Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
121 www.kalemisidergisi.com
OSMANLI DÖNEMİNDE YETİŞEN ÖNCÜ KADIN
RESSAMLARIMIZDAN MÜFİDE KADRİ
Dr.Öğr.Üyesi.Pınar YAZKAÇ 1 Hilal GÜRENSOY ŞENER
2
ÖZ
19. yüzyılda baĢlayan BatılılaĢma hareketleri Osmanlı Ġmparatorluğunun son
dönemlerinde sanatta ve kültürde de etkilerini sürdürmeye devam etmiĢtir. Bu döneme
tanıklık etmiĢ olan Müfide Kadri (D.1889,Ö.1912) Osmanlı Ġmparatorluğu'nun bilinen
ilk profesyonel Müslüman kadın ressamı ve resim öğretmenidir. Sanayi Nefise
Mektebinde ressam Osman Hamdi Bey, ressam Halil PaĢa ve yağlıboya resim
öğretmeni Salvatore Valeri‟den dersler almıĢtır. Müfide Kadri, Osmanlı
Ġmparatorluğu'nun yurtdıĢındaki bir sergide resmi yer almıĢ ve ödül kazanmıĢ ilk
kadın sanatçısıdır. Müfide Hanım, eserlerinde 19. Yüzyıl Fransız resminden, Barbizon
ressamlarından, Camille Corot‟dan etkiler taĢıyan, manzara, natürmort, portre ve
otoportre konularında çalıĢmıĢtır. Bu makalede Osmanlı Döneminin öncü kadın
ressamı Müfide Kadri‟nin hayatı, sanatı ve eserleri incelenmeye çalıĢılmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Müfide Kadri,Osmanlı Dönemi,Öncü Kadın Ressamlar,
1 Kütahya Dumlupınar Üniversitesi ,pinar.yazkac(at)dpu.edu.tr 2 Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Resim Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 122
MUFİDE KADRİ, ONE OF OUR LEADING WOMEN
ARTISTS WHO GREW UP
DURING THE OTTOMAN PERIOD
ABSTRACT
Westernization movements that started in the 19th century continued to affect
art and culture in the last periods of the Ottoman Empire. Müfide Kadri (D.1889,
Ö.1912), who witnessed this period, was the first known professional Muslim female
painter and art teacher in the Ottoman Empire. She took lessons from the painter
Osman Hamdi Bey, the painter Halil Pasha and oil painting teacher Salvatore Valeri
in Sanayi Nefise School. Müfide Kadri is the first female artist to have an official
exhibition and won an award at an exhibition abroad of the Ottoman Empire. In her
works, Müfide Hanım worked on landscapes, still life, portraits and self-portraits,
influenced by 19th century French painting, Barbizon painters and Camille Corot. In
this article, the life, art and works of Müfide Kadri, the pioneer woman painter of the
Ottoman period, are tried to be examined.
Keywords: Mufide Kadri,Ottoman Period,Leading Woman Painter
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
123 www.kalemisidergisi.com
Giriş
ModernleĢme sürecinde ilk kuĢak kadın ressamları incelemek, Osmanlıda
dinsel açıdan kadının durumuna, toplumdaki ve sanattaki dönüĢümlere ve bunların
sebeplerine de bakmamızı gerektiriyor. Kadının baskılandığı, suret yasağı
geleneğinden gelen Ġslami bir toplumdan nasıl oldu da kadın ressamlar çıkabildi?
Bu sorunun cevabı süreci oluĢturan toplumsal arka planı, öncesi ve sonrasını,
yaĢanan kırılmaları anlamamızı gerektiriyor. Batının sömürgecilik birikimi, bilim ve
teknikte ilerleme, modernleĢme, aydınlanma, ulusçuluk ve kapitalizme geçiĢ
sürecinde, değiĢime ayak uyduramayan, yeni perspektifler oluĢturamayan toplumlar
güç kaybına uğramıĢlardır. Bu sürecin etkileri Osmanlı‟da savaĢlarda yenilgilerin,
toprak kayıplarının baĢlamasını, sürecin önüne geçmek, yenilenmek için
modernleĢme çabalarını gerektirmiĢtir. Lale devrinde (1718-1730) PadiĢah
3.Ahmet‟le baĢlayıp , 3. Selim (1789-1807) ve 2. Mahmut dönemlerinde öncelikle
askeri daha sonra da eğitim alanında devam eden yenileĢme hareketleri, laik eğitim
yapan erkek ve kız okullarının açılmasına ve kültürel alanda değiĢikliklere yol açar.
Resim alanında varlık göstermiĢ, evlenerek bunu baĢaramasa da resim eğitimi
alabilmiĢ Müslüman kadın ressamlar saray çevresine yakın, yüksek düzeyde
bürokrat olan ailelerin kızlarıdır. Evlerine ya da yabancı misyon okullarında
(genellikle Notre Damé de sion ve Üsküdar Amerikan Kız Koleji ) ilk eğitimlerini
almıĢ, ya Ġnas Sanayi-i Nefise mektebinde ya da yurt dıĢında veya ülkeye gelen
batılı oryantalist sanatçılardan resim eğitimi almıĢlardır.(Azeri,2009)
BatılılaĢma hareketleri ve eğitim süreci:19.yy.da baĢlayan batılılaĢma
hareketleri ile ülkemizin pek çok alanında geliĢmeler yaĢanmıĢtır. Cumhuriyet‟e
giden yolda eğitim ve kadınların sosyal hakları konusunda önemli adımlar atılmıĢtır.
Eğitim düzeyi yükselen kadınlar buna paralel olarak sanatla da ilgilenmeye
baĢlamıĢlardır. Kadın sanatçılarımızın çoğu üst düzey görevlere sahip, eğitimli bir
aileden gelmektedirler. Kimileri sanatçılardan özel dersler alarak, kimileri de daha
geç dönemde açılan Sanayi-i Nefise Mektebi‟nde eğitim görerek resim
çalıĢmıĢlardır. Manzara, natürmort, nü, portre, otoportre konularında çalıĢan
sanatçılar natüralist, empresyonist, kübist ve ekspresif tarzda eserler üretmiĢlerdir.
Cumhuriyet rejiminin getirdiği ortamda bu faaliyetler hız kazanmıĢ ve kadınlar diğer
tüm alanlarda olduğu gibi resim sanatında da adlarından ve varlıklarından söz
ettirmiĢlerdir.(Bayav, 2011:15 )
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 124
SON OSMANLI DÖNEMİ
Dönemin Sanatsal Yapısı
Toplumun her alanında değiĢimlerin yaĢandığı 19. yüzyılın yarısına
gelindiğinde Osmanlı Devleti sanat eğitimi alanında da yeni atılımlarda
bulunmuĢtur. Ġlk aĢamada askeri okullarla baĢlayan, daha sonra resim derslerinin
farklı varyasyonlardaki okulların eğitim planlarına dahil edildiği bu dönemde, resim
eğitimi verecek öğretmenlerin çoğalması ile birlikte 19. yüzyılın teknolojisini
kullanarak kaliteli sanatçılar yetiĢtirmek için Mart 1883 yılında Mekteb-i Sanayi adı
verilen sanat okulu eğitime baĢlamıĢtır. Sanayi Nefise‟nin açılıĢını sağlayan,
ülkedeki ilk sanat hareketleri olan sergiler, ilk sanatçı birliği olan, Osmanlı
Ressamlar Cemiyeti ile baĢlayarak takip eden meslek birliği kuruluĢlarına da ortam
hazırlamıĢtır. Türk resminde ilk pentür örneklerinin ortaya konulduğu dönem olarak
1850 ile 1900 yılları arasındaki yarım yüzyılın önemi büyüktür.
Bu yılların etkinlik merkezi o günlerde Pera ismiyle anılan Beyoğlu
semtidir. Dönemin Oryantalist ve gayrimüslim sanatçılarından Zonaro, Moretti gibi
sanatçılar atölyelerinde özel dersler vermiĢ, ġeker Ahmet PaĢa‟ nın düzenlediği
sergiler de dahil olmak üzere bir çok sergi açılarak Osmanlı-Türk resim ortamına
önemli katkılarda bulunmuĢlardır. Batılı ülkelerin siyasi ve ekonomik kıskacına
giren ülkenin düzlüğe çıkması için toplumun kimi kesimlerinden meĢrutiyet ilan
edilmesi için baskı yapılmıĢ ve II. MeĢrutiyet 1908 yılında ilan edilmiĢtir. Bu
Osmanlının siyasi tarihi açısından önemli bir geliĢme olmuĢ, aynı zamanda Türk
resim sanatının seyrine yeni bir yön verecek olan bir kuĢağın etkin olacağı bir
sürecin baĢlangıcına da iĢaret etmiĢ, yeni bir giriĢimcilik ruhu ortaya çıkmıĢtır.
Bunun sanat alanındaki yansıması, bir grup genç ressamın kurduğu Osmanlı
Ressamlar Cemiyeti olmuĢtur. (AkdaĢ,2011:26)
ÇağdaĢ Türk Resmi‟nin geliĢmesine paralel olarak kurulan ve sanatçıları bir
araya toplayan gruplaĢma eğilimlerinin temelinde ortak bir sanat anlayıĢının
etrafında toplanmaktan çok birlikten güç doğar ilkesinin benimsendiği Osmanlı
Ressamlar Cemiyeti Grubu güzel sanatların yayılması için çeĢitli faaliyetler
yürütmüĢler, baĢlangıç ya da erken olarak nitelenebilecek dönemin yavaĢ yavaĢ
atlatılmaya baĢlandığı yıllarda sanatsal bir ortamın temellerini oluĢturmuĢlardır.
(Elmas, 1998:69). 1909 yılında kurulan bu grubun çatısı altında Sami Yetik, Ruhi
Arel, Hikmet Onat ve Ġbrahim Çallı bulunmaktadır. Cemiyet kuruluĢ amacını, daha
sonra Ocak 1911 tarihinde Abdülaziz‟in oğlu ġehzade Abdülmecid‟ in de desteğiyle
yayınlanmaya baĢlayan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti gazetesi aracılığıyla açıkladığı
görülmektedir (Dilmaç, 2012:87). Bu gazetenin çıkarılması çağdaĢ Türk sanatı tarihi
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
125 www.kalemisidergisi.com
açısından, plastik sanatlar alanına yoğunlaĢan ilk süreli yayın olma niteliğini
taĢımasıyla önem kazanmıĢtır (Üstünipek‟den Aktaran AkdaĢ, 2011: 26).
Temelinde ortak bir sanat anlayıĢı bulunmayan, ancak sanatçıların sanatsal
etkinlikleri için ortak hareket etme imkanı sağlayan cemiyetle birlikte ÇağdaĢ Türk
Resmi‟ nin temeli atılmıĢ modern akımlara da geçiĢ sağlanmıĢtır. Cemiyetin
kuruluĢu ile ilgili ilk çalıĢmalar Ruhi Arel‟in öncülüğünde onun Ģehzade baĢındaki
evinde baĢlatılmıĢtır. Ġlk dönemlerinde, Ruhi Arel, Sami Yetik, ġevket Dağ, Hikmet
Onat, Ġbrahim Çallı, Hoca Ali Rıza, Ahmet Ziya Akbulut gibi sanatçıların desteğini
alan cemiyet ilerleyen günlerde Osman Asaf, ÖmerAdil, Nazmi Ziya, Avni Lifij,
M.Ali Laga, Feyhaman Duran, Namık Ġsmail, Cevat Celal Esad Arseven ve Müfide
Kadri gibi sanatçılarında katılımıyla önemli ve etkin bir sanatçı birliği haline
gelmiĢtir. (Ġncel, 2004: 8) Kendinden önceki kuĢağın ince ayrıntılara inen fotoğrafik
resimlerine rağmen geniĢ fırça darbeleri ile boyayı tuvale süren bu grup ÇağdaĢ
Türk Resminin temellerini oluĢturan eserler ortaya koymuĢtur (Kılıç, 1996: 87-88).
1883 yılında ilk Güzel Sanatlar Akademisi (Sanayii Nefise Mektebi)
kurulmuĢtur. Sanayii Nefise Mektebi, güzel sanatlar eğitiminin geliĢmesinde önemli
bir yere sahiptir. Osman Hamdi‟nin müdürlüğünde, 1887'den 1908'e kadar Sanayii
Nefise‟nin öğretim sorumluluğu yabancılara verilmiĢtir. Osman Hamdi'nin
Müdürlükten çekilmesi ile Nazmi Ziya - Çallı KuĢağının Sanayii Nefise‟de hoca
olmaları ile okuldaki yabancı kadrosu egemen gücünü yitirmiĢtir.
Sanayi-i Nefise öncesi, açılıĢı ve sonrasında Ġstanbul sanat çevreleri,
Avrupalı oryantalistlerin Doğu‟yu aĢağılayan tutumlarından farklı bir yön izleyerek,
o dönemin akılcı yönde geliĢen felsefe ve bilim kaynaklarına bağlı olduğunu
vurgulamaktadır. Sanayi-i Nefise Mektebi‟nin resim atölyelerinde yapılan
çalıĢmalar, düzey yönünden abartılmamak koĢuluyla, Türkiye‟de resim eğitiminin
akademik bir disipline sokulması yönünden çok önemli bir aĢamadır (Tansuğ,
1999:106,108). Sanayi-i Nefise ile birlikte plastik sanatlarımıza akademizm,
özellikle resim sanatımıza “konuculuk” yerleĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. Bu geliĢmeler
iĢin estetik, plastik, biçimsellik taraflarının durağanlaĢmasını, dolayısıyla yeni bir
Ģeyin ortaya çıkıĢına ket vurmuĢtur (Eroğlu, 2015:85)
Sanayi-i Nefise Mektebi‟nin kurulması, okulun eğitim programlarında
resim dersine yer vermesi ve bu okullarda eğitim kadrosunun oluĢması ayrıca
düzenli açılan sergiler ile Türk Resim Sanatının bir meslek olgusuyla birleĢme süreci
baĢlamıĢtır. II. meĢrutiyetin ilanını hazırlayan siyasal, sosyal ve kültürel
hareketliliğin dorukta olduğu bir ortamda yetiĢen Osmanlı Ressamlar Cemiyeti‟nin
genç üyeleri Ġbrahim Çallı ve arkadaĢları daha Avrupa‟ya gitmeden Osman Hamdi
dönemi ve ya Hoca Ali Rıza- Halil PaĢa ekolünden çok farklı bir kültürel oluĢum
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 126
içindeydiler. BatılılaĢma sürecinin eĢiği olan, II. MeĢrutiyet‟in ilanını takip eden bu
yıllarda sanatçılar, Avrupa‟ya sanat eğitimlerini geliĢtirmek için gitmiĢlerdir
(Köken,2014:33).
20. Yüzyılın baĢlarına kadar sadece azınlıkların sanat eğitimi aldığı Sanayi
Nefise Mektebi açıldıktan sonra, Türk ailelerinin kızlarının da eğitim alma olanağı
sağlamak için Ġnas Sanayi-i Nefise Mekteb‟i kurulmuĢtur. Osmanlı toplumu
yaĢamında, kadının toplumsal ve sosyal yeri sanatsal alanda iki Türk Kadın Ressam
Mihri MüĢfik Hanım ve Müfide Kadridir. Bu önemli ilk öncü iki Türk Kadın
ressamlar, Avrupa‟yı örnek alarak Osmanlı Devlet‟inin yeni kadın tarzı ile örnek
olması toplumun sosyal kültür değiĢiminin imgeleri olması açısından önem
taĢımıĢtır. Bu önemli öncü Türk Kadın ressamlar sanat yaĢamına kendilerini
adamıĢlardır ve Ġnas Sanayi-i Nefise Mektebinde ilk kız öğrenciler yetiĢtirmiĢlerdir.
Müfide Kadri Hanım kadın portrelerinde, kadın modellerin fizik yapısı kadar iç
dünyasını dıĢa vurmakla son derece baĢarı yakalamıĢtır. Bu dönemde Mihri MüĢfik
Hanım ve Müfide Kadri Hanım‟m tüm sanatsal eğitim çabalarıyla Nazlı Ecevit, Hale
Asaf, Melek Celal Sofu, Sabiha Bozcalı gibi ilk kuĢak kadın ressamların
yetiĢtirilmesinde büyük emek vermiĢlerdir. Bu ressamların çoğunlukla portre yönü
ağır basmakla birlikte natürmort ve peyzajları konu alan çalıĢmalarında son derece
baĢarılı bir tarz oluĢturmuĢlardır (Eroğlu, 2017: 9-11).
2.MÜFİDE KADRİ
2.1.Müfide Kadri‟nin Hayatı ve Sanatçı Kişiliği
Müfide Kadri, 1889 yılında Ġstanbul‟da doğmuĢ, küçük yaĢlarda ananesini
ve babasını kaybetmiĢ ve dönemin Ġstanbul‟unun asilzade ailelerinden Kadir Bey
tarafından evlat edinilmiĢtir. Kadri Bey‟in sağladığı özel eğitim ile resim ve güzel
sanatların tüm alanlarında yeteneğinin keĢfedilmesinin ardından resim, müzik,
piyano, keman ve ud gibi enstrümanların eğitimini almıĢtır (Mısırlı, 2015.29). Sanat
hayatına 10 yaĢlarında baĢlayan Müfide Kadri, resimde zamanının meĢhur yabancı
ressamlarından Valöry, Zonaro ve Sanayi- i Nefise Mektebi‟nin kurucusu olan,
müze müdürü Osman Hamdi Bey tarafından özel resim dersleri almıĢtır Müfide
Hanım, Numune Mektepleri‟ne ardından Süleymaniye‟deki Numune-i Ġnas adlı kız
okulunun öğretmenliğine atandı. Ġnas RüĢdiyesi ve Ġnas Ġdadisi‟nde resim, nakıĢ ve
musiki öğretmenliği yaptı. Ġlk kadın resim öğretmeni oldu ( Toros, s.19)
1911 yılında 21 yaĢına gelen sanatçının, Beyoğlu‟nda Ġtalyanlara ait bir
cemiyetin (Ġstanbul Opera Cemiyeti Salonu) salonlarında açılan BeĢinci sergide üç
yağlıboya, bir pastel boya çalıĢması sergilenmiĢ, ressam Valöry, Kadri‟nin bir
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
127 www.kalemisidergisi.com
tablosunu Münih Sergisi‟ne göndermiĢ ve bu eseri bir madalya almaya hak
kazanmıĢtır (Ünver, 1966: 4).
Münih Sergisi‟nde madalya alan tablosu Avrupa‟da tanınmasına ayrıca
imkan sağlamıĢ, 1970 yıllarında Türkiye‟ye gelen ve Müfide Kadri‟nin iki tablosunu
gören sanatçı bir yabancı turistin memleketine döndükten sonra yazdığı mektupta
Müfide Kadri‟nin tablolarına büyük değer vermesi: incelenirse Müfide Kadri‟nin
Avrupa sanat çevresinde yeri olan ve değeri sınırlarımızı aĢan bir sanatçı olarak
tanımlanacağı kanısını uyandırmaktadır. Müfide Kadri‟de uygunluk ve güzelliğin
inceliğini kavrayan ruhi bir yetenek ve ileri bir görüĢ bulunduğu dikkati çeker. 1906
yılında henüz Türkiye Cumhuriyeti‟nin ve harf devrimimizin hayali bile yokken ve
Arapça yazının hakim olduğu bir devirde 18 yaĢında yaptığı natürmort tablosunu
imzalarken, Fransızcadan esinlenerek, bugünkü türk harflerini benimsemesi ve
Türkiye‟de ilk defa daha o zaman kullanılması, bunun en açık delilidir (Uğur, 1978:
8).
Ġlerici kadınlığın simgesi olarak anılması gereken sanatçılardan Müfide
Kadri, Osman Hamdi Bey tarafından Osmanlı Sarayına takdim edilerek,
Abdülhamit‟in torunu Adile Sultan‟a resim dersleri vermiĢtir (Atagök, 1993: 9).
Kadın sanatçılar, kadınlara sanat eğitimi vermek için kurulan Ġnas Sanayi-i Nefise
Mektebi‟nin açılmasından daha önce de sanat faaliyetlerine kısmen katılmıĢlardır.
Özel öğretmenlerden resim dersleri alan sanatçılardan ilki olan Müfide Kadri ile
beraber sarayda, resim çalıĢmaları, Abdülaziz döneminden sonra artmıĢ, saraydaki
kadınlar da sanat dersleri almaya baĢlamıĢlardır. Dönemin tek sanatçı birliği olan
Osmanlı Ressamlar Cemiyeti üyeleri arasında Müfide Kadri‟nin de bulunması
kadınların artık daha çok seslerini duyurmak istemeleri olarak görülebilmektedir
(Naipoğlu‟ndan Aktaran Alp,1999: 15,16).
Önce Numune Mekteplerine, sonra Süleymaniye‟deki Numune-i Ġnas adlı
kız okulunun öğretmenliğine atanan Müfide Kadri, Ġnas RüĢdiyesi ile Ġnas
Ġdadisi‟nde, resim, nakıĢ ve musiki hocalığı yapmıĢtır (Toros‟dan aktaran Bayav).
Portre, peyzaj ve natürmort konularında çalıĢan sanatçının, Ġzmir Resim ve Heykel
Müzesi‟ndeki Natürmort isimli eseri akademik bir anlatıma sahiptir. Sanatçının ilk
dönem yapıtları 19. yüzyıl Fransız resminden, Barbizon ressamlarından, Corot‟dan
esintiler taĢıyan fotoğraf veya kartpostallarından yola çıkılarak gerçekleĢtirildiği
düĢünülebilecek yapıtlardır. Sanatçının bu çalıĢmaları daha çok resim tekniği ve
malzeme becerilerini geliĢtirme yolundaki yapıtları olarak değerlendirilebilirler.
Müfide Kadri, genç yaĢta ölümüne rağmen çok sayıda esere imza atmıĢtır.
Ölümünden sonra babası tarafından kırk kadar eseri sergilenip satılmak üzere
Osmanlı Ressamlar Cemiyeti‟ne verilmiĢ, 1912‟de sergilenen eserlerden elde edilen
gelir cemiyete bağıĢlanmıĢtır (Bayav, 2011: 20).
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 128
Müfide Kadri, içine doğduğu toplumun genel özelliklerinden farklı
özelliklere sahiptir (Öztürk Otkunç, 2007: 16). Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun son
dönemlerinde yaĢamıĢ Türkiye‟nin ilk kadın ressamlarından Müfide Kadri, aldığı
özel eğitimin ardından 10 yaĢına geldiğinde Ġstanbul sanat çevrelerine adını
duyurmakla beraber, dönemin ressamları içinde öne çıkan ve Malik Aksel tarafından
ilk kadın ressam olarak değerlendirilen bir sanatçıdır. Kısa süren hayatına
baktığımızda Müfide Kadri'nin yoğun bir resim hayatı olduğu görülmektedir.
Müfide Kadri'nin resim alanındaki baĢarıları ve üstün yeteneği ona kısa süreli
yaĢantısında büyük ün kazandırmıĢtır (ġahmaran Can,2016:1021).
Sanattaki baĢarılı yaĢamı 22 yıl süren Müfide Kadri, bugün adına açılan
sergilerle anılmaktadır. Müfide Kadri Hanım adındaki sergilerinden biri 95. Ölüm
yıldönümünde sanal ortamda (EczacıbaĢı Sanal Müzesi) ziyarete sunulmuĢtur. Bu
serginin gösterime sunulduğu internet sitesinin yöneticisi HaĢim Nur GÜRE, Müfide
Kadri‟nin ilk dönem çalıĢmaları hakkında Ģu yorumları yapmıĢtır: Ġlk dönem
çalıĢmaları 19. Yüzyıl Fransız tabloları, Barbizon resimleri ve aynı dönemin fotoğraf
ve kartpostallarından etkilenmiĢtir. Ressamın bu çalıĢmaları muhtemelen onun resim
teknikleri ve malzeme kullanma becerilerini geliĢtirme yolunda tecrübeli bir gönüllü
ile birlikte önemli bir öğreticinin eĢliğinde yürütülen çocukluk dönemi çalıĢmaları
olarak düĢünülür. Müfide Kadri çoğunlukla natürmort, peyzaj ve figür çalıĢmaları ile
tanınmıĢtır (Çeken, Aypek Arslan, Ersoy, 2016:54). Genç yaĢta yakalandığı
tüberküloz hastalığı nedeniyle 1912 yılında vefat eden sanatçının üyesi olduğu
Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, üzerinde palet formu da olan kitabe Ģeklinde bir
mezar taĢı yaptırmıĢtır (Bayav, 2011: 20).
2.2. Müfide Kadri‟nin Resimleri
Malik Aksel 1971 yılında Sanat ve Folklor adlı kitabında ,„Ġlk Kadın
Ressam Müfide‟ yazısında ressam Müfide Kadri için ; „Müfide, muhtelif mevzularda
çalıĢmıĢ bir ressamdı. Eserlerinde kendi mizacı ile Osman Hamdi beyin üslûbu,
birleĢiyor. Manzaraları Ali Rıza Beyin üslûbunu andırmakla beraber, figürlerinde
ondan ayrılan hususiyetleri vardır. Tefli kız, piyano çalarken, Ġstanbul sahilleri,
natürmortlar. En tanınmıĢ eserleridir.Sanatçı ele aldığı konularda titiz bir iĢçilikle
kendini gösterir.‟(Aksel,1971: 54) Ģeklinde ifade etmiĢtir.
Kadri‟nin açık kompozisyon tarzında oluĢturduğu “Natürmort” isimli
çalıĢmasında kullandığı renkler ve çalıĢmayı ele alıĢ biçiminden kaynaklı oryantalist
etkiler görülmektedir. Resmin odak noktasında, ahĢaptan yapılmıĢ yuvarlak bir masa
üzerinde bulunan, camdan yüksek bir tabak içerisinde armut, elma ve Ģeftalinin
olduğu, soldaki tabakta sarı ve siyah renklerdeki üzümlerin yer aldığı bir tabak,
sağda ise çini desenlerinin en ince ayrıntılarına kadar titizlikle iĢlendiği içinde
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
129 www.kalemisidergisi.com
beyaz, kırmızı, mavi ve sarı çiçeklerin konulduğu ince boğazlı bir vazo
kompozisyonu oluĢturur. Masanın üzerinde ayva, nar, kayısı, armutlar ve inciler,
tabaktan dıĢarıya taĢmıĢ sarı üzüm salkımı sanatçı tarafından masaya serpiĢtirilmiĢ,
sanatçı tarafından ustaca kurgulanmıĢtır. Arka planın koyu yeĢil ve kahverengi
tonları kompozisyonu öne çıkarmıĢ, solda yarım olarak gördüğümüz pencereden
görülen Ġstanbul manzarasının flu Ģekilde de pastel tonlarda ele alınması çalıĢmanın
açık koyu dengesini sağlamıĢtır. ġık ve iĢlemeli kahverengi perdeden aralanan bu
sarı ahĢap pencerenin manzarasının kız kulesi deniz ve kayık olmasından mekânın
eski Ġstanbul evlerinden bir yalı olduğu izlenimine varırız.
Resim 2.2.: Müfide Kadri, “Natürmort”, 53x72 cm, İzmir Resim Heykel Müzesi
Sanatçının, “Günbatımı” olarak bilinen 19x38 boyutundaki peyzaj olan eseri
empresyonist diyebileceğimiz tarzda bir eseridir. Kompozisyonun orta noktasında
sarı-turuncu renklerdeki güneĢ ufuk çizgisine yakın olarak resmedilmiĢ, batmakta
izlenimi vermektedir. Karanlık ve bohem bir havanın hâkim olduğu kompozisyonda.
Gökyüzündeki renkler ve bulutların Ģekillerinden kaynaklı dıĢavurumcu etkiler fark
edilmektedir. Ufuk çizgisi üzerinde karanlık silüetler Ģeklinde iĢlenen binalar ve
cami minareleri eserin Ġstanbul‟a ait bir manzara olduğu anlaĢılmaktadır. Lacivert ve
siyah tonlardan oluĢan yelkenlinin ucundaki küçük Türk bayrağı dikkat çeker.
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 130
Resim 2.3.: Müfide Kadri, “Günbatımı”, 19x38 cm., T.ü.y.
Müfide Kadrinin doğaya olan sevgisi, saraylardan parklardan çıkarak dıĢ
dünyaya açılmasına sebep olmuĢtur. Kadri‟nin bazı peyzajlarında zaman zaman
“lekeci bir anlatım” ifade dilini kullandığını görürüz. GeniĢ renk lekeleri kullandığı
“Peyzaj” eserinde, sonbahardan kalan sarı-turuncu renklerdeki yaprakların, rüzgarın
etkisinde son dirençlerini kullanarak dallara tutunduğunu hissetmek mümkündür.
kurgusal bir kompozisyon düzeni oluĢturacak biçimde görülür. Kompozisyonda
ağaçlar oldukça koyu lekeler halinde betimlenmiĢken gökyüzü neredeyse tamamen
beyaz renkle kaplanmıĢ, açık koyu dengesi netlikle sağlanmıĢtır. Uzakta belli
belirsiz denizi anımsatan mavi yatay bir Ģerit, Ġki tarafındaki ağaçların
yansımalarının su yüzeyine vurduğu bir derede, baĢında kırmızı bir Ģapka bulunan
figürün bulunduğu eserin, dalgalı bir rüya alemine sokan akıcı ve melankolik bir
etkisi vardır.
Müfide Kadri‟nin gündoğumu veya günbatımı manzarası temasını birçok
peyzajında farklı üsluplarla tuvaline yansıttığını görürüz. Sanatçı, “Peyzaj” eserini
François Millet‟in resimlerini andıran gerçekçi bir tavırla çalıĢmıĢtır. Kare bir
düzlem üzerinde kompozisyonunu kurgulamayı tercih eden sanatçı, gökyüzünde
sarı-turuncu ve kahverengi renklerde valör uygulamalara gitmiĢ, yer yer
empresyonist etkiler yaratmıĢtır. Resmin sol kısmında oldukça büyük bir alanı
Resim 2.4.: Müfide Kadri, “Peyzaj” Resim 2.5.: Müfide Kadri, “Peyzaj”
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
131 www.kalemisidergisi.com
kaplayan uzun fakat cılız iki ağacın turuncu ve kızıl kahvelere çalan yaprakları
gerçekçi bir tavır ile titizlikle iĢlenmiĢtir. Uzakta küçük bir yel değirmeninin
görüldüğü, yakın plandaki çalılık, çimen ve küçük patikanın oldukça koyu tonlarda
vurgulanması eserde dikkat çeken unsurlardandır.
MeĢrutiyet Dönemi fikir insanları tarafından idealize edilen Osmanlı
kadınının tipik örneği durumunda olan sanatçı Müfide Kadri‟nin, kadın ve erkek
figürünü bir arada bir gezinti sahnesinde resmettiği 1907 tarihli “Sahilde AĢk” isimli
tablosu bir Osmanlı kadınını karĢı cins ile birlikte temsil eden nadir örneklerden
birisidir. Müfide Kadri‟nin hocası Osman Hamdi Bey‟in ev içinde oturan bir erkek
ile ona kahve sunan bir kadını tasvir ettiği “Ġftardan Sonra” ve “ Kahve Ocağı”
isimli iki resmi vardır ancak sanatçı bu resimlerde kadın ile erkeği mahrem bir
mekânda ve geleneksel roller içinde bir araya getirmiĢtir. Müfide Kadri ise sahilde
gezinti yapan kadın ve erkek figürlerinin iliĢki içinde olduklarını, tedirgin bir
biçimde olsa da onları kol kola göstererek ifade etmiĢ, dönemi için oldukça radikal
bir hamle yaparak kadının cinsel kimliğini vurgulamıĢtır (EriĢti, 2015: 65). Eserde
ayın ıĢıkları suya yansırken uzakta Ġstanbul‟un görüntüsü koyu bir leke olarak
belirmiĢ, bu koyu leke içinde bir deniz fenerinin sarı, cansız ıĢığı yansımıĢtır (Ersoy,
2004: 289).
Resim 2.6.: Müfide Kadri, “Sahilde Aşk”, 1907-8., İstanbul Resim H.M.
Zamanla ilk yapıtlarındaki romantizmi aĢmıĢ ve resim tekniğini geliĢtiren
Müfide Kadri‟nin “Kırda Kadınlar” tablosu, onun sağlam desen bilgisini ve
yeteneğini kanıtlar. Pembe rengin tonlarının egemenliğinin eĢliğinde gün batımının
hüznü hakimdir fakat bu hüzün melankolik bir hüzün değildir. Tabloyu özenle
gözlemlediğimizde, tablodaki kadınların vakur ve mutlu bir Ģekilde müzik
dinlediğini görürüz. AĢırı duygusallığa kapılmadan pembenin renklerini belli bir
duyarlık içinde kullanmıĢtır. Ancak tablonun genel görünümüne göz atıldığında,
belli belirsiz acemiliklerin hemen göze çarptığı da bir gerçek. Müfide Kadri'nin
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 132
tablosu tam dengeli değil. Gözümüzü bir figürün üzerinden ötekine kaydırdıkça,
resim sağ aĢağıya doğru meylediyor ve hiç kuĢkusuz bu tabloya bir devinim
kazandırıyor. Pek çok sanat kuramcısı bu yüzden, resimler kaskatı donup kalmasın
diye, hep hafif bir dengesizlik öneriyorlar. Ki, birçok büyük ustanın yapıtlarını örnek
gösteriyorlar. Leonardo Da Vinci‟nin “Mona Lisa”sı buna en büyük örnektir.
Müfide Kadri‟nin bu tekniği kimden kaptığı konusunda net bir bilgi yok ama,
Müfide Kadri‟nin tablosundaki bu eğilimin, öteki tablolarında da var olduğu
gözlemlenmektedir (ġahmaran Can, 2016: 1021).
Resim 2.7.. Müfide Kadri,"Kırda Kadınlar", 1910, T.ü.y., 37x55 cm. İzmir Resim Heykel Müzesi
Ortak manzara duyarlılığı etrafında toplanan bu ressamlar, genellikle durağan
ve fotografik Ġstanbul manzaraları görüntülerini tuvallerine aktarmıĢlardır. Müfide
Kadri‟nin 1911 yılında yaptığı “Kayıkta Kızlar” isimli tablosu dönemin asker
ressamlarının yaptığı Ġstanbul manzaraları resimlerini anımsatmaktadır. Dalgasız bir
deniz ve durağan bulutların olduğu gökyüzünü betimleyen sanatçı, ufuk çizgisiyle
kompozisyonu yatay bir Ģekilde iki parçaya bölmüĢtür. Eserde, üstlerinde yaĢadıkları
dönemin modası olan elbiseleri ve baĢlarında arkadan bağladıkları örtüleriyle,
kayığa binmiĢ, biri arkası dönük sabit, diğeri ise kürekler elinde kayığı çeken iki
modern kadın figürü görürüz. Denizin mavi renkteki tonunun temiz rengi, uzakta
belli belirsiz salınan yelkenli ve ufuk çizgisi üzerindeki flu tepeler izleyicide dingin
ve ferah duygular hissettirir.
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
133 www.kalemisidergisi.com
Resim 2.8: Müfide Kadri, “Kayıkta Kızlar”, 1911
1912 tarihli “Dua Eden Kız” isimli eserinin, sanatçının ölmeden önce yaptığı
son çalıĢmalarından biri olduğu düĢünülür. Mekân içerisinde betimlediği kadın
figürleri son Osmanlı Devleti döneminin kıyafet ve ev yaĢamı hakkında bilgiler
vermektedir. Kompozisyonda iĢlemeli seccadesinin üzerinde namaz kıyafetleriyle,
gözleri kapalı, elleri havada dua eden bir kadın figürü resmin ana temasını
oluĢturmaktadır. Oryantalist ressamların sıklıkla kullandıkları enteriyör (oda
resmi/odalık) resmi olarak nitelendirebileceğimiz eser, dönemin yaĢam biçimini
yansıtır.
Resim 2.9: Müfide Kadri. “Dua Eden Kız”, 1912
Resim 2.10: Osman Hamdi Bey. “Rahledeki Kız”
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 134
Kadri‟nin dönemin ünlü sanatçısı Osman Hamdi Bey‟den resim dersleri
aldığı bilinmekle beraber, “Dua Eden Kız” resmi ile Osman Hamdi Bey‟in
“Rahledeki Kız” isimli eseri arasında benzerlikler görülmekte, sanatçının hocasından
etkilendiği düĢünülmektedir Osman Hamdi Bey‟in “Rahledeki Kız” Mekan
içerisinde duvarda asılı altın yaldız çerçeveli kuran panosu, Türk motiflerini içeren
desenleriyle bir kilim ve kılıç ya da bıçağa benzer aletler dikkat çekmektedir.
Halının ve figürün üzerine düĢen güneĢ ıĢınları eserde uhrevi bir hava yaratmaktadır.
Dönemin birçok sanatçısı özellikle kitap okuyan kadın temasına değinmiĢtir.
Renoir‟in “Kitap Okuyan Kız” eseri, Manet‟ in “Bellevue Bahçesinde Kitap Okuyan
Genç Kız” isimli eseri gibi Müfide Kadri de bu temayı “Kitap Okuyan Kadın” isimli
eserinde ele almıĢtır. Müfide Kadri‟nin kendi yorumunu kattığı kapalı mekandaki
enteriyör çalıĢmalarından birisi olan eserde çizgili desenleri üzerine püsküllü bir
örtünün örtüldüğü kabarık bir sedirde, Osmanlı‟da elit tabakaya ait batıya özgü
giysileri olan bir kadın figürünün resmedilmesi ve elinde kitap okuması üst
tabakadan bir kadın olduğu düĢüncesi uyandırmaktadır.
Resim 2.11. : Müfide Kadri, “Kitap Okuyan Kadın”, 40x58 cm.
Resim 2.12: Pierre Auguste Renoir , „The Reader-Young Woman Reading, 1877
Bir fotoğraftan yararlanıldığı düĢünülebilecek olan “Kitap Okuyan Kız”ın
“Avrupai” havasına karĢıt olarak çok daha baĢarılı bir resim tekniği olan “Dua Eden
Kız”, Doğu motifleri ve eĢyaları ile bezeli loĢ bir Osmanlı evi iç mekânının bir
köĢesinde resmedilmiĢtir. Bu son resmin aynı zamanda genç yaĢında adım adım
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
135 www.kalemisidergisi.com
ölüme yaklaĢtığının bilincinde olan zeki ve duyarlı bir insanın Tanrı‟ya sığınan,
yürek burkan haleti ruhiyesini de yansıtmakta olduğu da söylenebilir.
Dönemin resimlerinde kadın tiplerinde benzerlikler dikkati çekmektedir. Bu
benzerlikler arasında kadınların saç biçimleri sayılabilir. Türbanlar altından görülen
kısa küt saçlarıyla kadınlar Melek Celal, Mihri Hanım, Namık Ġsmail ve birçok
sanatçının resimlerinde olduğu gibi Müfide Kadri‟nin portrelerinde de
görülmektedir. Bu biçimde resmedilen kadın tipleri dönem ve değiĢen kadın
imgesini de göstermesi açısından önemlidir (Alp,1999:21-22). Oto portre
çalıĢmasında, kendini yandan bir duruĢla, dönemin modern kadınlarının baĢını
kâküllerinin bir kısmını açıkta bırakan örtüĢ biçimiyle ve yüzünü yarım örten tülden
bir peçeyle resmeden sanatçının, gözlerini izleyiciyle temas halinde olmaması, derin
ve kaygılı bir bakıĢla bir noktaya bakması dikkat çekicidir.
O yılların belirgin özelliği romantizm, genç Müfide Kadri'nin resimleri
dıĢında hemen hemen hiçbir kadın sanatçının iĢinde görülmez. Neredeyse o dönem
kadın sanatçılarının yapıtlarının önemli bir bölümü bir portreler galerisi oluĢturur da,
duygusallık güzel ya da gizemli kadınların seçiminin dıĢında kendini göstermez.
Türk resminin o günlerden spontan fırça izlerini hiçbir zaman bir Alman sanatı gibi
duygu yüklü ya da dıĢavurumcu olarak değerlendiremeyiz. Kadın resimlerinin de bu
bağlamda genel Türk sanatından farklılık göstermediği söylenebilirse de, yapıtlar
çoğu sanat tarihçisinin yorumladığı kadın duygusallığı yerine serbest bir örgü ile
örülmüĢ ferah yüzeyleriyle geleceğin pırıltılarını saklar (Atagök,1993 :18).
Resim 2.13.: Müfide Kadri, “Otoportre”, 12x9 cm
Resim 2.14: Müfide Kadri, “Güzin Duran‟ın Portresi”, 41,5x34 cm., 1910, K.ü.Pastel,
İstanbulResim Heykel Müzesi
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 136
Müfide Kadri, Kendisi gibi ressam olan yeğeni Güzin Duran‟ın portresini
yedi yaĢ civarındayken resimlemiĢtir. Hacimlendirme konusunda ustaca ele aldığı
portrelerinde modelinin karakteristik özelliklerini lekesel değerler ile belirginleĢtiren
sanatçı, “Güzin Duran‟ın Portresi” eserinde olgun anatomi mükemmelliği, yüzün
derinliklerinden yanaklara sızan bir ıĢık, duygusallığa kaçmayan, soylu bir saflığı,
sadeliği ve güzelliği yansıtmıĢtır .(Özdoğru, 1991: 36). “Güzin Duran‟ın bu
portresi, sanatçının on üç yaĢlarındaki halini yansıtmaktadır. Siyah saçları arkadan
örülmüĢ, kulağında kırmızı taĢlı küpeler vardır. Dörtte üç profilden büst portrede,
Müfide Kadri‟nin kendine has üslubu hakimdir.”(Toros,1988) Kahverengi uzun
saçları arkadan örgülü olan modelini, paletinde oldukça soft renkleri kullanarak,
beyaz rengin kırdığı tonlarla vurgulamıĢtır. Kafasının tepesindeki açık pembe tokası,
kulaklarındaki altın küpeleri, Ģeftali tonlarındaki yanaklarını resmettiği bu küçük
hanımefendinin üzerindeki kolları kabarık dantel detaylı elbisesinin pastel mavisi ve
arka fonda kullandığı soft maviyi aynı renklerde iĢlemiĢtir.
Müfide Kadri‟nin kadın konusunu iĢlediği resimlerine baktığımızda portre,
gündelik ve saray yaĢamından kesitler ağırlıktadır. “Güzin Duran Portresi” gerçeklik
duygusunun ön plana çıktığı eserlerindendir. “AĢıklar” resminde masal kahramanı,
Ģiir ya da öyküden fırlamıĢ iki aĢık karĢımıza çıkarken, “Kitap Okuyan Kadın” ve
“Kuran Okuyan Kız” tablosu gündelik hayattan alınmıĢ sahneler olup figürlü
enteriyör olarak resimlenmiĢtir. Saraya yakınlığı ile bilinen Müfide Kadri‟nin saray
hayatını anlatan “Kırda Kadınlar” tablosu Yıldız Sarayı bahçesinde Adile Sultan,
nedimeleri ve Müfide Kadri ile birlikte bir dinlenme sahnesinde gösterilmiĢtir (Alp,
1999:20).
Sonuç
19. yüzyılın yarısına gelindiğinde Osmanlı Devleti‟nin siyasi tarihi açısından
oldukça önemli bir geliĢme olan II. MeĢrutiyet‟in ilanıyla ülke yepyeni bir döneme
girmiĢtir. Askeri okullarda baĢlayan sanat eğitimi, zamanla ülkede yeni açılan diğer
okullarda da eğitim programlarına dahil edilmiĢtir. Sanayi-i Nefise Mektebi‟nin
açılması ve bu okulda resim öğretmeni yetiĢtirilmesi ile ülkede ilk sanat hareketleri
olan sergi faaliyetleri, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti ile baĢlayan meslek birliği
kuruluĢlarına ortam hazırlayan süreç baĢlamıĢtır.
1909 tarihinde toplumda yaĢayan birçok insanın hala resim sanatının dini
değerleri içerisinde günah olduğuna inandığı bu dönemde, kendisi de ressam olan
Sultan Abdülmecit‟in desteği ve baĢkanlığıyla, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti
kurulmuĢtur. Temelinde bir sanat anlayıĢı bulunmayan, sanatçılara sanat etkinlikleri
için ortak hareket etme imkânı sağlayan bu grubun çatısı altında, Sami Yetik, Ruhi
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
137 www.kalemisidergisi.com
Arel, Hikmet Onat ve Ġbrahim Çallı gibi dönemin ünlü sanatçılarıyla beraber Müfide
Kadri de bulunmaktadır.
Müfide Kadri, Osmanlı toplumu yaĢamında, kadının toplumsal ve sanatsal
alanda, Avrupa‟yı örnek alarak Osmanlı Devleti‟nin modern, yeni kadın tarzı ile
örnek olması açısından önem taĢıyan bir sanatçıdır. 1889-1912 yılları arasında
yaĢamıĢ olan sanatçı, Osman Hamdi Bey, ressam Valöry ve Zonaro gibi ünlü
ressamlardan ders almıĢ, kendisi de daha sonra Ġnas RüĢtiyesi ve Ġnas Ġdadisinde
resim, nakıĢ ve musiki hocalığı yapmıĢtır. Ġlerici kadınlığın simgesi olan Müfide
Hanım, eserlerinde 19. Yüzyıl Fransız resminden, Barbizon ressamlarından,
Corrat‟dan esintiler taĢıyan, portre, peyzaj ve natürmort konularında çalıĢmıĢtır.
Müfide Kadri Hanım hiç evlenmemiĢtir. Ünlü asker ressamlarımızdan Sami (Yetik)
ile evlendirilmesi düĢünülmüĢse de, ileri derecedeki tüberküloz hastalığı nedeniyle
bu evlilik gerçekleĢmemiĢtir. Çok genç bir yaĢta vefat eden sanatçının 22 yıllık
yaĢantısında, kırka yakın eser yaptığı anlaĢılmaktadır. Sanatçının ölümünden sonra
elde kalan eserleri, babası Kadri Bey tarafından Donanma Cemiyeti‟ne armağan
edilmiĢtir.(Toros,1988)
Kaynaklar
ATAGÖK, Tomur, (1993), “Kadın, YaĢam, Kültür”
AKSEL,Malik,(1971) ,„Ġlk Kadın Ressam :Müfide‟, Sanat ve Folklor,Yayına
Hazırlayan: BeĢir AYVAZOĞLU,(2.Basım 2011,Ġstanbul)
ALP, Seda, (1999), “II. MeĢrutiye Döneminde Kadın Sanatçılar ve Kadın Resimleri”, Anadolu Üniversitesi, EskiĢehir
AKDAġ, Serpil (2011), “Cumhuriyet Dönemi Türk Resim Sanatında Çallı KuĢağının
Yeri ve Önemi”, Konya
AZERĠ,Nazan, (2009) (www.nazanazeri.com.tr › m › id=1 › lang=0
BAYAV, Deniz, (2011), “19.Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl BaĢında Kadın Ressamlarımız”, Trakya Üniversitesi, Edirne
„Çağlar Boyu Anadolu‟da Kadın Anadolu Kadınlarının 9000 Yılı‟, T.C Kültür
Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Mas Matbaacılık, Ġstanbul, 1993, s.255
ÇEKEN, Birsen, AYBEK ARSLAN, Asuman, ERSOY, Ġrem, “First Female Artists Ġn
Turkish Painting Art Until Early Repuclic Period (1908-1930) And The Issues They Touched On”, Gazi Üniversitesi, Ankara
DĠLMAÇ, Oğuz, (2012), “Avrupa‟da Eğitim Gören Sanatçılarımızın ÇağdaĢ Türk
Sanatının GeliĢimindeki Rolü, Atatürk Üniversitesi, Erzurum
Yazkaç,P,Gürensoy ġener,H. (2018). Osmanlı Döneminde YetiĢen Öncü Kadın Ressamlarımızdan Müfide Kadri. kalemisi, 6 (12), s.121-138.
www.kalemisidergisi.com 138
ERĠġTĠ, Özgür Ceren, (2015), “Geç Dönem Osmanlı Resim Sanatında Kadın Ġmgesinin
Temsili”, Hacettepe Üniversitesi, Ankara
ERSOY, Ayla, (2004), “500 Türk Sanatçısı, Altın Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul
EROĞLU, Özkan, (2005), “Türkiye‟de Resim Sanatı”, Tekne Yayınları, Ġstanbul
EROĞLU, Gülçin, (2017), “Cumhuriyet Dönemi Kadın Hakları IĢığında Öncü Türk
Kadın Ressamlar”, Ġstanbul
ELMAS, Hüseyin, (1998), “ÇağdaĢ Türk Resminde Minyatür Etkileri”, Selçuk
Üniversitesi, Konya
FARTHĠNG, Stephen, (2017), “Sanatın Tüm Öyküsü”, Hayalperest Yayınevi, Çin
ĠNCEL, Esra, (2004), “Cumhuriyet‟in Ġlanından Günümüze Türk Resminde Köy ve
Köy YaĢantısının Resim Eğitimine Katkısı”, Selçuk Üniversitesi, Konya
KILIÇ, Erol, (1996), “ÇağdaĢ Türk Resminin Panoroması”
KÖKEN, Merve, (2014), “Hitit Uygarlığının ÇağdaĢ Türk Resmine Etkisi”, Selçuk
Üniversitesi, Konya
LITTLE, Stephen, (2006), “…Ġzmler Sanatı Anlamak”, Yem Yayıncılık, Ġstanbul
MISIRLI, Naz Gülüna, (2015), “Cumhuriyet Dönemi Kadın Sanatçıları Üzerine Bir
Müze Tasarımı”, Ġstanbul Kültür Üniv., Ġstanbul
ÖZDOĞRU, Nüvit, (1991), “Doğumlarının 100. Yılında Türk Resminin Ġki Yüce Adı:
Namık Ġsmail ve Müfide Kadri”, Milliyet Sanat Dergisi, Ġstanbul
ÖZTÜRK ÖTKÜNÇ, Yıldız, (2007), “1980‟li Yıllarda Türkiye Sanat Ortamının Değerlendirilmesi: Bu Bağlamda Dönemin, Özellikle Resim Alanında Üretilen ĠĢlere
Yansıması”, Ġstanbul Kültür Üniv. , Ġstanbul
ÖNDĠN, Nilüfer, (2000), “Türk Manzara Resmi”, Muğla Üniversitesi, Muğla
ġAHMARAN CAN, Gökçen, (2016), “Tanzimat‟tan Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi‟ne
Öne Çıkan Kadın Sanatçılar”, Ġdil Sanat Dergisi, Sayı 23, Cankaya/Ankara
TOROS Taha “ Ġlk kadın Ressamlarımız” , Ak yayınları sanat Kitapları Serisi-1988
TANSUĞ, Sezer (1999), “ÇağdaĢ Türk Sanatı”, Remzi Kitabevi, Ġstanbul
UĞUR, Hidayet, (1978), “Ġlk Kadın Ressamımız Müfide Kadri”, Ankara Sanat Dergisi, Sayı 13
ÜNVER, Süheyl, (1966), “Ġlk Kadın Ressamımız Müfide Kadri”, Ankara Sanat Dergisi,
Sayı 6
DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-01 kalemisi, 2018, Cilt 6, Sayı 12, Volume 6, Issue 12
139 www.kalemisidergisi.com
Görsel Kaynaklar:
https://tr.pinterest.com/yemine367/m%C3%BCfide-kadri/?lp=true)
http://turkishpaintings.com/index.php?p=37&l=1&modPainters_artistDetail709)
(http://www.istanbulkadinmuzesi.org/mufide-kadri)
(http://www.maroon.com.tr/mufide-kadri-4748)
(https://tr.pinterest.com/pin/400116748126908399/?lp=true)
(http://www.turkishculture.org/picture_shower.php?ImageID=758
https://www.wikiwand.com/tr/M%C3%BCfide_Kadri