Nafar Nafar roako gehigarria / Ostirala, 1994ko apiri laren 22a / IV. urtea / 124. zenbakia

Metala, beira, oihalak, gurpilak... tailer ba-tendako aproposak, birziklatzeko altxo-rrak. Ez dirudite eskul-turarako gaiak. Dora Salazarrendako, ordea, ez dago besterik. Hor-rrek^ematen dio inspi-razioa, eta beste gaie-

Dora Salazar, ironiaren eskultura

kin ez dakiela lan egi-ten dio. 31 urteko altsa-suar hau eskultore gazterik onenetakoa da, eta bere lanek ha-rridura sortzen dute, ezinbestez. Ironia, kri-tika, pertsonalitatea, eskultura bitxia, zaila, seriotasun alaia.

Lur deslaia PILI Y O L D l

Larunbat gaueko sukarra

Kontatu didate Bartzelonako • unibertsitate batean Iruñera etortzeko txango bereziak

antolatzen dituela talde batek. As-teburuero, Nafarroako hiriburuak duen gauekb„giroa dela eta, batez ere, alde zaharreko 'martxa' azpi-marratzen omen du txikiei luzatu-tako paregabeko eskaintza honek.

Tabernak hemengo musika eroa dantzaten duen jendez gainezka egoten direla kasik egunsentirarte, mobida guztien berri ematen duten kartelez inguraturik eta Europan porroak lasai erre daitezkeen toki bakarrenetakoa dela diote.

Pare bat egunetako egitaraua fijo bada ere, aldez aurretik prestatu ezin den sorpresa iragartzen bide dute antolatzaileek: zoriona bi-daiaren ondoan bada, manifaren bat ikus daiteke kaelan, bere isti-luak eta guzti, baita polizia eta gaz-te abertzaleen arteko borrokaren bat zuzen-zuzenean ere, dena es-kaintza berbera eta prezio berean.

Pasa den larunbatean, oso zorte ona izan zuten txangolariek, Iru-ñeak saio berezia eskaini baitzien: iragarri gabe eta Jaime Iribarreni hirugarren aldiz egindakoari esker, Iruñeko alde zaharreko kaleak pil-pilean ziren. Goizeko hirurak alde-ra, poliziak tiroka poteoan zebil-tzan koadrilen artean, ke-poteak tabernetako atarietan, anbulantziak agure intoxikatuak eramaten eta lau ordu lehenagoko su barrikaden arrastorik ez. Bete aldean, gazte gehienek bere mozkorraldiak au-rrera eramanez eta, naturalitate osoz, karreratxo bat egiten hurren-go tabernaraino (berandu arte geldi gaitezkeen egun bakarra ez digute istilu arruntek izorratu behar).

Agian, aurreko asteburuan Iru-ñera etorri ziren katalanek ez zuten oso ongi ulertu onak edo gaiztoak zeintzuk ziren, ordu horietan txoko guztietan zegoen poliziari inork ez baitzion aurre egiten. Akaso turis-tentzako espreski egina al zen es-pektakulua? Datorren larunbatean aaldetu behar.

Altsasuko bere tailerrean. OSKAR MONTERO

;GURE AUKERAK

MINTZALDIAK Koldo Izagirre Pasaiako idaz-leak 'Euskal zinemari buruzko ikuspegi subjetiboa' azken lanari buruz hitz eginen du heldu den ostegunean, apirilak 28, Zaldiko Maldiko Elkartean. Arratsaldeko 20.00etan hasiko da.

Alzheimer izeneko gaixotasu-nari buruzko mintzaldia eskaini-ko du heldu den ostegunean, api-rilak 28, Jose Ramon Goñik —gaitz hau duten sendien elkar-tekoak— Altsasun. Arratsaldeko 18.00etan hasiko da, herriko Lankide Aurrezkiaren kultur aretoan.

*

Elkarri mugimenduak bere aur-kezpena eginen du gaur, apirilak 22, Malerrekan, arratsaldeko 20.00etatik aurrera. Doneztebe-ko zinean izanen da, eta bertan Bittor Aierdi taldekidea mintza-tuko da.

BERTSO SAIOAK Sebastian Lizaso, Andoni Egaña, Jon Sarasua, Unai Iturria-ga, Manolo Arozena, Xabier Sil-veira eta Iratxe Ibarra bertsola-rien saioa izanen da igande hone-tan, apirilak 24, Berako Eztegara pilotalekuan. Nafarroa Oinez 94k antolatuta, arratsaldeko 18.00etan hasiko da. Sarrerak 700 pezetan salduko dira bertan, eta aurretik erosiz gero 600ean.

Bittor Elizagoien, Manolo Arozena eta Anjel Mari Peñaga-rikano bertsolariek hartuko dute parte Zaldiko Maldiko Elkarteak apirilaren 30erako prestatu duen bertso bazkarian. Eguerdiko 14.00etan hasiko da eta bertara joan nahi dutenek Elkartean ber-tan edo Xalbador liburudendan erosi behar dituzte txartelak.

Bittor Elizagoien eta Estitxu Arozena bertsolariek kantatuko dute gaur ostirala, gaueko hama-rretan, Burlatako Axular Elkar-tean. Prezioa: 1.500 pezeta.

1 1 v 'Ke arteko egunak' izeneko filmea botako dute gaur, apirilak 22, Etxarri-Aranazko Aralar zi-nean, gaueko 22.00etatik aurrera. Igandean, berriz, haurrentzako 'Polizon de Ulises' pelikula es-kainiko dute, arratsaldez.

BESTELAKOAK Amaiur Ikastolako 5. maila-ko neska-mutilek '9.00etan Amaiurkoekin' izeneko irra-tsaioa eskaniko dute bihar larun-bata, hilak 23, Euskalerria Irra-tian.

oooooooooooooooooooc>oooooooc)oooooooooooo X)GOO AriA UriANUE

Agintariek ez dute koadrilarik Harro egon gaitezke: Luis Roldanek ez zi-

tuen Madrilen ikasi aberaste azkarraren sekretuak. Nafa-rroan Espainiako Gober-nuaren or-dezkari zela egin zituen ikastaro trin-koa eta ze-gozkion praktikak, eta Goardia Zibileko bu-ru izendatu zuteneko ongi trebatua zegoen.

Ez pentsa, ordea, bere borondatez sartu zenik etekin erra-zen saltsan. Jorge Espar-za ezagutu

zuen eta, alderdikideei zor zaien leialtasunaz, Gabriel Urralbururekin eta Antonio Aragonekin harremanetan jarri zuen Huarte enpresako administratzailea. Huarteko enpresariak izugarrizko sena zuen aukera onak usaintzeko eta, horrela, binatxalet saldu zizkien hiru agintari sozia-listei. Aldi berean, garai har-tan PSOEren eskuetan ze-goen Nafarroako Gobernuak 5.500 milioi pezetaren ad-judikazioak eman zizkion Huarte enpresari, baina ho-nek ez du ezer esan nahi. Ez behintzat gure agintarien

zuzentasunaz fido garenon-tzat.

Sakoneko arazoa ez baita ustelkeriarena, politikarien bakardadearena baizik.

Agintariek ez dute koadrila-rik.. Beraz, ez da beraien errua negozio pribatuak egi-terakoan beraien jardun pu-. blikoan ezagututako enpre-sarien aholkuak behar izatea. Ez dute beste aukerarik, ba-kardadeak bultzatzen ditu adiskide arriskutsuengana. Galdetu bestela Olivia Bal-dari: Gabriel Urralbururen emazteak elkarte bat sortu nahi zuen eta, aita bihotze-koak jota zegoenez, Jorge Esparzarekin elkartu behar izan zuen, nonbait ez zeuka-lako beste lagunik. Gainera, berak ez zuen intentzio txa-

rrik. Menorcan txalet bat erosi nahi zuen, besterik ga-be, eta ez zekin horretarako Rotan beste bi erosi behar zirela.

Beste horrenbeste gertatu zitzaien Roldani eta Arago-ni. Zintzoak ziren, baina adiskiderik ezean Esparzaz fidatu ziren eta honek abe-rasteko parada eskaini zien. Haiek, kultura horretakoak ez izan arren, amua irentsi zuten eta begira nola bukatu duten: Goardia Zibileko zu-zendari ohiak erabat kakaz-tua, Ebroko Hidrografi Konfederazioko buruak di-misioa aurkeztera behartuta eta PSN-PSOEko idazkari nagusiak kolokan. Dena koadrilarik ez izateagatik, gizarajoak.

ASTEKO PERTSONAIAK

Carlos Armendariz Pilotaria

Carlos Armendariz pilotari nafarrak jokatuko du aurtengo bigarren mailako buruz buruko txapelketaren finala, Santiren aurka, Bil-

boko Deportivo pilotalekuan. Atzelariak ez zuen inolako arazorik izan Eibarko Astelena frontoian Manuel Lejardi berriztarraren aurka jokatu zuen finalerdia irabazteko. Orkoiengo pilotariak sekulako pilotakadak eman zituen, Lejardi bere jokoa egin ezinean ibili zen bitartean. Orain arte ikusitakoaren arabera, Garlos Armendariz izango da bigarren mailako txapela eskuratzeko faborito nagusia. Behetik gora joan da buruz buruko txapelketa honetan, eta txapeldun usaina antzematen hasiak zaizkio batzuk. Geroak erranen, baina bide onetik doa pilotari gaztea.

Jose Maria Rodriguez Otxoa Hizkuntz Politikako burua

Euskara aukera ona' lemako aurrematrikulazio kanpaina aurkeztu berri du Nafarroako Gobernuko Hizkuntz Politikarako Zuzenda-

ritzak. Azkeneko hiru urte hauetan egin duen bezala, aurten ere eus-karazko eredutan matrikulazioa gehitzeko kanpaina da. «Gurasoei informazio zehatza eta argia ematea da kanpaina honen helburu na-gusia», Jose Maria Rodriguez Otxoa Hizkuntz Politikarako arduradu-nak azaldu zuenez. Hala ere, euskarazko ereduetan matrikulatzen di-ren haurren kopurua gero eta handiagoa da: haur hezkuntzan lautik bat D ereduan matrikulatzen da. Datu itxaropentsuak dira, kontuan hartuta urtero euskaraz ikasi nahi dutenek jasan behar dituzten oztopo eta arazoak.

AHAZTU GABE!

Euskal prentsa Altsasuko Kima taldeak eta

herriko udaletxeko Euskara Zerbitzuak zenbait,. ekitaldi prestatu dituzte asteburu ho-netarako. Euskara suspertzeko asmoz sortutako talde honek orain baino lehen antolatu ditu antzeko saioak, eta azken hone-tan, euskal prentsari eta aldiz-kariei buruzkoak izanen dira. Hasteko, gaur egun Euskal He-rrian argitaratzen diren eus-kal aldizkarien erakusketa iza-nen da ikusgai asteburu oso-an, Gure Etxean. Gaur eta bi-har arratsaldean (19.00etatik 21 .OOetara) eta igande eguerdi-ko 12.00etatik 14.00etara. Era berean, gaur arratsaldean, hainbat argitalpenen ordezka-riekin hitzaldi bat izanen da, 19.00etatik aurrera. Bertan, EUSKALDUNON EGUNKARIA, 'Argia', 'Larrun', 'Napartheid' eta beste komunikabide' eus-kaldun batzuen ordezkariak agertuko dira. Era berean, min-tzaldian bertan, ezagutaraziko da Sakanan laster batean ate-rako den euskal aldizkariaren proiektua. Ekitaldi hauen hel-burua Altsasun euskal prentsa bultzatzea da, eta horretarako arduradunek informazioa za-balduko die edozein aldizkari-ren harpidetza egin nahi dute-nei.

jenero xumekoak

J o r g e Ote iza banintz

Jorge Oteiza banintz, ni ere nindoake Martzelo-gradotik. Martzelogra-doko karriketan ez dut gauza txarrik ikusten. Jenderik baino ez: Ge-hiegi pentsatzen dugu, eta gutxiegi sentitu.

ELIAS SARASA - ERRO

A D I ! OOOOOOOOOODOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO

EUSKALERRIA IRRATIA FM91.4

Egunero, astelehenetik ostira-lera, 'Zokobetailu' goizeko 10.OOetatik ll.OOetara.

X0RR0XIN IRRATIA FM 107.5

Egunero 20.00etati 22.00eta-ra... 'Karakola segi hola' gaz-teendako saioa.

ARALAR IRRATIA FM 106.2

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara... Bertako bizilagun eta pertsonai ospetsuei elka-rrizketak.

KARRAPE IRRATIA FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara 'Gauza guztien gai-netik' edertasuna eta osasuna, sukaldaritza. ohiturak...

Naforkaria HERRIZ BERRI

Altsasu

Gazteentzako Argibidea zabalik A M A I A AMILIBIA / ALTSASU

Gazteentzako Argibidegu-nearen inaugurazio ekitaldia os-patu zen joan den larunbatean, arratsaldeko seietan, Gure Etxean. Bertan Altsasuko gaz-teek zsnbait laburmetraia ikusi ahal izan zuten, hala nola, Nada que Ver taldeak egindako 'Ba-lada a Benito' marrazki bizidu-nak, eta Beatriz De la Vega zine-magileak zuzenduriko 'Los Goi-koetxea' laburmetraia. Bideo emanaldiaren ondoren argibide-gunea ezagutzera hurbildu ziren gazteek, eta gazta eta txorizoa dastatuz, informazio bulegoa eta honen arduraduna gertutik eza-gutzeko parada izan zuten. Izan ere, Zapa arduradunak azaldu zuenez, gazteei beraiei zuzen-dutako ekitaldia izan zen. «Ha-sieran zerbait ofizialagoa egitea pentsatu genuen, Nafarroako Gazteen Kontseiluko zuzenda-riaz gain Udaleko zinegotziekin eta alkatearekin egitea, baina al-katea eta Udaleko zinegotziak deitu beharrean, gazteentzat egin dugu azkenean».

Bulegoa Gure Etxean dago eta asteazkenetan arratsaldeko sei-etatik zortzietara eta larunbate-tan goizeko hamaiketatik ordu

batera dago zabalik. Hemendik aurrera, beraz, Altsasuko gaz-teek ezezik, herrian ikasten du-ten inguruko herrietako gazte-ek ere ikasketa, oporraldi, lehia-keta, sexualitate, drogamenpe-kotasun eta hainbat gairi buruzko informazioa jaso ahal izango du-te bulego honetan. Baina infor-mazioa eta dokumentazioa es-kaintzeaz gain, gazteen ekime-nak sustatzea du helburu zen-tro berriak: «Gazteen autonomia bermatu nahi dugu» azaldu zuen Zapak.

Argibidea Altsasuko Udaleko Gazteria Batzordearen ekimenez eratu da. Antxon Ramirez Gaz-teria zinegotziak inaugurazio ekitaldian.bere garrantzia azpi-marratu zuen. «Askotan zaila izaten da gazteari interesatzen

• zaizkion hainbat ikastaro edo ekitaldiren berri ematea. Orain dela gutxi Giza-kultura Promo-zioaren eskumenez antolaturiko zenbait ikastaroren berri emate-ko kalez kale ibili behar izan ge-nuen». Halaber, gazteak maizta-sun handiz joateak duen garran-tzia azpimarratu zuen Ramire-zek, eta horretarako berriemai-leak paratu zituzten Lanbide He-ziketa eta Intitutuan, komunika-zio estua ziurtatzeko.

Mota guztieta'ko informazioa bilduko du bulegoak. A M A I A AMILIBIA

Iruñea

Tuterako katedraleko ataria aztergai UEUko azken egunean

PATXI ULAIAR / IRUNEA

Gaur amaituko dira Udako Euskal Unibertsitateko IV. Jar-dunaldiak Iruñean, Tuterako ka-tedraleko 'Azken Judizioko' atariari buruz Angel Asiain Arte

Ederretan lizentziatuak emanen duen .mintzaldiarekin. Aste osoan zehar bezala, arratsaldeko 19.30etan izanen da mintzaldia, Hizkuntz Eskolako Compañia Aretoan.

Tuterako katedraleko ataria oso gutxi ikertu da duela bospasei urte arte, oso garai berezian egina zelako. Batzuen ustetan XII. mendearen hondarrekoa bazen, beste batzuek XIII. hasierakoa zela zioten. Hori zela eta, erro-manikoaren eta gotikoaren ar-tean izanik, ahaztuxea izan da urteetan. Azken ikerketek, ordea, zehaztu egin dute bere balioa, eta data eman: XIII. mendearen ha-sierakoa.

Asiainek azpimarratu duenez, bere balioa infernuaren aldean dagoen irudi eta imajinen aberas-tasuna da. «Atari guztiak bana-tuak daude, eta infernuaren al-dean, edo hobeto esanda, infer-nuaren zigorrak azaltzen duen aldean, ikonografia izugarri be-rria da, 46 eszena ikus baitaitez-ke». Ohizko atarietan sei-zazpi eszena baino ez dira azaltzen. Obra honen bigarren berezitasu-na bekatuak azaltzeko modu guz-tiz berezia da. Tuterako atari ho-netan, lehendabiziko aldiz, ez di-ra bekatuak soilik azaltzen, gi-zarte klase batekin lotu egiten baitira, burgesiarekin, hain zuzen ere.

Lakuntza

Aralar Txirrindulari Taldea Lakuntzako Aralar Txirrindulari Taldeak denboraldi honetarako bere bi taldeak aurkeztuberri ditu, aurreko urteetan bildutako emaitza onak berriro lortu nahian. Talde jubenilekoak dira argazkian ageri direnak. Goian, ezkerretik eskuinera: Angel Arrieta, Unai Razkin, entrenatzaileak, Ivan Verdugo eta Javier Fer-nandez. Erdian: Eduardo Ibañez, Iñaki Ondarra, Xabier Asiain, Jose A. Egizabal, Carlos Ijurko, Ion Igoa,

eta Jose I. Lazkoz. Behean: Goizeder Beltza. Oskar Moro eta Iñaki Rubio.

Nmrreriako iturritik ^ Juan Kruz Lakasta

Urrizelki zenaren oroimenez

Bizitzan tarteka-marteka gerta-tzen diren txorakeriak direla medio, hiritik urrun igaro behar izan nuen joan den asteburua, Lakabe herrian, Itoitzen barna galdurik. Kostata lortu nuen iraunbizitzea, 48 .orduz oxigenoz beteriko aire osasuntsua amastu eta gero. Tximuak jota, be-hin eta berriz auto bat bilatu nuen —eta ezin topatu—- haren ihes-ho-ditik karbono monoxido apur bat jaso nahian.

Nire birikek mendiko haizea pairatu zuten, eta nire urdailak soia. Soia eratorkinak dira barazkijaleen menuen oinarri nagusia, eta Laka-bekoak barazkijaleak dira. Beraz, eta besteak beste, Whiskas itxura, tankera eta zaporea zuten soia pi-lotatxoak jan behar izan nituen. Ho-rretan ari nintzelarik, —horrelakoa da subkontzientea— Jarauta kaleko Urrizelkin ematen zituzten pintxo koipetsuak etorri zitzaizkidan bu-rura; gibeltxoak, odolkiak eta gai-nontzekoak, beti ere, guziak koi-pean blai egindakoak.

Era ergel horretan iruindar pin-txoen munduan azken urteotan ger-tatu d^n garapenjri erreparatu nion. Apurka-apurka donostiar bilaka-tzeri ari dira gure pintxoak. Duela zenbait urte, pintxo donostiarrak donostiarrak ziren, fundamentu gutxikoak, finura handikoak eta ga-

restiak. Iruindarrak, berriz, iruin-darrak ziren, fundamentu handi-

—koak, finura gutxikoak eta merkcak. Egun, baina, pintxo donostiarrek

donostiar izaten jarraitzen dute, eta Iruñekoak, aldiz, giputz kutsua har-tzen hasiak dira. Urrizelki taberna, gibel koipetsuen erresuma, desa-gertu da, eta desagertze bidean di-rudite Marrano, Gallego eta pintxo koipetsuak ardatz dituzten gainon-tzeko tabernek. Jada badira Iruñean tabernak non loredun pintxoak ematen dizkizuten —San Lorenzo kaleko Piskolabis, esaterako— eta Urrizelki' zenaren lonjan euskal Mc Donald'sbat paratu dute, Pazampar izenekoa. Dena dela, Urrizelki, ez zaitugu ahaztuko; izan ere, urak da-karrena urak daroa, eta zuk eman-dakoa, Urrizelki, gurekin gelditzen da, gure gerrian soberan dauden ki-lo horietan, hain zuzen.

JATETXE BEGETARIANOA Irunlarrea kalea, 6-8 (Urgentzien aurrean), Virgen fel Camino Ospitalea Tf: 948-26 39 27 IRUÑEA

Nafarkaria Dora Salazar, ironiaren eskultura

D ora Salazarren urtea izan da hau. Askoren ustetan Euskal Herriko eskultore gazteen artean onena, bere lanak ondo saldu dira Arcon. Garai honetan arrakasta eta onespen gero eta handiagoa ari da ja-

sotzen. Bizikleten txirrikak, olio lata zaharrak, erabilitako botilak eta antze-koak dira bere materiala, eta horrekin munduari buruz duen ikuspegia azal-tzen du. Eskultura harrigarria da, baina berea klasikoa dela dio.

«Oso klasikoa naiz» A. BARANDIARAN / ALTSASU

Bere eskulturari 'seriotasun alaia' dariola zioen kritikari ba-tek, eta eskultura artistaren per-tsonalitatearen ispilua dela jaki-nik, ezinbestekoa zen. Altsasuko bizikleta tailerretatik txirrikekin zamatuta ateratzen ikustean, ba-rrezka, gutxik pentsa dezakete etorkizun oparoko eskultorea dela, baina bere lanek harrera ona izan dute Arco ferian, eta non-nahi saltzen da egun. Burundako herriko bere lantokian —meka-niko jubilatu baten paradisua di-rudien tailer nahaspilatuan—, Madrilgo banku famatu baten-

dako egiten-ari den lanparak eta marrazkiak dira han-hemenka, eta zaila egiten da ordena aurki-tzen. Galderei erantzutean, or-dea, zuhurtasun aipagarria du es-kultore gazteak. EGUNKARIA.— Esan didatenez, artearen zentzuari buruz galde-tzen dizuten bakoitzean, gauza ezberdina erantzuten duzu... DORA SALAZAR.— Ez bai tago zentzu garbirik... Arte hitza bera hain abstraktua da ezen izutzen

nauen. Ezin da definitu, eta hartu, estutu, zabaldu egin da, asko ma-nipulatu, txiklea bezala... artea-ren zentzua, bizitzaren zentzua, gauzen zentzua, ez dakit... EGUNKARIA.— Nolanahi ere, ar-teak badu harreman handia artis-taren pertsonalitatearekin. SALAZAR.— Hala uste dut, nor-berarengandik sortzen baita. Gainera, nere kasuan badu harre-mana, hau baita gauzak esateko nik dudan manera.

Manera bitxia eta erakargarria. Ez da ohizko eskulturS, honda-rreko materialarekin egindakoa baizik. Metalak, argia eta beira. Ironia eta kritika.

EGUNKARIA.— Egin zenuen le-hendabiziko erakusketa Bilboko Lamiak tabernan egin zenuen. Nola sortu zen aukera? SALAZAR.— Ez zen erakusketa arrunta izan. Taberna dekoratu nahi zuten, eta esan zidaten egin ote nahi nuen. Eskolan lantzen ari nintzen pieza batzuk eraman eta gainontzekoak landu nituen. Gau ero bat izan zen eta ondo egon zen, nahiz eta txapuza samar gelditu. Surrealista samarra izan

zen, orduan nik oso barneratuta neukalako erlijioaren gaia, eta taberna eliza edo tenplo bilaka-tzen saiatu nintzen. Bazegoen gurutze bat, aldarea, eta pinturen imitazioak, paperekin eginak. Bat-bateko nahaspila izan zen. EGUNKARIA.— Eta erli j ioaren gaia oraindik barneratuta duzu? SALAZAR.— Jakina, erlijioa, po-litika, edo boterea, estatua, oso gai bereziak dira. Erjjjioa, zen-bait garaitan, indarrean egoten da oso, eta garai honetan badu indar handirik: erlijio gatazkak, ideo-logi gatazkak, odol gatazkak... Eta gainera sistema parodiatzeko modu bat da. Hori da neri inte-

resatzen zaidana: parodia, eta es-tamentu hauetara zuzentzen dut parodia. Gainera, nere bidea ez da egunkari batean ager daite-keen komentario bat bezain zu-. zena, dena nahasten baita: irudia, ingurua, nere mundua. EGUNKARIA.— Gauza asko al-datu dira erakusketa hartatik ho-na? SALAZAR.— Aldatu dira, baina batzuek badiraute. Aldatzen dira neroni aldatu naizelako, baina

beti egiten dut errebisio bat: ar-tearen historiaren errebisio bera, orain lanean ari diren artisten errebistoa, eta nere lanaren be-raren errebisioa. Hau da, etapa ezberdinak lantzen ditut, baina orain daukadan ikuspuntuarekin, irakurketa desberdina. egin na-hian. Orain ari naiz aspaldian landu nituen ideia mugikorrekin, eta gaur egungo emaitzak oso desberdinak dira, hain zuzen ere buruan kontzeptu ezberdinak di-

Dora Salazar, Altsasun duen

tailerrean. OSKAR

MONTERO

Dora Salazar, ironiaren eskultura

tudalako, eta egiteko eta ikusteko moduak ezberdinak direlako. Lefrengo lan batzuek, adibidez, oraingoek ez duten freskotasun eta ausardia handia dute. Orain askoz gehiago pentsatu eta azter-tzen dut. Mamitsuagoak dira oraingoak. EGUNKARIA.— Eta lehengoa oraindik gustuko duzu? Askotan esaten baita aspaldian egindakoa ez dela onartu edo ezagutzen. SALAZAR.— Neri ez zait horrela gertatzen, bai zera! Duela gutxi aritu nintzen diapositiba batzuen bila, eta lan batzuk aurkitu ni-tuen, ez ofizialak, eskolakoak no-labait esateko... eta izugarrizko barne mina eragin zidaten. Lan hori ez da lan hutsa, orduko mo-mentuaren argazkia baizik, ar-gazki sentimentala. Lana zerbai-ten emaitza baita, barrukoek era-gindako zerbait. Badago indus-triala deitzen dena, ekoiztu ekoizteagatik, baina ia beti zer-bait afektiboa da. EGUNKARIA.— Euskal Herriko eskultore gazteen artean onena zarela diote... SALAZAR.— Puuuf...! Txorake-riak! Hori diote hemengo egun-kariek, ez dakite zer esan... EGUNKARIA.— Hori esan dit Pe-dro Manterola arte kritikariak. SALAZAR.— Topiko galanta da, ez baitut batere sinesten horretan. EGUNKARIA.— Baina zer senti-tzen duzu fama, hor-hemenka bildumazaleak dituzula jakinda? SALAZAR,— Interesgarria da oso, anonimatoan lan egitea oso zaila delako. Lanean aritzea jo eta ke, inork kasurik egin gabe, ia jateko izan gabe... hori oso gogorra da. Denek nahi dute bere lanetik bizi, super-star izan gabe ere. EGUNKARIA.— Eta bi ldumaza-leak edo arte kritikariak kenduta, jendeak zure lana ulertzen duela uste duzu? SALAZAR.— Bai, batzuetan oso literala naizelako, literalegia. Batzuetan jende guztiaren gus-tukoa izateak bame gatazkak sortzen dizkit. Ez dut gustuko, jakina, marfilezko dorrean ego-tea, eta nere lana horrela atera-tzen bada mundu guztia den be-zalakoa naizelako izango da, nik uste. Hala ere, garaiak dira. Zen-baitetan izan dut jendearengan-dik aldentzeko gogo handia, eta beste batzuetan konektatzekoa. Garaiaren araberakoa da. Azken bolada honetan izan dut testu oso bat esateko joera, eta hondarrean nekatzen hasia naiz, irudia eta hezkuntza, frankotan, erabat desberdinak direlako. Oso zaila da nahi duzuna esatea. EGUNKARIA.— Birziklatzea haste-hastetik erabili duzu. Ez duzu inoiz aldatzeko tentaziorik izan? SALAZAR.— Ez, beti egin duda-lako lan elementuak batuz. Inoiz ez dut asmatu konpakto batekin, hau da, harri puxka batekin, adi-bidez... EGUNKARIA.— Ez duzulako as-matu, ez zarelako saiatu? SALAZAR.— Ez naiz saiatu, inoiz ez dudalako aurretik ikusten zer

aterako den. Zerbait bai, baina ez osotasunean, eta ez dakit zenbat material beharko' dudan, nola amaituko den. EGUNKARIA.— Eta asko lantzen duzu, buruari buelta asko ematen diozu? SALAZAR.— Asko landu? Zeri esaten diozu lan handia egitea? Zuk zenbat orduz egiten duzu lan? EGUNKARIA.— Zazpi-zortzi or-duz. SALAZAR.— Ni tailerrean ez naiz egoten zortzi ordu, lan sobera izan dudanean izan ezik. Baina hemendik kanpo nagoenean akaso buruari jiraka nabil, pen-tsatzen, eta zortzi ordu baino ge-hiago dira azkenean. EGUNKARIA.— Lanak gehiegi eskatzen al dizu? SALAZAR.— Batzuetan bai. Ba-tzuetan kalera ateratzen naiz eta martzianoa naizela uste dut, ez dut jendearekin harremana lo-tzen. Arriskutsu samarra da, eta beldurra ematen dit. Horregatik saiatzen naiz kalean egoten, jen-dearekin, egunero artelanarekin ez egoteko. Izan ere, objektuak... interesgarriagoa da jendea. EGUNKARIA.— Birziklatzea hiru arrazoirengatik erabiltzen ze-

rtistaren mitoa daukat nik: artistak dira Picasso eta bes-te lau, eta jenioak beste hainbeste».

nuela esan zenuen erakusketaren aurkezpenean: beharrarengatik, ekologiarengatik, eta ironiaren-gatik. Zein garrantzi dauka ba-koitzak? SALAZAR.— Beharra izan da be-tidanik, eskolan ere ez nuelako sosilç,. eta hemen oso ongi porta-tzeh ari dira nerekin: gurpila asko ematen dizkidate hemengo tai-lerretan, eta gasolindegiak ere bai. Gainera askoz ere erraztasun handiagoa daukat forma emanda daukan objektu batekin lan egi-teko; izan ere, beti kurbarekin egiten dut lan, arista eta linea oso gutxitan erabili ditut. Arista gor-din batekin... ez dakit zer duen, baina ez dut erabiltzen, askoz ere biolentoagoa da. Horregatik, gurpila funtsezkoa da, egokiena, linea batekin egin dezakezun bi-de berbera egin daitekeelako: ge-roago, baina beti helduko zara puntu berberara. Ekologiaren kutsua ere, bestalde, hor dago. EGUNKARIA.— Eta ironia? SALAZAR.— Eskulturaren ideia jadanik desmitifikatuta dago, baina ustez eskultura den zerbait eraikitzea hondarra den zerbait oinarria hartuta, badu ironia pix-ka bat.

EGUNKARIA.— Desmit i f ikatuta dagoela diozu, baina badira Eus-kal Herrian guztiz mitifikatuta dauden eskultoreak. SALAZAR.— Nik uste dut bada-goela ezjakintasun handia, eta

uste dut hortik datorrela mitifika-zio hori. Badira batzuk izugarriz-ko kalitatea daukatenak, Txillida edo Oteiza kasu, baina neri Txi-llidak ez dit gauza handirik adie-razten. Zinema zuzendari ba-tzuek edo nobela batek, batzue-tan, Txillidak. baino gehiago adierazten didate. Arteak eragi-ten dit, baina batez ere artista zenbaitek eragiten didate. EGUNKARIA.— Eta zeinek eragi-ten dizu orain? SALAZAR.— Rebeca Horns asko gustatzen zait. Bartzelonan ikusi ditut bere katalogo batzuk, eta oso bortitza da, eta era berean oso goxoa, eta gozoa. Baina jende interesgarri asko dago. EGUNKARIA.— Eta eragiten di-zute beste arteek, pinturak, ar-gazkigintzak...? SALAZAR.— Jakina, gainera klasikoek zoratzen naute. Giotto, Fray Angelico, Leonardo da Vin-ci, Michelangelo, Goya, izugarri gustatzen zaizkit, modernoak baino gehiago. Picasso ere asko. Ni oso klasikoa bainaiz. Nere lanean dena da simetrikoa, eta forma oso ordenatuak egiten di-tut. Nere kaosa ordenatzeko mo-du bat da. EGUNKARIA.— Birziklatzeari buruz ere tesia egiten ari zara. Betiko estilcjko tesia izango da? SALAZAR,—' Gustatuko litzaida-ke estilo modemoko tesia egitea, baina uste dut tesi bat, onargarria izateko, betiko estiloan egin be-har dela. Tesian erabaki nahi dut hondarreko materialarekin lan egiteak eragina ote daukan amaieran, alegia, artelana des-berdina ateratzen ote den. Eran-tzunak bietakoak izan daitezke, tesiari ematen diodan orienta-zioaren araberakoak. EGUNKARIA.— Leioako Fakul-tatearen garrantzia azpimarratu dute kritikari askok, interesa duen jende asko hortik atera de-lako. Zer garrantzi ematen diozu eskolari? SALAZAR.— Arte Ederrak ikas-teak besle jende askorekin harre-manetara bultzatzen zaitu, eta baliabide asko eskaintzen dizki-zu. Ni Eskolara sartu nintzenean ez nintzen ohartzen guzti hone-taz. Orduan kontatu izan balidate gaurko egoera! Oso urrun ikusten nuen guzti hori. Artistaren mitoa daukat nik: artistak dira Picasso eta beste lau, eta jenioak beste hainbeste. Ez besterik. Gero hor dauden oso giro egoki batean sartu diren hainbat artista, eta milioiak fakturatzen dituzte, bai-na ez du esan nahi hain ezagunak ez diren beste artistak baino ho-beak direnik. EGUNKARIA.— Eta giro horretan sartzeak erakartzen zaitu, beldu-rra ematen dizu? SALAZAR.— Garbi dago intere-satzen zaidala galerien eskalan igotzea, hori baita bizirik iraute-ko modua, eta jende gehiagoren-gana heltzeko bidea. Baina orain-dik oso urrun dago guzti hori, eta jendeari horrelakoak aditzen dizkiodanean, hitz egiteagatik egiten dutela iruditzen zait.

m

Nafarkaria A K E A N

Nafarroako Gazte Txapelketako laugarren ihardunaldiko partida, 1994ko otsailaren 12anjokatua. Santiago Karasusan (1. ranking-ean)—Pedro Vi.ñal (2.250 ELO-koa, 3. rankingean). l.Zf3,d5; 2.c4,e6; 3.g3,c6; 4.Ag2,f5; 5.0-0,Zf6; 6.d3,Ae7; 7.Db3,0-0; 8.Ad2,Za6. Beltzek estuasunak dituzte piezak ga-ratzeko. Ohartu 'c8-ko' alfila itxita dagoela. Jokatutako zaldia ere ez da lekurik onenera joan. 9.Ac3,Zc5; 10.Dc2,De8; 11.b4. Pizea beltzen mugikortasun fal-taz baliatzen ari dira txuriak, alde horretan nagusitzeko. ll...,cZ-d7; 12.bZ-d2,Dg6; 13.aG-bl,a6. Agian, hobe, 'b6'. 14.a4,Zg4; 15.b5,a-b5; 16.a-b5,Ad6; 17.c6,-c6; 18.d5,c-d5; 19.Ab4,Ab4; 20,-Gb4. Damaren aldean, txurien nagusitasuna nabarmena da.

20...,Df6; 21.h3,gZ-e5; 22,-Ze5,De5; 23. Zf3,Dd6; 24.fG-b 1,Aa6; 25.Zd4,f4; 26.Dc6. Oso jokaldi ona. Toki aproposa lor-tuko dute zaldiarentzat. Bitar-tean, alfil beltza zer eginik gabe. 26... Dc6; 27.Zc6,g3; 28.g3,-aG-e8; 29.Gal,Ac8; 30.Ga8,Ef7; 31 .Gf4 xa,Zf6; 32.g4,Eg8; 33.-Ga7,Zd7; 34.Gf8 xa,Ef8; 35,-Ef2,Ef7. Pieza beltzak ederki lo-tuta zeuden. Hau jokatutakoan, txuriek gogor erabaki zuten. Ikus Koadroa. 36.e4,e4; 37.Ae4,h6; 38.Ze5 xa, Ee7; 39.Ac6,Gd8; 40.Ad7,Gd7; 41.Zd7,Ad7; 42.E-

•e3,e5; 43.Ee4,Ed6; 44.Ga6 xa; 45.Gc6 xa. Beltzek amore eman zuten. Txuriek etekin ona atera zioten taulako alde bat menpera-tzeari.

Azkeneko orrialdea irakurtzen ^ ^ ere gelako armairuko ateak ire-

& ki nituen eta bertan metaturik » zegoen arropa mordoa atera-® tzen hasi nintzen. Jantzi, begi-M ratu, erantsi... mugimendu ber-M dinak zenbait aldiz eginaz, eta m ondo banuen, ohe gainean ze-• tzan maleta handi batean sar-1 tzen nuen. Maleta egiten buka-

J L } tu nuenerako izerdi patsetan nengoen eta doi-doi lortu nuen, traste handi hura besoetan hartu eta gelako sarreraraino eramatea.

Gelako atetik buru zati bat atera nuen eta nahiko barealdi susmagarri bat nabari zen giroan. Orain artean ez bezala, egun hartan etxeak bestelakoa zirudien eta guzti. Zihu-rrenik, nere ama egongelako be-saulkian egongo zen lotan eta aita euren gelan. Egu-nak, edo hilabeteak zehazki esateko, ziren elkarrekin lo-rik egiten ez zutela, etengabeko txan-daketa batean zi-hardutelarik. Ko-munera zuzendu nituen nere pau-suak eta dutxako uraberotzen zenbi-tartean arropa erantsi nuen. Az-ken hilabeteko lis-kar eta gora-behera guziekin leher eginda nengoen eta dutxari zerion ur beroa gorputzean zehar hedatzen zi-tzaidan heinean. gehiago ezin nuela konturatu nintzen. Lasai-lasai azala

toialaz sikatzen nenbilerarik, oihu hotsak entzun nituen. Ez!!

Ez mesedez! Ez nengoen zerrenda luze batean pilatzen ziren borroka egunei, hau ere gehitzeko prest. Aurpegi txar eta pauso sendo eta zihurrez, komunetik irten nintzen. Ikusi ninduten orduko bakoitza alde batera joan zen, ezer esan gabe, beste aldera begi-ratu gabe. Egia esan, ez zen, nik etxean ga-rrantzi handia dudalako gertatu, ez. Agian bere bizitza osoan edo denbora luze batean behintzat ikusiko ez nindutelako baizik. Jantzi ondoren ispilura hurbildu nintzen, orrazteko asmoz eta ia ez nuen nere burua ezagutu. Azala zuri-zuria nuen, gaixorik

Elena Andueza (BARAÑAIN)

banengo bezala eta begiaren azpian marra lodi beltzak zabaltzen zitzaizkidan, begiak beraien zuloetan hondaratuz. Gurasoen ar-teko borroka batean, airera iraulitako pitsa-rra batek eginiko zauriak, ezpainak hazten zizkidan eta masailean urradura bat nabar-mendu zidan. Aurpegi desitxuratu hari, be-girada zuzenak bidaltzen nizkion eta 'Her-tzainak-en' 'Ispiluaren aurrean' abestia ze-torkidan gogora.

Leihoa zabaldu nuen eta haize epelak xa-murki ferekatzen zidan. Nere pentsamen-duetan murgildurik nengoelarik, kotxe ba-teri burrunba hotsa aditu nuen. Kanpora be-giratu eta, noski, izeba zen; bere kotxe zuri

zaharrean zetorren. Arrapalada batean joan nintzen nere gelara, maleta hartu eta orain-goan ez horren abaiada handian, baina zan-goak arinki mugituz, ataritik jaitsiz, kalera atera nintzen. Izebaren besoetara bota nin-tzen. Gero, maleta atzean uzten nuen bitar-tean, izebak gurasoak agurtzen "zituen, on-doren nik ere berdin egin nuelarik, badaez-pada, biei gauza berdinak esanez. Kotxera igo, atea itxi eta izebak giltzari eraginez, martxan jarri zuen. Lo egiteko gogo handiak nituen, baina baita lo hura oztopatzen zuten hainbat arazo ere. Hasiera batean izeba hiz-ketan hasi zitzaidan, baina esaten zuenari kasurik egiten ez nionez hitz egiteari utzi zion.

Amonaren etxerantz nindoan, gaztea ze-

neko lanak beharturik, Paris inguruko herri batean bizi zena. Ez nuen inoiz ikusi eta lotsa, beldurra edo zihur ez dakit zer senti-tzen'nuen berarekin bakarrik zortzi hilabete edo gehiago igaro behar Tiituela esan zida-tenetik. Nere gurasoen arteko harremarvak ezegonkortasuneko momentu batetik iga-rotzen ari ziren eta dibortzia prestatzen zuten bitartean, errezagoa zelakoan, amo-naren etxera bidaltzen ninduten. Gizon eta emakume bat, aulki banatan eserita zeuden, eguneroko bat zenaren azkeneko orrialdea irakurtzen; noizbehinka malko triste eta hotz bat isurtzen zitzaien masailetatik be-hera.

OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOCKOOOOOOOOOOOOOOOOCKDOOOOOOOOOO

Pixagura, dekorazio olerkiak Markalain et gaizkileak (II) Ez da falta kanta hauetan hitz

elkartuetan hain arruntak diren oihartzunak xinguli-manguli, bigarren hitzaren aurrean /m/ sortuz eta /i/ bokalea /a/ bihur-tuaz. Beraz, euskal tradizio txe-rokeetik ezin hobeki entenditzen diren kantak ditugu. Lauretan bi elementu kontrajartzen dira. Al-de batetik ona/etxeko, eta beste-tik gaixtoa/kanpoko/Markalain-go. Eugiko eta Larraintzarreko bertsioetan Markalain hitza ager-tzen ez denez, garbiago ikus de-zakegu bere esanahia. Aitama guziok badakigu ze nekosoa den haurrak kaka-pixa egiten ohitzea, eta ze nolako ondorio txarrik di-

tuen segituan horretara ez usa-tzeak. Kanta txantai bat da, ona bazara, kaka egiten baduzu, etxe-kotzat hartzen zaittugu, pixa egi-ten ez baduzu, inork nahi ez duen Markalaingo txorrota behitira botatzen ez baduzu, arrotza zara, kanpotarra, Markalaingoa.

Eta jakina, haurrak pixa egin nahiago du, Markalaindartzat besteek hartzea baino. Iruñerriko irrati-saio batean kanta hau era-biltzen dute atari. Horrez geroz-tik ugaldeak uherrak omen doaz. Kantak inoiz ez bezala dirau. La-runbateko goizean Berako eta Eugiko amatxik aritzen dira ho-rrekin kantaka. Espero dezagun

J U A N T X O URDIROZ ooooooooooooooooooooooooooooo

Ez usteak zure atean joka

Markalainek

duen gauza

ospetsu

bakarra

bere mendi

portua da.

bertsio gehiago ateratzea. Eta hauxe da afera. Zer zeukan Mar-kalain-ek denbora batean, hau-rrak hainbeste izutzen zituena, pixaegiteraino gehienetan? Hara joan ginen eta hasieran esku hu-tsik bueltatu. Ez zegoen ez hil-tzaile sonaturik, ez sarraskiren bat, aintzinakoa, ugarazioak edo igelek harriakaz berba egiten zutenean. Markalainek duen gauza ospetsu bakarra bere men-di portua da. Halare arazoaren giltza hortik ibili behar zuen.

Nafarroako toponimia txikian Markalain izena arrunta da, hala Iruñerrian nola Mendialdean. Julio Caro Barojak Markalain ibili zuen bere teoria taxutzeko. 'Marcellus-en' fundusa. Mar-tzelo hori hiltzaile bat izan zite-keen. Mañerun argi eta garbi, aurrekoaren inolako berririk ga-

be, esan ziguten Markalain der-mio oso txarra zela, landatzeko bat ere aproposa. Markalainek izan zuen zeredozer jendea kaka-larri ezartzeko gauza zena. Hona hemen gure azalpena. Marka-laingo mendirik altuenak Justi-zialapeta du izena. Jendearen us-tez, mendi horren aldapak' son de justicia', eta hortik datorke izena. Etimoa bestelakoa da. 'Justizial-dapeta' dokumentatzen da. Ur-kamendi bat zen. Jendea urka-tzeko leku bat. Eta Markalaingo pasabidea ezinbestekoa denez Ultzama eta Basaburuko bide-an, famatuko zen, antza. Marka-lain garai batean gaizkile topagu-nea zen. Berdin du ea haien sor-terria zen ala haien hilobia. Ata-buruko porttfa txirrindulaz igo-tzean, gogora zaitezte hantxe hil zirenez.

Oroitzapenik ederrena Pako Aristi idazle gipuzkoarrak 'Auto-stopeko ipuinak' izeneko liburua argitaratu berri du Erein argitaletxearen eskutik. Liburuaren aurkezpena egingo da bihar, larunbata, Iruñean, eta hiri honetan kokatu eta girotutako ipuin bat dakar, hain zuzen, liburuak. Bere interesa dela eta, ñafarkariak oso-osorik eskaintzen dizu gaur.

Pako Aristi

g a r o a r e n ha r ian ez d a tris-turar ik ko lunp ia t zen , ezta-

s ik iera m a i t a s u n a r i b u r u z k o ilusio i tsurik e re . A s p e r m e n a , agian bai. Edo e g u n h a u e t a k o euri h o t s a r e n m a r m a r b e r d o t s a k so r tu d idan ba-k a r d a d e r a k o j o e r a e t a izkr ibame-n e r a k o t e n t a p e n a . Nik u s t e ikasi du-

da la z aha r t zen d e n b o r a b e r a k biz i tzako g a u z a k e r a s a n e t a zatar-t zen d i tuen a b i a d u r a r e n neurrira,- ez den -b o r a b a i n o lehe-nago , b i h a r k o a a z k e n e g u n a bai-litzan g o r p u t z a b e z a l a senti-m e n t u a k erre-t zen d i t u z t e n e n gisan . Baina ez ta

d e n b o r a e t a g e r o gaz te ja r ra i tu na-hian dab i l t zen kaskai lu penaga r r i ak b e z a l a e re , b iz indar krizki latuak neurr iz k a n p o k o a la i t a sun e r o e t a t r i s teaz e s t a l t zen d i tuz t enak . Hel-d u t a s u n a bald in b a d a neur r iko kal-t ze t a j o s t e a h a n d i k e r i a bakoi tzar i , gaizki dabi l g u r e e d a d e a n iragan-u h i n e n zikloa, b i ra tzen d i r e n e n e t a a p a r r e t a n d e s e g i n z i r enen a r t e a n sa i lka tzen ikasi ez d u e n a .

Horregat ik go r ro to di tut hiruga-rren a d i n e k o i r tenaldiak , ba ina bai-ta e t x e k o beg i r a l ekuan eul iak ho-tza rek in b e z a l a e ror i t zen za izkidan a r r a t s a l d e g e l d o a k e re , n o n e m a z -t e a k isilka e r r e p i k a t z e n d i tuen beti-ko k o n t u a k , g u r e b e h e r a k a d a e t a m o n o t o n i a r i s o r d i n a jarri b e h a r bai-l i tzaion.

Ez beti , b a i n a a s k o t a n h i rurak p u n t u a n a t e r a t z e n naiz e txe t ik e t a Es t a f e t a ka l ean g o r a b a b e s e t a ikus-mira bi la tzen d u t Zaha r r en Egoitza-ko t a b e r n a e p e l e a n . Horren e t a kan-p o s a n t o a r e n a r t e a n b a n a t z e n gara I ehen g a z t e e d o zerba i t izan gine-nak . Kafea ha r t zen du t , k a r t a j o k u a n e r r e b a n t x a z a h a r r a k ber r i tzen ditu-gu, e t a b a t z u t a n , gau r b iho t zondo t ik a t e r a za idan legez, o ro i t zen sa ia t zen naiz, o ro i t zen , i rabazi e d o galdu g e n u e n guzti har ta t ik k o n t a t z e a me-rezi d u e n i t xu ran tzeko ze rba i t e r r e s k a t a t u n a h i a n .

I rakur m a i t e a izan naiz bet i . Mun-d u a n e g o n b e h a r r a r e n l ehen ikarak s e n t i t z e n hasi n in tzene t ik , l iburuak b i laka tu ziren n e r e be ldu r aitortezi-n a r e n lasaigarri z u h u r r e n a k . Liburu b a k o i t z e a n d a g o ne re t za t ga ldu ge-n u e n e t e r n i t a t e a r e n m u s t i o t a n t o n a ba t ; z e n b a t e t a g e h i a g o irakurri, z u k u a k ikara ina r ros t en d u lasaita-suna r i p a s o e m a n a z .

J e n e r a l e a n n e r e bizitza grisa izan da , e t a ez d u t j a k i n so r t zen eterni-t a t e s e n t i p e n i k inoren tza t . Horre-gat ik 1 9 5 9 g a r r e n u r t e k o e n k o n t r u h a r e n o r o i t z a p e n a d a bizi tzako hu-

tsaldir ik g r a b e e n e t a n e r e b e t e n a u e n b a l t s a m o bakar ra .

Gazte lu E n p a r a n t z a n d a g o e n Go-mez l i b u r u d e n d a r a j o a t e n n in t zen garai ha r t an . I ruñean ez zen bes t e -rik. A r a m b u r u n e r a ez zen inor j o a -ten , e t a hori ex i s t i tuko ez balitz be-zala da , ze ren irakurlerik g a b e k o li-b u r u a ez d a ezer , l iburua n o r b a i t e k aza la zaba l t zen d i o n e a n piz ten da , urduri , a r rau tz o s k o l a txikitzen da-to r ren txi toa beza la .

Bi solairu z e u z k a n l i b u r u d e n d a k . Goian takigrafia e r a k u s t e n z u t e n . B e h e a n l iburuak ziren i rakas le ba-kar e t a m u t u a k . Ezker -esku ineko a p a l e t a n e t a e rd iko m a h a i a n itxoi-ten zu ten , bai lera s a l t a t zeko gonbi -te zain d a u d e n n e r a b e m i m o s o a k beza la . Mos t r adorea i r teeran zeu-kan , a lbo ba t e r a . Han a u r k e z t u e t a o rda in t zen n i tuen n e r e b i h o t z e k o s e k r e t u e n elikagai ager iak .

1 9 5 9 k o uzta i laren h a s i e r a k o egun ba t zen . San Fe rminak noiz l e h e r t u k o zebi len j e n d e a , a s k o itxa-r o n d u t a k o s u m e n d i bati begi ra be-

zala. G o m e z e n be r r ike t ak e n t z u n , l iburuak o r d a i n d u e t a hiru maifa ta-ko k o s k a j a i s t e n has i n in tzen kan-pora b i d e a n . Harr i tuta p l an to egin n u e n goi go ian . K a n p o a n , Gazte lu E n p a r a n t z a k o a rku b a t e n o n d o a n , z ine k a m a r a b a t e k n e r e g a n a zuzen-du z u e n ar t i f iz iozko begia .

Bi gizon z e u d e n a t z e a n . Ezkerre-ta ra o k e r t u z u t e n k a m a r a , e t a kale-tik l i b u r » d e n d a r a b i d e a n z e t o r r e n norba i t e n f o k a t z e n ari zirela u ler tu n u e n . O s o m a k a l zeb i l en , e d o z e i n zelarik e re , k a m a r a r e n anguluar i a n t z e m a n n i o n e z e n f o k e a k ez z u e n e t a h a m a r m e t r o b a i n o g e h i a g o k o espaz io r ik ingura tzen . K a m a r a r e n b a t - b a t e k o d e s a r r e t a a p r o b e t x a t u z hiru m a i l a k j a i t s i e t a k a n p o r a ab i a tu n in tzen , k a m a r a k e t e rn i za tu nahi z u e n p e r t s o n a e t a b iok ia elkarri k o p e t a e r a n t s i a n a u r r e z a u r r e geldi-tu g inen m o m e n t u j u s t u a n . Hemin-gway z a h a r r a e t a biok. L a m a d a ito-garri b a t igo z i tza idan b u r u k o zaine-ta ra ino . Ez daki t no la z ihoan jantz i -rik. Karratu txuri be l t zez h o r n i t u t a k o b ixera h a r e n a z p i k o b e g i e k d e n a

ageri zu t en , e t e r n i t a t e a r e n kolQ-rea rek in b a t e r a in f in i toaren d e s a n -p a r o a . Hitz h a n d i a k dira hor iek , b a i n a ez n u e n bes t e r ik ikusi . Egun-ka r i e t an irakurria gogora tu n u e n , no la odo l p r e s i o a e t a ko les te ro l ma i l ak a l t ue ra a r r i skugar r ian zeuz-kan , a o r t a neurr iz go ra p u z t u a , s e r io oha r t a raz i zute lar ik g rasa r ik ez j a -t e k o , a lkohol ik ez e d a t e k o e t a larru-rik ez j o t z e k o . Bina g o g o a n n i tuen b o s t u r t e l e h e n a g o f i obe l sa r ia e m a n z i o t e n e a n a m e r i k a r e n b a x a -d o r e a k b e r e i z e n e a n irakurri z i tuen hitz e d e r r a k e re , Hemingvvayk j o a -ter ik izan ez , e t a p rop io o k a s i o r a k o idatziak, h a u e s a n e z : Idazleak baka-rrik egiten du bere lana, eta behar bezain-bat ona bada, egunero egingo dio aurre eternitateari edo bere gabeziari, egunero... idazlea ahal duena baino urrunago bul-tzatuta dago beti, inork lagundu ez die-zaiokeen punturaino.

Nik bizitza o s o a egin d u t e terni-t a t e a r e n g a b e z i a z lo tara tuz , He-mingwayk begi ra tu n i n d u e n e g u n h u r a s a l b u . Eta e s a n g o n u k e , zer-tez iak l a g u n d u ez d i e z a d a k e e n pun-t u r a i n o u r r u n d u z , Hemingwayren b e g i r a d a n e t e r n i t a t e a r e n d e s k o n -t s u e l o a ikusi nue l a , i t a u n d u z b e z a l a e a z e r t a r a k o bal io z u e n d e n a d e l a k o e t e r n i t a t e a k larrurik ezin b a z u e n g e h i a g o g o z a t u , h o r r e t a r a laburbil-d u z l i t e r a tu rako , gailurrik g o r e n a lo r tzea r ren bizitzdk k o b r a t u zion or-d a i n a .

K a m a r a r e n m u g i m e n d u b a t sent i -tu n u e n Hemingway e t a n e r e a r t e k o in t imi ta tea h a u s t e n . Enkuad re t i k a t e r a e t a a t ze r a biratu n in tzen , e t a Hemingwayk hiru ma i l ak igotzen zi-t u e n b i t a r t ean h a r e n s o r b a l d a kon-kor tu e t a i n d a r g e a n H ba t i rudikatu n u e n , bi u r t e g e r o a g o b e r e b u r u a e n t r e g a t u k o zion he r io t za ren l e h e n H larria.

Hortik a u r r e r a z inera j o a t e n hasi n in t zen a s t e ro , o r d u a n I ruñean zi-ren b o s t z ineak , Avenida , Ol impia , r i o v e d a d e s , Alcazar e t a Principe d e Viana t x a n d a k a e t a a u k e r a p e n be-rezirik g a b e bis i ta tuz . G a b o n e t a n ets i n u e n a r t e a s t e r o ibili n in t zen z ine ba te t ik b e s t e r a , e m a z t e a r e n harr idurar i -arrazoi b a t - b a t e k o e t a pa t t a l ez e r a n t z u n e z , n e r e s ek re -t u a r e n b e n e t a k o m a m i a b a b e s t e k o . Te leb is ta r ik ez zen exis t i tzen garai ha r t an , e t a Modo a s p e r g a r r i e t a n au rk i t zea e s p e r o n u e n Hemingway e t a n e r e a r t e k o h a r r e m a n isil e t a b e n e t a k o a j a s o z u e n pel ikula , ba ina al ferr ik ibili n in t zen bila.

Orain iritsi naiz u le r t ze ra Hemin-gway e t a n e r e a r t e k o a m a i t a s u n a eg i t ea r en a n t z e k o a izan zela: egi-l een m e m o r i a n soilik i rau ten d u e n ek in t za e d e r ba t b e s t e r i k ez .

Pablo Cifuentes Jubilatua

Oharra: Ipuin hau Estafeta haleko Zaha-rren EGoitzak Oroitiapenik Ederrena lema-pean jubilatuentzat antolaturiko ipuin sa-riketatik kanporatua izan zen, epaimahai-koek zalantza sendoak agertu zituztelako, arauetako batek eskatzen zuenez, konta-tzen den oroitzapenaren benekotasunaz, frogatua dagoen arren idazle amerikarrak Iruñea bisitatu zuela 1959garren urtean, hil baino bi urte lehenago.

«Iruñeak alde egiten digu» A. BARANDIARAN / IRUNEA

Atzo aurkeztu zen pelikulak «inoiz baino lan handiagoa» eman diola dio Ruizek, negati-boz betetako bobinez ingura-tuta dagoen bere bulegoan. Horrek ez dio afizioa kenduko, finean, haientzako egiten bai-titu pelikulak. Haientzako eta «etorkizunerako». EGUNKARIA.— Zure hiruga-rren pelikula da hau. Noiz hasi zinen mundu honetan?

Navarreriako burgoaren historia kontatzen du Ruizen ptlikulak.

ANTONIO RUIZ.— 1969tik

hona ari naiz zinema egiten. Lekuan da urtea! Baina hura afizionatuen zinema zen, or-duan zeuden kamera zahar haiekin, super 8an. Horrekin daukat Iruñeko pelikula asko, hala nola Iruñeko estatuak, Iru-ñeko inguruneak, Udaberria Iruñean, Udazkena Iruñean, denak hiriaren inguruan. Baina une batean, hasieran afizioa besterik ez zenak seriotasuna hartu zuen, eta guk ere hortik jo genuen, profesionalizatu egin ginen. Orduan, duela zazpi ur-te, lagun batzuen artean erosi genuen tresneria ona, kamera, muntaiarako gela eta abar.

EGUNKARIA.— Orduan osatu zenuten taldean —Cine Pam-plona— afizionatuak zineten denak. RUIZ.— Bai, aspaldian afizioa dugun lagunak gara. Badago pelikula zoragarriak egin duen jende asko, eta gehienak ahaz-tuta daude, beraientzako egiten dituztelako, ez dituztelako erakusten. Baina bitxiak dira. Duela gutxi ikusi nuen gure taldeko teknikariaren pelikula bat, eta zoragarria zen. Uxueko

cruceros-zi buruzkoa zen, go-zada bat. Denon artean osatzen ari gara, horrela, artxibo bat. Duela bost urte hasi ginen 'Txokoaketa nostalgiak' saila, Iruñeari buruzko pelikuka po-lita egin nahi genuelako. Le-hendabizikoa izan zen hiriari buruzko aitzin-solasaren an-tzeko zerbait, poema bat: ka-leak, historia txikia, hasierak... Bigarrenean hiri modernoa erakarri nahi izan genuen, eta horregatik iturriak hartu geni-tuen ardatz gisa. Hirugarrena hau da, eta berarekin, eta on-doren etorriko diren beste bie-kin, hiria osatu zuten hiru bur-goak bildu nahi izan ditugu.

• Horregatik, Navarreria, ga-rrantzitsuena, hartu dugu ha-sieran, gero San Cernin izango da eta azkenean San Nicola-sekoa. Bost pelikula hauek osatuko dute hiria, gure ikus-pegitik. EGUNKARIA.— Zer erakutsi nahi izan duzue Navarreriari buruzko pelikula honekin? RUIZ.— Navarreriako burgoa Iruñearen jaiotza da. Izan ere, hiririk ez zegoen duela bi mila urte arte, eta hor bazen leinu

JOXE LACALLE

bat, muinoen artean sartuta. Orduko historilariek aipatzen dute leinu basatiak ikusi zi-tuztela mendietan, arrastaka, eta nik eszena hori sartu egin izan dut pelikulan. Ondoren, erromatarrak, bisigodoak, arabiarrak eta historia guztia azaltzen da pelikulan, lehengo Iruñearen —katedrala, Com-pañia, Dormitaleria—, ingu-ruan.

EGUNKARIA.— Eta horretara-ko, hiria bera adierazten duen pertsonaia sartu duzue? RUIZ.— Hala da. Maiken Bei-tia hiria da, eta narratzaileare-kin hitz egiten du. Narratzailea ikuslea baita, eta berak konta-

tzen dizkio Iruñea zaharraren gora-beherak, eta narratzai-leak ezagutzen- duen hiria azaltzen dio. Bataren eta bes-tearen artean iragana eta orai-naldia kontatzen dute. EGUNKARIA.— Eta horrekin batera pasarte zah^rrak sartzen dituzue. RUIZ.— Bai, hiriak, zerbaitetaz hitz egiten duenean, «inoiz inork ikusi ez dituen» gauzak ikusi behar dituela esaten dio-lako narratzaileari. Eta ezeza-gunak dira grabaziook. Adibi-dez, 1953ko Sanferminetako irudiak azaltzen dira, neronek positibatuta, negatiboan zeu-delako. Azaltzen da 1934ko Euskal Jaia, 1939ko Sanfermi-nak, 1947kokorridaetaentzie-rroa... Orduan zezen batek bi mutiko hil zituen entzierroan, eta toreatzaileak Julian Marin eta Manolete ziren. Zezenak 'Semillero' zuen izena eta jo eta bertan hil zuen Marinek. Horrelako grabazioak aspal-dian egindakoak dira denak eta horietako asko ditut nik etxean. Horrek guztiak txokoaren eta nostalgiaren zentzua dakar, eta ikusten da gaur egungoarekin desberdintasuna. Eta hain da ezberdiaa! Horrek bultzatzen gaitu Iruñea maitatzera, alde egin ez diezagun. Izan ere, hor dago Iruñearen arima. EGUNKARIA.— Alde egiten ari al da?

RUIZ.— Ez badugu zaintzen, bai, nik uste. Alde Zaharra maitagarria da guretako, lehen bezala baitago. Hori kontser-batu egin beharra dago, eta ho-rretarako dago egina pelikula. Ez daezer arranditsu, maitasun handiz egindako zerbait baino ez.

EGUNKARIA.— Beste bi peli-kulak erabaki duzue dagoene-ko nola egin? RUIZ.— Hau bukatu berria de-nez, besteak osatzen eta ma-mitzen ari dira, baina, hemen, ganbaran. Kosta egiten da, gi-doi dokumentalak zailak dire-lako. Neretako errazagoa da jendearekin pelikula bat egi-tea. Dokumentalarekin ahale-gin handia egin behar duzu sobera imajina ez sartzeko, as-pergarria ez egiteko...

j Antonio j 1 Ruiz j g o 0 ° 1 / | § Z INEMAGILEA ° o

Umila eta apasionatua

Atzo aurkeztu zen 'Iruñeko txo-koak eta nostalgiak' sailaren hi-rugarren dokumentala, Antonio Ruizek egindakoa. Cine Pam-plona taldeko partaideak adierazi duenez, Iruñearen historia eta gaur egungo 'magia' biltzen saiatzen da afizionatuek osatzen duten talde hau, baina arrandia-rik gabe, «umiltasunez eta pa-sioz». Hogeita hamar urte inguru pelikulak egiten aritu ondoren, oraindik gustu handiz egiten duela dio, baina ez zaio inoiz bu-ruan sartu ohizko pelikula bat egitea, «bakoitzak bere tokian egoten jakin behar duelako. Ha-laber, jendeak horrelako emai-tzak estimatu egiten dituela sine-tsirik dago. «Akaso ohizko pro-dukzio handien ondoan sortzen duten kontrastearengatik».