OSMANLI DEVLETNDE AZINLIKLARA TANINAN HAK VE MTYAZLAR

Bilindii gibi Osmanl Devleti, milletler ve inanlar mozaiinden oluan siyasi bir birlikti. Gerekte de lkenin nfus yapsn farkl kltrlerin ekillendirdii insan topluluklar ve milletler meydana getirmitir. Osmanl Devletinde en st ynetim makamnda bulunan Sultan-Halife Erturul Gaziden devletin yklna kadar Trk soyuna mensuptur.Nfusun yaps ise devletin snrlar geniledike Trk nfusun genel nfusa oran aleyhte deimitir.Osmanl devletinin nfusunu, hem rk hem de kltr bakmndan farkl topluluklar tekil etmitir.

Devleti, topluluklar, bunlar da fertler meydana getirdiine gre; bunlarla devlet arasnda, siyasi manada yeni anayasal nizam olarak, bir mutabakatn bulunmas gerekir. Yani devletle fertler arasnda bir mutabakat vardr.Fertler ve topluluklar, devletle ilgili olan hak ve ykmlklerini bu mutabakat ile bilirler.Devlet de, bu mutabakat erevesin de kendi halkn ynetir.Byle bir mutabakatn bulunmamas hem fertlerin devlete kar olan gvensizlik ve menfaatlerini koruyamama endiesi hem de devletin halk ile btnleememesi gibi sonular dourur.

O halde; Osmanl Devletinde aznlklara tannan hak ve imtiyazlar teknik ayrntlar olarak madde madde belirlemeden nce, bu mutabakat ortaya koymaya ihtiya vardr. lk nce Osmanl Devletinde, byle bir mutabakatn bulunup bulunmad bilinmeli bu ortaya konulduktan sonra, bu mutabakatn devletin hem kurulmas hem de genilemesi dnemlerinde tebaa tarafndan bilinip bilinmedii meselesi zmlenmelidir.Nihayet, bu mutabakata devletin ve tebaann tarih boyunca uyup uymad ortaya konulmaldr.

Bunlar tartmaya gemeden, 1908 tarihli Kanun-i Esaside sz konusu mutabakata k tutan bir hkm bulunduunu belirtmeliyiz.Kanun-i Esaside;slamiyet, devletin resmi dinidir.Bu hkm gz nnde bulundurulmak suretiyle, devlet, hudutlar iinde bilinen btn dinlerin serbeste tatbikini amme nizamna ve rfe mugayir olmamak kaydyla btn cemaatlere tannm olan imtiyazlarn muhafazasn taahht eder. Bu hkmn Kanun-i Esaside nakledilmesi daha nce derpi edilmemi olduunu ifade etmez.Nitekim bu madde ile atf yaplan sosyal vaka slamiyettir.

O halde, bu madde ile atf yaplan slamiyetin, sz konusu mutabakatn erevesini belirlemi olduunu kabul etmeli ve bu yzden de ilk nce slamiyetin en nemli kayna Kuran- Kerime bakmalyz.Bu mutabakat iin kendisine yneldiimiz Kuran- Kerimden u yaklam tespit ediyoruz: Kuran din fakllna dayal ayrmcl reddetmektedir. Mesela Kuran- Kerimde geen bir ayette;

Rabbin eer dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi kesinlikle inanrd. yleyse, sen, buna ramen insanlar Mslman olmalar iin zorlar msn? baka bir ayette ise, Rabbin eer dileseydi, insanlar kesinlikle tek bir toplum yapard. Fakat Rabbinin merhamet ettikleri hari, insanlar hep birbirlerinden farkldrlar. ESASEN ONLARI BUNUN N YARATMITIR

Bu ayetler Mslman olmayanlara slamiyeti kabul ettirmeye ynelik maddi veya manevi zorlamay ieren her trl usul ve davran yasaklamaktadr. nan hrriyetlerinin yan sra slamiyet ibadet hrriyetini kstlamaya veya ortadan kaldrmaya ynelik her trl yasaklayc davran da reddetmektedir. Yine Kuranda bu konuyla ilgili;Syle! Ey inkarclar! Sizin taptklarnza ben ibadet etmem! Siz de benim ibadet ettiklerime ibadet etmezsiniz. Ben sizin taptklarnza ibadet eden deilim. Siz de benim ibadet ettiime ibadet eden deilsiniz. Benim dinim bana aittir, sizin dininiz de size aittir.

Bunun yan sra, slamiyet, Hristiyanlar gibi baka din mensuplarnn kendi dinlerini bakalarna retebilme hrriyetini de tanmakta ve yle buyurmaktadr;Allah, bir ksm insanlar dier baz ile etkisiz hale getirmemi olsayd, iinde Allahn ad ok anlan camiler, havralar, kiliseler ve manastrlar yklp giderdiHer sosyal messesenin bir karargah olur. Dinlerin karargah da ibadet yerleridir.te bu ayet ibadet yerlerinin korunmalar gerektiini apak vurgulamaktadr.

Lisan nsann sahip olduu manevi varln en nemlileri arasndadr. slamiyetin bu konudaki yaklamn belirlemeye de ihtiya vardr. Lisan sayesinde insanlar kltrlerini yaatr ve gelitirirler. te byle nemli bir konuya da slamiyet yle yaklamaktadr:Gkleri ve yeri yaratmas, dillerinizin ve renklerinizin deiik olmas Onun varlnn belgelerindendir. O halde Kuran- Kerim herkese dil hrriyetini de tanmaktadr. Buna gre, farkl dillerin ortadan kaldrlmasna ynelik zorlayc her ey Kurana aykrdr

Bu hkmleri ihtiva eden Kuran- Kerim ise, yazl bir metindir ve Osmanl Devletinin kuruluundan ok nceleri, yaklak yedi yzyl nce Hz. Peygamber tarafndan tebli edilmi bulunuyordu ve bu durum Osmanl Devletinin byk bir devlet olmasnn en nemli sebebiydi.

Osmanl Devletinde gerek Padiah gerekse kanunlar tarafndan aznlklara tannan hak ve imtiyazlar slamiyetin bu konudaki grlerinin bir yansmas olarak grlmelidir. Ayrca Osmanl Devleti aznlklar inanmadklar bir dinin hkmleriyle ynetmenin yanl olacan dnm ve bunun iin eitli Emirname, rade ve Hatt- Humayunlarla bu haklar ortaya koymulardr.

Bylece Osmanl Devletinin eitli ky, kasaba ve ehirlerinde belli bir ounluk oluturan aznlklar kendi mabetlerinde dini ayin ve trenlerini serbeste icra etmilerdir. Kendi okullarnda ve kendi dillerinde eitim-retim faaliyetlerini rahat bir ekilde srdrmlerdir.

Osmanl Devletinde aznlklara tannan hak ve imtiyazlarn kayna Kanun-i Esasinin atfta bulunduu slamiyettir ve slamiyetin bu konuda kaydettii hkmleri Mslmanlar iin en balayc hkmlerdir. Bu hkmler aka ortada iken aznlklara kar takip edilen uygulamann boyutlarn Osmanl Devletinin ykl ile de hibir phe gtrmeyecek bir aklkta yakalayabiliriz.Gerekten de bu devletin hakim olduu topraklar zerinde, tarihi kkenleri, dilleri, dinleri, mezhepleri ve kltrleri farkl otuz kadar devlet kurulmu bulunmaktadr.Eer szn ettiimiz hak ve imtiyazlar tannmam olsayd, aznlklar devlet eklinde tekilatlanmalarnda en nemli mesnetleri olan dil, din ve kltrlerinden hibir ey ortada kalmam olurdu.

Kendilerine tebaa- sadka denilen Ermeniler, o gne kadar gven ve huzur ortamnda yaamalar iin gerekli her trl imkan hazrlayan devlete, 1914 toplu ayaklanmasn yapacak nfusu ve bu nfusu oluturan kltrel yapy bulamazd.

Sonu olarak, Osmanl Devletinde, devlet ile aznlklar arasnda salam esaslara dayal bir mutabakat vard.Bu mutabakatn temelleri Osmanl devletinden yaklak yedi yzyl nce Kuran- Kerimle tm insanla bildirilmi olan slamiyete dayanyordu.Ayrca aznlklara tannan hak ve imtiyazlar farkl tarihlerde yaynlanm olan hukuki metinlerle teyit edilmi ve aznlklara kamil manada din ve vicdan hrriyeti salanmtr.Bu mutabakatn uygulamada da korunduunun en nemli delili ise, sz konusu aznlklarn yzyllara ramen kendi dini, milli, rki ve kltrel yaplarn srdrebilmi olmalardr.

Bu deerlendirme ve tespitten sonra szlerimi yle noktalamak istiyorum:Osmanl Devleti, insani deerler uruna kendisini feda edebilmi olan gerek bir siyasi birlik olarak tarihteki erefli yerini almtr.Sz konusu unsurlardan da kendilerinin varlklarn garanti etmi olmasnn kk bir bedeli olarak sadece minnet borlarn ifade etmelerini bir insanlk arac olarak beklemektedir. Uzman rfan PURTUL