreidingswijken van de stad. In het gebied zelf werden enkele

tuindorpen gebouwd, zoals het Roomveldje, dat uit zou groeien tot

een echte volkswijk. Al met al was het een rommelig stuk stad met

weinig eenheid. Na het inzakken van de industrie in de jaren ’60 en ’70

kwamen veel industriecomplexen leeg te staan. Deze werden al snel

gevuld door kunstenaars die er een ideale omgeving vonden. In deze

mengeling van volksbuurtjes en verouderde industriële complexen

kon ook vuurwerkbedrijf SE Fireworks een plekje vinden.

Het is 13 mei 2000, een paar minuten over drie. De brandweer in

Enschede ontvangt een bericht van een brand in de wijk Roombeek.

Om half vier wordt het sein brand meester gegeven. Nog geen kwartier

later klinkt er een enorme explosie en ligt er een gapend gat in de

bebouwing van Enschede. De beelden die vanaf het rampgebied

de wereld in worden gestuurd doen nog het meest denken aan

oorlogsbeelden. Verwoeste huizen, zwartgeblakerde auto’s en een

enorme krater. De kille feiten die in de hedendaagse encyclopedie

staan zeggen genoeg: “Er vielen 23 doden en ca. 950 gewonden.

Tweehonderd woningen werden volledig verwoest; ca. 1500 woningen

buiten de wijk en ca. 500 omliggende bedrijven raakten zwaar

beschadigd; 1250 mensen raakten dakloos. De materiële schade werd

geschat op ongeveer 1 miljard gulden (454 miljoen euro)”.1

Nadat de daklozen tijdelijk onder zijn gebracht en de premier en de

koningin een kijkje hebben genomen in de wijk is het tijd voor de

orde van de dag. Hoe gaat Enschede om met deze ramp? Hoe ziet

wederopbouw anno 2000 eruit? Naast het feit dat men kan leren van de

wederopbouw na een binnenstedelijke verwoesting van deze omvang

is er echter nog een aspect aan het ontwerpproces dat de aandacht

trekt. Voor het eerst is er in Nederland op grote schaal gewerkt met

particulier opdrachtgeverschap. Heeft dit alles het gat in Enschede

kunnen dichten?


De meeste omwonenden verklaarden later dat ze geen idee hadden

wat zich op het fabrieksterrein afspeelde. Er waren geen borden en

de vrachtwagens reden zonder opdruk. Op het terrein werden echter

grote hoeveelheden vuurwerk opgeslagen. Een deel hiervan bevond

zich niet in de grote bunker maar in tijdelijke boxen omdat er gewerkt

werd aan een nieuwe ruimte voor opslag. Volgens onderzoekers was

er op het moment van de ramp 177.000 kg vuurwerk aanwezig, terwijl

de vergunning een maximum van 158.500 kg toestond. De eigenaren

hebben dit ontkend. Zij werden veroordeeld voor enkele lichte

overtredingen. De vermeende brandstichter werd in hoger beroep

vrijgesproken. De woede van de slachto�ers richtte zich ook op de

lakse opstelling van de gemeente Enschede. Voor de bewoners van

de wijk stond er naast de schuldvraag een andere belangrijke vraag

open: hoe gaan we onze buurt weer opbouwen?

Beloftes en aanpak

De verantwoordelijkheid voor de wederopbouw lag in handen van

het projectbureau Wederopbouw. Door het herstelproces los te

koppelen van de gemeente kon het bureau zijn werk doen zonder

geconfronteerd te worden met beschuldigingen over de oorzaak van

de ramp. De opbouw stond nu los van de schuldvraag. De leiding van

het bureau was in handen van Peter Kuenzli, die als directeur eerder

verantwoordelijk was voor o.a. de bouw van de Vinex-wijk Leidsche

Rijn bij Utrecht. Zijn ervaring met het samenbrengen van verschillende

partijen kwam nu meer dan ooit van pas. Het projectbureau opereerde

vanuit 3 peilers: een sociale, een economische en een fysieke peiler.

De laatste peiler omvat de materiële wederopbouw, waar de sociale

peiler juist de band tussen de gemeente en de burger weer op moest

bouwen. De economische peiler staat garant voor de bedrijvigheid

in de wijk, zowel in compensatie van de oude ondernemers als in het

aantrekken van eventuele nieuwe investeerders.

De stedenbouw als een manier van communiceren

Belangrijke pion in het gehele spel was Pi de Bruin, die was aangesteld

om de stedenbouwkundige regie op zich te nemen. De architect/

stedenbouwkundige van Architecten Cie had eerder lovende reacties

gekregen op zijn ontwerp voor de tweede kamer in Den Haag en het

centrumplan voor Amsterdam Zuidoost. Zijn plannen staan bekend om

hun respect voor de context. Hij weet de plannen bij elke gelegenheid

de goede inpassing te geven. Juist dit aanpassingsvermogen en de

ondergeschiktheid van een persoonlijke stempel maakte hem zo

geschikt voor zijn rol in dit project. In deze unieke situatie zou er

immers met iedereen rekening gehouden moeten worden. Meer dan

eens komt de ware taak van de stedenbouwer naar voren, namelijk

het bij elkaar brengen van verschillende belangen in één plangebied.

De stedenbouw als een manier van communiceren.

En gecommuniceerd dat werd er. Bij elk project is het natuurlijk

gebruikelijk om de betrokkenen de mogelijkheid te geven hun zegje

te doen, maar alle betrokkenen wisten dat dit niet zomaar een plan

was. Niet alleen was de wederopbouw een manier om het vertrouwen

van de burger terug te winnen, het meedenken over de invulling van

hun oude wijk zou voor de slachto�ers zelfs therapeutisch kunnen

werken. Daags na de ramp werd de belofte gedaan dat de mensen

die dat zouden willen terug konden keren naar hun oorspronkelijke

adres. Uiteindelijk is zo’n 50 % van de oorspronkelijke huurders en 20%

van de grondbezitters teruggekeerd. Deze mensen wilden natuurlijk

meedenken over de indeling van hun wijk. Dat meedenken werd op

verschillende manieren en niveaus gedaan. Zo is er vanuit de eerste

participatieronde, waarin de bewoners ideeën en suggesties konden

geven over de invulling van de wijk, een vertaling gemaakt naar een

sfeerbeeld waar de wijk aan zou moeten voldoen. Dit is uiteraard weer

teruggekoppeld naar de participanten. Dit sfeerbeeld komt naar voren

in de structuurvisie voor het gebied. Roombeek zou niet alleen een

wijk moeten zijn ‘om in terug te keren’, maar het zou ook een levendige

en vertrouwde wijk, een wijk met geschiedenis en toekomstwaarde,

een wijk zonder grenzen, een wijk in eigen hand én een veilige wijk

moeten zijn. >>

Plankaart Roombeek, bebouwing

the third concrete design competition 2007/08open for students in architecture, engineering, design and related disciplines - visit our website for details

exploring the hybrid condition

www.concretedesigncompetition.com

This competition seeks to investigate through research and design

any notion of Implicit Performance. To explore and exploit the limits

of the involvement of concrete with other resources, to create newconstruction materials and applications where concrete forms

the basis but is not necessarily the only element at play. We look

for concrete surpassing its “original” performance to the point of

becoming a new material or system in and of its self with contemporary

spatial and experiential consequences.

Results of these investigations have to be presented through proposals

that are ‘design-led’ – be it architectural, structural or otherwise – in

order to reveal their relevance and merits by application. The proposals

– identified by title / motto - may range from objects, furniture, buildings

and architectural details to housing, landscape interventions and other

large-scale projects. The presentations should cover explanations on

design and construction process, characteristics and properties.

Juan Herreros, curator

LAST CALL FOR ENTRIES - DEADLINE: May 20, 2008awards: total prize money EUR 4.000,- / publication / invitation to Concrete Design Master Class (August 3-9, 2008 in Antwerp)

see for all details: www.concretedesigncompetition.com (national secretaries)

Alex van de Beld - architectprincipal Onix

Caroline Kruit - journalist / criticeditor / publisher dax magazine

Maartje Lammers - architectprincipal 24H architecture

Jan Versteegen - structural engineer

Maurice Nio - architectprincipal NIO architectenjury chairman

dutch national jury

the third concrete design competition 2007/08open for students in architecture, engineering, design and related disciplines - visit our website for details

exploring the hybrid condition

www.concretedesigncompetition.com

This competition seeks to investigate through research and design

any notion of Implicit Performance. To explore and exploit the limits

of the involvement of concrete with other resources, to create newconstruction materials and applications where concrete forms

the basis but is not necessarily the only element at play. We look

for concrete surpassing its “original” performance to the point of

becoming a new material or system in and of its self with contemporary

spatial and experiential consequences.

Results of these investigations have to be presented through proposals

that are ‘design-led’ – be it architectural, structural or otherwise – in

order to reveal their relevance and merits by application. The proposals

– identified by title / motto - may range from objects, furniture, buildings

and architectural details to housing, landscape interventions and other

large-scale projects. The presentations should cover explanations on

design and construction process, characteristics and properties.

Juan Herreros, curator

LAST CALL FOR ENTRIES - DEADLINE: May 20, 2008awards: total prize money EUR 4.000,- / publication / invitation to Concrete Design Master Class (August 3-9, 2008 in Antwerp)

see for all details: www.concretedesigncompetition.com (national secretaries)

Alex van de Beld - architectprincipal Onix

Caroline Kruit - journalist / criticeditor / publisher dax magazine

Maartje Lammers - architectprincipal 24H architecture

Jan Versteegen - structural engineer

Maurice Nio - architectprincipal NIO architectenjury chairman

dutch national jury

Concrete Design Week

// advertorial

Concrete Design Competition & SADD

Vorige maand, van 4 tot en met 7 maart, vond de Concrete Design

Week 2008 plaats bij de faculteit Bouwkunde.

Beton is bezig een high-tech materiaal te worden, een materiaal voor

ontwerpers. De internationale Concrete Design Competition speelt

daarop in. Deze ontwerpcompetitie daagt studenten uit tot een

architectonische ontdekkingsreis door het materiaal.

De competitie past perfect in het Master-afstudeerprogramma van de

leerstoel ‘Materialisation – relation to practice’ die sinds januari 2007

wordt geleid door prof.ir.Kees Kaan en ir. Henri van Bennekom. De

betonprijsvraag is geïntegreerd in het dubbel afstudeerprogramma

‘Strategic Architectural Design Development (SADD). Centraal in dit

programma staat het tijdig schakelen tussen het architectonisch

ontwerpwerk en het integreren of opvragen van input uit andere

disciplines. Kennis van materialen, detaillering en toepassing, en

daarmee hun architectonische expressie, is hierbij essentieel.

De Concrete Design Week 2008 tot stand gekomen in samenwerking

tussen de leerstoel en de consultant van de internationale ontwerp-

competitie.

De betontechnologische ontwikkelingen gaan snel. De nieuwe

eigenschappen vragen om een nieuwe architectonische benadering

en vocabulaire. En dan hebben we het niet alleen over constructieve

eigenschappen zoals sterkte, maar ook architectonische en

bouwkundige eigenschappen .Om geïnteresseerde studenten in snel

tempo bij te praten over de huidige en aankomende mogelijkheden,

is de Concrete Design Week georganiseerd.

De week ging van start met een serie van 12 presentaties door experts

uit verschillende vakgebieden. Zij toonden de huidige stand van

zaken met betrekking tot de mogelijkheden van beton. Daarnaast

gaven ze inzicht in actueel onderzoek en gaven zo aan waar de

toekomst van beton ligt (of kan liggen). Aan de orde kwam onder

andere ‘ultra-hogesterktebeton’ waarbij de mechanische sterkte

van beton die van staal benadert of zelfs overstijgt. Dit leidt tot de

mogelijkheid om zeer slank te dimensioneren. Er werd gesproken

over de toevoeging van ‘Phase Changing Materials’ die voorzien in

een thermische bu�er. “Groen Beton’ is een verzamelterm die staat

voor betontoepassingen die bijdragen aan de milieuprestaties van

gebouwen, inclusief bijvoorbeeld het �lteren van �jnstofdeeltjes

uit de lucht. ‘Lichtdoorlatend beton’ is inmiddels bekend, door

middel van toevoeging van kunststof vezels of glasvezels worden

fantastische resultaten mogelijk. Zeer verrassend was de presentatie

van ‘selfhealing concrete’; het blijkt dat kleine scheurtjes met behulp

van bacteriën zich weer kunnen dichten!

Deze presentaties vormden de opmaat om zelf aan de slag te gaan.

Want materialen kun je niet leren uit boeken of plaatjes. Materialen

moet je voelen, ruiken en proeven. Deze Concrete Design Week werd

daarom afgesloten met een echte hands-on workshop.

Zo is inspiratie aangereikt en gecreëerd voor inzendingen voor de

Concrete Design Competition. Deadline is 20 mei 2008. Deelnemers

worden in ruime mate ondersteund. Eind april is er weer een

praktische workshop, voor het testen van ideeën.


Het stedenbouwkundige plan

Hoe vertaal je een dergelijke (ambitieuze) visie naar een concreet

plan voor de ruimtelijke programmering? De verschillende ambities

zijn omgevormd tot concrete doelstellingen. Zo is de term ‘een wijk

met geschiedenis’ omgezet in een aantal doelstellingen om dit doel te

bereiken. De wijk moet niet alleen ruimte bieden om de vuurwerkramp

te herdenken, maar ook het cultureel erfgoed, zoals het industriële

verleden, moet ingepast worden. Bovendien wil men het verdwenen

groen en water terugbrengen. Deze elementen die de genius locus

van het gebied in beeld brengen zijn uiteindelijk bepalend geweest

voor de ruimtelijke indeling van het plan. Tussen de bestaande straten

zijn de vroegere bleekvelden weer teruggebracht, nu als hedendaagse

groengebieden. In één van deze bleken is ruimte voor het monument

van de ramp. De krater die de ontplo�ng geslagen heeft in de stad is

ongemoeid gelaten. Het gat in de betonplaten symboliseert goed de

toestand van de wijk. Langzaamaan beginnen er wat planten tussen

het gescheurde beton te groeien. Kinderen laten hun bootjes op het

water varen dat zich in de krater verzameld heeft. Het leven gaat door

en het litteken wordt vanzelf door de omgeving opgenomen.

Een ander belangrijk uitgangspunt uit de structuurvisie is dat de

wijk levendig moet zijn. Om een levendige wijk te creëren moet je

bijvoorbeeld als doelstelling nemen dat er veel verschillende mensen

in de wijk wonen, zoals studenten, gehandicapten en ouderen, maar

ook dat er veel verschillende soorten woningen gebouwd worden.

Niet alle doelstellingen blijken achteraf even succesvol. Het voormalige

tuindorp het Roomveldje was een echte arbeidersbuurt. Men kon er

in de zomer samen met de buren met een krat bier voor het huis gaan

zitten. Bij de wederopbouw van dit stukje Roombeek is er dan ook

rekening gehouden met de voorkeur van deze bewoners. Er werden

drie architecten uitgenodigd die ieder hun plan aan de bewoners

voor mochten leggen. De mensen hebben hier dankbaar gebruik

van gemaakt en gekozen voor het plan dat in hun ogen de prettigste

leefomgeving gaf.

Het vertrouwde uiterlijk van de wijk mag dan wel hersteld zijn, er is wel degelijk wat veranderd

Het zal geen toeval zijn dat dit het plan is dat in grote lijnen lijkt op

de situatie voor de ramp. Enkele woningen in het buurtje werden

gerestaureerd naar hun oorspronkelijke staat. De overige bebouwing

sluit naadloos aan bij het vroegere karakter van de wijk. Zo hebben

de bewoners laten blijken dat ze liever niet teveel veranderingen

zagen. Toch is het opbouwen van een wijk niet zo simpel als het lijkt.

Ondanks het degelijke stedenbouwkundige plan voor het wijkje

dat doet herinneren aan vroegere tijden blijkt dat er iets veranderd

is. De woningen die er nieuw gebouwd zijn, zijn van een andere

prijsklasse dan de oude huizen. De huurders die teruggekeerd zijn

hebben geen hogere huur gekregen, maar de overige huizen zijn

relatief duur en worden slecht gevuld. Om de leegstand tegen te

gaan worden de huizen bewoond door speciale gebruikers zoals

studenten, woongroepen voor gehandicapten en moeilijk opvoedbare

jongeren. Het gevolg is dat het Roomveldje niet meer zoals vroeger

een buurt is waar men met een kratje bier op straat zit, maar een

beetje een verloederde wijk waar de bewoners weinig binding lijken

te hebben met de buurt en dus ook weinig moeite doen om de boel

netjes te houden. De poging om een levendige wijk te maken door

verschillende groepen in de wijk te plaatsen pakt dus niet overal goed

uit. Het vertrouwde uiterlijk van de wijk mag dan wel hersteld zijn, er

is wel degelijk wat veranderd.

Participatie

De wederopbouw van het Roomveldje heeft dus geen levendige wijk

op geleverd, even verderop bruist het wel van de activiteiten. Hier

bevindt zich Prismare, het voorzieningencentrum van de wijk. De De Roombeek stroomt weer door de wijk


voorzieningen zijn geclusterd rond de kruising van de Roomweg met

de diagonaal van de hoogwaardige openbaar vervoersbaan (HOV).

Rond deze kruising bevinden zich nog enkele oude fabrieksgebouwen

die zich uitstekend lenen voor integratie van cultuur in de wijk. Juist

op een dergelijk punt, het hart van de wijk, komt pas duidelijk de mate

van participatie naar voren. De aanpak van architect Peter Hübner voor

het voorzieningencluster is hiervan een tre�end voorbeeld.

Voor dit voorzieningencluster, zeg maar buurtcentrum, was een

prijsvraag uitgeschreven. Hierbij werd van de deelnemers een globale

indeling van het blok verondersteld. Dit was nog geen eenvoudige

opgave aangezien het programma bestond uit o.a. 2 theaters, 3

scholen, een crèche, een jongerenruimte, gebedsruimte, sporthal en

een restaurant. De Duitse architect Peter Hübner won de prijsvraag

door een leeg A4 vel in te leveren met slechts een groot vraagteken

erop. Zijn motivatie was dat hij geen gebouw kon bouwen zonder de

toekomstige gebruikers gesproken te hebben. De architect, schrijver

van het boek ‘Building as a social proces’, staat bekend om zijn

gebouwen die op maat gemaakt worden voor de gebruiker. Na zijn

uitverkiezing is er een intensief ontwerpproces gestart. Alle gebruikers

van het gebouw mochten hun zegje doen, waaronder enkele kinderen

van de plaatselijke basisschool. In verschillende groepen waarin alle

gebruikers vertegenwoordigd waren werd er geknutseld en gekleid

aan het nieuwe centrum. Na een eerste ontwerpsessie bleek dat

iedereen graag aan de Roomweg wilde zitten vanwege de goede

locatie. Uiteindelijk zijn de onderhandelingen succesvol afgerond

en zijn alle gebruikers tevreden met hun uiteindelijke positie in het

gebouw.

Het resultaat getuigd van die intensieve samenwerking tussen

architect en gebruiker. Zo krijgt de stichting Marokkanen Enschede

Noord een eigen hurktoilet en heeft de ruimte van de modelbouwers

binnenmuren met ramen zodat iedereen mee kan genieten van de

spoorbaan. In het jongerencentrum is een extra trap gekomen om op

te zitten zodat de doorgang niet belemmerd wordt. De architect heeft

hier een stap terug gedaan en heeft een dienende rol aangenomen.

De intensieve participatie geeft de bewoners van de wijk het gevoel

dat er goed naar ze geluisterd wordt. >>


Een eigen huis

In het nieuwe Roombeek wordt er ook daadwerkelijk naar de wensen

van de maatschappij geluisterd. Zo is er al in een vroeg stadium besloten

om gehoor te geven aan een nieuwe tendens in de bouwwereld, het

bouwen vanuit particulier opdrachtgeverschap (PO). Niet alleen wordt

er nu ingezet op een nieuwe trend, het vrije bouwen past ook binnen

de structuurvisie. Een menging van verschillende typen huizen levert

immers een levendige wijk op en het dekt de doelstelling van een

‘wijk in eigen hand’. Het is voor het eerst dat in Nederland op een

dergelijke schaal mensen hun woning in eigen beheer bouwen. De

woningen variëren van vrijstaande villa’s op een ruim kavel tot een

aantal rijtjeswoningen of twee-onder-een-kap woningen. Er komt

nogal wat kijken bij het bouwen van een eigen huis. De bewoners

konden daarom ook een beroep doen op de steun van Stedelijk

wonen, een belangenorganisatie voor woningeigenaren in Twente.

In de rol van bouwadviesbureau levert het bureau de nodige kennis

en contacten, bijvoorbeeld door middel van het boek ‘Huisgemaakt!

recepten voor succesvol particulier opdrachtgeverschap’. Want hoe

gaat men nu te werk?

Uit onderzoek blijkt dat zo’n 80% van de huizen die onder PO gebouwd wordt getypeerd kan worden als een jaren ’30 woning.

Nadat de cliënten bekend zijn gemaakt met de gang van zaken in de

bouw is het tijd voor het bepalen van de woonwensen. De zelfbouwers

krijgen een aantal huiswerkopdrachten mee. Want naast het vaststellen

van het budget is het belangrijk dat de mensen weten wat voor huis ze

willen. Door zelf een programma van eisen op te stellen en een collage

te maken van aangename gevels wordt er een beeld gevormd van de

toekomstige woning. Dit kan variëren van een gewenste indeling tot de

eis van een extra diepe vensterbank. Nadat het voor de opdrachtgever

duidelijk is wat men wil is het tijd voor een zogenaamd ‘Kiek’n of ’t

klikt’ gesprek. Om de eisen van de opdrachtgever om te zetten in een

goed huis is het belangrijk dat het goed klikt tussen de architect en

Wat resulteert, is een woning die precies is afgestemd op de wensen

van de bewoner. Hierdoor is elk huis anders. Om te voorkomen dat de

kwaliteit van de openbare ruimte verloren gaat door een kakofonie van

verschillende uitgesproken huizen is er in het stedenbouwkundig plan

een beeldregulering vastgelegd. Sommige gebieden worden streng

gecontroleerd, in andere heerst volledige vrijheid. In een a�evering van

de VPRO serie ‘De toekomst’ wordt er gekeken naar het resultaat van

het particulier opdrachtgeverschap. Wat willen mensen nu eigenlijk in

een huis? Uit onderzoek blijkt dat zo’n 80% van de huizen die onder PO

gebouwd wordt getypeerd kan worden als een jaren ’30 woning. Het

thuisgevoel blijkt voor veel mensen belangrijk, een jaren ’30 woning

creëert dat gevoel. Toch zijn er ook genoeg mensen die wel op zoek zijn

naar een eigentijds huis en hun wensen ook ruimschoots in vervulling

hebben zien gaan. Voor een deel van Roombeek gold als vereiste dat

de woningen ontworpen zouden worden door een ‘grote’ architect.

Aan de Museumlaan staan nu enkele opzienbarende architectonische

creaties. Op deze manier zijn er foto’s van dit gebied al over de hele

wereld gegaan. Met de moderne architectuur heeft Enschede zichzelf

voorzien van een nieuwe trekpleister.

Veel belangstellenden die het plangebied bezoeken om te kijken

naar de PO huizen komen uit Almere. In Almere ligt de ambitie

om niet 500 maar 20.000 kavels te bebouwen door middel van

particulier opdrachtgeverschap. De bezoekers werden bijgepraat

over de valkuilen die PO met zich meebrengt. Het blijft immers een

experiment. Dat blijkt bijvoorbeeld bij het huis van de familie Renkens

en Knipscheer. Wat een licht trappenhuis van glazen bouwstenen had

moeten worden gaat nu voor een groot deel schuil achter het huis van

de buurman die, volledig volgens de regels, tegen de erf grens aan

heeft gebouwd. Toch is de balans positief en zijn de meeste mensen

tevreden met hun zelfgebouwde huis. Woning aan de museumlaan, gebouwd onder PO

de opdrachtgevers. Nadat verschillende architecten kennis hebben

gemaakt en een o�erte hebben geboden kunnen de zelfbouwers

kiezen aan wie ze de opdracht geven. Vervolgens wordt er aan de

keukentafel met de architect gewerkt aan een schets- en een de�nitief

ontwerp. Stedelijk Wonen controleert de kwaliteit van het ontwerp.

Als het ontwerp in orde is volgt de aanbesteding waarin de bewoners

wederom begeleid worden door het adviesbureau. Deze begeleiding

blijft voortduren tot de oplevering.

Verschillende PO huizen in Roombeek


Verwerking

Zo worden de gaten in Enschede langzaam gedicht en gaat iedereen

weer verder met het dagelijkse leven. Naar mate de bouw van de wijk

voltooid wordt vervaagd de herinnering aan de ramp. Een steeds

groter gedeelte van de bewoners bestaat uit ‘import’, mensen die de

ramp acht jaar geleden niet mee hebben gemaakt. De ramptoeristen

maken plaats voor groepen architectuurstudenten of mensen met

belangstelling voor het bouwen onder particulier opdrachtgeverschap.

Toch blijkt de ramp onderhuids nog wel te leven. Bijvoorbeeld het

afsteken van het jaarlijkse vuurwerk is confronterend voor sommige

mensen. Naast het monument is er nog een plek waar de slachto�ers

naar toe kunnen om stil te staan bij de gebeurtenissen. In het Huis

van Verhalen komen de mensen samen om te praten over de ramp

en verhalen uit te wisselen. In een grote wand met lades bevinden

zich �arden van deze verhalen. Een kindertekening, een schors van

een boom, het zijn kleine dingen die de herinnering levend houden.

Voor wie wil is er een stilteruimte. Aan de keukentafel kan men met

de medewerkers praten over de ramp. Er zijn nog steeds mensen die

altijd aan dezelfde kant de straat uit gaan omdat ze niet terugdurven

naar de rampplek. Ondanks de tragedie die veel mensen mee hebben

gemaakt zijn er ook mooie verhalen. In de kast zijn verhalen te vinden

van mensen die elkaar hebben gevonden tijdens het verwerken van

de ramp.

Toch is niet al dit moois een troost voor de bewoners. De wijk is voorgoed veranderd.

Niet alleen het gat in de bebouwing wordt gedicht, ook het gat dat

is geslagen tussen de burger en de gemeente sluit langzaam. In

Roombeek heeft de gemeente Enschede zich van zijn actiefste kant

laten zien. Kosten noch moeite zijn gespaard om van de wijk een succes

te maken. Een cultuurcluster, particulier opdrachtgeverschap en de

aanleg van een HOV-baan zijn de cadeaus die de wijk krijgt om de pijn

te verzachten. De gemeente had natuurlijk veel goed te maken na de

ramp. Door zich actief op te stellen is dat redelijk gelukt.

De zorgvuldige wederopbouw en de actieve rol van de gemeente zijn

ook beloond met de Gouden Piramide. Deze prijs voor inspirerend

opdrachtgeverschap is de pluim op het werk van alle betrokkenen. Het

projectbureau heeft door intensieve samenwerking en afstemming de

doelstellingen uit de structuurvisie waar weten te maken. Waar vroeger

een rommelig gebied lag is nu een prachtwijk ontstaan waar iedereen

zijn plek heeft. De gemeente Enschede heeft er een aantal toeristische

attracties bij. Toch is niet al dit moois een troost voor de bewoners. De

wijk is voorgoed veranderd. Langzaam raken de herinneringen net als

de krater overgroeid door de tijd. //

Voetnoten1. http://nl.wikipedia.org/wiki/Vuurwerkramp

Bronnen> Colenbrander, B. (2003) Nieuw Roombeek. Enschede na de vuurwerkramp. Rotterdam: Uitgeverij 010> Gemeente Enschede, Projectbureau wederopbouw, Architecten Cie (2001) Roombeek, een wijk met kennissen. Concept stedenbouwkundige structuur-visie. Enschede: te Sligte> Abels, Paul G.F. (2007) Huisgemaakt! Enschede: AFdH Uitgevers > “Gemeente Enschede met project Roombeek winnaar GP 2007”, Gouden Piramide, http://www.goudenpiramide.nl/index.cfm?art_id=30> Projectbureau Wederopbouw (2003) Nazomernota 2003, Gemeente Enschede, http://cms3.enschede.nl/gemeente/actueel/stedelijkcie/00010/Nazomernota2003definitief.doc/> VPRO (2006) ‘Nieuw Nederland’, aflevering uit de serie De Toekomst, http://www.vpro.nl/programma/detoekomst/afleveringen/26435172/> Aedesnet (2005) ‘Wederopbouw Roombeek in Enschede: Stimuleer bewoners eigen keuzes te maken’, http://www.aedesnet.nl/aedes-maga-zine,2005/02/Wederopbouw_Roombeek_in_Enschede__Stimuleer_bewone.html> Tubantia (2 jan 2008) ‘Ramp leeft niet meer bij nieuwkomers’, http://www.tctubantia.nl/regio/enschede/2398390/Ramp-leeft-niet-meer-bij-nieu-wkomers.ece> Tubantia (7 okt 2006) ‘Zoals de gebruikers het graag willen’, http://www.tctubantia.nl

De krater wordt opgenomen in de wijk


let's cradleStefan Bogaard

De term cradle to cradle zal veel studenten bekend in de oren klinken. De invloed van de filosofie van architect William McDonough en chemicus Michael Braungart is ook in Nederland al merkbaar door plannen als een cradle to cradle kantorenpark te Haarlemmermeer. Hoe vertalen architecten deze theorie in hun ontwerpen?

Methodiek

Om dit in het ontwerp tot uitdrukking te brengen introduceren

McDonough en Braungart een instrument. Eco-effectiviteit is

hierin vertaald naar een fractaldriehoek met in de hoekpunten de

termen ecology, economy en equity. Het idee hierbij is dat tijdens

het ontwerpen de driehoek doorlopen wordt en op elk punt wordt

afgevraagd of men goed bezig is. Bij ecology stel je bijvoorbeeld

de vraag: wordt er met dit ontwerp een gezonde leefomgeving

gecreëerd? Bij ecology–equity: komt dit ontwerp de gezondheid en

veiligheid van de gebruiker ten goede? Maar ook wordt er gevraagd

om te kijken of het ontwerp rendabel is en winst oplevert in de

economy punt. Eco-e�ectiviteit sluit dus bij de ontwerppraktijk aan

en biedt de ontwerper veel meer vrijheid en mogelijkheden om zijn

of haar creativiteit te benutten.

McDonough en Braungart verwerpen ook het alles-één-oplossing

denken. Gebruik lokale materialen en laat niet je bouwmateriaal

de halve wereld overvaren. Een toevoeging aan ontwerpen in de

context.

Wat hier omschreven wordt lijkt eigenlijk heel erg op het ontwerpproces

zoals dat hier in Delft onderwezen wordt. De meerwaarde, die ook een

beperking in zich heeft, van de tool is dat deze helderheid en sturing

verschaft in het scala aan factoren waarmee rekening gehouden kan

worden.

Architecturale vertaling

Hoe krijgt de c2c (cradle to cradle) architectuur vorm? Worden

woningen als ingewikkelde bouwdozen uitgevoerd, zodat ze

moeiteloos in en uit elkaar te halen zijn tijdens een periodieke revisie

(geïnspireerd op de Shintô tempel van Ise, Japan)? Of gaat het verder;

kunnen bij gebouwen de gevels moeiteloos ingewisseld worden als

de gebruiker met de mode mee wil gaan zoals dat nu met de frontjes

van mobieltjes kan?

Dit artikel zal niet, synchroon met het boek, beginnen met een

afschrikwekkend verhaal over wat voor afschuwelijk giftige sto�en

we allemaal inademen afkomstig uit de luie stoel, bank, bed of

designstoel (mocht je op de faculteit zitten) waarop we zitten als

we dit lezen. We don’t give damn; architectuur is wat we willen. De

theorie zal eerst besproken worden om vervolgens de stap te maken

naar architectuur.

Draaimolen

De huidige aanpak om beter met het milieu om te gaan is het recyclen

van producten. Er is sprake van hergebruik, maar de kwaliteit gaat

achteruit. Denk aan de verkeerspaaltjes, deze zijn samengesteld uit

een pluriformiteit van gesmolten plastic producten. Ze verliezen hun

zuiverheid en kunnen niet meer hergebruikt worden als de onderdelen

die ze waren van auto’s, pc’s of wat dan ook. McDonough en Braungart

noemen dit hierom downcycling.

Hiertegenover staat upcycling. Hierin zijn twee gescheiden

kringlopen, een biologische en een technologische cyclus. Een

product in de biologische cyclus is biologisch afbreekbaar en dient

aan het einde van zijn cyclus als voedingsbron voor de natuur. De

producten of onderdelen die hier niet aan kunnen voldoen upcyclen

in de technologische cyclus. Dit betekent dat ze door de fabrikant

hergebruikt worden voor eenzelfde soort product. Of als dat niet

wenselijk is in een product dat uit hetzelfde materiaal bestaat om

de materiaalkwaliteit en zuiverheid te bewaren. Kortom afval is

voedsel: producten worden of wederom deel van de natuur of zijn

een grondstof voor nieuwe producten.

Het voordeel voor bedrijven zit hierin dat het een winstgevende

bezigheid is, een vorm van duurzaam kapitalisme dus.

Woordenspel

Wat kunnen we hiermee bij het ontwerpen van gebouwen en steden?

Het voorgaande is erg interessant, maar lijkt vooral bedoeld voor

industrieel ontwerpers, ondernemers en fabrikanten.

Om milieuvriendelijk te bouwen wordt er nu zogezegd eco-e�ciënt

ontworpen. Gericht op zo min mogelijk energieverlies. McDonough

en Braungart zien dit graag vervangen worden door eco-e�ectief.

Dit houdt hoofdzakelijk in dat er gekeken wordt naar het hele

spectrum van facetten in plaats van zich vast te pinnen op alleen

energiezuinigheid. Bijvoorbeeld: Een eco-e�ciënt gebouw zal om

warmteverlies te beperken reduceren in natuurlijke ventilatie. Een eco-

e�ectief gebouw zal ook denken aan het comfort van haar gebruikers

en zal daarom zoveel mogelijk frisse lucht inbrengen. Dit principe past

McDonough veelvuldig toe in zijn ontwerpen.


Recente ontwerpen van McDonough+Partners zoals Greenbrigde

(Chapel Hill, North Carolina, VS) en EcoUrban 22@ (Barcelona, Spanje)

geven vorm aan de theorie.

Een populaire toepassing is het vegetatiedak dat zorgt voor isolatie,

wateropvang, CO2-compesatie en zelfs plaats kan bieden aan de lokaal

bedreigde zonnebloem (Museum of Life and the Environment, York

County, South Carolina, VS). Om de energie zo groen mogelijk te houden

wordt er gebruik gemaakt van een hele serie energietechnieken zoals

zonnepanelen (pv-cellen), zonneboilers, warmtepompen en zelfs CO2

indicatoren waardoor de mechanische ventilatie in- of uitschakelt al

naar gelang er personen in de ruimte aanwezig zijn. Ook passieve

zonne-energie krijgt een kans, mede door de wens naar comfort en

zeeën van licht in de vertrekken.

De scheiding tussen twee kringlopen komt niet naar voren. Het

behouden van oude bebouwing en dit integreren in het ontwerp

(EcoUrban 22@) is een mager voorbeeld van recycling in de

technologische cyclus.

Om het ontwerpers gemakkelijk te maken wordt er gewerkt aan

een lijst met producten die voldoen aan het zogenaamde cradle

to cradle-certi�caat. Deze lijst is nog kort, maar bevat al wel een

aantal bouwmaterialen zoals plaatmateriaal en prefab betonnen

bouwblokken.

Hoewel de werkwijze en insteek verschillen is er in het resultaat (nog)

geen groot verschil met andere duurzame architectuur. Het verschil zit

voornamelijk in de bredere interpretatie van het begrip duurzaamheid

door c2c. Dit komt ook werkelijk naar voren in de ontwerpen, omdat

daarbij nadruk is gelegd op het comfort van de gebruikers. Een goed

voorbeeld hiervan is de Ford Rouge Plant (Dearborn, Michigan, VS)

waarbij naast aandacht voor het milieu (vegetatiedak) er ook veel

werk gemaakt is van het binnenklimaat (daglicht en aangename

temperatuur), waardoor ook de werknemers voordeel hebben van

de c2c aanpak.

Toch is het een veel gehoorde beschuldiging op c2c dat het

voornamelijk een nieuw verpakking is voor al bestaande theorieën.

Utopia

Het is nog een grote stap naar volledige c2c architectuur en een c2c

wereld. Allereerst zijn er technische en praktische problemen waar

nog geen oplossing voor is: Hybride materialen, overschotten in de

biologische cyclus, overschoten in de technologische cyclus met

de kans dat deze kringloop alleen maar groter en groter wordt, de

consequenties van de netwerken en energie die nodig zijn om de

kringlopen in stand te houden enz.

Critici stellen dat c2c sowieso niet haalbaar is en dat er een beroep

gedaan wordt op puur technische oplossingen wat onvoldoende zou

zijn om van alle milieu- en klimaatproblemen af te komen.

Voor ons als (aankomende) architecten is het inspirerend en uitdagend

om met c2c architectuur te creëren. Het c2c principe staat architectuur

niet in de weg en kan leiden tot comfortabele, innovatieve gebouwen

in harmonie met de mens, de omgeving, de natuur, met alles!

Ooit onderwijst men dat Alberti het in de 15e eeuw al zo bedoeld

had. //

Bronnen:> McDonough, W. & Braungart, M. (2002) Cradle to Cradle. Remaking the way we make things. New York: North Point Press> http://www.mcdonoughpartners.com> http://www.mbdc.com/> http://www.socialfunds.com/news/article.cgi/859.html> Martens, P. Amelung, B. (2007) “Cradle to cradle is een ondoordachte hype”, Trouw de verdieping, 7 dec. 2007

De Ford Rouge Plant (Dearborn, Michigan, VS) anno 1931

De Ford Rouge Plant (Dearborn, Michigan, VS) anno 2004 na een grondige cralde to cradle transformatie


a question of ethics ?Laura Maasry

Does Ethics play a role in your design? Is your building Ethically just? These are difficult questions. Such questions may give an apprehensve feeling at the thought of the incorporation of Ethics into the Bachelor Curriculum at Bouwkunde. We must not forget that the importance of Ethics lies in the quest; the asking that needs to take place, in the first place.

case studies demonstrate ethical dilemmas concerning shared

responsibilities and conflicting obligations to clients and the

greater community.

Such courses concern Ethics and Practice, where the goal is to

teach the future architect to make well-reasoned ethical decisions

concerning both the design process and his career.

Other ethics-based courses include the University of Arizona’s

Land Ethics, which teaches a profound approach to the issues

concerning the environment, not merely through the ‘sustainable

= good’ model, but by analyzing and playing with concepts in

speci�c �elds, for example looking separately at geology and

hydrology.

As a matter of fact, there is nothing particular to the presence of

Ethics in the practise of Architecture. Ethics courses are o�ered in

a range of disciplines, creating a spectrum of professionals. This is

simply most professional careers are subject to Ethical dilemmas.

One might even argue that the existence of such dilemmas is

nothing unique and is to be expected in the professional life of an

Architect, where multiple parties’ interests are at stake.

Ask Yourself, Why?

The real interesting ethical questions lie in the bigger context,

those questions concerning the movements and ideologies that

develope and change throughout history. These questions put

the Architect’s role in society is a point of criticism, rather than

accepting it as a given fact. This way one can achieve a broader

understanding of our discipline and gain a truly critical design

approach.

To appear in the four upcoming editions of the Pantheon, this

column brings a few contextual, sometimes historical, aspects

Let’s talk about Ethics

On Friday March 10, a heated debate took place at Bouwkunde

concerning the incorporation of Ethics courses into the Architecture

Bachelor program. Visiting professors and Architects from Europe

and the United States were present, each contributing personal

views regarding content and approach to Ethics in Architectural

Education.

The debate revealed di�erent interpretations and possible ways

relating Ethics to Architecture . Ten minutes into the discussion, it

was clear that it is not a simple matter, especially when it comes to

how this can best be applied into university education. How, where

and why at Bouwkunde?, one asked.

One point where all participants decidedly agree upon was that

the teaching of Ethics allows for students to develop important

critical thinking skills as well as the ability to verbalize this thought.

The conclusion that a course in Ethics would be an appropriate

and ful�lling addition the curriculum at our faculty was concretely

drawn.

You might think to yourself, Ethics and Architecture? A strange combination. Super�uous, unneccesary, unrelated, or self-evident? I am completely in support for required course(s ) in Ethics at Bouwkunde because I think this will help students gain the ability

to put their education and the �eld of Architecture, in perspective.

Rhetoric vs Argumentation

Anybody who has spent a number of intensive weeks on a design

project has a story to tell,. This is generally referred to as our ‘concept’.

But what the concept often lacks is an analysis of the deeper

consequences, societal implications for example, of the project.

This is not to say that every building should and will possess such

implications, but re�ection upon such matters is necessary to create

a good design.

The ability to defend, with good reason, the decisions one has taken

during the design process helps one critically pose the most imporant

- and also the most di�cult question of all: should it be built?

Unique, or the Norm?

The Faculty of Architecture at Harvard University recently added

Ethics courses into its curriculum. The institute has proposed a

proclaimed unique curriculum involving case studies based an actual

episodes involving dilemmas faced by practicing architects. The


in Architecture to light and discusses the Ethical questions and

dilemmas invovled.

My goal is to contribute to our faculty a deeper understanding of

the importance of Ethical reasoning in the �eld of Architecture. I

wish to provoke you, the reader, to ask yourself some fresh, critical

questions about either past and present themes and/or events in

Architecture while relating them to their larger contexts of history,

politics, and moral culture.

Who’s the Control Freak?

Architecture has always been subject to artistic and ideological

movements, commonly based on a set of Ethical rules. In the age

of Functionalism, Architecture was idealized into the the epitomy

of rational and e�cient human activity. At the peak of his years, the

leading Bauhaus professor and Architect Hannes Meyer proclaimed

Architecture to be the product of the formula, function times

economics. Functionalistic Architecture strived to organize on the

basis of social, technical, economic, and psychological studies.

The precision of these studies allowed for the design process to

obtain powerful cultural role in society. As the interior of his home

was designed to rigidly suit to his core needs, the logical consequence

was that the habits of men became ingrained in the inhabited space,

‘�tting’ eachother as to achieve an e�cient daily lifestyle as well as

design.

But did such processes hinder the ‘natural’ evolution of daily activity?

While this question can not be answered with certainty, it is useful

to consider it.

Here we touch upon the relationship between human activity and

functional Architecture. Who is subordinate to what force? Who

should be subordinate? Ironically perhaps, Meyer proclaimed himself

subordinate to the societal endeavor of creating a utopian future. He

designed each of his buildings with the purpose of moving towards a

higher stage of communal organization. In this sense, societal change

was encouraged through a design process – a process at the same

time subject to a greater cause.

Can one make a moral or ethical judgment about this? Should an

Architect be able to in�uence human activity – or should be the other

way around? Who gave the Architect the right to speculate about

the ideals of utopia, anyway?

Incidentally, Meyer proclaimed the Architect to be a servant to the

community, building for the community. He also recognized that

communities are made up of individuals to whome he gave the

social responsibility of ‘insightful thinking’ and ‘inventive genius’,

as he referred to it.

Perhaps the servant Architect claim was partially true. Perhaps the

Bauhaus Architect played a role in the great er educational process

of shaping a better life. Or perhaps Meyer was tactful as to form

his manifestos in such a way which Ethically justi�ed the ideals of

Functionalism.

Free-Market, Rigid Evolution

So why it is important to understand the Ethics concerned with

Functionalism, whose a�uence during the 1920’s and 30’s has long

since faded? There are many answers to this question. One may begin

by considering that Ethical dilemmas repeat themselves, taking a new

form with each new context, throughout history.

Recently, Rem Koolhaas brought forward a set of Ethical questions

concerning the evolution of cities, helping spark a central debate in

the international Architecture community. He asks, with referance

to leisure-based cities such as Dubai and Singapore, whether public

spaces are being too rigidly planned-out, manipulating urban activity

to its present needs, hindering the ‘natural’ evolution process.

The current free-market context of cities drives this evolution debate

further. Private entities are steadily gaining economic control of

the Global economy, changing the dynamic and weight of parties

involved in growth, Urbanization – and therefore urban planning.

Rem Koolhaas has described this as a new, “non-thinking” trend in

city growth during the past 15 years2. So who’s in control now?

Interestingly, free-market based interests are in their economic sense

opposite to the collaborative principles of Meyer’s functionalism.

However, the resulting societal consequences can bring about

comparable and signi�cant Ethical dilemmas.

These dilemmas provide interesting discussion for students of

Architecture. Incidentally, they are toolbox needed for critical

thought. The development of these critical skills is vital for the future

designer to make the right decisions about the how, what, and whys

in Architecture. Realizing a design is one achievement, but creating

something that embodies soundness - both functional and Ethical

- could become a masterpiece. //

Sources: > Koolhaas, Rem. "Dilemmas in The Evolution of the City", interview with Cabe News, http://www.cabe.org.uk/


get inspiredRomy Krautheim Roderick Trompert

This is a new recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor's literature list!

Flickr

http://www.�ickr.com

// photo-share

Upload your personal photo gallery and share it with friends or the

big public.

Designboom

http://www.designboom.com

// participte

One of the biggest e-zines on design & architecture, where you can

�nd interviews, design-aerobics and competitions

Hospitality club

http://www.hospitalityclub.org

// travel

Community for travellers and hosts. Paris for the weekend? No money?

Ask somebody in the club to host . All you need is a free account!

Ars Electronica

http://www.aec.at

// experience

Ars Electronica (the world's biggest electronic Arts fair in Austria). The

site has an isonometric model of the permanent exhibition.

D-Book

published by A+T

// analyzeA visual analasys of 64 collective housing projects around the world, including �oor plans, density data and diagrams.

Agendatentoonstelling

locatie: NAi, Rotterdam

01-03 / 04-05www.nai.nl

Het NAi presenteert een architectuurinstallatie, ontworpen door de Nederlandse architect Wiel Arets. De installatie, die de bezoeker kan betreden, is erop gericht architectuur en de emotionele invloed die een architectonische ruimte kan oproepen, bewust te ervaren.

Happening

tentoonstellinglocatie: Voormalig Glasmuseum, Hoogeveen

01-03 / 12-05http://www.organische-architectuur.iona.nl/

Aan de hand van talrijke kleurenfoto’s, maquettes, meubels en objecten wordt een overzicht gegeven van de achtergronden, de ontwikkeling en actualiteit van deze bijzondere architectuurstroming. Naast werk van bekende pioniers als Frank Lloyd Wright en Antoni Gaudí, zijn ontwerpen te zien zijn van Alvar Aalto, Hans Scharoun en hedendaagse architecten zoals Santiago Calatrava en Alberts & Van Huut.

Organische Architectuur

lezinglocatie: Faculteit Bouwkunde, Delft

24-04www.wallhouse.nl

Beeldend kunstenaar en directeur van Stichting Wall House #2 (zie pagina 3) Kie Ellens komt spreken over zijn ervaringen als adviseur bij Atelier Rijksbouwmeester in de tijd van Mels Crouwel. Hoe pakt hij als beeldend kunstenaar stedenbouwkundige ontwerpopgaven aan?

Stedenbouw door een kunstenaar

lezinglocatie: Berlage Institute Rotterdam

15-04www.berlageinstitute.nl

Lezing door Alejandro Zaera-Polo van Foreign Office Architects in London “Politics of the Envelope: Sheds, Slabs, Spheres, Towers...” Gevolgd door een discussie geleid door Salomon Frausto, Hoofd van Architectural Broadcasting Program, Berlage Institute

Foreign Office Architects

lezinglocatie: Berlage Institute Rotterdam

13-05www.berlageinstitute.nl

Lezing door Willem Jan Neutelings van Neutelings Riedijk Architects in Rotterdam “Architecture for the Cultural Industry” Gevolgd door een discussie geleid door Vedran Mimica, Directeur Berlage Institute

Neutelings Riedijk Architects

evenementlocatie: Faculteit Bouwkunde, Delft

18-04www.bkbeats2008.nl

Uitgegroeid tot het grootste faculteitsfeest van Nederland, zal dit jaar op 18 april de 5e editie plaatsvinden van Bk Beats! Gehuld in het thema Seven Sins en met optredens van o.a. Ricky Rivaro, The Flexican, GEM en Wicked Jazz Sounds beloofd het weer een gaaf feest te worden. Kaartverkoop is tot 18 april op de faculteit Bouwkunde, dagelijks gedurende de lunchpauzes.

BkBeats 2008

congreslocatie: Amsterdam

28-05www.bouwenmetstaal.nl

Op woensdag 28 mei organiseert Bouwen met Staal in Amsterdam de Studentenstaaldag. De dag is gratis toegankelijk voor studenten Bouwkunde en Civiele Techniek. Er zullen lezingen zijn door architecten en constructeurs over projecten in aanbouw met aansluitend bouwplaatsbezoeken. Het programma is 1 mei bekend. Houd de website www.bouwenmetstaal.nl in de gaten en meld je tijdig aan.

Studenten Staaldag

excursielocatie: Businesspark, Schiphol

23-05www.bouwenmetstaal.nl

Aanleiding is de bouw van het nieuwe Nederlandse hoofdkantoor van Microsoft. Het projectbezoek is gratis toegankelijk voor architecten en Bouwkundestudenten. Voorafgaand aan het bouwplaatsbezoek zijn er lezingen van opdrachtgever Schiphol Real Estate, architect Cepezed, constructief adviesbureau DHV en bouwfysisch adviesbureau DHV/Dorsser Blesgraaf. Aanmelden v.a. 1 mei op www.bouwenmetstaal.nl.

Projectbezoek businesspark Schiphol

lezinglocatie: Faculteit Bouwkunde, Delft

29-05www.henkoosterling.nl

Auteur van het boek 'Rotterdam Vakmanstad', Henk Oosterling, zal een lezing komen geven over de filosofie van de stad.

Filosofie van de stad

Documents

pantheon// 'emergency