CRNA GORAMINISTARSTVO UNUTRAŠNJIH POSLOVA

S T R A T E G I J AZA

INTEGRISANO UPRAVLJANJE MIGRACIJAMA U CRNOJ GORI ZA PERIOD 2011.-2016. GODINA

Obradjivač: Ministarstvo unutrašnjih poslova, Sektor za upravne unutrašnje posloveStatus dokumenta: Predlog

Podgorica, februar 2011. godine

1

1. U V O D

1. 1 Opšte razmatranje1. 2 Bitni principi djelotvorne migracione politike1. 3 Osnovne determinante migracione politike Crne Gore

2. OPŠTI CILJ I SVRHA STRATEGIJE

2. 1 Opšti cilj 2. 2 Svrha Strategije

3. PRAVNI I INSTITUCIONALNI OKVIR

3. 1 Pravni okvir 3. 2 Institucionalni okvir3. 3 Međunarodni pravni i institucionalni okvir

4. AKTUELNO STANJE MIGRACIJA U CRNOJ GORI

4. 1 Zakoniti boravak stranaca4. 1. 1 Vizni sistem 4. 1. 2 Boravak do 90 dana 4. 1. 3 Privremeni boravak 4. 1. 4 Stalno nastanjenje4.1.5 Uslovi za zapošljavanje i rad stranaca4.1.6 Zdravstvena zaštita4.1.7 Socijalna sigurnost

4.1.8 Socijalna zaštita 4.1.9 Obrazovanje4.1.10 Lična karta za stranca4.1.11 Raseljena i interno raseljena lica4. 2 Sticanje državljanstva4. 3 Azil u Crnoj Gori4. 4 Trgovina ljudima4. 5 Državna i međunarodna saradnja4. 6. Nezakonite migracije4. 6. 1 Nezakonit prelazak državne granice4. 6. 2 Zabrana ulaska u zemlju4. 6. 3 Nezakoniti boravak4. 6. 4 Krijumčarenje ljudima4. 7 Readmisija

5. MIGRACIONA STATISTIKA

6. PRIORITETI I STRATEŠKI CILJEVI

7.  FINANSIJSKA SREDSTVA ZA IMPLEMENTACIJU STRATEGIJE I ODGOVORNOSTI

2

1. UVOD

1.1 Opšte razmatranje

Migracije se ne samo sadržajno već i metodološki (u smislu praćenja), smatraju najobuhvatnijom varijabilom kretanja stanovništva. Povećanje broja migranata, kao i problemi koji se s tim u vezi javljaju, uslovili su da se migracije, kao stalan proces kretanja stanovništva, nalaze u središtu političkog interesovanja, velikog broja država. Gotovo sve zemlje bez razlike suočene su sa problemom međunarodnih migracija, bilo kao zemlje porijekla, tranzita ili pak kao zemlje krajnjeg odredišta migranata.

Migracije se smatraju jednim od najznačajnijih pitanja današnjice, posebno ako se ima u vidu činjenica, da danas, mnogo više nego u bilo kojem periodu ljudske istorije, svjetsko stanovništvo je izloženo sve većim pomjeranjima. U ovom trenutku, oko 192 miliona lica živi izvan mjesta (države) svog rođenja, što čini oko 3% svjetske populacije. U periodu 1965-1990 godine, broj međunarodnih migranata se povećao za 45 miliona.

Sve više se širi saznanje da su migracije osnovna i neizbježna komponenta ekonomskog i socijalnog života svake države i da valjano regulisanje migracija može biti korisno, kako za pojedince, tako i za društva u cjelini. Višestruke i kompleksne dimenzije migracija uključuju sljedeće bitne komponente: migracije radnika, ponovno sjedinjenje porodica, migracije i bezbjednost, borba protiv ilegalnih migracija,prava migranata, integracija migranata, migracije i razvoj.

1.2 Bitni principi djelotvorne migracione politike

Bitni principi uspješne i djelotvorne migracione politike bi bili sljedeći:

Uređeno i humano upravljanje migracijama od podjednake je koristi, kako za države, tako i za migrante;

Sve države dijele zajedničke interese kroz jačanje saradnje u cilju maksimiziranja zajedničkih koristi;

Osnovna odgovornost za upravljanje migracijama je na državama. Svaka država je odgovorna da štiti ukupni javni poredak, kako kroz razvoj odgovarajuće pravne infrastrukture, tako i kroz razvoj adekvatnih administrativnih kapaciteta.

Implementacija nacionalnih migracionih politika preduslov je za efikasnu međunarodnu migracionu politiku i saradnju.

Saradnja i dijalog između svih zainteresovanih strana, uključujući države, međunarodne organizacije, nevladine organizacije, privatni sektor, radničke organizacije i asocijacije migranata, su važni elementi efikasnog regulisanja migracija i razvijanja svestrane i uranvotežene nacionalne migracione politike;

Bilateralni i multilateralni konsultativni procesi su veoma bitni u razvijanju efikasne nacionalne migracione politike;

Efikasno upravljanje migracijama je dostižno kroz uravnoteženo razmatranje i shvatanje ekonomskih, socijalnih, političkih, humanitarnih i razvojnih faktora kao izvornih uzroka migracionih kretanja;

Obezbjeđivanje odgovarajućih mehanizama za legalne migracije je bitan elemenat svestranog pristupa u regulisanju migracija;

Smanjenje ilegalnih migracija je zajednička obaveza svih država;

3

Integracija migranata je veoma važna u dostizanju socijalne i političke stabilnosti, u maksimiziranju doprinosa koje oni mogu dati društvenim zajednicama, kao i u smanjenju slučajeva rasizma i ksenofobije;

Djelotvorno vođenje aktivne migracione politike podrazumjeva prikupljanje, obradu, analizu, korišćenje i razmjenu statističkih migracionih podataka na nacionalnom i međinarodnom nivou;

Istaživanje svih aspekata migracija je potrebno za bolje razumijevanje i shvatanje migracionih kretanja, a time i za pronalaženje najboljih rješenja.

Stvaranje uslova da bi Crna Gora mogla djelotvorno provoditi migracionu politiku, podrazumijeva aktivniji nastup i učešće u oblikovanju međunarodne migracione politike. Ovdje se prije svega ima u vidu aktivnije učešće na regionalnom nivou. Ovo tim prije što je regionalna saradnja prvi korak na koji EU upućuje sve države koje se nalaze u predpristupnoj fazi i figuriraju kao države potencijalni kandidati, s krajnjim ciljem punopravnog učlanjenja. U tom smislu, neophodan je odlučniji iskorak prema upravljanju migracionim tokovima i otklanjanju uzroka nezakonitih migracija, kao i njihovih posljedica. Pravni propisi koji se odnose na migracije još uvijek su nedovoljni i nepotpuni. Posebno kada se ima u vidu podrjučje obrazovanja, socijalnog staranja, zdravstvene zaštite i drugih područja od značaja za prihvat i integraciju migranata u crnogorsko društvo. Tako se može konstatovati da je u Crnoj Gori potrebno nastaviti sa unaprjeđivanjem propisa koji stimulišu integraciju migranata u crnogorsko društvo, sprječavanje diskriminacije, netolerancije i ukupne društvene marginalizacije pojedinih migracionih grupa, a sve u skladu sa najboljim praksama i standardima EU. Ovo podrazumijeva i značajnije ukljućivanje lokalne samouprave u provodjenju mjera i aktivnosti na planu integracije migranata u lokalnim zajednicama.

Pristup razvoju sinergije između nacionalne migracione strategije i migracione politike podrazumijeva sljedeće:

- Uspostavljanje otvorenog procesa razmjene informacija, poboljšanje međuresornih konsultacija i saradnje;

- Zajednička implementacija politike i programa na nacionalnom nivou od strane svih relevantnih subjekata;

- Kreiranje foruma za pitanja migracija i migracionih programa unutar vladinih i nevladinih struktura.

Rješavanje migracionih pitanja zahtijeva adekvatno planiranje, kooperativne pristupe i podjelu odgovornosti. Pošto svaki aspekt migracija uključuje različite učesnike, uspješna realizacija migracione strategije zavisi i od aktivnog uključenja svih relevantnih faktora na lokalnom, nacionalnom, ali i međudržavnom nivou.

Pristupi partnerstvu u procesu uspješnog upravljanja migracijama, podrazumijevali bi sljedeće:

- Identifikacija i angažovanje svih relevantnih učesnika, što se odnosi, a ne svodi isključivo na: organe državne uprave i lokalne samouprave, međunarodne nevladine organizacije, intervladine organizacije, biznis i finansijski sektor, kao i same migrante i njihove asocijacije.

4

- Preciziranje mehanizama koordinacije relevantnih učesnike u cilju uspješnije koordinacije njihovih aktivnosti. Zajednički rad na ostvarivanju postavljenih ciljeva podrazumijeva izgradnju i jačanje javne svijesti.

1.3 Osnovne determinante migracione politike Crne Gore

Formulisanje ukupne migracione politike Crne Gore u bitnom je determinisano činjenicom:

1. Geopolitičkog položaja Crne Gore. Naime, Crna Gora se nalazi na putu tradicionalnih migracionih tokova evropskog kontinenta koji vode pravcem istok – zapad i jug – sjever.

2. Crna Gora sa površinom od 13.817 km2 i manje od 650,000 stanovnika spada u red malih država, a samim time i posebno je ranjiva kada su u pitanju nekontrolisane migracije.

3. Sukcesivni razvoj pojedinih privrednih grana u Crnoj Gori uslovio je potrebu za angažovanjem nedostajuće radne snage, koja se apsorbuje iz država regiona.

4. Disolucije bivše SFRJ i ratnih dešavanja u okruženju. Ovo je prouzrokovalo velika pomjeranja stanovništva, te slijedom toga i pojavu velikog broja raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori.

5 Dobijanja statusa države kandidata za članstvo u EU I liberalizacije viznog režima, a što može uticati da Crna Gora bude prepoznata kao država krajnjeg odredišta, a manje kao tranzitno područije.

2. OPŠTI CILJ I SVRHA STRATEGIJE 2. 1 Opšti cilj

Uspostavljanje pravnog, regulatornog i institucionalnog okvira koji pruža mogućnost djelotvornog sprovođenja politike kontrole migracionih kretanja u skladu sa pravilima i standardima acquis communitaire.

2. 2 Svrha strategije

Stvoriti pretpostavke za održivu strukturu upravljanja migracijama u državi, i time dati doprinos regionalnoj i ukupnoj stabilnosti saglasno pravilima i standardima EU.

3. PRAVNI I INSTITUCIONALNI OKVIR

3.1 Pravni okvir

Zakon o strancima ("Službeni listCG", br 82/08) uređuje uslove za ulazak, kretanje i boravak stranaca na teritoriji Crne Gore. U cilju adekvatnog sprovođenja Zakona o strancima, donijeta su sljedeća podzakonska akta: Uredba o viznom režimu, Pravilnik o načinu odobravanja privremenog boravka i stalnog nastanjenja i izdavanju putnih i drugih isprava strancima, Pravilnik o vizama i viznim obrascima.

5

Zakon o dopunama zakona o strancima („Službeni list CG“, br. 72/09) donesen je u cilju definisanja i trajnog rješavanja statusa raseljenih i interno raseljenih lica . Zakonom je omogućeno raseljenim licima iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenim licima sa Kosova koji borave u Crnoj Gori, da dobiju status stranca sa stalnim nastanjenjem.

Zakon o zapošljavanju i radu stranaca (“Službeni list CG”, br. 22/08), čija je primjena otpočela 1. januara 2009. godine, donio je brojne novine u odnosu na prethodni zakon kojim je bila uređena oblast zapošljavanja stranaca u Crnoj Gori. Zakonom o zapošljavanju i radu stranaca propisano je da se stranac može zaposliti, odnosno raditi u Crnoj Gori pod uslovom da ima: radnu dozvolu, odobrenje za stalno nastanjenje, odnosno odobrenje za privremeni boravak, zaključen ugovor o radu, odnosno građansko-pravni ugovor i da je obveznik za prijavljivanje rada prijavio rad stranca u skladu sa ovim zakonom. Zakon propisuje da Vlada Crne Gore godišnje utvrđuje broj radnih dozvola za strance, odnosno kvotu radnih dozvola, u skladu sa migracionom politikom, stanjem i kretanjem na tržištu rada. Kvota se utvrđuje na prijedlog ministarstva nadležnog za poslove rada, uz prethodno pribavljena mišljenja ministarstava nadležnih za pojedine djelatnosti za koje se utvrđuje kvota i mišljenje Socijalnog savjeta. U cilju blagovremenog planiranja kadrova i sprovođenja procedura koje predviđa ovaj zakon, kvota se utvrđuje najkasnije do 31. oktobra tekuće za narednu godinu.

Zakon o crnogorskom državljanstvu („Službeni list CG“, br. 13/08) uređuje načine i uslove sticanja i gubitka crnogorskog državljanstva.

Zakon o azilu (”Službeni list RCG“ broj 45/06) koji je stupio je na snagu 2006. godine, uređuje principe, uslove i postupak za davanje azila, priznavanje statusa izbjeglice i odobravanje dodatne i privremene zaštite, organe nadležne za odlučivanje, prava i obaveze lica koja traže azil, kojima je priznat status izbjeglice i odobrena dodatna i privremena zaštita, kao i razloge za prestanak i ukidanje statusa izbjeglice i dodatne zaštite i prestanak privremene zaštite u Crnoj Gori.

Zakon o registrima prebivališta i boravišta („Službeni list CG“, br. 13/08 i 41/10) ustanovljava i uređuje način vođenja registra prebivališta i registra boravišta crnogorskih državljna i stranaca, kao i način dopune, korišćenja i zaštite podataka.

Zakon o centralnom registru stanovništva (»Službeni list RCG«, br. 49/07 i »Službeni list CG« br. 41/10) utvrđuje sadržinu centralnog registra stanovništva Crne Gore, razmjenu, vođenje, održavanje, čuvanje i korišćenje podataka, određivanje i upotrebu lične identifikacione oznake i uređuje druga pitanja od značaja za centralni registar stanovništva. Centralni registar stanovništva je računarski vođena baza podataka crnogorskih državljana sa prebivalištem u Crnoj Gori i onih koji su ostvarili privremeni boravak ili stalno nastanjenje u inostranstvu, kao i stranaca sa odobrenim privremenim boravkom i stalnim nastanjenjem u Crnoj Gori.

Zakon o putnim ispravama (”Službeni list CG“, br. 21/08 i 25/08) uređuje putne isprave za putovanje crnogorskih državljana u drugu državu, postupak izdavanja i prestanak važenja putnih isprava, kao i druga pitanja od značaja za korišćenje putnih isprava.

6

Zakon o unaprjeđenju poslovnog ambijenta („Službeni list CG“, br. 40/10) je donijet u cilju stvaranja uslova za olakšano poslovanje i sadrži odredbe koje se odnose na izmjenu ili brisanje odredaba pojedinih zakona kojima se uređuje, između ostalog, i visina administrativnih taksi u domenu regulisanja statusnih pitanja stranaca.

Zakon o vanjskim poslovima („Službeni list CG“, br. 46/10) uređuje način vođenja i vršenja vanjskih poslova, međusobnih odnosa državnih organa u vršenju vanjskih poslova, osnivanje i rad diplomatskih i konzularnih predstavništava Crne Gore u inostranstvu, diplomatska i konzularna zvanja, prava i dužnosti diplomata i drugih zaposlenih u Ministarstvu vanjskih poslova i evropskih integracija i diplomatsko- konzularnim predstavništvima, postupak sticanja, upravljanja, i raspolaganja imovinom u inostranstvu koja je neophodna za rad diplomatsko-konzularnih predstavništava.

Zakon o graničnoj kontroli („Službeni list CG“, br. 72/09) uređuje vršenje granične kontrole koja obuhvata nadzor državne granice, granične provjere i procjenu prijetnji za bezbjednost državne granice koja se vrši radi obezbjeđenja državne granice, sprječavanje i otkrivanje krivičnih djela i prekršaja i pronalaženje i hvatanje njihovih učinilaca, sprječavanje nezakonitih migracija i otkrivanje drugih aktivnosti i radnji kojim se ugrožava javna bezbjednost.

Krivičnim zakonikom („Službeni list RCG", br. 70/03 i 47/06 i "Službeni list CG" br.

40/08 i 25/10) definisana su krivična djela zločinačkog udruživanja kojima se inkriminiše stvaranje zločinačkih organizacija ili grupa, odnosno organizatora udruženja ili pripadnika udruženja. Utvrđena su i krivična djela koja mogu biti izvršena na organizovan način, pa je za kvalifikovani oblik tog krivičnog djela predviđena strožija kazna (krivična djela tipična za organizovani kriminal: pranje novca, trgovina ljudima, držanje i stavljanje u promet opojnih droga, međunarodni terorizam itd).

Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni list RCG", br. 39/04 i 14/10) usvojen je sa ciljem da stvori uslove za: očuvanje, zaštitu i unaprjeđenje zdravlja građana Crne Gore i poboljšanje zdravstvenog stanja stanovništva; poboljšanje kvaliteta života u vezi sa zdravljem; obezbjeđenje dostupnosti zdravstvene zaštite, pod jednakim uslovima, svim građanima Crne Gore; posebnu brigu za zdravstveno i socijalno osjetljive i ugrožene kategorije stanovništva; održivost zdravstvenog sistema; poboljšanje funkcionisanja, efikasnosti i kvaliteta zdravstvene službe, uz definisanje posebnih programa u oblasti kadrova, mreže ustanova, tehnologije i medicinskog snabdijevanja; bolje funkcionalno povezivanje institucija zdravstvenog sistema Crne Gore, kao i usklađivanje privatnog i javnog interesa u ovoj oblasti; podsticanje obavljanja zdravstvene djelatnosti u skladu sa domaćim i međunarodnim standardima.

Zakon o zdravstvenom osiguranju ("Službeni list RCG", br. 39/04, 23/05, 29/05 i "Službeni list CG", br. 12/07, 13/07) donijet je u cilju stvaranja uslova za: obezbjeđivanje obaveznog zdravstvenog osiguranja, stabilno finansiranje zdravstvene zaštite, usklađivanjem zdravstvene potrošnje sa realnim materijalnim mogućnostima, uvođenje dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja.

Zakon o socijalnoj i dječijoj zaštiti („Službenilist RCG“, br. 78/05) uređuje pitanja zaštite porodice, pojedinca, djece u riziku i lica u stanju socijalne potrebe, odnosno socijalne isključenosti. Osnovna prava iz socijalne zaštite su: materijalno obezbjeđenje porodice, lična invalidnina, njega i pomoć drugog lica, smještaj u ustanovi, smještaj u

7

drugoj porodici, pomoć za vaspitanje djece i mladih sa posebnim potrebama, zdravstvena zaštita, troškovi sahrane, jednokratna pomoć. Osnovna prava iz dječije zaštite su: oprema za novorođeno dijete, dodatak za djecu, naknada po osnovu rođenja djeteta, naknada zarade za rad sa polovinom punog radnog vremena, odmor i rekreacija djece. .Članom 103 navedenog zakona propisano je da licu koje nema prebivalište na teritoriji Crne Gore, centar priznaje pravo na jednokratnu novčanu pomoć ili smještaj u ustanovi ili smještaj u drugoj porodici u saradnji i na teret sredstava nadležnog organa socijalne zaštite prema posljednjem mjestu prebivališta.

Porodični zakon („Službeni list RCG“ br. 01/07 ) Članom 250 ovog zakona utvrđeno je da, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno, organ starateljstva će preduzeti potrebne mjere za zaštitu ličnosti, prava I interesa stranog državljanina, dok organ države čiji je on državljanin ne donese potrebnu odluku I ne preduzme određene mjere nad takvim licima.

Zakon o policiji („Službeni list RCG“ broj 28/05, „Službeni list CG“ broj 86/09, 88/09). Zakon uređuje policijske poslove, policijska ovlašćenja i dužnosti, status policijskih službenika i kontrolu rada policije.

Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti („Službeni list CG“, broj 79/08 i 72/09) obezbijeđena je zaštita podataka u skladu sa principima i standardima sadržanim u potvrđenim međunarodnim ugovorima o ljudskim pravima i osnovnim slobodama i opšte prihvaćenim pravilima međunarodnog prava.

Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju (’’Službeni list RCG’’, br. 64/02, 31/05 i 49/07 i ’’Službeni list CG’’, broj 45/10), kojim su uređena pitanja organizacije i uslova za obavljanje obrazovno vaspitnog rada u oblastima: predškolskog, osnovnog, srednjeg opšteg, srednjeg stručnog, obrazovanja lica sa posebnim potrebama i obrazovanja odraslih, pravi razliku između stranih državljana koji imaju privremeni boravak ili stalno nastanjenje u Crnoj Gori i stranih državljana koji nemaju regulisan boravak, odnosno stalno nastanjenje u Crnoj Gori (član 9).

Zakonom o gimnaziji („Službeni list RCG“, br. 64/02 i 49/07 i „Službeni list CG“, br. 45/10), član 9, i Zakonom o stručnom obrazovanju, član 16, („Službeni list RCG’’, br.64/02,49/07 i ’’Službeni list CG’’, broj 45/10) propisano je da strani državljanin i lice bez dokaza o državljanstvu (koji nemaju regulisan privremeni boravak ili stalno nastanjenje) mogu se obrazovati u gimnaziji, odnosno stručnoj školi u skladu sa međunarodnim konvencijama i tim zakonima.

Zakonom o visokom obrazovanju („Službeni list RCG“, br. 60/03 i „Službeni list CG“, br. 04/08 i 45/10) (član 89) utvrđeno je da strani državljanin ima pravo upisa na studijske programe u Crnoj Gori pod jednakim uslovima kao i državljani Crne Gore koji plaćaju školarinu, tj. na konkurentskoj osnovi, u skladu sa tim zakonom i statutom ustanove visokog obrazovanja, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije uređeno. Ovo pravo ima strani državljanin kojem je odobren privremeni boravak ili stalno nastanjenje u Crnoj Gori. Kriterijumi na osnovu kojih se vrši vrednovanje u kvalifikacionom postupku za upis na Univerzitet Crne Gore su isti za sve studente, bilo da su državljani Crne Gore ili strani državljani.

8

Zakon o statistici i statističkom sistemu Crne Gore („Službeni list RCG" broj 69/05) je pravna osnova za proizvodnju statističkih podataka. Ovim zakonom se reguliše uloga i obaveze Zavoda za statistiku i drugih proizvođača zvanične statistike navedenih u zakonu. Trenutno se radi na izmjenama zakona radi usaglašavanja sa međunarodnim regulativama. Prema ovom Zakonu utvrđuje se Program statističkih istraživanja za period od 5 godina, kao i godišnji Plan statističkih istraživanja.

S aspekta djelotvornog vođenja migracione politike, od posebnog značaja su sljedeća podzakonska akta:

Uredba o viznom režimu („Službeni list C G“ br.18/09), kojom su taksativno nabrojane države čiji državljani imaju obavezu pribavljanja vize za ulazak, prelazak preko teritorije i boravak na teritoriji Crne Gore, kao i propisana dužina trajanja boravka u Crnoj Gori u zavisnosti od putne ili identifikacione isprave koju posjeduju.

Pravilnik o načinu odobravanja privremenog boravka i stalnog nastanjenja i izdavanju putnih i drugih isprava strancima (»Službeni list CG«, br. 58/09). Pravilnikom se bliže propisuje način izdavanja odobrenja za privremeni boravak, odnosno produženje privremenog boravka, odobrenje za stalno nastanjenje i izdavanje putne isprave za strance. Takođe, uređuje se i: upis otkaza boravka do 90 dana, boravka na osnovu izdate vize za duži boravak (viza D), privremenog boravka, stalnog nastanjenja i upis zabrane ulaska u putnu ispravu stranca. Pravilnikom se propisuje sadržaj i način vođenja evidencija.

Pravilnik o vizama i viznim obrazcima („Službeni list CG“, br. 64/09). Pravilnikom se uređuje sljedeće: 1. Način i uslovi izdavanja viza, slučajevi u kojima je za izdavanje vize potrebno

pribaviti prethodnu saglasnost Policije, uslovi za produženje roka važenja vize, način poništenja i skraćenja roka važenja vize;

2. Obrazac zahtjeva za izdavanje vize i njeno produženje, obrazac vize, način unošenja vize u putnu ispravu stranca i obrazac za unošenje vize u putnu ispravu;

3. Način vođenja evidencija o izdatim vizama, odbijenim zahtjevima za vize i poništenim vizama;

4. Način postupanja i distribuiranja obrazaca za vize.

3. 2 Institucionalni okvir

Ministarstvo unutrašnjih poslova - Odobrava privremeni boravak uz prethodnu saglasnost Policije, odobrava stalno nastanjenje, otkazuje stalno nastanjenje , donosi rješenje o prestanku privremenog boravka i stalnog nastanjenja, izdaje putne isprave za strance-putna isprava za lice bez državljanstva i putni list za stranca, izdaje ličnu kartu za stranca, vodi evidencije iz djelokruga svoje nadležnosti, vrši nadzor nad sprovođenjem Zakona i propisa donesenih na osnovu Zakona, osim u dijelu koji se odnosi na izdavanje viza, rješava u drugom stepenu, po žalbama podnesenim protiv odluka prvostepenih organa (područnih jedinica, odnosno policije)Evidenciju o privremenom boravku i stalnom nastanjenju stranaca vodi Ministarstvo unutrašnjih poslova.

Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija - odgovorno za sprovođenje

prethodno utvrđene vanjske politike Crne Gore i održavanje odnosa Crne Gore sa

9

drugim zemljama, međunarodnim organizacijama i institucijama, praćenja stanja međunarodnih odnosa i bilateralne saradnje sa drugim zemljama, otvaranje i zatvaranje diplomatsko- konzularnih predstavništava Crne Gore, vođenje diplomatskih, konzularnih i drugih poslova, zaključivanje međunarodnih sporazuma, izdavanje diplomatskih iIi drugih službenih isprava i vođenje odgovarajućih evidencija o njima, konzularnu saradnja sa drugim zemljama i druge poslove. U sklopu svojih funkcija, Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija pruža zaštitu interesima svojih državljana u inostranstvu u saradnji sa drugim bitnim institucijama; poduzima neophodne mjere za poboljšanje odnosa sa dijasporom; takođe bavi se pitanjima viza i pojedinim aspektima nezakonitih migracija.

Evidenciju o podnijetim zahtjevima za izdavanje viza i evidenciju o izdatim vizama vodi Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija.

Ministarstvo rada i socijalnog staranja je nadležno za kreiranje i vođenje politike radnih odnosa, tržišta rada, zapošljavanja i rada stranaca u Crnoj Gori, zaključivanja i realizacije međunarodnih sporazuma o politici socijalne zaštite, penzijskog i invalidskog osiguranja i drugo.

Ministarsvo zdravlja vodi politiku u oblasti zdravstvene zaštite; zdravstveno osiguranje i obezbjeđenje zdravstvene zaštite iz javnih prihoda i druge poslove. Proglašenjem nezavisnosti 03.06.2006.godine, Crna Gora je preuzela međunarodne sporazume koje je zaključila bivša zajednička država. Shodno navedenoj odluci, u primjeni su dvadeset dva međunarodna sporazuma o socijalnom osiguranju.

Ministarstvo prosvjete i sporta vrši poslove koji se odnose na: projektovanje, izgradnju i razvoj obrazovno-vaspitnog sistema; uslove za osnivanje i rad obrazovno-vaspitnih ustanova i organizacija, sistem njihovog finansiranja kreiranje obrazovnih programa za sve vidove i nivoe obrazovanja, programe stručnog usavršavanja i napredovanja nastavnog kadra, normativna djelatnost i nadzor nad zakonitošću rada obrazovnih ustanova.

Uprava policije vrši graničnu kontrolu (nadzor državne granice, granične provjere i procjenu prijetnji za bezbjednost državne granice); daje saglasnost za izdavanje viza na zahtjev diplomatsko-konzularnih predstavništava Crne Gore; izuzetno izdaje vize na graničnom prelazu; produžava vizu za kratki boravak (viza C) kada to zahtijevaju humanitarni, profesionalni i lični razlozi ili viša sila; skraćuje rok važenja vize pod određenim uslovima; ispravlja podatke koji su greškom uneseni u vizu u diplomatsko-konzularnim predstavništvima; poništava izdatu vizu ako se naknadno utvrdi da postoji neki od zakonskih razloga; otkazuje boravak do 90 dana i privremni boravak; otkazuje boravak stranca na osnovu izdate vize za duži boravak (viza D); određuje rok za napuštanje Crne Gore strancu koji nezakonito boravi; izvršava mjere prinudnog udaljenja stranaca; određuje smještaj stranca u Prihvatilištu; određuje obavezni boravak stranca kojeg nije moguće odmah prinudno udaljiti; odlučuje o prestanku obaveznog boravka; donosi rješenje o visini troškova boravka u Prihvatilištu; privremeno oduzima isprave za dokazivanje identiteta; prikuplja lične podatke o strancu od organa državne uprave, privrednih društava, preduzetnika i od samog stranca pod uslovima propisanim zakonom; upravlja registrom boravišta crnogorskih državljana i stranaca sa stalnim nastanjenjem i privremenim boravkom ili boravkom do 90 dana; vodi zakonom propisane evidencije u vezi stranaca iz svog djelokruga rada.

10

Zavod za zbrinjavanje izbjeglica vodi evidenciju o interno raseljenim licima sa Kosova i izdaje tim licima raseljeničke legitimacije, učestvuje u pripremama za dobrovoljni povratak u zemlju porijekla ili drugo određeno područje i pomaže prilikom obezbjeđivanja smještaja raseljenim licima, kao i interno raseljenim licima sa Kosova koja borave u Crnoj Gori. U kontekstu Zakona o azilu, nadležnosti Zavoda takođe uključuiju pomoć u pristupu obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti i pravnoj pomoći.

Zavod za zapošljavanje je institucija koja razvija ključne inovativne programe zapošljavanja, i u okviru svojih različitih zadataka pomaže strancima u pronalaženju mogućnosti zaposlenja

Kancelarija za borbu protiv trgovine ljudima - U organizacionom smislu, smještena je u Generalnom sekretarijatu Vlade Crne Gore i koordinira aktivnostima na implementaciji Nacionalne strategije za borbu protiv trgovine ljudskim bićima, s ciljem kvalitetne zaštite žrtava, prevencije i krivičnog gonjenja učinilaca.

Zavod za statistiku (MONSTAT) - vrši poslove koji se odnose na organizaciju i sprovođenje statističkih istraživanja, prikupljanje, obradu, statističku analizu i objavljivanje statističkih podataka i kreiranje i razvoj metodologija statističkih istraživanja.

3.3 Međunarodni pravni i institucionali okvir

1950 Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama 1951 Ženevska konvencija o statusu izbjeglica 1952 Konvencija o migracijama radi zapošljavanja1954 Konvencija o statusu lica bez državljanstva1961 Konvencija Ujedinjenih nacija o smanjenju broja lica bez državljanstva1965 Konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije1966 Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima1966 Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima1967 Protokol o statusu izbeglica 1975 Konvencija o radnicima migrantima (dopunske odredbe)1977 Evropska konvencija o pravnom statusu radnika migranata 1979 Konvencija o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena1984 Konvencija protiv mučenja i drugog okrutnog, neljudskog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja,1985 Konvencija o implementaciji šengenskog sporazuma1989 Konvencija o pravima djeteta1990 Međunarodna konvencija o zaštiti prava radnika migranata i članova njihovih porodica

2000 Protokol protiv krijumčarenja migranata kopnom, morem i vazduhom i Protokol za sprječavanje, suzbijanje i kažnjavanje trgovine ljudima, posebno ženama i djecom, kako se dopunjuje Konvencija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala.2005 Konvencija o suzbijanju trgovine ljudima.2006 Evropska socijalna povelja

11

U cilju razvijanja usklađenog i koherentnog pristupa upravljanju migracijama i kontroli granica, predložena su EU acquis dokumenta koja je potrebno uzeti u obzir prilikom daljeg usavršavanja i usklađivanja migracionog zakonodavstva.

Regulative:

1. Br. 322/97, 17. februar 1997, o kreiranju društvene statistike2. Br. 45/2001, 18.decembar 2001, o zaštiti individua od zloupotrebe ličnih podataka od

strane društvenih institucija i slobodnog protoka inaformacija3. Br. 377/2004, 19. februar 20004, o kreiranju mreže migracionih oficira za vezu4. Br. 2252/2004, 13. decembar 2004, koja utvrđuje bezbjedonosne standarde i

biometriju u pasošima i putnim ispravama izdatim u zemljama EU5. Br. 862/2007, 11.jul 2007, o društvenoj statistici o migracijama i međunarodnoj

zaštiti 6. Br. 296/2008, 11 mart 2001, koja ustanovljava kodeks zajednice o pravilima kretanja

preko granice7. Br. 380/2008. 18.april 2008, kojom se utvrđuje jedinstveni format dozvole boravka

za državljane trećih zemalja8. Br. 856/2008, 24.jul 2008, kojom se utvrđuje jedinstveni format viza što se tiče

brojeva

Direktive:

1. 2000/43/EC o primjeni principa o jednakom tretmanu bez obzira na rasno ili etničko porijeklo

2. 2000/78/EC o uspostavljanju generalnog okvira jednakog tretmana prilikom zapošljavanja

3. 2001/40/EC o uzajamnom priznavanju odluka o protjerivanju državljana trećih država

4. 2002/90/EC definisanje regulisanja nedozvoljenog ulaska, tranzita i boravka 5. 2003/11/EC o pružanju pomoći prilikom deportacije vazdušnim putem6. 2003/86/EC o pravu na spajanje porodice7. 2003/109/EC o statusu stranaca koji imaju stalni boravak8. 2004/57/EC o organizovanom povratku državljana trećih zemalja sa teritorije dvije ili

više zemalja članica9. 2004/81/EC o dozvolama za boravak državljanima trećih država koji su žrtve

trgovine ljudima ili koji su bili predmet ilegalnih migracija, a koji sarađuju sa nadležnim organima

10. 2004/114/EC o prijemu stranaca u svrhu studiranja, razmjene učenika, obuke ili volonterskog rada

11. 2005/71/EC o prijemu državljana trećih zemalja u svrhu naučnog istraživanja12. 2008/115/EC o zajedničkim standardima i procedurama u zemljama članicama

vezano za povratak ilegalnih migranata13. 2009/50/EC o uslovima ulaska i boravka državljana trećih zemalja u svrhu

visokostručnog zapošljavanja

Odluke:

12

1. 16. decembar 1996. Odluka o praćenju implementacije instrumenata usvojenih od strane Savjeta, a po pitanju ilegalnih migracija, readmisije, nezakonitog zapošljavanja državljana trećih zemalja i saradnja u realizaciji otkaza boravka

2. 26. maj 1997. Odluka o razmjeni informacija vezano za pružanje pomoći prilikom dobrovoljnog povratka državljana trećih zemalja

3. 27. mart 2000. Odluka o poboljšanju razmjene informacija u otkrivanju lažnih putnih isprava

4. 23. februar 2004. Odluka o određivanju kriterijuma i praktičnih aranžmana za kompenzaciju finansijskog disbalansa koji proizilazi iz Direktive 2001/40/EC o zajedničkom prepoznavanju odluka o protjerivanju državljana trećih zemalja.

5. 13.septembar 2004 Odluka o usvajanju pravila o implementaciji regulative 45/2001 Evropskog parlamenta i Savjeta o zaštiti pojedinaca u procesuiranju ličnih podataka od strane društvenih institucija i tijela o slobodnoj razmjeni ličnih podataka

6. 5.oktobar 2006. Odluka o organizovanju zajedničkog informativnog mehanizma zemalja članica na polju azila i emigracije.

7. 14.maj 2008. O organizovanju Evropske migracione mreže.

4. AKTUELNO STANJE MIGRACIJA U CRNOJ GORI

4.1 Zakoniti boravak stranaca

4.1.1 Vizni sistem

Savjet ministara pravde i unutrašnjih poslova EU je 30. novembra 2009. godine usvojio Odluku o stavljanju Crne Gore na tzv. Pozitivnu Šengen listu (Regulativa 539/2001 koja sadrži listu zemalja čiji državljani su izuzeti od obaveze pribavljanja viza) čime je građanima Crne Gore omogućen ulazak u zemljama šengenske zone sa važećom putnom ispravom i bez potrebe pribavljanja vize.

Vizni sistem Crne Gore, generalno je usaglašen sa viznim sistemom Evropske Unije. Razlika postoji u odnosu na države nastale na prostoru bivše Jugoslavije i Republike Albanije.

Vrste viza, u smislu Zakona o strancima su: aerodromsko – tranzitna viza (viza A), tranzitna viza (viza B), viza za kratki boravak (viza C) i viza za duži boravak (viza D).

Aerodromsko-tranzitna viza (viza A) izdaje se strancu za jedan ili više prelazaka kroz međunarodni tranzitni prostor aerodroma, za vrijeme prekida putovanja ili transfera između dvije faze međunarodnog leta, bez ulaska na teritoriju Crne Gore. Strancu koji za vrijeme međupristajanja na aerodromu u Crnoj Gori ne napušta avion ili međunarodni tranzitni prostor aerodroma nije potrebna viza. Aerodromsko-tranzitna viza izdaje se sa rokom važenja do tri mjeseca.

Tranzitna viza (viza B) izdaje se strancu za jedno, dva ili više putovanja preko teritorije Crne Gore. Tranzitna viza izdaje se sa rokom važenja do šest mjeseci. Na osnovu tranzitne vize, stranac može da boravi u Crnoj Gori najduže pet dana. Ova viza može se izdati strancu koji ima ulaznu vizu države u koju putuje ili preko čije teritorije nastavlja putovanje, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno. Tranzitna viza može se izdati i unijeti u zajednički pasoš grupi putnika koja je formirana prije nego što je donesena odluka o

13

putovanju, a koji zajedno prelaze preko teritorije Crne Gore. Ovakva viza može se izdati grupi od najmanje pet, a najviše 50 lica, pri čemu je lice koje vodi grupu obavezno da posjeduje lični pasoš i, kad je to potrebno, vizu.

Viza za kratki boravak (viza C) izdaje se za turistička, poslovna ili druga putovanja, za jedan ili više ulazaka u Crnu Goru i za neprekidni boravak, odnosno ukupno trajanje uzastopnih boravaka koji ne može biti duži od 90 dana u vremenskom periodu od šest mjeseci, računajući od dana prvog ulaska. Viza za kratki boravak (viza C) za više ulazaka izdaje se sa rokom važenja do jedne godine. Izuzetno, viza za kratki boravak za više ulazaka može se izdati i sa dužim rokom važenja, ali ne dužim od pet godina, o čemu odlučuje organ državne uprave nadležan za inostrane poslove. Viza za kratki boravak može se izdati grupi putnika koja je formirana prije nego što je donesena odluka o putovanju, ukoliko članovi te grupe zajedno ulaze na teritoriju Crne Gore, borave u njoj i napuštaju teritoriju kao grupa. Rok važenja ove vize ne može biti duži od 30 dana. Ovakva viza unosi se u zajednički pasoš i može se izdati grupi od najmanje pet, a najviše 50 lica, pri čemu je lice koje vodi grupu obavezno da posjeduje lični pasoš i, kad je to potrebno, vizu. Bliže uslove za izdavanje vize za kratki boravak propisuje organ državne uprave nadležan za inostrane poslove.

Viza za duži boravak (viza D) izdaje se strancu koji namjerava da boravi na teritoriji Crne Gore duže od 90 dana, ali ne duže od šest mjeseci u vremenskom periodu od jedne godine, računajući od dana prvog ulaska. Viza za duži boravak izdaje se za jedan ili više ulazaka u Crnu Goru. Viza za duži boravak (viza D) može se izdati strancu koji:- namjerava da boravi u Crnoj Gori radi obavljanja poslovnih i drugih djelatnosti, obavljanja stručnih poslova utvrđenih ugovorom o poslovno tehničkoj saradnji, o dugoročnoj proizvodnoj kooperaciji, o prenosu tehnologija i o stranim ulaganjima;- dolazi na službu u Crnu Goru u svojstvu člana diplomatsko-konzularnog predstavništva strane države ili međunarodne organizacije akreditovane u Crnoj Gori, privrednog i kulturnog predstavništva, kao i članovima njegove porodice, odnosno članovima zajedničkog domaćinstva, koji imaju diplomatske ili službene pasoše.

Prilikom izdavanja vize, vrijeme važenja putne isprave u koju se unosi viza mora biti najmanje tri mjeseca duže od roka važenja vize. Izuzetno, ako to zahtijevaju humanitarni razlozi, nacionalni interes ili međunarodne obaveze Crne Gore, u putnu ispravu se može unijeti viza koja važi najduže do isteka vremena važenja putne isprave, kad je obezbijeđen povratak stranca u državu boravišta ili u treću državu.

Vizu izdaje diplomatsko, odnosno konzularno predstavništvo Crne Gore. Zahtjev za izdavanje vize stranac podnosi lično, na posebnom obrascu. Prije izdavanja vize, diplomatsko, odnosno konzularno predstavništvo Crne Gore dužno je da u određenim slučajevima pribavi prethodnu saglasnost Policije. Izuzetno, ako to zahtijevaju humanitarni, lični ili profesionalni razlozi, Policija na graničnom prelazu može izdati:1) vizu za kratki boravak (viza C), za jedan ulazak i boravak do 15 dana;2) tranzitnu vizu (viza B), za jedan tranzit do pet dana;3) tranzitnu vizu (viza B), pomorcu ili grupi pomoraca.

Crna Gora ima 21 ambasadu i dva generalna konzulata koji se bave zaštitom interesa državljana Crne Gore, kao i izdavanjem viza za državljane onih zemalja kojima je potrebna viza za ulazak u Crnu Goru. U cilju unaprjeđenja vizne politike, Crna Gora je potpisala

14

sporazum o zastupanju i predstavljanju sa Republikom Srbijom i Republikom Bugarskom u zemljama u kojima Crna Gora nema diplomatsko-konzularna predstavništva.

Nakon konsultacija sa ekspertima EU, Crna Gora je redukovala izdavanje viza na granici i znatno pooštrila uslove i postupak izdavanja viza za ulazak i boravak u Crnoj Gori za državljane zemalja sa tzv. „Crne liste“ (rizične zemlje).

Vlada Crne Gore je 26. februara 2009.g. donijela Uredbu o viznom režimu, kojom se uređuje ulazak, tranzit i boravak stranih državljana na teritoriji Crne Gore. U Uredbi su jasno navedene države čijim državljanima za ulazak u Crnu Goru nije potrebna viza, kao i vrste putnih i identifikacionih isprava koji su potrebni za ulazak u Crnu Goru i od kojih zavisi dužina boravka u Crnoj Gori. Takođe imaoci putnih isprava sa važećom Šengen vizom, važećom vizom SAD ili dozvolom boravka u tim zemljama mogu ulaziti i boraviti, odnosno prelaziti preko teritorije Crne Gore do sedam dana, a najduže do isteka vize, ako je važenje te vize kraće od sedam dana.

Sagledavanjem ukupnog stanja migracionih kretanja u svijetu, Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija i drugi nadležni organi vrše analizu rizika koje donose savremene migracije i prema tome usklađuju viznu politiku.

4.1.2 Boravak do 90 dana

Stranac ostvaruje pravo na boravak do 90 dana na osnovu vize za kratki boravak (viza C), ukoliko dolazi iz države čijim državljanima je, shodno Uredbi o viznom režimu, neophodna viza za ulazak u Crnu Goru, ili bez vize, u skladu sa gore navedenom uredbom. Za boravak do 90 dana, neophodno je da strani državljanin posjeduje važeću putnu ispravu. Takođe, državljani određenih država mogu ulaziti i boraviti u Crnoj Gori do 30 dana i sa važećom ličnom kartom, odnosno drugom ispravom na osnovu koje se može utvrditi njihov identitet i državljanstvo, u skladu sa Uredbom o viznom režimu.

Na osnovu gore navedenog, stranac može boraviti u Crnoj Gori najduže 90 dana u vremenskom periodu od šest mjeseci, računajući od dana prvog ulaska. Stranac koji je boravio u Crnoj Gori 90 dana, može ponovo ući i boraviti u Crnoj Gori nakon isteka vremenskog perioda od šest mjeseci, računajući od dana prvog ulaska.

Shodno Zakonu o registrima prebivališta i boravišta , propisana je obaveza stranca sa boravkom do 90 dana, koji namjerava da u tom mjestu boravi duže od tri dana, da podnese prijavu boravišta Policiji u roku od 24 časa od dolaska u boravište.

4.1.3 Privremeni boravak

Privremeni boravak može se odobriti strancu koji namjerava da boravi u Crnoj Gori duže od 90 dana, radi:1) zapošljavanja i rada, obavljanja privredne ili preduzetničke djelatnosti; 2) sezonskog rada; 3) srednjoškolskog obrazovanja ili studiranja; 4) učešća u programima međunarodne razmjene učenika i studenata ili drugim programima mladih; 5) specijalizacije, stručnog osposobljavanja i praktične obuke; 6) naučno- istraživačkog rada; 7) liječenja; 8) spajanja porodice; 9) humanitarnih razloga; 10) drugih opravdanih razloga, određenih zakonom ili međunarodnim ugovorom.Stranac kome je odobren privremeni boravak može da boravi u Crnoj Gori u skladu sa svrhom zbog koje mu je privremeni boravak odobren.

15

Strancu se može odobriti privremeni boravak, ako: 1) ima sredstava za izdržavanje; 2) ima obezbijeđen smještaj; 3) ima zdravstveno osiguranje; 4) ne postoje smetnje sa aspekta nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili javnog zdravlja; 5) je priložio dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak.

Dokazom o posjedovanju sredstava za izdržavanje koja mu omogućavaju egzistenciju za vrijeme privremenog boravka u Crnoj Gori smatra se potvrda, odnosno drugi dokaz o stanju na bankovnom računu stranca u crnogorskoj ili stranoj banci, dokaz o ličnim primanjima po osnovu radnog angažovanja, visini stipendije, dokaz o obezbjeđenju troškova liječenja, dokaz o posjedovanju nepokretne imovine u Crnoj Gori na osnovu koje je moguće obezbijediti sredstva za izdržavanje, izjava kojom se fizičko ili pravno lice obavezuje da će snositi troškove boravka stranca, odnosno dokaz da je strancu obezbijeđeno izdržavanje na drugi način.

Dokazom o obezbijeđenom smještaju smatra se isprava o pravu svojine na stambenom prostoru ili zaključen ugovor o zakupu stambenog prostora, odnosno pisana izjava lica kod kojeg stranac ima obezbijeđen smještaj ili potvrda o smještaju kod privrednog društva ili preduzetnika registrovanog za pružanje usluga smještaja.

Dokazom o zdravstvenom osiguranju smatra se putničko zdravstveno osiguranje obezbijeđeno od ovlašćenog osiguravajućeg društva, zdravstveno osiguranje obezbijeđeno u skladu sa međunarodnim ugovorima ili zdravstveno osiguranje ostvareno pod uslovima i na način utvrđen posebnim zakonom.

Podnošenje zahtjeva i odlučivanje:

Odobrenje za privremeni boravak u Crnoj Gori izdaje Ministarstvo unutrašnjih poslova, uz prethodnu saglasnost Policije. Zahtjev za izdavanje odobrenja za prvi privremeni boravak stranac podnosi diplomatskom, odnosno konzularnom predstavništvu Crne Gore. Stranac kome za ulazak u Crnu Goru nije potrebna viza zahtjev za izdavanje odobrenja za prvi privremeni boravak može da podnese Ministarstvu unutrašnjih poslova, u mjestu boravišta.

Uz zahtjev, stranac je dužan da priloži ovjerenu kopiju važeće putne isprave u koju je stavljen otisak ulaznog štambilja na graničnom prelazu, ako zahtjev podnosi u Crnoj Gori ili otisak štambilja prethodno odobrenog privremenog boravka, dokaz o posjedovanju sredstava za izdržavanje, dokaz da ima obezbijeđen smeštaj, dokaz o zdravstvenom osiguranju, kao i dokaze o opravdanosti zahtjeva. Stranac koji podnese zahtjev za odobrenje prvog privremenog boravka prije isteka boravka od 90 dana može ostati u Crnoj Gori do donošenja konačne odluke.

Privremeni boravak odobrava se sa rokom važenja do jedne godine. Odobrenje privremenog boravka unosi se u važeću putnu ispravu stranca, čije vrijeme važenja mora biti najmanje tri mjeseca duže od roka na koji se odobrenje izdaje. Ako je zahtjev podnesen u stranoj državi, odobrenje prvog privremenog boravka u putnu ispravu stranca unosi diplomatsko, odnosno konzularno predstavništvo Crne Gore. Zahtjev za produženje privremenog boravka stranac podnosi Ministarstvu, u mjestu boravišta.

16

Shodno Zakonu o registrima prebivališta i boravišta , propisana je obaveza stranca sa boravkom do 90 dana, koji namjerava da u tom mjestu boravi duže od osam dana, da podnese prijavu boravišta Policiji u roku od 24 časa od dolaska u boravište.

Administrativna taksa za odobrenje, odnosno produženje privremenog boravka iznosi 10 eura.

Otkaz privremenog boravka:

Privremeni boravak može se otkazati strancu ako se naknadno utvrdi da: 1) postoje razlozi sa aspekta nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili javnog zdravlja; 2) se zapošljava i radi bez važeće radne dozvole, odnosno suprotno odredbama zakona kojim se uređuje zapošljavanje i rad stranaca; 3) boravak ne koristi u skladu sa svrhom zbog koje mu je izdato odobrenje za privremeni boravak. O otkazu privremenog boravka rješenje donosi Policija. U rješenju se određuje rok u kojem stranac mora napustiti teritoriju Crne Gore i izriče zabrana ulaska u Crnu Goru. Protiv rješenja o otkazu boravka može se izjaviti žalba Ministarstvu unutrašnjih poslova, u roku od osam dana od dana prijema rješenja. Otkaz privremenog boravka i zabrana ulaska upisuju se u putnu ispravu stranca.

Prestanak privremenog boravka:

Privremeni boravak u Crnoj Gori prestaje strancu: 1) ako mu je privremeni boravak otkazan; 2) ako mu je izrečena zaštitna mjera udaljenja ili mjera bezbjednosti protjerivanja; 3) istekom roka važenja privremenog boravka; 4) ako prestanu razlozi na osnovu kojih je privremeni boravak odobren; 5) ako za vrijeme trajanja privremenog boravka boravi van Crne Gore duže od 90 dana.

Rješenje o prestanku privremenog boravka donosi Ministarstvo. Protiv rješenja iz stava može se izjaviti žalba, u roku od osam dana od dana prijema rješenja. O žalbi odlučuje Ministarstvo.

Privremeni boravak radi zapošljavanja i rada, obavljanja privredne, preduzetničke ili druge djelatnosti:

Privremeni boravak radi zapošljavanja i rada, obavljanja privredne, preduzetničke ili druge djelatnosti, može se odobriti strancu kome je prethodno izdata radna dozvola, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zapošljavanje i rad stranaca, i odobrava se na rok određen u radnoj dozvoli.

Privremeni boravak radi sezonskog rada:

Privremeni boravak radi sezonskog rada može se odobriti strancu koji ispunjava zakonom propisane uslove, a kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak priloži radnu dozvolu. Ovaj privremeni boravak može se odobriti na period do osam mjeseci u kalendarskoj godini. Odobrenje za privremeni boravak po ovom osnovu izdaje se u roku od sedam dana od dana podnošenja zahtjeva.

Privremeni boravak radi srednjoškolskog obrazovanja ili studiranja:

17

Privremeni boravak radi srednjoškolskog obrazovanja ili studi-ranja može se odobriti strancu koji ispunjava zakonom propisane uslove, a kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak priloži potvrdu o školovanju ili studiranju. Odobreni privremeni boravak po ovom osnovu, u cilju završetka školovanja, može se produžiti najduže do dvije godine po isteku roka propisanog za trajanje školovanja, odnosno studiranja. Za odobravanje privremenog boravka maloljetnom strancu, radi srednjoškolskog obrazovanja, potrebna je saglasnost zakonskog zastupnika.

Privremeni boravak radi učešća u programima međunarodne razmjene :

Strancu koji u Crnu Goru dolazi radi učestvovanja u programima međunarodne razmjene učenika i studenata ili drugim programima mladih može se odobriti privremeni boravak ako ispunjava zakonom propisane uslove, a kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak priloži i: potvrdu državnog organa, odnosno institucije nadležne za sprovođenje ratifikovanih međunarodnih ugovora o razmjeni učenika ili studenata, kojom se potvrđuje učešće stranca u međunarodnoj razmjeni; potvrdu nadležnog organa, odnosno institucije o finansiranju troškova školovanja ili studiranja, izdržavanja, smještaja, zdravstvenog osiguranja i troškova povratka stranca u zemlju čiji je državljanin.

Privremeni boravak radi specijalizacije, stručnog usavršavanja ili praktične obuke:

Privremeni boravak radi specijalizacije, stručnog usavršavanja ili praktične obuke može se odobriti strancu koji ispunjava zakonom propisane uslove, a kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak priloži potvrdu pravnog lica ili nadležnog organa u Crnoj Gori da mu je odobrena specijalizacija, stručno usavršavanje ili praktična obuka, kao i program kojim je utvrđeno vrijeme njihovog trajanja.

Privremeni boravak radi naučnog istraživanja:

Članom 46 Zakona o strancima, propisano je da se privremeni boravak radi naučnog istraživanja može odobriti strancu koji ispunjava sljedeće uslove : da ima obezbijeđena sredstva za izdržavanje; da ima obezbijeđen smještaj; da ima obezbijeđeno zdravstveno osiguranje; da ne postoje smetnje sa aspekta nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili javnog zdravlja; da je priložio dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak. Kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak dužan je da priloži ugovor zaključen sa naučnom ustanovom u Crnoj Gori.

Privremeni boravak radi liječenja:

Privremeni boravak radi liječenja u Crnoj Gori može se odobriti strancu koji ispunjava zakonom propisane uslove, a kao dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak priloži potvrdu izdatu od zdravstvene ustanove u kojoj će se liječiti, a koja sadrži vrijeme potrebno za liječenje. Privremeni boravak po ovom osnovu može se produžiti za vrijeme potrebno za liječenje stranca.

Privremeni boravak radi spajanja porodice:

Privremeni boravak radi spajanja porodice može se odobriti strancu, članu uže porodice crnogorskog državljanina ili stranca kome je odobreno stalno nastanjenje ili privremeni boravak u Crnoj Gori.

18

Užom porodicom, u smislu prethodnog stava, smatraju se: supružnici, njihova maloljetna djeca rođena u braku ili van braka, maloljetna djeca jednog od supružnika i usvojena djeca.

Izuzetno, članom uže porodice može se smatrati i drugi srodnik, ako postoje posebni, lični ili humanitarni razlozi za spajanje porodice u Crnoj Gori.

Privremeni boravak radi spajanja porodice odobrava se na rok do jedne godine, odnosno do isteka roka važenja odobrenja o privremenom boravku stranca sa kojim se spajanje traži.

Privremeni boravak po ovom osnovu može se produžiti u slučaju kad je crnogorski državljanin umro, kao i u slučaju prestanka braka koji je u Crnoj Gori trajao najmanje tri godine.

Strancu, članu uže porodice crnogorskog državljanina ili stranca kome je odobreno stalno nastanjenje u Crnoj Gori, privremeni boravak se može produžavati do ispunjenja uslova za sticanje prava na stalno nastanjenje.

Privremeni boravak djeteta rođenog na teritoriji Crne Gore:

Maloljetnom strancu rođenom na teritoriji Crne Gore privremeni boravak se odobrava i produžava na vrijeme koje je određeno za privremeni boravak jednog od roditelja ili staratelja.

Privremeni boravak iz humanitarnih razloga:

Privremeni boravak iz humanitarnih razloga može se odobriti strancu za koga se pretpostavlja da je žrtva krivičnog djela trgovine ljudima, kao i maloljetnom strancu koji je napušten ili je žrtva organizovanog kriminala i u slučaju kad ne ispunjava uslove u smislu da ima sredstva za izdržavanje; obezbijeđen smještaj; zdravstveno osiguranje; da ne postoje smetnje sa aspekta nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili javnog zdravlja i da je priložio dokaz o opravdanosti zahtjeva za privremeni boravak.

Privremeni boravak iz humanitarnih razloga neće se odobriti strancu ukoliko to zahtijevaju razlozi nacionalne bezbjednosti i javnog poretka.

Privremeni boravak iz humanitarnih razloga odobrava se na period od tri mjeseca do jedne godine i može se produžavati sve dok postoje razlozi iz prvog stava.Stranac iz prvog stava ne smije se prinudno udaljiti zbog nezakonitog ulaska ili boravka u Crnoj Gori.

Ovakvom strancu, za koga postoji opravdani strah da bi davanjem iskaza mogao biti izložen opasnosti po život, zdravlje, fizički integritet ili slobodu, obezbjeđuje se zaštita i ostvarivanje prava po odredbama zakona kojim se uređuje zaštita svjedoka.

4.1.4 Stalno nastanjenje

Pravo na stalno nastanjenje:

19

Stalno nastanjenje može se odobriti strancu koji je do dana podnošenja zahtjeva boravio u Crnoj Gori neprekidno pet godina na osnovu odobrenja za privremeni boravak.

Prava i obaveze stalno nastanjenog stranca:

Stranac kome je odobreno stalno nastanjenje u Crnoj Gori ima pravo na: 1) rad i zapošljavanje; 2) obrazovanje i stručno usavršavanje; 3) priznavanje diploma i sertifikata; 4) socijalnu pomoć, zdravstveno i penzijsko osiguranje; 5) poreske olakšice; 6) pristup tržištu roba i usluga; 7) slobodu udruživanja, povezivanja i članstva u organizacijama koje zastupaju interese radnika ili poslodavaca.Stranac ostvaruje prava iz prethodnog stava u skladu sa zakonima kojima se uređuje način ostvarivanja navedenih prava.

Shodno Zakonu o registrima prebivališta i boravišta , propisana je obaveza stranca sa stalnim nastanjenjem, koji namjerava da u tom mjestu boravi duže od osam dana, da podnese prijavu boravišta Policiji u roku od 24 časa od dolaska u boravište.

Odobrenje za stalno nastanjenje izdaje Ministarstvo unutrašnjih poslova. Zahtjev za stalno nastanjenje stranac podnosi Ministarstvu, u mjestu boravišta.

Uz zahtjev za odobravanjenje stalnog nastanjenja stranac je dužan da priloži dokaz o odobrenom privremenom boravku u Crnoj Gori, u neprekidnom trajanju od pet godina prije podnošenja zahtjeva, ovjerenu kopiju važeće putne isprave, dokaz o posjedovanju sredstava za izdržavanje, dokaz da ima obezbijeđen smještaj, dokaz o zdravstvenom osiguranju, dokaz da u Crnoj Gori nije pravosnažno osuđen za krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti, kao i dokaz da protiv njega nije pokrenut krivični postupak za takvo krivično djelo, kao i da nema smetnji sa aspekta nacionalne bezbjednosti i javnog poretka. Za odobravanje stalnog nastanjenja maloljetnom strancu potreban je dokaz o stalnom nastanjenju jednog od roditelja i saglasnost drugog roditelja.

Odobrenje za stalno nastanjenje unosi se u putnu ispravu stranca. Protiv rješenja Ministarstva kojim se odbija zahtjev za stalno nastanjenje, može se pokrenuti upravni spor.

Administarstivna taksa za odobravanje stalnog nastanjenja iznosi 10 eura

Otkazivanje stalnog nastanjenja:

Stalno nastanjenje može se otkazati strancu, ako: 1) je u Crnoj Gori pravosnažno osuđen na bezuslovnu kaznu zatvora u trajanju dužem od šest mjeseci za krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti; 2) to zahtijevaju razlozi nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili zaštite javnog zdravlja; 3) se utvrdi da postoje razlozi za poništenje stalnog nastanjenja; 4) je dao lažne podatke o identitetu ili prikrio okolnosti koje su od značaja za donošenje odluke o priznavanju prava na stalno nastanjenje.

Rješenje o otkazivanju stalnog nastanjenja donosi Ministarstvo.

Prestanak prava na stalno nastanjenje:

Strancu prestaje pravo na stalno nastanjenje, ako: 1) mu je izrečena zaštitna mjera udaljenja ili mjera bezbjednosti protjerivanja; 2) se utvrdi da se stranac iselio iz Crne Gore ili neprekidno boravio duže od jedne godine u drugoj državi, a o tome nije obavijestio

20

Ministarstvo; 3) mu je otkazano stalno nastanjenje; 4) se odrekao od stalnog nastanjenja, danom davanja izjave o tome; 5) ako je stekao crnogorsko državljanstvo.

Protiv ovog rješenja može se pokrenuti upravni spor.

4.1.5 Uslovi za zapošljavanje i rad stranaca

Zakonom o zapošljavanju i radu stranaca propisano je da se stranac može zaposliti, odnosno raditi u Crnoj Gori pod uslovom da ima: radnu dozvolu, odobrenje za stalno nastanjenje, odnosno odobrenje za privremeni boravak, zaključen ugovor o radu, odnosno građansko-pravni ugovor i da je obveznik za prijavljivanje rada prijavio rad stranca u skladu sa ovim zakonom.

Radna dozvola je definisana kao dokument na osnovu kojeg se stranac može zaposliti, odnosno raditi u Crnoj Gori. Radnu dozvolu izdaje Zavod za zapošljavanje Crne Gore. Administarstivna taksa za izdavanje radne dozvole iznosi 10,00 eura.

Zakon propisuje tri vrste radnih dozvola, i to: ličnu radnu dozvolu, dozvolu za zapošljavanje i dozvolu za rad.

Lična radna dozvola je dozvola koja strancu omogućava slobodan pristup tržištu rada, nezavisno od stanja i odnosa na tržištu. Stranac sa ličnom radnom dozvolom je izjednačen sa crnogorskim državljaninom u pogledu prava po osnovu nezaposlenosti i po osnovu rada. Ova radna dozvola se može izdati strancu: kome je odobreno stalno nastanjenje, izbjeglici i licu kojem je odobrena dodatna zaštita. Lična radna dozvola se izdaje na zahtjev stranca. Dozvola se izdaje na neodređeno vrijeme, a izuzetno se izdaje na period do jedne godine licu kojem je odobrena dodatna zaštita, sa mogućnošću produženja za period za koji se produžava dodatna zaštita, u skladu sa Zakonom o azilu.

Dozvola za zapošljavanje je dozvola na osnovu koje poslodavac zaključuje ugovor o radu sa strancem, za obavljanje poslova utvrđenih aktom o sistematizaciji radnih mjesta. Ova dozvola se izdaje na zahtjev poslodavca. Dozvola za zapošljavanje se izdaje na određeno vrijeme do jedne godine, sa mogućnošću produženja najduže do dvije godine.

Dozvola za rad je dozvola sa unaprijed određenim vremenskim trajanjem, na osnovu koje poslodavac zaključuje ugovor o radu sa poslodavcem, odnosno stranac kod pravnog lica sa sjedištem u Crnoj Gori ili organizacione jedinice stranog privrednog društva, registrovane u Crnoj Gori, obavlja usluge ili drugi oblik rada, na osnovu građansko-pravnog ugovora. Ova dozvola se prema namjeni dijeli na:

-sezonski rad stranaca,-rad sa upućenim strancima (prekogranične usluge, dodatno osposobljavanje i usavršavanje, kretanje lica unutar stranog privrenog društva),-osposobljavanje i usavršavanje stranaca i-pružanje ugovornih usluga.

Dozvola za rad se izdaje na zahtjev poslodavca, pravnog lica, odnosno organizacione jedinice stranog privrednog društva, registrovane u Crnoj Gori. Dozvola za rad se izdaje na određeno vrijeme, na period koji zavisi od namjene dozvole.

21

Stranac, nakon dobijanja radne dozvole, podnosi zahtjev za izdavanje odobrenja za privremeni boravak radi zapošljavanja i rada, obavljanja privredne ili preduzetničke djelatnosti, odnosno radi sezonskog rada, Ministarstvu unutrašnjih poslova i javne uprave, ako se nalazi u Crnoj Gori, odnosno diplomatsko-konzularnom predstavništvu Crne Gore, ako se nalazi na teritoriji svoje države. Privremeni boravak se izdaje na rok određen u radnoj dozvoli, odnosno sa rokom važenja do jedne godine.

Nakon dobijanja radne dozvole i odobrenog privremenog boravka za stranca, poslodavac, odnosno pravno lice kod koga se stranac zapošljava i radi, sa strancem zaključuje ugovor o radu, odnosno građansko-pravni ugovor.

Poslodavac je dužan da stranca, sa kojim zaključuje ugovor o radu, prijavi na obavezno socijalno osiguranje. Obveznik za prijavljivanje rada stranca (poslodavac, pravno lice ili organizaciona jedinica stranog privrednog društva) je dužan da prijavi početak i prestanak rada stranca Zavodu za zapošljavanje, najkasnije u roku od 15 dana od dana početka, odnosno prestanka rada stranca.

Zakon propisuje da Vlada Crne Gore godišnje utvrđuje broj radnih dozvola za strance, odnosno kvotu radnih dozvola, u skladu sa migracionom politikom, stanjem i kretanjem na tržištu rada. Kvota se utvrđuje na predlog ministarstva nadležnog za poslove rada, uz prethodno pribavljena mišljenja ministarstava nadležnih za pojedine djelatnosti za koje se utvrđuje kvota i mišljenje Socijalnog savjeta. U cilju blagovremenog planiranja kadrova i sprovođenje procedura koje predviđa ovaj zakon, kvota se utvrđuje najkasnije do 31. oktobra tekuće za narednu godinu.

4.1.6 Zdravstvena zaštita

Prema Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, u oblasti zdravstvene zaštite, Crna Gora iz budžeta obezbjeđuje sredstva za: zdravstvenu zaštitu stranaca i osoblja diplomatsko-konzularnih predstavništava, kojima se zdravstvena zaštita obezbjeđuje na osnovu međunarodnih sporazuma, ako tim sporazumima nije drukčije određeno, kao I stranaca koji borave u Crnoj Gori po pozivu državnih organa, za vrijeme njihovog boravka, zdravstvena zaštita stranaca kojima je priznat status izbjeglice i raseljenih lica, u skladu sa posebnim propisima i međunarodnim sporazumima;, zdravstvenu zaštitu stranaca oboljelih od kuge, kolere, virusne hemoragične groznice ili žute groznice, kao I stranaca - članova posade stranih pomorskih brodova oboljelih od veneričnih bolesti ili od drugih zaraznih bolesti opasnih po zdravlje. U ostalim slučajevima, za korišćenje zdravstvene zaštite stranac plaća naknadu zdravstvenoj ustanovi prema cjenovniku zdravstvene ustanove, a ako je njihova zemlja potpisnik međunarodnog sporazuma sa Crnom Gorom, shodno vrsti sporazuma, stiču pravo na refundaciju pomenutih troškova prema nacionalnim propisima . Zdravstvene ustanove i zdravstveni radnici dužni su da strancu ukažu hitnu medicinsku pomoć.

Shodno Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, stranci koji su zaposleni u Crnoj Gori, imaju ista prava na socijalno osiguranje kao I svaki zaposleni državljanin Crne Gore. Zakonom o zdravstvenom osiguranju, osiguranici su: stranci koji u Crnoj Gori rade kod domaćih pravnih, odnosno fizičkih lica, na osnovu posebnih ugovora i sporazuma o međunarodno - tehničkoj saradnji; stranci koji su u državi zaposleni kod međunarodnih organizacija i ustanova i drugih stranih pravnih i fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno, odnosno ako nijesu osigurana po propisima druge države; stranci koji su u

22

državi zaposleni kod stranih diplomatskih i konzularnih predstavništava, ako je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom;

S obzirom na način kako je međunarodnim sporazumima regulisana zdravstvena zaštita, sporazumi se mogu grupisati u tri grupe, i to:

• Zdravstvena zaštita sa ovim zemljama je regulisana po principu osiguranja, što podrazumijeva da svaka država snosi troškove zdravstvene zaštite za svoje osiguranike, s tim što stranci koji koriste zdravstvenu zaštitu na osnovu sporazuma ne plaćaju neposredno naknadu za pružene zdravstvene usluge, već se troškovi zdravstvene zaštite obračunavaju i nadoknađuju između nadležnih nosilaca osiguranja dvije države. (Austrija, Belgija, Njemačka, Holandija, Luksemburg, Francuska, Rumunija, Češka Republika, Italija, Makedonija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija i Mađarska).Da bi ostvarili pravo na zdravstvenu zaštitu u Crnoj Gori, osiguranici navedenih država moraju od svojih nadležnih nosilaca zdravstvenog osiguranja da dobiju dvojezičnu potvrdu o pravu na korišćenje zdravstvene zaštite za vrijeme privremenog boravka u našoj zemlji.

• Zdravstvena zaštita sa ovim zemljama je regulisana po principu reciprociteta, što znači da stranci koji koriste zdravstvenu zaštitu na osnovu sporazuma ne plaćaju naknadu za pružene zdravstvene usluge, već troškovi zdravstvene zaštite padaju na teret one zemlje koja pruža zdravstvene usluge (Velika Britanija, Bugarska, Slovačka, Poljska). Da bi državljani navedenih država ostvarili pravo na zdravstvenu zaštitu, potrebno je da posjeduju urednu putnu ispravu i dokaz da su osigurani u svojoj državi.

• Osiguranici ovih zemalja imaju pravo na zdravstvenu zaštitu na isti način i pod istim uslovima kao i naši osiguranici, s tim što neposredno plaćaju troškove za korišćenje zdravstvenih usluga (Švajcarska, Švedska, Danska i Norveška). Zdravstvene ustanove su dužne da im izdaju račune, na osnovu kojih u svojoj zemlji ostvaruju pravo na refundaciju po nacionalnim propisima.

U posljednje tri godine Crna Gora je zaključila više međunarodnih sporazuma o socijalnom osiguranju I to sa: Republikom Srbijom, Republikom Mađarskom i Velikim Vojvodstvom Luksemburgom. U toku su pregovori za zaključenje sporazuma sa Kraljevinom Belgijom, Republikom Makedonijom i Švajcarskom Konfederacijom.

4.1.7 Socijalna sigurnost

Stranci koji su zaposleni u Crnoj Gori, imaju ista prava na socijalno osiguranje kao I svaki zaposleni državljanin Crne Gore.

Stranac koji ima dozvolu za zapošljavanje, dozvolu za sezonski rad i dozvolu za osposobljavanje i usvršavanje, ostvaruje sva prava iz rada i po osnovu rada kao i državljani Crne Gore za vrijeme trajanja ugovora o radu, u skladu sa Zakonom o radu.

Stranac koji ima ličnu radnu dozvolu, ima prava po osnovu nezaposlenosti kao i nezaposleni crnogorski državljanin koji se nalazi na evidenciji Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, u skladu sa Zakonom o zapošljavanju i ostvarivanju prava iz osiguranja iod nezaposlenosti ((»Službeni list CG« br.14/10) .

Prava po osnovu nezaposlenosti su: pravo na informisanje o mogućanostima zapošljavanja, posredovanja u zapošljavanju, uklljučivanje u mjere aktivne politike

23

zapošljavanja, profesionalnu orijentaciju i savjetovanje, osiguranje za slučaj nezaposlenosrti i druga prava shodno navedenom zakonu.

Stranac koji ima ličnu radnu dozvolu može ostvariti pravo na pravo na novčanu naknadu, ako mu je prestao u radni odnos bez njegovog zahtjeva, saglasnosti i krivice, ako je prije prestanka radnog odnosa imao staž osiguranja od najmanje 12 mjeseci neprekidno ili sa prekidima u poslednjih 18 mjeseci, ako se prijavi u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa i u tom roku podnese zahtjev za novčanu naknadu.

4.1.8 Socijalna zaštita

Stranac koji u Crnoj Gori boravi po osnovu upućivanja u skladu sa međunarodnim ugovorima, ostvaruje prava po u skladu sa tim međunarodnim ugovorima.

Stranac koji ima ličnu radnu dozvolu, ostvaruje prava po osnovu nezaposlenosti kao i crnogorski državljanin koji se nalazi na evidenciji Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, u skladu sa Zakonom o zapošljavanju i ostvarivanju prava iz osiguranja i od nezaposlenosti (»Službenilist CG« br.14/10).

Prava po osnovu nezaposlenosti su: pravo na informisanje o mogućanostima zapošljavanja, posredovanja u zapošljavanju, uklljučivanje u mjere aktivne politike zapošljavanja, profesionalnu orijentaciju i savjetovanje, osiguranje za slučaj nezaposlenosti i druga prava shodno navedenom zakonu.

Stranac koji ima ličnu radnu dozvolu može ostvariti pravo na novčanu naknadu, ako mu je prestao radni odnos bez njegovog zahtjeva, saglasnosti i krivice, ako je prije prestanka radnog odnosa imao staž osiguranja od najmanje 12 mjeseci neprekidno ili sa prekidima u poslednjih 18 mjeseci, ako se prijavi u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa i u tom roku podnese zahtjev za novčanu naknadu. U skladu sa Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti strani državljanin i lice bez državljanstva mogu ostvariti prava iz socijalne i dječije zaštite u skladu sa međunarodnim ugovorima i konvencijama.

Na osnovu Uredbe o načinu ostvarivanja prava raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koja borave u Crnoj Gori („Sl.list CG“, br.45/10), raseljena lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljena lica sa Kosova, koja borave u Crnoj Gori, do sticanja statusa stranca sa stalnim nastanjenjem u skladu sa Zakonom o strancima, ostvaruju prava kao i crnogorski državljani i to: pravo na rad i zapošljavanje i ostvarivanja prava iz osiguranja od nezaposlenosti u skladu sa propisima iz oblasti rada i zapošljavanja, osim ako je posebnim zakonom kao uslov predviđeno crnogorsko državljanstvo; pravo na obrazovanje i stručno usavršavanje i na priznavanje diploma i sertifikata u skladu sa propisima iz oblasti obrazovanja; pravo na socijalnu i dječju zaštitu u skladu sa propisima iz oblasti socijalne i dječje zaštite; pravo na zdravstvenu zaštitu i zdravstveno osiguranje u skladu sa propisima iz oblasti zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja; pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje, u skladu sa propisima iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja. Radi ostvarivanja navedenih prava, status raseljenog lica iz bivših jugoslovenskih republika dokazuje se potvrdom Ministarstva unutrašnjih poslova- Kancelarije za azil, a interno raseljenog lica sa Kosova potvrdom Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica .

24

4.1.9 Obrazovanje

Naime, strani državljani koji imaju privremeni boravak ili stalno nastanjenje u Crnoj Gori jednaki su u ostvarivanju prava na obrazovanje (predškolsko, osnovno, srednje) sa crnogorskim državljanima.

Strani državljani koji nemaju u navedenom smislu regulisan status u Crnoj Gori mogu se obrazovati kao građani Crne Gore pod uslovima uzajamnosti, tj. ako se to pravo priznaje našem državljaninu u strančevoj državi, odnosno stranac će uživati ovo pravo pod jednakim uslovima kao i crnogorski državljanin pod uslovom da je to predviđeno međunarodnim ugovorom, s tim da je osnovno obrazovanje i vaspitanje, obavezno i besplatno za svu djecu, saglasno Ustavu Crne Gore i članu 4 Zakona o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, kao i međunarodnim konvencijama.

Škola je, saglasno članu 11 Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju, dužna da učeniku koji prati nastavu na nematernjem jeziku pruži odgovarajuću pomoć u učenju jezika na kojem se nastava izvodi.

Nastava u ustanovi može se, saglasno Opštem zakona o obrazovanju i vaspitanju, izvoditi i na stranom jeziku za obrazovne programe za koje je ustanova licencirana, po odobrenju Ministarstva prosvjete i nauke.

Dakle, stranom državljaninu koji ima regulisan privremeni boravak ili stalno nastanjenje u Crnoj Gori je liberalizovan pristup obrazovanju i to lice je jednako u ostvarivanju prava na obrazovanje sa crnogorskim državljaninom, u skladu sa zakonima kojima su regilisane pojedine oblasti obrazovanja.

Za sticanje stručnog obrazovanja i opšteg srednjeg obrazovanja (gimnazija) u ustanovi koja se finansira iz javnih prihoda redovni učenik (crnogorski državljanin i strani državljanin) ne plaća školarinu, dok vanredni učenik plaća školarinu u skladu sa propisima.

Navedenim zakonima takođe je propisano da Ministarstvo prosvjete i sporta može odrediti broj upisnih mjesta u gimnaziji i stručnoj školi za strane državljane koji se obrazuju po načelu uzajamnosti u skladu sa međunarodnim sporazumom, kao i broj mjesta u okviru programa za razmjenu učenika.

Strani državljani i crnogorski državljani su u pogledu iznosa školarine potpuno izjednačeni, tj. iznos školarine je isti za strane studente i za domaće studente koji plaćaju školarinu. Pravo na smještaj i ishranu u domu, studentski kredit i stipendiju i participaciju prevoza mogu ostvariti studenti koji se finansiraju iz Budžeta, saglasno Pravilniku o kriterijumima, načinu, uslovima i visini naknade za osvarivanje prava na smještaj i ishranu u domu, studentski kredit, stipendiju i participaciju prevoza. Međutim, pravo na smještaj i ishranu po ekonomskoj cijeni mogu ostvariti i studenti koji se samofinansiraju (domaći i strani državljani) ukoliko nakon raspodjele mjesta u domu ostane slobodnih mjesta.

25

Obrazovna isprava na osnovu koje se strani državljanin upisuje u određeni razred osnovne i srednje škole ili se upisuje u ustanovu visokog obrazovanja koja je stečena u inostranstvu podliježe postupku priznavanja, saglasno Zakonu o priznavanju i vrednovanju obrazovnih isprava (’’Službeni list RCG’’, broj 4/08).

4.1.10 Lična karta za stranca

Lična karta za stranca izdaje se strancu kome je odobreno stalno nastanjenje, odnosno može se izdati strancu kome je odobren privremeni boravak, a koji nema važeću putnu ispravu. Zahtjev za izdavanje lične karte za stranca podnosi se lično. Uz zahtjev za izdavanje lične karte, stranac je dužan da stavi na uvid rješenje o odobrenom stalnom nastanjenju, odnosno dokaz o odobrenom privremenom boravku i važeću putnu ispravu. Zahtjev za izdavanje lične karte za stranca podnosi se Ministarstvu unutrašnjih poslova, u mjestu stalnog nastanjenja, odnosno privremenog boravka stranca. Stranac kome je odobreno stalno nastanjenje, kao i stranac kome je odobren privremeni boravak, a nema važeću putnu ispravu, dužan je da, u roku od 30 dana od dana odobrenja stalnog nastanjenja, odnosno privremenog boravka, podnese zahtjev za izdavanje lične karte za stranca.

Lična karta za stranca kome je odobreno stalno nastanjenje izdaje se sa rokom važenja od pet godina. Maloljetnom strancu kome je odobreno stalno nastanjenje lična karta za stranca izdaje se sa rokom važenja od dvije godine. Lična karta za stranca kome je odobren privremeni boravak izdaje se na rok na koji mu je odobren privremeni boravak.

Administarstivna taksa za izdavanje lične karte za strance iznosi 10 eura

4.1.11 Raseljena i interno raseljena lica

Radi definisanja održivog i trajnog rješenja pitanja raseljenih i interno raseljenih lica, uključujući i pristup identifikacionim dokumentima, donijet je Zakon o dopunama Zakona o strancima („Sl. list CG“, br. 72/09), kojim je omogućeno raseljenim licima iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenim licima sa Kosova koji borave u Crnoj Gori, da dobiju status stranca sa stalnim nastanjenjem u Crnoj Gori, tako da ovo pravo mogu koristiti sva raseljena i interno raseljena lica, nezavisno od bilo kojeg ličnog svojstva i osobenosti.

Takođe, Vlada Crne Gore je 29.10.2009. godine usvojila Akcioni plan za rješavanje statusa raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koji borave u Crnoj Gori.

Rješavanje statusa raseljenih lica moguće je i kroz prijem u crnogorsko državljanstvo, shodno postojećoj zakonskoj regulativi. Za raseljena lica koja ne ispunjavaju uslove za prijem u crnogorsko državljanstvo ili nijesu zainteresovani, posebno zbog toga što je za sticanje crnogorskog državljanstva prijemom potreban otpust iz prethodnog državljanstva, ili zbog drugih razloga, Akcionim planom se planira trajno rješavanje njihovog statusa i njihova integracija u Crnoj Gori, kao i pravo na povratak u zemlje porijekla.

Stranac sa stalnim nastanjenjem ima pravo na lični identifikacioni dokumenat - ličnu kartu za stranca, a nema pravo na pasoš, jer posjeduje državljanstvo druge države.

26

Raseljenim i interno raseljenim licima koji nemaju važeću putnu ispravu potrebnu za ostvarivanje prava na stalno nastanjenje, a ispunjavaju ostale uslove iz Zakona, odobriće se privremeni boravak do obezbjeđivanja važeće putne isprave, a najduže tri godine od dana odobravanja privremenog boravka.

Radi praćenja realizacije Akcionog plana, Vlada Crne Gore je formirala Koordinacioni odbor za praćenje implementacije Akcionog plana za rješavanje statusa raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koji borave u Crnoj Gori. Zadatak Koordinacionog odbora je da organizuje i koordinira aktivnosti organa državne uprave i drugih nadležnih institucija u implementaciji Akcionog plana, da utvrđuje i prati prioritete, dinamiku i rokove realizacije i da ocjenjuje postignute rezultate u implementaciji Akcionog plana.

Koordinacioni odbor, u cilju što uspješnije implementacije Akcionog plana, ostvaruje koordinaciju i saradnju sa UNHCR-om i drugim međunarodnim organizacijama, diplomatsko-konzularnim predstavništvima u Crnoj Gori (države porijekla raseljenih i interno raseljenih lica i države članice EU). U Koordinacionom odboru su predstavnici Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave, Ministarstva inostranih poslova, Ministarstva finansija, Ministarstva prosvjete i nauke, Ministarstva zdravlja, Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica i Zavoda za zapošljavanje.

Na prijedlog Koordinacionog odbora za praćenje implementacije Akcionog plana za rješavanje statusa raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koji borave u Crnoj Gori, Ministarstvo rada i socijalnog staranja iniciralo je, a Vlada Crne Gore, na sjednici održanoj 04. avgusta 2010. godine, donijela je Uredbu o načinu ostvarivanja prava raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova («Službeni list CG», br. 45/2010), kojim se propisuje način ostvarivanja prava raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koji borave u Crnoj Gori. Ovim aktom je predviđeno da raseljena lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljena lica sa Kosova, koja borave u Crnoj Gori, do sticanja statusa stranca sa stalnim nastanjenjem u skladu sa Zakonom o strancima, ostvaruju prava kao i crnogorski državljani.

4.2 Sticanje državljanstva

Zakonom o crnogorskom državljanstvu («Sl. list CG», br. 13/08 i 40/10), utvrđuju se načini i uslovi za sticanje crnogorskog državljanstva.

U pogledu načina sticanja, zadržavaju se rješenja da se crnogorsko državljanstvo stiče porijeklom, rođenjem na teritoriji Crne Gore, prijemom i po međunarodnim ugovorima i sporazumima, što je u skladu sa međunarodnim standardima i principom nadležnosti države da svaka država određuje sopstvenim zakonom ko su njeni državljani i da taj zakon moraju prihvatiti druge države ukoliko je isti u skladu sa međunarodnim konvencijama, međunarodnim običajnim pravom i pravnim principima koji su generalno priznati kada se radi o državljanstvu. Pri tome, rukovodeći princip je odsustvo diskriminacije na osnovu pola, vjeroispovjesti, rase, boje kože, nacionalnog ili etničkog porijekla.

Članom 1 stav 1 ovog zakona, crnogorsko državljanstvo je definisano kao zakonska veza između fizičkog lica i Crne Gore i ne ukazuje na nacionalno i etničko porijeklo. Iz registra

27

crnogorskih državljana ne može se obezbijediti podatak o nacionalnom, etničkom i vjerskom porijeklu crnogorskih državljana.

Takođe, iz registra podnijetih zahtjeva, kao i riješenih zahtjeva za sticanje crnogorskog državljanstva prijemom, ne može se obezbijediti podatak o nacionalnom, etničkom i vjerskom porijeklu podnosioca zahtjeva za sticanje crnogorskog državljanstva prijemom i lica koja su stekla crnogorsko državljanstvo prijemom.

Sticanje crnogorskog državljanstva porijeklom:

Institut sticanja državljanstva porijeklom (po principu krvne veze) predviđen je kao osnovni način sticanja crnogorskog državljanstva, a predložena rješenja (čl. 5 i 6 Zakona) obezbjeđuju sticanje crnogorskog državljanstva ex lege djetetu čiji je, makar jedan roditelj crnogorski državljanin, što je kompatibilno sa Evropskom konvencijom o državljanstvu (član 6 stav 1 tačka a), obzirom da ne dolazi do slučajeva apatridije (član 4 tačka b Evropske konvencije o državljanstvu).

U tom cilju, član 5 Zakona obezbjeđuje sticanje crnogorskog državljanstva porijeklom u dva slučaja:- prvi, sadržan u tački 1 da dijete stiče crnogorsko državljanstvo ako su oba roditelja djeteta, u trenutku njegovog rođenja crnogorski državljani, pri čemu nije od značaja da li je dijete rođeno u Crnoj Gori ili izvan nje ili da li roditelji djeteta žive u Crnoj Gori ili ne;- drugi, sadržan u tač. 2, 3 i 4, koji sačinjava kombinaciju principa krvne veze i mjesta rođenja po kojem dijete stiče crnogorsko državljanstvo ako je jedan roditelj crnogorski državljanin, a dijete je rođeno u Crnoj Gori ili ako je rođeno na teritoriji druge države, a drugi roditelj je bez državljanstva ili je nepoznatog državljanstva ili je nepoznat ili ukoliko dijete ostaje bez državljanstva. Takođe, crnogorsko državljanstvo porijeklom stiče dijete rođeno na teritoriji druge države čiji je jedan roditelj crnogorski državljanin, a drugi roditelj državljanin druge države, ukoliko ne stiče državljanstvo po drugom roditelju.

Sticanje crnogorskog državljanstva rođenjem na teritoriji Crne Gore:

Sticanje crnogorskog državljanstva rođenjem na teritoriji Crne Gore je dopunski način sticanja crnogorskog državljanstva i odredba člana 7 Zakona odražava odredbe člana 6 st. 1b i 2a Evropske konvencije o državljanstvu i ima za cilj izbjegavanje apatridije za djecu rođenu ili nađenu u Crnoj Gori. Prema ovom članu Zakona, dijete rođeno ili nađeno na teritoriji Crne Gore stiče crnogorsko državljanstvo ako su mu oba roditelja nepoznata ili nepoznatog državljanstva ili su bez državljanstva. Obzirom da je moguće da jedan ili oba roditelja djeteta imaju državljanstvo, ali isto ne mogu, po propisima svoje države, prenijeti na dijete, crnogorsko državljanstvo stiče i dijete rođeno u Crnoj Gori čiji roditelji imaju državljanstvo druge države, ako dijete ostaje bez državljanstva. Cilj ove odredbe je da se zaštiti pravo na državljanstvo sprječavanjem da dođe do stanja lišenosti državljanstva, odnosno pojave apatrida.

Sticanje crnogorskog državljanstva prijemom:

U skladu sa principom nadležnosti države da, relativno slobodno, uređuje uslove za prijem u državljanstvo (naturalizaciju), odredbama čl. 8-17 Zakona propisuje se da prijemom (redovnim ili privilegovanim) stranac može steći crnogorsko državljanstvo ako: podnese zahtjev nadležnom organu, ispuni zakonom propisane uslove i nadležni organ donese

28

rješenje o prijemu. Pri tome, rješenje o prijemu u državljanstvo je konstitutivni, a ne deklarativni akt (”može steći crnogorsko državljanstvo”), dakle ne radi se o subjektivnom pravu, već o pravu države i njenim interesima.

Članom 8 Zakona propisuju se uslovi koje stranac mora ispuniti da bi crnogorsko državljanstvo stekao prijemom:

da je navršio 18 godina života, da ima otpust iz državljanstva druge države, pri čemu se ovaj uslov ne odnosi na lice koje je bez državljanstva ili pruži dokaz da će, po zakonu države čiji je državljanin, izgubiti državljanstvo prijemom u crnogorsko državljanstvo, da zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori tokom perioda od 10 godina, prije podnošenja zahtjeva, što je u skladu sa članom 6 stav 3 Evropske konvencije o državljanstvu i praksom većine država Evrope, s tim što su kriterijumi za utvrđivanje ovog uslova bliže propisani Odlukom o kriterijumima za utvrđivanje uslova za sticanje crnogorskog državljanstva prijemom («Sl. list CG», broj 47/08), koju je Vlada Crne Gore donijela na osnovu ovlašćenja propisanog članom 17 Zakona o crnogorskom državljanstvu, da u Crnoj Gori ima obezbijeđen smještaj i garantovan stalan izvor prihoda u iznosu koji mu omogućava materijalnu i socijalnu sigurnost, da u Crnoj Gori i drugoj državi nije pravosnažno osuđen na bezuslovnu kaznu zatvora u trajanju dužem od jedne godine za krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti ili da su prestale pravne posljedice te osude, što je realni uslov obzirom da je sticanje državljanstva diskreciono pravo države, a što je takođe kompatibilno sa Evropskom konvencijom, da ima znanje crnogorskog jezika, u mjeri koja omogućava osnovnu komunikaciju, da ne postoje smetnje iz razloga bezbjednosti i odbrane države, da je izmirio dospjele poreske i druge zakonske obaveze.

Zakon, u članu 9, uvodi institut izdavanja garancije za prijem u crnogorsko državljanstvo, a koja je potrebna radi dobijanja otpusta iz državljanstva druge države, jer država, saglasno članu 15 Evropske konvencije o državljanstvu, ima pravo da svojim zakonom odredi da sticanje ili zadržavanje njenog državljanstva uslovi gubitkom drugog državljanstva. Primjena ove odredbe neće stvoriti slučajeve apatridije. Takođe, članom 8 stav 2 alinea 2 Zakona, predviđa se mogućnost da crnogorsko državljanstvo prijemom stiče lice kome je izdata garancija da će crnogorsko državljanstvo steći kada donese otpust iz ranijeg državljanstva, pod uslovom da mu je odbijen zahtjev za otpust iz državljanstva druge države zato što nije regulisao vojnu obavezu u toj državi, i potpisuje izjavu da se u slučaju sticanja crnogorskog državljanstva odriče državljanstva druge države. Na ovaj način, namjera zakonodavca je bila da lice može steći crnogorsko državljanstvo prijemom, iako je odbijen njegov zahtjev za otpust iz državljanstva druge države samo zbog toga što nije regulisao vojnu obavezu u toj državi.

Zakonom se, u skladu sa članom 6 stav 4 Evropske konvencije o državljanstvu koji određuje krug lica kojima se mora obezbijediti olakšan način sticanja državljanstva, ne samo ex lege već i naturalizacijom, propisuje olakšani (privilegovani) način sticanja crnogorskog državljanstva prijemom za određene kategotrije stranaca:- crnogorskog iseljenika i članova njegove porodice do trećeg stepena srodstva u pravoj liniji, tako što se za prijem u državljanstvo ne propisuje otpust iz državljanstva i znanje jezika i što treba da zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori dvije, umjesto 10 godina (pod iseljenikom treba podrazumijevati lice koje se odselilo iz Crne Gore u drugu državu u namjeri da u inostranstvu stalno živi iz razloga ekonomske prirode) – član 10 Zakona,- supružnika crnogorskog državljanina (član 6 stav 4 tačka a Evropske konvencije o državljanstvu), tako što se ne traži otpust i znanje jezika ako je u braku sa crnogorskim

29

državljaninom najmanje tri godine i zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori najmanje pet umjesto 10 godina (član 11 Zakona), - stranca čiji je prijem u državljanstvo od posebnog nacionalnog interesa, pri čemu odluku donosi Ministarstvo unutrašnjih poslova, uz mišljenje resornog ministarstva (član 12 Zakona), - lice koje je rođeno u Crnoj Gori i tu zakonito i stalno boravi i lice koje zakonito i stalno boravi u Crnoj Gori tokom perioda vremena koji je počeo prije nego što je navršilo 18 godina života (član 6 stav 4 tač. e i f Evropske konvencije o državljanstvu) jer se za ovo lice ne traži obezbijeđen smještaj i garantovan stalan izvor prihoda i poznavanje crnogorskog jezika (član 15 Zakona).

U skladu sa članom 6 stav 4 tač. c i d Evropske konvencije o državljanstvu, članom 16 Zakona utvrđuju se slučajevi privilegovanog sticanja crnogorskog državljanstva djeteta, jer maloljetno dijete slijedi roditelje koji stiču crnogorsko državljanstvo prijemom (ako su oba roditelja stekla crnogorsko državljanstvo prijemom, ako je jedan od roditelja stekao crnogorsko državljanstvo prijemom i ako sa tim roditeljem zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori i ako sa usvojiocem crnogorskim državljaninom, u slučaju nepotpunog usvojenja, zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori), pod uslovom da nema državljanstvo druge države. Ukoliko dijete ima državljanstvo druge države izdaje se garancija da će steći crnogorsko državljanstvo kada donese otpust iz državljanstva druge države, a to su slučajevi i kada roditelj ili usvojilac djeteta treba da obezbijedi otpust iz državljanstva druge države da bi stekao crnogorsko državljanstvo prijemom.

Dvojno državljanstvo – zakonska regulativa:

Zakon o crnogorskom državljanstvu, generalno, ne dozvoljava dvojno državljanstvo, jer za prijem u crnogorsko državljanstvo uslov je da lice ima otpust iz dotadašnjeg državljanstva (čl. 8, 13, 15 i 41 Zakona).

Međutim, od ovog principa postoji izuzetak:

- crnogorski iseljenik i član njegove porodice do trećeg stepena srodstva u pravoj liniji može steći crnogorsko državljanstvo prijemom ako zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori najmanje dvije godine i ispunjava uslove iz člana 8 stav 1 tač. 1,4,5,7 i 8 ovog zakona (član 10),

- lice koje je u braku sa crnogorskim državljaninom najmanje tri godine i zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gori najmanje pet godina, može steći crnogorsko državljanstvo prijemom ako ispunjava uslove iz člana 8 stav 1 tač. 1,4,5 i 7 ovog zakona (član 11),

- lice čiji prijem u crnogorsko državljanstvo je od posebnog značaja za državni, naučni, privredni, kulturni, ekonomski, sportski, nacionalni i drugi interes Crne Gore, može steći crnogorsko državljanstvo bez otpusta (član 12),

- crnogorski državljanin koji je na dan 03.06.2006.g. imao i državljanstvo neke druge države ima pravo da zadrži crnogorsko državljanstvo;

Izvan ovih slučajeva, dvojno državljanstvo se može steći samo na osnovu ratifikovanih međunarodnih ugovora ili sporazuma koje je zaključila Crna Gora, pod uslovom uzajamnosti (član 18).

4.3 Azil u Crnoj Gori

30

U Crnoj Gori, pravo na azil je ustavna kategorija. Naime, Ustavom Crne Gore je propisano:

„ Stranac koji osnovano strahuje od progona zbog svoje rase, jezika, vjere ili pripadnosti nekoj naciji ili grupi, ili zbog političkih uvjerenja može tražiti azil u Crnoj Gori.“ ( član 44 stav 1 )

“ Stranac se ne može protjerati iz Crne Gore tamo gdje bi mu zbog rase, vjere, jezika ili nacionalne pripadnosti prijetila osuda na smrtu kaznu, mučenje, neljudsko ponižavanje, progon ili ozbiljno kršenje prava koja jemči ovaj Ustav “( član 44 Stav 2)

„ Stranac se može protjerati iz Crne Gore samo na osnovu odlike nadležnog organa i u zakonom propisanom postupku.“ ( član 44 stav 3 )

Crna Gora je primjenjivala odredbe Ženevske konvencije UN o statusu izbjeglica koja je usvojena 28. jula 1951. godine u Ženevi, i Protokola o statusu izbjeglica, usvojenog Rezolucijom 2198 ( XXI ) Generalne Skupštine UN od 26.12.1966. godine u Njujorku i prije donošenja Zakona o azilu. Tokom ratnih dešavanja u okruženju, NATO intervencije na Kosovu i krize u Republici Makedoniji, Crna Gora je zbrinula ogroman broj izbjeglica na svojoj teritoriji. Skupština Crne Gore je usvojila Zakon o azilu, koji je generalno usaglašen sa relevantnim međunarodnim dokumentima i stupio je na snagu iste godine.

U cilju pune implementacije Zakona donijeta su i stupila na snagu sljedeća podzakonska akta:

- Pravilnik o postupku i načinu uzimanja fotografija, otisaka prstiju, potpisa i drugih podataka od lica koje traži azil ( „ Službeni list CG „ broj 04/07 ),

- Pravilnik o obrascima zahtjeva za dobijanje azila i zapisnika o usmeno podnešenom zahtjevu za dobijanje azila ( „Službeni list CG“ broj 04/07 ),

- Uredba o sadržaju i načinu vodjenja evidencija u oblasti azila („ Službeni list CG“ br. 09/08),

Odluka o izgledu i sadržaju obrazaca i načinu izdavanja isprava licu koje traži azil, licu kojem je priznat status izbjeglice, licu kojem je odobrena dodatna zaštita i licu kojem je odobrena privremena zaštita („Službeni list CG“, br. 13/09)

- Po zahtjevu tražioca azila postupa Ministarstvo unutrašnjih poslova – Kancelarija za azil, kao prvostepeni organ. Ovome je predhodilo potpisivanje Memoranduma izmedju Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave, UNHCR i Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica, u čijoj nadležnosti je i zbrinjavanje aplikanata. Cilj Memoranduma je bio uspostavljanje saradnje za vodjenje postupka i pružanje konsultantskih usluga. Kao temporalni akt Memorandum je bio na snazi do kraja 2007. godine. Nakon toga Kancelarija za azil Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave preuzela je vodjenje postupka u cjelosti.Prvi zahtjev po kojem je Kancelarija za azil u cjelosti samostalno postupila podnijet je 2008. godine.

Naprijed navedena saradnja u skladu je sa generalnim smjernicama za sprovodjenje zajedničke politike na planu azila, koje je postavilo Evropsko vijeće 1999. godine u

31

Tampereu u Finskoj.Ove smjernice iskazuju se u potrebi izgradnje partnerskog odnosa izmedju EU s jedne strane i država porijekla migranata, kao i država tranzita, s druge strane.

Inače, Zakonom o azilu dosljedno je ispoštovano načelo dvostepenosti, tako da u postupku po žalbi odlučuje Državna komisija za rješavanje po žalbama za azil. Državna komisija za rješavanje po žalbama za azil, broji 5 ( pet) članova koji se biraju iz redova službenika pravosudnih organa, organa državne uprave i javnih službi. Opšti uslovi koje moraju ispunjavati članovi Državne komisije su da je kandidat dip. iur, s 5 ( pet) godina radnog iskustva u struci. Državna komisija obrazovana je Odlukom Vlade Crne Gore od 01.11.2007. godine. Bitno je naznačiti da žalba nema suspenzivno dejstvo i ne obustavlja izvršenje prvostepene odluke.

Odlukom se licu može odobriti:

- Status izbjeglice koji mu omogućava zakoniti boravak u Crnoj Gori, koji obezbjedjuje Zavod za zbrinjavanje izbjeglica,

- privremena zaštita koju Vlada Crne Gore, odlukom daje svim licima u hitnim slučajevima ( masovni priliv ), i

- dodatna zaštita koja se pruža licima koja ne ispunjavaju uslove za dobijanje izbjegličkog statusa.

Licu koje traži smještaj Zavod za zbrinjavanje izbjeglica obezbjeđivaće smještaj u Centru za tražioce azila čija je izgradnja u toku. Centar je projektovan kao kompleks od tri objekta, na ukupnoj površini građevinske parcele od 3.275 m2 i kapaciteta za smještaj 65 lica. Rok za završetak ovog objekta je kraj 2011. godine, ukoliko se realizuju finansijska sredstva iz IPA programa i obezbijede potrebna sredstva kapitalnim budžetom Crne Gore.

Centar će udovoljavati opštim uslovima utvrđenim urbanističkim, građevinskim tehničkim, sanitarnim, požarno-preventivnim propisima, kao i propisima o zaštiti i unapređenju životne sredine.

Centar će sadržati potrebne prostorije za odvojeni smještaj žena, muškaraca, maloljetnika bez pratnje porodica i lica sa invaliditetom. Takođe Centar će imati i zelenu površinu za provođenje slobodnog vremena.

Socijalna zaštita:

Uredbom o novčanoj pomoći za lice koje traži azil, kojem je priznat status izbjeglice i kojem je odobrena dodatna zaštita u skladu sa Zakonom o azilu, ostvaruje novčanu pomoć kao vid socijalne zaštite, u skladu sa ovom uredbom.

Zdravstvena zaštita:

Shodno Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, lice koje traži azil, lice kome je priznat status izbjeglice, lice kome je odobrena dodatna zaštita i lice kome je odobrena privremena zaštita u Crnoj Gori, ima pravo na zdravstvenu zaštitu u skladu sa odredbama ovog i posebnog zakona, ako međunarodnim sporazumom nije drukčije određeno. Način

32

ostvarivanja zdravstvene zaštite navedenih lica je bliže propisan Pravilnikom o ostvarivanju zdravstvene zaštite lica koje traži azil, lica kojem je priznat status izbjeglice, lica kojem je odobrena dodatna zaštita i lica kojem je odobrena privremena zaštita (“Službeni list CG”, br. 31/10).

4.4 Trgovina ljudima

Trgovina ljudima je globalni problem koji pogadja kako države u ekonomskoj i političkoj tranziciji, tako i ekonomski razvijene zemlje. Države u tranziciji se uglavnom javljaju kao polazne ili zemlje tranzita za trgovinu ljudima, dočim su razvijene zemlje uglavnom krajnje destinacije žrtava. Trgovina ljudima nije rodno uslovljena, kao i strosnom dobi žrtava premda su najčešće žrtve žene i djevojčice. Ovo je uglavnom uzrokovano činjenicom siromaštva ženske populacije, odnosno činjenicom kršenja ekonomskih i socijalnih prava žena i djece. Od devedesetih godina prošlog vijeka trgovina ljudima postaje izražen problem i u zemljama regiona. Međunarodna priroda ovog kriminala, njegovi složeni uzroci, kao i nedovoljan stepen svijesti o postojanju problema otežava borbu protiv ovog kriminala. Time se u bitnom otežava i ostvarivanje prava žrtava trgovine. Efikasnost mjera protiv trgovine ljudima umnogome zavisi od saradnje relevantnih učesnika, prije svega država, NVO i medjunarodnih organizacija. Odluka Savjeta ministara OEBS-a broj 1. od 28.11. 2000. godine s tim u vezi potvdjuje primarnu odgovornost države.

Konvencija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala kao i Protokol za prevenciju, suzbijanje i kažnjavanje trgovine ljudskim bićima naročito ženama i djecom, i Protokol protiv krijumčarenja migranata kopnom, morem i vazduhom, usvojeni u Palermu 2000. godine, potvrdjeni su Zakonom (“ Službeni list SRJ” – medjunarodni ugovori broj 6/2001.), i u pravnom su sistemu Crne Gore, shodno Odluci o proglašenju nezavisnosti Republike Crne Gore, kojom je propisano :“ Republika Crna Gora primjenjivaće i preuzeće medjunarodne ugovore i sporazume koje je zaključila i kojima je pristupila Državna zajednica Srbija i Crna Gora, a koji se odnose na Crnu Goru i koji su u saglasnosti sa njenim pravnim poredkom.”

Trgovina ljudima sankcionisana je kao krivično djelo članom 444. Krivičnog zakonika Crne Gore ( “ Službeni list RCG” broj 70/04 i 13/04 ). Ovim članom je propisano:

(1) Ko silom ili prijetnjom, dovodjenjem u zabludu ili održavanjem u zabludi, zloupotrebom ovlašćenja, povjerenja, odnosa zavisnosti, teških prilika drugog, zadržavanje ličnih isprava, ili davanjem ili primanjem novca ili druge koristi, radi dobijanja saglasnosti od lica koje ima kontrolu nad drugim licem: vrbuje, prevozi, prebacuje, predaje, prodaje, kupuje, posreduje u prodaji, sakriva ili drži drugo lice, a u cilju prinudnog rada, dovodjenjem u položaj sluge, vršenja kriminalne djelatnosti, prostitucije ili prosjačenja, upotrebe u pornografske svrhe, radi oduzimanja dijela tijela za presadjivanje ili radi korišćenja u oružanim sukobima.Kazniće se kaznom zatvora od 1. do 10 godina.

(2) Ako je djelo iz stava 1. ovog člana učinjeno prema maloljetnom licu učinilac će se kazniti kaznom propisanom za to djelo i kada nije upotrijebio silu, prijetnju ili neki drugi od navedenih načina izvršenja.

(3) Ako je djelo iz stava 1. ovog člana učinjeno prema maloljetnom licu, učinilac će se kazniti zatvorom najmanje 3 godine.

33

(4) Ako je usljed djela iz stava 1. i 3. ovog člana nastupila teška tjelesna povreda nekog lica, učinilac će se kazniti zatvorom od 1 do 12 godina.

(5) Ako je usljed djela iz stava 1. i 3. ovog člana nastupila smrt jednog ili više lica, učinilac će se kazniti zatvorom najmanje 10. godina.

(6) Ko se bavi vršenjem krivičnog djela iz stava 1. do 3. ovog člana ili je djelo izvršeno na organizovan način od strane više lica, kazniće se zatvorom najmanje 5 godina.

U periodu od 2005.- 2008. godine evidentno je smanjenje ovog oblika organizovanog kriminala, što se potvdjuje uporednim podacima. Tako je u 2005. godini podnijeto 5(pet) krivičnih prijava za krivično djelo trgovina ljudima protiv 7 (sedam) lica, a na štetu 8 (osam) žrtava, dočim je u 2008. godini zaključno za mjesec april podnijeta 1 ( jedan) krivična prijava na štetu jedne žrtve trgovine ljudima.

U borbi protiv pojave trgovine ljudima, u organizacionom smislu uključeni su državni organi Uprava policije-Odsjek za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije, Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja, Ministarstvo kulture, medija i sporta, Ministarstvo prosvjete i nauke, Kancelarija nacionalnog koordinatora za borbu protiv trgovine ljudima.

Angažovano je i civilno društvo – NVO koji vrši prevenciju, zaštitu u skoništima, edukaciju i pružanje pomoći potencijalnim žrtvama, kao i samim žrtvama trgovine ljudima ( Crnogorski ženski lobi, Sigurna ženska kuća, Centar plus ) i medjunarodne organizacije ( OESE, ICMPD, IOM, Save the children ).

Socijalna zaštita:

Na osnovu Sporazuma o međusobnoj saradnji br. 07-139 od 18. oktobra 2007. godine, Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja, je donijelo Aneks sporazuma o međusobnoj saradnji u oblasti zdravstvene, socijalne i dječje zaštite u kome se detaljno opisuje pružanje zdravstvene zaštite potencijalnim žrtvama trgovine ljudima koje obuhvata hitnu medicinsku pomoć, prevenciju i liječenje od zaraznih bolesti i slučajeve porođaja i materinstva, dok borave na teritoriji Crne Gore, kao i pružanje socijalne, dječje zaštite i porodične zaštite potencijalnim žrtvama trgovine ljudima, kroz obezbijeđenje odgovarajuće socijalne, dječje zaštite i porodičnu zaštitu, preko JU Centara za socijalni rad, sa prioritetom u odnosu na ostale slučajeve.. Socijalna i dječja zaštita stranim državljanima obuhvata pravo na jednokratnu novčanu pomoć i pravo na postavljanje staraoca. . 4.5 Državna i međunarodna saradnja

Do sada su crnogorske vlasti u saradnji sa civilnim društvom sprovodile brojne informativne i medijske kampanje u cilju informisanja ukupne javnosti o problemima trgovine ljudima, putem ciljnih grupa koje mogu biti potencijalne žrtve – tinejdžeri i sl. Kampanjom se posebno akcentira prepoznavanje opasnosti trgovine ljudima, promovisanje rodne ravnopravnosti, kao i činjenica uske povezanosti zavisnosti o narkoticima i vrbovanje od strane kriminalnih grupa za prostituciju. Ove aktivnosti će se nastaviti i u budućem. Nesumnjivo da primjena ovih preventivnih aktivnosti kao i onih sračunatih na podizanju nivoa svijesti javnog mnjenja će iziskivati dodatna finansijska sredstva.

34

S tim u vezi potrebno je unaprijediti saradnju na državnom nivou svih organa uključenih u borbu protiv trgovine ljudima, kao i sektor civilnog društva, a sve u cilju bolje razmjene informacija. Postojeći Regionalni centar za inicijativu saradnje Jugoistočne Evrope u borbi protiv medjudržavnog kriminala, Bukurešt ( SECI ), i Regionalni centar za inicijativu na polju migracija, azila i izbjeglica, Skoplje ( MARRI ) mogu se značajnije iskoristiti kao regionalna tijela za bržu i efikasniju razmjenu informacija, i na taj način poboljšati saradnju svih zemalja u regionu. Ovo ne isključuje dalje razvijanje saradnje na bilateralnom planu.

4. 6 Nezakonite migracije

4. 6.1 Nezakonit prelazak državne granice

Članom 67. Zakona o graničnoj kontroli (Sl. Ist CG, broj 72/09) je propisano da će se novčanom kaznom u iznosu od dvostrukog do dvadesetrostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori kazniti za prekršaj fizičko lice ako pređe državnu granicu van graničnog prelaza ili pređe ili pokuša preći granični prelaz bez važeće putne isprave ili druge isprave propisane za prelazak državne granice van vremena koje je određeno za odvijanje saobraćaja na graničnom prelazu ili suprotno načinu koji je u skladu sa namjenom graničnog prelaza.

Istim članom je takođe propisano da će se novčanom kaznom u iznosu od dvostrukog do dvadesetrostrukog iznosa minimalne zarade u Crnoj Gori kazniti za prekršaj fizičko lice ako ne stavi na uvid isprave propisane za prelazak državne granice ili se ne podvrgne graničnoj provjeri ili napusti područje graničnog prelaza dok se ne izvrši granična provjera ili izbjegava, odnosno pokušava izbjeći graničnu provjeru.

Najčešći pokušaji nezakonitog prelaska državne granice na graničnim prelazima su :- pokušaj prelaska korišćenjem falsifikovane putne isprave, falsifikovane vize,- pokušaj prelaska korišćenjem tudje putne isprave, - neposjedovanje potrebne vize,- skrivanjem u prevoznom sredstvu; i- neposjedovanje identifikacionih dokumenata.

Najčešći razlozi nezakonitog prelaska državne granice van graničnog prelaza su:- neposjedovanje putne isprave,- neposjedovanje vize kada je to nephodno,- falsifikovane isprave koje se odnose na privremeni boravak.

Najčešći ilegalni migranti su državljani Republike Albanije i državljani Republike Kosova. U manjem broju kao ilegalni migranti evidentirani su državljani Bosne i Hercegovine, Tunisa, Kameruna, Kenije, Avganistana, Alžira i Republike Turske.

Godina Broj spriječenih migranata u pokušaju nezakonitog prelaska državne granice

2005 3662006 3602007 3422008 4502009. 5072010. 489

35

Ukupno 25142514

Crnogorski granični prelazi, kao i zelena granica su česta meta iliegalnih migranata. Činjenica da se broj pokušaja nezakonitih prelazaka državne granice u prethodne dvije godine povećava, rezultat je efikasnijeg rada granične policije i poboljšanja tehničke opremeljenosti graničnih prelaza, te stručne osposobljenosti i obuke službenika granične policije.

4. 6. 2 Zabrana ulaska u zemlju

Članom 8 Zakona o strancima (Sl. List CG, broj 82/08) propisano je da se strancu neće dozvoliti ulazak u Crnu Goru ako: ne posjeduje važeću putnu ispravu u koju je unesena viza ili odobrenje boravka, ako zakonom ili međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno; nema dovoljno sredstava za izdržavanje za vrijeme boravka u Crnoj Gori i za povratak u državu iz koje je došao ili za putovanje u treću državu; je u tranzitu, a ne ispunjava uslove za ulazak u treću državu; je na snazi zaštitna mjera udaljenja, mjera bezbjednosti protjerivanja ili mu je otkazan boravak; to zahtijevaju razlozi nacionalne bezbjednosti, javnog poretka ili javnog zdravlja; se u odgovarajućim evidencijama vodi kao međunarodni prestupnik. Zabrana ulaska upisuje se u važeću putnu ispravu stranca.

Godina Broj zabranjenih ulazaka u Crnu Goru2005 16312006 14852007 13632008 20552009 22512010. 2237

Ukupno 11022

Iako je broj zabranjenih ulazaka u zemlju posebno u prethodne dvije godine u porastu, može se zaključiti da je stanje nezakonitih migracija stabilno. Povećanje zabranjenih ulazak u Crnu Goru je uzrokovano usvajanjem i primjenom zakona koji su usklađeni sa preporukama i standardima EU, kao i boljim i kvalitetnijim graničnim provjerama.

4. 6. 3 Nezakonit boravak

Članom 61 Zakona o strancima (Sl. List broj 82/08) je propisano da se nezakonitim boravkom smatra boravak stranca bez vize, odobrenja boravka ili drugog zakonskog osnova. Stranac koji nezakonito boravi u Crnoj Gori mora napustiti njenu teritoriju odmah ili u roku koji mu je određen.

Rok u kojem je sstranac obavezan da napusti Crnu Goru, rješenjem određuje Policija, a po potrebi može biti određeno i mjesto prelaska državne granice, kao i obaveza prijavljivanja službenom licu na graničnom prelazu. Protiv rješenja se može izjaviti žalba MUP i JU u roku od tri dana od dana prijema rješenja. Žalba ne odlaže izvršenje rješenja.

U slučajevima prekršajne odgovornosti određenim Zakonom o strancima, strancu se može izreći zaštitna mjera udaljenja sa teritorije Crne Gore u trajanju do jedne godine, samostalno ili uz novčanu kaznu.

36

Stranca koji nezakonito boravi u Crnoj Gori ili ne napusti Crnu Goru u roku koji mu je određen Policija će prinudno udaljiti. Ako to nalažu razlozi obezbjeđenja prinudnog udaljenja, stranac se može izuzetno zadržati u prostorijama policije, ali ne duže od vremena koje je predviđeno propisima kojima se urđuju policijski poslovi.

Strancu koga nije moguće odmah prinudno udaljiti ili kome nije utvrđen identitet ograničiće se sloboda kretanja smještajem u prihvatilište za strance. Izuzetno, strancu koji ima zdravstvene ili druge posebne potrebe ili razloge, obezbijediće se drugi odgovarajući smještaj. Strancu koji ima obezbijeđen smještaj i sredstva za izdržavanje, a ne može se prinudno udaljiti, može se odrediti obavezan boravak u određenom mjestu.

Godina Broj lica u nezakonitom boravku u Crnu Goru2007. 532008. 3652009. 7572010. 1127

Ukupno 2302

Razlog za povećanje broja lica koja su zatečena u nezakonitom boravku u Crnoj Gori je usvajanje i primjena zakona koji su usklađeni sa preporukama i standardima EU, kao i kvalitetnije i efikasnije provjere unutar teritorije Crne Gore.

4. 6. 4 Krijumčarenje ljudima

Aktivnosti i radnje sračunate na krijumčarenje ljudi sankcionisane su kao krivično djelo tek stupanjem na snagu Krivičnog zakonika. Do stupanja na snagu Krivičnog zakonika registrovane su i prekršajno sankcionisane radnje ilegalnog prelaska državne granice. Odredbama člana 405. Krivičnog zakonika definisano je krivično djelo “ nedozvoljeni prelazak državne granice i krijumčarenje ljudi “. Tokom 2006. godine podnijeto je 7(sedam) krivičnih prijava za ovo krivično djelo protiv 14 lica a na štetu 39 lica stranih državljana.

U toku 2007. godine podnijeto je deset krivičnih prijava za krivično djelo iz člana 405. Krivičnog zakonika Crne Gore nedozvoljen prelazak državne granice i krijumčarenje ljudi, od toga na organizovan način je šest krivičnih prijava upućeno Specijalnom državnom tužiocu za borbu protiv organizovanog kriminala, a ostale Osnovnom tužilaštvu. Broj izvršilaca krivičnih djela je ukupno trideset od čega je 21 (dvadesetjedno) lice obuhvaćeno krivičnim prijavama iz nadležnosti Specijalnog tužioca, a devet lica krivičnim prijavama iz nadležnosti Osnovnog tužioca.

U toku 2008. godine zaključno za mjesec April, podnijeta je jedna krivična prijava za krivično djelo čl. 405. nedozvoljen prelazak državne granice i krijumčarenje ljudi, protiv dva lica .

4. 7 Readmisija

Shodno Odluci o proglašenju nezavisnosti Republike Crne Gore, preuzeti su i primjenjuju se bilateralni sporazumi o readmisiji koje je zaključila i kojima je pristupila državna zajednica Srbija i Crna Gora. Od preuzetih sporazuma o readmisiji smatramo da je važno napomenuti da se primjenjuju Sporazum između Savezne vlade Savezne Republike

37

Jugoslavije i Vlade Kraljevine Danske o vraćanju i prihvatanju lica koja ne ispunjavaju ili više ne ispunjavaju uslove za ulazak ili boravak na teritoriji druge države (Sl.list SRJ-Međunarodni ugovori, broj 12/2002)

Crna Gora je do sada zaključila sporazume o readmisiji sa Evropskom zajednicom, Republikom Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom, Republikom Albanijom i Kraljevinom Norveškom.

Takođe, usaglašen je Sporazum i Implementacioni protokol sa Švajcarskom Konfederacijom.

Radi lakše primjene Sporazuma između Crne Gore i Evropske zajednice o readmisiji (vraćanje i prihvatanje) lica koja su bez dozvole boravka, do sada je zaključen Implementacioni protokol sa Republikom Slovenijom, Maltom, Republikom Austrijom i Republikom Bugarskom. Sa SR Njemačkom, Kraljevinom Holandijom, Velikim Vojvodstvom Luksemburg , Kraljevinom Belgijom, Češkom Republikom, implementacioni protokoli su usaglašeni i spremni za potpisivanje.

Implementacioni protokoli su zaključeni sa Republikom Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom, Republikom Albanijom i Kraljevinom Norveškom. Prioritet u narednom periodu će biti pokretanje pregovora i zaključivanje sporazuma o readmisiji i implementacionih protokola sa Republikom Srbijom, Republikom Makedonijom, Republikom Kosovo, Moldavijom, Turskom i Ruskom Federacijom;

5. MIGRACIONA STATISTIKA

U Crnoj Gori je uspostavljen Centralni registar stanovništva (CRS) koji u sebi sadrži registar matičnih brojeva, registar prebivališta i boravišta, registar državljana, matične registre rođenih, umrlih i vjenčanih i registar stranaca sa odobrenim privremenim boravkom i stalnim nastanjenjem.

Zakonom o centralnom registru (Službeni list RCG broj 49/07) utvrđuje se sadržina centralnog registra stanovništva Crne Gore, razmjena, vođenje, održavanje, čuvanje i korišćenje podataka, određivanje i upotreba lične identifikacione oznake i uređuju druga pitanja od značaja za centralni registar stanovništva. Centralni registar stanovništva je računarski vođena baza podataka, pored ostalog i za strance sa odobrenim privremenim boravkom i stalnim nastanjenjem u Crnoj Gori.

Kada su u pitanju stranci sa odobrenim privremenim boravkom i stalnim nastanjenjem,, Centralni registar sadrži sljedeće podatke:

- matični broj; prezime i ime; rođeno prezime; mjesto rođenja; ime oca; ime majke; prebivalište; adresa; državljanstvo; zanimanje; stepen i vrsta stručne spreme; bračno stanje; matični broj oca i matični broj majke, odnosno staratelja; matični broj, prezime i ime nosioca domaćinstva i srodstvo s njim; članovima domaćinstva i podatke o datumu i mjestu smrti i podatke od kada stranac boravi i vrijeme za koje je boravak odobren;

38

Centralni registar se vodi uz elektronsku podršku i elektronsku razmjenu podataka. Prenos podataka iz izvora podataka prema Centralnom registru i od Centralnog registra prema korisnicima, kriptografski je zaštićen. Podaci iz Centralnog registra čuvaju se trajno.

Zavod za statistiku je 2008.godine sproveo pilot istraživanje o međunarodnim migracijama. Od 2009.godine to istraživanje se sprovodi kao redovno. Iste godine Zavod za statistiku i Ministarstvo unutrašnjih poslova su potpisali Sporazum o međusobnoj saradnji na području statistike unutrašnjih i međunarodnih migracija. Shodno Sporazumu Ministarstvo unutrašnjih poslova dostavlja Zavodu za statistiku, u elektronskoj formi, podatke iz registra ustanovljenog Zakonom o registrima prebivališta i boravišta („Službeni list CG" broj 13/08). MUP dostavlja podatke o crnogorskim državljanima koji se doseljavaju u Crnu Goru i odseljavaju iz Crne Gore, o stranim državljanima koji se doseljavaju u Crnu Goru, kao i o migracijskim kretanjima crmogorskih državljana unutar Crne Gore.

Statistički podaci se prikupljaju i vode po sljedećoj metodologiji:o Prijava boravka stranih državljanao Odobreno privremenih boravaka stranaca o Produženo privremenih boravaka stranacao Zahtjevi za stalno nastanjenjeo Odobreno stalnih nastanjenja stranacao Izdate lične karte za strance o Izdato putnih isprava za stranceo Dato saglasnosti na izdavanje viza na graničnim prelazima o Izdato viza u ispostavama granične policije i ispostavama područnih jedinica o Otkriveno lica po operativnim evidencijamao Realizovano državnih akcijao Realizovano lokalnih akcijao Saradnja sa inspekcijskim službamao Saobraćajni udesi u kojima su učestv. stranci o Sprovodnica – saglasnosto Preduzete mjere prema strancima

krivična prijava (po državljanstvu, po vrsti KD)

prekršajna prijava (po državljanstvu i po vrsti prekršaja)

otkaz boravka (po državljanstvu)

Sprovedeno stranaca do graničnih prelaza Sprovedeno do smještajnih kapaciteta. za strance Sprovedeno do DKP Sprovedeno - dobrovoljni povratak posredstvom IOM-a

Smješteno stranaca u Zavod za izvršenje krivičnih sankcija Smješteno stranaca u područnim jedinicama ili ispostavama područnih

jedinica Smješteno u Dom za maloljetna lica Smješteno u skloništa NVO Mjere prema maloljetnim licima

o Opomena

39

o Ukor Saglasnost za prihvat stranaca tranzit Saglasnot za prihvat stranaca iz drugih zemalja

6. ZAKLJUČCI I STRATEŠKI CILJEVI

Crna Gora je napravila znacajna poboljšanja po pitanju kapaciteta za upravljanje migracijama za relativno kratko vrijeme (vecina crnogorskih organa radi na migracionim pitanjima nepunih pet godina i imali su minimalno početno znanje o raznim aspektima savremenih migracija, sa relativno skromnim iskustvom), uz postojanje realne potrebe za dodatnim poboljšanjima na polju migracija, viza i azila.

Crna Gora je već izgradila institucionalnu, zakonodavnu i administarstivnu strukturu upravljanja migracijama i trenutno se nalazi na putu cjelovitog zaokruživanja djelotvorne operativne strukture.

Ne postoji definisano vodece tijelo za pitanja migracija. Nominalno, ova odgovornost pripada Ministarstvu unutrašnjih poslova. Medutim, postoji naglašena potreba da se radi na što većem angažovanju i uključivanju i drugih organa relevantnih za različite aspekte migracionih pitanja. Generalno, medu-resorska saradnja se razvija, medutim dosta toga je rezultat neformalnih dogovora i praksi nasuprot uspostavljenim strukturama za koordinaciju.

Iako je relevantno zakonodavstvo donijeto, kapaciteti onih koji ga sprovode nijesu imali dovoljno zapažen tempo razvoja. Od migracionih organa Crne Gore se očekuje da funkcionišu na standardima koji za njih ponekad predstavljaju potpuno nove koncepte i koji zahtijevaju dodatne vještine i resurse. Nedostaje odgovarajuci nivo podrške i progresa u razvoju ovih vještina i iznalaženju resursa.

Kapaciteti za djelotvorno prikupljanje, analizu i raspodjelu relevantnih podataka nijesu dovoljno razvijeni među pojedinim migracionim organima. Na ovaj nacin dolazi i do gubitka ili nedovoljne valorizacije pojedinih podataka koji bi mogli biti od koristi za operativni rad i utvrđivanje novih politika.

Strateško planiranje je nepovezano i generalno ograničeno na određene organe ili specifične predmete, čime se ograničava potencijalni napredak. Ovo ima za rezultat nedostatak adekvatne politike i koordinacije.

Čini se da je razvoj ljudskih resursa prilicno nisko na listi prioriteta za većinu migracionih organa, što može dovesti do situacije u kojoj nedjelotvorne procedure zapošljavanja, selekcije i nedostatak poboljšanja osoblja smanjuje ukupne kapacitete tih organa.

Odgovornost prevoznika se mora dodatno razraditi u zakonodavstvu, što ce i poboljšati efikasnost kontrola (podstičuci prevoznike da pažljivije izvrše pregled putnika koje primaju), kao i obezbjediti prihod koji bi pokrio administarstivne troškove. Uspješna implementacija propisa u vezi odgovornosti prevoznika će zahtjevati upošljavanje dodatnog stručnog osoblja.

40

Princip odgovornosti se ne primjenjuje dovoljno. Čini se da loše obavljanje posla i kršenje procedura od strane pojedinih službenika ne biva adekvatno sankcionisano, što omogućava ponavljanje ove situacije. Ovo šteti djelotvornosti operativnog rada i negativno utiče na mišljenje domaće javnosti i međunarodnih faktora.

U narednom periodu, posebna pažnja treba biti usmjerena na ostvarivanje sljedećih preporuka i strateških ciljeva:

- Ustanoviti registar stranaca sa boravkom do 90 dana u Crnoj Gori.

- Neophodno je detaljno procijeniti trenutno stanje na polju migracija, i na osnovu toga predvidjeti tok migracionih kretanja i njihove implikacije na crnogorske prilike.

- Objektivna procjena ugroženosti Crne Gore sa aspekta nezakonitih migracija kroz sveobuhvatan analitički rad, što podrazumijeva i koordinisano djelovanje, saradnju, promociju saradnje i razmjenu informacija sa drugim državama, kako na regionalnom, tako i na širem planu.

- Usaglašavanje svih relevantnih propisa iz oblasti migracija sa Zakonom o strancima, što će doprinijeti izgradnji konzistentnog pravnog sistema harmonizovanog sa standardima EU.

- Nastaviti sa harmonizacijom nacionalnog zakonodavstva u oblasti stranaca sa zakonodavstvom EU.

- Unapredjivanje bilateralne i multilatelarne saradnje sa državama porijekla, tranzita i krajnjeg odredišta migranata.

- Usaglašavanje postojećih sporazuma o readmisiji saglasno evropskom standardizovanom obrascu ugovora.

- Aktivno vođenje migracione politike podrazumijeva postizanje sinergije svih relevantnih organa na državnom i lokalnom nivou.

- Preduzimanje aktivnosti koje imaju za cilj jačanje javne svijesti o različitim aspektima i uzročno-posljedičnim vezama migracionih kretanja. To je istovremeno osnovna pretpostavka za sprečavanje svake pojave ksenofobije i negativnih odnosa prema strancima.

- Mjere i aktivnosti sračunate na sprečavanju diskriminišućih postupaka i ponašanja prema strancima i obezbjedjivanje prava na odgovorajući status u Crnoj Gori. Ovim mjerama će se u skladu sa važećim propisima obezbijediti odgovarajuća prava i obaveza stranaca u Crnoj Gori.

- Poboljšanje svjesnosti javnosti i pristupa informacijama/procedurama o migracijama. Ovo bi trebalo uključivati poboljšanje internet stranica po pitanju izbora dostupnih jezika, linkova za druge organe i uključivanje jasnih uputstava na potrebe, obaveze, prava, itd.

- Crna Gora bi trebala zauzeti jedinstveni stav prilikom apliciranja za dobijanje međunarodne pomoći u oblastima gdje je ta pomoć zaista i neophodna, za razliku od

41

ponuđenih sredstava za one oblasti koje nisu prioritetne, sa aspekta migracionih potreba Crne Gore.

- Adekvatne investicije bi trebale biti dodijeljene za razvoj granične infrastrukture, uključujući pristup komunikacijama/bazama podataka. Ovo bi trebalo da se odnosi kako na domaća sredstva, tako i na međunarodna.

- Svi migracioni organi bi trebali biti ojačani međunarodnim operativnim vezama sa sličnim agencijama u inostranstvu koje bi se fokusirale na razmjenu iskustava, ali i na implementaciju operativnih sredstava kao što su sistemi ranog upozoravanja na migracije, itd.

- Mehanizmi za nadgledanje uticaja i rada privrednih društava (kako domaćih, tako i stranih) bi trebali biti ustanovljeni, u cilju efikasne analize stanja kako bi se blagovremeno uočile potencijalne zloupotrebe. - U skladu sa preporukama Evropskog partnerstva i Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, neophodno je nastaviti sa unaprjeđivanjem, uslova kretanja radnika i pristup tržištu rada istih.

- Programi zajedničke obuke treba da budu implementirani u migracionim organima iz područja zajedničkih potreba – intervjuisanje, procesi migracije i procedure, ispitivanje dokumenata, obavještajni podaci, procedure vezane za azil, itd.

- Dalje unapredjivanje i razvoj kriminalističko-obavještajnog sistema Uprave policije u cilju efikasnijeg suzbijanja ilegalnih migracija, uključujući istraživanje efikasnosti upotrebe mobilnih jedinica za detektovanje ilegalnih migranata u Crnoj Gori, uzimajući u obzir specifičnosti geopolitičkog položaja države.

- Djelotvorna granična kontrola koja podrazumijeva potrebu tehničke opremljenosti i kadrovske popunjenosti i obučenosti Uprave policije, s primarnim ciljem spriječavanja krijumčarenja i trgovine ljudima, otkrivanje falsifikovanih putnih isprava, te time preventivno djelovanje na nezakoniti prelazak državne granice kao i nezakoniti boravak u zemlji.

- Uspostavljanje sistema računarsko-komunikacione mreže, kojom bi se obuhvatili organi državne uprave koji učestvuju u sprovodjenju migracione politike.

- Dosljedno preduzimanje aktivnosti na stvaranje uslova djelotvorne zaštite žrtava trgovine ljudima, kao i otkrivanja, procesuiranja i sankcionisanja počinilaca krivičnog djela trgovine ljudima.

- Povećati kapacitete za razmjenu pravovremenih i relevantnih podataka o nezakonitim migracijama u regionu.

- Nastaviti pravovremenu i efikasnu razmjenu podataka o nezakonitim migracija sa Evropskom agencijom za upravljanje operativnom saradnjom na spoljnim granicama EU (FRONTEX).

- Izgradnja i stavljanje u funkciju Prihvatilišta za strance i Centra za smještaj tražilaca azila

42

- Uspostaviti program asistiranog dobrovoljnog povratka sa vladinim ili donatorskim sredstvima.

7.  FINANSIJSKA SREDSTVA ZA IMPLEMENTACIJU STRATEGIJE I ODGOVORNOSTI

U pogledu finansijskih sredstava potrebnih za implementaciju Strategije, organi nadležni za njenu implementaciju će izvršiti procjenu potrebnih sredstava i ista će se obezbijediti kroz redovna finansijska sredstva planirana za rad tih organa iz budžeta Crne Gore, kao i iz drugih izvora propisanih zakonom, donacijama i ostalih izvora finansiranja.

Organi državne uprave i druge organizacije, u djelokrugu svoga rada biće odgovorni za implementaciju Strategije za integrisano upravljanje migracijama u Crnoj Gori za period 2011.-2016. godina

8. KOORDINACIONO TIJELO ZA PRAĆENJE IMPLEMENTACIJE INOVIRANE STRATEGIJE, MONITORING I IZVJEŠTAVANJE Vlada Crne Gore će obrazovati Koordinaciono tijelo za praćenje implementacije Strategije za integrisano upravljanje migracijama u Crnoj Gori za period 2011.-2016. godina, Nadležnosti Koordinacionog tijela su: rukovodi, organizuje i koordinira aktivnosti organa državne uprave i drugih nadležnih organizacija u sprovođenju Strategije i Akcionog plana za njenu implementaciju; utvrđuje prioritete, dinamiku i rokove realizacije i ocjenjuje postignute rezultate. Koordinaciono tijelo će tražiti podatke, objašnjenja i izvještaje od nadležnih organa u vezi sa pitanjima koja se odnose na implementaciju ove Strategije i Akcionog plana za njenu implementaciju.

Koordinaciono tijelo Vladi će dostaviti izvještaj sa pregledom stanja, ocjenom i predlogom mjera jednom godišnje, a po potrebi i češće.

Koordinaciono tijelo će sačinjavati predstavnici Ministarstva unutrašnjih poslova, Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija, Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva prosvjete i sporta, Ministarstva zdravlja, Ministarstva finansija , Uprave policije, Zavoda za zapošljavanje, Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica, Zavoda za statistiku.

U radu Koordinacionog tijela može učestvovati i predstavnik nevladinog sektora, a kao posmatrač, i predstavnik Međunarodne organizacije za migracije (IOM), koja je učestvovala u pripremi teksta Strategije.

Koordinaciono tijelo će neprekidno pratiti stanje migracionih kretanja u Crnoj Gori, i na osnovu dostavljenih izvještaja od svih nadležnih subjekata, obavještavati stručnu, političku i najširu javnost o stanju migracionih kretanja u Crnoj Gori, utvrđivati i preispitivati ciljeve integrisanog upravljanja migracijama, i predlagati donošenje i sprovođenje optimalnih mjera u cilju konstantnog unaprjeđenja migracione politike,.   

43