1048585 Giriş Otistik bozukluk1048585 Kısa bir tarihccedile1048585 Tanım1048585 Yaygınlık1048585 Nedenler1048585 Oumlzellikler1048585 Tıbbi ve Eğitsel Değerlendirme Yerleştirme1048585 Otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere etkili

oumlğretim sunma stratejileri1048585 Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci

bulunan oumlğretmenlere ipuccedilları

Otizm Spektrum Bozukluk (OSB) terimi Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB) terimi yerine alanyazında tercih edilebilmektedir

YGB ya da OSB -Otistik bozukluk -Rett bozukluğu -Ccedilocukluğun Dezintegratif bozukluğu -Asperger bozukluğu ve -Başka tuumlrluuml adlandırılmayan yaygın gelişimsel

bozukluk (Atipik otizmi de kapsar) gibi beş gelişimsel bozukluğu kapsamaktadır

TarihccedileOtistik bozukluk ilk olarak 1943 yılında Leo

Kanner tarafından tanımlanmıştırLeo Kanner yaptığı ccedilalışmaların birinde 11

ccedilocuğun davranışlarını incelemiş ve davranışlarındaki farklılıkları tanımlamıştır

Bunlar kısaca gecikmiş dil ve konuşma oumlzellikleri dili iletişimsel amaccedil olarak kullanmada yetersizlik normal fiziksel buumlyuumlme ve gelişim oumlzellikleri aynılığa aşırı bağlılık ve kendini uyarıcı tekrarlayan (stereotipik) davranışlar olarak belirlenmiştir

Aynı zamanlarda Hans Asperger gelişimsel bozukluklar goumlsteren başka bir grup ccedilocuk ile ccedilalışmalarda bulunmaktaydı (guumlnuumlmuumlzde Asperger sendromu olarak tanımlanmıştır)

Hans Asperger ortalama ya da ortalamanın uumlstuuml bilişsel becerilere sahip olsalar bile Asperger sendromundan etkilenenlerin sosyal youmlnden farklı olduklarının Kannerrsquoin tanımladığı otistik bozukluk ile benzerlikler goumlsterse bile oumlzelde farklı bir grubu yansıttıklarının altını ccedilizmiştir

Otizmin Nedenlerine İlişkin Yanlışlar Otistik bozukluğun yetersiz ya da niteliksiz

anne-ccedilocuk etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktaydı

Otizmden etkilenen ccedilocukların kendilerini bilinccedilli olarak ccedilevreden soyutladıkları youmlnuumlnde olmuştur

Bu yanlış inanış ya da goumlruumlşlere karşın 1980rsquoli yıllarda otizmin genetik organik ve noumlrobiyolojik bir bozukluk olduğu kabul goumlrmeye başlamıştır

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Otizm Spektrum Bozukluk (OSB) terimi Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB) terimi yerine alanyazında tercih edilebilmektedir

YGB ya da OSB -Otistik bozukluk -Rett bozukluğu -Ccedilocukluğun Dezintegratif bozukluğu -Asperger bozukluğu ve -Başka tuumlrluuml adlandırılmayan yaygın gelişimsel

bozukluk (Atipik otizmi de kapsar) gibi beş gelişimsel bozukluğu kapsamaktadır

TarihccedileOtistik bozukluk ilk olarak 1943 yılında Leo

Kanner tarafından tanımlanmıştırLeo Kanner yaptığı ccedilalışmaların birinde 11

ccedilocuğun davranışlarını incelemiş ve davranışlarındaki farklılıkları tanımlamıştır

Bunlar kısaca gecikmiş dil ve konuşma oumlzellikleri dili iletişimsel amaccedil olarak kullanmada yetersizlik normal fiziksel buumlyuumlme ve gelişim oumlzellikleri aynılığa aşırı bağlılık ve kendini uyarıcı tekrarlayan (stereotipik) davranışlar olarak belirlenmiştir

Aynı zamanlarda Hans Asperger gelişimsel bozukluklar goumlsteren başka bir grup ccedilocuk ile ccedilalışmalarda bulunmaktaydı (guumlnuumlmuumlzde Asperger sendromu olarak tanımlanmıştır)

Hans Asperger ortalama ya da ortalamanın uumlstuuml bilişsel becerilere sahip olsalar bile Asperger sendromundan etkilenenlerin sosyal youmlnden farklı olduklarının Kannerrsquoin tanımladığı otistik bozukluk ile benzerlikler goumlsterse bile oumlzelde farklı bir grubu yansıttıklarının altını ccedilizmiştir

Otizmin Nedenlerine İlişkin Yanlışlar Otistik bozukluğun yetersiz ya da niteliksiz

anne-ccedilocuk etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktaydı

Otizmden etkilenen ccedilocukların kendilerini bilinccedilli olarak ccedilevreden soyutladıkları youmlnuumlnde olmuştur

Bu yanlış inanış ya da goumlruumlşlere karşın 1980rsquoli yıllarda otizmin genetik organik ve noumlrobiyolojik bir bozukluk olduğu kabul goumlrmeye başlamıştır

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

TarihccedileOtistik bozukluk ilk olarak 1943 yılında Leo

Kanner tarafından tanımlanmıştırLeo Kanner yaptığı ccedilalışmaların birinde 11

ccedilocuğun davranışlarını incelemiş ve davranışlarındaki farklılıkları tanımlamıştır

Bunlar kısaca gecikmiş dil ve konuşma oumlzellikleri dili iletişimsel amaccedil olarak kullanmada yetersizlik normal fiziksel buumlyuumlme ve gelişim oumlzellikleri aynılığa aşırı bağlılık ve kendini uyarıcı tekrarlayan (stereotipik) davranışlar olarak belirlenmiştir

Aynı zamanlarda Hans Asperger gelişimsel bozukluklar goumlsteren başka bir grup ccedilocuk ile ccedilalışmalarda bulunmaktaydı (guumlnuumlmuumlzde Asperger sendromu olarak tanımlanmıştır)

Hans Asperger ortalama ya da ortalamanın uumlstuuml bilişsel becerilere sahip olsalar bile Asperger sendromundan etkilenenlerin sosyal youmlnden farklı olduklarının Kannerrsquoin tanımladığı otistik bozukluk ile benzerlikler goumlsterse bile oumlzelde farklı bir grubu yansıttıklarının altını ccedilizmiştir

Otizmin Nedenlerine İlişkin Yanlışlar Otistik bozukluğun yetersiz ya da niteliksiz

anne-ccedilocuk etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktaydı

Otizmden etkilenen ccedilocukların kendilerini bilinccedilli olarak ccedilevreden soyutladıkları youmlnuumlnde olmuştur

Bu yanlış inanış ya da goumlruumlşlere karşın 1980rsquoli yıllarda otizmin genetik organik ve noumlrobiyolojik bir bozukluk olduğu kabul goumlrmeye başlamıştır

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Hans Asperger ortalama ya da ortalamanın uumlstuuml bilişsel becerilere sahip olsalar bile Asperger sendromundan etkilenenlerin sosyal youmlnden farklı olduklarının Kannerrsquoin tanımladığı otistik bozukluk ile benzerlikler goumlsterse bile oumlzelde farklı bir grubu yansıttıklarının altını ccedilizmiştir

Otizmin Nedenlerine İlişkin Yanlışlar Otistik bozukluğun yetersiz ya da niteliksiz

anne-ccedilocuk etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktaydı

Otizmden etkilenen ccedilocukların kendilerini bilinccedilli olarak ccedilevreden soyutladıkları youmlnuumlnde olmuştur

Bu yanlış inanış ya da goumlruumlşlere karşın 1980rsquoli yıllarda otizmin genetik organik ve noumlrobiyolojik bir bozukluk olduğu kabul goumlrmeye başlamıştır

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Otizmin Nedenlerine İlişkin Yanlışlar Otistik bozukluğun yetersiz ya da niteliksiz

anne-ccedilocuk etkileşiminden kaynaklandığına inanılmaktaydı

Otizmden etkilenen ccedilocukların kendilerini bilinccedilli olarak ccedilevreden soyutladıkları youmlnuumlnde olmuştur

Bu yanlış inanış ya da goumlruumlşlere karşın 1980rsquoli yıllarda otizmin genetik organik ve noumlrobiyolojik bir bozukluk olduğu kabul goumlrmeye başlamıştır

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Tanım Otistik bozukluk YGB yelpazesi iccedilerisinde yer alan (1)toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler

ile davranış ilgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp ve yineleyici oumlruumlntuumllerle ve

(2)toplumsal etkileşim toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolikimgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından oumlnce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur

ldquoOtistik birey sosyal etkileşim soumlzel ve soumlzel olmayan iletişim ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken ccedilocukluk doumlneminde ortaya ccedilıkan ve bu oumlzellikleri nedeniyle oumlzel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireydirrdquo

Oumlzel Eğitim Hizmetleri Youmlnetmeliğirsquonde (2006)

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

YaygınlıkHastalıkları Kontrol Etme ve Oumlnleme Merkezi

(Centers for Disease Control Prevention)rsquonin 2007 bilgilerine goumlre otistik bozukluk en yaygın goumlruumllen YGBrsquodur ve 150rsquode 1 goumlruumllme sıklığı vardır

Erkeklerde kızlardan doumlrt-beş kez daha fazla goumlruumllme sıklığı vardır

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

NedenlerDiğer gelişimsel bozukluk ya da yetersizliklerde

olduğu gibi otistik bozukluğun da gerccedilek anlamda nedenleri tam olarak saptanamamıştır

Genetik Faktoumlr ccediloklu genetik faktoumlr etkileşimli olarak gelişimsel bozukluğa yol accedilmaktadır

Beyinsel İşlevlerdeki Anormallikler otistik oumlzellikler goumlsteren bireylerin yapılan pek ccedilok MRI incelemesi beyinciklerinde (cerebellum) anormallikler olduğu goumlzlenmiştir Beyinlerinin frontal lob (oumln lob) ve temporal loblarında (yan lob) anormallikler belirlenmiştir Beyinlerinin bu boumllgelerinde normal gelişim goumlsteren bireylere nazaran daha az huumlcre ve huumlcreler arası etkileşim (volume) ve daha yuumlksek huumlcre yoğunluğu (cell density) bulunmuştur

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

devamCcedilevresel Faktoumlrler anne-babanın suistimal

ve ihmali otistik semptomların sayısı ve yoğunluğunu etkileyebilmekte iken ccedilocuğa sağlanan nitelikli bakım ortamı otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin gelişiminde oumlnemli rol oynamaktadır

Aşılar Guumlnuumlmuumlze kadar yapılan araştırmalarkızamık kabakulak ve kızamıkccedilık gibi aşılar ile otistik bozukluk arasında bir ilişki olmadığını goumlstermektedir

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Bilişsel ve Akademik OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren bireylerin yaklaşık 20

lsquosi normal zeka duumlzeyine 30rsquou hafif ve orta duumlzeyde zihinsel yetersizliğe ve yaklaşık 42rsquosi ise ağır ve ccedilok ağır duumlzeyde zihinsel yetersizliğe sahiptirler

ldquoZihin Kuramırdquo (Theory of Mind)rsquona goumlre otistik bozukluk goumlsteren bireyler başkalarının goumlruumlş ve duumlşuumlnceleri olduğunu anlamada gerccedilek anlamda yetersizlik goumlstermektedirler

Karşılaştıkları problemlere ilişkin genellikle tek bir problem ccediloumlzme stratejisi kullanırlar ve aynı stratejiyi farklı durum ve problemlere uygulamaya ccedilalışırlar

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

İletişimsel OumlzelliklerDil gelişiminde gecikme goumlruumlluumlrken dili

iletişim amaccedillı kullanmada ve başkaları ile etkileşim kurmada ciddi anlamda sıkıntılar yaşanabilmektedir

Yaklaşık 50rsquosi ifade edici dil becerilerinden yoksundur İfade edici dil becerilerine sahip olanlar ise ccedilok sınırlı beceriler goumlstermekte ve sıklıkla ekolali (anındahemen ya da gecikmeli ekolali) oumlzelliği goumlstermektedirler

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Sosyal ve Davranışsal OumlzelliklerSosyal etkileşimdeki sınırlılıklarSoumlzel olmayan davranışlardaki bozukluklar

yetersiz akran ilişkileri başkaları ile başarı ilgi ve zevk almayı kendiliğinden paylaşmadaki sınırlılıklar ve karşılıklı etkileşimdeki yetersizlikler

Kendini uyarıcı davranışlar (oumlne ve arkaya doğru sallanma elleri ccedilırpmasallama ve herhangi bir işlevi olmayan tekrarlayıcı davranışlar)

Bu davranışlar sosyal kabul ve oumlğrenmelerini guumlccedilleştirmektedir

Isırma kafa vurma gibi kendini uyarıcı davranışlara nazaran daha az sıklıkla goumlzlemlenebilen kendine zarar verici davranışlar da yine ciddi problemler yaratabilmektedir

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Duyusal OumlzelliklerOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrenciler

dokunsal denge vuumlcut farkındalığı goumlrsel işitsel tat ve koklama duyularına ilişkin farklı problemler yaşayabilmektedirler

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

TIBBİ ve EĞİTSEL DEĞERLENDİRME YERLEŞTİRMETanılama ldquoTıbbirdquo ve ldquoEğitselrdquo olmak uumlzere iki

boyutludur Otistik oumlzellik goumlsteren ccedilocukların tıbbi tanılaması ilgili tıp personelince (oumlrn psikiyatrist noumlrolog gibi) yapılırken tıbbi tanılamada uluslararası boyuttaki tanı kriterleri goumlz oumlnuumlne alınır (DSM-IV ICD-10)

Tarama ve tanı oumllccedilekleri (GARS CARS ADI-R ADOS vb)

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Uumllkemizde DSM-IV-TR ve ICD-10 kriterlerine dayalı olarak yapılan tıbbi tanılamadan sonra eğitsel tanılama ve yerleştirme il ve guumlnuumlmuumlzde pek ccedilok ilccedilede de bulunan ve ilgili boumllgedeki oumlzel eğitim hizmetlerini koordine etmeden sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından organize edilmektedir

Milli Eğitim Bakanlığırsquonın 2007-2008 verilerine goumlre otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik olarak toplam 692 oumlğrencinin eğitim hizmeti aldığı 23 adet Otistik Ccedilocuklar Eğitim Merkezi ve toplam 89 oumlğrencinin hizmet aldığı 2 adet Otistik Ccedilocuklar İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

OTİSTİK BOZUKLUK GOumlSTEREN OumlĞRENCİLERE ETKİLİ OumlĞRETİM SUNMA STRATEJİLERİ

Otistik bozukluğu olan oumlğrencilerin bulunduğu sınıf ortamının destekleyici bir oumlğrenme ortamı olması iccedilin guumlnuumlmuumlze kadar yapılan bilimsel ccedilalışmalardan elde edilen ldquobilimsel dayanaklı uygulamalar ya da tekniklerdenrdquo yararlanmak gerekmektedir

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Fiziksel Ccedilevreyi Uyarlama ve Davranış Problemleri ile BaşetmeFiziki ortamda alanlar etkinlik koumlşeleri ya da

boumlluumlmler organize edilebilir ve bu alanların uumlzerlerine goumlrsel resimli kartlar yapıştırılarak alanın ne olduğu daha belirgin hale getirilebilir Her alanın işlevi ve o alandan beklentiler net olmalıdır

Sınıftaki sıraların pencereye doumlnuumlk olmamasına oumlzellikle dikkat edilmesi ve ccediloumlp kutusunun oumlğrencilerin ccedilok uzağında olmaması hatta birkaccedil ccediloumlp kutusunun sınıf iccedilerisinde oumlğrencilere yakın alanlarda bulundurulması oumlnerilmektedir

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Devam (davranış problemleri)Goumlzlenebilir ifadeler ile uygun olmayan

davranış(lar)ı tanımlayınDavranış(lar)ı analiz edin davranış(lar) oumlncesi

sırasında ve sonrasında nelerin davranış(lar)a nasıl etki yaptığını goumlzleyin ve not edin

Bu davranış(lar)ın yerine kazandırabileceğiniz uygun davranış(lar)ı belirleyin

Uygun olan davranış(lar)ı oumlğretinBaşka ortamlarda da uygun olan davranışların

tutarlı bir şekilde oumlğretilmesi iccedilin ccedilaba sarfedin

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Goumlrsel Desteklerden (İpuccedillarından) YararlanmaOtistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin soumlzel

youmlnergelerle birlikte yardımcı desteklere gereksinimi olabilmektedir

Oumlğrenciye yapacağı etkinlik oynayacağı oyun yiyeceği yiyecek giyeceği giyecek seccedileceği nesne ile ilgili resimli kartlar kullanılarak seccedilenek sunulabilir

Etkinlik Ccedilizelgeleri

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Devam (etkinlik ccedilizelgeleri)Otistik oumlzellikler goumlsteren oumlğrencilerin toplumsal ve

guumlnluumlk yaşam becerilerini kazanmalarını oumlğretmenlerinin ve anne babalarının yardımı ve doğrudan ipucu olmaksızın etkinlikleri ve becerileri gerccedilekleştirmelerini etkinlikler arasında bağımsız geccediliş yapabilmelerini seccedilim yapabilmelerini etkinlikleri sıraya dizebilmelerini ve bu sıraya uymalarını sağlayabilmektedir (Ccediluhadar 2008)

Etkinlik ccedilizelgeleri resimli ya da yazılı olarak ccedilok detaylı (becerinin her bir basamağının parccedilalara ayrılması biccediliminde) olabileceği gibi ccedilok genel de (etkinlik ya da beceriye başlaması iccedilin ccedilocuğa ipucu olarak bir sembol ya da resim sunulabilir) hazırlanabilmektedir

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Doğal Oumlğretim TeknikleriDoğal oumlğretim teknikleri ldquootistik bozukluk ya

da diğer gelişimsel yetersizliği olan ya da risk altındaki ccedilocukların gelişimsel beceriler (oumlzellikle iletişimdil becerileri) kazanmalarına ve kazanılmış becerileri pekiştirmelerine olanaklar sunan doğal bağlamlarda sunulan tekniklerrdquo olarak adlandırılmaktadır

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

devamDoğal oumlğretim tekniklerinin temel ilkeleri ldquoCcedilocuğun liderliğini ve ilgisini izlemerdquo ldquoOumlğretim ortamı olarak ccedilocuk iccedilin her anı ve

her yeri kullanmardquo ldquoDoğal pekiştireccedillerinrdquo kullanılmasırdquoldquoFarklı ortam ve durumlarda (ev okul bahccedile

gezme alış-veriş) farklı bireylerle (akran kardeş yetişkin anne baba oumlğretmen) kullanılabilmesirdquo

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

İletişim becerilerindeki sınırlılıklar otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilerin en temel oumlzellikleri arasında yer almaktadır Bu nedenle otistik bozukluk goumlsteren oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan eğitim programlarının temel taşlarından birisi bu ccedilocuklara uygun iletişim ve dil becerilerinin kazandırılmasına youmlneliktir

Dil bir amaccedil ya da işlev iccedilin kullanılmayı gerektirdiği iccedilin guumlnluumlk iletişim bağlamı iccedilinde ccedilocuğa uygun dil becerilerini etkili bir şekilde kullanmasını oumlğretmenin gerekliliği savunulmaktadır Bu bağlamda ilgili alanyazında ldquodoğal dil oumlğretim tekniklerirdquo geliştirilmiştir

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Geliştirilmiş Doğal Bağlamda Dil Oumlğretimi- GDBOuml (EnhancedMilieu Teaching Hancock ve Kaiser 2005)

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim tekniklerinde soumlzel taklit becerileri oumlnkoşuldur Ccediluumlnkuuml bu teknikler ccediloğunlukla yetişkinin model olmasına ve ccedilocuğun taklit etmesine dayalıdır ve en az 10 farklı soumlzcuumlk uumlretebilen oumlğrencilerde daha etkili olduğu bildirilmektedir

GDBOuml sistematik bir oumlğretim programı olarak farklı doğal dil oumlğretim suumlreccedillerini iccedilerir

Bunlar ccedilevresel duumlzenlemeler yanıtlayıcı etkileşim stratejileri ve doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleridir

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Ccedilevresel duumlzenlemeler Ccedilevresel duumlzenlemeler oumlğrencinin iletişim başlatma

ve soumlzel dil becerilerini kullanma ya da desteklemesine youmlnelik bir takım stratejileri iccedilerir Bu stratejiler ile oumlğrencinin iccedilinde bulunduğu ccedilevreyi ya da bağlamı duumlzenleyerek yetişkin oumlğrenci iccedilin iletişimsel gereksinimler yaratır

ldquoİlginccedil motive edici materyalleroyuncaklaretkinlikler kullanmardquo

ldquoseccedilenek sunmardquoldquoulaşılamaz hale getirmerdquo ldquoaz miktarda (sınırlı oranda) vermerdquo ldquoetkinlikleri eksik bırakmardquo ve ldquoşaşırtıcıbeklenmedik durumlar yaratmardquo bu

stratejilerin başında gelmektedir

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Yanıtlayıcı Etkileşim Stratejileri Bu stratejiler ccedilevresel duumlzenlemeler ile

başlatılan yetişkin-oumlğrenci etkileşimlerinin suumlrduumlruumllmesi ve dil becerilerinin desteklenmesine temel oluşturur

Yanıtlayıcı etkileşim stratejileri oumlğrenci ile yetişkin arasındaki etkileşimlere dayalı olup etkileşimsel stratejiler (Ccedilocuğun ilgisini başlattığı etkileşimi takip etme etkileşimde sıra alma ccedilocuğun etkileşimini destekleme gibi) ile temel dil modeli olma stratejilerini (Ccedilocuğun dil duumlzeyine uygun girdiler sunma taklit etme genişletme ve tanımlayıcı konuşma gibi) iccedilermektedir

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim teknikleri Doğal bağlama dayalı (Milieu) oumlğretim

teknikleri ccedilevresel duumlzenlemeler ve etkileşimler sırasında kullanılır Oumlğrenciden daha uumlst duumlzey ya da karmaşık iletişimsel yanıtlar beklenir 4 temel suumlreci (tuumlruuml) kapsar

Bunlar ldquoModel olmardquo ldquoTalep etmeye-model olmaya dayalı oumlğretimrdquo ldquoBekleme suumlreli oumlğretimrdquo ve ldquoFırsat oumlğretimirdquodir

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Sınıfında otistik bozukluk goumlsteren oumlğrenci bulunan oumlğretmenlere ipuccedillarıCcedilocukların oynadıkları nesne ve oyunlardaki farklı

boumlluumlmlere parccedilalara ve durumlara dikkatlerini youmlnelterek ldquodikkati yoğunlaştırma becerilerirdquo

Sık sık alıştırmalar ve rehberlik ile taklit edilen her hareket ve ifadenin pekiştirilmesi ile ldquotaklit becerilerirdquo

İsteğin ifade edildiği zaman gerccedilekleştirileceği konusunda ısrar edilerek ldquoistekte bulunma becerilerirdquo

Yetişkinin youmlnergesine uyulması konusunda ısrar edilerek ldquoyoumlnergelere

uyma becerilerirdquoGelişimlerine ve ilgilerine uygun nesneler sunulması

ilgilenip oynadıklarında ise hemen pekiştirerek ldquonesnelerle oynama becerilerirdquo ve

Akranlar ile oynama iccedilin fırsatlar yaratılıp uygun oyuncaklar ve ortamlar sağlanarak ldquobaşkaları ile oynama becerilerirdquodir

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

OumlzetlehelliphellipOtizm anne ya da babanın ilgisizliğinin bir sonucu

değildir

Duygusal bir bozukluğun sonucu değildirhellip

Ruhsal bir hastalık değildir

Bazılarının oumlzel yetenekleri olsa da- otizmli ccedilocuklar dahi değildir

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

OtizmhellipGelişimsel bir bozuklukturhellip

Erkeklerde kızlara goumlre daha fazla ortaya ccedilıkar

Yaşam boyu devam eden bir bozukluktur

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Bir bireyin otizm tanısı alması iccedilin 3 alanda bozukluklar goumlstermesi gerekir

Sosyal etkileşimde bozukluklar

Dil ve İletişimde bozukluklar

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklar

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Dil ve iletişimde sınırlılıklarOrtak ilginin olmamasıGoumlz kontağında guumlccedilluumlklerİletişim amaccedillarının sınırlılığıEkolaliZamirlerin karıştırılmasıEntonasyonda farklılık-monotonlukSoumlzcuumlk dağarcığında sınırlılık Oumlrn Şarkı soumlzlerinin

video film ya da kitaptaki soumlzcuumlkcuumlmlelerin tekrarlanması

Sosyal bağlama uygun olmayan iletişimSoumlzcuumlklerin soumlylendiği şekliyle

anlaşılmasımetaforların anlaşılmaması (oumlrn dilini kedi mi yedi dilini mi yuttun Damdan duumlşer gibi vb)

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Dil ve iletişimde sınırlılıklarDikkatini youmlneltmede sınırlılıklarİşitsel becerilerde sınırlılıkNeden sonuccedil ilişkisinin anlaşılmasında guumlccedilluumlklerSonuccedilları tahmin etmede guumlccedilluumlklerStereotipik konuşma

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Sosyal Etkileşimde SınırlılıklarDiğer bireylere cansı nesne gibi davranma

dikkat etmemeKişisel alana ihtiyaccedil duyma ancak diğer

kişilerin de aynı ihtiyacı duyduklarını anlamamaDuyguları anlamada guumlccedilluumlklerDiğerleriyle etkileşim kurmada yetersizliklerKırıcı olabileceğini duumlşuumlnmeden yorunda

bulunabilmeDiğer kişilerin kendi duumlşuumlncelerini ve

duygularını bilmesini bekleme

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Duumlşuumlncenin ve davranışların esnekliğinde bozukluklarSınırlı ilgi alanı Değişikliklere tepkiFarklı başa ccedilıkma mekanizmaları-kaygılı

durumlarla başa ccedilıkmada sesler ccedilıkarma el ccedilırpma tekrarlayan sorular sorma

Zihin kuramı-başkasının bakış accedilısından bakmaYuumlruumltuumlcuuml işlevlerde yetersizlikler-ağacı goumlrme

ancak ormanın farkına varmamaGenelleme guumlccedilluumlkleriProblem ccediloumlzme guumlccedilluumlkleriHayali ndash yaratıcı etkinliklerde guumlccedilluumlkler

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

Oumlğrenmeyi etkileyen becerilerAlgılama Uyarana farklı tepkiler-tek bir uyarana

tepki verme diğerlerine vermeme

Dikkat Seccedilici dikkat- buumltuumlne değil belli bir ayrıntıya ndashoumlnemli oumlzelliklere dikkati engeller

Hafıza Goumlrsel hafıza işitselden guumlccedilluumlduumlr ndashccedilok geniş nitelikte bilgi saklanabilir ancak uygun kullanılmaz

Problem Ccediloumlzme Seccedilim yapmada guumlccedilluumlkler

Genellemede guumlccedilluumlkler

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi

KitaplarResimlerle Duumlşuumlnmek (Temple Grandin)-

Doğan kitapccedilılık

The Curious Incident Of The Dog In The Night Time ndash(Mark Haddon)- Suumlper iyi guumlnler ya da Christopher Booneun sıradısı hayatı- Tuumlrkiye İş Bankası Kuumlltuumlr Yayınları

Marsta bir antropolog (Oliver Sacks)- İletişim yayınevi