Oto wartości dziedzictwa kulturowego ważne dla mnie i dla mieszkańców

mojej miejscowości

Diana Górska

Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Barańskiego w Krynkach

2

WSTĘP ................................................................................................................................ 3

I. KOŚCIÓŁ I CMENTARZ PARAFIALNY W KRYNKACH....................................... 4

Kościół w Krynkach – miejsce objawienia i cudów Pomniki kościelne Cmentarz parafialny Fotografie

II. TAMA NA RZECE KAMIENNEJ .............................................................................. 9

Historia tamy w Brodach Staropolski Okręg Przemysłowy Stanisław Staszic – założyciel Staropolskiego Okręgu Przemysłowego Wywiad z malarzem –P. Czesławem Kotwicą Fotografie

III. ZABYTKOWE BUDYNKI ....................................................................................... 15

Dworek w Brodach Dom modrzewiowy w Brodach

IV. MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ ....................................................................... 17

V. SZKOŁA PODSTAWOWA W KRYNKACH ............................................................. 21

Historia szkoły w Krynkach Streszczenie rozmowy z P.Ewą Zaczek – córką patrona naszej szkoły Fotografie

VI. KRAJOBRAZ WSI I NAJBLIŻSZEJ OKOLICY .................................................... 26

Krajobraz mojej miejscowości – opis Rezerwat „Skały w Krynkach”

ZAKOŃCZENIE………………………………………………………………...28 ANKIETA……………………………………………………………………….30

3

Wstęp

Dzień, w którym dowiedziałam się, że zostałam zakwalifikowana do etapu

wojewódzkiego Konkursu Humanistycznego ,, Na Parnasie w szóstej klasie”, był dla mnie

jednym z najszczęśliwszych dni w życiu. Nie mogłam uwierzyć w to, że udało mi się

osiągnąć taki sukces.

Jakiś czas później zaczęły się pierwsze przygotowania. Kilka razy przeczytałam

regulamin i wreszcie musiałam podjąć bardzo ważną decyzję, a mianowicie wybrać temat

swojej pracy .

Po przeczytaniu wszystkich propozycji stwierdziłam, że jedna z nich jest bardzo

ciekawa: Oto wartości dziedzictwa kulturowego ważne dla mnie i dla mieszkańców mojej

miejscowości…Historia miejscowości, w której mieszkam, zawsze mnie interesowała,

jednak nigdy nie miałam okazji, by dowiedzieć się o niej czegoś więcej. Tego samego dnia

przemyślałam jeszcze wszystkie ,, za” i ,, przeciw”, i stwierdziłam, iż podejmę się tego

zadania.

Ponieważ swoją pracę miałam poświęcić wartościom dziedzictwa kulturowego mojej

miejscowości, przygotowałam krótką ankietę na ten temat i przeprowadziłam ją wśród

mieszkańców Brodów. Na jej podstawie i własnych przemyśleń wybrałam obiekty i miejsca

oraz związane z nimi wartości, które później starałam się przedstawić w swoim portfolio.

Wiedziałam, że muszę włożyć dużo wysiłku, by praca była ciekawa. Jednak nie

poddałam się. Zrozumiałam, że otrzymałam wielką szansę i nie mogę jej zmarnować.

Rozpoczęłam gromadzenie materiałów, czytałam książki i lokalne gazety, szukałam

także informacji na stronach internetowych. Przeprowadzałam wywiady, fotografowałam

i opisywałam prezentowane w pracy miejsca.

W czasie tworzenia portfolio największą radość sprawiało mi zdobywanie różnych

informacji na temat zabytków i ich historii. Dużą niespodzianką okazały się dla mnie

informacje dotyczące cudów i objawień w moim parafialnym kościele. W przygotowaniu

portfolio pomogły mi także rozmowy z moimi rodzicami oraz wskazówki nauczycieli.

4

I. KOŚCIÓŁ I CMENTARZ PARAFIALNY W KRYNKACH

Kościół w Krynkach – miejsce objawienia i cudów

Kościół w Krynkach jest bardzo ważny nie tylko dla rodzin mieszkających w tej

miejscowości. Ma ogromną wartość dla mieszkańców okolicznych wiosek, ponieważ posiada

on długą, a zarazem wspaniałą historię.

W 1353 r. ze względu na pobożność miejscowej ludności, której wielką potrzebą

duchową było posiadanie świątyni, w której można by odprawiać mszę św., wybudowano

ufundowany przez biskupa krakowskiego Bodzanta modrzewiowy kościół pod wezwaniem

św. Marcina. W pierwszych latach XVII w. na jednym z drzew objawiła się Matka Boża.

W tym miejscu postawiono kamienną tablicę z obrazem Częstochowskiej Madonny. Po obu

stronach zasłony, przedstawiającej św. Antoniego Padewskiego, znajdują się rzeźby

pierwszych polskich męczenników – św. Stanisława i św. Wojciecha.

W I połowie XVII w. w pobliskim stawie utonął chłopiec. Wizytujący akurat parafię

pomocniczy biskup krakowski – Tomasz Oborski, kazał położyć topielca w kaplicy, sam zaś

zaczął się modlić. Po około dwóch godzinach dziecko ożyło. Wszyscy byli zdumieni

i dziękowali Bogu za ten cud.

W 1727 r. Mikołaj Zacharski – dzierżawca kuźnic brodzkich, pogrążony w wielkim

żalu po śmierci ukochanej żony i jedynej córki, ufundował nowy kościół, który został

dobudowany do kaplicy. Masywna, barokowa świątynia wzniesiona została

z drobnoziarnistego piaskowca. Wnętrza mają sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Nieco

wyżej niż nawa leżą dwie kaplice. W ich wejściach znajdują się barokowe kraty. Warto

przyjrzeć się dwóm chrzcielnicom. Jedna jest w stylu gotyckim. O drugiej wiadomo,

iż pochodzi z 1703 r.

Szczególną uwagę przykuwa piękna modrzewiowa brama i dwie dzwonnice

o charakterze barokowym z 1779 r. Ciesielka jest oryginalna, a niektóre elementy pochodzą

z pierwotnego, XIV-wiecznego kościoła. Najstarszy dzwon został odlany w 1581 r. Całość

jest bardzo oryginalna, a niektóre elementy konstrukcyjne pochodzą z pierwotnego kościoła.

5

W pobliżu znajduje się figura św. Stanisława biskupa. Można przypuszczać, że stoi tu już

od II połowy. XVI w.

Pomniki kościelne

Kościół w Krynkach może poszczycić się także niezwykłymi pomnikami

wbudowanymi najczęściej w swoje mury. Przyciągają one uwagę wielu ludzi i skłaniają do

refleksji.

W ścianie kościelnej po stronie ewangelii w prezbiterium jest pomnik z napisem:

,, Joannes de Cruce Myśliwski, natus in oppido Ćmielów an. 1782 euratus in Krynki

42 annorum Cano,h. Calisiensis Benefactor Esiae nam aedificia proprio sumptu aedificavit

Esiam restauatit, muros caemeterii utriusque dedit. Agros, prata, silvam cum Fruetu Esiae

ordinavit. Fundator unius stipendistae in Seminario Sandomiriensi, optimus virobiit die 14

octobr. 1862 an. aetaris 70 an. Momento animae ejus; cum lacrimis sepelivit Simonem

Kędrawski obitum d, 5 Augusti 1857 a. sororis suae filium, Vitarium Esiae hujus aetatis 25

an, Requiescat in pace.

Znaczy to:

,, Jan od Krzyża Myśliwski, urodzony w mieście Ćmielowie w r. 1792 w ciągu lat 42,

proboszcz w Krynkach, kanonik honorowy Kalski, dobrodziej kościoła, ponieważ własnym

kosztem wystawił zabudowania, wyrestaurował kościół, wzniósł mury dokoła obydwóch

cmentarzy, z korzyścią dla kościoła, uporządkował pola, łąki i las, był fundatorem jednego

stypendium w Seminarium Sandomierskim, mąż zacny zm. 24 paź. 1862 r. w wieku lat 70.

Pomnij o duszy jego. Tenże ze łzami pochował Szymona Kędrawskiego, siostrzeńca

wikariusza Kryneckiego kościoła, zm. 5 sierp. 1857 r. życia. Niech odpoczywa w pokoju.”

Ks. Kędrawski był ostatnim wikariuszem par. Krynki. W murze przy zakrystii

na pomniku czytamy;

D.O.M

Gregorie Kwieciński paroehiae Krynki per omnos XXVII ultimo curato obiit die XXVI

mansis maii, MDCCCXC an aetat tis suae LXVIII Sit ei requies et sine fine fine dies

Viatororapro eo Apud Dominum misericordia et copisa apud eum redemptio.

6

Znaczy to:

,, Ks. Grzegorzowi Kwiecińskiemu w ciągu lat 27 parafii Kryneckiej ostatniemu

plebanowi zmarłemu 26 maja 1890 r. w 68 roku życia. Niech mu da Pan wieczny

odpoczynek i światłość wiekuistą. Bo u Pana miłosierdzie i obfite u niego odkupienie”

Prócz wymienionych wcześniej w kościele znajdują się pomniki na wprost zakrystii –

Celiny Rajzacher ( ż. 27 lat, zm. 1883 r.), obok ambony Michała Grynfelda ( zm. 1836 r.)

i na przeciwnej ścianie pomnik z herbem Habdank i napisem: ,, Helenie z Borowskich

Zagórskiej obywatelce dóbr ziemskich, um. 1831 r. w 80 r. życia.”

Poza murem kościelnego cmentarza na płycie kamiennej widnieje napis:

,, Żadna z kości Twych wiernych

Nie skruszy się Panie,

Przy straży tu leżącym

Day w niebie mieszkanie.

D. 5 List. 1765 roku.”

Cmentarz parafialny

Cmentarz parafialny w Krynkach można nazwać ,,cmentarzem-parkiem”,

między innymi ze względu na dużą ilość rosnących tam starych drzew. Wiekowe omszałe

pomniki z piaskowca i wysokopienna roślinność tworzą spokojną nastrojową atmosferę,

sprzyjającą refleksji i modlitwie.

Stwierdzenie, że na owym cmentarzu znajdują się wyłącznie stare i zabytkowe

mogiły, jest błędne. Nowe nagrobki sąsiadują tu z tymi wyjątkowo starymi. Całość tworzy

ciekawą i oryginalną panoramę.

7

Fotografie

Kościół parafialny w Krynkach

Zabytkowa brama - dzwonnica

8

II.

Jeden z nagrobków na cmentarzu parafialnym w Krynkach

Plan

cmentarza

9

II. TAMA NA RZECE KAMIENNEJ

Historia tamy w Brodach

Zbiornik wodny, który znajduje się w mojej miejscowości, ma długą i ciekawą historię.

Warto się z nią zapoznać, by później móc prawdziwie docenić piękno nie tylko materialne,

ale również duchowe tego wspaniałego zabytku.

W XVII w. w Brodach istniała kuźnica. W następnym stuleciu funkcjonowała tam

dymarka. W 1784 roku nad Kamienną pracował piec półwielki i fryszerki, jednak przez

powodzie te obiekty zostały zniszczone w latach 1812-1813. W 1819 r. zakład ponownie

uruchomiono. Zmodernizowano fabrykę, wybudowano nową drogę i uruchomiono

w Tychowie kopalnię rudy żelaza. Zakład nie przynosił jednak oczekiwanych zysków.

Postanowiono więc po raz kolejny go rozbudować i włączyć do ,,ciągłego zakładu fabryk

żelaza nad Kamienną”. Owe zakłady w Brodach miały służyć do przerabiania

i uszlachetniania surówka żelaza, która była dostarczana z wielkich pieców

w Starachowicach. Najpierw wzniesiono przyfabryczne osiedle mieszkaniowe w ilości

dwudziestu domów. Zbiornik na rzece Kamiennej był potrzebny do funkcjonowania

urządzeń w pudlingarni i walcowni, gdyż jak większość podobnych zakładów w tym

czasie, poruszane były one za pomocą koła wodnego. W 1903 r. ogromna powódź

doszczętnie zniszczyła cały zakład w Brodach. Dopiero w latach sześćdziesiątych

ubiegłego wieku odbudowano zbiornik wodny na Kamiennej. W zaporze czołowej można

zobaczyć wmontowany w nią fragment przelewu, który zachował się z powodzi.

Dziś idąc wzdłuż zalewu możesz wyobrazić sobie, ile trudu zostało włożone

w stworzenie tej niezwykłej budowli.

Staropolski Okręg Przemysłowy

Staropolski Okręg Przemysłowy był do końca XIX w. największym na ziemiach

polskich rejonem hutniczo-górniczym. Obejmował obszar międzyrzecza Wisły, Pilicy

i Nidy. Przede wszystkim znajdowały się tam rudy żelaza, miedzi i ołowiu. Energii

dostarczały głównie rzeki. Jego największy rozwój nastąpił za czasów Staszica, wówczas

zbudowano Kombinat Kamiennej, wznoszono wielkie piece, walcownie i stalownie. Było

10

wiele planów, ale nie wszystkie udało się zrealizować. Przez wydarzenia polityczne rozwój

przemysłu został zahamowany i w drugiej połowie XIX w. podupadł ostatecznie.

Staropolski Okręg Przemysłowy tworzyły takie obiekty jak:

1. Zapora w Brodach, czyli kamienny przepust z 1840 r. zbudowany z kamiennych

ciosów w stylu klasycystycznym, spiętrzający niegdyś wody Kamiennej, które napędzały

urządzenia w walcowni i pudlingarni w Brodach. Dzisiaj można zobaczyć w jak świetnym

jest stanie architektonicznym i jak bardzo malowniczo został wkomponowany

we współczesną tamę wzniesioną w 1963 r.

2. Huta Samsonów, czyli zakład wielkopiecowy wybudowany w 1818 r. z inicjatywy

Stanisława Staszica w niewielkiej wsi – Samsonów. Siłą napędową urządzeń w tej hucie

była woda z rzeki Bobrzy. Doprowadzana była ona do zakładu sklepionym kanałem.

W 1866 r. samsonowska huta została zniszczona przez pożar. Dzisiaj w centralnej części

ruin znajduje się wielki piec, za nim wieża richtociągowa. Resztki hal to dawne

pomieszczenia modelarni, odlewni, suszarni i emalierni.

3. Mur Oporowy w Bobrzy, czyli pierwszy na ziemiach polskich wielki piec hutniczy

i cztery fryszerki, wybudowane w latach 1610 – 1623. Głównym ośrodkiem kompleksu

siedmiu kuźnic była w tym czasie Bobrza. Obiekty te działały w oparciu o miejscowy

surowiec, pochodzący z pobliskich kopalni rud żelaza. W XVII w. przedsiębiorstwo

podupadło. Dopiero w pierwszej połowie XIX w. we wsi Bobrza ponownie podjęto budowę

pięciu wielkich pieców i kuźni. Jednak wybuch powstania listopadowego w 1830 r.

przerwał inwestycję, której nigdy już nie wznowiono. Pozostały po niej fragmenty hali

fabrycznej oraz muru oporowego, które zostały wpisane do rejestru zabytków.

4. Ruiny walcowni w Nietulisku, czyli pozostałości po walcowni wybudowanej

w latach 1834 – 1845, jako jeden z zakładów tzw. kombinatu metalurgicznego nad rzeką

Kamienną. Bazą energetyczną zakładu była woda zgromadzona w zbiorniku zasilanym

przez kanały z rzek Świśliny i Kamiennej. W 1903 r. walcownia została zniszczona

przez powódź. Zachowane fragmenty hal o arkadowych sklepieniach, tamy, kanały,

przepusty, m.in. śluza nad rzeką Świśliną to obecnie zabytki techniki.

11

Stanisław Staszic – założyciel Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

Stanisław Wawrzyniec Staszic żył w latach 1755 – 1826. Był polskim

mieszczaninem, księdzem, uczonym, działaczem politycznym i oświatowym, geologiem

i geografem, jednym z najwybitniejszych ludzi polskiego oświecenia, profesorem badań

terenowych i turystyki górskiej. W Lipsku, Getyndze i Paryżu studiował nauki

przyrodnicze. W okresie Sejmu Czteroletniego był zwolennikiem Stronnictwa

Patriotycznego. Ten rzecznik reform domagał się zniesienia liberum veto, wprowadzenia

dziedziczności tronu, praw politycznych dla mieszczan i poprawy sytuacji chłopów.

W Księstwie Warszawskim był członkiem Dyrekcji Edukacji, Dyrekcji Skarbowej

i od 1810 r. radcą stanu. W 1808 r. został prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

W 1824 r. został honorowym ministrem w Radzie Stanu. W 1816 r. przekazał dziesięć wsi

na własność chłopom. W 1822 r. do Rady Stanu wniósł projekt uznania chłopów

za wieczystych dzierżawców i wydania zakazu usuwania ich z gospodarstw.

Jako dyrektor generalny Wydziału Przemysłu i Kunsztów przygotował plan

rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Z jego inicjatywy powstało wiele

obiektów, np. kopalnia węgla kamiennego w Dąbrowie Górniczej, Szkoła Akademiczno –

Górnicza w Kielcach, a także Przelew w Brodach.

Dzisiaj obok tamy znajduje się pomnik Stanisława Staszica. Jest on wykonany

z kamienia. Składa się z dwóch części. Pierwsza, podtrzymująca drugą, jest większa

i wyryte są na niej napisy, opowiadające w skrócie o wybudowaniu zapory w Brodach.

Druga część pomnika, to wyrzeźbiony w kamieniu profil głowy i szyi Stanisława

Staszica. Obok widnieje napis:

,, Stanisław Staszic 1755- 1826”

Całość tworzy bardzo ciekawy obiekt.

12

Wywiad z malarzem – P. Czesławem Kotwicą

Diana Górska: Jak to się stało, że zainteresował się Pan malarstwem?

Czesław Kotwica: W siódmej klasie szkoły podstawowej zapisałem się do kółka

plastycznego. Mimo, iż malarstwo zawsze mnie interesowało, dopiero wtedy odkryłem,

że mam talent.

Jakie są Pana upodobania malarskie?

Lubię każdy rodzaj malarstwa. Począwszy od realistycznego skończywszy

na abstrakcji. Jednak większość moich prac jest realistyczna lub półrealistyczna.

Każdy ma kogoś, kto jest dla niego wzorem do naśladowania i chciałby w przyszłości

być taki jak on. Kto dla Pana jest kimś takim?

Dla mnie od strony artystycznej taką osobą jest Józef Chełmoński.

Dlaczego Józef Chełmoński?

Miał niezwykłe zdolności artystyczne i był niesamowitym pasjonatem. Jego dzieła

sprawiały, że po plecach przebiegał mi przyjemny dreszcz. Marzę, by moje obrazy były tak

podziwiane przez ludzi jak jego, lecz nie chciałbym żyć tak jak on.

Co jest dla Pana natchnieniem?

Natchnieniem jest muzyka. Bez niej nie zdołałbym namalować żadnego dzieła.

Jakie są Pana osiągnięcia?

Dostałem się do galerii zawodowej, gdzie są wystawiane obrazy zawodowych

malarzy, ja jednak nie ukończyłem Akademii Sztuk Pięknych. Posiadam również Galerię

Sztuki w Krakowie.

Malarstwo to dla Pana hobby czy praca?

Dawniej było to hobby, dziś mogę stwierdzić, że jest to moja praca.

Czy musiał Pan coś poświęcić, by realizować swoje hobby?

Niespecjalnie. Jedyną rzeczą, którą musiałem poświęcić jest czas.

Ostatnie pytanie: Które dziedzictwo kulturowe naszej okolicy jest dla Pana

najważniejsze i godne przelania na płótno?

13

Najbardziej fascynuje mnie zabytkowa zapora. I ją, i kościół w Krynkach najbardziej

lubię uwieczniać w swoich pracach. Są dla mnie najważniejszymi wartościami dziedzictwa

kulturowego ze wszystkich tych, które można zobaczyć w naszej malowniczej okolicy.

Fotografie

Zrekonstruowany fragment starej zapory

14

Pomnik Stanisława Staszica

15

III. ZABYTKOWE BUDYNKI

Dworek w Brodach

Budynek klasycystyczny z 1840 r. jest dawną siedzibą administracji brodzkiego

zakładu hutniczego. Dworek ten, z ciekawie urządzonymi piwnicami, jest obecnie

odrestaurowany i stanowi gmach Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu. Dziś w owym

budynku znajduje się sala, w której raz w tygodniu odbywają się zajęcia zespołów

tanecznych i śpiewaczych. Dyrektorem ośrodka jest Tomasz Margula.

16

Dom modrzewiowy w Brodach

Willa z przełomu XIX i XX w. nazywana ,,modrzewiowym domem”, została

zbudowana w modnym wówczas stylu tyrolskim. Miejscowa legenda głosi, że jej

projektantem był Stanisław Ignacy Witkiewicz, który również projektował wnętrze

budynku.

17

IV. MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ

Tragiczne przeżycia II wojny światowej nie ominęły mieszkańców Brodów

i okolicznych wsi. Świadczą o tym miejsca pamięci narodowej. Przypominają one czasy,

w których za wolność Ojczyzny oddawano życie.

Są one znakiem tego, że nasi przodkowie wiedzieli co to: patriotyzm, honor, Ojczyzna.

Pamięć o nich trwa wśród nas wszystkich. Odwiedzamy te miejsca pamięci narodowej,

zapalamy znicze, oddajemy hołd poległym i pomordowanym.

O tym, że w naszej okolicy w czasach okupacji odbywały się okrutne mordy, świadczą

pomniki i zbiorowe mogiły.

Na kryneckim cmentarzu można spotkać taki właśnie grób. Jest on bardzo szeroki.

Na lewej stronie kamiennej płyty zobaczyć można krzyż z ukrzyżowanym Panem Jezusem,

zaś po prawej stronie widnieje napis:

,, DNIA 24 V 1943 R.

ZGINĘLI Z RĄK

HITLEROWSKICH

OPRAWCÓW

MIESZKAŃCY

GĘBIC

ŻUCHOWCA

DOŁÓW

BISKUPICH”

Na samej górze wykuto słowa:

,, ONI ZGINĘLI – BYŚ TY MÓGŁ ŻYĆ”

Na środkowej części płyty wypisane są nazwiska i pierwsze litery imion oraz wiek

osób, które zginęły w tym tragicznym dniu. Wszystkich wymienionych nazwisk jest razem

dziewięćdziesiąt.

18

Nie tylko na cmentarzu parafialnym można spotkać takie pomniki. Podobna płyta

pamiątkowa znajduje się obok starego Urzędu Gminy Brody. Umieszczone na niej zostały

nazwiska mieszkańców Brodów, którzy zostali zamordowani za pomoc udzielaną

partyzantom. Na płycie widnieje napis:

,,W HOŁDZIE MIESZKAŃCOM

BRODÓW IŁŻECKICH

POMORDOWANYCH DN. 2 XI 1943 R.

Z RODZIN –

KANCLERZY

Józefa lat 39

Krystyna 13

Kazimiera 11

Marianna 10

Mieczysław 7

Helena 4

LIPSKICH

Bronisława lat 39

Ludwik 11

Alicja 9

MIESZKAŃCY

ARMIA KRAJOWA

BOŻE PRZYJMIJ ICH OFIARĘ”

Po lewej stronie, tuż obok płyty, znajduje się krzyż. Całość przymocowana jest do dość

dużego kamienia .

19

W Brodach znajduje się także pomnik dr Anki. Ma on kształt stożka, zlepionego

z kamieni. Na jego środku widnieje płyta z napisem:

,, W MIEJSCU TYM

W LISTOPADZIE 1944 ROKU PADŁA

W WALCE Z OKUPANTEM HITLEROWSKIM

ZA POLSKĘ LUDOWĄ

DR ANKA

HELENA WOLF

MAJOR ARMII LUDOWEJ

CZEŚĆ JEJ BOHATERSKIEJ PAMIĘCI

POMNIK TEN ZOSTAŁ UFUNDOWANY

ZE SKŁADEK KÓŁ MŁODZIEŻY PCK

WSZYSTKICH WOJEWÓDZTW POLSKI”

Przynajmniej raz w roku uczniowie naszej szkoły odwiedzają te miejsca.. Bardzo

cieszę się, że są one nadal pielęgnowane, ponieważ dzięki temu mają szansę pozostać

w tym miejscu jeszcze przez wiele pokoleń.

Pomnik dr Anki

20

Zbiorowy grób pomordowanych w czasie II wojny światowej

Tablica przed starym Urzędem Gminy w Brodach

21

V. SZKOŁA PODSTAWOWA W KRYNKACH

Historia szkoły w Krynkach

W 1788 r. pierwszą szkółkę założył ksiądz Marian Kulpiński. Jak zanotowano

w starych zapiskach, duchowny ten ,, uczył dzieci swych parafian “.

1 września 1910 r. została założona w Krynkach szkoła na wzór innych szkół

rządowych. Na początku nie było budynku, w którym mogłyby się odbywać lekcje, więc

gmina wynajęła dom. Roman Sokół był tam pierwszym nauczycielem. Został on

przeniesiony do Bukówna po roku pracy w Krynkach. Na jego miejsce przybył z powiatu

opoczyńskiego Kacper Dębowski. Wtedy też powołano specjalny komitet do budowy

budynku szkolnego i w lipcu 1912 r. odbyła się licytacja.

Dwa lata późnij szkoła została oddana do użytku publicznego.

Na początku I wojny światowej szkoła stała się miejscem kwaterunku dla wojsk

niemieckich, rosyjskich i austriackich. Naukę wznowiono jesienią 1915 r. Przybyła wtedy

z Kunowa nowa nauczycielka– pani Kwiecinska. Jednak nauka nie trwała długo,

budynek był zniszczony, a remontu nie przeprowadzono.

Szkoła wznowiła działalność w październiku 1921 r. W tym samym roku nominację

na nauczyciela dostał A. Wojtal. Mieszkał on w mieszkaniu wynajętym na wsi.

W budynku szkolnym była tylko jedna sala przeznaczona na naukę. W 1938 r.

wygospodarowano nową salę lekcyjną z pustego mieszkania nauczyciela.

Pomimo wielu przeszkód, proces edukacji mieszkańców Krynek i okolic był

prowadzony w sposób ciągły.

Wielkim patriotyzmem i oddaniem wykazali się nauczyciele miejscowej szkoły podczas

okupacji. Już w pierwszym roku wojny powstały tu tajne struktury TON ( Tajna

Organizacja Nauczycielska), której zadaniem było organizowanie tajnej oświaty.

Tajna praca oświatowa polegała na realizowaniu przedwojennych programów

nauczania oraz przygotowaniu młodzieży na tajnych kompletach do składania egzaminów

maturalnych w Radomiu lub Ostrowcu. Po wojnie również te tradycje podtrzymywano,

dbając przy tym o poziom wykształcenia.

22

21 lutego 1945 r. jest dziś dla nas pamiętnym dniem, bo to właśnie wtedy dyrektorem

szkoły w Krynkach został Jan Barański, czyli nasz patron. Zaczął on organizować

i przygotowywać zniszczoną wojenną zawieruchą szkołę do nowego roku szkolnego.

Budynek był bardzo zdewastowany. Ocalały tylko pojedyncze sprzęty, które zostały

wcześniej ulokowane na wsi przez poprzedniego dyrektora – Antoniego Bujaka.

We wrześniu 1945 r., po wyremontowaniu budynku i zaopatrzeniu go w podstawowy

sprzęt szkolny, podjęto naukę w pełnej siedmioklasowej szkole.

15 lipca 1965 r. Sejm RP wydał Ustawę o rozwoju systemu oświaty i wychowania.

Wprowadziła ona ośmioklasową szkołę podstawową

Po 26 latach niestrudzonej pracy na stanowisku kierownika szkoły, Jan Barański

odszedł na emeryturę. Po nim dyrektorem została Adela Gołyga. W 1972 r.

po przeprowadzeniu kapitalnego remontu, dzieci pobierały naukę tylko w budynku

szkolnym, a nie w domach gospodarzy i w remizie, jak do tej pory.

Po odejściu Adeli Gołygi na wcześniejszą emeryturę w 1979 r., nowym dyrektorem

została Teodora Karwacka, która po jedenastu latach pełnienia tej funkcji odeszła

na wcześniejszą emeryturę.

Od 1 września 1990 r. nowym dyrektorem szkoły została Krystyna Barańska, która

zdobyła większość głosów w tajnym głosowaniu Rady Pedagogicznej.

1 września 1996 r. to pamiętna data dla całej społeczności szkolnej i mieszkańców

Krynek. To właśnie w tym dniu oddano nowy, bardzo długo oczekiwany obiekt szkolny.

W 1986 r., czyli za dyrektorowania Teodory Karwackiej, powstały projekty nowej

szkoły. W tym samym roku wyrównano teren pod budowę szkolnych obiektów, postawiono

słupy pod salę gimnastyczną i budynek mieszkalny dla nauczycieli. W 1991 r. wstrzymano

budowę ze względu na brak środków. Po dwóch latach, dzięki staraniom Wójta Gminy –

Andrzeja Śliwy i przedstawicieli Rady Gminy, której przewodniczył Zenon Zapała,

budowa znów ruszyła. Trwała trzy i pół roku.

We wrześniu 1996 r. oddano do użytku sutereny i pierwszą kondygnację. Szkoła

dostała nowe meble oraz kilka prezentów od gości.

1 września 1997 r. stanowisko dyrektora szkoły objęła Danuta Łuczkiewicz

wyłoniona w drodze konkursu.

23

Dziś dyrektorem Publicznej Szkoły Podstawowej im. Jana Barańskiego w Krynkach

jest Robert Romański. ..

W historii naszej szkoły zostały zapisane takie wartości jak:

patriotyzm, Ojczyzna, pracowitość i odpowiedzialność.

Wiąże się to ściśle z osobą Jana Barańskiego-patrona naszej szkoły, który był

żołnierzem Batalionów Chłopskich, nauczycielem, przez całe swoje życie służył Ojczyźnie.

Moje pokolenie wiele wie na temat tego niezwykłego człowieka – wymagającego

nauczyciela i patrioty. Związku z tym w naszej szkole staramy się pielęgnować wartości,

które wpajał swoim wychowankom Jan Barański. Wiele od siebie wymagamy. Wiemy

dobrze, że zdobyta wiedza, zaowocuje w przyszłości.

Szkoła ukazuje nam także piękno, tradycje i zwyczaje naszej Małej Ojczyzny. Służy

temu między innymi Izba Regionalna. Przed laty urządzili ją wspólnie nauczyciele,

uczniowie i rodzice.

Streszczenie rozmowy z Ewą Zaczek – córką patrona naszej szkoły

Diana Górska: Dlaczego, Pani zdaniem, Pan Jan Barański został patronem

Publicznej Szkoły Podstawowej w Krynkach?

Ewa Zaczek: Odkąd tylko sięgam pamięcią, mój ojciec pracował jako nauczyciel.

Jeszcze w czasie wojny prowadził tajne nauczanie. Zaraz po ukończeniu szkoły zaczął

pracować w Krynkach Białostockich. Od 1945r. do 1968 r. pracował w szkole w Krynkach,

które dziś należą do Gminy Brody, kiedyś zaś należały do Gminy Kunów. Uczył fizyki,

matematyki i chemii.

Był wyjątkowym człowiekiem. Skupiał całe życie kulturowe wokół budynku

szkolnego. Dotyczyło ono nie tylko uczniów, ale również dorosłych mieszkańców Krynek

i pobliskich miejscowości. W szkole organizowane były zabawy taneczne, wieczorki,

wspólne gry w tenisa. Można było także zapisać się na różne kursy, m.in. kroju i szycia,

kulinarne, prawa jazdy na motocykl. Szkoła stanowiła wtedy centrum kultury, nauki

i rozrywki.

24

Diana Górska: Czy Jan Barański był człowiekiem surowym?

Ewa Zaczek: Zdecydowanie surowym. Bardzo zależało mu na przekazywaniu

wiedzy, trzymał na lekcjach żelazną dyscyplinę. Uczniowie bali się go i czuli przed nim

respekt.

Przypomniała mi się pewna historia z dzieciństwa, kiedy to mój kolega poprosił

mnie, żebym podmieniła klasówkę, którą źle napisał. Chciałam pomóc, dlatego zgodziłam

się na oszustwo i zamieniłam złą na poprawnie napisaną. Byłam pewna, że ojciec nic nie

podejrzewał. Myliłam się...

Następnego dnia każdy z nas czekał na ten najważniejszy moment. Kiedy on

nadszedł, zaczęłam się strasznie bać. Zastanawiałam się nad tym, co zrobiłam i kilka razy

analizowałam całą tę sytuację. Ojciec nie dał nic po sobie poznać. To mnie zmyliło.

W pewnym momencie wywołał mojego kolegę i zaczął wypytywać go, kto mu pomógł

podmienić klasówkę. Słysząc to, zaczęłam modlić się w myślach o to, aby ojciec nie

dowiedział się, że to ja. Kolega nie powiedział prawdy. Skłamał. Na moją korzyść. Jednak

w domu i tak czekała mnie nieprzyjemna rozmowa. Dowiedziałam się, że jeśli jeszcze raz

podmienię klasówki, moje ręce zostaną ucięte. Już nigdy więcej nikomu nie pomogłam

w taki sposób.

Dziś ze śmiechem opowiadam tę historię, lecz kiedy działa się ona w rzeczywistości,

nie było mi do śmiechu.

Fotografie

Budynek Szkoły Podstawowej w Krynkach

25

Wnętrze Izby Regionalnej

Gablota poświęcona patronowi szkoły

26

VI. KRAJOBRAZ WSI I NAJBLIŻSZEJ OKOLICY

Krajobraz mojej miejscowości – opis

Idąc brzegiem zalewu w Brodach, widzę naprawdę cudowną okolicę. Malowniczy

zalew i otaczające go wzniesienia pokryte gęstymi lasami, tworzą zachwycający krajobraz,

który zostaje w pamięci na długo.

Dotykam dłonią muru, który został wzniesiony w miejscu, gdzie znajduje się zapora,

nawet on ma dla mnie swój niepowtarzalny urok. Taka cisza i spokój. Słychać tylko cichy

szum wiatru. Odpływam do świata marzeń... Wszystko wydaję mi się takie idealne.

Wiatr tworzy delikatne niczym fałdy na jedwabnej pościeli fale, na których widać

złoty brokat. To odbicie słońca rozproszone w kroplach wody. Na niebie widać chmury.

Są puszyste jak małe baranki… Gdy tak dłużej na nie patrzę, moja wyobraźnia sprawia,

że dostrzegam kolejne obrazy, a każdy z nich jest niepowtarzalny i godny zastanowienia.

Odwracam się i widzę starą, zabytkową tamę. Do głowy przychodzą mi kolejne

pytania, na które chyba nigdy nie znajdę odpowiedzi.

Cztery kamienne filary sprawiają, że po plecach przebiega mi dreszcz. Są takie

potężne! A mimo to w całości nie wytrzymały przed laty ogromnej powodzi. Taka

katastrofa skłania do refleksji, niczym tragedia Titanica. Oba obiekty wydawałyby się

bardzo trudne do zniszczenia, jednak i jeden, i drugi został pokonany przez siły natury.

Trudno się więc dziwić, iż Brody są miejscowością często odwiedzaną przez turystów.

Urok tej okolicy jest doceniany nie tylko przez jej mieszkańców, ale również osoby

zamieszkujące pobliskie miasta.

Rezerwat „Skały w Krynkach”

Rezerwat ,,Skały w Krynkach” leży w obrębie permsko – mezozoicznego obrzeża

trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Znajdują się tam głównie piaskowce

i piaskowce zlepieńcowe o zabarwieniu jasnobeżowym i żółtoszarym z podrzędnymi

wkładami mułowców i iłowców. W skałach tych obserwuje się wietrzeniowo

wypreparowane struktury charakterystyczne dla osadów wód płynących o wysokiej energii.

Jest to najważniejszy element dydaktyczno- naukowy skałek jako odsłonięć geologicznych.

27

Rezerwat obejmuje fragment południowo – wschodniego zbocza doliny Kamiennej,

rozcięty dwoma dolinkami niższego rzędu. W obrębie obszaru można wyróżnić następujące

elementy geomorfologiczne:

1. Stromy odcinek zbocza doliny wyerodowany w piaskowcach i piaskowcach

zlepieńcowych dolnego triasu.

2. Wyższy połogi odcinek zbocza przechodzący w wierzchowinę.

3. Pagórek piaszczysto – żwirowy o pochodzeniu lodowcowym. Sięga wysokości 217

m n.p.m.

4. Zespół niższych tarasów piaszczystych doliny, które stanowią połogo nachyloną

powierzchnię na wysokości 198 m – 205 m n.p.m.

5. Niewielki fragment wyższego tarasu piaszczystego dochodzący do 210 m n.p.m.

6. Dolinki cieków okresowych rozcinające zbocze i tarasy piaszczyste doliny

Kamiennej.

Z punktu widzenia ochrony rezerwatu najważniejszym elementem na jego terenie są

skałki zbudowane z piaskowców i piaskowców zlepieńcowych dolnego triasu oraz wąwóz

skalny, który tworzą piaskowce. Na terenie Gór Świętokrzyskich wąwóz skalny utworzony

w piaskowcach jest unikatowym tego typu.

Widok z mojego okna

28

ZAKOŃCZENIE

Praca nad portfolio skłoniła mnie do dokładniejszego spojrzenia na moją miejscowość.

Poznałam wiele zabytków, ciekawych miejsc, a także ludzi związanych ze wsią, w której

mieszkam.

Mogłam tego dokonać przyglądając się wnikliwie zabytkowym obiektom,

ale także czytając na ich temat przeróżne informacje, pochodzące z różnych źródeł

oraz przeprowadzając wywiady z mieszkańcami mojej miejscowości. Swoje obserwacje

utrwalałam fotografując najciekawsze miejsca .

Chcąc ustalić, które z wartości dziedzictwa kulturowego są najważniejsze

dla mieszkańców mojej miejscowości, przeprowadziłam ankietę.

I tak okazało się, że największą wartość stanowi kościół wraz z cmentarzem

parafialnym w Krynkach, a następnie kolejno zabytkowa zapora, dworek

oraz modrzewiowy dom w Brodach.

Moje zdanie na ten temat jest nieco inne. Jednak ja również na pierwszym

miejscu wymienię kościół, gdyż zostałam wychowana w duchu religii chrześcijańskiej.

W moim życiu ważne są takie wartości jak: Bóg, wiara, miłość. Cenię je bardzo i szukam

ludzi, którzy potrafią być wrażliwi, bezinteresowni i odpowiedzialni. Kościół ten to także

wspaniały zabytek architektury, który urzeka mnie swoim pięknem.

Dla mnie istotne są również wartości przekazywane już od pokoleń przez szkołę,

w której zdobywam wiedzę tak potrzebną w przyszłym życiu .

Moja rodzina doświadczyła tragicznych przeżyć w czasie II wojny światowej.

Pradziadek i wuj zginęli w czasie wojny, a ciocia została wywieziona na Syberię.

Prababcia do dziś jest dumna ze swego męża, który poległ za wolność ojczyzny. Pewnie

z tego powodu bardzo ważnymi wartościami dziedzictwa kulturowego są dla mnie groby

i pomniki pomordowanych w czasie okupacji.

Mieszkańców mojej miejscowości i mnie urzeka także piękno krajobrazu tutejszych

okolic.

29

Bardzo cieszę się, iż miałam szansę na zdobycie tak wielu informacji o mojej Małej

Ojczyźnie. Dziś przechodząc obok kościoła, czy też starej tamy, widzę coś więcej niż tylko

budowle. To cząstka mnie i każdej osoby żyjącej tu, gdzie ja.

Kiedy zakończyłam pracę nad portfolio, pomyślałam…Brody…

Tak, to słowo wiele dla mnie znaczy. Tutaj się wychowałam. Tu pierwszy raz

usłyszałam śpiew ptaka. W tej niedużej miejscowości poznałam co to radość, ale także

czym jest ból, zaczęłam odkrywać sekrety życia i świata.

Jakie to szczęście, iż żyję w kraju i w czasach, w których nie ma wojen, w których

każdy jest równy, niezależnie od płci, wiary czy pochodzenia. Nie wierzę, że może być coś

bardziej cudownego w życiu człowieka niż poczucie, że ma gdzie wrócić, że to jest jego

miejsce. Choćby najmniejszy skrawek ziemi, ale własny, a wokół miejscowość, do której

jesteś przywiązany, leżąca w kraju, który kochasz.

Już jako kilkuletnia dziewczynka wiedziałam, iż okolica otaczająca mój dom jest

piękna. Z wiekiem zaczęłam dostrzegać coraz więcej niezwykłych rzeczy, które wcześniej

nie miały dla mnie dużego znaczenia.

Wartości materialne przestały mieć dla mnie przeważającą wartość, zaczęły liczyć się

te duchowe i historyczne. Nawet wygląd zewnętrzny okazał się mniej imponujący

niż niezwykła historia. Chodząc po ziemi, za którą tak wiele ludzi oddało życie, czuję się

zobowiązana również w jakiś skromny sposób oddać cześć tej okolicy. Dzisiaj jest ona

dla mnie nie tylko domem, ale także pamiątką niezapomnianych wydarzeń, które się tutaj

rozegrały. Każdy szum wiatru przypomina mi o tych, którzy odeszli, abyśmy my mogli żyć.

Tu i teraz.

Jestem tak bardzo szczęśliwa, iż mogę podziwiać to, co stworzyła natura w tym

cudownym miejscu, ale także to, co przekształcali ludzie przez długie lata, abyśmy dzisiaj

mogli nacieszyć oczy urodą tego krajobrazu.

W jaki sposób mogę ja – trzynastoletnia dziewczyna, okazać miłość do mojej Małej

Ojczyzny? To proste... Już ją okazuję, poprzez dzielenie się jej pięknem z innymi ludźmi,

którzy nie mają okazji zobaczyć jej na własne oczy.

30

ANKIETA

Czy widzisz w naszej okolicy wartości dziedzictwa kulturowego?

TAK 100% (43)

NIE 0% (0)

Które wartości dziedzictwa kulturowego są dla Ciebie najważniejsze?

KOŚCIÓŁ WRAZ Z CMENTARZEM W KRYNKACH - 68,9% (31)

PRZELEW W BRODACH - 31,1% (14)

MODRZEWIOWY DOM W BRODACH - 13,3% (6)

DWOREK W BRODACH - 20% (9)

INNE - 4,4% (2)