Orta Ve Bati Anadolu Eski̇ Tunç Çaği Yerleşi̇m Yerleri̇-Samet Kayhan

8/17/2019 Orta Ve Bati Anadolu Eskı ̇Tunç Çaği Yerleşıṁ Yerlerı-̇Samet Kayhan

1/120

T.C

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ARKEOLOJİ BÖLÜMÜ

ORTA VE BATI ANADOLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİM YERLERİ

Samet KAYHAN

2011696022

ADANA-2014


2/120

T.C

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ARKEOLOJİ BÖLÜMÜ

ORTA VE BATI ANADOLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİM YERLERİ

DANIŞMAN: Y. Doç. Dr. ELİF GENÇ

Samet KAYHAN

2011696022

ADANA-2014


3/120

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ………………………………………………………………………………….1

I. GİRİŞ

I.1. Çalışmanın Amacı……………………………….…………...…..................2

I.2. Çalışmanın Önemi…………………………………….………….................2

I.3. Çalışmanın Kapsamı………………………………………………...............2

II. ORTA VE BATI ANADOLU’NUN GENEL ÖZELLİKLERİ

II.1. COĞRAFYA………….……...………………………………………..………….3

II.1.1. Batı Anadolu Coğrafyası……………..……………….………………….3

II.1.2. Orta Anadolu Coğrafyası…………………………………………………5

II.2. KRONOLOJİ

II.2.1. Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi………………………………8

II.2.2. Orta Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi…………………………….12

III. ORTA VE BATI ANADOLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİM YERLERİ

III.A. BATI ANADOLU................................................................................................17

III. A. 1. Aharköy……………………………………………………………….17

III. A. 1. a. Konumu…………………………………………………….17

III. A. 1. b. Kazı Tarihçesi……………………………………………...17

III. A. 1. c. Tabakalanma……………………………………………….17

III. A. 2. Ahlatlı Tepecik………………………………………………………..18

III. A. 2. a. Konumu…………………………………………………….18


4/120



III. A. 3. Aphrodisias- Akropolis,Pekmez Höyük……………………………...19

III. A. 3. a. Konumu……………………………………………………19



III. A. 4. Bademağacı………………………………………………………..…21

III. A. 4. a. Konumu…………………………………………………….21



III. A. 5. Bakla Tepe……………………………………………………………23

III. A. 5. a. Konumu…………………………………………………….23



III. A. 6. Beycesultan…………………………………………………………...24

III. A. 6. a. Konumu………………………………………………….…24



III. A. 7. Bozuyük………………………………………………………………25

III. A. 7. a. Konumu…………………………………………………….25

III. A. 7. b. Kazı Tarihçesi………………………………………...……25

III. A. 7. c. Tabakalanma…………………………………………….…26

III. A. 8. Demircihüyük ve Sarıket Mezarlığı……………………………..……26

III. A. 8. a. Konumu……………………………………………………26

III. A. 8. b. Kazı Tarihçesi………………………………………...……27

III. A. 8. c. Tabakalanma………………………………………….……27


5/120

III. A. 9. Gavurtepe……………………………………………………………..28

III. A. 9. a. Konumu………………………………………………….…28



III. A. 10. Hanay Tepe…………………………………………………………29

III. A. 10. a. Konumu………………………………………………..…29

III. A. 10. b. Kazı Tarihçesi…………………………………………….29

III. A. 10. c. Tabakalanma……………………………………...………29

III. A. 11. Heraion- Samos………………………………………………..……30

III. A. 11. a. Konumu………………………………………………...…30


III. A. 11. c. Tabakalanma………………………………………...……31

III. A. 12. Ilıpınar………………………………………………………………31

III. A. 12. a. Konumu…………………………………………………..31

III. A. 12. b. Kazı Tarihçesi…………………………………………….31III. A. 12. c. Tabakalanma……………………………………………...32

III. A. 13. İasos…………………………………………………………………32

III. A. 13. a. Konumu…………………………………………………...32


III. A. 13. c. Tabakalanma……………………………………………...33

III. A. 14. Kaklık Mevkii……………………………………………………….33

III. A. 14. a. Konumu…………………………………………………...33



III. A. 15. Kanlıgeçit……………………………………………………………34

III. A. 15. a. Konumu…………………………………………………...34



6/120


III. A. 16. Karaoğlan Mevkii…………………………………………………...36

III. A. 16. a. Konumu…………………………………………………...36



III. A. 17. Karataş-Semayük……………………………………………………37

III. A. 17. a. Konumu…………………………………………………...37



III. A. 18. Kumtepe……………………………………………………………..38

III. A. 18. a. Konumu…………………………………………………...38



III. A. 19. Kuruçay……………………………………………………………...40

III. A. 19. a. Konumu…………………………………………………...40



III. A. 20. Kusura………………………………………………………………41

III. A. 20. a. Konumu…………………………………………………..41

III. A. 20. b. Kazı Tarihçesi……………………………………….…....42


III. A. 21. Küllüoba…………………………………………………………….43

III. A. 21. a. Konumu…………………………………………………..43

III. A. 21. b. Kazı Tarihçesi………………………………………….....43


III. A. 22. Liman Tepe…………………………………………………………45

III. A. 22. a. Konumu…………………………………………………..45


7/120



III. A. 23. Seyitömer Höyük…………………………………………………,...47

III. A. 23. a. Konumu…………………………………………………...47



III. A. 24. Yortan……………………………………………………………….49

III. A. 24. a. Konumu…………………………………………………...49



III. A. 25. Troya……………………………………………………………......50

III. A. 25. a. Konumu…………………………………………………..50



III. A. 26. Ulucak Höyük………………………………………………………52

III. A. 26. a. Konumu…………………………………………………..52



III.B. ORTA ANADOLU..............................................................................................54

III. B. 1. Acemhöyük………………………………………………………...…54

III. B. 1. a. Konumu………………………………….......……………..54

III. B. 1. b. K azı Tarihçesi………………………………………………54

III. B. 1. c. Tabakalanma…………………………...…………………...55

III. B. 2. Ahlatlıbel……………………………………………………………...55

III. B. 2. a. Konumu………………………………….......……………..55



8/120


III. B. 3. Alaca Höyük……………………………………………………….....57

III. B. 3. a. Konumu………………………………….......……………..57



III. B. 4. Alişar………………………………………………………………….59

III. B. 4. a. Konumu………………………………….......…………..…59


III. B. 4. c. Tabakalanma…………………………...………………...…60

III. B. 5. Asarcık Höyük / Ilıca…………………………………………………61

III. B. 5. a. Konumu………………………………….......………..……61


III. B. 5. c.Tabakalanma…………………………...……………………62

III. B. 6. Balıbağı……………………………………………………………….63

III. B. 6. a. Konumu………………………………….......……………..63



III. B. 7. Bitik………………………………………………………………...…64

III. B. 7. a. Konumu………………………………….......………..……64



III. B. 8. Boğazköy……………………………………………………………...65

III. B. 8. a. Konumu………………………………….......……………..65



III. B. 9. Dündartepe……………………………………………………………67

III. B. 9. a. Konumu………………………………….......……………..67


9/120



III. B. 10. Eskiyapar ……………………………………………………………68

III. B. 10. a. Konumu……………………………….......………………68

III. B. 10. b. Kazı Tarihçesi……………………………………………..68

III. B. 10. c. Tabakalanma………………………...…………………….69

III. B. 11. Etiyokuşu……………………………………………………………70

III. B. 11. a. Konumu…………………………….......…………………70



III. B. 12. İkiztepe………………………………………………………………71

III. B. 12. a. Konumu……………………………….......………………71



III. B. 13. Karaoğlan……………………………………………………………74III. B. 13. a. Konumu……………………………….......………………74



III. B. 14. Koçumbeli………………………………………………………...…75

III. B. 14. a. Konumu………………………………….......……………75



III. B. 15. Kültepe………………………………………………………………76

III. B. 15. a. Konumu…………………………….......…………………76


III. B. 15. c. Tabakalanma……………………...…………………….....77


10/120

III. B. 16. Maşat Höyük………………………………………………………...78

III. B. 16. a. Konumu……………………………….......………………78



III. B. 17. Polatlı………………………………………………………………..80

III. B. 17. a. Konumu……………………………….......………………80



III. B. 18. Tekeköy……………………………………………………………...81

III. B. 18. a. Konumu……………………………….......………………81



III. B. 19. Yassı Höyük / Gordion………………………………………………83

III. B. 19. a. Konumu……………………………….......………………83

III. B. 19. b. Kazı Tarihçesi……………………………………………..83III. B. 19. c. Tabakalanma………………………...…………………….84

IV. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ……………………………..…..85

V. KISALTMALAR LİSTESİ ……………………………………………….….86

VI. KAYNAKÇA ………………………………………………………………….87VII. HARİTALAR LİSTESİ………………………………………………………96

VIII. ŞEKİLLER LİSTESİ……………………………………………………….…97

IX. LEVHALAR LİSTESİ………………………………………………………..98

X. HARİTALAR

XI. ŞEKİLLER

XII. LEVHALAR


11/120

1

ÖNSÖZ

Bu çalışmada; M.Ö. III.bin Anadolu’sunda başlayan Tunç Çağı’nda,

Anadolu’nun batı ve orta kısımlarında hüküm sürmüş olan insan topluluklarının

günümüz Arkeolojik kazılar sonucu bulunan yerleşim yerlerini araştırmayı konu aldım.

Çalışmalarımı yapar ken ilk olarak Batı Anadolu ve Orta Anadolu coğrafyasının fizik i ve

coğrafi özelliklerini ele aldım. Çalışmam ilerledikçe bu bölgelerde kazısı biten ve halen

kazılmaya devam eden yerleşim yerlerinin özünü yakalamaya çalıştım. Bilgilerine

ulaştığım bu yerleşmelerin konumu, kazı tarihçesi ve tabakalanma sonuçlarını da bu

çalışmaya yansıttım.

Anadolu’da yapılan kazı ve araştırmaların Erken Tunç Çağı arkeolojisi hakkında

çok önemli bilgiler vermiştir. Bu bilgiler ışığında yürütmüş olduğum bu çalışmamda

birçok farklı kaynaktan yararlanarak en güncel bilgileri edinmeye özen gösterdim. son

olarak yararlanmış olduğum kaynaklar ışığında ve bilimsel metodoloji yaklaşımlarını

esas alarak çalışmamı en sade haliyle sunmaya gayret gösterdim.

Samet KAYHAN

ADANA-2014


12/120

2

I.GİRİŞ

I. 1. Çalışmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı; M.Ö. III.bin yıl itibariyle başlayan ‘Eski Tunç Çağı’

olarak nitelendirdiğimiz bu döneme ilişkin buluntu ve mimari veren yerleşim yerlerinin

incelenmesi ve araştırılmasına yöneliktir. Bu ar aştırma yapılırken Anadolu’nun Batı ve

Orta bölgesinde arkeolojik değer arz eden yerleşmelerin en güncel hallerinden istifade

edilmiştir.

Ayrıca bu çalışmadaki diğer bir amaç ise; üzerinde çalıştığım bu farklı yerleşim

yerlerinin, farklı geçiş evreleri ve lokal özelliklerinin de anlaşılmasına yöneliktir. Bunun

yanında dikkat çekmek istediğim bir diğer gaye ise; Orta ve Batı Anadolu, Eski Tunç

Çağı dönemine ait kronolojik sınıflandırmanın daha anlaşılır ölçüde bu çalışmada

sunulması olmuştur.

I. 2. Çalışmanın Önemi

Bu çalışmada; araştırılması yapılmış olan ve halen araştırılma sürecinde olan bir

çok yerleşmeden bahsedilmiştir. Bahsi geçen bu yerleşmeler, günümüz Arkeoloji

camiası için ezber bozacak nitelikte ve bilim dünyasında farklılık yaratacak ölçüde

buluntular vermişlerdir.

Bu çalışmada; sözü edilen yerleşmelerin incelenmesi ve araştırılmasından

edinebileceğimiz en önemli kazanımlardan biride hiç şüphesiz ki, ETÇ döneminin

Anadolu’ya kronolojik açıdan yerleştirilmesi olacaktır. Bunun yanı sıra bölgede halen

kazısı devam eden yerleşimlerinde ışığında, Anadolu’nun uygarlık ve kültür tarihçesini

arkeolojik bağlantıları ile anlamamız açısından bu çalışma bizlere katkı sağlayacaktır.

I.3. Çalışmanın Kapsamı

Bu çalışmanın ana konusu; M.Ö III. Binde Orta ve Batı Anadolu’da yaşamış

insan topluluklarına ait yerleşim yerlerinin, günümüz arkeolojik kazılar sonucu

keşfedilmesinin ardından çıkan buluntuların ışığında incelenmesi ve araştırılmasıdır.

Çalışmamız zaman olarak Eski Tunç Çağı’nı tamamen, coğrafi kapsam olarak

ise Anadolu’nun sadece Orta ve Batı Bölgeleri’nde ki sitlere yönelik bilgileriiçermektedir.


13/120

3

II. ORTA VE BATI ANADOLU’NUN GENEL ÖZELLİKLERİ

II.1. COĞRAFYA

Üç tarafı denizlerle çevrili Anadolu; Asya ile Avrupa kıtaları arasında doğu - batı

doğrultusunda uzanan konumuyla birbirinden farklı iklim kuşaklarına sahip bölgelerden

oluşan bir yarımadadır 1. Kültürün oluşumunda hiç şüphesiz Coğrafi çevre koşullarının

da etkisi vardır. Ancak Tarih öncesi çağlara doğru gittiğimizde iklim koşulları ve ona

bağlı olarak belirlenen bitki örtüsü, su düzeni ve toprak oluşumunun zaman içinde

farklılıklar gösterebilen oluşumlar oldukları da unutulmamalıdır 2.

II.1.1. Batı Anadolu Coğrafyası

Batı Anadolu Bölgesi Ege Denizi kıyısından içeriye doğru uzanarak Orta

Anadolu ile birleşmektedir. Bu sınırın batısında iç Batı Anadolu eşiğinin yüksek

toprakları doğudaki İç Anadolu’nun Yukarı Sakarya ve Konya bölümleri üzerinde

yükselmektedir. Batı Anadolu’daki vadilerle ayrılan çukur alanlar, kara içine sokulup ve

hatta bazı dallara ayrılarak iç Batı Anadolu eşiğine dayanmaktadır. Doğu ve Batıyönündeki bu ırmaklar Ege Denizi‟ne akmaktadır. Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes

ve Büyük Menderes nehirlerinin alüvyonları zamanla Batı Anadolu sahil kesimini

doldurarak daha önceleri sahilde yer alan ve bir limanı olan antik/Protohistorik kentlerin

kıyıdan içerde kalmasına neden olmuştur. Örneğin Küçük Menderes nehri alüvyonları

zamanla Efes kenti limanını, Büyük Menderes nehri ise Milet kentini sahilden içeride

bırakmıştır. Ayrıca bu dönemde Bafa gölü bir körfez durumundaydı. Latmos Körfezi

olarak adlandırılan bu yerde Herakleia kenti bulunurdu. Bu körfez de antik kentler gibi

zamanla Büyük Menderes Nehri alüvyonlarıyla dolarak günümüzde bir göl haline

gelmiştir 3. IV. Jeolojik Zamanda Ege Denizi henüz oluşmamış ve kara

görünümündeydi. Esnekliğini yitiren Ege karasının sulara gömülmesi sonucu oluşan

Batı Anadolu sahil kesimi kıyı çizgisinin sürekli değiştiği bilinmektedir 4. Batı Anadolu

sahil kesiminin Prehistorik çağlardan itibaren denize dökülen nehirlerin taşıdığı

1 Güngördü 2003, s. 1- 7.2

Erinç 1980, s. 65- 66.3 Darkot&Tuncel 1978, s. 22- 23.4 Yücel 1953, s. 279.


14/120

4

alüvyonlar ile sürekli değişikliğe uğramış olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Gediz ve

Büyük Menderes nehirleri iç Batı Anadolu’nun kenarına kadar uzanmaktadır 5. İzmir

Körfezi Batı Anadolu sahil kesiminde yerleşim için en uygun yerdir . Körfez, Gediz

Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla iç deniz görünümünü kaybederek delta özelliği

kazanmıştır. Batı Anadolu Bölgesi Gediz Vadisi aracılığıyla Orta Anadolu platosuyla

bağlantılıdır 6. Orta Anadolu ile bugün de olduğu gibi bağlantıyı sağlayan en önemli

doğal yollar Batı Anadolu’daki vadilerdir. Bölgede birden yükselen ancak fazla devamlı

olmayan dağlar ovalarla ayrılmaktadır 7. Bu nedenle doğu- batı hatta kuzey-güney

doğrultularında ulaşıma engel yaratmazlar. Büyük iklim farkları olmamakla beraber

k ıyıda genel olarak Akdeniz iklim şartları hâkimdir. Doğuya doğru gittikçe deniz

etkisinin azalması ve yükseltinin artmasına bağlı olarak iklim karasal özellikler kazanır.Ulaşım bakımından dağlık Menteşe yöresinin bir kısmı hesaba katılmayacak olursa,

Batı Anadolu; doğu- batı doğrultulu bu doğal yollar aracılıyla Orta Anadolu‟ya

bağlanmaktadır. Bütün yolların İzmir’de birleştiği gözlenir. Bu ulaşım Kütahya ve

Afyon’daki vadiler aracılıyla sağlanmaktadır. Burası Coğrafi ve kültürel açıdan iki

bölgeyi birbirine bağlayan bir eşiktir 8. Bu doğal geçitler Tarih boyunca Batı Anadolu’yu

Orta Anadolu’ya bağlamış ve kültürlerin aktarılmasını sağlamıştır. Batı Anadolu’da

dağların kıyıya dik olması sonucu enine yapılı kıyılar vardır. Bu dağların doğu- batıdoğrultulu çukurlarla kesintiye uğramaları ve IV. Jeolojik Zamanda Anadolu ile Balkan

Yarımadası arasındaki bir kara parçasının çökerek sular altında kalması girintili ve

çıkıntılı bir kıyı şekliyle beraber çok sayıda ada oluşmuştur. Bu adalardan Midilli’deki

Thermi ve Limni Adası’ndaki Poliochni M.Ö. III. Bin yerleşimleri bakımından

önemlidir. İzmir, İasos ve Bodrum (Halikarnas) gibi geniŞ körfezler ile körfez iken

Latmos ve Kyme gibi dolmuş liman kentleri vardır. Akarsuların getirdiği alüvyonlarla

antik dönemlerden günümüze kadar sürekli olarak kıyı dolmaktadır. Aynı şekildevaktiyle Troya’nın gemilerine güvenli bir sığınak sağlayan Beşike Limanı9, Holocene

Zamanında oluşmuş ve Tunç Çağları’nda alüvyonlarla dolmaya başlamıştır 10. Araştırma

bölgemizin kuzeyinde büyük bir kısmı Çanakkale sınırları içinde yer alan Biga

Yarımadası bulunmaktadır. Batıda Kumkale Burnu’ndan doğuda Gönen Çayı Vadisi’ne

5 Darkot &Tuncel 1978, s. 11.6 Erkanal 1996, s. 70, s. 76.7 Darkot &Tuncel 1978, s. 1- 5.8

Darkot &Tuncel 1978, s. 6.9 Texier 2002, s. 31- 35.10 Kayan 1991, s. 90.


15/120

5

kadar uzanan Biga Yarımadası vadilerle yarılmış tepelik görünümünde olup, çoğu Kaz

Dağları’ndan doğan akarsu boyları ve bunların uçlarında az yer tutan çukur ovalarla

çevrelenmiştir 11.

İç Anadolu Bölgesi Yukarı Sakarya bölümünde bulunan Eskişehir yöresi

kültürel açıdan Erken Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’ya bağlıdır. Eskişehir yöresi aynı

zamanda Orta Anadolu ile Batı Anadolu arasında coğrafi ve kültürel açıdan bir geçiş

bölgesi niteliğindedir. Sakarya Nehri’ne dökülen Porsuk Çayı Eskişehir yöresini ikiye

bölmektedir. Porsuk Ovası (Eskişehir Ovası), Sündiken, Sivrihisar ve Türkmen dağları

yörenin önemli reliefleri arasındadır. Yörenin tamamında otsu bitkilerden oluşan stepler

ve karasal iklim hâkimdir 12.

II. 1. 2. Orta Anadolu Coğrafyası

Orta Toroslar ve Karadeniz dağları arasında kalan Orta Anadolu batıda 1000 m,

doğuda 1500 m yüksekliğe ulaşan bir çukurdur. Etrafı dağlarla çevrili olan bölge

akarsularla yarılmış platolardan oluşmaktadır. Coğrafi özelliklere bağlı olarak Yukarı

Sakarya, Konya, Orta ve Yukarı Kızılırmak olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.

Bölgenin tamamında karasal iklim özellikleri görülmektedir 13. Bölgeyi diğer

bölgelerden ayıran sınır, genellikle dağlık alanlardan geçmektedir. Dolayısıyla bölgenin

sınırlarının belirlenmesinde yeryüzü şekilleri, başka bir değişle morfolojik öğeler

oldukça önemlidir 14.

Yukarı Kızılırmak bölümü İç Anadolu’nun en yüksek ve en engebeli bölümüdür.

Sivas ili ile Yozgat ve Kayseri’nin bir kısmını kaplayan bölüm, birbirinden dar

boğazlarla ayrılan İmranlı, Zara, Hafik, Sivas, Yıldızeli, Şarkışla, Gemerek, Uzunyayla

ve Yukarı Çekerek yaylalarından oluşmaktadır 15. Orta Kızılırmak bölümü yüzölçümü

bakımından bölgenin en geniş bölümdür. Kızılırmak bu bölüm içinde geniş bir yay

çizdikten sonra, kuzeydoğuya doğru yönelerek İskilip dolaylarında Karadeniz

Bölgesi’ne geçmektedir. Kızılırmak yayı içinde kalan alan hafif dalgalı yüksek

düzlüklerden oluşmaktadır. Bu düzlüklerin arasından Kızılırmak’ın önemli bir kolu olan

Delice Irmağı geçmektedir. Bu ırmağın kuzeyinde Bozok yöresi, güneyinde Kırşehir

11 Ercan 1996, s. 1.12 Yazıcı 2002, s. 28- 30, s. 35.13

Güngördü 2003, s. 167- 169.14 Yazıcı 2002, s. 9. 15 Yazıcı 2002, s. 12.


16/120

6

yöresi bulunmaktadır. Kızılırmak yayının içinde yer alan Bozok Platosu oldukça yüksek

bir alandır 16. Kızılırmak yayı ve Orta Torosların etekleri arasında yer alan Orta

Kızılırmak bölümünün güney kesimine Kayseri- Niğde yöresi adı verilmektedir.

Volkanik kökenli Hasan Dağı-Melendiz ve Erciyes Dağı yörenin en yüksek dağlarıdır.

Ürgüp-Göreme Platosu yörenin çağlar boyunca yerleşilen önemli bir düzlüğüdür 17. Orta

Anadolu’nun en düz yeri Konya bölümüdür. Tuz Gölü, Akşehir ve Konya yörelerinden

oluşan bölüm, güneyde Toros Dağları’nın iç sırasıyla, kuzeydoğuda Melendiz Dağları,

kuzeyde Obruk Platosu ile çevrelenmiştir. Konya bölümü doğu- batı yönünde uzanan

büyük bir çukur ve onu çevreleyen platolardan oluşmaktadır 18. Sakarya Nehri’nin

sularını topladığı yukarı çığırını kaplayan Yukarı Sakarya bölümü, Sakarya Nehri

boyundaki ovalar ile bunlar arasındaki dağ sıraları ve yaylalardan oluşmaktadır. BölümEskişehir ve Ankara olmak üzere iki yöreye ayrılmaktadır. Sakarya ile Kızılırmak

nehirleri arasında kalan Ankara yöresinin başlıca relief elemanlarını Bala Yaylası,

Mürted ve Balaban ovaları, İdris, Ayaş, ve Elma dağları oluşturmaktadır. Batıya doğru

Ankara ve Haymana platolarına geçilir. Buradaki çöküntü alanlar; Ankara, Çubuk,

Polatlı ve Eskişehir Ovası ile Sakarya Havzası’dır 19. Yukarı Sakarya bölümünün

batısında yer alan Eskişehir yöresi Erken Tunç Çağı’nda kültürel açıdan Batı Anadolu

içinde değerlendirilmektedir. İç Anadolu’nun tamamında otsu bitkilerden oluşan steplerve karasal iklim şartları hâkimdir 20.

Bölgedeki ovaları sulayan Yeşilırmak, Kızılırmak ve Sakarya nehirleri

Karadeniz’e dökülmektedir. Tuz Gölü ve Göller Bölgesi ise birer kapalı havzadır.

Doğuya doğru yükselen bölgenin güneydoğusu sönmüş volkanlardan dolayı volkanik

arazi görünümündedir 21.

Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz bölümü Erken Tunç Çağı’nda kültürel

açıdan Orta Anadolu içinde değerlendirilmektedir. Çorum’un kuzeyinde Kızılırmak’ın

Karadeniz’e döküldüğü yerde Bafra Ovası ile Yeşilırmak’ın oluşturduğu Çarşamba

Ovası başlıca delta ovalardır. Orta Karadeniz bölümünde dağların denize paralel

uzanması nedeniyle kıyı Ģeridi fazla girintili çıkıntılı değildir. Bu husus kuzey

16 Güngördü 2003, s. 22- 23.17 Yazıcı 2002, s. 16- 23.18 Yazıcı 2002, s. 23 vd.. 19

Güngördü 2003, s. 22- 23.20 Yazıcı 2002, s. 30, s. 35. 21 Güngördü 2003, s. 22- 23.


17/120

7

rüzgârlarına karşı gemileri muhafaza eden limanların kısıtlı olmasına neden olmuştur 22.

Çorum‟un kuzeyinden Karadeniz‟e kadar uzanan alanda iklimde deniz etkisinin önemli

bir rolü vardır. Deniz özellikle sıcaklık farkları ve yıllık yağış oranı üzerinde etkili

olmaktadır 23. Kuzey Anadolu Dağlar’nın denize bakan yamaçları sık ormanlarla kaplı

olduğu halde içe bakan yamaçlar daha çoraktır 24.

Orta Anadolu Tarih boyunca doğudan gelen yolların birleşip batıya dağıldığı

doğal bir kavşak niteliğindedir. Alaca Höyük’ün kuzeyi ve Orta Karadeniz Bölgesi,

özellikle Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirleri arasındaki bölge coğrafi bakımdan olduğu

gibi kültürel açıdan da bir bütünlük göstermektedir 25. Diğer taraftan Orta Anadolu’nun

kuzeyinde Sakarya Nehri boyunca sıralanan Ankara ve çevresindeki yerleşimler Batı

Anadolu’ya vadiler aracılığıyla açılan farklı bir coğrafyaya ve kültürel yapıya sahiptir.

II.2. KRONOLOJİ

Anadolu’da Erken Tunç Çağı genel olarak Erken Tunç I, II ve III olmak üzere üç

safhaya ayrılmaktadır. Mevcut çalışmalar bu kronolojiyi teyit edecek şekilde gelişerek

bölgeler arası kronolojik bağlantıların kurulmasını kolaylaştırmıştır. Batı AnadoluBölgesi aynı zamanda Doğu Ege olarak adlandırıldığı için Ege kronolojisi için de

önemli karşılaştırma malzemesi sunmaktadır. Diğer taraftan Mezopotamya ve Suriye ile

bağlantıları olan Orta Anadolu ve hatta paralel malzemeler aracılığıyla26, Güneydoğu

Anadolu kronolojisine bağlanarak Ege ve Anadolu kronolojisi arasında, her iki bölgenin

bağlantısını sağlayan önemli bir bölge haline gelmektedir. Batı ve Orta Anadolu

kronolojisinde, J. Mellaart uzun kronolojiye göre ve M. Mellink orta kronolojiye göre

ETÇ I, II ve III tarihlerini vermiştir. Uzun kronolojide tarihlerin daha erkene

çekilmesiyle, dönemlerin süresi daha da uzamaktadır. Bu hususun önüne geçebilmek

için Batı ve Orta Anadolu yerleşimlerinden elde edilen kesin ve karşılaştırmalı

22 Güngördü 2006, s. 26.23 Güngördü 2006, s. 46.24 Güngördü 2006, s. 47.25

Özgüç 1964a, s. 30.26 M.Ö. III. Bin sonlarına doğru tarihlenen depas ve tankard türü kaplar bu bağlantının kurulmasına yardımcı olan malzemelerdendir. Bkz. Mellink 1963a, s.108 vd..


18/120

8

kronolojik bilgiler doğrultusunda, yaklaşık olarak ETÇ I, II ve III için ayrı ayrı en erken

ve en geç tarih alınarak bir kronoloji oluşturulmaya çalışılmıştır 27.

II.2.1. Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi

Batı Anadolu Erken Tunç Çağı kronolojisinde en önemli bilgiler Tunç Çağı’nın

tamamında olduğu gibi, stratigrafisi iyi bilinen Troya ve Beycesultan’dan elde

edilmiştir 28. Söz konusu iki dönem arasında kültürel açıdan çok büyük bir farkın

olmaması, aynı zamanda Batı Anadolu‟da kültürel devamlılığın olduğunu

göstermektedir. Megaron mimarisi, seramik kaplar ve metal eserlerin öncüleri bu

dönemde ortaya çıkmış ve ETÇ I’de gelişmeye devam etmiştir. Koyu yüzlü el yapımı

seramik bölgenin tamamında karakteristiktir. Batı Anadolu madenciliğinin temeli bu

dönemde atılmıştır. Batı Anadolu‟da Geç Kalkolitik Çağ ve Erken Tunç Çağı I için

kronolojik ve kültürel devamlılığı gösteren Kilya tipi idoller oldukça karakteristiktir 29.

Batı Anadolu ETÇ I kronolojisinin oluşturulmasında yardımcı olan arkeolojik

malzeme Kanlıgeçit, Karaağaçtepe/ Protésilaos Tümülüsü, Troya, Kumtepe, Beşiktepe,

Bakla Tepe, Liman Tepe, Larissa-Höyücek, Yortan, Ilıpınar , Kusura, Demircihüyük,Küllüoba, Aphrodisias, Karataş-Semayük, Kuruçay, Beycesultan ve Iasos’da

bulunmuştur. Doğu Ege Adaların‟da ise Poliochni, Thermi, Emporio, Heraion-Samos

yerleşimlerinde tespit edilmiştir. Söz konusu yerleşimlerden elde edilen bilgilere göre

bu dönemin yaklaşık olarak M.Ö. 3100/ 3000- 2700/ 2500 tarihleri arasında 400- 500

yıllık bir süreci kapsadığı anlaşılmaktadır. ETÇ II ve III’e göre oldukça uzun

sürmüştür. ETÇ I hem yerleşim yerleri hem de mezarlık alanlarında tespit edilmiştir. Bu

dönemde yerleşim yerlerinin ve mezarların sayısındaki artış nüfusun arttığına işaret

etmektedir. Bir önceki dönemde olduğu gibi, koyu yüzlü, perdahlı, el yapımı seramik

karakteristiktir. Söz konusu seramik bölgenin kendi içinde yerel karakterde gelişen

formlardan oluşmaktadır. Ayrıca bu dönemde yaygın olarak karşımıza çıkan, boynuz

kulp ve ağızdan organik birleşen kulp türü gibi Balkan kökenli örnekler dönem için

karakteristiktir. Diğer taraftan yerleşimlerin büyük çoğunluğunda surların ortaya

çıkması, bu dönemde Batı Anadolu’da kent kavramının temelinin oluşmaya

27

Gürsan-Salzmann 1996, s. 254.28 Korfmann 1997a, s. 213- 215; French 1969a, s. 145.29 Takaoğlu 2005, s. 38; Mellink 1992, s. 213.


19/120

9

bağladığının bir işaretidir 30. ETÇ II ile birlikte yerleşim yeri ve mezarlıkların sayısının

oldukça arttığı görülmektedir. Kanlıgeçit, Karaağaçtepe/ Protésilaos Tümülüsü, Troya,

Hanay Tepe, Kumtepe, Bakla Tepe, Liman Tepe, Ulucak Höyük, Larissa- Höyücek,

Bayındırköy- Ovabayındır, Yortan, İasos, Gavurtepe, Karataş-Semayük, Bademağacı,

Beycesultan, Kuruçay, Kusura, Bozüyük, Çukurhisar, Küçükhöyük, Seyitömer Höyük,

Küllüoba, Kaklık Mevkii, Karaoğlan Mevkii, Ilıpınar ve Doğu Ege Adaları’nda

Poliochni, Thermi, Heraion-Samos, Emporio‟da ETÇ II’ye tarihlenen arkeolojik

malzeme ele geçmiştir. Söz konusu dönem yaklaşık olarak M.Ö. 2800/ 2600 - 2500/

2300 tarihleri arasında 300 yıllık bir süreci kapsamaktadır 31. Troya I’in sonlarına doğru

ETÇ II’nin başladığı kabul edilmektedir 32. Bu dönemde özellikle Kilikya’daki Tarsus

ile önemli bağlantılar mevcuttur 33. P. Z. Spanos, Troya’da ele geçen eserlerin tipolojikincelemesine dayanarak ortaya koyduğu II. Troya kronolojisi için M.Ö. 2450- 2050

tarihlerini önermiştir 34. ETÇ II sonunda Thermi ve Beycesultan’da yerleşimde bir

kesinti olmuştur. Söz konusu kesinti Aphrodisias’ta ETÇ II’nin tamamında vardır. ETÇ

II sonundaki bu kesinti Luvi göçlerine bağlanmaktadır. Bakla Tepe, Bademağacı,

Kuruçay ve Demircihüyük’te ise yerleşim sona ermiştir 35. ETÇ II ile birlikte madencilik

ve ticarette olan gelişmelere paralel olarak sadece Batı Anadolu‟da değil, tüm

Önasya’da gözlemlenebilen kültürel bir gelişim olmuştur. Bölgeler arası k ültürelilişkilerin artması bazı arkeolojik eserlerin geniş bir coğrafyada aynı anda karşımıza

çıkmasına neden olmuştur. Bu dönemle birlikte Batı Anadolu kronolojisi için önemli

karşılaştırma malzemesi ortaya çıkmaya başlamaktadır. ETÇ II başından itibaren çark

yapımı seramiğin ortaya çıkması önemli bir teknolojik gelişmedir 36. Bu dönemden

itibaren ETÇ III sonuna kadar kırmızı astarlı ve perdahlı, elde veya çarkta yapılmış

30 Özdoğan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; Demangel 1926, s. 2- 6; Korfmann 2000b, s. 6, Abb. 6;

Korfmann ve diğ. 1995, s. 260- 261; Korfmann 1989, s. 27131 Özdoğan&Parzinger&Karul 1997, s. 8; Korfmann 2000b, s. 6, Abb. 6; Lamb 1932, s. 112 vd. ; Korfmann ve diğ. 1995, s. 260- 26132 Mellink 1986, s. 145; P.Z. Spanos Troya II’nin başlangıç safhalarının ardından, III ve IV’ü ErkenTunç III’e tarihlemektedir, detaylı bilgi için bkz. Spanos 1968, s. 96, M.Ö. III. Binin üçüncü çeyreğine tarihlenmektedir.33 Mellink 1986, s. 139 vd.; 1992, s. 216- 217.34 Söz konusu tarihler ETÇ II ve III‟ü kapsamaktadır. Diğer taraftan II. Troya’nın sonlarının Mezopotamya Akkad Hanedanlığı ile çağdaşlığını ortaya koymuştur. Bkz. Spanos 1968, s. 106. 35 Mellaart 1967, s. 28, s. 30; Luvi göçleriyle bağlantılı olduğu düşünülen ETÇ II sonu kesintisindensonra ETÇ III boyunca Batı Anadolu‟ da kültürel anlamda çok büyük değişikliklerin olmaması ve luvigöçünün somut delilleri olmaması nedeniyle, söz konusu göçe şüpheyle bakılmaktadır. Söz konusukesintiler, yerleşimlerin birbiriyle mücadelesi sonucunda olmuş olmalıdır. 36 Blegen ve diğ. 1950, s. 205


20/120

10

seramik Batı Anadolu ve Doğu Ege Adaları’nın tamamı için karakteristiktir. Çark

yapımı tabak, depas, tankard, sepet kulplu emzikli çaydanlık türü formlar ETÇ II‟de ilk

kez ortaya çıkan formlardır. Bu dönemde Batı Anadolu’da artık mimaride merkezi yapı

ve şehri çevreleyen surlarla birlikte siyasi otoritenin ortaya çıktığı görülmektedir 37. Batı

Anadolu’da ETÇ III tabakaları açığa çıkartılan Kanlıgeçit, Troya, Kumtepe, Liman

Tepe, Panaztepe, Yortan, Aphrodisias- Akropolis, Karataş- Semayük, Beycesultan,

Gavurtepe, Harmanören- Göndürle, Kusura, Seyitömer Höyük, Aharköy, Bozüyük,

Küllüoba, Kaklık Mevkii, Çukurhisar, Ilıpınar ve Doğu Ege Adaları’nda Poliochni,

Heraion-Samos, Emporio gibi yerleşimler ETÇ III kronolojisi için önemli bilgiler

vermektedir. Yaklaşık olarak M.Ö. 2400/ 2300- 2100/ 2000 yıllarına tarihlenen bu

dönem Batı Anadolu‟da 300 yıl sürmüştür 38. ETÇ III M. Mellink‟e göre Troya IIyerleşimi sonlarından başlayıp Troya’da III., IV. ve V. Kenti kapsamaktadır 39. Troya V

aynı zamanda Orta Tunç Çağı’na geçiş tabakasıdır. ETÇ III ile birlikte ticaret ve

madenciliğin önemli gelişme gösterdiği, üretimdeki artış ve buna bağlı olarak ürün

fazlalığının ortaya çıkması arkeolojik kanıtlardan anlaşılmaktadır. Zenginlik, güç ve

saygınlık gösteren metal objelere tüm Önasya’da olduğu gibi Batı Anadolu‟da da

rastlanmaktadır. Bu dönemde örneğin toggle-pin gibi metal eserlerin ve Suriye şişesi

gibi seramik kapların gösterdiği gibi Mezopotamya bağlantılarının yoğun olduğugörülmektedir. ETÇ III ile birlikte çark yapımı kırmızı astarlı ve perdahlı seramikte artış

görülmektedir. Diğer taraftan depas, tankard, çark yapımı tabak, insan yüzlü kaplar,

ördek biçimli askos, Suriye şişesi türü kaplar bu dönemde geniş bir coğrafyada yaygın

bir şekilde görülen karakteristik formlardır. Söz konusu kaplar aracılığıyla kronolojik

bakımdan Ege Dünyası, Orta Anadolu, Mezopotamya ve Suriye ile bağlantılar

kurularak, ETÇ III Batı Anadolu kronolojisi daha sağlam bir zemine oturtulmaktadır 40.

Troya hazinelerinin ait olduğu Troya

41

, bir yöneticinin oturduğu kent olarak karşımızaçıkmaktadır. Benzer bir durum Beycesultan’ın ETÇ III’e tarihlenen 6-12. tabakalarında

da42, gözlemlenmektedir. ETÇ III Dönemi Anadolu‟da kentleşmenin artmasına bağlı

olarak yerel kent beyliklerinin ortaya çıktığı dönemdir. Bu dönemde Batı Anadolu’da

37 Mellink 1992, s. 216. 38 Özdoğan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; Korfmann 2001, s. 203-204; Sperling 1976, s. 305 vd.;Erkanal 1987, s. 253.39 Mellink 1992, Tab. 3.40 Mellaart 1967, s. 30 vd..41 Traill 2000, s. 17 vd..42 Lloyd&Mellaart 1962, s. 58.


21/120

11

henüz yazı olmamakla birlikte, varlığına şüphe ile yaklaştığımız Dorak’da bir mezarda

ele geçtiği belirtilen, ahşap taht biçimindeki bir sandalyeye çakılmış altın levha

biçimindeki Eski Mısır firavun kartuşu üzerinde Mısır Firavunu Sahure’nin (M.Ö.

2487- 2473) adı geçmektedir 43. Ancak bu buluntunun nerede olduğu günümüzde

bilinmemekle birlikte, fotoğrafının olmaması, gerçek bir kazı buluntusu olup olmadığı

konusunda tartışma yaratmaktadır 44. Son senelerde önem kazanan kesin tarihleme

yöntemlerinden elde edilen veriler, Batı Anadolu Erken Tunç Çağı kesin kronolojisinin

kurulmasında yardımcı olmaktadır.

Tablo 1. Batı Anadolu C14 Tarihleri45

43 Mellaart 1959b, s. 754. 162 yıl süren 5. Sülale M.Ö. 2521- 2359‟a tarihlenmektedir. Bkz. Parzinger1993, s. 288- 289. 44 Muscarella 2000, s. 141.45 Mellink 1992, s. 176- 178; Warner 1994, s. 10; Korfmann&Kromer 1993, s. 137, s. 143; s. 4; Sazcı2007, s. 361; Sazcı 2000, s. 12


22/120

12

II. 2. 2. Orta Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi

Orta Anadolu‟da ilk kronolojilerdeki “Bakır Çağı” terimi; bakırın ilk

kullanılmasına dayanılarak tüm Yakındoğu kültürlerinde 1900’lü yılların başındanitibaren kullanıldığı için özellikle ilk kazılarda sıkça karşımıza çıkmaktadır 46. Orta

Anadolu için Bakır Çağı yerine, Batı Anadolu’da kullandığımız terminoloji yani ETÇ I,

II ve III ayrımı kültürel ilişkilerin anlaşılması hususunda daha uygun olacaktır. Diğer

taraftan Geç Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan malzemenin büyük bir kısmı Erken

Tunç Çağı I’e aittir. “GKÇ = ETÇ I” formülünü öneren W. Orthmann bu önerinin

doğruluğunu incelediği seramiklerle ortaya koymuştur 47. Ancak son senelerde Geç

Kalkolitik‟ten ETÇ I’e geçiş için en iyi sonuçlar Çadır Höyük’te alınmıştır. Geç

Kalkolitik ve ETÇ I dönemleri hem mimari hem de küçük buluntularla belgelenmiştir.

Ayrıca yerleşimlerden elde edilen C 14 tarihleri de söz konusu dönemlerin

aydınlatılmasına yeni katkılarda bulunmuştur 48.

Orta Anadolu kronolojisi Erken Tunç Çağı boyunca süren yerleşimleri ve

stratigrafisi iyi bilinen Kültepe, Alaca Höyük, Alişar ve ikiztepe’ye dayanmaktadır. Geç

Kalkolitik Çağ kültürünün büyük oranda ETÇ I boyunca devam ettiği arkeolojik

malzemeden anlaşılmaktadır. GKÇ/ETÇ I kronolojisi için Orta Anadolu’da İkiztepe,Oymaağaç Höyük, Tekeköy, Kayapınar, Alaca Höyük, Alişar, Boğazköy, Büyük

Güllücek, Karayavşan ve Gordion önemli bilgiler vermektedir. Geç Kalkolitik/ETÇ I

yaklaşık olarak M.Ö. 3500/ 3400- 2800/ 2700 tarihleri arasında 800 yıla yakın

sürmektedir. Söz konusu dönem, Batı Anadolu’ya göre oldukça uzun bir zamanı

kapsamaktadır 49. Dönemin karakteristiği geometrik motiflerden oluşan ensize, baskı

bezemeli veya beyaz boyalı, koyu yüzlü seramiktir. Ayrıca yüksek kaideli meyvelik

türü kaplar karakteristik formlar arasındadır. Balkan kökenli boynuz kulp ve ağızdan

organik yükselen kulp tipleri dönem için karakteristiktir 50.

46 Frankfort 1927, s. 4- 5: Özellikle Alaca Höyük, Alişar, Karaoğlan ve Etiyokuşu gibi merkezlerde buterim kullanılmıştır. 47 Orthmann 1963a, s. 66 vd.; Orta Anadolu metal üretim safhalarına dayanan U. Esin Geç Kalk olitikÇağ’ın ETÇ I, Bakır Çağı’nın ETÇ II ve asıl Eski Tunç Çağı’nın da ETÇ III olarak kabul edildiğini

belirtmiştir. Bkz. Esin 1969, s. 30. 48 Steadman ve. diğ. 2008, s. 53.49 Czichon&Flender&Klinger 2006, s. 157 vd.; Czichon 2008, s. 187. 50 Mellink 1992, s. 213.


23/120

13

ETÇ II’ye tarihlenen tabakalar ve arkeolojik malzeme Kültepe, Acemhöyük,

Etiyokuşu, Karaoğlan, Ahlatlıbel, Polatlı, Alaca Höyük, Alişar, Asarcık -Ilıca,

Boğazköy, İkiztepe, Kavak/Kaledoruğu, Kayapınar, Maşat Höyük’te ele geçmiştir. ETÇ

II yaklaşık olarak M.Ö. 2700/ 2600- 2500/ 2400 tarihleri arasında 200 yıllık bir süreci

kapsamaktadır. Bu dönemde ETÇ I’den devam eden koyu yüzlü seramiğin yanında

kırmızı astarlı ve perdahlı örnekler karakteristiktir. Batı Anadolu’dan farklı olarak çark

yapımı seramik Orta Anadolu’da ilk kez ithal örneklerle karşımıza çıkmaktadır. Daha

sonra ağır dönen çarkta yapılmış yerli üretimler ortaya çıkmıştır 51.

ETÇ III yerleşimlerinin büyük çoğunluğunda yerleşim M.Ö. II. Bin başında

devam etmektedir. Özellikle ETÇ III- OTÇ arasındaki geçiş çağı, hem Erken Tunç Çağı

hem de Orta Tunç Çağı özellikleri gösteren seramikleri içermektedir. Bu durum kültürel

bir kesinti olmadan yerleşimlerin kesintisiz devam ettiğini göstermesi bakımından

önemlidir. ETÇ III’e tarihlenen yerleşimler ve mezarlık alanlarının sayısı ETÇ I ve II’ye

göre oldukça fazladır. ETÇ III’e tarihlenen tabakalar ve arkeolojik malzeme Kültepe,

Hacıbektaş/ Suluca Karahöyük Göltepe, Acemhöyük, Alaca Höyük, Kalınkaya -

Toptaştepe, Eskiyapar, Horoztepe, Battal Höyük, Alişar, Boğazköy, ikiztepe, Maşat

Höyük, Merzifon/ Göller Mezar lığı, Oymaağaç Mezarlığı, Yenihayat Mezarlığı,

Kayapınar, Oymaağaç Höyük, Ahlatlıbel, Etiyokuşu, Asarcık/Ilıca, Karaoğlan,

Koçumbeli, Karayavşan, Bitik, Polatlı, Yassı Höyük/ Gordion, Balıbağı, Resuloğlu’nda

ele geçmiştir. Söz konusu yerleşim yerleri içinde Kültepe, Acemhöyük, Alaca Höyük,

Battal, Alişar, Boğazköy, İkiztepe, Maşat Höyük, Kayapınar, Oymaağaç Höyük,

Asarcık/ Ilıca, Karaoğlan, Bitik, Polatlı, Yassı Höyük/Gordion, Balıbağı, Resuloğlu’nda

ele geçmiştir. Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na geçişi simgeleyen özellikle

seramik buluntuların varlığı, geçiş çağı hakkındaki bilgilerimizi arttırmıştır. Orta

Anadolu‟da ETÇ III yaklaşık olarak M.Ö. 2500/ 2400- 2100/ 2000 tarihleri arasında

400 yıllık bir süreci kapsamaktadır. Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na geçiş

dönemi ise yaklaşık olarak M.Ö. 2100/ 2000 - 1900 yılları arasında 100 yıl

sürmektedir 52.

Kültepe tepe kısmında 10. tabaka Orta Tunç Çağı’na geçiş ve Karum IV’ün

başlangıcına işaret etmektedir. T. Özgüç, bu dönemi Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nı

51 Özgüç 1999, s. 5;52 Veenhof 2003, s. 57; Özgüç 1999, s. 5; Balkan&Sümer 1968, s. 15.


24/120

14

hazırlayan bir dönem olarak görmüş, Mezopotamya ve Kuzey Suriye ile çok kuvvetli

ticari ve kültürel ilişkilerin kurulduğunu belirtmiştir 53. Alişar I’de 7M tabakasında

bulunan “ Intermediate Seramiği” ile Alişar III. kültür katı, 6M tabakasında yaygın

olarak görülen “Alişar III boyalıları/ Kapadokya Seramiği’’54,ETÇ III için

karakteristiktir. ETÇ I ve II’de yerel unsurlar taşıyan Karaoğlan, Polatlı ve Acemhöyük

gibi merkezlerde ETÇ III’te Batı Anadolu karakterinde depas ve tankard türü kapların

ortaya çıkması, iki bölgenin karşılaştırmalı kronolojisi için önem taşımaktadır 55. Troya

IV ve V’in karakteristik kaplarından kırmızı haç motifli çanaklar, Orta Anadolu’da ETÇ

III’ün sonundan Orta Tunç Çağı başına tarihlenen tabakalarda ele geçen önemli

buluntular dandır 56. Alaca Höyük III. kültür katı Erken Tunç Çağı III (5- 6. tabakalar)

yerleşimiyle temsil edilmektedir. Bu dönemde Orta Anadolu’daki diğer yerleşimlerdegözlendiği gibi bir şehir karşımıza çıkmaktadır 57. Yerleşiminin yanında bulunan ve

Troya II ile çağdaş ETÇ III’e tarihlenen kral mezarları buluntuları, karşılaştırmalı

kronoloji için önemlidir. Maşat Höyük yerleşiminde yangınla son bulan ETÇ III’te, çark

yapımı seramikle beraber depasların bulunması kronoloji için önem taşımaktadır 58.

Özellikle Orta Anadolu‟da ETÇ III için Mezopotamya bağlantısı gösteren belgeler

vardı. Akad krallarının tarihsel içerikli belgelerinden Anadolu içlerine kadar geldikleri

anlaŞılmakta ve böylece dönemin sonu Akkad bağlantısı ile tarihlenmektedir. Buseferlerden Erken Tunç Çağı’nda Anadolu’da etrafı surlarla çevrili, sürekli birbirleriyle

mücadele eden, bazen ortak düşmana karşı koalisyon oluşturan, ticaretle uğraşan pek

çok kral ve şehir devleti olduğunu anlıyoruz59. Diğer taraftan bahsedilen krallar arasında

Hatti Kralı Pampa adı geçmektedir. Filolojik belgelerle M.Ö. III. Binde Orta

Anadolu’da yaşadıkları belirlenen Hattiler, Erken Tunç Çağı kültürünün de yaratıcısı

olarak görülmektedir 60. Şar Tamhari metinlerinde Hatti kralı Pampa, Kaneş kralı Zipani

ve Kurşaura kralı Tişbinki gibi çeşitli krallık ve kral isimleri geçmektedir. T. Özgüç,Kültepe’de ETÇ III‟te Akad ve Post-Akad silindir mühürlerinin bulunmasının tesadüf

olmadığını ve bu seferlerin gerçekliğine inandığını C. J. Gadd’ın fikrine katıldığını

53 Özgüç 1999, s. 4- 5.54 Mellaart 1957, s. 65; Schmidt 1932, s. 19455 Mellink 1992, s. 217.56 Mellaart 1957, s. 65.57 Koşay&Akok 1966, s. 102. 58 Özgüç 1982, s. 16.59 Günbattı 1997, s. 131- 135.60 Ünal 2002, 166 vd.; Soysal 2004.


25/120

15

belirtmek suretiyle göstermiştir 61. ETÇ III’te Mezopotamya ve Anadolu arasında yoğun

ilişkilerin ve ticaretin olduğunu gözönünde bulundurursak; T. Özgüç’ün belirttiği gibi

Akad Çağı’na ait buluntuların tesadüf olmadığı ortaya çıkmakta ve efsanevi nitelikli

belgeleri doğrulamaktadır 62. Alabastron formlu Suriye şişesi ve çark yapımı konik

bardak türü ithal formların ve taklitlerinin ilk kez bu dönemde ortaya çıkması, Orta

Anadolu’nun Kuzey Suriye ile ilişkilerine ışık tutan kronolojik bağlantıları gösteren

kanıtlardandır 63.

Orta Anadolu‟nun kuzeyinde metal eşya bakımından zengin; Horoztepe, Tokat-

Erbaa, Çorum-Eskiyapar, Amasya- Mahmatlar gibi mezarlık alanları veya hazine

buluntuları karşımıza çıkmaktadır. Özellikle sepet kulplu çaydanlıklar, omfaloslu

çanaklar, omfaloslu tavalar gibi bazı özel tip metal kapların, Batı Anadolu örnekleriyle

kronolojik bağlantıları kurulabilmektedir 64.

Orta Anadolu’da Geç Kalkolitik Dönem’den Erken Tunç Çağı’na geçişte yangın

tabakaları tespit edilmiştir. Diğer taraftan Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na

geçiş evresinde yerleşimlerin hemen hemen hepsinde yangın tabakaları mevcuttur. Söz

konusu yangın tabakalarına rağmen Orta Anadolu‟da kültürel açıdan hiçbir kesinti

olmadığı başta seramik olmak üzere diğer arkeolojik belgelerle kanıtlanmaktadır 65

.

Or ta Anadolu kronolojisi büyük oranda karşılaştırmalı kronolojiye

dayanmaktadır. Diğer taraftan Batı Anadolu’ya göre sınırlı sayıda C14 tarihleri de

vardır. Kesin kronoloji oluşturulması bakımından son derece önemli olan söz konusu

tarihlerin, bölgede yapılan çalışmalarla artacağını düşünmekteyiz. Diğer taraftan M.Ö.

II. Bin başına tarihlenen Asur Ticaret Kolonileri Çağı’na ait yazılı belgeler, özellikle

ETÇ III sonu ve OTÇ başının belirlenmesi için kesin tarihler vermektedir. Ayrıca az

sayıdaki dendrokronoloji analizlerinin sonuçları da kesin tarih vererek Orta Anadolu

kesin kronolojisine katkıda bulunmaktadır.

61 Güterbock 1938, s. 69; C. J. Gadd, Naramsin ve büyükbabası Sargon’un Anadolu’ya düzenlemişolduğu seferler ile Güneydoğu Anadolu’da kısmen oterite sağladığını düşünmektedir. Bkz. Özgüç 2005,s. 3- 4.62 Özgüç 1964a, s. 24.63 Parzinger 1993, s. 274; Mellink 1992, s. 218.64 Mellink 1992, s. 218- 219.65 Özgüç 1964a, s. 36.


26/120

16

Tablo 2. Orta Anadolu’nun C14, Dendrokronoloji ve yazılı belgelerden elde edilen

kesin tarihleri66.

66 Mellink 1992, s. 177- 178; Alkım&Alkım&Alkım 2003, s. 143- 144.


27/120

17

III. ORTA VE BATI ANADOLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİM YERLERİ

III.A. BATI ANADOLU

III. A. 1. Aharköy

Türü Höyük

Rakım 950m.

Bölge Marmara

İl Bilecik

İlçe İnhisar

Köy Yeşilyurt

Araştırma Yöntemi Yüzey Arş.

Dönem ETÇ II-III

III. A. 1. a. Konumu

Höyüğün 4-5 m yüksekliğinde 100 m çapında olduğu belirtilmektedir. Höyükdoğalgaz hattının döşenmesi sırasında kısmen (batı kesimi) tahrip edilmiştir. Yörenin

küçük boyutlu höyüklerinden biridir 67.

III. A. 1. b. Kazı Tarihçesi

Demircihöyük yerleşmesinin 5 km kuzeyinde yer alan Aharköy Hüyük;

Demircihöyük kazı ekibi tarafından ayrıntılı araştırılmış ve sistemli yüzey toplaması

sırasında çanak çömlek parçaları ve yontma taş örnekleri elde edilmiştir. T. Efe'nin1988 yılı Kütahya; Bilecik; Eskişehir illeri yüzey araştırmasında da bir kez daha ziyaret

edilmiş ve tekrar yoğun toplama yapılarak değerlendirilmiştir .

III. A. 1. c. Tabakalanma

Eskişehir yöresinin küçük höyüklerinden biri olan Aharköy Höyük; Eskişehir

Demircihöyük'te var olmayan İlk Tunç Çağı yerleşimi ile dikkat çekmektedir. T. Efe;

67 Efe 1988, s. 80, s. 164.


28/120

18

yüzeyinde İTÇ II ve III. evreye ait malzeme ile az miktarda Frig ve Klasik Dönem

çanak çömlek parçaları bulduğunu belirtmektedir 68.

III. A. 2. Ahlatlı Tepecik

Türü Höyük

Rakım 100 m

Bölge Ege

İl Manisa

İlçe Salihli

Köy Tekelioğlu

Araştırma Yöntemi Kazı

Dönem ETÇ I


Yerleşim alanı; Marmara Gölü'nün hemen güney kıyısındaki burun üzerindedir

Yüğrüm Tepe göl kıyısından güneye doğru hafif bir eğimle yükselmektedir.

Yerleşmenin boyutları bildirilmemekte hatta bunun bir höyük olup olmadığı daanlatılmamaktadır.


1966 yılında keşfedilen yerleşme yeri; 1967 ve 1968 yılında D.G. Mitten

yönetiminde; J.S. Hendersen ve G. Yüğrüm'ün katılımıyla kazılmıştır. Kazı tepenin

üzerinde geniş bir alanda değil; ince uzun açmalar şeklinde geliştirilmiştir. 1981 yılında;

Sart kazı ekibi tarafından tekrar ziyaret edilmiş ve yerleşmenin göl kıyısında kalankesimlerin erozyon ile tahrip olduğu görülmüştür. Bu araştırma da taş duvar parçaları ile

yeni bir taş sanduka mezar saptanmıştır Taş duvar kalıntılarının hangi çağa

tarihlenebilecekleri konusunda bir bilgi aktarılmamaktadır.


Yerleşme alanının İTÇ'den Roma Dönemi'ne kadar iskan gördüğü gerek kazıdan

gerekse yüzeyinden toplanan buluntulardan anlaşılmaktadır. İlk Tunç Çağı yerleşmesi

68 Efe, a.g.e: s.80.


29/120

19

tepenin güney kesiminde; kazı başkanının "Güney Mezarlık" olarak tanımladığı alanda

ve çevresinde ortaya çıkmıştır. Yine aynı çağa tarihlenen mezarlık da tepenin güney

kesiminde yoğunlaşmaktadır. Göl kıyısına yakın açılan açmalarda da çok az sayıda

mezarlara rastlanılması mezarlık alanının dağınık bir şekilde kuzeydoğu kesime de

kaydığını göstermektedir. Mezarlığın; yerleşim yanı mezarlık olduğu anlaşılmaktadır 69.

III. A. 3. Aphrodisias - Akropolis,Pekmez Höyük

Türü Höyük

Rakım 500 m

Bölge Ege

İl Aydın

İlçe Karacasu

Köy Geyre


Dönem ETÇ I-III


Aphrodisias; Büyük Menderes Nehri'nin güney kollarından birinin verimli

vadisinde; kuzeyindeki Babadağ nedeniyle korunaklı bir bölgede yer alır. Klasik dönem

kalıntılarıyla tanınan Aphrodisias antik kentinin güneydoğusuna rastlayan bölgedeki iki

höyükten biri Akropolis; diğeri Pekmez Höyük/Tepe olarak bilinir. Prehistorik

yerleşmelere ait dolgular; Pekmez Höyük'te tespit edilmiştir. Pekmez Höyük; yaklaşık

13 m yükseklikte ve 125 m çapındadır (taban çapı)70. Ovanın güneyinde üçüncü bir

prehistorik yerleşme yeri ise Kuşkalesi'dir.


1826'da Laborde; 1835'de Texier; 1840'da Fellows; 1871-72'de Seiff; 1872'de

Davis ve 1894'de Deschamps; 1904'de Paul Gaudin tarafından ziyaret edilmiştir. 1960'lı

yıllardan beri K. Erim tarafından yürütülen Aphrodisias antik kenti kazıları sırasında;

kentin Helen öncesine ait uygarlık kalıntılarının/izlerinin saptanması amacıyla aynı

69 Spier 1983, s. 17.70 Joukowsky 1986. s. 19; 1989. S. 225.


30/120

20

bilim adamı başkanlığında; 1962'de J. Bordaz; 1966'da S. Page; 1967-72 yıllarında B.

Kadish; 1973-74 yıllarında R. Marchese 1975-83 yıllarında M.S. Joukowski

yönetiminde; hem Pekmez Höyük hem de Akropol Höyüğü'nde kazı ve değerlendirme

çalışmaları yapılmıştır. Joukowski tarafından yapılan çalışmalar kazıdan çok malzeme

değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Pekmez Höyük'te iki; Akropol'de yedi

küçük açma açılmıştır. Ayrıca yine antik kent sınırları içindeki Kuşkalesi Mevkii'nde de

İlk Tunç Çağı malzemesi bulunmuştur. Gerek Pekmez gerek Akropol tepesindeki kazı;

olağan olarak üstteki Klasik Dönem kalıntıları yüzünden daha çok sondaj tipinde

gerçekleşmiştir. Joukowski yönetimindeki çalışmalar dışında daha önceki kazıların

ancak ön raporlarından bilgi edinilmektedir. 1992'den sonraki kazı çalışması R.R. Smith

başkanlığında yapılmaktadır. Bu son dönem kazıları şimdilik kentin Roma Dönemiyerleşmesini aydınlatmaya yöneliktir 71.


Antik kentin bulunduğu alanın Neolitik Çağ'dan itibaren yerleşim gördüğü

anlaşılmaktadır. İlk Tunç Çağı öncesi yerleşim yalnız Pekmez Höyük'te bulunmuştur.

Pekmez Höyük kazısında 10 tabaka tespit edilmiştir. Romen rakkamları ile ifade edilen

bu tabakalardan X-IV. tarihöncesi dönemlere tekabül etmekte; III. tabakadan itibarentarihi çağlar başlatılmaktadır. Pekmez'de Son Kalkolitik Çağ IV olarak tanımlanan

tabakadan sonra İlk Tunç Çağı tabakalarına girilmektedir. VI. tabaka İTÇ I. evre olarak

tanımlanmaktadır. Olasılıkla MÖ 3. bin yılın ilk yarısında Pekmez Höyük sebebi

bilinmeyen bir nedenle terkedilip Akropol Tepesi'nin olduğu yerde yerleşime devam

edilmiştir. Akropol Tepesi ile Kuşkalesi Mevkii'ndeki yerleşme İlk Tunç Çağı II.

evreden sonra başlamakta; Orta Tunç Çağı'nda devam etmektedir. Son Tunç Çağı ve

Demir Çağ yerleşimleri ise yalnız Akropolis'de vardır.

71 Madran 1989, s. 229-233.


31/120

21

III. A. 4. Bademağacı

Türü Höyük

Rakım 780 mBölge Akdeniz

İl Antalya

İlçe Merkez

Köy Bademağacı


Dönem ETÇ I-II


Eski adıyla Kızılkaya olarak bilinen höyük; Burdur Göller Bölgesi'nin güney

sınırında; Toros Dağları'nın Antalya düzlüğüne geçit verdiği ve bugün modern

karayolunun geçtiği Çubuk Beli'nin yaklaşık 5 km kuzeyindedir 72. Etrafı dağlarla

çevrili küçük bir ovada yer alır. Kuzey güney yönünde uzun çapı 210 m; kısa çapı ise

120 m'dir; çevresindeki tarlalardan yüksekliği ise 9 m'dir. Ana toprağın bugünkü ova

düzleminden 2-3 m derinde olduğu düşünülmektedir 73. Kazı çalışmaları doğu kesiminde

sürdürülmektedir ve batıdaki ekili alan höyüğün kazı yapılan kısmına kadar

uzanmaktadır. 2010 yılı ölçümlerinde höyük 200x100 m ve ovadan yüksekliği 7 m

olarak saptanmıştır 74.


1958'de D. French tarafından bulunan ve J. Mellaart tarafından Kızılkaya adıyla

tanıtılan höyüğün R. Duru'nun araştırmaları sonucu Bademağacı Höyüğü olduğu

anlaşılmıştır. 1993 yılında başlayan kazılar; Duru ve Umurtak başkanlığında; İÜEF;

Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı'nca yürütülmüş ve 2010 kazı

dönemi sonunda bitirilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli

arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır.

72 Duru 1995, s. 69; 1996b, s. 49.73 Duru a.g.e, s. 70-7374 Umurtak 2011, s. 35


32/120

22


Bademağacı'nda en geç dönemin; İlk Tunç Çağı tabakalarıyla karışık olarak ele

geçen çanak çömlekler ve 2002 yılı kazılarında A açması ve kilise arasındaki alanda

açığa çıkartılan iki evreli bazı duvar temelleri göz önüne alınarak; Orta Tunç Çağı

olduğu düşünülmektedir. Bu dönemi 5 yapı katı ile İlk Tunç Çağı takip eder. Höyüğün

orta kesimlerinde yalnızca çanak çömlekle bilinen iki yapı katı ile Son Neolitik ya da

İlk Kalkolitik Çağ gelmektedir. En erken yerleşmeler ise 10 yapı katı ile İlk Neolitiğe

aittir 75. 2002 yılı kazılarında tabakalanmada önemi bazı değişiklikler olmuştur. İTÇ 4 ve

5 olarak isimlendirilen yapıların; İTÇ'ye değil; İlk Neolitik sonrasına; büyük olasılıklaSon Neolitik Çağ'a ait oldukları saptanmıştır. Böylece 5 yapı evreli olduğu söylenen

İTÇ yerleşmelerinin 3 yapı evreli olduğu; İlk Neolitik sonrasına ait olan tabakaların da

bundan sonra Son Neolitik olarak isimlendirilmesi gerektiği anlaşılmıştır 76. 2010 yılında

yapılan açıklamaya göre 18 yıl süren kazılar sırasında höyüğün doğusundaki

kamulaştırılmayan küçük bir parsel dışında, hemen tüm yüzeyi kazılmış, değişik

derinliklerdeki farklı dönem yerleşmelerinin önemli mimarlık kalıntıları korunarak

tepenin zirve noktasına göre -9.30 m'deki ana toprak üzerinde kurulmuş en erkenyerleşmeye kadar inilmiştir. Yapılan saptamalar, höyükteki ilk yerleşmelerin Erken

Neolitik olarak adlandırılan evrede, MÖ 7100'ler civarında başladığını göstermiştir.

Neolitik'in daha geç evreleri ve Erken Kalkolitik Çağ'da devam eden bu ilk yerleşim

dönemi, MÖ 6000 dolaylarında sona ermektedir. Höyükteki geniş ölçekli ikinci ve son

yerleşmeler, İlk Tunç II çağına aittir. Höyükte İTÇ III ve Orta Tunç Çağı başlarında da

yerleşilmiş olduğu çanak çömlek buluntularından anlaşılmakla beraber bu dönemlerin

mimarlık kalıntıları son derece azdır. Höyüğün zirvesinde Erken Hıristiyanlık dönemine

ait küçük bir kilise vardır 77.

75 Duru a.g.e, s. 70; 1996a, s.87-88;76 Duru&Umurtak 2004, s. 29777 Umurtak 2011, s. 35


33/120

23

III. A. 5. Bakla Tepe

Türü Höyük

R akım mBölge Ege

İl Manisa

İlçe Merkez

Köy Üçpınar

Araştırma Yöntemi Yüzey Arş.

Dönem ETÇ I-II


İzmir ili, Menderes ilçesinin içinde olduğu Cumaovası’nın güneyinde, Tahtalı

Çayı’nın güney kenarında bulunmaktadır.


Günümüzde Tahtalı Barajı suları altında kalan höyükte T. Özkan ve H. Erkanal

başkanlığında 1994-1998 yıllarında kurtarma kazıları yapılmıştır.


Yapılan kazılar sonucunda höyükte Bizans-Roma Çağları, GTÇ, ETÇ I-II ve

GKÇ olmak üzere beş kültür katı tespit edilmiştir. ETÇ I-II’de hem yerleşim hem de

yerleşim yanında mezarlık alanları açığa çıkartılmıştır. ETÇ I mezarlığında taş sanduka,

basit toprak ve küp mezarlar; ETÇ II mezarlık alanında sadece küp mezarlar

kullanılmıştır 78.

78 Özkan&Erkanal 1999, s. 12 vd.


34/120

24

III. A. 6. Beycesultan

Türü Höyük

Rakım 750 mBölge Ege

İl Denizli

İlçe Çivril

Köy Kocayaka


Dönem ETÇ I-II-III


Höyük; Menderes Nehri'nin günümüzde kurumuş olan bir kolunun hemen

yanında; çift konili bir tepedir. Batıdaki koninin yüksekliği 25 m; doğudaki koninin

yüksekliği ise 24 m'dir. Koniler arasındaki eşik bölümü ise ova seviyesinden 18 m

yüksektedir. Çanak çömlek dağılımına göre yerleşmenin çapı 1 km'ye yakındır. Batı

tepesindek i yatır; olasılıkla höyüğe bu adın verilmesine yol açmıştır. Batı konisinin

Bizans Dönemi'nde düzeltildiği ve bir kale olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Hemen

hemen aynı dönemde doğu tepesi ise mezarlık yeri olarak görev yapmıştır. Günümüzde;

yakın çevresinde tatlı su kaynağı yoktur. Burada oturanlar olasılıkla; su ihtiyaçlarını;

günümüzde kurumuş olan dereden tedarik etmekteydiler.


lk olarak J. Mellaart tarafından saptanan; daha sonra 1954-59 yılları arasında S.

Lloyd ve J. Mellaart yönetiminde kazılan höyük; Ege Bölgesi arkeolojisine; özellikle

Tunç çağları açısından önemli bilgiler kazandırmıştır. Her iki konide gerçekleştirilen

kazıda; batı tepesindeki "sx" açması; Beycesultan'ın genel tabakalanmasını ortaya

koymuştur. Kalkolitik Çağ tabakalarına ancak 3x3.5 m boyutlarında bir alanda

ulaşılmıştır. Ana toprak; günümüz taban seviyesinin 2 m altında ortaya çıkmıştır. Bu da

ovanın; alüvyon ile fazlaca dolmadığını ya da ilk yerleşiklerin buradaki doğal bir

yükseltiyi tercih ettiklerini göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından

hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. 6 Ağustos 2007


35/120

25

tarihinde Beycesultan Höyüğü'nde 48 yıl aradan sonra Doç. Dr. Eşref Abay

başkanlığında kazı çalışmaları tekrar başlatılmıştır.


Batı tepesindeki SX açmasında; hafirleri tarafından romen rakamları ile

gösterilen 40 tabaka saptanmıştır. Bizans Dönemi'nde batı tepesinin düzeltildiği ve

üzerine bir kale inşa edildiği anlaşılmaktadır. Doğu tepesi de Osmanlı Dönemi'nde

mezarlık alanı olarak kullanılmıştır. Ana toprağa günümüz taban seviyesinin 2 m altında

rastgelinmiştir. Bu çalışmamızda konu olan İTÇ tabakaları bu 40 tabakanın içinde XIX-

VI (19-6) numaralandırılan tabakalardır. XL-XX Kalk olitik Çağ; V-IV Orta Tunç Çağı;

III-I Son Tunç Çağı olarak nitelendirilmiştir. İTÇ tabakaları ancak küçük bir alandaortaya çıkarılmıştır. Bu tabakalar aşağıda gösterildiği gibi evrelere ayrılmaktadır. XIX-

XVII. tabakalar: İlk Tunç Çağı I XVI-XIII. tabakalar: İlk Tunç Çağı II XII-VIII.

tabakaları: İlk Tunç Çağı IIIa VII-VI. tabakaları: İlk Tunç Çağı IIIb evresine

tarihlenmektedir. Beycesultan ikinci dönem kazılarının tabakalanması şu şekildedir: 1a,

1b, 1c : Selçuklu-Beylikler Dönemi 2a2, 2a1, 2b : Bizans Dönemi 3 : Demir Çağı 4a, 4 b

: Son Tunç Çağı 5a1-a3, 5b : ? 79.

III. A. 7. Bozuyük

Türü Höyük

Rakım 720 m

Bölge Marmara

İl Bilecik

İlçe Bozüyük

Köy MerkezAraştırma Yöntemi Kazı

Dönem ETÇ II-III


Höyüğün; yaklaşık 13 m yüksekliğinde 50 m çapında olduğu kazı sırasında

çekilmiş fotoğraflarındaki insan boyutları ile yorumlanmaktadır. Küçük bir yerleşmedir.

79 http://tayproject.org/


36/120

26


Höyük; 1890 yılında İstanbul-Ankara demiryolunun inşaatı sırasında; tren

yolunun güzergahındaki bataklık olan bir çukurluğu doldurmak için gerekli olantoprağın sağlanması amacıyla; 1895-1896 yılında kısa sürede sözde arkeolojik bir kazı

ile yok edilmiştir. Höyük; Klasik Filoloji uzmanlarından A. Koerte yönetiminde; daha

çok bir tümülüs olabileceği düşüncesi ile yandan kazılmış; tüm kapları; çanak çömlek

parçaları; taş alet; kemik ve maden buluntuları İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne

getirilmiştir. Yöntemsiz; bilinçsiz kazıların arkeolojik değerlere nasıl zarar

verebileceğini gösteren iyi örneklerden biridir.


Çok tabakalı bir yerleşim yeridir 80.

III. A. 8. Demircihüyük ve Sarıket Mezarlığı

Türü Mezarlık Alanı

Rakım 855 m

Bölge Marmara

İl Bilecik

İlçe Söğüt

Köy Zemzemiye


Dönem ETÇ II-III


Demircihöyük; Marmara kıyı bölgesine geçiş yerinde; Sarısu Çayı'nın suladığı

küçük ovanın kenarında; batısı günümüzde de akmakta olan bir dere tarafından

aşındırılmış ova seviyesinden yaklaşık 5 m yükseklikte küçük bir tepedir. Sarıket adı

verilen mezarlık alanı pullukla derin sürme dışında doğal gaz borusu çukuru yüzünden

kısmen tahrip edilmiştir. Ovanın binlerce yıl erozyon yüzünden dolması ile Demirci

mevkiinde ilk yerleşenlere ait kalıntılar ancak ova seviyesinden 7-8 m derinde gün

80 Yakar 1985b, s. 168.


37/120

27

ışığına çıkmaktadır. 4-6 m'de taban suyunun var oluşu bu en alt tabakaları kazmayı

zorlaştırmıştır. İlk Tunç Çağı iskancilarına ait kerpiç duvarların içinde Neolitik ve

Kalkolitik Çağ çanak çömleklerin bulunuşu; kazı başkanının yakın çevrede bu çağlara

ait bir höyüğün var olduğu yorumunu yapmasına yol açmıştır. Kerpiç toprağı çekimi

için yakın bir yerin; eski bir höyüğün tercih edildiği ve bu höyüğe ait geri kalan

kalıntıların alüvyon dolgunun altında kitlenerek yattığı sanılır. Demirci'deki kültür

toprağı kalınlığı da yaklaşık 12 m'yi bulmaktadır. Höyüğün; Anadolu Yaylası ile

Sakarya Irmağı ya da Marmara çöküntüsü arasında var olan bir ticaret yolu üzerinde

olduğu kabul edilmektedir. Günümüz karayolunun da buradan geçişi savı

desteklemektedir 81.


Demircihöyük; 1937 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü adına K. Bittel 1975-78

yıllarında da M. Korfman başkanlığında kazılmıştır. Sarıket Mezarlığı'nda ise Bursa

Müzesi ile Deutsch Forschungensgemainschaft adına; 1990-91 yıllarında J. Seeher

yönetiminde çalışmalar yapılmıştır. Bu mezarlık kazısına başlamadan önce

magnetometre yöntemi ile toprağın altındaki kalıntılar izlenmiş ve özellikle küplerin

ağızları çevresindeki taş kümeleri daha kazılmadan önce saptanabilmiş ve mezarlığın boyutları öğrenilmiş ve yaklaşık mezar sayısı da anlaşılmıştır. Kültür ve Turizm

Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır.


Demircihöyük'de yaklaşık 4 mevsim süren yeni dönem kazı çalışması

sonucunda; yörenin arkeolojisi aydınlatılmıştır. En üstte çukur tabakası ya da erozyonla

mimari kalıntıları yok olan tabaka olarak tanımlanan Q tabakasından en alttaki A

tabakasına kadar 17 tabaka saptanabilmiştir. En alt tabakalar mimari plan veremeyen

ancak sondajda saptanan tabakalardır. C tabakasından itibaren üstteki P tabakasına

kadar küçük oynamalar dışında hiç değişmeyen planda mimarinin ortaya çıkışı şaşırtıcı

olmuş; birkaç yüzyıl içinde eski geleneklere ve eski plana sadık yerleşimlerin oldukça

kalın bir dolgu yarattığı anlaşılmıştır. Demircihöyük tabakalanması alttan yukarıya

doğru kabaca: C-K tabakaları: İTÇ I. evreye L-P tabakaları: İTÇ II. evreye

tarihlenmektedir. İlk Tunç Çağı yerleşmesinden sonra tepe birkaç yüzyıl terkedilmiş

81 Korfmann 1983a, s. 1- 4, Abb. 9.


38/120

28

Orta Tunç Çağı'nda tekrar yerleşilmiştir. Bu dönemden sonra tepenin üstünü kimse

yerleşim yeri olarak kullanmamıştır. Hellenistik Dönem'de ise tepenin çevresinde

teraslarında küçük ve geçiçi bir yerleşim vardır. Mezarlıkta da Demirci'deki yerleşim

safhalarına uygun olarak yalnız İlk Tunç Çağı değil Orta Tunç Çağı ve Hellenistik

Dönem mezarları da bulunmuştur 82.

III. A. 9. Gavurtepe

Türü Höyük

Rakım 260 m

Bölge Ege

İl Manisa

İlçe Alaşehir

Köy Merkez


Dönem ETÇ I-II


Gediz Ovası'nda; Sarıkız Çayı'nın batı yakasındaki verimli topraklarda yer

almaktadır. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan höyüğün yamaçları oldukça dik ve

sarptır.


1987-92 yıllarında R. Meriç yönetiminde tepenin güneyinde; megaron sahası adı

verilen üst alanda ve kuzey kesimde kazı yapılmıştır. İTÇ tabakalarına güney kesimderastlanılmıştır. 2007 yılında E. Akdeniz ve ekibi tarafından yeniden incelenmiştir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları

listesinde yer almaktadır.


Höyükte İlk Tunç Çağı'ndan başka Kalkolitik Çağ; MÖ 2. binyıl; Hellenistik ve

Bizans Dönemi'ne tarihlenen yerleşimler vardır. 1992 yılı kazısının sonunda güney

82 Seeher 2000, s. 229 vd.


39/120

29

açmada 6 yapı katı saptanmıştır. R. Meriç; bu yapı katlarının şimdilik 3 ana evre

gösterdiğini belirtmektedir 83.

III. A. 10. Hanay Tepe

Türü Höyük

Rakım 92 m

Bölge Marmara

İl Çanakkale

İlçe Merkez

Köy


Dönem ETÇ II


Hanay Tepe Kemerdere Vadisi'nin Menderes Ovası'na açıldığı yerde; bir sırtın

ucundadır. Tarihöncesi buluntular Antik Thymbra kenti olduğu sanılan yerleşmenin

güney yamacındadır. Güney-güneybatısından Kemer Deresi akmaktadır. Dereyle höyükarasından Alexandria Troas'a ve Geyikli'ye giden karayolu geçmektedir. Üzerinde

bulunduğu sırtın kuzeydoğu kesiminde ise TİGEM (Tarım İşleri Genel Müdürlüğü)

tesisleri bulunmaktadır. Günümüzde tahribatın kısmen de olsa devam ettiği

gözlenmektedir.


Höyük; 1857 ve 1878-79 yılında F. Calvert tarafından kazılmış ve buluntular W.Lamb tarafından yayınlanmıştır. Höyük; daha sonra C. Blegen ve A. Akarca tarafından

tekrardan incelenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli

arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır.


Hanay Tepe'de üç ana tabaka saptanmıştır ve alttan üste doğru B; C ve A

harfleriyle isimlendirilmiştir. B tabakası İlk Tunç Çağı'na tarihlendirilir ve B1 ve B2

83Meriç 1993, s. 355.


40/120

30

olarak iki yapı katı altında incelenir. C tabakası Troya VI-VII dönemine; A tabakası ise

Klasik Döneme aittir. En üstte Bizans Dönemi mezarlarına rastlanılmıştır. Korfmann;

İTÇ tabakalarının altında; Beşiktepe-Kumtepe Ia dönemine ait tabakaların olabileceğini

söylemektedir 84.

III. A. 11. Heraion- Samos

Türü Höyük

Rakım 92 m

Bölge Marmara

İl Çanakkale

İlçe Merkez

Köy -


Dönem ETÇ II


Doğu Ege Adaları’ndan Sisam Adası’nın (Samos) Anadolu’ya yakın olan güneysahilinde bulunmaktadır. Tigani’ye yaklaşık 7 km uzaklıktaki Samos yerleşmesi,

Heraion antik kenti altında yer almaktadır.


1910’da Th. Wiegand ve M. Schede tarafından yürütülen kazılar, 1925 yılında E.

Buscher başkanlığında sürdürülmüştür. Antik kent kazısı sürerken bazı Prehistorik

parçalar açığa çıkartılmıştır 85

. Prehistorik dönemler kapsamlı bir şekilde 1953 ve 1955yıllarında V. Milojcic, 1966 yılında P. Isler ve 1980-1981 yıllarında H.- J. Weiβhaar

tarafından kazılmıştır.

84 Meriç 1989, s. 157- 159; Meriç 1990, s. 179- 190; Meriç 1992, s. 227- 229; Meriç 1993, s. 355 vd.85 Yakar 1985b, s. 156.


41/120

31


Tablo 3. Heraion-Samos kronolojisi86.

III. A. 12. Ilıpınar

Türü Höyük

Rakım 112 m

Bölge Marmara

İl Bursa

İlçe Orhangazi

Köy Merkez


Dönem ETÇ I


İznik Gölü'nün 2 km batısında olan höyüğün hemen yanında Ilıpınar Mevkiine

yerleşenlerin rahatlıkla su ihtiyaçlarını karşılayacak su kaynağı bulunmaktadır.

Yerleşme alanının genişliğinin yaklaşık 2.5 hek

Documents

Orta Ve Bati Anadolu Eski̇ Tunç Çaği Yerleşi̇m Yerleri̇-Samet Kayhan