Vel. Bil. Dcrg. (2004), 20, 2 : 73·78

ORNiTHO SACTERiuM RHiNOTRACHEAlE ENFEKSiYONU VE TEŞHis i

H. Hüseyin Hadimli @ 1 Osman Erganiş1

The Infection and Diagnosis of Ornithobacteriuııı rhinotraclıeale

Özet: Omilhobacıerium rtıinolrachea/e; özellikle tavuk ve hindi kümesierinde solunum yolu hastalığı ile seyreden patojen bir et­kendir. Etken ilk olarak Güney Afrika'da izole edilmiş ve 1994'de yeni bir tür olduğu belirtilerek rRNA superlamily V içerisindeOmilhobaclerium rtıinotrachea/e ismi veri lmiştir. Bu derlemede , O. rtıinotracheakjnin patojenitesi, izolasyonu, identifikasyonuve teşhisi kısaca ele alınmışt ı r.

Anahtar Kelime: Omithobacterium rtıinolrachea/e, Tavuk, Hindi

Summary : Omilhobacterium rtıinotrachea/e is a patogenic agent causing respiratory disease especially in turkeys and chic­kens. This agent has first isolated in South Africa and c1assified as a new species in rRNA superlamily V with the name "Or­nilhobaclerium rtıinolrachea/e' in 1994. In this review, the pathogenicity, isolation, identification and diagnosis of Or­nilhobacıerium rtıinotrachea/e was briefly reported.

Key Words: Omilhobacterium ttıitıotrectıeste, Chicken, Turkey

Giriş

Solunum yolu enfeksiyonlan; kanatlı larda ölümoran ında artış, yumurta veriminde düşme, yumurta ka­litesinde bozulma ve döllülük oranında azalma ile ağ ı r

ekonomik kayıplar o luşturmaktad ır (Hafez 1996 ve1998). Kötü idare, hava landırma yetersizliğ i , s ıkış ıklık,

kümes şartlarının kötü olmas ı, yetersiz hijyen, kü·mesteki amonyak seviyesinin yüksek olmas ı , kü­mesteki primer veya sekonder enfeksiyonların bu­l unmas ı gibi değiş ik faktörler hastalıkların şiddetin i

artırmaktadır (van Beek 1994, De Rosa ve ark 1996,Travers ve ark 1996, Hafez 1998).

Du Preez taraf ından 1991'de Güney Afrika'da, 28günlük broylerlerde hafif solunum belirtileri ve % 3 ora­nında ölüm gösteren yeni bir solunum sistemi hastalığı

b i ldirilmiştir (van Beek ve ark 1994). Hastalık sinusların

şişk inliği ile başlayıp, beslenme periyodu sonuna kadardevam eden, ölüm oranında artış ve performans pa­rametrelerinde düşme (günlük canlı ağırl ık art ış ı veyem tüketimi) ile tanımlanmıştır (Hafez 2002). Enfektehayvanların otopsilerinde en önemli bulgu, özellikle ab­dominal hava keselerinde ''yoğurt benzeri" beyaz kö·püklü bir eksudat ve akciğerle rde pnomöni tablosununbulunmasıdır. Bakteriyolojik muayenelerde, yavaş üre­yen pleomorfik Gram negatif bir bakteri izole ed ilmiş ,

ancak biyokimyasal özelliklerine göre bilinen bakterileriçerisinde olmad ı ğ ı ndan identifiye edilememiştir (Charl-

ton ve ark 1993).

Omithobaeterium rhinotraeheale enfeks iyon la rı , kli­nik belirtiler ve etkenin kültürel özelliklerine göre; Pas­teurella, Kingella, Riemerella, Flavobacterium, Spo­rocytophaga, Capnocytophaga, Weeksella veHaemophilus paragallinarum enfeksiyonları içerisindegösterilmiştir (Charlton ve ark 1993, van Beek ve ark1994, Hafez 1996). Bakteri, mikroskopik görünümünegöre pleomorfik Gram negatif basil (PGNR), klinik be­Iirtilerine göre de Pasteurella-like, Kingella, Ana­tipestifer-like ve Bisgaard tarafından TAXON 28 olaraktan ı mlanmışt ı r (Chin vr Droual 1997, van Empel veHafez 1999). Tüm dünyadan izole edilen suşlar ile ya­pılan çalışmada 1994'de yeni bir tür olduğu belirtilerekrRNA superfamily V içerisinde Omithobaeterium mi­notraeheale (ORT) ismi verilmiştir (Vandamme ve ark1994).

Etken tanımlanmadan önce Amerika (Charlton veark 1993), Hollanda (van Beek ve ark 1994) ve AI­manya'da (Hinz ve ark 1994) farklı hindi ve broyler kü­meslerinde nasal akınt ı, aksırık, ı slak gözlülük, infra or­bital sinuslarda şişme ve gelişme geriliğine ile seyredenenfeksiyonlar ve pleomorfik Gram negatif bakterilerinizolasyonu rapor edilmiştir. o. rhinotraehea/e'nin ta­nımlanmasından sonra; 1981'de Almanya'da 5 haftalık

hindilerin ve 1983'de kargaların solunum sisteminden,1990'dan önce ingiltere, ısrail, Belçika ve Amerika'da

Geli ş Tarihl : 20 .10 .2003 @ : hhadimli @selcuk.cdu.trI . Selçuk Üniversitesi Vet eriner Fakü ltesi. Mikrobiyoloji Anabilim Dalı . KONYA

HADIML/. ERGA IŞ

Klinik Semptomlar

Enfekte hayvanlarda depresyon, yem tüketimindeazalma, canlı ağırlık kazancında düşme, tıksırık veburun akınt ısı, solunum güçlüğü , sinusların şişmesi veyüzde ödem gibi semptomlar görülebilir (van Beek1994, van Beek ve ark 1994, Travers ve ark 1996, vanEmpel ve ark 1996, Odor ve ark 1997, van Empel

da hindi ve tavuk kümesierinde bakterinin izole edildiğ i

fakat identifiye ed ilemediğ i anlaş ı lmışt ır (Charlton veark 1993, Hinz ve ark 1994, van Beek ve ark 1994).

Almanya (Hafez 1996, Hafez ve Sting 1996, Ryllve ark 1996, Hafez 1998), Fransa (Dudouyt ve ark1995, Leroy-Setrin ve ark 1998), Belçika (Devriese veark 1995), Amerika (Odor ve ark 1997, Roepke ve ark1998, Heeder ve ark 2001), Kanada (Joubert ve ark1999), G. Afrika (Travers 1996), Meksika (Soriano veark 2002), Peru (Hung ve Aldorado 2001) ve diğer ül­kelerden etkenin izolasyonları rapor edilmiştir. Tür­kiye'de etkenin ilk izolasyonu yumurtac ı piliçlerden (Er­ganiş ve ark 2000 ve 2002) yapıimiş olup daha sonrabrayler (Turan ve Ak 2002, Türkyılmaz ve Esendal2002) ve hindilerden (Hadimli ve ark 2003) de izoleedilmişti r.

Bulaşma

Etkenin horizontal olarak aerosol yolla, vertikalolarakta yumurta ve kloakal kontaminasyon ile bu­laşd ığ ı bilinmektedir (van Empel ve Hafez 1999). Da­mızlık sürülerde ovaryum ve oviduktta herhangi bir kli­nik belirti olmaksızın etkenin yaşayabildiği tespitedilmiştir (van Empel 1997). Seralojik olarak pozitif da­mızlıkların civcivlerinin hava keselerinden etken izo­lasyonu yapılmıştı r (Hafez ve Sting 1996). Düşük oran­da yumurta kabuğu ve yeni çıkan civcivlerin sarı

keselerinden etken izole edildiği (van Empel 1997) bil­dirilmekte ise de kuluçka esnasında o. rhi­notrachea/e'nin yumurta ile bulaşmadığı ifade edil­mektedir (Varga ve ark 2001). o. rhinotrachea/eenfeksiyonları yeni yapılan , onarılan , temizlenen ve de­zenfekte edilen kümesierde bile görülebilmektedir.Özellikle kümesierin yoğun olduğu ve farklı yaşlardahayvanların bulunduğu iş letmelerde enfeksiyon dahas ık görülebilmektedir (van Empel ve Hafez 1999).

Tablo 1. Hindi ve broylerlerde O. rhinotracheale enfeksiyonu(Van Empel ve Hafez 1999)

Hindi

Broyler

BroylerOamızlık

Yaş

(Hafta)

>2

3-4

24-52

Mortalite

(%)

1·15

0-10

1-3

Seyir

(gün)

7-8

5-8

>21

74

1997). Brayler kümesierinde daha çok 3-4 haftalı kla rda

görülmekte ve % 2-10 oranında ölüm yapmaktad ı r

(Tablo 1). Brayler damızlıklarda enfeksiyon sıklıkla 24·52. haftalarda görülmekte olup yumurta randımanında

azalma, küçük ve ince kabuklu yumurta dikkat çekicidir.Döllülük ve kulueka randımanı pek fazla et­kilenmemektedir (van Beek ve ark 1994, Travers veark 1996, van Empel ve ark 1997). Daha çok 14 hat­talıktan büyük hindilerde görülmesine rağmen 2-8 har­talıklarda da hastalık yapabilmektedir. Akut dönemdeölüm oran ı % 1-10'dur (Hinz ve ark 1994, van Beek1994, De Rosa ve ark 1996a, Hafez 1996, van Empelve ark 1996, Crespo ve ark 1998, Roepke ve ark1998, Joubert ve ark 1999, Szalay ve ark 2002). Hindidamızlık kümesierinde yumurta veriminde düşme vefertilitede azalma da görülebilmektedir (De Rosa ve ark1996b).

Değişik kanatlılardan izole edilen suşların pa­tojeniteleri arasında farklı lık yoktur (van Empel ve Hafez1999). Farklı yer ve türlerden izole edilen suşlar tavukve hindilere değişik yollarla veri ld iğ inde hastalık oluş­

turmuşlardı r (De Rosa ve ark 1996a, Ryll ve ark 1996,Travers ve ark 1996, van Empel ve ark 1996, Sprengerve ark 1998). Hindilerde Newcastle Disease ve TurkeyRhinotracheitis. broylerlere ND ve Enfeksiyöz Bronc­hitis enfeksiyonlarının olmas ı O. ttılrıoırecbeelet vt: h ı zlı

yayı lmasına ve daha ağ ır seyretmesine zemin ha­zırlamaktad ır (De Rosa ve ark 1996a, Ryll ve ark 1996,Travers 1996). Ayrıca, Bordetella avium ve Escherichiaco/i o. rhinotrachea/e enfeksiyonların ı tetiklemektedir(Travers ve ark 1996, Van Empel 1997).

Otopsi Bulguları

Hasta ve ölü braylerlerin otopsisinde akciğe rle rde

pnömöni, pleurit ve hava keselerinde yoğurt benzeri kö­püklü bir eksudat mevcuttur (van Beek 1994. Traversve ark 1996, van Empel ve ark 1996, Odor ve ark1997, Hadimli ve ark 2003). Hindilerde lezyonlar ak­ciğerlerde lokalize olup tek veya çift taraf lı fibrino­purulent eksudat ve ödem dikkat çekicidir. Ayrıca , pe­rikardit, hava kesesi yang ısı, peritonit ve enterit gö­rülebilir. Bazı vakalarda kalp kasın ın dejenerasyonu ilekaraciğer ve dalakta büyüme olabilir (van Beek ve ark1994, De Rosa ve ark 1996a, Hafez 1996, Ryll ve ark1996, Roepke ve ark 1998, Sprenger ve ark 1998, Jo­ubert ve ark 1999).

Laboratuvar Teşhisi

Solunum sisteminin viral ve bakteriyel etkenleri ileo. rhinotrachea/en in oluşturduğu klinik ve patolojik bul­guları birbirine benzediği için teşhiste laboratuvar mu­ayenelerinden yararlan ılmaktadır (van Empel ve Hafez1999, Hafez 2002). Bakteriyolojik teşhiste ; Pasteurellamu/tocida, P. gallinarum, P. haemo/ityca, F/a-

Orniıhobacıe riuın rhinoıraclıeale Enfeksiyonu ...

vobacterium SSp.. Cytophaga SSp.. R. anatipestifer,Yersinia pseudotuberculosis, B. avium ve H. pa­raga/linarum gibi etkenler dikkate alınmalıdır. Serolojikolarak aglütinasyon, AGP ve ELlSA testleri ile diğer

patojenlerden (P. multocida, R. anatipestifer ve H. pa­ragallinarum) o. rhinotracheale'nin ayrım ı ve ayrıca

serotiplendirmes i yapılabilmektedir (van Empel 1997,Hafez 1998, Hafez 2002). Saha şartlarında PolimerazZincir Reaksiyonu (PCR) (Hung ve Alvarado 2001) veimmünohisto-kimyasal boyama (van Empel ve ark1999) ile de teşhis yapılabilmektedir.

izolasyon ve identifikasyonu

Rutin incelemelerde daha yavaş ürediği için o.rhinotracheale kolonileri, E. coli, Proteus ssp. veyaPseudomonas ssp. gibi hızlı üreyen bakterilerin ko­lonileri altında kalabileceğinden teşhis edilemeyebilir.Bakteriyolojik muayene için, hastalığın erken dö­nemlerinde ömeklerin alınması daha uygundur. Doğalenfeks iyonlarda (Charlton ve ark 1994, Hinz ve ark1994, Odor ve ark 1997, Roepke ve ark 1998, Erganiş

ve ark 2002. Had imli ve ark 2003) çoğunlukla trakealsıvap, akciğer ve hava kese lerinden izole edilebilirkendeneysel enfeksiyonlarda (De Rosa ve ark 1996a,Travers 1996, van Empel ve ark 1996. Ryll ve ark1997, Sprenger ve ark 1998) karaciğer. kalp kanı ,

beyin, yumurtalık, folliküller ve eklemlerden de izoleedilmiştir.

o. rhinotracheale'nin ilk izolasyonunda. ço­ğunlukla % 10 koyun kanı içeren Blood Agar Base kul­lan ı lmaktad ı r. Ekimi yapılan kültürler 37°C'de 48 saat%10 CO2'1i mikroaerofil ik veya anaerobik ortamda in­

kübe edilmektedir. Bunun yanısıra, bakteri TripstoseSoy Agar ve Pasteurella Broth'da aerobik veya ana­erobik olarak üreyebilmektedir. o. rhinotracheale izo­la tları n ı n çoğunluğu gentamisin ve polimiksine dirençlibulunmaları sebebiyle, besiyerlerine gentamisin (5mg/m l) ve polimiksin (5 mg/ml) ilave edilerek selektifbesiyerleri hazırlanabilir (Hinz ve ark 1994, Chin veDroual 1997. Hafez 2002).

Kanlı agarda 48 saatlik inkübasyondan sonra,küçük, gri-beyaz. opak, hemolizsiz ve farklı büyüklükte(1-3 mm) kolonileri oluştururlar. Gram boyamada,gram negat if pleomorfik basiller şeklinde görülür. o.rhinotracheale, MacConkey agar ve TSIA'da üremez.ORT suşları oksidaz, b-D-galaktosidaz ve üreaz pozitifolup katalaz. indol ve jelatinaz negatift ir. Glikoz, laktoz,mattoz. truxtoz , pozitif, inositol, rafinoz, sorbitol, tre­haloz ve ksiloz negatiftir. Biyokimyasal özelliklerinegöre ticari bir idenlif ikasyon test kiti (APı 20NE, Bio­Merieux. France) mevcuttur. Bununla birlikte, şüpheli

izoıat lann APı 20 NE kiti ile test edilmesi, pozitif an­tiserumların kullanılması ve AGP ile birlikte de-

75

ğerlendirilmesi identifikasyonda faydalı olmaktadır. Or­nithobacterium rhinotrachealenin enzimatik özel­liklerine göre işleyen APı ZYM ve NFT (Rapid NF Plussvstems. Innovative Diagnostics. USA) sistem kitleri dekullanılabilmektedir (van Empel ve Hafez 1999, Hafez2002) .

Polimeraz Zincir Reaks iyonu ile Teşhis

Spesifik bir PZR ile OR16S-F1 (5'-GAG MT TMTTT ACG GAT TM G) ve OR16S-R1 (5'-TIC, GCT,TGG, CCG. MG, AT) primerleri kullanılarak o. rhi­notracheale teşhis edilebilmektedir (Hung ve alvarado2001, Soriano ve ark 2002).

Immüno-histokimyasal Boyama ile Teşhis

Omithobacterium rhinotracheale'nin teşh isinde enduyarlı metoddur. Bakteriyolojik ve serolojik olarak %30 oranında Omithobacterium rhinotracheale be­lirlenebilirken, immüno- histokimyasal boyamada % 70oranında tespit edilebilmektedir (Van empel 1998.Hafez 2002). Etkenin hava keselerin in epitelyumların

silialarını etkilediği, hava keselerin in matiaştığı ve akutgranulamatöz bir yangı oluşturduğu belirtilmektedir. Ak­ciğerlerde; bronşlana ilgili lenfoid dokunun (BALT) bazı

kısımlarında hücre infiltrasyonu ve nekrozun şe­

killendiği, fakat sadece o bölgede sınırlı kalarak diğer

bölgelerin etkilenmediği bildirilmektedir (Van empel1999).

Omithobacterium rhinotracheale Suşlarının Tip­lendirilmesi

Monovalan antiserumlar kullanılarak, AGP, ELlSAve lam aglütinasyon ile O. rhinotrachealenin 18 serotipi(A-R) belirlenmişti r (van Empel ve ark 1997, Hafez veark 2000, Hafez 2002). Agar-jel Presipitasyon testi(AGP) ile tavuk izolatlarını n büyük bir çoğunluğunun se­rotip A (% 95), hindilerde ise heterojen bir dağılım ol­makla birlikte daha çok serotip A, B ve D olduğu be­lirlenmiştir (Tablo 2) (van Empel ve ark 1997). SerotipC ise sadece G. Afrika ve Amerika'da hindi ve ta­vuklardan izole edilmiştir (Travers ve ark 1996). SerotipA, C, D, E ve G'lerden iSi ekstraktı ile hazırlanan an­tijenler ile yapılan AGP testinde monospesifik re­aksiyonlar alınmıştır. Diğer yandan, serotip B'den ha­zırlanan antijenle serotip A ve E'ler arasında krosreaksiyonlar tespit edildiği ve sodyum dodes il sülfat ileelde edilen antijen kullanılan ELlSA'nın serotip spe­sifitesinin daha az olduğu bildirilmektedir (van Empel veark 1997).

Epidemiyolojik incelemelerde ve o. rhinotrachealesuşlarının moleküler biyolojik tiplendirilmesinde; PCR,RAPD (random amplified polymorphic-DNA), AFLP(Amplified fragment lenght polymorphism), PFGE (Pul­sed-field gel electrophoresis), PAGE (polyacrylamide

HADIMLl. ERGA IŞ

gel electrophoresis) gibi metotlar kullanılmaktadır (vanEmpel 1998, Hung ve Alvarado 2001, Soriano ve ark2002). Dış membran proteinlerinin AFLP ve PAGE ileo. rhinotracheale suşlarının alt grubları olabileceği

veya daha fazla serotipi olabileceği belirlenmiştir (VanEmpeI1998). M13 (5'-TAT GAT MA CGA CGG CCAGT-3) ve ERIC 1R (5'-ATG TM GCT CCT GGGGAT TCA C-3') primerleri kullanılarak serotipler ara­sında farklılıkların olduğu tespit edilmiştir (Hung ve AI­varado 2001).

Tablo 2. Omithobacterium rtıinotracheaJe Serotipleri (VanEmpel ve ark 1996)

Seratipler %

A B C D E Diğerleri

Tw~ % 2 2

Hindi 58 25 7 5 5

Serolojik Teşhis

Saha enfeksiyonundan 1-4 hafta sonra antikor tit­resinin hızlı yükselmesi ve azalmasından dolayı, sürütaramalarında farklı dönemlerde örnek alınması ge­rekmektedir (Hafez ve ark 2000). O. rhinotrachealeenfeksiyonlarında şekillenen antikorların be­lirlenmesinde farklı sertiplerden hazırlanan antijenlerkullanılarak çabuk lam ve serum aglütinasyon (Backve ark 1998, Erganiş ve Hadimli 2000, Erganiş ve ark2002), ELlSA (Hafez ve Sting 1996, Turan ve Ak2002) ve Dot- immunobinding assay (Erganiş ve Ha­dimli 2000, Erganiş ve ark 2(02) testleri kul­lanılmaktadır. Bununla birlikte, aglütinasyon ve ELlSAtestlerinde kullanılan antijene göre testin spesifıte vesensitivitesi değişmektedir. Kaynatılarak ekstrakte edi­len antijen kullanıldığında serotip spesifik iken, SDSekstrakte edilen antijen ile daha çok kros reaksiyonlarşekillenmektedir (Back ve ark 1998, Hafez 2002).

Enfekte kanatlıların 1 günlük civcivlerinin kan veyumurta sansında o. rhinotracheale'ye karşı oluşan

antikonar ELlSA ile tespit edilebilmektedir (Hafez veSting 1996, Heeder ve ark 2(01). ELISA'nın se­rotiplerin spesifitesi dezavantaj olmasına rağmen ticarikitler (Biocheck ve IDEXX) geliştirilmiştir. Aerosol yollaoluşturulan deneysel enfeksiyonlarda ilk 5 gün içindeoluşan antikonar ELlSA ile belirlenebilmektedir (Ryllve ark 1997).

Tedavi

Omithobaclerium rhinotracheale suşlan an­tibiyotiklere duyarlılıkları, izole edildiği bölgeye görefarklılıklar göstermektedir (Devriese ve ark 1995, vanVeen ve ark 2(01). Almanya'da izole edilen suşların

% 90'1 enroffoksasine dirençli iken, Fransa ve Belçikaizo latla rın ı n çoğu duyarlı olabilmektedir (Devriese veark 1995, Dudouyt ve ark 1995, Devriese ve ark

76

2(01). Bazı vakalarda etkin antibiyotikler kullanılmasınarağmen istenilen sonuçlar alınamamaktadır. Tüm dün­yada izolatların çoğunluğu amoksisilin, ampisilin, kı0 ­

ramfenikol, eritromisin ve spektinomisine duyarl ı bu­lunurken, tilosin, doksisilin, ffumequin, linkomisin,enrofloksasin, trivetrin, gentamisin, neomisin, kolistin,trimethoprim'e az duyarlı veya dirençli bulunmaktad ı rlar

(Devriese ve ark 1995, van Veen ve ark 2001, Ak veTuran 2(02). O. rhinolracheale izolatları kimyasal de­zenfektanlara oldukça duyarl ı olup özellikle organik asit(formik ve glioksil asit) ve aldehilli dezenfektanların %0.5 konsantrasyonu ortamdaki tüm bakterileri 15 da­kika içerisinde öldürebilmektedir (Hafez 1998).

Aşılama

Enfeksiyonun horizontal ve vertikal yolla kısa sü­rede kümesten kümese yayılabilmesi ve civcivlere ge­çebilmesi sebebiyle hayvanların aşılanmas ı ge­rekmektedir (van Empel ve Bosch 1998). Tavuklardaserotip A, hindilerde farkl ı serotiplerden hazırlanan aşı­

ların kullan ılması gerekirken genellikle serotip A'dan ha­zırlanan yağlı adjuvantlı inaktif bakterin aş ı lar kul­lanılmaktadır (van empel ve Hafez 1999, van Empel veBosch 1998). Yağlı adjvantlı bakterin aşıları ile 1 günlükyaşta aşılanan hindi ve broyler civcivierde aerosol ep­rüvasyona karşı koruma sağlamaktadır. Saha sart­larında ise 3-7 haftalık hindilere uygulanan inaktif aş ı ileölüm oranlarında belirgin bir düşme (aş ı lı grupta %1.79-3.63. kontrol grupta % 3.54-7.27) tespit edilmiştir.

Ayrıca, 2~ haftalık iken aşılanan hindilerde 19. haftadayapılan eprüvasyonda hava kesesi yangısı ve pnö­moniye karş ı koruma sağıanmıştır (van Empel veBosch 1998). Bunun yanısıra broyler civcivlerin ko­runması için damızlıklann mutlaka aşılanmas ı ge­rekmektedir (van Empel 1999). Omithobacterium rhi­nolracheale suşlarının patojenitelerinin kesin olaraktespit edilememesi ve avirulent suşlarının bulunmas ı

sebebiyle canlı aşılann kullanılabilirliğ i tartışılmaktadır

(van Empel ve Bosch 1998, Lopes ve ark 2002). Bu­nunla birlikte, ı sıya duyarl ı mutant o. rhinotrachealesuşlarının canlı aşı olarak kullan ı lmas ı ümit.verici bu­lunmuştur (Lopes ve ark 2002).

Kaynaklar

Ak, S., Turan. N. (2002) Türkiye'de broylerlerden izole edilenOmithobacterium rtıinotrachea/e suşlarının antibiyotildere du­yarlılıklan. 5. Ulusal Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi, sf 148­149, 24-26 Eylül 2002, Konya.

Amonsin, A., Wellehan, J . F. X., Li, L L , Vandamme, P., Lin­deman, C., Edman, M., Hobinson, R. A., Kapur, V. (1997)Molecular Epidemiology of Omithobacterium rhinotrach ea/e.J. elin. Microbiol., 35; 2894-2898.

Back, A., Halvorson, D., Rajashekara, G., Nagaraja. K.(1998) Development of a Serum Plate Agglutination test toDetect Anlibodies to Omithobacterium rtıinotrachea/e. J . Vet.

Orııiıhobacıeriuın rlı inoıracheale Enfeksiyonu ...

Diagn. lnvest., 10; 80-84 .

Charlton, B. R., Channing-Santiago, S. E, Bickford, A. A.,Cardona, C. J., Chin, R. P., Cooper , G. L., Droual, R., Jef­fery, J. S., Meteyer, C. U., Shivaprasad, H. L , Walker, R. L.(1993) Preliminary Characte rization of A Pleomorph icGram-Negative Red Assoc iated with Avian Respiratory Di­sease. J. Vel. Diagn. Invesl., 5; 47-51.

Chin, R. P., Droual, R. (1997) Omithobacterium mi·notracheale Infection. In Calnek, B. W. (Ed), In: Diseases ofPoultry, 10lh Ed., P 1012-1015. ıowa state University Press,USA

Crespo, R., Shivaprasad, H. L., Droual, R., Chin, R. P, Wo­olcock, P. R., Carpenter T. E (1998) Inclusion Body Trac­heitis Associated with Avian Adenovirus in Turkeys. AvianDis., 42; 589-596.

De Rosa, M., Droual , R, Chin, R. P. Shivaprasad , H. L,Walker, R. L. (1996a) Omithobacterium minotracheale In­fection in Turkeys: A Pathogen icily Study in 6-and -32Week-Old Turkeys. Zootecn ica ını' , 21-22.

De Rosa, M., Droua , R, Chin, R. P. Shivaprasad, H. L ,Walker, R. L. (1996b) Omithobacterium minotracheale in­fection in turkey breeders. Avian Dis., 40; 865-874.

Devriese, L A., De Herdt, P., Haesebroude, F. (2001) An­tibiotic sentivily and resistance in Omithobacterium mi·notracheale strains from belgian broiler chickens. Avian Pat­hol.,30(3);197-2oo.

Devriese, L. A , Homnez, J., Vandamme, P., Kersters, K ,Haesebrouck, F. (1995) In vitro anbiotic sensitivity of Or­nithobacterium ttünotrsctıeeıe strains from poultry and wildbirds. Vet. Rec., 21:435-436.

Dudouyt, J., Leorat, J., Van Empel, P., Gardin, Y., Dore, C.(1995) Isolement d'un nouve l pathogene chez la dinde: Or­nithobacterium ttımotrscneele; Condu ite a tenir. In Pro­ceedings of the Joumees de la Recherche Avicole, Angers,pp 24()"243.

Erganiş, O., Ateş, M., Hadimli, H. H., Çorlu M. (2000) Ta·vukçuluk Işletmelerinde Omithobacterium minotracheale'ninAraştınlması . IV. Ulusal Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi(Uluslararas ı Katılımlı), sf 86-87, 26-28 Eylül 2000, Ankara.

Erganiş, O., Ateş, M. , Hadiml i, H. H., Çorlu, M. (2002) Tavukve Hindilerden Omithobacterium ttıinotmctıesle ızolasyonu.

Turk. J. Vet. Anim. seı , 26; 543-547.

Erganiş , O., Hadimli, H. H. (2000) Omithobacterium mi­notracheale in rneat turkey lIocks in Aegean Region of Tur­key: A compara tive study of Dot· lmmunobinding Assay(D ıA) and Serum Agglutination Test in Terms of on four tur­key farms at different ages.Meeting of the Working Group10 (Turkey) on Turkey Product ion in Europe in the New Mil·lennium, 24th and 25th November, Berlin, Germany

Erganiş,O., Hadimli, H. H., Kav, K, Çorlu, M., Öztürk, D.(2002) A comparative study on detection of Or­nithobacterium minotracheale antibodies in rneat-type tur­keys by dot immunobinding assay, rapid agglutination testand serum agglutination test. Avian PathoL. , 31, 201-204.

77

Hafez, H. M. (1996) Current status on the Role of Or­nithobacterium minotracheale (ORT) in Respiratory DiseaseComplexes in Poultry. Arch. Getlügelk., 60; 208-21 1.

Hafez, H. M. (1998) Current status on the Omithobacteriumminotracheale (ORT) Infection in Poultry. Berl Munch Ti­erarztl Wocchenschr, 111; 143-145.

Hafez, H. M. (2002) Diagnosis of Omithobacterium mi­notracheale. V. Ulusal Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi (Ulus­lararası Katılımlı) , sf 26-32. 24-26 Eylül, Konya.

Hafez, H. M., Mazahari , A., Sting, R. (2000) Efficacy ofELlSA for detection of antibod ies against several Or­nithobacterium minotracheale serotypes, Deutsche Ti·erarztlicke Wochenschrift., 107; 142-143.

Hafez, H. M., Sting, R. (1996) Serolog ical surveillance on Or­nithobacterium minotmdıeele in poultry lIocks using selt­made ELISA. In Proceeding of the 46th Western Poultry di­sease Conferenca. Cancun , pp 163-164.

Hafez, H. M., Sting, R. (1999) Investigations on different Or­nithobacterium ttıinotrsdıeele ·ORT" isolates. Avian Dis., 43,1-7.

Hadimli, H. H., Erganiş, O., Kav, K (2002) Hindilerde Or­nithobacterium minotracheale Enfeksiyonu. Vet. Bilim. Derg.,19,1'2; 105-108.

Heeder, C. J, Lopes, V. C., Nagaraja, K V., Shaw, D. P., Hal­varson, D. A (2001) Seroprevalence of Omithobacterium mi­notracheale infection in commercial laying hens in the northcentral region of the United States. Avian Dis., 45;1064-1067.

Hinz, K H., Blorne, C., Ryll, M. (1994) Acute Exudative Pne­umon ia and Airsacculilis associated with Omithobacteriumminotracheale in Turkeys. Vet. Record, 135; 233-234 .

Hung, A. L., Alvarado, A (2001) Phenolypic and molecularchracterization of isolates of Omithobacterium minotrachealefrom Peru. Avian Dis.,45; 999-1005.

Joubert, P., Higgins, R., Laperle, A , Mikaelian, 1., Venne, D.,Silim, A. (1999) Isolation of Omithobacterium mmotredıeee

from turkeys in Quebec, Canada. Avian Dis., 43; 622-626.

Lopes, V. C., Back, A., Halvarson , D. A, Nagaraja, K. V.(2002) Minimization of patologic chang es in Omithobacteriumminotracheale infection in turkeys by temperature-sensitivemutant strain. Avian Dis., 46; 177-185.

Lopes, V. C., Back, A , Shin, H. J., Halvarson, D. A., Na­garaja, K V. (2002) Development, characte rization and pre­liminary evaluation of a temperature-sensitive mutant of Or­nithobacterium ttünotmcneeıe for potantial use as a livevaccine in turkeys. Avian Dis., 46; 162-168.

Lopes, V. C., Rajashekara, G., Back, A , Shaw, D. P., Hal­varson, D. A , Nagaraja, K V. (2000) Outer membrane pro­ıeins for serolojic detection of Omithobacterium mi­notracheale infection in turkeys . Avian Dis., 44; 957-962.

Leroy-Setrin , S., Flaujac, G., Thenaisy, K , Chaslus-Dancla,E (1998) Genetics diversily of Omithobacterium mi­notrachealestrains isolated from poultry in France. Lell . Appl.Microbiol. 26;: 189-93.

HADj~ILI . ERGA IŞ

Odor, E. M., Salem, M., Pope, C. R., Sample, B., Primm, M.,Vance, K., Murphy, B. (1997) Case Report: Isolalion andlcentiticatlon of Omithobaeterium rhinotraeheale from Com­merciaı Broiler Flocks on lhe Delmaıva Peninsuıa. AvianDis.. 41; 257-260.

Roepke, D. C., Back, A., Shaw, D. P., Nagaraja, K. V.,Sprenger, S. J., Halvorson, D. A. (1998) Case Report: Iso­lalion and ldentitication of Omithobaeterium rhinotraehealefrom Commercial Turkey Rocks in lhe upper Midwest. AvianDis., 42; 219-221 .

Ryll, M., Hinz. K. H., Neumann. U.. Lohren, U., Sudbeck, M.,Sıeinhagen, D. (1997) Pilot sludy on lhe prevalene of Or­nithobaeterium tninotrecneel« infeclions in food chickens innorthwest Germany. Berl Munch Trerarztl Wochenschr,110;: 267-271.

Ryll, M., Hinz, K H., Salisch, H., Kruse , W. (1996) Pat­hogen icity of Omithobaeterium rhinotraeheale for Turkey Po­ults under Experimenlal Condilions. Vet. Rec. , 139,19. .

Soriano, V. E., Longinos, M. G., Navarele, P. G., Femandez,R. P. (2002) ldentit ication and characterization of Or­nithobaeıerium rhinotracheale isolates from Mexico. AvianDis., 46; 686-690.

Sprenger, S. J. , Back, A., Shaw, D. P., Nagaraja, K. V., Ro­epke , D. C., Halvorson, D. A. (1998) Omithobacrerium mi­norracheale Infeclion in Turkeys: Experimenıal Reproductionof lhe Disease. Avian Dis., 42; 154-161.

Szalay, D., Glavit, r., Nemes, Cs., Kosa, A., Fodor L (2002)Clinical signs and mortality caused by Omithobacterium rhi­notracheale in turkey flocks . Acta Veıe rinaria Hungaria, 50;297-305.

Travers. A. F. (1996) Concomitanl Omithobaeterium mi­notracheale and Newcastle disease infection in broiler inSouth Africa . Avian Dis. 40; 488-490.

Travers, A. F , Coetzee, L , Gummow, B. (1996) Pal­hogenicity Dilferences belween South African Isolates of Or­nithobacterium rhinotraeheale. Onderstepoort J. Vet. Res.,63; 197-207.

Turan , N., Ak, S. (2002) Investigation of the presence of Or­nithobaeterium rhinotracheale in chickens in Turkeyand de­ıermişnation of the seroprevalance of the infection using lheenzyme-Iinked immunosorbenl assay. Avian Dis., 46; 442­446.

Türkyılmaz, S., Esendal. Ö. M. (2002) Kanatlı hayvanlardanOmithobacterium rhinotracheale 'nin izolasyonu ve se­roliplendirilmesi. 5. Ulusal Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi,sf 144-145,24-26 Eylü l 2002, Konya.

78

Vandamme, P., Segers, P., Vancanneyt, M., Van Hove, K ,Mutters, R., Hommez, J., Dewhirst. F., Pasıer, B., Kerslers,K., Falsen , E., Devriese. L. A.. Bisgaard. M., Hrız, K H.,Mannheim, W. (1994) Omithobacrerium rhinotracheale gen.nov., sp. nov. , Isolaled from the Avian Resp iratory Tract. Int.J. Syst. Bacteiol., 44; 24-37 .

Varga, J ., Fodor , L., Mahrai, L. (2001) Characterizeation ofsome Omithobacterium rhinotraeheale strains and exa­minalion of their tranmission via eggs. Acta Veterinaria Hun­garia, 49; 125-130.

Van Beek, P. N. (1994) Omithobacterium rhinotracheale(ORT) , clinical aspects in broilers and lurkeys. Annual Me­eting of lhe Veterinary Sludy Group of the EU, Amsterdarn,November.

Van Baek, P. N., Van Empel, P. C., Van Den Bosch , G.Slorm, P. K , Bongers, J . H., Du Preez, J . H. (1994) Res­piratory problems, growth relardation and arthrit is in turkeysand broilers caused by a Pasıeurella-like organism: Or­nithobacterium rhinotracheale or 'Taxon 28". Tijdschr Di­ergeneeskd., 119; 99-101.

Van Empel, P. (1997) Omithobacterium rhinotracheale: Anupdal e. In Proceeding of the 52nd Meet ing of lhe Fach­grouppe "gellügelkrankheiten" der Deulshce Veterinar­Med izinische Gesellschaft. Hannover, pp, 20-25.

Van Empel, P. (1998) Omithobacterium rhinotracheale. The­sıs , University of Utrechl, ISBN 90-393-1574-4.

Van Empel, P.. Bosch H. V. D. (1998) Vaccination of chic­kens against Omithobacterium rhinotracheale Infection.Avian Dis., 42; 572-578 .

Van Empel , P., Bosch H. V. D., Goovaerts, D., Strom, P.(1996) Experimental infection in lurkeys and chickens wilhOmithobaeterium rhinolraeheale. Avian Dis. 40; 858-864 .

Van Empel , P., Bosch H. V. D., Loelfen, P., Strorn, P. (1997)Identification and Serotyping of Omilhoba cterium rhi­notracheale. J. Clin. Microbiol., Vol 35, No 2. 418-421.

Van Empel , P. C. M., Hafez. H. M. (1999 ) Omithobacteriumrhinotracheale: A Review. Aviarı Pathology, 28; 217-227.

Van Empe l, P., Vrijenhoek, M., Goovaerts, D., Bosch , H. V.D. (1999) Immuno-histochemica/ and serological in­vestigalion of experimenlal Omithobaelerium rhinotrachealeinfeclion in chicken. Avian Path ., 28; 187-193 .

Van Veen, L., Hartman, E., Fabri, T. (2001) In vitro anl ibiolicsens itivity of strains of Omithobaererium mootrecneeıe iso­tated in the Nelharlands belween 1996 and 1999. Vet. Re­cord.149:611-613.