orn the body of - ifv.nl · Rekenkamer met betrekking tot de kwaliteit van onderzoekspublicaties. Als onderzoeker was hij bij dit Apeldoorns veldonderzoek voornamelijk verantwoordelijk

1 1 1

To contribute to

the body of knowledge

Anders bezette tankautospuit Een effectstudie naar de gevolgen voor de veiligheid en

doeltreffendheid

Auteurs Rick van Putten

Frank Hagelstein

April 2011

Ap

eld

oo

rn

Bra

nd

we

er

2

COLOFON

Waarnemers op 31 december 2010: Interviewers op 31 december 2010:

Nol Beekman Herma van Eijk

Willie Heuvelman Frank Hagelstein

Martin van den Hoek Cor Meurs

Jos Huis in ’t Veld Wim Meyer

Henk-Jan de Keizer Rick van Putten

Peter Tak Nol van der Velden

© Brandweer Apeldoorn, afdeling Incidentbestrijding,

Apeldoorn, 2011.

Bronvermelding is verplicht. Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik is toegestaan.

3 3 3 3

WOORD VAN DANK

Gedurende één jaar is veel informatie verzameld over de manier waarop brandweer Apeldoorn

meldingen van brand afhandelt. De brandweer is niet gewend dat er in de praktijk onderzoek

wordt uitgevoerd naar het repressief optreden. Derhalve is het vormgeven van dit onderzoek en

het bouwen aan de juiste meetinstrumenten een intensieve aangelegenheid geweest. We zijn

dank verschuldigd aan prof. dr. P.J.M. Verschuren die ons met zijn kritische vragen telkens

terugbracht bij de kern van ons handelingsprobleem en de interventie die de brandweer voor

ogen had. Met zijn hulp is het mogelijk gebleken om een onderzoek te ontwerpen dat in de

praktijk goed uitvoerbaar was.

We zijn de bezettingen van de tankautospuiten van de vrijwillige post De Maten en van de

beroepsposten Wilmersdorf en Vosselmanstraat dank verschuldigd. Telkens weer gaven zij de

waarnemers de ruimte om de gegevens te verzamelen die voor dit onderzoek nodig waren.

Telkens weer stelden zij zich beschikbaar om na afloop geïnterviewd te worden.

Een speciaal woord van dank gaat uit naar de waarnemers en interviewers. In het belang van ons

onderzoek stelden zij zich vrijwillig beschikbaar en begaven zich bij nacht en ontij op straat. Als

personificatie van ons onderzoek waren zij keer op keer bereid om te luisteren naar de meningen

van de bemanningen als het ging om de anders bezette tankautospuit.

We vonden het waardevol dat we tijdens de voorbereiding en uitvoering van het onderzoek

hebben mogen praten met deskundigen in diverse disciplines. We waarderen de inzet van: D.

Stolk (senior projectleider TNO Defensie en Veiligheid), E.J. Oomes (voormalige lector

Brandweerkunde), J.G. Post (hoofd onderzoek NIFV Nibra), R.P. van den Dikkenberg (onderzoeker

NIFV Nibra) en J. van der Schaaf (hoofdadviseur Oranjewoud / SAVE). In het bijzonder stelden we

het gesprek met prof. dr. I. Helsloot op prijs, dat mede gericht was op het operationaliseren van

onze kernbegrippen.

Vanuit de brandweer hebben diverse deskundigen ons te woord gestaan. Zonder anderen te kort

te doen danken we M. ten Hout (Veiligheidsregio Rotterdam – Rijnmond), G. Zoomers en X.

Canisius (Veiligheidsregio Limburg-Zuid) en J. van Hoef en J. Janssen (Veiligheidsregio Brabant-

Zuidoost).

Als onderzoeksteam beseffen we hoe gevoelig een kritische kijk op de repressieve dienst van de

brandweer beleefd kan worden. Het is uitdrukkelijk niet onze bedoeling om een oordeel te vellen

over het individuele optreden van het repressieve personeel. De beoordeling van het

onderzoeksteam is gericht op de organisatie waarvan het repressieve personeel, als collectief,

het voornaamste en meest kostbare kapitaal is.

Apeldoorn, april 2011,

Rick van Putten

Frank Hagelstein

4

5 5 5 5

OVER DE AUTEURS

Rick van Putten (1974) is aangesteld bij de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland. In 2008

heeft hij voor de intergemeentelijke samenwerking tussen de brandweerkorpsen van de

gemeenten Epe, Voorst en Apeldoorn onderzoek verricht naar de vakbekwaamheid van het

brandweerpersoneel.

Als projectsecretaris was hij betrokken bij het diagnostische vooronderzoek naar de bezetting op

de Apeldoornse tankautospuit. Naast het verrichten van het onderzoek is hij tijdens dit

veldonderzoek opgetreden als projectleider.

Frank Hagelstein (1987) studeerde sociologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en volgde

vakken in bestuurs- & organisatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Naast het onder-

zoek bij brandweer Apeldoorn was hij, als stagiair, betrokken bij een onderzoek van de Algemene

Rekenkamer met betrekking tot de kwaliteit van onderzoekspublicaties.

Als onderzoeker was hij bij dit Apeldoorns veldonderzoek voornamelijk verantwoordelijk voor de

methoden, de dataverwerking, de analyses, en de statistische onderbouwing van de resultaten.

6

7 7 7 7

To contribute to


Samenvatting en kerncijfers

Ap

eld

oo

rn

Bra

nd

we

er

8

9 9 9 9

SAMENVATTING

In mei 2008 heeft de toenmalige commandant van brandweer Apeldoorn opdracht gegeven om

onderzoek uit te voeren naar de bezetting van de Apeldoornse tankautospuit. Ten grondslag aan

dit onderzoek lag de vraag of het met de huidige incidentbestrijdingstechniek en –tactiek nog

noodzakelijk is om bij elke incidentmelding de TS standaard te bezetten.

Het ontbrak brandweer Apeldoorn aan voldoende kennis om deze vraag beleidsmatig te

beantwoorden. Op de achtergrond speelden de teruglopende beschikbaarheid van vrijwilligers

én de bijdrage van de brandweer aan de gemeentebrede bezuinigingen eveneens een rol.

Dit onderzoeksrapport is geschreven om een bijdrage te leveren aan de kennis die nodig is om

beleid te ontwikkelen over een andere (optimale) bezetting van de tankautospuit. In dit rapport

wordt inzichtelijk gemaakt welke effecten een anders bezette TS (TSi) heeft op de veiligheid en

doeltreffendheid van het repressief optreden. Dit wordt duidelijk gemaakt door het optreden van

de TSi (deze rukt uit met vier man) te vergelijken met het optreden van de standaard bezette TS

(TSs). In de vergelijking wordt rekening gehouden met meldingscategorie en de functies op de TS,

te weten: de bevelvoerder, de chauffeur en de manschap.

De effecten hebben betrekking op de afhandeling van brandmeldingen. Om deze reden zijn

tijdens de afhandeling van een brandmelding door middel van observatie data verzameld.

Daarnaast is, direct na afloop van een afhandeling van een brandmelding, het repressieve

personeel gevraagd naar hun mening over de doeltreffendheid van en hun veiligheid tijdens het

repressief optreden. Hiervoor is gebruik gemaakt van een interview.

De verzamelde data zijn gebruikt om antwoord te geven op de onderzoeksvraag: welke effecten

heeft een anders bezette TS (TSi) op de objectieve én subjectieve doeltreffendheid en veiligheid

van het repressief optreden bij brandmeldingen, vergeleken met de standaardbezetting (TSs),

indien dezelfde brandbestrijdingstactieken en – technieken worden toegepast?

Er is onderscheid gemaakt tussen de objectieve én subjectieve doeltreffendheid en veiligheid. Eerder onderzoek toont aan dat de veiligheid die het repressieve personeel ervaart (subjectieve veiligheid) kan afwijken van de waargenomen (objectieve) veiligheid. Met deze bevinding hebben wij in ons onderzoek uitdrukkelijk rekening gehouden. Onze resultaten komen op dit punt overeen met eerder onderzoek naar deze thema’s. Er is een verschil waar te nemen in de objectieve en subjectieve doeltreffendheid dan wel de objectieve en subjectieve veiligheid van het repressief optreden. Met betrekking tot de objectieve doeltreffendheid kunnen we stellen dat een TSi bij een overgroot gedeelte van de afhandelingen van brandmeldingen doeltreffend kan optreden. Bij 91,5% van de onderzochte afhandelingen van brandmeldingen heeft de TSi een doeltreffende verkenning uitgevoerd. Bij 96,5% van de afhandelingen is het personeel van een TSi in staat geweest een doeltreffende inzet te doen. Het personeel van de TSi ervaart dat zij bij 89% van alle afhandelingen van brandmeldingen doeltreffend heeft opgetreden. De veiligheid van het personeel kan gedurende een afhandeling van brandmelding bedreigd worden door tal van risico’s. Gedurende de onderzoeksperiode is het personeel van de TSi niet vaker met risico’s geconfronteerd dan het personeel van de TSs. Daarentegen ervaart het personeel van de TSi dat er meer inbreuk wordt gedaan op hun veiligheid dan wanneer zij zouden uitrukken met de TSs. Wanneer het repressief optreden van de TSi wordt afgezet tegen die van de TSs, dan moeten we concluderen dat er statistisch gezien geen verschil bestaat in de doeltreffendheid van het optreden óf voor de veiligheid van het personeel. We concluderen dan ook dat een TSi objectief gezien net zo doeltreffend en veilig kan optreden als een TSs. Er bestaan nauwelijks negatieve effecten.

10

De subjectieve veiligheid van het personeel op de TSi wijkt statistisch gezien af van de subjectieve veiligheid van het personeel op de TSs. Het personeel voelt zich onveiliger wanneer zij uitrukt met een TSi. Bovendien ervaart ze het optreden met de TSi als minder doeltreffend dan een optreden met de TSs. Als de resultaten uit dit onderzoek zouden worden toegepast op de werkelijke verdeling van afhandelingen van brandmeldingen per meldingscategorie, dan zou brandweer Apeldoorn in 98,4% van alle gevallen doeltreffend kunnen optreden met een TSi. Daarnaast zou in 98,0% van alle gevallen de veiligheid van het repressieve personeel slechts door geen of zeer weinig risico’s worden beperkt. Het personeel zou 96,2% van hun inzetten als doeltreffend beoordelen en zij zouden zich bij 79,9% van de afhandelingen van brandmeldingen veilig voelen. Op basis van onze onderzoeksresultaten kunnen we vaststellen dat, bij toepassing van dezelfde brandbestrijdingstactieken en –technieken, de TSi net zo doeltreffend en veilig kan optreden als een TSs. Het toont ook dat de ervaring van het personeel hiermee in tegenspraak is: zij vindt dat de veiligheid meer bedreigd wordt en dat ze minder doeltreffend kan optreden met een TSi dan met een TSs.

11 11 11 11

KERNCIJFERS

Tabel: kerncijfers in procenten

Doeltreffendheid Veiligheid

Objectief (N=160)

Vo

lkom

en d

oel

tref

fen

d

Do

eltr

effe

nd

Neu

traa

l

On

do

eltr

effe

nd

Vo

lkom

en o

nd

oel

tref

fen

d

Gee

n r

isic

o’s

Zee

r w

eini

g ri

sico

’s

Wei

nig

ris

ico

’s

Vee

l ris

ico

’s

Zee

r ve

el r

isic

o’s

Tss 37,5 49,9 6,3 6,3 0,0 79,9 5,7 8,6 2,9 2,9

Tsi 40,0 55,4 1,5 3,1 0,0 80,0 14,4 5,6 0,0 0,0

TSi per meldingscategorie

Binnenbrand 40,0 56,0 4,0 0,0 0,0 68,6 28,6 2,9 0,0 0,0

Buitenbrand 33,3 58,3 0,0 8,3 0,0 87,0 8,7 4,3 0,0 0,0

Verkeer 22,2 77,8 0,0 0,0 0,0 63,6 18,2 18,2 0,0 0,0

Automatisch brandalarm 50,0 44,4 0,0 5,6 0,0 95,8 4,2 0,0 0,0 0,0

Controle 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Doeltreffendheid Veiligheid

Subjectief (N=243)

Vo

lkom

en d

oel

tref

fen

d

Do

eltr

effe

nd

Neu

traa

l

On

do

eltr

effe

nd

Vo

lkom

en o

nd

oel

tref

fen

d

Vo

lkom

en v

eilig

Vei

lig

Neu

traa

l

On

veili

g

Vo

lkom

en o

nve

ilig

Tss 75,7 24,3 0,0 0,0 0,0 18,9 62,2 18,9 0,0 0,0 Tsi 46,8 42,2 3,0 7,4 0,5 19,9 51,5 21,4 6,3 1,0

TSi per meldingscategorie

Binnenbrand 39,5 39,5 3,5 16,3 1,2 6,9 49,4 28,7 13,8 1,1 Buitenbrand 57,1 42,9 0,0 0,0 0,0 38,1 57,1 4,8 0,0 0,0

Verkeer 60,0 40,0 0,0 0,0 0,0 3,3 63,3 26,7 3,3 3,3

Automatisch brandalarm 38,1 52,4 7,1 2,4 0,0 34,1 45,5 20,5 0,0 0,0 Controle 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0

TSi per functie Bevelvoerder 45,7 47,1 0,0 7,1 0,0 22,2 56,9 18,1 2,8 0,0

Chauffeur 46,7 40,0 6,7 6,7 0,0 19,8 49,2 21,3 9,8 0,0

Manschap 48,6 38,9 2,8 8,3 1,4 18,1 47,2 25,0 6,9 2,8

Bron: BAZOS (2010).

12

13 13 13 13

To contribute to


Onderzoeksrapport

Ap

eld

oo

rn

Bra

nd

we

er

14

INHOUDSOPGAVE

WOORD VAN DANK

OVER DE AUTEURS

SAMENVATTING

KERNCIJFERS

INHOUDSOPGAVE

1. OVER DIT ONDERZOEK 1

1.1 Aanleiding 1

1.2 Doelstelling en onderzoeksvraag 2

1.3 Terminologie 3

1.4 Leeswijzer 4

2. CONTEXT 5

2.1 Brandweer gezien vanuit een historisch perspectief 5

2.2 Beleidsoverwegingen en de brandweer 7

2.3 Onderzoek naar verandering 10

2.4 Doeltreffendheid van het repressieve optreden 15

2.5. Veiligheid van het repressieve optreden 26

2.6 Een anders samengestelde TS 33

3. ONDERZOEKSOPZET, DATA EN ONDERZOEKSMETHODEN 35

3.1 Onderzoeksopzet en uitgangspunten 35

3.2 Data en operationalisering 38

3.3 Methoden en technieken 51

4. OBJECTIEVE DOELTREFFENDHEID 53

4.1 Antwoord op de deelvraag 53

4.2 Objectieve doeltreffendheid TSi 55

4.3 Objectieve doeltreffendheid op de TSi in verhouding tot de TSs 57

4.4 Objectieve doeltreffendheid per meldingscategorie 60

5. OBJECTIEVE VEILIGHEID 62


5.2 Objectieve veiligheid TSi 64

5.3 Objectieve veiligheid op de TSi in verhouding tot de TSs 67

15 15 15 15

5.4. Objectieve veiligheid per meldingscategorie 69

6. SUBJECTIEVE DOELTREFFENDHEID 72


6.2 Subjectieve doeltreffendheid TSi 74

6.3 Subjectieve doeltreffendheid TSi in verhouding tot de TSs 76

6.4 Subjectieve doeltreffendheid per meldingscategorie 78

6.5 Subjectieve doeltreffendheid per functie 79

7. SUBJECTIEVE VEILIGHEID 81


7.2 Subjectieve veiligheid TSi 83

7.3 Subjectieve veiligheid op de TSi in verhouding tot de TSs 84

7.4 Subjectieve veiligheid per meldingscategorie 88

7.5 Subjectieve veiligheid per functie 89

8. HOUDINGEN 91

8.1 Houdingen ten opzichte van een variabele bezetting 92

8.2 Verschil in houding ten opzichte van de variabele bezetting tussen personeel van de TSi

en de TSs 93

8.3 Houdingen ten opzichte van een variabele bezetting per functie 94

8.4 Houdingen in vergelijking met de subjectieve doeltreffendheid 95

8.5 Houdingen in vergelijking met de subjectieve veiligheid 96

9. CONCLUSIE EN DISCUSSIE 97

9.1 Conclusie 97

9.2 Objectieve doeltreffendheid 98

9.3 Objectieve veiligheid 100

9.4 Subjectieve doeltreffendheid 102

9.5 Subjectieve veiligheid 104

9.6 Discussie 106

AFKORTINGEN

LITERATUURLIJST

BIJLAGE: SUMMARY

BIJLAGE: INTERVIEW FORMULIER

BIJLAGE: WAARNEMINGSSCHEMA

BIJLAGE: BOOMDIAGRAMMEN

16

1 1 1 1

1. OVER DIT ONDERZOEK

1.1 Aanleiding

De toenmalige commandant brandweer van de gemeente Apeldoorn heeft in mei 2008

opdracht gegeven onderzoek uit te voeren naar de bezetting van de Apeldoornse

tankautospuit (afgekort tot TS). Ter grondslag aan dit onderzoek lag de vraag of het met de

huidige incidentbestrijdingstechniek en –tactiek nog noodzakelijk is om bij elke

incidentmelding de TS standaard (afgekort tot TSs) te bezetten1. Het ontbrak brandweer

Apeldoorn aan voldoende kennis om deze vraag beleidsmatig te beantwoorden. Op de

achtergrond speelden de teruglopende beschikbaarheid van vrijwilligers én de bijdrage van

de brandweer aan de gemeentebrede bezuinigingen een rol. Onder de naam Zes or less is

een project gestart dat inzichtelijk moet maken wat de gevolgen zijn van een anders

repressief opererende brandweer. Als onderdeel van dit project heeft een onderzoeksteam

in 2010 een grootschalig veldonderzoek uitgevoerd om de gevolgen van het werken met

een anders bezette TS (afgekort tot TSi) in kaart te brengen.

Het idee om de TS te laten uitrukken met een andere bezetting is niet nieuw te noemen. De

afgelopen jaren zijn er zowel in het politieke als het maatschappelijke debat uitspraken

gedaan over de bezetting van de TS. Het (toenmalige) ministerie van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en

Rampenbestrijding (NVBR) in 2010 verzocht de verschillende initiatieven over een

veranderende bezetting van de TS onder te brengen in één onderzoeksdossier. Dit dossier

moet leiden tot onderbouwde uitspraken over de veiligheid en effectiviteit van de variabele

voertuigbezetting in een aantal scenario’s. De NVBR wil haar uitspraken baseren op de data

uit de verschillende proeven die in het land plaatsvinden (Nederlandse Vereniging voor

Brandweerzorg en Rampenbestrijding, 2010a).

Naast dit landelijke initiatief zijn ook lokale brandweerorganisaties bezig om de

mogelijkheden van een TSi in kaart te brengen. In 2007 en 2008 hebben de gemeente

Utrecht en het district Parkstad van de veiligheidsregio Limburg-Zuid geëxperimenteerd met

een anders bezette TS. In een kleinschalig opgezet onderzoek concludeerde de brandweer

Utrecht dat de doeltreffendheid en veiligheid van het repressieve personeel niet in het

geding komt wanneer zij met vier man op de TS uitrukt. In Parkstad-Limburg heeft het

experiment niet geleid tot een structurele aanpassing van de bezetting van haar TS. 1 De gemeente Apeldoorn (2006) heeft bepaald dat een TS die uitrukt naar brand én die met

vrijwilligers wordt bezet, minimaal uit zes man moet bestaan. Het maximum aantal is gelijk aan het aantal zitplaatsen die zijn voorzien van een veiligheidsgordel. Daarentegen rukt de TS van de beroepsposten Vosselmanstraat en Wilmersdorf uit met een bezetting van exact zes personen.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk leest u de aanleiding van ons onderzoek. We geven u inzicht in

het doel van het onderzoek en presenteren de onderzoeksvraag en de vier

deelvragen. Vervolgens geven wij aan wat wij onder bepaalde brandweertermen

verstaan. We eindigen dit hoofdstuk met een korte leeswijzer voor de rest van

het rapport.

2

Anderen, zoals de gemeente Delft en de veiligheidsregio Limburg-Zuid, bedachten nieuwe

concepten die zijn gebaseerd op de functionaliteit van een TS. In deze nieuwe concepten is

het voertuig zichtbaar kleiner dan de conventionele en genormeerde tankautospuit2.

Navenant past hier ook minder personeel in. Gemeenten of veiligheidsregio’s die met dit

soort concepten werken passen bij het merendeel van de incidenten de configuratie van de

in te zetten brandweereenheden aan.

De redenen om onderzoek te doen naar een TSi zijn divers. Naast een mogelijke

kostenbesparing zou een TSi er ook toe kunnen bijdragen dat een dalend aantal vrijwilligers

in bepaalde gebieden niet tot sluiting van een post hoeft te leiden.

In 2010 heeft de commissie Mans onderzoek gedaan naar de financiële beheersbaarheid

van de brandweer. In het rapport: ‘Inzet gereed, financiële heroverwegingen om de

brandweer betaalbaar te houden’ concludeert de commissie dat de brandweer op tal van

terreinen flink kan bezuinigen. Ondanks de mogelijkheid om te bezuinigen, is het kritisch

onder de loep nemen van het eigen werk hét motief geweest voor dit onderzoek.

Hoewel er in Nederland enkele experimenten met een TSi zijn gedaan, is de kennis over de

effecten van een TSi ten aanzien van de veiligheid van het personeel en de doeltreffendheid

van het repressief optreden beperkt. Ons onderzoek heeft tot doel deze effecten in kaart te

brengen. De kennis die met behulp van dit onderzoek is opgedaan kan bij (lokale)

beleidsontwikkeling gebruikt worden. Samen met een nog uit te voeren onderzoek naar de

effecten van nieuwe brandbestrijdingstactieken en – technieken geeft ons onderzoek inzicht

in de mogelijkheden de repressieve dienst van brandweer Apeldoorn anders in te richten.

1.2 Doelstelling en onderzoeksvraag

Doelstelling:

Het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van nieuw lokaal beleid over een optimale

(andere) bezetting van de tankautospuit per meldingscategorie. Dit rapport geeft weer wat de gevolgen voor de doeltreffendheid en veiligheid van het repressieve optreden van brandweer Apeldoorn zijn wanneer zij opereert met een anders bezette TS. Een anders bezette TS wordt in dit onderzoek gezien als een TS bezet met vier repressieve personeelsleden. Dit rapport is geschreven voor de commandant brandweer en zijn team van (strategisch) beleidsadviseurs. Bij aanvang van het veldonderzoek is – vanwege de landelijke discussie over de bezetting op de TS – besloten hier ook de ketenpartners: het Nederlands Instituut voor fysieke veiligheid (Nifv Nibra) en de NVBR aan toe te voegen.

Het College van burgemeester en wethouders heeft toestemming gegeven om af te wijken

van de landelijke visie over de bezetting van de TS. Dit collegebesluit past binnen de werking

van het Besluit veiligheidsregio’s (Besluit vr’s). Dit besluit is met ingang van 1 oktober 2010

in werking getreden. Het Besluit vr’s clausuleert de samenstelling van de bezetting van de

TS. Ze geeft het bevoegd gezag de optie om hier van af te wijken. Deze mogelijkheid is er,

mits wordt voorzien in een gelijkwaardig niveau van brandweerzorg en er geen afbreuk

wordt gedaan aan de veiligheid en gezondheid van het brandweerpersoneel.

2 Met genormeerde TS wordt de tankautospuit bedoeld, zoals deze is samengesteld volgens

artikel 3.1.2., lid 1 van het Besluit Veiligheidsregio’s én die is uitgerust volgens het branchevoorschrift standaardbepakking voor brandweervoertuigen, TS en hulpverlening (Ministerie van BZK, 2010a).

3 3 3 3

Ons organisatiegericht onderzoek geeft inzicht in de aanvullende eis of de veiligheid en

gezondheid van het brandweerpersoneel in het geding komt wanneer brandweer

Apeldoorn optreedt met een anders bezette TS. Ook is tijdens het onderzoek gefocust op de

effecten ten aanzien van de doeltreffendheid van de brandweer als zij repressief optreedt.

De gegevens die we tijdens het onderzoek hebben verzameld, worden gebruikt om

antwoord te geven op onderstaande onderzoeksvraag: Onderzoeksvraag: Welke effecten heeft een anders bezette TS (TSi) op de objectieve én subjectieve doeltreffendheid en veiligheid van het repressief optreden bij brandmeldingen, vergeleken met de standaardbezetting (TSs), indien dezelfde brandbestrijdingstactieken en -technieken worden toegepast? In ons onderzoek is er een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de objectieve én subjectieve doeltreffendheid en veiligheid. Onderzoek (onder andere in Parkstad-Limburg) toont aan dat de ervaren (subjectieve) veiligheid door het personeel sterk kan afwijken van de waargenomen (objectieve) veiligheid. In ons onderzoek wordt weergegeven of deze verschillen bestaan en door welke factoren zij te verklaren zijn. Ten behoeve van ons onderzoek is scheiding gemaakt tussen verschillende meldingscategorieën en repressieve functies. Het diagnostisch vooronderzoek dat ten grondslag ligt aan ons onderzoek en gesprekken met mensen uit de praktijk toonden aan dat het aannemelijk is dat ook hierin verschillen bestaan. De verschillende aspecten die naar voren komen in ons onderzoek zijn in de volgende deelvragen uiteengezet: 1. Welke effecten heeft een TSi (a) op de objectieve doeltreffendheid van het repressief optreden bij brandmeldingen, (b) vergeleken met een TSs en (c) in hoeverre verschillen deze per meldingscategorie? 2. Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun doeltreffendheid tijdens het repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs én in hoeverre verschilt de ervaren doeltreffendheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d) per functie? 3. Welke effecten heeft een TSi op (a) de objectieve veiligheid van het Apeldoornse repressieve personeel bij brand, (b) vergeleken met een TSs en (c) in hoeverre verschillen deze per meldingscategorie? 4. Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun veiligheid tijdens het repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs én in hoeverre verschilt de ervaren veiligheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d) per functie?

1.3 Terminologie

Vanuit de wetenschap is in zeer beperkte mate aandacht voor de organisatie en het

functioneren van de brandweer. Slechts incidentele studies beschrijven en analyseren een

deel van het brandweervak. Veel is gebaseerd op aannames en afspraken. Hiervan zijn de

onderliggende rapporten vaak niet te achterhalen. De (wetenschappelijke) basis van termen

die wij in ons onderzoek gebruikt hebben, kent dan ook zijn beperkingen. Dat betekent dat

ingeval van praktijkgericht onderzoek termen niet zondermeer uit de gangbare literatuur

zijn over te nemen. Daardoor is het lastig om vanuit de theorie een overstap naar de

empirische werkelijkheid te maken. Verschuren en Doorewaard (2007) lossen dit probleem

op door gebruik te maken van stipulatieve definities. Dit zijn samenvattende omschrijvingen

zoals door de onderzoeker zijn gehanteerd in het kader van zijn onderzoek. Verschuren en

4

Doorewaard stellen dat noch de gangbaarheid, noch de waarheid maatgevend is, maar de

bruikbaarheid ervan. In het kader van dit onderzoek wordt verstaan onder:

De standaard bezette tankautospuit (TSs):

De Apeldoornse tankautospuit die in reactie op een brandmelding uitrukt met minimaal zes

personen en die is samengesteld uit: (a) één bevelvoerder, (b) één chauffeur en (c)

meerdere manschappen.

De anders bezette tankautospuit (TSi):

De Apeldoornse tankautospuit die in reactie op een brandmelding uitrukt met vier personen

en die is samengesteld uit: (a) één bevelvoerder, (b) één chauffeur en (c) twee

manschappen (zijnde de aanvalsploeg).

Het repressieve personeel:

Het personeel van brandweer Apeldoorn dat optreedt bij afhandeling van een brandmel-

ding, onderscheiden in de functies van: (a) bevelvoerder of (b) chauffeur of (c) manschap.

Een brandmelding:

Een melding van een (vermoedelijk) incident met vlam- en/of rook- en/of

hitteverschijnselen, te verdelen in de meldingscategorieën: (a) Binnenbrand, (b)

Buitenbrand, (c) Verkeer, (d) Automatische brandmelding en (e) Controle.

Het repressief optreden:

Het – door het repressieve personeel – afhandelen van een brandmelding waarbij

onderscheid is gemaakt in de fases: (a) alarmering, (b) uitruk, (c) verkenning, (d) inzet, (e)

afbouw en (f) nazorg.

De doeltreffendheid van het repressief optreden:

Gegeven de (brand)situatie het bereiken van het doel van de brandbestrijding met een

maximale schadebeperking in: (a) materiële – en (b) immateriële zin, tegen: (c) minimale

kosten (met behoud van de kwaliteit van het repressief optreden) en met (d) maximale

opbouw van praktijkervaring van het personeel.

De veiligheid bij het repressief optreden:

De mate waarin het repressieve personeel vrij is van risico’s.

Een risico:

Een ongewenste situatie of toestand die een bedreiging vormt voor het repressieve

personeel.

1.4 Leeswijzer

De aanleiding van ons onderzoek is in dit hoofdstuk beschreven. In hoofdstuk 2 schetsen wij

de context van ons onderzoek. We geven een beeld van de maatschappelijke context en

gaan in op het vakinhoudelijke verband waarin ons onderzoek zich voordoet. In hoofdstuk 3

presenteren we de onderzoeksopzet, geven we een overzicht van de data en worden de

gehanteerde technieken en methoden beschreven. In hoofdstuk 4 tot en met 7 staan de

antwoorden op de deelvragen. Hoofdstuk 8 geeft de houding van het personeel ten

opzichte van een TSi weer. Hoofdstuk 9 bevat de conclusies en discussie. In dit laatste

hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag.

5 5 5 5

2. CONTEXT

2.1 Brandweer gezien vanuit een historisch perspectief

Het ontstaan van brandweerorganisaties is te herleiden naar de behoefte van mensen om

vuren te beheersen. De eerste gemeenschappen maakten gebruik van het verschijnsel vuur

voor hun veiligheid en voeding. Goudsblom (2007) stelt dat mensen vuren gingen be-

heersen door zich bijvoorbeeld met brandende stokken te wapenen tegen dieren die groter

en sterker waren dan zij. Bovendien konden mensen hun overlevingskansen aanzienlijk

uitbreiden door voedsel met behulp van vuur beter geschikt te maken voor consumptie.

Vuur is dus onmisbaar natuurlijk fenomeen dat mensen in staat stelden zich te ontplooien.

Op momenten dat vuren voor mensen onbeheersbaar werden was er sprake van brand.

Met de term brand werden vuren aangeduid die zich manifesteerden op plaatsen waar dat

op dat moment niet gewenst was.

Naarmate de menselijke nederzettingen groter werden nam de ernst van brandgevaar toe.

Goudsblom geeft aan dat lange tijd dit sociale probleem maar één doeltreffend middel

kende om zich tegen te weren: preventie, men zorgde ervoor dat er nergens een brand

uitbrak en dat er bij een onverhoopt begin van brand meteen kon worden ingegrepen.

Over de eerste vormen van georganiseerde brandbestrijding noemt Goudsblom vooral

gildeachtige organisaties van bouwvakkers. Deze waren actief rond het begin van onze

jaartelling. Voorts stelt Goudsblom dat, naarmate een leefgemeenschap groeide, er

behoefte kwam aan meer professioneel opgezette en centraal gecoördineerde brand-

bestrijding. Ook in de Middeleeuwen lag het accent wederom op preventie, op voort-

durende voorzichtigheid en waakzaamheid. De toenemende welvaart in de zeventiende

eeuw zorgde voor steeds meer mogelijkheden voor een goed gestructureerde

brandweerzorg. In de tweede helft van de zeventiende eeuw slaagden de broers Van der

Heiden er in een mobiele brandspuit te ontwikkelen. Eén van beiden, Jan van der Heiden,

richtte later het eerste brandweerkorps op dat permanent paraat moest zijn en ervoor

moest zorgen dat al het materieel steeds in goede staat verkeerde en onmiddellijk

beschikbaar was.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk beschrijven we de context van ons onderzoek. Allereerst

schetsen we de historie van de brandweerorganisatie en de rol van de

tankautospuit binnen het systeem van brandbestrijding. Vervolgens schenken

we aandacht aan de manier waarop de brandweer wenst aan te sluiten bij de

hedendaagse maatschappij. Het gaat hierbij vooral om het vermogen om te

veranderen. Vanuit dit perspectief brengen we enkele experimenten naar een

anders bezette tankautospuit voor het voetlicht. De begrippen ‘veiligheid bij

repressief optreden’ en ‘doeltreffendheid van het repressief optreden’ verbinden

we in dit hoofdstuk aan de TS. Vervolgens definiëren we beide begrippen vanuit

diverse theoretische invalshoeken. We sluiten dit hoofdstuk af door stil te staan

bij de wettelijke bepalingen over de bezetting van de TS en de voorwaarden

waaronder de wetgever het toestaat om af te wijken van de genormeerde

bezetting.

6

Met de komst van de industrialisering werd een tijdperk ingeluid dat de opstap vormde naar

het brandgevaar in de eenentwintigste eeuw. Het gebruik van fossiele brandstoffen leidde

tot veel meer en hetere vuren dan ooit te voren. Goudsblom stelt dat door het toenemende

vuurgebruik en het wereldwijde vervoer van brandstoffen de kans op brand toenam. De

brandweer is echter ook spoedig gebruik gaan maken van de mogelijkheden van de

industrialisering: zo schakelde men over van hand- op stoom aangedreven brandspuiten.

Maar vooral de opkomst van de elektriciteit heeft gezorgd voor verstrekkende vernieuw-

ingen in de techniek van brandbestrijding. Goudsblom geeft aan dat dit gepaard ging met de

nodige veranderingen in de organisatie en de mentaliteit. Hij is van mening dat op de lange

termijn de samenvloeiing van techniek, organisatie en mentaliteit bij de brandweer zal gaan

overheersen.

Dat techniek en organisatiestructuren onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn, blijkt uit de

bezetting van de bluseenheden van de brandweer. Oorspronkelijk dienen deze eenheden

ervoor om water naar de vuurhaard te transporteren. Om dit te organiseren maakt de

brandweer al sinds eeuwen gebruik van ‘aflegsystemen’. Deze konden per gemeente

verschillen. Beginnend bij de komst van de brandspuit (omstreeks 1677) waren de functies

van het aflegsysteem voorzien van een naam. Zo waren er bij elke brandspuit één of twee

bevelvoerders (brandmeesters, spuitmeesters, commandeurs of andere klinkende namen),

twee straalpijpvoerders en een aantal pompers. Daarnaast benoemde men vaak

lantaarndragers, lapzakkendragers (voor reparatie van de vaak lekkende slangen),

waterscheppers, enzovoort (Koppers, 2008).

Bij de komst van de motorspuiten waren er lang niet zoveel mensen meer nodig en werden

de functies verdeeld over degenen die op het alarm afkwamen. Bij de eerste beroeps-

brandweer werkte men met vaste functies, die aan het begin van de dienst werden

verdeeld over het dienstdoende personeel. Gemakshalve werden de functies van een

nummer voorzien. Het nummersysteem van de beroepsbrandweer werd al snel door andere

korpsen overgenomen.

In de Tweede Wereldoorlog kwam er een (concept) landelijk aflegsysteem, dat uitging van

negen man per bluseenheid. Door dat systeem over te nemen konden veel korpsen hun

aantal brandweerlieden vaststellen. Deze werden vervolgens vrijgesteld van deportatie naar

Duitsland. Na de oorlog werd het aflegsysteem opgenomen in de les- en leerstof en werd

het systeem in de landelijke wedstrijden en examens geïmplementeerd. Tegenwoordig is

het aantal man per bluseenheid nog steeds bepalend voor de personele omvang van een

brandweerkorps.

Door de vooruitgang van de techniek (in Nederland werd meer en meer de hoge druk

blussing gebruikt) stelde men begin 1980 vast dat een minimale bezetting van zes man op

een tankautospuit voldoende was.

De gedachte was dat er twee ploegen van twee nodig waren, naast een chauffeur en één

bevelvoerder. Eén van de ploegen (de nummers één en twee, ook wel de aanvalsploeg

genoemd) zorgde na aankomst bij een brand voor de redding en blussing, en de andere (de

nummers ‘drie’ en ‘vier’, ook wel de waterploeg genoemd) zorgde voor de bluswatervoor-

ziening. Als de bluswatervoorziening was voltooid, wijdden die twee man zich ook aan de

blusaanval met een tweede straal.

Een belangrijke reden die aan het landelijk aflegsysteem ten grondslag lag, was de

introductie van de min of meer verplichte vorming van brandweercompagnieën. Deze

werden ingesteld toen in de jaren ’80 de Bescherming Bevolking werd opgeheven. Vanuit

het perspectief van het grootschalig optreden bij brand vond men het belangrijk dat de

tankautospuiten qua vermogen, uitrusting en bezetting in Nederland overal hetzelfde zou-

den kunnen werken (Koppers, 2008).

7 7 7 7

Sinds 1 oktober 2010 is de samenstelling van de TS geregeld in het Besluit Veiligheidsregio’s.

Zodoende bestaat de samenstelling, in principe, uit:

één bevelvoerder

één chauffeur, tevens voertuigbediener

twee ploegen van twee manschappen

De wetgever geeft het bestuur van de brandweer de mogelijkheid om van de vastgelegde

samenstelling af te wijken. Het Besluit veiligheidsregio’s belast de TS met vier taken: (a)

brandbestrijding en redding, (b) technische hulpverlening, (c) basishandelingen bij de

bestrijding van ongevallen met gevaarlijke stoffen en (d) ondersteuning bij waterongevallen

(Besluit veiligheidsregio’s, 2010). Ons onderzoek richt zich alleen op brandbestrijding en

redding.

2.2 Beleidsoverwegingen en de brandweer

De historische schets laat zien dat de brandweer een eeuwenoude dienst is die is

ondergebracht bij de overheid. De oorsprong van de brandweer is echter te vinden in de

eigen verantwoordelijkheid van burgers om hun (brand)veiligheid te borgen. De brandweer

heeft met het zorgen voor veiligheid een lange geschiedenis en hoog maatschappelijk

aanzien verworven (Muller en Helsloot, 2007). De vraag in hoeverre de overheid (en dus ook

de brandweer) verantwoordelijk is voor de veiligheid van haar burgers is een voortdurend

terugkerend thema. Dit komt onder andere naar voren in de vraag die aan het meeste

veiligheidsbeleid ten grondslag ligt: ‘Wanneer is het veilig genoeg?’ Een overheid moet

voortdurend de afweging maken welke prijs zij over heeft voor een bepaalde mate van

veiligheid. Daarnaast zijn er voor de overheid vele andere belangen waartegen veiligheid

moet worden afgewogen: economie, milieu, ruimte, persoonlijke vrijheid en privacy. In het

debat over veiligheid geeft Oosterzee (2010) in het Magazine nationale veiligheid en

crisisbeheersing aan dat het natuurlijk vaak om harde euro’s gaat: ‘Hoeveel hebben we over

voor onze veiligheid?’ Berkman (2005) geeft aan dat de overheidsfinanciën door de huidige

recessie een sober beeld schetsen. Met het oog op de, volgens Berkman, catastrofale

ontwikkelingen van de overheidsfinanciën werken veel overheidsorganen aan ingrijpende

aanpassingen op verschillende beleidsterreinen. Veelal vertaalt zich dit in de opdracht om

via een heroverweging van het bestaande beleid te komen met voorstellen voor

bezuinigingen (De Kam, 2009). Zowel bij de centrale overheid als bij de decentrale

overheden zijn tal van dit soort opdrachten uitgezet bij de verschillende ambtelijke

diensten. Dit raakt ook de brandweer, die niet gewend is om te gaan met bezuinigingen of

heroverweging van haar bestaande beleid. Dit levert binnen de brandweerkolom

spanningen op. Deze spanningen werden (weer) zichtbaar nadat de commissie Mans (2010)

haar rapport publiceerde.

De commissie Mans heeft onderzoek gedaan naar de financiering van de brandweer. Dit is

gebeurd in opdracht van de Raad Regionaal Commandanten. De commissie (Mans, 2010)

heeft vier gebieden onderscheiden om de brandweer efficiënter en effectiever te laten

functioneren.

8

De heroverwegingen van de commissie Mans (2010) zijn gebaseerd op de gedachte dat

burgers en bedrijven in hoge mate zelfredzaam zijn, en dat de zelfredzaamheid verder

vergroot kan worden. De onderzoekscommissie is van mening dat de bestaande repressieve

doctrine van de brandweer kan worden aangepast, door onder andere het invoeren van

risicodifferentiatie en een flexibele voertuigbezetting (elementen waarover ook de NVBR

spreekt).

Dat de kosten voor de brandweerzorg en rampenbestrijding kritisch worden bekeken is niet

onbegrijpelijk. Het CBS (2009) geeft aan dat de kosten van de brandweerzorg en rampen-

bestrijding tussen 2000 en 2008 landelijk gezien zijn gestegen met 85%, van gemiddeld €

33,- per inwoner naar € 61,-. De vraag of deze kostenstijging ook heeft geleid tot een

toenemende kwaliteit van de zorg en daarmee een hogere veiligheid, kan echter moeizaam

beantwoord worden. Het valt ons op dat goed cijfermateriaal of onderzoek naar de

effectiviteit en naar de veiligheid van het repressief optreden niet beschikbaar is.

Vrij snel na publicatie hebben enkele vakbonden gereageerd op de uitspraken van de

commissie Mans. Over het algemeen genomen vinden zij dat elke vorm van vakinhoudelijke,

financiële en juridische analyse ontbreekt (ABVAKABO FNV, et. al., 2010). Ook de CNV

Publieke Zaak uit ernstige bezwaren. Zo vindt zij dat de publieke veiligheid door de

voorstellen gevaar loopt. In het voorstel om de bezetting van de brandweervoertuigen te

laten variëren, ziet de CNV Publieke Zaak een gevaar voor de veiligheid én het werkplezier

van het brandweerpersoneel. Ze maakt dit op uit klachten die bij haar binnen komen over

‘onvoldoende personeel’ op de TS (CNV Publieke Zaak, 2010).

Heroverwegingen en conclusies van de Commissie Mans

Heroverwegingen stelt de commissie voor: in de werkwijze van de brandweer ten aanzien van de kerntaken van de brandweer in de schaalgrootte om taken te organiseren in de financieringsstructuur van de brandweer

De conclusies van de commissie zijn: Voer meerdere standaardbezettingen van

brandweervoertuigen in, Laat een aantal zaken op de tankautospuit weg die

nauwelijks gebruikt worden, Stoot de controletaak af en maak hiermee de eigenaar en

gebruiker van een gebouw weer verantwoordelijk voor de brandveiligheid,

Door gebruik te maken van risicodifferentiatie is het mogelijk om verschillen in opkomsttijden te hebben,

Organiseer centraal de inkoop van brandweermateriaal, Organiseer specialismen als OGS, duiken en CBRN op een

andere manier, Breng het aantal meldkamers terug tot drie of vijf, Heroverweeg de financiële structuur van de brandweer. De

huidige hybride structuur leidt tot veel onduidelijkheid.

Bron: Commissie Mans (2010) Inzet gereed, financiële

heroverwegingen om de brandweer betaalbaar te houden.

9 9 9 9

Vanuit het perspectief dat de resultaten van het onderzoek moeizaam te volgen zijn, is de

kritiek op het rapport van de commissie Mans begrijpelijk. Echter kan het rapport goed

gezien worden als een verkenning naar mogelijke aanpassingen binnen de brandweer-

wereld en niet als een rapport dat een volledig beeld schetst van de dagelijkse gang van

zaken. De toegevoegde waarde van de uitspraken van de commissie moet gezocht worden

in het op gang brengen van een branchediscussie over de doeltreffend- en doelmatigheid

van de brandweer. Aan deze discussie kan ons onderzoek bijdragen.

Om de brandweer te laten aansluiten bij het Nederlands economische klimaat heeft de

brandweer3 zich recent gebogen over haar bedrijfsmodel. De brandweer vindt dat het

huidig model herijkt moet worden; de grenzen van het kunnen van de brandweer zijn op dit

moment bereikt. Een verdere kwaliteitsinjectie van haar dienstverlening zal volgens de

brandweer geen noemenswaardige resultaatverbetering laten zien. Het zal leiden tot een

organisatie die onbetaalbaar wordt (Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en

Rampenbestrijding, 2010b).

Dat de financiering van de brandweer ook in Apeldoorn onderwerp van gesprek is, blijkt uit

een interview met de commandant van het brandweercluster Epe, Voorst en Apeldoorn:

‘Jarenlang was het nauwelijks denkbaar dat de brandweer ook maar in beeld kwam bij

bezuinigingen. Die tijd is voorbij, weet Michiel Verlinden (…). De brandweer is steeds duurder

geworden, terwijl er niet minder doden door een brand vallen. Dat is lastig uit te leggen.

Misschien moet je het inderdaad wel anders aanpakken’ (Dagblad De Stentor, Apeldoornse

Courant, 9 november 2010).

Er mag worden aangenomen dat de toename in de kosten niet zichtbaar heeft geleid tot

meer veiligheid. Zo stelt Ale (2010) dat de kosten van de brandweer snel oplopen terwijl de

gunstige effecten daarvan uitblijven. Hij vindt dat het al jaren zo is dat [red.: per jaar bij

brand] tussen de 80 en 100 doden vallen en enkele duizenden gewonden. Ale signaleert dat

dit aantal stabiel is. Toch is de brandweer de afgelopen jaren sterk geconfronteerd met

toenemende eisen om de inhoud van het vak te verbeteren. Ondanks investeringen in de

afgelopen periode wordt de lijst met verbeterpunten niet korter.

Het nieuwe bedrijfsmodel laat een ontwikkeling in de bedrijfsvoering zien die proactief én

preventief zorg draagt voor het borgen van de continuïteit van het maatschappelijk leven.

Hiermee komt de nadruk niet langer op het bestrijden van incidenten te liggen, maar op het

voorkomen ervan door bijvoorbeeld rookmelders, woningsprinklers en verhoogde brand-

veilige uitvoering van meubilair. Weewer (2010) acht het waarschijnlijk dat door deze

ontwikkeling de brandweer in de toekomst nog nauwelijks in actie hoeft te komen om

mensen uit brandende panden te halen. Het is aannemelijk dat de incidentbestrijding in de

toekomst een minder grote rol binnen de brandweer vervult dan nu het geval is.

Het nieuwe bedrijfsmodel is erop gericht om de brandweer in financieel opzicht

beheersbaar te houden. Dat de brandweerorganisatie moet veranderen wordt niet alleen

ingegeven door stijgende kosten. Veranderingen zijn ook nodig om de kwaliteit van

brandweerzorg te verbeteren. Dit is een thema dat al jarenlang als rode draad door het

beleidsterrein van brandweerzorg en crisisbeheersing loopt. Muller en Helsloot (2007)

merken op dat, tot enkele jaren geleden, de ontwikkelingen binnen de brandweer werden

gedomineerd door technische veranderingen. Maatschappelijke en wettelijke wijzigingen

hebben er volgens hen voor gezorgd dat de huidige organisatorische en inhoudelijke

complexiteit van het functioneren van de brandweer onvergelijkbaar groter is dan enkele

jaren geleden. De historie van de brandweer en de toenemende complexiteit van de

3 Hiermee wordt de brandweer bedoeld zoals ze is verenigd in de branchevereniging NVBR.

10

maatschappelijke veiligheid zorgen ervoor dat (beleids)interventies van de brandweer

stuiten op een kluwen van achterliggende problemen met bijbehorende weerstand.

Een optie om de brandweer anders, en minder kostbaar, te laten optreden is het variabel

bezetten van de TS. In het kader van een andere samenstelling van de TS heeft het

ministerie van BZK in 2010 een subsidie aan de brandweer gegeven. Deze subsidie onder-

steunt de NVBR bij het uitwerken en implementeren van de bepalingen over de voertuig-

bezetting in het Besluit veiligheidsregio’s. De NVBR is hiertoe een project gestart. Het doel

van dit project is om onderbouwde uitspraken te doen over de effectiviteit van de variabele

voertuigbezetting. De NVBR voert het project uit in samenwerking met het NIFV Nibra. Het

moet eindigen met een rapport waarin, onder meer onderbouwde, uitspraken worden

gedaan over de veiligheid en doeltreffendheid van variabele voertuigbezettingen in een

aantal scenario’s. Deze zullen worden gebaseerd op empirische gegevens uit proeven die in

het land plaatsvinden. Het rapport zal aandacht schenken aan de aanpassing van de

brandweerdoctrine en uitrukprocedures. Dit moet vertaald worden in de lesstof en

oefeninstructies (Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding,

2010a). Ons onderzoeksrapport kan aan het landelijk onderzoeksdossier bijdragen.

2.3 Onderzoek naar verandering

Hoewel de complexiteit van de brandweer de afgelopen jaren fors is toegenomen blijven

onderzoeken naar de effecten van beleidsveranderingen bij de brandweer uit. Het is

daarom moeilijk vast te stellen wat naast de toegenomen maatschappelijke complexiteit de

effecten zijn van de organisatorische interventies die de brandweer heeft genomen.

Beleidsveranderingen doorvoeren in een organisatie zouden gepaard moeten gaan met een

cultuuromslag. Volgens Nieuwenhuis (2008) is cultuur de belangrijkste barrière voor organi-

satieverandering. Tegelijkertijd is het een fundamentele voorwaarde voor verandering.

Berghuijs (2007) stelt dat vooral het repressieve deel van de brandweerorganisatie een zeer

sterke culturele component kent. Hij denkt dat die wellicht blokkerend werkt op een

soepele aanpassing op veranderingen. Een voorbeeld hierbij is de binnenaanval, die als

brandbestrijdingtactiek favoriet is bij de brandweer. Deze tactiek heeft herhaaldelijk geleid

tot ongevallen met fatale afloop. Specifiek ten aanzien van de binnenaanval merkt Oomes

(2007) op dat deze werkwijze niet soepel zal veranderen. Hij is van mening dat hier geen

urgentiebesef voor is. De dominante leervorm van de brandweer, op micro-operationeel

niveau (socialisatie4), draagt hier volgens Oomes aan bij.

In relatie tot het urgentiebesef kan worden opgemerkt dat het binnen het stelsel van de

brandweerzorg ontbreekt aan negatieve feedback. In een onderzoek naar het bestuurlijk

stelsel van de brandweerzorg merkt Fleurke (2006) op dat hierin nagenoeg geen checks and

balances zijn ingebouwd. Dit maakt dat het stelsel de fouten in stand houdt. Deze worden

ook in de operaties zichtbaar. Het ontbreekt de brandweer systematisch aan voldoende

zelfreflectie die nodig is om de uitvoering van het werk op een (maatschappelijk)

verantwoord niveau te brengen en te houden. Het is aannemelijk om dit onder de cultuur te

scharen. In het bijzonder ten aanzien van de wijze van repressief optreden stelt Helsloot et.

4 Schein (1968) definieert socialisatie als: ‘het proces waarmee een nieuw lid het waardensysteem, de

normen en de vereiste gedragspatronen leert van de maatschappij, organisatie of groep waarvan hij deel gaat uitmaken’(Schein, 1968). Socialisatie ontstaat wanneer een individu in regelmatig contact staat met anderen. Veel socialisatie heeft dan ook direct te maken met de cultuur van de specifieke organisatie (Mintzberg, 1983).

11 11 11 11

al. (2007) dat de brandweer nog geen cultuur van kritische zelfreflectie kent. Hij vindt dat bij

de brandweer niets gevoeliger ligt dan enigszins kritisch getinte evaluaties of analyses over

de wijze van repressief optreden. Hij stelt dat daarmee (zo ervaren velen bij de brandweer

dit) de kern van de brandweertaak onder vuur komt te liggen. In het bijzonder geldt dit ook

voor beide begrippen die wij in dit onderzoek betrekken.

Naar de cultuur van de brandweer is weinig onderzoek gedaan (Lochem van en Verhallen,

2007). Als mogelijke redenen voeren Van Lochem en Verhallen het relatief positieve imago

van de brandweer (dat wordt ondersteund door het idee van vrijwilligheid) en de geringe

maatschappelijke gevoeligheid aan. Ze vergelijken de cultuur van de brandweer met die van

de politie en kenmerken de volgende verschillen: (a) de brandweer is neutraal en de politie

rechtstaatgevoelig, (b) bij de brandweer zijn de vrijwilligers numeriek in overwicht en bij de

politie in de bijrol en (c) de brandweer is technisch en planmatig georiënteerd en de politie

sociaal en improviserend.

In vergelijk met de politie zijn vrijwilligers bij de brandweer dus numeriek in overwicht. Het

is niets teveel gezegd als we stellen dat de vrijwilligheid bij de brandweer een groot goed is.

Het toont dat de samenleving op min of meer vrijwillige basis zorgt voor het behartigen van

één van de belangrijkste overheidstaken. Ze geeft zodoende blijk van een groot verantwoor-

delijkheidsgevoel. Hierin toont zich de kracht van de samenleving, maar het brengt ook

risico's met zich mee (Brandweerkennisnet, 2011).

Zo hebben verschillende maatschappelijke ontwikkelingen invloed op het op peil houden

van een adequaat aantal vrijwilligers bij de brandweer. Te denken valt onder andere aan

vergrijzing, regionalisering, toenemende arbeidsmobiliteit en veranderingen in vrijetijds-

besteding. Ook is de inhoud van de brandweerwerkzaamheden de afgelopen tijd veranderd.

Zo worden er tegenwoordig hogere eisen gesteld aan de kwaliteiten van de brandweer-

vrijwilligers. Dit uit zich vooral in de zwaarte van de opleidingen en de striktheid met

betrekking tot opkomsttijden, bereikbaarheid en beschikbaarheid. Een andere belangrijke

verandering betreft de verzakelijking van de houding van de werkgevers.

Uit onderzoek (Dijk van en Roorda, 2005) blijkt dat de werving van nieuwe vrijwilligers bij

het merendeel van de brandweerkorpsen in Nederland weinig tot geen problemen oplevert.

Wel geeft ongeveer een derde van de korpsen aan veel problemen te hebben met het

vinden van nieuwe manschappen, maar dat de doorstroom naar hogere functies tot minder

problemen leidt. Het onderzoek maakt inzichtelijk dat het merendeel van de leiding-

gevenden bij de brandweer niet zozeer bezorgd is over de kwantiteit van vrijwilligers, maar

wel over de kwaliteit.

Zo is de beschikbaarheid van vrijwilligers overdag zeer beperkt en zal deze in de toekomst

nog beperkter worden. Dat betekent onder andere dat men een veel groter vrijwilligers-

bestand nodig heeft om overdag een brandweereenheid te kunnen bemensen.

Over het repressieve personeel stellen van Lochem en Verhallen (2007) dat de brandweer-

mensen een beroepstrots hebben die is gerelateerd aan masculiene waarden als durf en

daadkracht, de bereidheid om het noodlot uit te dagen en het gevaar te trotseren. Dit geldt

overigens vooral voor de bestrijding van brand.

Tot de cultuur van de brandweer zou ook de ietwat ‘pessimistische’ benadering van de

repressieve bedrijfsvoering kunnen worden gerekend. Zo gaat de brandweer bij het

benaderen van incidenten veelal uit van een relatief ongunstige situatie. Zij bereidt zich hier

dan ook op voor. Dit vertaalt zich niet alleen in het oefenprogramma maar ook in de

inzetvoorstellen (en de daarbij behorende configuratie van materieel en personeel). Deze is

dan ook eerder aan de ruime dan magere kant. Deze benadering is terug te voeren naar de

jaren 1990 (BZK, 1992). Aangenomen wordt dat maatschappelijke doelmatigheidsvraag-

12

stukken (in termen van financiën, verstoring van arbeidsprocessen en de verkeersveiligheid)

daarbij minder relevant zijn.

Helsloot et. al. (2007) merkt op dat de brandweer, als het gaat om de veiligheid bij

repressief optreden een aversie heeft tegen centraal opgelegde regels. Dit laat zich ook zien

in de discussie over de bezetting op de TS. Zo heeft de Vereniging voor Brandweer

Vrijwilligers (VBV) tot aan de Tweede Kamer strijd gevoerd tegen de mogelijkheid om de

bezetting op de TS in te kunnen krimpen. In het debat over de Wet veiligheidsregio’s5 stelde

de Socialistische Partij (SP) dat de VBV het voorstel onverantwoord vindt. Het is opvallend

dat de VBV haar standpunten onderbouwt namens alle vrijwillige brandweermensen in

Nederland, terwijl ongeveer 25% van hen lid is6.

Helsloot en Muller (2007) signaleren dat er vanuit de wetenschap maar zeer beperkt

aandacht is voor de organisatie en het functioneren van de brandweer. Slechts incidentele

studies beschrijven en analyseren een deel van het brandweervak. Veel van de kennis die bij

de brandweer aanwezig is, is door socialisatie overgedragen en richt zich vooral op de wijze

van het Nederlandse brandbestrijdingsstelsel. De kennis is eerder gebaseerd op aannames

en afspraken, die slecht zijn gedocumenteerd en waarbij de samenhang niet of soms

moeizaam is te achterhalen. In een verkenning van simulatiemodellen (naar branden

rookontwikkeling en evacuatie- en interventiemogelijkheden) merkt Kobes et. al. (2006) dit

ook op. Zij signaleert dat de regelingen daarmee geen wetenschappelijke basis kennen.

Dit dilemma is ook tijdens de voorbereiding van ons onderzoek naar voren gekomen. Vooral

het definiëren van de kernbegrippen heeft geleid tot een intensieve zoektocht naar én

bestudering van relevante literatuur. In ons onderzoek (dat naast een evaluerend karakter

ook een exploratief is) is het duiden van effecten een belangrijke voorwaarde om kennis op

te doen of te verrijken. Wij vinden dit een noodzakelijk voorwaarde voor eventuele beleids-

veranderingen. Immers wanneer beleidsveranderingen worden doorgevoerd getuigd het

van het voeren van goed beleid wanneer de effecten van een beleidsinterventie inzichtelijk

worden gemaakt.

Tot op heden zijn weinig studies of rapporten beschikbaar die de effecten van een anders

bezette TS inzichtelijk maken. De informatie uit de beschikbare studies en rapporten zijn

gebruikt om ons praktijkgericht onderzoek vorm te geven. Hieronder beschrijven we vier

studies die een relatie hebben met de bezetting op een bluseenheid. Het betreffen studies

van: Parkstad-Limburg, Utrecht, Limburg-Zuid en het National Institute of Standards and

Technology (NIST, Verenigde Staten van Amerika).

Parkstad-Limburg

In 2007 heeft de brandweer Parkstad-Limburg een experiment uitgevoerd met een TS die is

bezet met vier personen (de zogeheten TS4). Het experiment duurde één jaar en de TS4 is

800 keer voor diverse meldingen ingezet. In veel gevallen werd de TS4 gevolgd door een

andere brandweereenheid. Na afloop is in 46 gevallen een reactie door het repressieve

personeel gegeven over de afhandeling van het incident.

De brandweer Parkstad-Limburg stelt dat algemeen genomen de TS4 voor een flink aantal

klussen een prima alternatief is ter vervanging van de TS met zes personen. In een klein

aantal specifieke incidenten is de TS4 niet toereikend. Dit manco kan worden opgelost door

dan wel improviserend en anticiperend op te treden, dan wel aanvullend materieel snel(ler)

ter plaatse te laten komen. Uit het experiment blijkt dat de bevelvoerders van de TS4 sneller

5 Tweede Kamer der Staten-Generaal (2010) 47ste vergadering, 27 januari.

6 Volgens de website van de VBV (geraadpleegd op 09 maart 2011) zijn 6.732 vrijwilligers lid. Volgens

het CBS (2008) zijn 26.900 mensen als vrijwilliger bij de brandweer werkzaam.

13 13 13 13

opschalen in vergelijking met een TS die is bezet met zes personen. Ook werd opgeschaald

als de melding daar aanleiding toe gaf. Het onderzoek liet zien dat de bemanning van een

TS4 voorzichtiger te werk gaat bij het betreden van panden en met het inzetten van minder

ervaren repressief personeel. De bevelvoerders hadden de neiging (en deden dit ook

daadwerkelijk) om uitvoerende taken op zich te nemen, zoals het aanvoeren van slangen.

Volgens de Brandweer Parkstad-Limburg kan dit ten koste gaan van het totaaloverzicht en

zo op gespannen voet kunnen staan met het bewaken van de veiligheid van het ingezette

repressieve personeel. Overigens hebben zich tijdens het experiment geen situaties

voorgedaan waarbij de veiligheid voor het eigen personeel in het geding was (Valck, van

der, 2008). Naar de beleving van de veiligheid is niet expliciet onderzoek verricht. Wel is

bekend dat het personeel zich niet altijd even op zijn gemak voelde tijdens het werken met

een aangepaste bezetting.

Utrecht

In december 2007 is de brandweer Utrecht een proefproject gestart met een TS4. Het aantal

vrijwilligers dat overdag een TS met zes personen kan bezetten is te klein, waardoor de TS

niet óf niet tijdig kon uitrukken. Dit was de aanleiding voor het proefproject. Deze is

uitgevoerd in de vrijwillig bezette kazernes. Tijdens het proefproject is (middels een

enquête) ex-post (na afloop) een meting uitgevoerd onder de bevelvoerders van de TS4. De

Utrechtse proef is eind 2008 afgerond. In totaal is veertien keer uitgerukt met een TS4.

Uit dit ‘kleinschalig’ onderzoek blijkt dat in een aantal gevallen de brandweer Utrecht niet

had kunnen uitrukken als er zes mensen op de TS hadden moeten zitten. De uitruktijd wordt

aanzienlijk verkort door de inzet van een TS4, waarbij, ten opzicht van een TS met zes

personen, in een aantal gevallen een tijdwinst van drie tot zes minuten is geboekt. Dit had

een snelle beeldvorming van het incident tot gevolg. De eindconclusie was dat een TS4 een

oplossing is voor het behoud van de Utrechtse vrijwillige organisatievorm.

In een tussenevaluatie (Hazeleger, 2008) zijn door de brandweer Utrecht de volgende

kanttekeningen bij een TS4 geplaatst: (a) een TS4 vergroot de ‘miskans’7 van de vrijwilligers,

(b) op de TS4 is geen gidsfunctie beschikbaar voor de chauffeur, (c) het kan voorkomen dat

de werking van de TS4 wordt overschat. Indien de TS4 als basiseenheid zou dienen dan heeft

het repressieve personeel hier moeite mee.

Veiligheidsregio Limburg-Zuid

Met uitzondering van de gemeente Vaals heeft de brandweer van de veiligheidsregio

Limburg-Zuid in de zuidoost hoek van de regio een fiks tekort aan repressief personeel dat

overdag beschikbaar is. Dit heeft tot gevolg dat niet in alle gevallen een volledig bezette TS

op tijd uitrukt. In: ‘Focus, het informatiemagazine van de Brandweer Limburg-Zuid’ (2009)

vertelt Canisius dat dit probleem is opgelost door een Snelle Interventie Eenheid (SIE) te

ontwikkelen en in te voeren. Deze eenheid is een compacte brandweerauto die is gebaseerd

op de functionaliteit van de TS. De bemanning bestaat uit een operationeel leidinggevende

en een chauffeur.

Voor maatgevende incidenten zoals een fikse binnenbrand blijven één of twee

tankautospuiten uitrukken met al dan niet een complete bemanning. Bij hun aankomst

moet de SIE ter plaatse zijn. Zo zijn er in elk geval twee brandweermensen extra bij het

incident. Hierdoor komt het aantal brandweermensen op de locatie van de brand op

minimaal zes. In het concept van de SIE ziet de brandweer van de veiligheidsregio Limburg-

Zuid een eerste poging om de repressie, op een innovatieve wijze, anders te organiseren.

Naast deze proeven waren er in 2010 meerdere brandweerkorpsen in Nederland die

nadachten over een variabel bezette TS of een ander concept van gedifferentieerd uit-

7 Met ‘miskans’ wordt de mogelijkheid bedoeld dat een vrijwilliger voor niets naar de kazerne komt

doordat hij de TS voor zijn neus ziet wegrijden.

14

rukken. Zo is in 2010 in Almere een proef gestart met een TS4 en is in Alkmaar een

soortgelijk project voorbereid. In de Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost start in 2011 een

praktijktoets met een SIE, die niet per definitie wordt gevolgd door een TS. De brandweer in

de Veiligheidsregio Rotterdam – Rijnmond werkt inmiddels ook met een SIE-concept.

National Institute of Standards en Technology

In 2010 heeft het National Institute of Standards en Technology (NIST, Verenigde Staten van

Amerika) een onderzoek gepubliceerd dat inzicht geeft in de effecten van variërende ploeg-

groottes van brandweervoertuigen. Dit inzicht is verkregen door de doorlooptijd van 22

kritische taken (op basis van de Amerikaanse inzetprocedure) te bestuderen. Het onderzoek

is uitgevoerd in laboratorium en in een experimentele omgeving met als opstelling een

brand met een laag risicoprofiel (vergelijkbaar met één of tweegezinswoningen, en kleine

bedrijven). Tijdens het onderzoek varieerde de ploeggrootte van de bluseenheid tussen de

twee en vijf personen. In alle gevallen was een veelvoud van brandweermensen aanwezig.

Tabel 2.1 laat de veelvouden per ploeggrootte zien.

Tabel 2.1 totaal aantal brandweerpersoneel per ploeggrootte.

Ploeggrootte Aantal aanwezig brandweerpersoneel per

functie

Totaal aantal aanwezige

brandweermensen

Brandbestrijders

(firefighters)

Operationele

leider (chief)

Helper

(Aide)

2 personen 8 1 1 10

3 personen 12 1 1 14



Bron: Averill, J.D., et. al. (2010).

Uit het Amerikaanse onderzoek blijkt dat een ploeg van vier personen gemiddeld bijna 30%

(7 minuten) sneller alle taken uitvoert dan een ploeg van twee. Hetzelfde aantal taken

wordt gemiddeld bijna 25% (5,1 minuten) sneller volbracht dan met een ploeg van drie.

De onderzoekers signaleren dat in geval van branden met een laag risico het vrijwel geen zin

heeft om een vijfde persoon aan de ploeg toe te voegen. Volgens Averill et. al. (2010) blijkt

uit ander onderzoek dat de vijfde persoon daarentegen wel zinvol is bij branden met een

gemiddeld risico (zoals: appartementen, kantoren, industrie) of hoog risico (zoals: scholen,

ziekenhuizen, verpleegtehuizen).

De bevindingen van het NIST zijn niet zonder meer van toepassing op de Nederlandse

situatie. Dit wordt vooral veroorzaakt door afwijkingen in de inzetprocedure. Zo plaatst de

Amerikaanse brandweer, in tegenstelling tot de Nederlandse, ladders van de begane grond

tot (zo mogelijk) de bovenste verdieping. Ze ventileert tijdens de brandbestrijding (en maakt

hiervoor horizontale en/of verticale doorstroomopeningen) en ze is verplicht om personeel

stand-by te hebben staan als ze een binnenaanval uitvoert8. Het onderzoek is voornamelijk

kwantitatief gericht op tijd/tempo. Het onderzoek maakt inzichtelijk dat aan de hand van

een tijd/tempometing een optimum is te bepalen van de hoeveelheid personeel die nodig is

om ‘de klus’ te klaren. Dit is afhankelijk van de afspraken (al dan niet geformaliseerd in

procedures), de brandsituatie en het menselijk handelen. Aangenomen kan worden dat dit

inzicht universeel toepasbaar is en wijzigt als de onderliggende procedures en/of afspraken

veranderen.

8 Zogeheten Two In / Two Out – principe (OSHA 29, CFR 1910.134.)

15 15 15 15

2.4 Doeltreffendheid van het repressieve optreden

Het repressieve optreden is slechts één van de taken van de brandweer. In de uitvoering

van deze taak spelen de begrippen: (a) doeltreffendheid van en (b) veiligheid bij het

repressief optreden een belangrijke rol. Het eerste legt de nadruk op de maatschappelijke

effecten van de brandweer, het tweede kijkt nadrukkelijk naar de veiligheid van het

ingezette repressieve personeel.

Tijdens de afhandeling van een brandmelding zijn beide begrippen bestudeerd. Om de

omvang van het onderzoek beheersbaar te houden is de scoop gericht op de afhandeling

van brandmeldingen.

Branden kunnen plaatsvinden in:

gebouwen

verkeersvoertuigen

de open ruimte

Ten behoeve van ons onderzoek is de classificatie ‘Brandmelding’ gecategoriseerd in: (a)

Binnenbrand, (b) Buitenbrand, (c) Verkeer, (d) Automatisch brandalarm en (e) Controle.

Deze zijn vervolgens verdeeld in subcategorieën. Als bijlage is een boomdiagram9

opgenomen die deze categorisering visualiseert. De categorie Natuurbrand is niet in ons

onderzoek betrokken omdat brandweer Apeldoorn deze voertuigen bezet met vier

personen. De categorie Interregionale bijstand is buiten onze onderzoekscoop gehouden

omdat de wetgever heeft bepaald dat in geval van interregionale bijstand de TS te allen

tijde met zes personen moet zijn bezet.

Voor brand10 is gekozen omdat deze, ten opzichte van andere incidenten (zoals ongevallen

en dienstverleningen), veelal een dynamisch karakter heeft en grillig van verloop is. Deze

keuze is gemaakt met de achterliggende gedachte dat als de onderzoeksmethode

functioneel is voor de afhandeling van brandmeldingen, dit ook voor de overige

meldingsclassificaties geldt.

De doeltreffendheid van het repressief optreden zou bepaald kunnen worden als er inzicht

is in het functioneren van dit optreden. Wetenschappelijke kennis op dit gebied is

inadequaat (Svensson, 2002). Ook Bloemen et. al. (2008) concludeert dit na afloop van een

studie naar de modellering van de doeltreffendheid van het brandweeroptreden. Bloemen

verklaart dat dit voor een deel te wijten is aan het ontbreken van een systematische en

samenhangende doctrine over het brandweeroptreden. Toch is het voor de beantwoording

van twee van de vier deelvragen cruciaal dat wij inzicht verschaffen in de doeltreffendheid

van het repressief optreden.

In geval van praktijkgericht onderzoek zijn de onderzoeksbegrippen niet zondermeer uit de

gangbare literatuur over te nemen. Dit wordt veroorzaakt doordat het lastig is om vanuit de

theorie een overstap naar de empirische werkelijkheid te maken. Verschuren en

Doorewaard (2007) lossen dit probleem op door gebruik te maken van stipulatieve

definities. Dit zijn samenvattende omschrijvingen zoals door de onderzoeker gehanteerd in

9 Bijlage: ‘Boomdiagram type incident’.

10 Niet bij elke melding van brand is ook werkelijk sprake van brand (met daarbij de behorende

verschijnselen zoals: rook, temperatuur, stroming en vlammen).

16

het kader van zijn onderzoek. Verschuren en Doorewaard stellen dat noch de gangbaarheid

noch de waarheid maatgevend is maar de bruikbaarheid ervan.

In navolging van Verschuren en Doorewaard definiëren wij de doeltreffendheid van het

repressief optreden dan ook stipulatief. Voordat we hiertoe overgaan zetten we enkele

elementen uit het repressief optreden uiteen die wij relevant achten. Het zijn elementen die

voor wat ons betreft samenhangen met de doeltreffendheid van het repressief optreden.

Het gaat om:

De opkomsttijden voor het repressief optreden

De categorisering van brand ten behoeve van inzet en opschaling

De fasering van de afhandeling van een brandmelding

De parameters voor het brandgevaar

De doelen van brandbestrijding

De interventiemethoden blussen en ventileren

De defensieve en offensieve brandbestrijdingstactiek

De inzet van brandbestrijdingsmiddelen

Het signaal brand meester

Schade als gevolg van brand

Woningbrand als maatgevend incident

Rendementsanalyse

Veel uit de nu volgende uiteenzettingen hebben wij verwerkt in boomdiagrammen die zijn

gebruikt voor het operationaliseren en instrumentaliseren11 van de kernbegrippen. De

boomdiagrammen zijn als bijlagen opgenomen. Gedurende het onderzoek zijn de

boomdiagrammen aan de hand van voortschrijdend inzicht aangepast.

2.4.1 De opkomsttijden voor het repressief optreden

De opkomsttijd is de tijd waarbinnen de brandweer na het ontvangen van een noodoproep

op de locatie van het incident (in casu: brand) moet arriveren. Deze tijd wordt als een

belangrijk kwaliteitskenmerk van het repressief optreden (IOOV, 2007). Over het algemeen

genomen stelt de brandweer dat, naarmate ze sneller bij een brand aanwezig is ze

doeltreffender hulp kan verlenen. Winkens en ’t Hooft (2005) merken op dat het effect van

de brandbestrijding én de redding afneemt met elke minuut dat de blussing later wordt

ingezet.

Vanaf 1 oktober 2010 heeft de wetgever de opkomsttijden van onder meer de TS vastgelegd

in het Besluit veiligheidsregio’s. De opkomsttijden gelden voor de eerste basisbrandweer-

eenheid en dus voor de eerste TS. Voor de overige basisbrandweereenheden [red.: lees

tankautospuiten] gelden geen opkomsttijd. De tijdnormen (artikel 3.2.1) zijn het vertrek-

punt. Deze normen gelden, tenzij het bestuur in het dekkingsplan een andere opkomsttijd

vaststelt. Het bestuur is bevoegd om andere tijden vast te stellen als de kosten-

batenafweging daartoe aanleiding geeft. Het bestuur moet in het dekkingsplan duidelijk

maken op welke plaatsen een opkomsttijd geldt die afwijkt van de norm en welke

opkomsttijd daar verwacht mag worden. De opkomsttijd mag als gevolg van het tweede lid

van het wetsartikel niet hoger worden vastgesteld dan achttien minuten. Deze maximale

opkomsttijd geldt ook voor de ondersteuningseenheden voor hulpverlening (Besluit

veiligheidsregio’s, 2010). In ons onderzoek betrekken wij de opkomsttijden niet. 2.4.2 De categorisering van brand ten behoeve van inzet en opschaling

De configuratie van in te zetten brandweereenheden is vastgelegd in een inzetvoorstel. In

de kern is het een aanbodgerichte methodiek van repressieve bedrijfsvoering. Het

inzetvoorstel bepaalt op voorhand hoeveel TS’en bij brand worden gealarmeerd. Aan de

11

Instrumentaliseren heeft geleid tot het interviewformulier en het waarnemingsschema. Beide zijn als bijlage opgenomen.

17 17 17 17

hand hiervan wordt ook een bepaalde hoeveelheid personeel gealarmeerd. Ondermeer

voor het inzetvoorstel categoriseert de brandweer een (brand)melding als: (a) Klein, (b)

Middel (c) Groot en (d) Zeer groot.

Niet alleen voor het inzetvoorstel wordt de bovenstaande categorisering gebruikt. Het

wordt ook toegepast als blijkt (of het vermoeden rijst) dat de brandbestrijdingsorganisatie

onvoldoende is toegerust om de brand met het beschikbare potentieel te bestrijden. In dat

soort gevallen schaalt de brandweer haar hulpverleningsorganisatie op. In enge zin kan dit

worden gezien als een vraaggestuurde methodiek van repressieve bedrijfsvoering.

Uiteindelijk wordt ervoor gezorgd dat voldoende materieel en personeel op de locatie van

de brand aanwezig is. Over opschaling stelt het NIFV Nibra (2009): ‘wanneer de

bevelvoerder bij aankomst of na de verkenning concludeert dat het incident niet kan worden

bestreden met de beschikbare mensen en middelen, geeft hij aan de meldkamer ten minste

het nader bericht: ‘middel brand’ (…)’.

Over de repressieve bedrijfsvoering merkt Wevers (2010) op dat de brandweer meer moet

inzetten op een ‘vraaggestuurde’ dan ‘aanbodgestuurde’ methodiek. Vanuit dit perspectief

vindt hij dat elementen als inzetvariaties [red.: hieronder valt ook de TSi] en innovatie van

inzettechnieken een plek moeten krijgen.

2.4.3 De fasering van de afhandeling van een brandmelding

Het repressief optreden omvat alle taken die de brandweer bij de afhandeling van een

brandmelding uitvoert.

In het kader van ons onderzoek benaderen wij het repressief optreden als het afhandelen

van een melding van brand. Voor deze benadering is gekozen omdat niet bij elke melding

ook daadwerkelijk sprake is van brand. De empirie wijst uit dat bij veel ontvangen

meldingen brandverschijnselen ontbreken. Zo is in Apeldoorn, in de periode 2006-2009,

62% van alle brandmelding afkomstig van een automaat. In al deze gevallen bleek er geen

sprake te zijn van brand (bron: CBS, Incidentrapporten (2006-2009)).

Het repressief optreden kan in deelprocessen worden gefaseerd. Elk proces kent zijn eigen

dynamiek met bijbehorende keuzes. Als operationeel leidinggevende van de TS zijn deze

keuzes veelal weggelegd bij de bevelvoerder. In het kader van ons onderzoek nemen wij aan

dat elke fase, in meer of mindere mate, op de afhandeling van iedere brandmelding van

toepassing is.

In het kader van dit onderzoek verstaan wij onder repressief optreden: het, door het

repressieve personeel, afhandelen van een brandmelding waarbij onderscheid is gemaakt in

de fases: (a) alarmering, (b) uitruk, (c) verkenning, (d) inzet, (e) afbouw en (f) nazorg.

Ter illustratie

Bij een Kleine brandmelding wordt de bezetting van één TS gealarmeerd en bij een melding van een Middel brand komen de bezettingen van twee tankauto-spuiten naar de kazerne(s). Als de meldkamer een melding van een Grote brand maakt, dan alarmeert zij de bezettingen van drie tankautospuiten en bij Zeer grote brand worden de bezettingen van vier of meer tankautospuiten opgeroepen. Per classificatie wordt ook voorzien in de operationele leiding en (bijzondere) voertuigen, zoals: een redvoertuig, een hulpverleningsvoertuig, grootschalig watertransport, et cetera.

18

Wij hebben de meetinstrumenten ingericht op basis van deze fases, en verzamelen door

middel van waarneming en interview data hierover.

2.4.4 De parameters voor het brandgevaar

Brandgevaar12 is een verschijnsel dat kan leiden tot een levensbedreigende situatie. Om dit

gevaar te ontvluchten moeten de personen die door de brand bedreigd worden zich zo snel

mogelijk aan de dreiging ervan onttrekken of worden geëvacueerd. Van belang hierbij is de

ontwikkeling van de levensbedreigende situatie in termen van tijd. Hoe sneller deze zich

ontwikkelt, hoe kleiner de kans is dat men zich op tijd aan de dreiging kan onttrekken.

Uit onderzoek (Kobes, et. al., 2006) blijkt dat de mate van brandontwikkeling de meest

belangrijke parameter is voor de bepaling van het brandgevaar. Daarnaast worden andere

parameters gebruikt zoals: (a) de omvang van de brand, (b) de snelheid van brand-

uitbreiding, (c) de beschikbare tijd voor ontvluchting of brandbestrijding, (d) het type

interventie dat mogelijk effectief is voor de beperking van de branduitbreiding en (e) de

kans op het ontstaan van een vlamoverslag. In het kader van ons onderzoek staan wij stil bij

de mate van brandontwikkeling, de omvang van de brand en de snelheid van branduit-

breiding (en de hieraan verbonden productie van rook- en giftige gassen). De interventie-

mogelijkheden lichten wij verderop in dit hoofdstuk toe. Dit geldt ook voor het fenomeen

vlamoverslag. De overige parameters blijven in ons onderzoek buiten beschouwing.

12 Onder brandgevaar verstaan wij de mogelijkheid dat brand ontstaat en zich snel uitbreidt.

Zes fases van het repressief optreden

(a) Alarmering:

De alarmeringsfase start op het moment dat de meldkamer het repres-

sieve personeel oproept dat in eerste instantie nodig is om de brandmel-

ding af te handelen. De fase eindigt op het moment dat de TS de kazerne

verlaat.

(b) Uitruk:

De uitrukfase start op het moment dat de TS de kazerne verlaat. De fase

eindigt als de TS op de plaats van de brand stopt.

(c) Verkenning:

De verkenningsfase start op moment dat het repressieve personeel op de

plaats van de brand uit de TS is gestapt en eindigt op moment dat de

operationeel leidinggevende definitieve inzetopdrachten aan zijn mede-

werkers geeft.

(d) Inzet:

De inzetfase start op moment dat de operationeel leidinggevende

definitieve inzetopdrachten aan zijn medewerkers geeft. De fase eindigt

als de operationeel leidinggevende het signaal: ‘brand meester’ geeft.

(e) Afbouw:

De afbouwfase start als de operationeel leidinggevende het signaal: ‘brand

meester’ heeft gegeven en eindigt als de TS terug is op de uitrukpost.

(f) Nazorg:

De nazorgfase start als de TS terug is op de uitrukpost. De fase eindigt als

de TS (zowel in technisch en menselijk opzicht) weer gereed is om uit te

rukken.

19 19 19 19

Kobes, et. al. (2006) ziet de mate van brandontwikkeling als belangrijkste parameter voor

het brandgevaar en dus voor het ontstaan van een levensbedreigende situatie. De

brandontwikkeling wordt sterk bepaald door de technische kenmerken en bouwkundige

staat van het gebouw. De ontwikkeling van een brand kan worden onderscheiden in vier

snelheden waarbinnen de brand een Heat Release Rate van 1 MegaWatt bereikt

(Babrauskas en Peacock, 1992). Hoe sneller de energieproductie van 1 MegaWatt wordt

bereikt, hoe sneller de brandontwikkeling is.

Het brandgevaar kan ook ingedeeld worden aan de hand van de omvang van de brand. Bij

branden die plaatsvinden in gebouwen onderscheidt Peacock et. al. (2004) twee catego-

rieën van omvang:

1. Een brand die zich heeft beperkt tot de ruimte van ontstaan

2. Een brand die zich buiten de ruimte van ontstaan heeft uitgebreid

Als we hier het brandschademodel naast leggen dan ontstaan de volgende subcategorieën:

1.1. Een brand die zich heeft beperkt tot het voorwerp dat initieel is gaan branden

(aangeduid als: ‘T1’)

Ter illustratie

Energieproductie:

Zonder technische hulpmiddelen is het in de praktijk niet eenvoudig

om te bepalen op welk moment een brand een energieproductie

van één MegaWatt heeft ontwikkeld. Het gaat dan ook veelal om

inschattingen. Voor een ervaren brandweerman spreekt wellicht het

volgende tot de verbeelding:

‘Op de piek van verbranding produceert een gestoffeerde stoel

ongeveer één MegaWatt aan energie. De energie die vrijkomt op het

moment dat een grote sofa in brand staat (op de piek van zijn

verbranding) bedraagt ruwweg twee MegaWatt'.

Bron: Averill, J.D., et. al. (2010).

Brandvermogen, vuurbelasting en de brandsnelheid:

‘In een slaapkamer staan naast enkele andere voorwerpen een, uit

dunne spaanplaat vervaardigde, kledingkast en een matras in brand.

De kledingkast zal in minder dan 75 seconden zijn maximale

verbrandingsenergie afgegeven hebben, en de matras ernaast zal

daar tussen 150 en 400 seconden voor nodig hebben. De snelheid

van brandontwikkeling van de kledingkast is dus ultrasnel en van de

naastgelegen matras gemiddeld snel’.

Bron: Quintiere, J.G., 1998.

Tabel 2.2: Categorisering snelheid van brandontwikkeling

Snelheid van brandontwikkeling 1 MegaWatt bereikt

Ultrasnel In minder dan 75 seconden

Snel Tussen 75 en 150 seconden

Gemiddeld snel Tussen 150 en 400 seconden

Langzaam In meer dan 400 seconden

Bron: Kobes, et al. (2006).

20

1.2. Een brand die zich heeft beperkt tot de ruimte waarin de brand is ontstaan


2.1. Een brand die zich heeft beperkt tot het compartiment waarin de brand is ontstaan


2.2. Een brand die zich heeft uitgebreid buiten het compartiment (aangeduid als: ‘T4’)

Een brand kan in drie stadia worden verdeeld: (1) de ontwikkelperiode (2) de brandperiode

en (3) de doofperiode. Per periode verschilt de snelheid van de brand. Het brandvermogen13

en de vuurbelasting14 zijn, naast de constructieve eigenschappen van de ruimte, bepalend

voor de brandsnelheid. De totale vuurbelasting bepaalt uiteindelijk de maximale brandduur,

blusinterventies buiten beschouwing gelaten. Het brandgevaar is per brandsituatie

verschillend. Op basis van de ernst van het brandgevaar stelt de operationeel

leidinggevende van de brandweer zijn prioriteiten en selecteert hij de interventies die nodig

zijn om het doel van de brandbestrijding te realiseren.

Een brand geeft signalen af. Deze kan het repressieve personeel gebruiken om het stadium

én de ontwikkeling van de brand vast te stellen. Het is mogelijk om aan de hand van de

brandsignalen de snelheid van branduitbreiding in te schatten. Hulpmiddel hierbij is het

RSTV-model15

. Dit model maakt gebruik van signalen die betrekking hebben op: (a) de rook,

(b) de stroming, (c) de temperatuur en (d) de vlammen die door de brand veroorzaakt

worden. Zo geeft de rook een indicatie van de brandbaarheid, giftigheid en hitte van de

brandgassen die vrijkomen. De snelheid van de stroming van de lucht en de rook geeft op

haar beurt een indicatie van de richting én snelheid van brandontwikkeling. De temperatuur

geeft een aanwijzing van de mate van ontgassing van de materialen. De vlammen indiceren

de wijze van verbranding en de snelheid van brandontwikkeling (NIFV Nibra, 2009b).

Het model wordt gebruikt als hulpmiddel om een goede inschatting te kunnen maken in

welk stadium de brand zich bevindt (brandstof- of ventilatiebeheerste brand16) en welke

bestrijdingstactiek op dat moment verantwoord is. Het model kan het repressieve personeel

zicht geven op situationele risico’s zoals: vlamoverslag en -terugslag. Kennis over de para-

meters voor het brandgevaar wordt door de waarnemers gebruikt om contextafhankelijk de

data te verzamelen.

2.4.5 De doelen van brandbestrijding

Per brandsituatie zijn de omvang van de brand, de snelheid van brandontwikkeling en de

aanwezigheid van ingesloten personen inputgegevens om het doel van de brandbestrijding

te bepalen en te prioriteren.

In het kader van ons onderzoek onderscheiden wij de volgende doelen:

Voorkomen dat een brand overslaat

Voorkomen dat een brand doorslaat

Beperken van nevenschade (economisch en/of milieutechnisch)

Veiligstellen van slachtoffers

13 Onder brandvermogen verstaan wij de eigenschappen van de aanwezige brandbare materialen in

de omgeving van de vuurhaard.

14 Onder de vuurbelasting verstaan wij de verdeling van het brandvermogen.

15 De R staat voor rook, de S voor stroming, de T voor temperatuur en de V voor vlammen.

16 Als de zuurstoftoevoer groter is dan de benodigde gas-zuurstofverhouding dan wordt de verbran-dingssnelheid bepaald door de vuurlast (er is sprake van een brandstofbeheerste brand). Wanneer een brand in een ruimte onvoldoende zuurstoftoevoer heeft kan er een mengsel van onvolledig verbrande gassen ontstaan. Er is dan sprake van een ventilatiebeheerste brand (Kobes et. al., 2006).

21 21 21 21

Controleren op mogelijke slachtoffers

Ontruimen van de omgeving die door brand wordt aangetast

Deze definiëring hebben wij mede gebaseerd op de Wet veiligheidsregio’s (artikel 3, lid 1a)

waar staat dat tot de brandweerzorg behoort: ‘het voorkomen, beperken en bestrijden van

brand, het beperken van brandgevaar, het voorkomen en beperken van ongevallen bij brand

en al hetgeen daarmee verband houdt’.

Het te kiezen doel moet gericht zijn op: (a) het zo goed en snel mogelijk opheffen of

voorkomen van gevaar voor personen en dieren en (b) het zo snel en goed mogelijk blussen

van de brand met zo min mogelijk (rest)schade. De operationeel leidinggevenden worden

geïnstrueerd om de volgende prioriteiten te stellen (NIFV Nibra, 2009b):

1. Het redden van mensen en dieren

2. Het beschermen van mensen, dieren en goederen

3. Het voorkomen en beperken van de uitbreiding van brand

4. Het blussen van brand

5. Het beperken van schade

Over het voorkomen van schade als gevolg van brand moet worden opgemerkt dat de

wetgever heeft bepaald dat de normen [red: de opkomsttijden] niet zijn gesteld om burgers

te beschermen tegen vermogensschade (Besluit veiligheidsregio’s, 2010).

2.4.6 De interventiemethoden blussen en ventileren

Is het doel van de brandbestrijding bepaald, dan moet een (combinatie van)

interventiemethode(n) worden geselecteerd om het doel te realiseren. Op hoofdlijnen kent

de brandweer twee interventiemethoden: (a) blussen en (b) ventileren.

De meest toegepaste interventiemethode is de blussing. De blussing beperkt in eerste

instantie de brandontwikkeling en rookverspreiding en stopt deze vervolgens (Kobes, et. al,

2006). De blussing is gebaseerd op vier principes om de brand te doven: (1) het verlagen van

de temperatuur, (2) het verhinderen van toevoer van zuurstof, (3) het wegnemen van de

brandbare stof en (4) het onderbreken van de kettingreactie van de verbranding (NIFV

Nibra, 2009b). De blussing gaat sterk uit van bronbestrijding, namelijk het elimineren van de

vuurhaard, door deze te doven.

De blusinterventie is niet geheel voorbehouden aan de brandweer: daar waar aanwezig treden automatische blusinstallaties al in werking voordat de brandweer arriveert. Waar mogelijk nemen burgers veelal zelf het initiatief om een beginnende brand te doven. In dit kader valt ook te denken aan de rol van bedrijfshulpverleningsorganisaties in de brandveiligheid van bedrijventerreinen. Deze activiteiten kunnen geschaard worden onder e noemer van maatschappelijke zelfredzaamheid. Als lid van de landelijke expertgroep Zelfredzaamheid stelt Heijnen (2010) dat gebleken is dat hulpverlenende instanties moeite hebben om actieve redzaamheid een plek te geven. Heijnen merkt op dat hulpverleners moeite hebben om burgers actief bij de hulpverlening te betrekken. Hij signaleert dat zij het moeilijk vinden om burgers die zelfredzaam zijn te integreren in hun planvorming. Bij het ondernemen van een blusinterventie hoeft de brandweer overigens niet uitsluitend gebruik te maken van haar eigen blusmiddelen. In veel objecten zijn kleine blusmiddelen in de vorm van slanghaspels, poeder- en schuimblussers en blusdekens aanwezig. Het komt de snelheid van de blussing ten goede als het repressieve personeel hier gebruik van kan maken.

De tweede reactie op brand is het zorgen voor ventilatie. Door ventilatie worden rook, hitte

en giftige gassen gecontroleerd afgevoerd en wordt de kans op een onvolledige verbranding

verminderd. Ook vergroot ventilatie de overlevingskansen van personen die zich in óf in de

nabijheid van de ruimte van brand bevinden. Dood bij brand wordt doorgaans veroorzaakt

door inhalatie van rook en giftige gassen (Gann, 2004). De laatste decennia is er eerder dan

22

daarvoor sprake van een niet overleefbare situatie bij brand. Deze situatie treedt al in

enkele minuten na het ontstaan van een brand. Onderzoek van Kobes et. al. (2009) toont

aan dat twee derde van de dodelijke slachtoffers bij woningbranden al is overleden voor

aankomst van de brandweer.

De ventilatie is een doeltreffende interventie mits een snelle blussing of koeling van de

vuurhaard mogelijk is (Kobes, et. al, 2006). Momenteel past de brandweer ventilatie

voornamelijk tijdens het nablussen toe. De interventie is dan gericht op het verdrijven van

stoom en rook. Hierin is een kentering zichtbaar nu ventilatie meer en meer in combinatie

met de blussing wordt gebruikt (NIFV Nibra, 2009b).

Grimwood (2008) beziet de interventiemethoden blussen en ventileren vanuit het perspec-

tief van bluseenheden met een beperkte bezetting. Grimwood hanteert een ‘drie fasen-

model’ om het functioneren van deze bluseenheden te verbeteren:

Fase 1, Blustechniek:

Gebruik pulserende en stootsgewijze blustechnieken. Zo wordt weloverwogen omgegaan

met de inhoud van de watertank. Dit verhoogt de functie van de tank op het moment dat er

geen toevoerleiding vanaf een hydrant is. Het toepassen van deze techniek verhoogt het

koelend vermogen van de blussing en zal het vlammen snel neerslaan.

Fase 2, Overdrukventilatie:

Gebruik positieve overdrukventilatie en anti-ventilatietechnieken om veilige werkzones te

scheppen. Strikte protocollen moeten hiervoor aanwezig zijn en worden gevolgd om zeker

te stellen dat de strategie veilig en effectief wordt uitgevoerd. Het toepassen ervan moet

ondersteund worden door het gebruik van warmtebeeldcamera’s.

Fase 3, Toevoegen additieven (verlagen oppervlaktespanning):

Voeg additieven aan het water toe om zo de functionaliteit te verhogen en een lager beslag

te leggen op de inhoud van de tank. Dit kan worden gedaan ingeval van: (a) buitenaan-

vallen, (b) het indammen van het vuur en (c) het beschermen van de omgeving. Het gebruik

van een schuimvormend middel (klasse A schuim) en Compressed Air Foam Systems (CAFS)

voert het onderdrukkend vermogen op tot zes keer dat van water. Hiermee wordt de

capaciteit van kleinere aanvalsteams met beperkte middelen verhoogd.

2.4.7 De defensieve en offensieve brandbestrijdingstactiek

Nadat de interventiemethode is gekozen, past de brandweer een tactiek toe om deze

interventie uit te voeren. De brandweer kent een: (a) verdedigende/defensieve tactiek, (b)

aanvallende/offensieve tactiek of (c) een combinatie van beide.

Bij een defensieve tactiek (veelal de buitenaanval) ligt de nadruk meestal op het voorkomen

en beperken van branduitbreiding en het blussen van de brand. Bij een buitenaanval wordt

de brandhaard van buitenaf geblust en bevindt het repressieve personeel zich buiten het

object van brand. De inzet is gericht op het omsingelen van de brand. Algemeen genomen is

er bij een defensieve tactiek meestal versterking nodig (NIFV Nibra, 2009b). Volgens de

brandweer is het effect van een buitenaanval minder dan van een binnenaanval. De

binnenaanval (als offensieve tactiek) gaat uit van de bestrijding van een brand vanuit de

ruimte waarin de brand zich bevindt. Het repressieve personeel opereert dus in het object

van brand. Recent houdt de brandweer de defensieve en offensieve tactieken bij binnen- en

buitenaanvallen tegen het licht.

De binnenaanval is de standaard voor de brandweer in Nederland. Als randvoorwaarde

geldt dat de brand klein genoeg moet zijn voor een blussing met een hoge druk straal

(Oomes, 2009). De mate van hitteabsorptie (door blussing) of hitteafvoer (door ventilatie) is

van belang. Is de absorptie of afvoer groter dan de mate van brandontwikkeling dan is het

mogelijk om de offensieve tactiek toe te passen (Kobes, et. al., 2006).

De risico’s die samenhangen met een binnenaanval komen in paragraaf 2.5. aan de orde.

23 23 23 23

2.4.8 De inzet van brandbestrijdingsmiddelen

Verschillende middelen kunnen worden ingezet om brand te bestrijden. Vanuit

maatschappelijk oogpunt is het van belang zo min mogelijk van deze middelen te gebruiken

om zowel directe- als indirect schade (bijvoorbeeld als gevolg van overtollig bluswater) te

beperken.

Water is de meest gebruikte blusstof. Het is ruim voorradig en heeft een aanzienlijk koelend

vermogen. Water kan uit diverse bronnen komen zoals: (a) de tank van de TS17

, (b) het

leidingnet voor drinkwater, (c) vijvers, (d) kanalen en (e) geboorde putten. Water wordt

door middel van waterdragende armaturen op de vuurhaard gebracht. De brandweer

beschikt over slangen voor hoge- en lage druk blussing, straatwaterkanonnen, straalpijpen

en een reeks van stukken om water te verzamelen en te verdelen. Naast water kan vuur

gedoofd worden door middel van bluspoeder, schuim, stikstof of een blusdeken. In objecten

waar brandpreventief voorzieningen worden geëist, zijn veelal goed functionerende

blusmiddelen aanwezig. Naast diverse blusmiddelen beschikt de brandweer over

gereedschap waarmee ze toegang tot het object van brand kan forceren of delen van het

brandend voorwerp of de brandende ruimte kan slopen. Voor het gebruik van deze

middelen moet het repressieve personeel zijn opgeleid en getraind. Zo kan het verkeerd

toepassen (door bijvoorbeeld verkeerd te handelen) wellicht leiden tot branduitbreiding en

kan het zo de risico’s bij de brandbestrijding vergroten.

Voor de bestrijding van branden in bepaalde objecten is informatie vooraf geprepareerd in

plannen en procedures. Sinds 2010 wordt in Apeldoorn veel van deze informatie digitaal

aan de bevelvoeder verstrekt door middel van een Mobiele Data Terminal (MDT). Deze

bevindt zich in elke TS. De terminal is eveneens uitgerust met een routenavigatiesysteem.

Dit heeft tot doel om een soepele afhandeling van een brandmelding te bevorderen, maar

mag niet gezien worden als een vervanging van de (straten)kennis van een chauffeur.

Doorgaans opereren de manschappen in ploegen van twee personen. Dit geldt zeker

wanneer zij opdracht krijgen om een binnenaanval uit te voeren. In ons onderzoek gaan wij

er van uit dat het ingezette repressieve personeel over voldoende kennis en vaardigheden

beschikt om het werk uit te voeren.

Aan de kennis en vaardigheden stelt de wetgever in het Besluit personeel veiligheidsregio’s

(2010) eisen. Deze eisen zijn gebaseerd op de gedachte dat het personeel van de brandweer

vakbekwaam wordt (door opleiding) en gedurende de gehele loopbaan vakbekwaam blijft

(door bijscholen en oefenen). Oefenen is nodig omdat te weinig repressief werk voor

handen is om bij al het personeel de kennis en vaardigheden op een voldoende niveau te

houden. Taal et. al. (2000) heeft onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor

realistisch oefenen in Nederland. Hiervoor is de mate waarin het repressieve personeel

praktische- en oefenervaring opdoet bestudeerd. Het onderzoek richtte zich specifiek op de

bestrijding van een binnenbrand. Uit dit onderzoek blijkt dat de gemiddelde ervaring die het

personeel in de praktijk opdoet dermate laag is dat de brandweer niet mag verwachten dat

personeel zonder periodieke bijscholing in alle gevallen bij binnenbrandbestrijding veilig en

doeltreffend haar werkzaamheden zal verrichten. Taal et. al. stelt zich op het standpunt dat

de vaardigheden voor bepaalde werkzaamheden onder andere worden verkregen door het

werk regelmatig (en volgens de voorgeschreven procedures) uit te voeren. Dit leidde tot de

aanbeveling om het repressieve personeel minimaal één keer per halfjaar onder realistische

omstandigheden te laten oefenen.

17 In Apeldoorn zijn de tankautospuiten uitgerust met een tank die minimaal 1.500 liter water bevat.

24

In een onderzoek uitgevoerd naar de vakbekwaamheid van het repressieve personeel van

het brandweercluster EVA concludeerde het projectteam vakbekwaamheid van brandweer

Apeldoorn (2009) dat er een kentering is waar te nemen in het onderwijsstelsel van de

brandweer. Waar in het verleden de nadruk lag op de traditionele onderwijsvorm door

middel van informatieoverdracht, speelt vandaag de dag het probleemgestuurde onderwijs

een meer dominante rol. Hierbij wordt er van uit gegaan dat de beroepsbeoefenaar (in

casu: het repressieve personeel) het meest leert tijdens de uitoefening van de functie. Het

leren op de werkplek is hierbij hét centrale uitgangspunt in het onderwijsstelsel van de

brandweer geworden. Voor het brandweercluster EVA neemt het repressieve personeel een

cruciale plaats in de kwaliteit van de brandweerzorg in. De cluster stelt dat ‘goed repressieve

personeel nodig is voor goede basisbrandweerzorg’ (Apeldoorn, 2009).

Wij stellen dat er een causaal verband is tussen de mate van ervaringsverdunning en de

personele omvang van een brandweerkorps. Naarmate deze omvang groter is, is de

individuele kans om een opdracht in de praktijk uit te voeren kleiner, immers de bezetting

van de TS is een vaststaand gegeven. Eerder liet de historische schets van het landelijk

aflegsysteem zien dat er een link is tussen de bezetting van de bluseenheid en het aantal

personeelsleden van een brandweerpost. De bezetting wordt namelijk vermenigvuldigd met

een garantiefactor voor opkomst van vrijwillig potentieel. Het verband tussen de factor en

opkomst is omgekeerd evenredig.

2.4.9 Het signaal: ‘brand meester’

Als een brand onder controle is, wordt het signaal: ‘brand meester’ gegeven. Dit betekent

overigens niet dat de inzet beëindigd is, maar dat de brand beheersbaar is. Het komt voor

dat de brandweer nog enige tijd na het signaal moet doorwerken voordat de brand uit is.

2.4.10 Schade als gevolg van brand

Brand leidt tot verschillende vormen van schade. In het kader van ons onderzoek maken wij

onderscheid tussen materiële en immateriële schade. Onder materiële schade scharen wij:

(a) financiële schade, (b) schade aan cultuur en historisch erfgoed en (c) een verstoring van

de bedrijfsprocessen. Immateriële schade hebben wij onderverdeeld in: (a) persoonlijk

letsel onder (a1) burgers of (a2) eigen personeel, (b) imagoschade van de brandweer en (c)

schade aan het milieu. Bij dit laatste kan worden gedacht aan besmet gebied als gevolg van

neergeslagen stofdeeltjes, verontreiniging van het oppervlaktewater, luchtverontreiniging

of een verbrand natuuroppervlak.

2.4.11 Woningbrand als maatgevend incident

Wereldwijd vallen onder burgers de meeste doden en gewonden bij brand in woningen. In

Amerika komen bovendien de meeste brandweermensen om bij woningbranden (Averill, et.

al., 2010).

Sinds enkele jaren wordt in Nederland onderzoek gedaan naar woningbranden met een

fatale afloop. Hieruit blijkt dat 59% van de mensen die zijn gestorven tijdens een

woningbrand zijn aangetroffen in de ruimte waarin de brand is ontstaan (NIFV Nibra, 2009).

In deze ruimte is zeer snel na het ontstaan van de brand sprake van een niet-overleefbare

situatie. Verder blijkt dat ongeveer 5,7 van elke 1.000 woningbranden fatale gevolgen heeft.

Hoewel wereldwijd de meeste doden en gewonden vallen bij woningbrand, hebben fatale

branden in andere typen gebouwen een grotere maatschappelijke impact, vooral wanneer

bij een brand meerdere dodelijke slachtoffers vallen (te denken valt aan de Schipholbrand).

Winkens en ’t Hooft (2005) stellen dat de bestrijding van een brand in een woning een

maatgevend incident is voor de TS. Tijdens de voorbereiding van ons onderzoek bleek al vrij

snel dat het repressieve personeel van brandweer Apeldoorn zich zorgen maakt als zij een

woningbrand met een TSi moeten benaderen. In ons onderzoek zullen wij hier dan ook

dieper op ingaan.

25 25 25 25

Onderzoek van het team brandonderzoek (TBO) van de Veiligheidsregio Noord- en Oost-

Gelderland VNOG) toont aan dat – als een brand zich beperkt tot de ruimte van ontstaan –

gemiddeld 327 liter water nodig is om een woningbrand te blussen. Dit geldt voor regulier

gebouwde woningen met een lage vuurlast18

. Het TBO concludeert dat in een reguliere

woonwijk de tankinhoud van de TS voldoende is om een woningbrand te blussen (Koopman

en Hazelaar, 2010). Het opbouwen van de waterwinning is in die soort gevallen geen

kritische succesfactor voor het repressief optreden.

2.4.12 Rendementsanalyse

Dood bij brand wordt doorgaans veroorzaakt door inhalatie van rook en giftige gassen. De

rookontwikkeling die met de brand gepaard gaat én de snelheid van reactie van de

bedreigde personen zijn van invloed op de evacuatie en daarmee op de overlevingskansen

(Gann, 2004). Vooral als de mensen die door de brand bedreigd worden zich ophouden in

de ruimte waar de brand is ontstaan is de kans op dodelijke slachtoffers groot. Deze kennis

is nuttig om vóór en tijdens de bestrijding van de brand met (mogelijke) slachtoffers een

rendementsanalyse te maken. Deze (bewuste) analyse weegt het doel van het repressief

optreden af tegen de risico’s die het repressieve personeel loopt. Het bewust maken van

een rendementsanalyse gebeurt niet bij de afhandeling van elke brand. Dit blijkt uit

onderzoek van het ministerie van BZK (1999). Het niet bewust maken van een analyse sluit

aan bij het routinematig handelen van het repressieve personeel. Dit is een belangrijke

oorzaak voor ongevallen onder repressieve personeel met fatale afloop (Helsloot en Duin,

van, 1999).

2.4.13 Definitie van doeltreffendheid bij repressief optreden

In het kader van ons onderzoek hebben wij in paragraaf 2.4 enkele elementen uit het

repressief optreden uiteengezet. Kennis over deze elementen hebben wij gebruikt bij het

maken van de boomdiagrammen, die nodig waren om onze onderzoeksbegrippen te opera-

tionaliseren. Wij denken dat de gepresenteerde elementen tot grootheden kunnen worden

geaggregeerd. Dit levert er twee op die betrekking hebben op het behalen van de doelen bij

brandbestrijding en de doelmatigheid van het repressief optreden.

Met dit in ons achterhoofd verstaan wij, in het kader van ons onderzoek, het volgende

onder de doeltreffendheid van het repressief optreden:

Met deze definitie realiseren wij dat niet elk element uit deze paragraaf in onze definitie

zichtbaar wordt. Voornamelijk om onderzoekstechnische redenen hebben wij hiervoor

moeten kiezen.

18 Is er sprake van bebouwing met een hoge permanente vuurlast (bijvoorbeeld in industriële

gebouwen) dan is gemiddeld 28.045 liter water nodig. Veelal gaan bij deze branden de objecten verloren en ligt de nadruk van de brandbestrijding op het beheersbaar houden van de brand. (Koopman H. en Hazelaar, T., 2010)

Definitie doeltreffendheid van het repressief optreden

Gegeven de (brand)situatie het bereiken van het doel van de brandbestrijding

met een maximale schadebeperking in: (a) materiële en (b) immateriële zin,

tegen: (c) minimale kosten (met behoud van de kwaliteit van het repressief

optreden) en met (d) maximale opbouw van praktijkervaring van het personeel.

26

We merken op dat theorieën over het brandverloop én de bedreiging van brand ons laten

zien dat de ernst van de brandsituatie afhankelijk is van verschillende aspecten zoals: het

brandvermogen, de vuurbelasting, de constructieve eigenschappen van de ruimte van

brand, et cetera. Deze aspecten zijn bepalend voor de interventies die worden geselecteerd

om het doel van de brandbestrijding te behalen. De bedreiging van de brand (het

brandgevaar) is bepalend voor het schadepatroon.

Wij zien de doeltreffendheid als een mix van factoren die niet afzonderlijk van elkaar

kunnen worden geanalyseerd om tot een oordeel over de doeltreffendheid te komen. Ze

moeten in context van de specifieke brandsituatie worden beoordeeld. Dit is een specifiek

kenmerk van praktijkgericht onderzoek. Zo stelt Verschuren (2009) dat bij praktijkgericht

onderzoek doorgaans vooral naar de uniciteit van zaken en naar het contextafhankelijke

wordt gezocht. Dit is zeker op ons onderzoek van toepassing.

2.5. Veiligheid van het repressieve optreden

Naar het begrip veiligheid bij repressief optreden is de afgelopen jaren meer onderzoek

verricht dan naar het begrip doeltreffendheid van het repressief optreden. Verschillende

ongevallen onder brandweerpersoneel in binnen- en buitenland zijn hiervoor aanleiding

geweest. In Nederland zijn sinds de jaren negentig van de vorige eeuw diverse onderzoeken

uitgevoerd naar de risico’s waarmee het repressieve personeel wordt geconfronteerd tijden

hun werk. Onafhankelijke onderzoekscommissies hebben zich de afgelopen periode

regelmatig over dit thema gebogen. Veel van deze onderzoeken hebben wij in onze studie

betrokken.

In het kader van ons onderzoek is het van belang dat wordt aangeven hoe wij veiligheid bij

repressief optreden definiëren. We zetten enkele elementen uiteen die wij relevant achten

in de relatie tussen het repressief optreden en de veiligheid van het repressieve personeel.

Nadat we veiligheid als maatschappelijk verschijnsel hebben beschouwd, besteden we

achtereenvolgens aandacht aan:

1. Veiligheid in relatie tot de TS

2. Risico’s bij repressief optreden bij brand

3. Veiligheidsbewustzijn van het repressieve personeel

Elementen uit deze paragraaf hebben we verwerkt in boomdiagrammen. Deze zijn als

bijlage opgenomen. Zoals eerder aangegeven dienden de boomdiagrammen vooral voor het

operationaliseren van de kernbegrippen.

Aan het einde van deze paragraaf gaan we over tot het definiëren van het begrip veiligheid

bij repressief optreden.

2.5.1. Algemene beschouwing van veiligheid

Veiligheid kan gezien worden als de mate waarin iemand of iets is gevrijwaard van gevaar of

schade. Hierbij betekent vrijwaren dat er geen ongewenste gebeurtenissen optreden die

letsel of schade veroorzaken. Zodoende levert veiligheid een zekere mate van geborgenheid

en gerustheid op, een zekere zone waarin men zich comfortabel voelt. Deze zone kan van

individu tot individu verschillen. Dit laatste maakt duidelijk dat veiligheid een complex

thema is met een grote subjectieve component (Uijlenbroek, 2010). Veiligheid speelt een

belangrijke rol in het dagelijks leven en wordt voortdurend én op tal van manieren bedreigd.

Helsloot (2004) maakt een veel gebruikte tweedeling in veiligheid. Hij onderscheidt: (a)

sociale veiligheid en (b) fysieke veiligheid. Sociale onveiligheid ziet Helsloot als een gevolg

van de bedreiging van de gezondheid en goederen door moedwillige criminele handelingen

27 27 27 27

van derden. Veel overheidsbeleid is erop gericht om deze vorm van onveiligheid te

beperken. Naar sociale veiligheid is dan ook veel onderzoek verricht.

Fysieke veiligheid wordt gezien als de bedreiging van de gezondheid door allerhande

ongevallen. Binnen het spectrum van deze vorm van veiligheid beweegt zich ons onderzoek.

We veronderstellen dat er bij afhandelingen van brandmeldingen meer inbreuk zal worden

gedaan op de fysieke veiligheid van de maatschappij en het ingezette repressieve personeel

dan op de sociale veiligheid van beide entiteiten. Wanneer wij in dit onderzoek spreken

over veiligheid dan bedoelen wij hiermee de fysieke veiligheid van het repressieve

personeel en laten we hun sociale veiligheid én die van de maatschappij buiten

beschouwing.

Helsloot (2004) geeft aan dat een eenduidige definitie van het begrip veiligheid niet bestaat.

Hoewel iedereen zich een beeld kan vormen van veiligheid is een sluitende definitie dus

moeilijk te geven.

De veiligheidskunde ziet veiligheid als een combinatie van factoren: (a) techniek, (b) gedrag

en (c) organisatie. Elke factor is te verdelen. Zo wordt bij techniek gekeken naar inkoop en

onderhoud van materieel en zelfs naar training. Onder gedrag worden items geschaard als

de lichamelijke en geestelijke capaciteit om het werk uit te voeren, de kennis, bekwaamheid

en ervaring die hiervoor nodig is en de gewoonten die hierbij horen. Hieronder valt ook het

weerstandsvermogen: ‘hoe gaat iemand met (on)veiligheid om?’

Onder organisatie vallen de meeste onderwerpen zoals: het hebben van beleidsdoelstel-

lingen en jaarplannen, standaard operationele procedures, instructies, opleidingen, taak-

analyses en procedures, et cetera.

2.5.2. Veiligheid in relatie tot de TS

De TS is een object, namelijk een voertuig met daarin allerlei gereedschap en hulpmiddelen.

In deze benadering kan de veiligheid van de TS bedreigd worden door risico’s, zoals een

beschadiging door een aanrijding of diefstal van materiaal. Deze vorm van veiligheid hebben

wij niet in ons onderzoek betrokken.

In ons onderzoek benaderen wij de veiligheid van de TS immaterieel. Wij denken zo de

relatie te leggen we tussen de TS en het repressieve personeel.

Van veiligheid is al sprake vanaf het moment dat de TS uitrukt. Dit blijkt een onderschat

probleem bij de brandweer te zijn (Helsloot et. al, 2007). Niet alleen medeweggebruikers

lopen tijdens een uitruk een verhoogd gevaar, maar ook het repressieve personeel.

Onverwachte reacties van medeweggebruikers op het toepassen van optische en/of akoes-

tische signalen verhogen de bedreiging van de veiligheid van het repressieve personeel.

Het lijkt erop dat allerlei emoties over de veiligheid zijn verbonden aan de TS. Als willekeurig

voorbeeld voeren we een citaat aan van Van Lochem en Verhallen (2007): ‘brand is oorlog

en met z’n zessen kun je tegen het vuur vechten’ [red: het aantal van zes is hierbij

onlosmakelijk verbonden met de standaard bezetting van de TS]. Ook in het standpunt van

de VBV over een anders bezette TS lezen wij een emotionele ondertoon: ‘minder brand-

weerlieden betekent automatisch *…+ dat de risico’s voor de veiligheid van brandweerlieden

extreem toenemen’ (VBV, 2010). Zonder een gedegen (voor)onderzoek naar de bezetting op

de TS waarschuwt de vereniging voor vergaande gevolgen voor de veiligheid van het

personeel. Anderen zijn van mening dat ‘het goed gaat zoals het gaat’ en dat daaraan

vooral niets moet worden veranderd. Of de risico’s voor het repressieve personeel bij een

afwijkende bezetting daadwerkelijk toenemen, proberen wij met dit onderzoek aan te

tonen.

28

2.5.3. Risico’s bij repressief optreden bij brand

Het is bekend dat het repressieve personeel tijdens het repressief optreden blootstaat aan

grotere risico’s dan de gemiddelde werknemer (Helsloot et. al., 2007). Tussen 1946 tot 2005

zijn bij brandbestrijding 66 doden onder het repressieve personeel gevallen, waarbij 36 van

hen zijn omgekomen op weg naar of tijdens de inzet (Rosmuller, 2006).

De belangrijkste oorzaken die ten grondslag liggen aan ongevallen met dodelijke afloop zijn:

(a) instorting (15,2%), (b) explosies (34,8%) en (c) desoriëntatie (19,7%). Rosmuller stelt dat

een groot deel van de doden (bijna 90%) valt in situaties waar sprake is van

schadebeperkend optreden door de brandweer, 70% vond plaats onder hoge tijdsdruk en

25% onder lage tijdsdruk. Over het schadebeperkend optreden van de brandweer vindt de

wetgever dat de normen [red: de opkomsttijden] die aan de brandweerzorg worden gesteld

niet tot doel hebben om burgers te beschermen tegen vermogensschade. Wellicht leidt

deze stelling langzaamaan tot een besef bij het repressieve personeel dat er niet per

definitie sprake hoeft te zijn van een hoge tijdsdruk op momenten dat zij schadebeperkend

optreedt.

Volgens Helsloot, Oomes en Scholtens (2007) typeert het repressieve personeel ongevallen

onder de eigen geledingen vooral als: ‘Acts of God’. De oorzaken van fatale ongevallen

worden ervaren als plotselinge situaties die zich zonder aankondiging voordoen en waarop

weinig invloed is uit te oefenen. In de beleving van het repressieve personeel is er dus

sprake van overmacht of het ingrijpen van het ‘noodlot’. Uit onderzoek door Helsloot en

Van Duin (1999) blijkt echter dat gevaarlijke situaties tijdens repressief optreden de

volgende oorzaken kennen: (a) gebrek aan ervaring, (b) te routinematig handelen, (c)

communicatiestoornissen en (d) een te gretige keuze voor de binnenaanval.

In het kader van ons onderzoek stellen wij dat de veiligheid van het repressieve personeel

tijdens het repressief optreden kan worden bedreigd door risico’s. Een risico zien wij als het

zich voordoen van een ongewenste gebeurtenis, die bedreigend is voor de veiligheid van

het repressieve personeel.

Om arbeidsongevallen analytisch te benaderen zijn diverse methoden ontwikkeld. Al deze

methoden hebben met elkaar gemeen dat ze een ongeval beschouwen als een samenloop

van omstandigheden (Helsloot et. al., 2007). De omstandigheden veroorzaken gebeurtenis-

sen, die met het oog op de ongewenste uitkomst (namelijk een ongeval) per definitie on-

wenselijk zijn en dus een risico betekenen. Hoe meer ongewenste gebeurtenissen gelijk-

tijdig samenvloeien, des te meer de veiligheid van het repressieve personeel wordt

bedreigd. Dus naarmate er meerdere risico’s zijn, is de bedreiging van de veiligheid van het

repressieve personeel groter. In ons onderzoek doen we uitspraken over de vraag in

hoeverre de veiligheid van het repressieve personeel bedreigd wordt.

Vanwege de specifieke gevaren en het grote aantal dodelijke slachtoffers onder het

repressieve personeel, schenken we aandacht aan de risico’s tijdens een binnenaanval. Uit

onderzoek blijkt dat het repressieve personeel dat omkomt, slachtoffer is van: vlamterug-

slag, explosie, instorting en/of desoriëntatie (Helsloot en Duin, van, 1999). Recent

onderzoek door de Onderzoeksraad voor veiligheid (2009) bevestigt dit, en stelt dat

rookgasexplosies en andere vormen van plotselinge branduitbreiding nog steeds een

belangrijke hoofdoorzaak van ongevallen is. Het repressieve personeel kan zich alleen tegen

dit gevaar beschermen door kennis van de brandsituaties te hebben en de verschijnselen

van brand te begrijpen (Onderzoeksraad voor veiligheid, 2009). Door deze bevindingen zou

het er op kunnen lijken dat de kennis en kunde van het repressieve personeel (de kwaliteit)

een meer kritische succesfactor voor hun veiligheid is hun kwantiteit.

29 29 29 29

Om de risico’s bij een binnenaanval tot een minimum te beperken, beschikt de brandweer

over een procedure bij vermissing van eigen personeel. Aan de hand van deze procedure

wordt al het personeel dat niet door de brand is ingesloten ingezet om hun collega’s te

redden. Gelijktijdig wordt de hulpverleningsorganisatie opgeschaald (VNOG, 2006).

Dat ingesloten repressief personeel wellicht kan worden gered door collega’s is het

uitgangspunt voor de ‘back-up gedachte’. Hoewel systematisch nergens uitgewerkt, leeft

onder het personeel het idee dat de nummers ‘drie’ en ‘vier’ hun ingesloten collega’s

moeten kunnen redden. De toedeling van deze functionaliteit is nergens in de gangbare

Nederlandse literatuur terug te vinden en is vermoedelijk historisch zo gegroeid.

Sinds enige tijd wordt het effect van een noodprocedure bij vermissing van eigen personeel

in twijfel getrokken. Dit geldt vooral ten aanzien van brandbestrijding in grotere, complexe

gebouwen. Zo plaatsen Helsloot, Oomes en Weewer (2009) vraagtekens bij het effect van

de noodprocedure waarover de brandweer Tynaarlo beschikte.

Dat noodprocedures niet altijd toepasbaar zijn, blijkt uit een onderzoek in de Verenigde

Staten (Perry, 2002). Tijdens dit onderzoek werd in een proefopstelling een ongeval

gesimuleerd onder eigen personeel. In totaal 1.200 brandweermensen werkten aan het

experiment mee. De conclusie was dat de vastgestelde procedure in grotere bedrijfspanden

niet functioneert. Belangrijkste reden was het feit dat de Amerikaanse brandweerman

gemiddeld voor 18,5 minuten ademlucht bij zich heeft, terwijl de reddingsprocedure

minimaal 22 minuten19 blijkt te duren. Het onderzoek laat zien dat het repressieve

personeel, als zij in de problemen komt, veel te laat de noodprocedure activeert. Hierdoor

zijn ze eigenlijk al niet meer te redden. Het verslepen van een eigen collega vraagt minimaal

twee tot drie mensen.

Het is goed om te realiseren dat in Amerika een federale procedure van kracht is die bepaalt

dat er bij binnenaanvallen in complexe gebouwen altijd twee mensen stand-by moeten zijn

voor een eventuele redding (OSHA 29, CFR 1910.134). In tegenstelling tot de Amerikaanse

procedure bij branden in complexe gebouwen, staan in de Nederlandse situatie geen brand-

weermensen klaar om eventuele ingesloten collega’s te redden. In veel gevallen zijn zij al

19 Ter vergelijking: in Apeldoorn heeft een brandweerman gemiddeld 20 minuten ademlucht bij zich.

Dit is gebaseerd op een fles met een inhoud van 6 liter van een druk van 300 bar en een aangenomen verbruik van 90 liter lucht per minuut (dit laatste is volgens opgave van het NIFV Nibra, 2009c).

Ter illustratie: brand in de Punt

‘In de middag van 9 mei 2008 rukte een eenheid van de gemeentelijke brandweer

Tynaarlo uit voor een brand in een loods van een watersportbedrijf in De Punt.

Hoewel de brandweerlieden tijdens het aanrijden veel rook uit de loods

tevoorschijn zagen komen, leek bij aankomst de omvang van de brand nogal mee

te vallen. De bevelvoerder besloot vier van zijn manschappen naar binnen te

sturen met de opdracht te verkennen en een eventuele brandhaard te blussen.

Korte tijd na het binnengaan van de loods werden de brandweerlieden overvallen

door een plotselinge, explosieve branduitbreiding. Drie van hen raakten door het

vuur ingesloten. Zij slaagden er niet in uit het brandende gebouw te ontsnappen,

noch konden zij door hun collega’s worden gered. Nadat zij hun ademlucht-

voorraad hadden opgebruikt zijn de drie brandweerlieden door verstikking om

het leven gekomen’.

Bron: Onderzoeksraad voor de veiligheid, 2009.

30

met de uitvoering van een opdracht belast en staat er daadwerkelijk niemand ‘klaar’. In

vergelijking met het Amerikaanse optreden zal het in Nederland waarschijnlijk meer tijd

kosten voordat de nummers ‘drie’ en ‘vier’ worden ingezet voor een redding. Helsloot et. al.

stelt zelfs dat de gedachte dat je door je eigen maat naar buiten kan worden gebracht een

mythe is. Mocht dit het geval zijn dan kan de gedachte van ‘back-up’ maar al te gemakkelijk

tot schijnveiligheid leiden. Hiervan is sprake als het brandweerpersoneel extra risico durft te

nemen, omdat ze erop vertrouwen dat hun collega’s hen komen helpen of redden op het

moment dat zij in gevaar verkeren.

Het verschijnsel dat men extra risico’s durft te nemen kan ook verklaard worden vanuit het

perspectief van risicocompensatie. In een onderzoek naar veiligheidsbewustzijn (uitgevoerd

door de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid) spreekt psycholoog Mittendorf over

risicocompensatie. Mittendorf (2004) stelt dat elk mens een bepaald gewenst niveau van

risicogedrag heeft. Dit niveau is compensabel doordat bij risicoverkleining (bijvoorbeeld

door technische en/of organisatorische middelen) de mens zijn gedrag aanpast zodat ze

toch de oorspronkelijke hoeveelheid risico’s nemen en spanning ervaren als voorheen. Dit

verband is ook omgekeerd van toepassing. Zo is het mogelijk dat door een verkleining van

de bezetting op de TS het repressieve personeel daadwerkelijk en/of gevoelsmatig een

groter risico loopt dan bij een TSs. In dergelijke gevallen zal men minder risico’s accepteren

en dus meer alert zijn op (on)veiligheid.

Rigby (2008)20 is van mening dat een grotere bezetting leidt tot een vergroting van de

‘comfort zone’. Zo voelt het Londense repressieve personeel zich bij een grotere bezetting

sneller op zijn gemak als het gaat om het benaderen van risicovolle situaties, dan bij een

kleinere bezetting. Rigby stelt dat individuele leden uit een grotere bezetting vertrouwen op

het systeem en op elkaar, en daardoor minder alert zijn op signalen die duiden op onveilig-

heid. De leden uit een kleinere bezetting maken een meer kritische inschatting van de

risico’s. (Rigby, P., interview, 19 augustus 2008). Paradoxaal kan meer personeel dus leiden

tot een comfortzone, die inbreuk kan maken op de persoonlijke veiligheid van het

repressieve personeel. De redenatie van Rigby volgend zou een andere samenstelling van de

TS dan ook tot risicocompensatie bij het repressieve personeel kunnen leiden. Met

betrekking op de Apeldoornse situatie kan ons onderzoek hier meer inzicht in geven.

Het classificeren van repressieve risico’s is een lastige opgave. Eén van de grootste

problemen is de logica van de indeling. Helsloot et. al. (2007) geeft hiervoor de volgende

redenen:

1. Risico’s kunnen zeer divers zijn en zich in uiteenlopende situaties manifesteren. Zo kan

een instorting zich voordoen wanneer het repressieve personeel binnen of buiten aan

het werk is

2. Risico’s zijn meestal niet op zichzelf staande situaties: een instorting kan het gevolg zijn

van een explosie of langdurige blootstelling aan het vuur. Als gevolg van een

vlamoverslag kan een muur instorten, waaronder het repressieve personeel wordt

bedolven

3. Risicovolle situaties kunnen cumuleren: de ene risicovolle situatie kan de aanleiding

zijn voor de volgende

4. Risico’s zijn veelal ongelijksoortig en verschillen van aggregatieniveau: zo is elektrocutie

eigenlijk geen risico maar een uitkomst van een risicovolle situatie, namelijk open

toegang tot elektriciteit

20 Tijdens het diagnostisch vooronderzoek is onder meer een bezoek gebracht aan de brandweer in

Londen. Hier werkt Rigby als Risk Assessment Advisor. Hij is door een deel van het onderzoeksteam geïnterviewd.

31 31 31 31

Als een risico zich openbaart dan kan dit de gezondheid van het repressieve personeel

bedreigen. Onacceptabele risico’s kunnen echter gereduceerd worden tot een acceptabel

niveau. Het weerstandsvermogen van het repressieve personeel is hierbij van belang. Het

weerstandsvermogen duidt op de mate waarin het repressieve personeel beschikt over de

mentaliteit, middelen en vaardigheden om aantasting van hun veiligheid (en dus hun

gezondheidsbelangen) te voorkomen en te bestrijden.

Helsloot et. al. (2007) stelt dat een ongeval nooit één enkele oorzaak kent. Meestal is er

sprake van ongelijksoortige zaken, zoals onvoldoende risicobewustzijn, een achterhaald

organisatieconcept, slechte procedures en/of falend materieel.

In het kader van ons onderzoek hebben wij veiligheid bij repressief optreden uiteengezet in:

(a) situationele risico’s en (b) gezondheidsrisico’s. De situationele risico’s hangen samen met

de brandsituatie en/of de manier waarop het repressieve personeel te werk gaat. De

gezondheidsrisico’s zijn verbonden met de staat waarin het repressieve personeel verkeert

tijdens de afhandeling van een brandmelding.

In het kader van ons onderzoek benoemen wij de volgende situationele risico’s:

1. Vlamoverslag

2. Vlamterugslag door rookexplosie

3. Gevaarlijke stoffen

4. Instorting en (om)vallen van constructies, voorwerpen, objecten

5. Toepassing van mechanisch geweld

6. Forceren van toegang

7. Het optreden in een object

8. Optreden in de nabijheid van een object

9. Het werken op hoogte

10. Agressie van omstanders

De classificatie van risico’s21 is vooral afgeleid uit onderzoek van Helsloot en Van Duin

(1999) en BZK (1999) en is gebruikt om veiligheid bij repressief optreden te instrumentali-

seren.

Voor de gezondheidsrisico’s die samenhangen met het repressief optreden is pas sinds 2004

meer aandacht. Aanleiding was de discussie over de afschaffing van het functioneel

leeftijdontslag. Bekend is dat de lichamelijke conditie van brandweermensen cruciaal is: in

de USA komen jaarlijks tussen de 40 en 50 brandweermensen om als gevolg van

hartaanvallen. Het blijkt dat daar vooral vrijwillige brandweermensen over een ‘te slechte

conditie’ beschikken. Mede omdat een centrale registratie ontbreekt, is in Nederland weinig

bekend over gezondheidsrisico’s die samenhangen met het repressief optreden (Helsloot et.

al., 2007).

Een slechte conditie kan maar al te makkelijk leiden tot (over)vermoeidheid tijdens de

uitvoering van het repressieve werk, dat een arbeidsrisico is. Zo blijkt uit arbeidsstudies dat

vermoeidheid een rol speelt bij de uitvoering van het werk. Traditioneel wordt vermoeid-

heid vanuit arbeidspsychologisch gezichtspunt opgevat als een afname van de werkprestatie

als gevolg van een aanhoudende (lichamelijke of geestelijke) activiteit. Het kan leiden tot

een zodanig psychische belasting dat de medewerker niet meer in staat is om adequaat te

reageren op de eisen die de (taak)situatie, of de omgeving aan het psychisch functioneren

stelt. Het kan ook zijn dat de medewerker hiertoe wel in staat is, maar dat dit ten koste gaat

van een toenemende mentale inspanning en het overwinnen van psychische weerstand

(Houtman, Schaufeli en Taris, 2000).

21

De classificatie van veiligheidsrisico’s is verwerkt in een boomdiagram. Het boomdiagram, met de titel: ‘Veiligheid bij repressief optreden’ is als bijlage opgenomen.

32

Vermoeidheid is een normaal gevolg van het verrichten van arbeid, omdat werken nu

eenmaal energie kost. De mate waarin de energie wordt verbruikt heeft onder meer te

maken met de intensiteit waarmee de arbeid wordt verricht. Op het moment dat de

belasting van de arbeid een piek bereikt, verbruikt het menselijk lichaam veel energie.

Vermoeidheid zien wij als een onwenselijke toestand en het vormt volgens ons dus een

risico tijdens het repressief optreden. Vermoeidheid is, naast momenten van piekbelasting,

één van de elementen die we in ons onderzoek betrekken.

De afhandeling van een brandmelding kan spanning veroorzaken. Deze spanning kan onrust

teweegbrengen, die negatieve gevolgen kan hebben voor de veiligheid van het repressieve

personeel. In uiterste gevallen zou onrust (die bijvoorbeeld veroorzaakt wordt door de

perceptie dat men de situatie niet de baas is) kunnen leiden tot schrikreacties, angsten of

paniekaanvallen. In sommige gevallen kan spanning leiden tot een posttraumatische

stressstoornis, een tijdelijke of permanente belemmering in de uitvoering van het

(repressieve) werk.

De gezondheidsrisico’s waarmee het repressieve personeel kan worden geconfronteerd

hebben wij gecategoriseerd als: (a) fysieke gezondheidsrisico’s en (b) mentale gezond-

heidsrisico’s22

.

Het repressieve personeel neemt voortdurend risico’s door zich aan gevaar bloot te stellen.

Het belang van het personeel is om daarbij geen letsel op te lopen. In het kader van ons

onderzoek hebben wij letsel gecategoriseerd als: (a) lichtgewond, (b) middelzwaar gewond,

(c) zwaar gewond en (d) overleden. Als gevolg van het letsel kan het repressieve personeel

tijdelijk, langdurig of permanent niet inzetbaar zijn. Dit laatste brengt het belang van de

werkgever in beeld.

2.5.4 Veiligheidsbewustzijn van het repressieve personeel

Om veilig te kunnen optreden is het van belang dat het repressieve personeel risico’s

signaleert. Uit onderzoek naar ongevallen onder repressief personeel blijkt dat sommige

ongelukken plaatsvinden omdat er in onvoldoende mate sprake is van risicoherkenning. In

andere gevallen blijkt dat het risico wel juist is ingeschat (het repressieve personeel zag het

gevaar) maar men reageerde niet op de juiste wijze.

22 Zie het boomdiagram met de titel: ‘Veiligheid bij repressief optreden’. Dit is opgenomen als bijlage.

Ter illustratie

Een brand kan zowel de fysieke als mentale gezondheid van het repressieve personeel aantasten. ‘Eén van de drie factoren die nodig is om een brand te laten ontstaan, of te laten voortduren, is temperatuur. Hoe hoger de temperatuur, des te meer hitte een brand uitstraalt. De stralingsintensiteit van de brand is het grootst in de ruimte waar vlammen aanwezig zijn (Kobes, 2006). Hittestraling kan leiden tot brand-wonden (of erger) onder het ingezette repressieve personeel. Het bedreigt dus hun fysieke gezondheid. Hittestraling kan ook leiden tot hittestress. Uit onderzoek van de Gezondheidsraad (2008) blijkt dat hittestress zich kan manifesteren in nadelige korte termijneffecten. Zo neemt de waakzaamheid af en worden de prestaties slechter tijdens de uitvoering van het werk. Hittestress op de werkplek is ook afhankelijk van de mate van inspanning tijdens de uitvoering van de werkzaamheden.’

33 33 33 33

De omvang van de risico’s verschilt per fase van de afhandeling van een brandmelding.

Tijdens de inzet waarbij het doel is om een slachtoffer veilig te stellen kan het nodig zijn het

personeel aan weloverwogen, aanmerkelijke risico’s wordt blootgesteld (Mittendorf, 2004).

Dit wordt dan ook geaccepteerd.

Tegenover het nemen van nodige risico’s staan de onnodige risico’s. Deze worden genomen

door het niet dragen of gebruiken van de persoonlijke beschermingsmiddelen of het

uitvoeren van een binnenaanval als er toch niets meer te redden is. Mittendorf verklaart het

nemen van onnodige risico’s aan de hand van de persoonskenmerken van het repressieve

personeel. Hij maakt onderscheid in: (a) de neiging om spanning te zoeken, (b) de beleving

van het werk als persoonlijke strijd met het vuur, (c) de beroepskeuzemotivatie en (d) de

gedachte onkwetsbaar te zijn. Ook wordt het nemen van onnodige risico’s verklaard vanuit

sociologische perspectieven zoals: (a) het nemen van risico’s suggereert vakbekwaamheid,

(b) de verwachting van het publiek en (c) de stijl van operationele leiding.

Brandweermensen hebben een natuurlijke drang om hulp te verlenen. Stil staan kijken op

de zijlijn terwijl een brand woedt, behoort veelal niet tot de opties, ‘men gaat daar waar het

vuur is’. Het is aannemelijk dat de perceptie van het repressieve personeel over wat het

publiek van hen verwacht, hier sterk aan bijdraagt.

2.5.5 Definitie van veiligheid bij repressief optreden

In het kader van ons onderzoek verstaan wij onder veiligheid bij repressief optreden:

2.6 Een anders samengestelde TS

De samenstelling van de tankautospuit (TS) is vastgelegd in artikel 3.1.5. van het Besluit

veiligheidsregio’s. Dit Besluit is op 1 oktober 2010 in werking getreden. Voor deze datum

was er geen wettelijke regelgeving voor de bezetting van de TS en waren niet geformali-

seerde richtlijnen van toepassing.

Het Besluit veiligheidsregio’s (2010) schrijft de samenstelling van de bezetting van de TS

voor en biedt het bestuur de mogelijkheid hier beargumenteerd van af te wijken. De

primaire grondslag voor een anders samengestelde TS is gebaseerd op het risicoprofiel van

de regio (of de gemeente). Bij de keuze voor een afwijking van de samenstelling dient aan

drie voorwaarden te worden voldaan:

1. De afwijking moet zijn gebaseerd op vakinhoudelijke argumenten:

In de vakinhoudelijke argumenten verdient de veiligheid van de burgers bij de

afwegingen een centrale plaats. De kwaliteit van de geboden brandweerzorg moet

ook bij een afwijkende bezetting van de uitrukkende eenheid (blijven) voldoen aan de

maatschappelijke behoefte aan goede brandweerzorg;

2. De afwijking mag geen afbreuk doen aan de veiligheid en de gezondheid van het

brandweerpersoneel:

Het bestuur moet als verantwoordelijk werkgever zorg dragen voor de veiligheid en

de gezondheid van de werknemers bij de inrichting van de arbeidsplaats, de

werkmethoden en de te gebruiken arbeidsmiddelen en persoonlijke beschermings-

middelen. Ook zal het bestuur moeten vastleggen welke risico’s deze arbeidsom-

Definitie veiligheid bij repressief optreden

De mate waarin het repressieve personeel vrij is van risico’s.

34

standigheden voor de werknemers met zich meebrengen en in deze risico-inven-

tarisatie en -evaluatie een beschrijving moeten opnemen van de gevaren en van de

maatregelen waarmee de risico’s worden beperkt. In dit proces dient ook voldoende

aandacht te worden besteed aan het opstellen van passende procedures en

voldoende gelegenheid en tijd voor het personeel om doeltreffend te worden

ingelicht over de te verrichten werkzaamheden, de risico’s en de maatregelen ter

beperking van deze risico’s. Dit gebeurt door doeltreffend en aan de onderscheiden

taken aangepaste (interne) opleiding en oefening en onderricht ten aanzien van de

nieuwe werkwijze aan te bieden. Al deze bovenstaande maatregelen zijn gestoeld op

respectievelijk de artikelen 3, 5 en 8 van de Arbeidsomstandighedenwet;

3. De procedure waarin het bestuur tot een besluit komt moet op een zorgvuldige en

ordentelijke wijze worden doorlopen;

Dit proces begint met een inventarisatie van de risico’s en het vaststellen van de

noodzaak tot afwijken van de standaardbezetting. Als blijkt dat de bestuurder (in de

zin van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) voornemens is besluiten te nemen

waar de WOR op van toepassing is – vooral artikel 25 en artikel 27 – worden relevante

onderwerpen voor advies dan wel ter instemming aan de ondernemingsraad

voorgelegd.

De consequenties van dit besluit worden uitgewerkt in het dekkingsplan als onderdeel

van het regionaal beleidsplan. In het regionaal beleidsplan maakt het bestuur van de

veiligheidsregio tevens inzichtelijk hoeveel capaciteit, die voldoet aan de uniforme

standaardbezetting, beschikbaar is voor de afgesproken interregionale bijstand.

Ons onderzoek richt zich op de inhoudelijke argumenten (onder de punten 1 en 2) die

het mogelijk moeten maken om met een anders bezette TS brand te gaan bestrijden.

De overige (bij Besluit aan de TS toebedeelde) taken en het risicoprofiel van de regio

zijn niet in ons onderzoek betrokken.

Uit de nota van toelichting (Besluit veiligheidsregio’s) is op te maken dat wanneer bijstand

nodig is, het te gebruiken materieel uitwisselbaar moet zijn. Het is noodzakelijk dat de

voertuigen en de uitrusting daarvan voldoen aan dezelfde minimumeisen. Bij het oproepen

van bijstand (klein- en grootschalig) moet men er op kunnen vertrouwen dat de

bijstandseenheden over dezelfde operationele slagkracht beschikken als de eenheden van

het eigen korps. De tankautospuit moet daarom gestandaardiseerd zijn. Zoals eerder bleek

is dit in de jaren ’80 een doorslaggevend argument geweest om de TS standaard met zes

personen te bezetten.

Vanwege deze eis uit het Besluit moet een bijstandsverlenende TS altijd bezet zijn met zes

personen. De bezettingseisen gaan uit van interregionale bijstand en niet van het verlenen

van bijstand binnen de grenzen van de eigen gemeente. In dit onderzoek gaan wij er echter

van uit dat, wanneer een TS het verzorgingsgebied verlaat, er sprake is van bijstand en er

dus wordt geopereerd met een bezetting van zes personen.

35 35 35 35

3. ONDERZOEKSOPZET, DATA EN ONDERZOEKSMETHODEN

3.1 Onderzoeksopzet en uitgangspunten

Dit onderzoek is een praktijkgericht onderzoek naar een organisatieverandering. In het

onderzoek hebben wij gebruik gemaakt van wetenschappelijk methoden en technieken om

kennis te vergaren over de effecten van een anders bezette TS. Wij pretenderen zeker geen

wetenschappelijk onderzoek te doen, maar hebben elementen uit deze vorm van onderzoek

geïmplementeerd om tot betrouwbare resultaten te komen.

Veldexperiment Om de effecten van een interventie op de bezetting van de TS inzichtelijk te maken is

gekozen voor een praktijkgerichte benadering23, in de vorm van een veldexperiment.

Verschuren en Doorewaard (2007) stellen dat dit hét type onderzoek is dat gebruikt kan

worden om ervaring op te doen met een nieuw te creëren situatie. Tevens is dit type

onderzoek geschikt om na te gaan wat de effecten van een verandering zijn. Als voorwaarde

stellen zij dat twee, zoveel mogelijk, gelijke groepen moeten worden geformeerd. De ene

groep krijgt de interventie (in ons geval een andere bezetting, de TSi), de andere niet (in ons

geval de standaardbezetting, de TSs).

In ons onderzoek noemen we de eerste groep de ‘experimentele groep’ en de tweede de

‘controlegroep’. Het is vooral van belang om te meten hoe de experimentele groep zich

gedraagt als gevolg van de interventie (de doelvariabele). Belangrijke voorwaarde bij deze

vorm van onderzoek is dat de interventie het enige verschil tussen beide eenheden is. Dit

onderzoekstechnisch uitgangspunt was, naast het feit dat niet exact bekend is wat

alternatieve brandbestrijdingstactieken en -technieken betekenen voor de veiligheid van het

personeel, een belangrijke reden om het onderzoek te laten plaatsvinden binnen de grenzen

23 Verschuren (2009) onderscheidt twee vormen van praktijkgericht onderzoek: (a) organisatiegericht

onderzoek en (b) beleidsgericht onderzoek. Het eerste richt zich veelal op een groep mensen die samenwerken, het tweede vaak op de collectiviteit (meestal in vormen van effecten op de samenleving). Veranderingen in organisatiegericht onderzoek zijn vaak ingrijpender en talrijker (radicaler) dan bij beleidsgericht onderzoek.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk verantwoorden wij de keuzes en uitgangspunten die ten

grondslag liggen aan dit onderzoek. In paragraaf 3.1 gaan wij hier verder op in en

beschrijven we in beknopte termen de onderzoeksopzet. In paragraaf 3.2 is te

lezen welke data wij hebben gebruikt om tot antwoord op de onderzoeksvragen

te komen. Daarnaast geven wij weer wat volgens ons de betrouwbaarheid en

validiteit van dit onderzoek is. Vervolgens zullen wij de belangrijkste begrippen uit

het onderzoek operationaliseren en geven we aan hoe we inhoud hebben

gegeven aan de stipulatieve definities. Paragraaf 3.3 geeft in het kort weer welke

onderzoeksmethoden en -technieken wij hebben gebruikt om tot resultaten te

komen.

36

van de bestaande brandbestrijdingstactieken en -technieken. Door data van beide eenheden

met elkaar te confronteren wordt kennis geproduceerd over de effecten van de TSi. Het

bovenstaande is in figuur 3.1 weergegeven.

Figuur 3.1 kennis als resultaat van de confrontatie tussen de TSi en de TSs

Onderzoekseenheden Brandweer Apeldoorn werkt zowel met beroeps- als vrijwillig personeel en wordt hierdoor

een combikorps genoemd. De organisatiestructuren van een beroepskorps en een vrijwillig

korps verschillen van elkaar. Gezien het doel van het onderzoek was het van belang om

brandweerposten uit beide organisatievormen in het onderzoek te betrekken. Er is gekozen

om gedurende één jaar drie brandweerposten te laten uitrukken met een andere bezetting:

1. Vosselmanstraat (24-uurs bezetting)

2. Wilmersdorf (dagbezetting)

3. De Maten (vrijwilligers)

Deze drie brandweerposten zijn geselecteerd omdat ze een goede doorsnede vormen van

brandweer Apeldoorn. Gezamenlijk dekken ze twee verschillende verzorgingsgebieden af.

Gedurende de onderzoeksperiode is getracht naar elke brandmelding, waarbij het personeel

van één van de posten moest uitrukken onderzoek te doen. Vanwege organisatorische

redenen is dit niet te allen tijde gelukt.

Kernbegrippen De data die we nodig hebben om kennis over de effecten van de TSi te generen, komen uit

de empirie. Verschuren en Doorewaard (2007) geven aan dat de informatie die we zoeken in

dit soort gevallen betrekking heeft op zintuiglijk waarneembare fenomenen in de werke-

lijkheid. Om te komen tot een zintuiglijke waarneming zijn de twee kernbegrippen (namelijk:

(a) de doeltreffendheid van het repressief optreden en (b) de veiligheid bij repressief

optreden) geoperationaliseerd door middel van stipulatieve definities en geïnstrumen-

taliseerd in meetinstrumenten.

Bij praktijkgericht onderzoek kunnen definities van kernbegrippen uit de literatuur niet

zonder meer worden overgenomen. Daarvoor zijn de begrippen in de literatuur vaak te

abstract en algemeen omschreven. Om toch een overstap naar de empirie te kunnen maken

stellen Verschuren en Doorewaard (2007) voor om gebruik te maken van stipulatieve

TSi TSs

Experimentele conditie: praktijkomgevingExperimentele conditie: praktijkomgeving

CONFRONTATIE

Experimentele eenheid Controle eenheid

Data / kennis over de TSi

Data / kennis over de TSs

Meting aan: Meting aan: Meting aan:Meting aan:

TSiTSi TSsTSs

Experimentele conditie: praktijkomgevingExperimentele conditie: praktijkomgeving

CONFRONTATIE

Experimentele eenheid Controle eenheid

Data / kennis over de TSi

Data / kennis over de TSs

Meting aan: Meting aan: Meting aan:Meting aan:

37 37 37 37

definities. Dit zijn definities die zijn ingevuld aan de hand van wat de onderzoeker verstaat

onder een bepaald begrip. Van belang is dat noch de gangbaarheid, noch de waarheid

maatgevend is maar de bruikbaarheid24 ervan.

Om te komen tot definities hebben wij de kernbegrippen uiteengerafeld. Deze, door

Verschuren en Doorewaard, als multifunctionele methode omschreven manier van werken

specificeert het kernbegrip door het uiteen te leggen in bijvoorbeeld: (a) dimensies/

aspecten/deelaspecten, of (b) categorieën en subcategorieën of (c) typen en subtypen. De

uiteenrafelingen (boomdiagrammen) die wij voor ons onderzoek hebben gemaakt zijn

gebaseerd op eerder onderzoek naar onze kernbegrippen. Hiermee bouwen wij voort op

kennis van anderen (cumulativiteit-eis van onderzoek). Ter toetsing hebben wij onze

boomdiagrammen onder meer besproken met prof. dr. I. Helsloot25

. Dit hebben we gedaan

vanwege zijn onderzoek naar en publicaties over beide onderzoeksbegrippen.

Onderzoeksmethoden

Ons onderzoek is een combinatie van kwantitatief (extensief) en kwalitatief (intensief) on-

derzoek, waarbij overwegend de nadruk ligt op de kwantitatieve benadering.

Swanborn (2008) ziet de begrippen extensief en intensief in principe als aanduidingen op

een glijdende schaal van onderzoek ‘in de breedte’, naar onderzoek ‘in de diepte’. In de

combinatie zijn allerlei tussenvormen denkbaar. Van deze tussenvorm hebben wij dan ook

gebruik gemaakt. Zo bakenen wij door middel van extensief onderzoek de deelvragen ‘in de

breedte af’ en onderzoeken we ze via enkele casussen verder ‘in de diepte’. Swanborn

spreekt in dit kader van simultaan onderzoek. De selectie van de casussen ten behoeve van

de kwalitatieve analyse is een ad-hoc steekproef. Het kenmerkende hiervan is de

afwezigheid van een tevoren vastgelegde systematiek; de keuze van de casussen hangt af

van onze interpretatie van de resultaten uit het extensief onderzoek.

Meetinstrumenten Over een andere samenstelling op de TS is weinig onderzoek gepubliceerd. Daarom heeft

ons onderzoek zich gericht op het verzamelen van data uit eerste hand. Hierdoor is getracht

de werkelijkheid zo goed mogelijk te benaderen. Om het onderzoeksmateriaal te

verzamelen zijn de kernbegrippen geïnstrumentaliseerd in drie meetinstrumenten:

1. Observatie door middel van waarneming:

Op de locatie van de brand is een waarneming verricht aan de brandsituatie, de

brandbestrijdingsprocessen en de wijze van optreden van het ingezette repressieve

personeel. De waarnemingscategorieën zijn nauwkeurig verwerkt in een waarneming-

sschema. Om strategisch gedrag bij de te observeren personen (in casu: de bezetting

van de TS) te voorkomen is het waarnemingsschema niet bekend gemaakt.

2. Ondervraging door interview:

Na afloop van een brandmelding is de bevelvoerder, de chauffeur en één willekeurig

manschap van de eerst gealarmeerde TS gevraagd naar hun beleving over de

doeltreffendheid van het uitgevoerde werk en hun persoonlijke veiligheid. Hiervoor is

een semi-gestructureerd interview ontwikkeld. Om de betrouwbaarheid van de meting

te vergroten is een instructie voor de interviewers gemaakt en zijn zij extern getraind.

24

Bruikbaar is een stipulatieve definitie als deze het begrip afbakent tot haalbare proporties, duidelijkheid geeft over de vraag welke waarneembare zaken in de werkelijkheid vallen onder de definitie en deze aansluit bij de doelen vraagstelling van het onderzoek.

25 Prof. dr. I. Helsloot is hoogleraar Fysieke Veiligheid en Crisisbeheersing aan de Vrije Universiteit in

Amsterdam.

38

3. Inhoudsanalyse:

Deze onderzoekstechniek is onder meer toegepast om kennis te genereren uit de

bestanden van de meldkamer. Voorafgaand en tijdens het verloop van een incident

verzamelt de meldkamer aanzienlijk veel data over bijvoorbeeld: de aard en omvang

van het incident, de brandweereenheden die zijn gealarmeerd en de opkomsttijden.

Ook is gebruik gemaakt van artikelen die in de media of via het internet zijn gepubli-

ceerd.

De waarnemers zijn geselecteerd op basis van hun ervaring op het gebied van brand-

bestrijding of onderzoek naar de oorzaak en het verloop van een brand. Het merendeel van

de waarnemers heeft geruime tijd gewerkt als operationeel leidinggevende en/of geeft

instructie op het gebied van brandbestrijding. De helft van de waarnemers had geen

arbeidsverhouding met brandweer Apeldoorn en woonde en werkte verspreid door het

verzorgingsgebied van de gemeente Apeldoorn. Ze maakten geen deel uit van de bezetting

van een TS en vervulden dus geen actieve rol tijdens de afhandeling van een brandmelding.

Hiermee is getracht de onafhankelijkheid van de waarneming tot een maximum te bevor-

deren. De waarnemers observeerden de voortgang van de inzet vanaf de zijlijn. Voor de

waarnemers is een specifieke waarnemingsinstructie geschreven. Dit alles had tot doel om

de waarnemers zoveel mogelijk gelijke uitgangspunten te geven. In het kader van

onderzoekertriangulatie (verschillende onderzoekers) is dit een belangrijk uitgangspunt

(Verschuren, 2009). Om tijdig bij de afhandeling van een brandmelding te arriveren,

verplaatsten de waarnemers zich met dezelfde spoed als de TS door het verkeer.

De interviewers zijn geselecteerd op hun vermogen om te kunnen luisteren, de juiste vragen

te kunnen stellen en door te kunnen vragen. Kort na de start van het onderzoek heeft een

externe coach de interviewers getraind in het afnemen van interviews. Het overgrote deel

van de interviewers (83%) was niet verbonden aan de Apeldoornse brandweerorganisatie.

3.2 Data en operationalisering

In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van verschillende databronnen die zijn onder-

gebracht in een databank. De gegevens die zijn voortgekomen uit het onderzoek

(waarnemings- interviewformulieren) zijn opgenomen in het databestand Brandweer

Apeldoorn Zes Or lesS 2010 (BAZOS, 2010). Elke afhandeling van een brandmelding die is

waargenomen en/of is geïnterviewd, is gekenmerkt als onderzoekseenheid (casus). Per

onderzoekseenheid is op meerdere variabelen gemeten. Aan elke variabele is een waarde

toegekend.

Na bespreking van de validiteit van ons onderzoek zal de operationalisering van de

belangrijkste variabelen worden weergeven en wordt er inzicht verleend in de verdeling van

de waardes op deze variabelen. De uiteenzetting van onderzoekseenheden in variabelen en

waarden is in figuur 3.2 gevisualiseerd.

39 39 39 39

Figuur 3.2 onderzoekseenheden, uiteengezet in variabelen en waarden

3.2.1 Interne validiteit en betrouwbaarheid Door het inzetten van verschillende meetinstrumenten en onderzoekers (interviewers en waarnemers) hebben we een meervoudige meting gerealiseerd. Dit is een probaat middel om de interne geldigheid26 van het onderzoek te verbeteren (Verschuren, 2009). Hier ligt de relatie met de (interne) validiteit van ons onderzoek. We willen er namelijk zeker van zijn dat wat we zeggen te hebben gemeten, ook daadwerkelijk hebben gemeten. Om goede conclusies te kunnen trekken is het van belang dat de data zoveel mogelijk recht doen aan de werkelijkheid. Dit bepaalt in grote mate of we er in slagen over oorzaken en verschijnselen goede conclusies te trekken. De validiteit van de meting is, naast de causale relaties en het vermijden van systematische meetfouten, één van de aspecten van interne validiteit. Deze drie aspecten zijn voortdurend onder onze aandacht geweest. Om systematische waarnemingsfouten (waarbij het gedrag en/of de houding van de waarnemer of interviewer bepalend is) te voorkomen is er bijna maandelijks overleg gevoerd met de waarnemers en interviewers. Daarnaast is er veel één-op-één contact geweest tussen de projectleiding en de onderzoekzoekers. Tevens zijn de interviewers getraind, waarbij de nadruk heeft gelegen op de techniek van doorvragen en het belang van de rol als ‘eerlijke ooggetuige’. Bij dit laatste is niet de mening of opvatting van de interviewer van belang, maar wel die van de respondent. Zowel het interviewformulier als het waarnemingsschema is zeer regelmatig met de interviewers en waarnemers besproken. Dit had tot doel om onze kernbegrippen meer eenduidig te krijgen om zo misverstanden bij de interviews of waarnemingen te voorkomen. Ons onderzoek is een iteratief proces geweest. Zo is gedurende het onderzoek het interview-formulier en het waarnemingsschema aangepast. Hiermee is geprobeerd beide schema’s beter te laten aansluiten bij de bevindingen in de praktijk of de belevingswereld van de geïnterviewden. Ook is door voortschrijdend inzicht de onderzoeksopzet op enkele punten aangepast, zodat dit beter zou aansluiten bij de (veelal) weerbarstige praktijk. De aanpassingen zijn vooraf afgestemd met prof. dr. P.J.M. Verschuren.

3.2.2 Externe validiteit en generaliseerbaarheid

De interne validiteit van het onderzoek is belangrijk zodat de conclusies die we trekken ook

daadwerkelijk opgaan in de praktijk. Als de interne validiteit in orde is kunnen we echter

alleen stellen dat de conclusies opgaan voor de onderzoekspraktijk.

Doel van dit onderzoek is het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van nieuw lokaal

beleid over een optimale (andere) bezetting van de TS per type incident. Om dit te

realiseren moeten onze uitspraken en conclusies generaliseerbaar zijn (externe validiteit).

Door middel van een getrapte steekproef hebben we geprobeerd de generaliseerbaarheid

26

De interne geldigheid heeft betrekking op het feit dat de mening van de onderzoekers, die is gebaseerd op het verzamelde materiaal, ook daadwerkelijk is onderzocht (Verschuren, 2009).

Onderzoek

Onderzoekeenheid= casus = afhandeling

brandmelding

Door middel van onderzoek doen we uitsprakenover de werkelijkheid.

Variabele1

Variabele2

Variabele3

Variabele…..

Waarde1

Waarde2

Waarde….

Variabele1

Variabele2

Variabele3

Variabele…..

Waarde1

Waarde2

Waarde….


brandmelding


brandmelding

Onderzoek


brandmelding

Door middel van onderzoek doen we uitsprakenover de werkelijkheid.

Variabele1

Variabele2

Variabele3

Variabele…..

Waarde1

Waarde2

Waarde….

Variabele1

Variabele2

Variabele3

Variabele…..

Waarde1

Waarde2

Waarde….


brandmelding


brandmelding

40

zo hoog mogelijk te laten zijn. Dit betekent dat de onderzochte afhandelingen van

brandmeldingen een representatieve afspiegeling moeten zijn van het totaal aantal

brandmeldingen dat Apeldoorn jaarlijks verwerkt. Elk van deze afhandeling is echter anders

en brengt eigen risico’s en andere doelen met zich mee. Hier hebben we door middel van

kwalitatieve analyses aandacht aan geschonken.

Ten behoeve van de in te zetten brandweereenheden (inzet en opschaling) heeft de

brandweer een brand(melding) geclassificeerd in: (a) Kleine brand, (b) Middel brand, (c)

Grote brand en (d) Zeer grote brand. In het kader van ons onderzoek hebben wij de laatste

twee categorieën samengevoegd tot de categorie: (Zeer) grote brand. Tabel 3.2.2.1 maakt

de verdeling van de interviews en waarnemingen inzichtelijk naar categorisering voor inzet

en opschaling. De tweede kolom (2006-2009) geeft weer bij hoeveel afhandelingen van

brandmeldingen Brandweer Apeldoorn in die periode heeft moeten optreden.

Tabel 3.2.2.1 laat zien dat de, in ons onderzoek, opgenomen interviews en de waargenomen

branden in omvang een goede doorsnede zijn van de branden die brandweer Apeldoorn

jaarlijks verwerkt. In werkelijkheid is 87,6% van de brandmeldingen in Apeldoorn een Kleine

brand. In ons onderzoek hebben wij 132 Kleine branden waargenomen, wat neerkomt op

82,5%. Dit percentage ligt iets lager dan het werkelijke aantal Kleine brandmeldingen.

In ons onderzoek zijn meer branden in de categorie Middel brand opgenomen dan, gezien

een perfecte doorsnede, wenselijk is. 16,9% van de brandmeldingen die in het onderzoek

zijn waargenomen was een Middel brand, tegenover 11,0% in de periode 2006-2009. Een

(Zeer) grote brand hebben we één keer waargenomen.

Na afloop van afhandelingen van branden in de categorie Kleine brand zijn 185 interviews

afgenomen. In totaal zijn er 243 interviews afgenomen, wat maakt dat het percentage

interviews na een Kleine brand 76,2% van het totaal afgenomen interviews is. 1,2% van de

interviews is afgenomen naar aanleiding van een (Zeer) grote brand. Dit percentage is iets

lager dan op basis van de werkelijke verdeling wenselijk is. Ook het percentage interviews

na een Middel brand (22,6%) is hoger dan op basis van de werkelijke verdeling wenselijk zou

zijn, want in werkelijkheid is het percentage Middel branden 11,0%.

In het kader van ons onderzoek is de classificatie ‘Brandmelding’ verdeeld in de

meldingscategorieën: (a) Binnenbrand, (b) Buitenbrand, (c) Verkeer, (d) Automatisch

brandalarm en (e) Controle. Elke meldingscategorie is verder verdeeld in subcategorieën. De

categorisering is ontleend aan het geïntegreerde meldkamersysteem van de (voormalige)

Gemeenschappelijke Meldkamer Apeldoorn27.

27 Zie het boomdiagram met de titel: ‘Boomdiagram type incident’. Dit is als bijlage opgenomen.

Tabel 3.2.2.1 representativiteit verzamelde data naar categorisering brandmelding voor inzet en opschaling

Omschrijving 2006-2009 Waarneming Interview

N % N % N %

Kleine brand 1249 87,6 132 82,5 185 76,2

Middel brand 157 11,0 27 16,9 55 22,6

(Zeer) grote brand 20 1,4 1 0,6 3 1,2

Totaal 1426 100,0 160 100,0 243 100,0

Bron: CBS incidentenrapporten (2006-2009), BAZOS (2010).

41 41 41 41

Tabel 3.2.2.2 geeft een overzicht van de afhandelingen van brandmeldingen die in ons

onderzoek zijn opgenomen. De eerste kolom geeft weer welke subcategorieën in ons

onderzoek zijn betrokken. Per subcategorie laat de kolom 2006-2009 zien hoeveel

brandmeldingen brandweer Apeldoorn in de periode 2006-2009 heeft afgehandeld. De

volgende twee kolommen geven per subcategorie het aantal waarnemingen en interviews

weer dat in ons onderzoek is opgenomen.

Tabel 3.2.2.2 laat zien dat de steekproef redelijk goed overeenkomt met de werkelijke

verdeling van brandmeldingen. In onze steekproef is een aantal subcategorieën

oververtegenwoordigd: het percentage Bedrijf/industriebranden lag de afgelopen vier jaar

op 1,4% (het percentage waarnemingen en interviews lag echter op respectievelijk 5,6% en

6,2%). Schoorsteenbranden, Woningbranden en Personenvervoer zijn ook oververtegen-

Tabel 3.2.2.2 representativiteit verzamelde data naar subcategorie van brandmelding

2006-2009 Waarneming Interview

N % N % N %

Logeren 1 0,02 0 0,0 0 0,0

Bedrijf/industrie 80 1,42 9 5,6 15 6,2

Schuur 67 1,18 4 2,5 12 4,9

Spoor (TIS 2) 3 0,05 0 0,0 0 0,0

Schoorsteen 106 1,88 11 6,9 24 9,9

Wonen 300 5,32 24 15,0 45 18,6

Gezondheid 10 0,18 0 0,0 0 0,0

Ontmoeting 23 0,40 3 1,9 3 1,2

Onderwijs 27 0,48 1 0,6 0 0,0

Ruigte / Struik 295 5,23 8 5,0 23 9,5

Wegenberm 15 0,26 1 0,6 0 0,0

Spoorberm (TIS 2) 6 0,11 0 0,0 0 0,0

Container / afval 466 8,27 17 10,6 16 6,6

Overige buitenbranden 270 4,79 5 3,1 12 4,9

Personenvervoer 237 4,21 16 10,0 33 13,6

Vrachtvervoer 33 0,59 1 0,6 1 0,4

Handbrandmelding 250 4,44 2 1,3 3 1,2

Rookdetectie 3026 53,70 38 23,8 35 14,5

Sprinkleralarm 60 1,06 1 0,6 2 0,8

Via een PAC 141 2,50 7 4,4 4 1,6

Storing OMS 14 0,25 0 0,0 0 0,0

Specifieke melding 1 0,02 0 0,0 0 0,0

Binnenbrand na

automaat 46 0,82 7 4,4 9 3,7

Onderzoek 100 1,77 5 3,1 3 1,2

Nablussing 26 0,46 0 0,0 0 0,0

Nacontrole 33 0,59 0 0,0 3 1,2

Totaal 5636 100,0 160 100,0 243 0,0

Bron: CBS incidentenrapporten (2006-2009), BAZOS (2010).

42

woordigd in de steeproef. Zo bevat de subcategorie Schoorsteenbrand in werkelijkheid 1,8%

van alle brandmeldingen (het percentage waarnemingen en interviews lag echter op

respectievelijk 6,9% en 9,9%). In de periode 2006-2009 bedroeg het percentage

Woningbranden 5,3% van het totaal. In ons onderzoek is deze subcategorie sterk

oververtegenwoordigd (waarnemingen 15,0% en interviews 18,6%).

Het aantal waargenomen branden in de subcategorie Personenvervoer lag op 10,0% en in

deze subcategorie zijn 13,6% interviews afgenomen. Het percentage afhandelingen van

brandmeldingen voor Personenvervoer bevatte de voorgaande vier jaar 4,2% van de

afhandelingen van brandmeldingen.

Er is één subcategorie die in de steekproef behoorlijk ondervertegenwoordigd, namelijk de

subcategorie Rookdetectie. Het percentage Rookdetectie lag de afgelopen vier jaar op

53,7%. Dit is meer dan de helft van de afhandelingen van brandmeldingen die brandweer

Apeldoorn jaarlijks verwerkt. In de steekproef is het percentage waarnemingen 23,8%, het

percentage interviews is nog lager: 14,5%.

Een mogelijke verklaring voor de scheve verdeling is de tijdsduur van de inzet. De inzetten

met een langere doorlooptijd28 zijn oververtegenwoordigd. Bij inzetten met een kortere

doorlooptijd – zoals veelal het geval is bij een Rookdetectie – was de TS vaak al weer

vertrokken voordat de waarnemer ter plaatse was.

Voor de interviews geldt dat de respons op een Woning- of een Schoorsteenbrand vele

malen hoger was dan op een afhandeling van een Automatisch brandalarm. Na afloop van

een afhandeling van een Automatisch brandalarm werd een interview als (totaal) overbodig

ervaren.

Gezien de scheve verdeling zijn incidenten ‘die er gevoelsmatig toe doen’ oververtegen-

woordigd. Wij hebben er voor gekozen om geen consequenties te verbinden aan de ‘scheve

verdeling’. De mogelijkheid bestaat om met gewogen variabelen te werken. Dit zou

betekenen dat de resultaten complex worden en interpretatie daarvan lastiger. Gezien het

doel van het onderzoek én de logische verklaringen voor de ‘scheve verdeling’ is hier niet

voor gekozen. Wel wordt bij de resultaten weergeven wat de effecten zouden zijn wanneer

de steekproef volledig representatief zou zijn geweest.

3.2.3 Data uit interviews

Respons Voor de betrouwbaarheid van de data is het belangrijk dat zoveel mogelijk personen die worden gevraagd om deel te nemen aan een interview hier mee instemmen. Het aantal personen dat is benaderd én medewerking heeft verleend noemen we de ‘respons’. Het aantal mensen dat heeft afgezien heet de ‘non-respons’. Er wordt gestreefd naar zo een laag mogelijke non-respons. Uit tabel 3.2.3.1 blijkt dat de non-respons tijdens ons onderzoek 12,2% was. Met een percentage van 87,8% is de respons erg hoog te noemen. Respondenten die niet wilden meewerken hadden hiervoor verschillende redenen. Geen tijd en geen interesse waren de meest voorkomende. Aan het einde van de onderzoeks-periode gaven steeds meer respondenten aan geen toegevoegde waarde te zien in het vrijmaken van tijd voor een interview.

28 In het kader van ons onderzoek verstaan wij onder doorlooptijd: de tijd die de afhandeling van een

brandmelding vergt vanaf het moment van de fase van alarmering tot en met de fase van nazorg.

43 43 43 43

Tabel 3.2.3.1 laat zien dat de non-respons onder de chauffeurs het grootst was en het

kleinst onder de manschappen. De manschappen zijn in dit onderzoek dan ook licht overver-

tegenwoordigd. Respondenten die tijdens de inzet chauffeur waren, zijn (met 28,8%) het

minst vertegenwoordigd in het onderzoek. Het percentage bevelvoerders en manschappen

is vrijwel aan elkaar gelijk, achtereenvolgens 35,0% en 35,8%.

Een verklaring voor de relatief lage respons onder chauffeurs kan zijn dat zij zich slechts

zijdelings bij een afhandeling van een brandmelding betrokken voelen. Uit de bestudering

van de non-respons blijkt dit een veel voorkomende reden.

Verhouding interviews in de experimentele en controlegroep Tijdens de onderzoeksperiode hebben we interviews afgenomen bij zowel repressief personeel uit de experimentele- als uit de controlegroep. Onder de controlegroep verstaan wij iedereen die met een standaardbezetting is uitgerukt. Meestal was dit een uitruk met zes personen, maar ook de uitrukken met zeven of acht personen zijn onder de controlegroep geschaard. Hiervoor is gekozen omdat deze bezetting de standaard was voor de betreffende respondent. De experimentele groep daarentegen bevat alleen respon-denten die zijn uitgerukt met een TSi, die is bezet met vier man. Er zijn 206 respondenten in de experimentele groep. De controlegroep bevat 37 respondenten. De verdeling is in tabel 3.2.3.2 weergegeven.

Tabel 3.2.3.2 verdeling van de respondenten over de experimentele- en controlegroep

N % V%

Experimentele groep 206 84,8 84,8

Controlegroep 37 15,2 15,2

Missende waarde 0 0

Totaal 243 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

Interviews per meldings-(sub)categorie

De afhandelingen van brandmeldingen hebben we ondergebracht in (sub)categorieën.

Tabel 3.2.3.3 laat zien dat 40% van de respondenten is geïnterviewd na een afhandeling van

een melding van Binnenbrand. Dit komt neer op 99 respondenten. Interviews in de

meldingscategorie Controle zijn bij zes respondenten (2,4%) afgenomen. Deze

meldingscategorie is hiermee het minst gevuld van alle categorieën.

Tabel 3.2.3.1 respons van de dataset BAZOS

Bevelvoerder Chauffeur Manschap Totaal

N % N % N % N %

Non- Respons 5 5,6 20 22,2 3 3,3 33 12,2

Respons 85 94,4 70 77,8 87 96,7 237 87,8

Totaal 90 100,0 90 100,0 90 100,0 270 100,0

Bron: BAZOS (2010).

44

Subjectieve veiligheid

In de onderzoeksopzet wilden we voor elke fase van de afhandeling van brand het

veiligheidsgevoel van de respondenten meten. Gezien de grote weerstand die dit onder het

repressieve personeel met zich meebracht is besloten om op drie momenten het

veiligheidsgevoel te meten. Dit is gebeurd naar aanleiding van de fases: (a) uitruk, (b)

verkenning en (c) inzet. De metingen tezamen vormen de ervaren veiligheid.

Tabel 3.2.3.3 interviews per melding(sub)categorie

N % V % N % V %

Logeren 0 0,0 0,0

Binnenbrand 99 40,7 40,7

Bedrijf/industrie 15 6,2 6,2

Schuur 12 4,9 4,9

Spoor 0 0,0 0,0

Schoorsteen 24 9,9 9,9

Wonen 45 18,5 18,5

Gezondheid 0 0,0 0,0

Ontmoeting 3 1,2 1,2

Onderwijs 0 0,0 0,0

Ruigte/struik 23 9,5 9,5

Buitenbrand

51

21,0

21,0

Wegenberm 0 0,0 0,0

Spoorberm 16 6,6 6,6

Container/afval 12 4,9 4,9

Overige buitenbranden 33 13,6 13,6

Personenvervoer 1 0,4 0,4 Verkeer 34 14,0 14,0

Vrachtvervoer 3 1,2 1,2

Handbrandmelding 35 14,4 14,4

Automatisch

brandalarm

53

21,8

21,8

Rookdetectie 2 0,8 0,8

Sprinkleralarm 4 1,6 1,6

Via PAC 0 0,0 0,0

Storing OMS 0 0,0 0,0

Specifieke melding 9 3,7 3,7

Binnenbrand na

automaat 3 1,2 1,2

Onderzoek 0 0,0 0,0

Controle 6 2,5 2,5 Nablussing 3 1,2 1,2

Nacontrole 3 1,2 1,2

Missende waarde 0 0,0 0 0,0

Totaal 243 100,0 100,0 243 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

45 45 45 45

Tabel 3.2.3.4 subjectieve veiligheid per fase van afhandeling van brandmelding

Uitruk Verkenning Inzet Ervaren veiligheid

N % V % N % V% N % V% N % V%

Zeer veilig 84 34,6 34,6 64 26,3 33,5 74 30,5 34,3 55 22,6 29,9

Veilig 117 48,1 48,1 95 39,1 49,7 102 42,0 47,2 96 39,5 52,2

Neutraal 25 10,3 10,3 22 9,1 11,5 23 9,5 10,6 28 11,5 15,2

Onveilig 14 5,8 5,8 8 3,3 4,2 14 5,8 6,5 5 2,1 2,7

Zeer onveilig 3 1,2 1,2 2 0,8 1,0 3 1,2 1,4 0 0,0 0,0

Missende

waarde 0 0,0 52 21,4 27 11,1 59 24,3

Totaal 243 100,0 100,0 243 100,0 100,0 243 100,0 100,0 243 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

Tabel 3.2.3.4 laat zien dat de meeste respondenten de afhandeling van brandmelding als

(zeer) veilig hebben ervaren. 82,1% van de respondenten heeft zich tijdens de gehele afhan-

deling van een brandmelding (zeer) veilig gevoeld. Echter voelden 2,7% van respondenten

zich onveilig. Verder laat tabel 3.2.3.4 zien dat het veiligheidsgevoel van de respondenten

slechts in beperkte mate afhankelijk is van de fasen. Tijdens de uitruk (82,7%), de

verkenning (83,2%) en de inzet (81,5%) is het percentage dat zich (zeer) veilig voelde vrijwel

gelijk. Ook het aantal respondenten dat zich tijdens de inzet (zeer) onveilig voelde is vrijwel

gelijk tijdens de verschillende fasen.

Subjectieve doeltreffendheid

De subjectieve doeltreffendheid is gemeten aan de hand van vragen die direct na afloop van

de afhandeling van een brandmelding aan de respondent zijn gesteld. In het interview kon

de respondent aangeven in hoeverre hij de inzet doeltreffend vond. Wij hebben de definitie

van doeltreffendheid hierbij overgelaten aan de respondent. Door middel van argumenten

en verklaringen kon hij zijn mening onderbouwen.

Tabel 3.2.3.5 toont dat in 51,3% van de gevallen de respondent de inzet als zeer

doeltreffend heeft ervaren. Bij 6,7% van de inzetten gaf de respondent aan dat hij de inzet

(zeer) ondoeltreffend vond. Drie respondenten hebben geen oordeel gegeven over de

doeltreffendheid van hun inzet.

Tabel 3.2.3.5 subjectieve doeltreffendheid van de afhandeling van een brandmelding

Gehele inzet

N % V%

Zeer doeltreffend 123 50,6 51,3

Doeltreffend 95 39,1 39,6

Neutraal 6 2,5 2,5

Ondoeltreffend 15 6,2 6,3

Zeer ondoeltreffend 1 0,4 0,4

Missende waarde 3 1,2

Totaal 243 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

46

3.2.4 Data uit waarnemingen Gedurende de onderzoeksperiode zijn er 125 branden waargenomen waarbij het repressieve personeel is uitgerukt met een anders bezette TS. Daarnaast zijn 35 afhandelingen van brandmeldingen waargenomen waarbij de TS is uitgerukt met een standaard bezetting. Tabel 3.2.4.1 geeft deze verdeling weer. In de onderzoeksopzet is gestreefd naar een gelijke verdeling tussen waarnemingen bij een afhandeling van een brandmelding door een TSs of een TSi. Vanwege organisatorische redenen hebben we echter geen gelijk aantal waarnemingen kunnen verrichten bij beide groepen.

Tabel 3.2.4.1 verdeling van de waarnemingen over de experimentele- en controlegroep

N % V%

Experimentele groep 125 78,1 78,1

Controlegroep 35 21,9 21,9


Totaal 160 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

Er is gestreefd om waarneming te doen naar alle subcategorieën die in ons onderzoek zijn opgenomen. Gedurende de onderzoekperiode is echter niet in elke subcategorie een brandmelding geweest. Dit vormt een verklaring waarom in sommige categorieën geen waarnemingen zijn verricht. Tabel 3.2.4.2 laat zien dat 35,5% van de waargenomen afhandelingen van brandmeldingen een Binnenbrand betrof. Hierbij ging het in de meeste gevallen (namelijk 24 keer) om een Woningbrand. De meeste waarnemingen zijn verricht in de categorie Automatisch brandalarm (34,4% van alle waarnemingen). 19,4% van de waarnemingen is verricht bij afhandelingen van brandmelding in de categorie Buitenbrand en 10,6% van de waarnemingen zijn uitgevoerd bij een brand in de categorie Verkeer.

47 47 47 47

Objectieve veiligheid Wat is veiligheid? In hoofdstuk 2 hebben wij al gerefereerd aan de vele definities die dit begrip kenmerken. Er is weinig onderzoek beschikbaar waarin veiligheid bij het repressief optreden in kaart wordt gebracht. In ons onderzoek baseren wij ons dan ook op zoveel mogelijk deskundigheid en studies van anderen, wat echter niet wegneemt dat we benadrukken dat het geven van een volledige meting van veiligheid in onze ogen niet bestaat. In dit onderzoek trachten wij echter de veiligheid van het repressieve personeel zo goed mogelijk te benaderen. Dit doen we door rekening te houden met de context-afhankelijke factoren, die per afhandeling verschillen.

Tabel 3.2.4.2 waarneming per melding(sub)categorie

N % V % N % V %

Logeren 0 0,0 0,0

Binnenbrand 52 32,5 32,5

Bedrijf/industrie 9 5,6 5,6

Schuur 4 2,5 2,5

Spoor 0 0,0 0,0

Schoorsteen 11 6,9 6,9

Wonen 24 15,0 15,0

Gezondheid 0 0,0 0

Ontmoeting 3 1,9 1,9

Onderwijs 1 0,6 0,6

Ruigte/struik 8 5,0 5,0

Buitenbrand 31 19,4 19,4

Wegenberm 1 0,6 0,6

Spoorberm 0 0,0 0,0

Container/afval 17 10,6 10,6

Overige buitenbranden 5 3,1 3,1

Personenvervoer 16 10,0 10,0 Verkeer 17 10,6 10,6

Vrachtvervoer 1 0,6 0,6

Handbrandmelding 2 1,3 1,3

Automatisch brandalarm

55 34,4 34,4

Rookdetectie 38 23,8 23,8

Sprinkleralarm 1 0,6 0,6

Via PAC 7 4,4 4,4

Storing OMS 0 0,0 0,0

Specifieke melding 0 0,0 0,0

Binnenbrand na automaat

7 4,4 4,4

Onderzoek 5 3,1 3,1

Controle 5 3,1 3,1 Nablussing 0 0,0 0,0

Nacontrole 0 0,0 0,0

Missende waarde 0 0,0 0 0,0

Totaal 160 100,0 100,0 160 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

48

Wij veronderstellen dat de veiligheid van het repressieve personeel tijdens een inzet kan

worden bedreigd door risico’s. Hoewel niet elk risico daadwerkelijk afbreuk hoeft te doen

aan de veiligheid, gebruiken wij risico’s als belangrijkste indicator. Hiermee wijken we af van

de veel gebruikte definitie van een risico. Veel deskundigen binnen de brandweer definiëren

een risico als het product van de kans op een ongewenste gebeurtenis en de mogelijke

effecten hiervan. Deze twee dimensies worden vooral aangewend om een proactief beleid

te voeren ten aanzien van het beheersen van (maatschappelijke) risico’s, die de veiligheid

kunnen schaden. Zo wordt deze benadering bijvoorbeeld zichtbaar in het risicoprofiel, waar

gesproken wordt over waarschijnlijkheid (kans) en impact (effect) van een ongewenste

gebeurtenis. Het dimensioneren van een risico in kans en effect is in het bijzonder voor de

verzekeringswereld een gebruikelijke maat voor een risico (Ale, 2003).

Zoals gezegd wijken wij af van deze definiëring. Ons onderzoek richt zich op de risico’s die

daadwerkelijk optreden en niet op de risico’s die mogelijk zouden kunnen voorkomen. Wij

zijn van mening dat de daadwerkelijke risico’s een beter beeld geven over de veiligheid bij

repressief optreden dan een proactieve inschatting ervan. Helsloot et. al. (2007) stelt dat naarmate er meerdere risico’s zijn, de kans op inbreuk op de veiligheid van het repressief optreden groter is. Hij geeft aan dat we echter geen exacte uitspraken kunnen doen over wat deze risico’s precies betekenen voor de gezondheid van het personeel. Ongelukken onder personeel blijken vaak een samenloop van omstandigheden (verschillende risico’s) te zijn. Impliciet stelt hij dat hoe meer onveilige omstandigheden zich voordoen, hoe groter de kans is op een inbreuk op de veiligheid van het repressieve personeel. Wij vinden dit een plausibele redenering. In dit onderzoek zijn vier verschillende risicocategorieën opgenomen. We spreken over mentale gezondheidsrisico’s wanneer door een afname van de mentale gezondheid risico’s ontstaan. Wanneer door fysieke beperkingen van het repressieve personeel risico’s ont-staan, spreken wij over fysieke gezondheidsrisico’s. De derde risicocategorie die wij onder-scheiden zijn de handelingsrisico’s. Dit zijn risico’s die ontstaan door foutief handelen door het repressieve personeel. Tot slot onderscheiden wij situationele risico’s. Deze risico’s ontstaan door de gevaren die zich voordoen in, op of rondom het voorwerp of object van brand. Uit tabel 3.2.4.3 kunnen we opmaken dat er bij 15 van de waargenomen afhandelingen van brandmeldingen sprake was van een risico voor de mentale gezondheid. Het gaat hierbij om 9,4% van alle gevallen die zijn opgenomen in dit onderzoek. Een mentaal gezondheidsrisico is gemeten aan de hand de van mogelijkheid dat de afhandeling kan leiden tot een angststoornis. Tevens is gemeten wat de gemoedstoestand van het team tijdens het repressief optreden was. Indien de kans bestond op een angststoornis, of het repressieve personeel uitstraalde niet ‘rustig’ te werken, spreken wij van een risico van de mentale gezondheid. Fysieke gezondheidsrisico’s zijn minder vaak opgetreden dan mentale gezondheidsrisico’s. Bij 7,5% van de inzetten zijn er risico’s van de fysieke gezondheid van het repressieve personeel waargenomen. De risico’s van de fysieke gezondheid zijn gemeten aan de hand van vermoeidheid en een piekbelasting tijdens de inzet. Situationele risico’s komen voort uit gevaren29 die in, op of om het object van brand bestaan. Deze risico’s worden veroorzaakt door iets anders dan het optreden van het repressieve personeel. Tabel 3.2.4.3 laat zien dat deze risico’s bij 5,6% van de waargenomen afhandelingen van brandmeldingen bestonden. Risico’s die ontstonden door het optreden van het repressieve personeel (handelingsrisico’s)

30 kwamen in 6,9% van de gevallen voor.

29 Zie het boomdiagram met de titel: ‘Boomdiagram veiligheid bij repressief optreden’. Dit is als bijlage

opgenomen.

30 Zie het boomdiagram met de titel: ‘Boomdiagram veiligheid bij repressief optreden’. Dit is als bijlage

opgenomen.

49 49 49 49

Tabel 3.2.4.3 de vier onderscheiden risicocategorieën

Mentale gezondheidsrisico’s

N % V%

Ja 15 9,4 9,4

Nee 145 90,6 90,6


Totaal 160 100,0 100,0

Fysieke gezondheidsrisico’s N % V%

Ja 12 7,5 7,5

Nee 148 92,5 92,5


Totaal 160 100,0 100,0

Situationele risico’s N % V%

Ja 9 5,6 5,6

Nee 151 94,4 94,4


Totaal 160 100,0 100,0

Handelingsrisico’s N % V%

Ja 11 6,9 6,9

Nee 149 93,1 93,1


Totaal 160 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

In tabel 3.2.4.3 zijn de vier risico’s weergeven die wij in dit onderzoek onderscheiden. Naarmate meerdere risico’s zich openbaren is de kans dat er inbreuk wordt gedaan op de veiligheid van het repressieve personeel groter. Wij veronderstellen hiermee dat wanneer er een inzet plaats vindt zonder risico’s, de veiligheid van het personeel niet in het geding komt. Wanneer één risico zich openbaart spreken wij van een kleine inbreuk op de veilig-heid. Bij twee risico’s spreken wij van inbreuk op de veiligheid en bij drie en vier risico’s spreken wij over achtereenvolgens veel en zeer veel inbreuk op de veiligheid van het repressieve personeel.

Tabel 3.2.4.4 risico’s

N % V%

Zeer veel inbreuk op veiligheid 1 0,6 0,6

Veel inbreuk op veiligheid 1 0,6 0,6

Inbreuk op veiligheid 10 6,3 6,3

Weinig inbreuk op veiligheid 20 12,5 12,5

Geen inbreuk op veiligheid 128 80,0 80,0


Totaal 160 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

50

Tabel 3.2.4.4 laat zien dat er bij 80% van de afhandelingen van brandmeldingen geen inbreuk werd gedaan op de veiligheid van het repressieve personeel. In 12,5% van de gevallen was er sprake van weinig inbreuk op de veiligheid. Zowel veel als zeer veel inbreuk op de veiligheid van het repressieve personeel kwamen tijdens de onderzoeksperiode één keer voor.

Objectieve doeltreffendheid De maat van objectieve doeltreffendheid is de algemene inschatting die de waarnemers hebben gegeven over de doeltreffendheid van de inzet en de verkenning. Zij hebben hun keuze bepaald aan de hand van de mate waarin het doel van de verkenning dan wel inzet is behaald, dit afgezet tegen de (brand)situatie en de middelen die tijdens de inzet zijn gebruikt

31.

Tabel 3.2.4.5 laat zien dat 93,1% van de uitgevoerde verkenningen doeltreffend was. De doeltreffendheid van de inzet lag iets lager (90,8%). Het grote aantal missende waarde in tabel 3.2.4.5 kan verklaard worden. In geval van de verkenning is dit te verklaren doordat de waarnemers niet altijd op tijd ter plaatse konden zijn. Waarneming tijdens deze fase was dus niet mogelijk. Het percentage missende waarde bij de inzet is te verklaren doordat er niet in alle gevallen is overgegaan tot een inzet. De belangrijkste verklaring voor zowel de verkenning als de inzet is echter dat in de eerste versie van het waarnemingsschema deze vraag niet was opgenomen.

Tabel 3.2.4.5 objectieve doeltreffendheid (van de verkenning en inzet)

Verkenning Inzet Objectieve

doeltreffendheid

N % V% N % V% N % V%

Zeer doeltreffend 24 15,0 41,4 31 19,4 35,6 38 23,8 39,2

Doeltreffend 30 18,8 51,7 48 30,0 55,2 52 32,5 53,6

Neutraal 1 0,6 1,7 5 3,1 5,7 3 1,9 3,1

Ondoeltreffend 2 1,3 3,4 3 1,9 3,4 4 2,5 4,1

Zeer ondoeltreffend 1 0,6 1,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0

Missende waarde 102 63,8 73 45,6 63 39,4

Totaal 160 100,0 100,0 160 100,0 100,0 160 100,0 100,0

Bron: BAZOS (2010).

De objectieve doeltreffendheid is een variabele die is aangemaakt op basis van de scores op doeltreffendheid van de verkenning en de inzet. Omdat op beide variabelen veel missende waarde waren, is er voor gekozen om de objectieve doeltreffendheid van het gehele optreden aan te maken indien op één van beide variabele een geldige score is gemaakt. Hier is op basis van praktijkervaring voor gekozen. Bij een zeer groot aantal gevallen heeft alleen een verkenning plaatsgevonden óf is deze juist overgeslagen. De verkenning, dan wel de inzet was in die gevallen de belangrijkste fase van het gehele optreden. Om zo min mogelijk data verloren te laten gaan hebben wij ervoor gekozen om op basis van één geldige score de objectieve doeltreffend op te nemen.

31

Zie het boomdiagram met de titel: ‘Boomdiagram doeltreffendheid brandbestrijding’. Dit is als bijlage opgenomen.

51 51 51 51

3.3 Methoden en technieken

Zoals eerder aangegeven hebben wij in ons onderzoek gebruik gemaakt van zowel kwantita-tieve als kwalitatieve methoden en technieken om tot antwoorden op de onderzoeksvragen te komen. De hoofdstukken die antwoord geven op de deelvragen zijn op gelijke wijze opgebouwd. In elke omkaderde paragraaf geven we een statistische onderbouwing van de resultaten die worden gepresenteerd. Vervolgens geven we de kwantitatieve resultaten door middel van een figuur en tekst weer. Tot slot worden de gevonden resultaten met theorieën en kwalitatieve data onderbouwd.

3.3.1 Kwantitatieve onderzoeksmethode Alle kwantitatieve data die zijn voortgekomen uit de interview- en waarnemingsformulieren zijn opgenomen in het databestand BAZOS (2010). Met behulp van het programma Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) hebben wij analyses uitgevoerd om tot resultaten te komen. De resultaten leiden tot antwoorden op onze onderzoeksvraag en deelvragen. Om de uitkomsten uit onze statistische analyses te duiden geven wij bij elk antwoord op een deelvraag in de tweede paragraaf aan hoe deze uitkomsten geïnterpreteerd moeten worden. In het vervolg van deze paragraaf zullen wij zeer kort stilstaan bij een aantal belangrijke aspecten om de gevonden verbanden te duiden.

Associatiemaat Somers-D De associatiemaat Somers-D is een maat die door middel van een getal de sterkte van een verband weergeeft tussen twee variabelen van ordinaal of nominaal meetniveau. De meeste variabelen die wij in het onderzoek hebben opgenomen zijn van ordinaal meetniveau en wij verwachtten een eenzijdig verband, we ver-wachtten namelijk dat de bezetting van de TS van invloed is op de veiligheid dan wel doeltreffendheid van het repressief optreden.

Een tweezijdig verband zou gebruikt moeten worden wanneer we een samenhang zouden willen vaststellen. In dit geval willen we echter een effect in kaart brengen. De Somers-D is hiervoor een geschikte maat. De waarde van de Somers-D kan lopen van -1 tot 1. Wanneer de Somers-D lager is dan 0 dan treffen we een negatief verband aan, is de Somers-D groter dan 0 dan treffen we een positief verband aan. Hoe dichter de Somers-D bij 0 ligt, hoe zwakker het gevonden verband is. Tabel 3.3.1 geeft weer welke bewoordingen wij gebruiken om de sterkte van bepaalde verbanden te duiden.

T-test De T-test is een statistische toets die berekent of de gemiddelde van twee groepen van elkaar verschilt. Deze maat kan gebruikt worden wanneer een ordinale variabele wordt afgezet tegen een variabele van interval meetniveau. De T-test geeft aan in hoeverre de gemiddelden van elkaar afwijken en bekijkt daarnaast of het gevonden verschil significant is.

Significantie Bij elke associatiemaat of T-test geven wij de significantie weer. Die toont de betrouwbaar-heid van het gevonden verband. De significantie van het gevonden verband geeft weer in hoeverre we met zekerheid kunnen stellen dat het verband bestaat. De significantie van een verband kan variëren van 0 tot 1. Naarmate de significantie dichter bij 1 ligt neemt de onzekerheid van het gevonden verband toe.

Tabel 3.3.1

Somers D Sterkte verband

< 0.1 Geen verband

0.11 – 0.3 Zwak verband

0.31 – 0.5 Redelijk sterk verband

.51 - 0.8 Sterk verband

> .81 Zeer sterk verband

52

Voor meer achtergrondinformatie over de Somers-D, de T-test en de significantie verwijzen wij naar: Beschrijvende statistiek, het berekenen en interpreteren van tabellen en statistieken (Groningen, van en Boer, de, 2010). In dit onderzoek sluiten wij aan bij de wetenschappelijke normen als wij stellen dat we met zekerheid spreken over een gevonden verband. In deze gevallen ligt de significantie lager dan .05 en is de kans dat het gevonden verband op toeval berust minder dan 5%. We kunnen in deze gevallen dan met 95% zekerheid stellen dat het gevonden verband voor de onderzoekspraktijk ook daadwerkelijk bestaat. Wanneer we een significantie van meer dan .1 aantreffen gaan wij niet inhoudelijk in op het gevonden verband, aangezien de kans dat het gevonden verband op toeval berust dan meer dan 10% is. In dat geval zeggen wij dat we geen verband hebben vastgesteld. De significantie van de gevonden verbanden wordt beïnvloed door twee verschillende aspecten. Enerzijds is dit de hoeveelheid casussen die wordt opgenomen om een verband in kaart te brengen. Concreet betekent dit dat naarmate er meer afhandelingen van brandmeldingen in een vergelijking worden opgenomen, de kans dat we significante verbanden aantreffen stijgt. Anderzijds wordt de significantie bepaald door de grote van het aangetroffen verschil. Dit betekent dat, naarmate een verschil groter is, de kans dat we een significant verband aantreffen toeneemt.

Indexcijfers Elk hoofdstuk waarin antwoord wordt gegeven op een deelvraag eindigt met een tabel met indexcijfers. Deze indexcijfers zijn gebaseerd op het percentage waarin de TSi (volkomen) veilig dan wel (volkomen) doeltreffend heeft opgetreden. Doordat we te maken hebben met een scheve verdeling kan met behulp van indexcijfers worden weergeven in hoeverre Brandweer Apeldoorn veilig dan wel doeltreffend zou optreden indien er geen sprake geweest zou zijn geweest van een scheve verdeling.

3.3.2 Kwalitatieve onderzoeksmethode Naast de kwantitatieve analyses hebben wij ook veel kwalitatieve analyses uitgevoerd op de beschikbare data. Kwalitatieve analyses zijn uitgevoerd door van bepaalde afhandelingen van brandmeldingen een reconstructie te maken aan de hand van de verschillende databronnen die wij tot onze beschikking hadden. Deze kwalitatieve analyses zijn gemaakt op casussen die op basis van de kwantitatieve analyses zijn geselecteerd. Door het uitvoeren van

kwalitatieve analyses hebben wij verklaringen gevonden die de resultaten uit de kwantitatieve analyses in een context kunnen plaatsen.

Voorbeeld: Stel: 80% van het personeel voelt zich met een TSi veilig tijdens een afhandeling van een brandmelding in de categorie Binnenbrand. Dit geeft een indexcijfer van .80. In werkelijk valt 10,9% van de afhandelingen in de categorie Binnenbrand. Wij stellen dat dan te verwachten is dat bij (10,9% * .80=) 8,72% van afhandelingen van brandmeldingen het personeel zich veilig voelt. Door dit voor alle categorieën te doen en de uitkomsten bij elkaar op te tellen komt er een verwachtingspercentage uit dat weergeeft bij hoeveel procent van alle afhandelingen van brandmeldingen van een TSi

het personeel zich veilig voelt.

Beschikbare bronnen:

Waarnemingsformulieren

Interviewformulieren

Meldkamerrapporten

Foto’s

Geluidsfragmenten GMA

Ingevulde CBS-formulieren

Gespreksverslagen

53 53 53 53

4. OBJECTIEVE DOELTREFFENDHEID

4.1 Antwoord op de deelvraag

Welke effecten heeft een TSi (a) op de objectieve doeltreffendheid van het repressief optre-den bij brandmeldingen, (b) vergeleken met een TSs en (c) in hoeverre verschillen deze per meldingscategorie? Het optreden van het personeel van een TSi heeft een beperkt effect op de objectieve doeltreffendheid als die wordt vergeleken met TSs. Het doel van de brandbestrijding is te allen tijde gehaald32. Op basis van de verzamelde data concluderen we dat de afhandeling van een brandmelding door het personeel van een TSi minstens zo doeltreffend is geweest als wanneer het personeel van een TSs de brandmelding zou hebben afgehandeld. De afhandeling van brandmeldingen door personeel van een TSi heeft niet geleid tot een waarneembare toe- of afname van de materiële en/of immateriële schade. Daarnaast concluderen we dat de middelen die door het personeel van een TSi zijn gebruikt niet verschillen van de middelen die het personeel van een TSs gebruikt. We constateren dat de praktijkervaring die het personeel van de TSi opdoet groter is dan wanneer zij uitrukt met een TSs. Wanneer we kijken naar de meldingsclassificatie, kunnen we concluderen dat bij afhandelingen van brandmeldingen in de categorieën Verkeer, Automatisch brandalarm en Controle een TSi in alle gevallen doeltreffend is opgetreden. Bij Binnenbranden is het repressieve personeel van de TSi in geen enkel geval ondoeltreffend geweest. Alleen bij Buitenbranden is er sprake van dat in bepaalde gevallen ondoeltreffend is opgetreden. In 20% van deze gevallen had de afhandeling van de brandmelding op een meer doeltreffende wijze kunnen verlopen.

32 De doelen zijn: overslag voorkomen, doorslag voorkomen, beperken van nevenschade, beperken

van effectschade, slachtoffer(s) veiligstellen, controle op slachtoffer(s), ontruimen van de brandomgeving en bronbestrijding.

Leeswijzer

Dit hoofdstuk gaat over de objectieve doeltreffendheid van het repressief

optreden. De objectieve doeltreffendheid wordt – gegeven de (brand)situatie –

gezien als de mate waarin het doel van de brandbestrijding wordt bereikt met

een maximale schadebeperking in: (a) materiële en immateriële zin, tegen: (c)

minimale kosten (met behoud van kwaliteit van repressie) en met (d) maximale

opbouw van praktijkervaring van het personeel. Samen zijn al deze facetten in de

context van de afhandeling van een brandmelding beoordeeld. Na presentatie en

beantwoording van de deelvraag volgt de statistische onderbouwing, en worden

de resultaten aangeboden.

54

Statistische zekerheid

In dit hoofdstuk wordt de objectieve doeltreffendheid beschreven. Er is onderscheid gemaakt tussen de TSi en TSs. Daarnaast is er onderscheid gemaakt tussen de verkenningen inzetfase en tussen de meldingscategorieën van de afhandelingen van een brandmelding. Objectieve doeltreffendheid 1. Verschil tussen TSi en TSs De objectieve doeltreffendheid van het repressief optreden verschilt niet tussen een TSi dan wel een TSs. Op basis van de statistische vergelijking kunnen we stellen dat de doeltreffendheid van het optreden van een TSi gelijk is aan die van de TSs, zowel tijdens het gehele optreden als tijdens de verkenning en de inzet. We treffen zeer minimale verschillen aan. Deze zijn verre van significant.

TSi versus TSs N= Somers D Sig:

Gehele optreden 97 .070 .583

Verkenning 58 .014 .920

Inzet 87 .091 .467

We stellen dat er binnen de onderzoekspopulatie geen verschil bestaat in de doeltreffendheid van het repressief optreden tussen een TSs en een TSi. 2. Verschillen tussen de meldingsclassificaties (TSi) De doeltreffendheid van het repressief optreden met een TSi verschilt niet per meldingsclassificatie. We treffen geen significante verbanden aan en moeten daarom concluderen dat er geen onderscheid gemaakt kan worden tussen de verschillende meldingsclassificaties.

N= Somers D Sig:

Binnenbrand- Buitenbrand 39 .068 .701

Binnenbrand- Verkeer 37 .107 .522

Binnenbrand- Automatisch brandalarm 44 -.098 .534

Binnenbrand- Controle 29 -.643 .297

Buitenbrand- Verkeer 21 -.046 .822

Buitenbrand- Automatisch brandalarm 20 .039 .868

Buitenbrand- Controle 30 -.171 .362

Verkeer- Automatisch brandalarm 27 -.235 .218

Verkeer- Controle 10 -.778 .246

Automatisch brandalarm- Controle 19 -.560 .292

Hoewel er geen verbanden worden aangetroffen kunnen we wel opmaken dat er indicaties zijn voor verbanden. Het lijkt erop dat een TSi bij branden in het Verkeer het minst doeltreffend kan optreden, gevolgd door Binnenbranden en Buitenbranden. Het te lage aantal casussen in bepaalde categorieën zou een verklaring kunnen vormen voor het weinige aantal significante verbanden dat wordt aangetroffen.

Bron: BAZOS 2010.

55 55 55 55

4.2 Objectieve doeltreffendheid TSi

De effecten van een TSi op de objectieve doeltreffendheid is één van de aspecten die in dit

onderzoek naar voren komen. In veel gevallen heeft de TSi doeltreffend opgetreden. In

91,5% van de gevallen is het personeel van de TSi in staat geweest om een (volkomen)

doeltreffende verkenning uit te voeren. Bij 96,5% van de gevallen is zij in staat geweest om

de inzet (volkomen) doeltreffend te laten verlopen.

Figuur 4.2 toont dat het repressieve personeel in 5,7% van de gevallen geen doeltreffende

verkenning kon uitvoeren. Gedurende de inzetfase heeft het personeel slechts in 1,8% van

de gevallen niet doeltreffend opgetreden met een TSi.

Vervolg statistische zekerheid

3. Verschil in bezettingsgraad tussen TSi en TSs: De bezettingsgraad geeft aan hoeveel procent van het repressieve personeel dat ter plaatse was ook daadwerkelijk is ingezet. De onderstaande tabel laat zien dat bij de TSi gemiddeld 84,5% van het personeel dat ter plaatse was ook daadwerkelijk is ingezet. Bij de TSs werd 64,8% van het personeel ook daadwerkelijk ingezet. Het gaat hier om een groot verschil, dat met een zeer grote mate van zekerheid (meer dan 99%) kan worden vastgesteld.

N= Gemiddelde Verschil Sig:

TSi 125 84,49 19,72 0.00

TSs 35 64,77

Repressief personeel dat uitrukt met een anders bezette TS wordt vaker ingezet dan personeel dat uitrukt met een standaard bezette TS. Dit betekent dat bij het personeel dat uitrukt met een anders bezette TS, de kans dat zij praktijkervaring opdoet hoger ligt dan wanneer zij uitrukt met een standaard bezette TS. 4. Verschil in bezettingsgraad tussen Kleine brand en Middel brand De bezettingsgraad laat zien dat bij Kleine branden het repressieve personeel dat is uitgerukt vaker is ingezet dan bij een Middel brand. Bij Kleine branden is gemiddeld 82,86% van het personeel dat ter plaatse was ook daadwerkelijk ingezet tegenover 66,69% van het personeel dat ter plaatse was bij een Middel brand. Dat de twee gemiddelden daadwerkelijk van elkaar verschillen stellen we met meer dan 99% zekerheid vast.

N= Gemiddelde Verschil Sig:

Kleine brand 132 82,86

16,17 0.00 Middel brand 23 66,69

Bij Kleine branden wordt het repressieve personeel dat ter plaatse is vaker ingezet dan bij Middel branden. Een andere bevinding is dat er een negatief verband bestaat tussen het aantal personeelsleden dat ter plaatse is en het aantal personeelsleden dat wordt ingezet. Dit betekent dat naarmate er minder personeel ter plaatse is, de bezettingsgraad stijgt. Dit kunnen we met meer dan 95% zekerheid stellen.

Bron: BAZOS 2010.

56

Figuur 4.2

Uit de kwalitatieve analyses blijkt dat slechts in twee gevallen de ondoeltreffendheid van

het repressief optreden te wijten was aan de bezetting van de TS. Tijdens het eerste voorval

was vooral de verkenningsfase ondoeltreffend, tijdens het tweede vooral de (ondersteuning

voor de) inzetfase. Zo kon het repressieve personeel bij een brand in een slaapkamer de

verkenning niet snel genoeg uitvoeren. Pas na aankomst van de tweede TS kon de

verkenning volledig worden afgerond, terwijl het personeel van de TSi al wel was ingezet

voor een blussing. Ondanks een ondoeltreffende verkenning volgde echter een

doeltreffende inzet, waarbij het repressieve personeel in staat was de brand te doven

zonder dat er sprake was van (veel) extra schade.

In het andere geval moest bij een brand in het verkeer worden opgeschaald doordat het

personeel van de TSi geen mogelijkheid zag om een waterwinning op te bouwen, maar dit

wel nodig achtte. De tweede TS moest slechts voor beperkte ondersteuning worden ingezet

en daarna kon al snel het signaal ‘brand meester’ worden gegeven. In dit geval was de inzet

van een TSs waarschijnlijk doeltreffender geweest, aangezien er dan niet opgeschaald had

hoeven worden.

Het sein ’brand meester’ is bij 107 afhandelingen van brandmeldingen gegeven. Bij 82,7%

van de gevallen gebeurde dit binnen vijftien minuten. Bij 14,8% van de gevallen werd het

sein ‘brand meester’ na 15 minuten, maar wel binnen 30 minuten gegeven. In de overige

gevallen verstreek er meer tijd. Uit kwalitatieve analyses blijkt dat de tijd die verstreek

voordat het sein ‘brand meester’ werd gegeven, weinig werd beïnvloed door de bezetting

van de TS. Hoewel bij enkele gevallen een inzet langer duurde doordat er minder personeel

ter plaatse was, heeft dit nauwelijks effect gehad op de doeltreffendheid van het repressief

optreden. Dit stellen we omdat het de doelstelling van de brandbestrijding niet in het

geding bracht.

42,9

35,1 40,0

48,6

61,4 55,4

2,9 1,8 1,5 5,7

1,8 3,1 0,0 0,0 0,0

0

20

40

60

80

100

Verkenning Inzet Gehele optreden

Objectieve doeltreffendheid (TSi) in procenten

Volkomen doeltreffend Doeltreffend

Neutraal Ondoeltreffend

57 57 57 57

4.3 Objectieve doeltreffendheid op de TSi in verhouding tot de TSs

Wanneer we spreken over de objectieve doeltreffendheid van het repressief optreden dan

richten we ons op twee fasen, namelijk de verkenning en de inzet. De doeltreffendheid van

de verkenning is weergegeven in figuur 4.3.1 en de doeltreffendheid van de inzet in figuur

4.3.2. Repressief personeel uit de experimentele groep voert in 42,9% van de gevallen een

doeltreffende verkenning uit, tegenover 39,1% van het personeel dat uitrukt met een

standaard bezette TS. De standaard bezette TS is echter in alle gevallen (volkomen)

doeltreffend.

Ter illustratie: casus uitslaande brand in twee campers

Situatie

Even na middernacht alarmeert de meldkamer de bezetting van een TSi en een TSS.

In eerste instantie wordt de melding Woningbrand aangemaakt, later wordt dit

gewijzigd als blijkt dat twee campers in brand staan. Het vermoeden bestaat dat in

één camper mensen verblijven. Op dat moment is de brand al uitslaand.

Interventie door de brandweer en het effect

De brandbestrijding richt zich in eerste instantie op het controleren of er zich

mensen in de camper bevinden. Al snel blijkt dit niet het geval te zijn. Het

repressieve personeel zet zich in om overslag van de brand te voorkomen. Dit doet

men door direct de vuurhaard te bestrijden. De TSs wordt ingezet op het

opbouwen van de waterwinning. Hiervoor gebruikt men een ondergrondse

brandkraan, waarbij de afstand tussen de TS en het hydrant 40 meter is. De

bevelvoerder van de TSi besluit om twee stralen hoge druk in te zetten. Naar

schatting wordt 1.300 van de 1.500 liter water uit de tank van de TSi verbruikt.

Naast een continue watervoorziening is ruim 3.000 liter water voorradig door de

aanwezigheid van twee tankautospuiten.

Het ingezette personeel laat de indruk achter dat ze erg gemotiveerd met de klus

bezig is en goed weet wat ze doet. In totaal zijn 8 manschappen en twee

bevelvoerders ter plaatse. Tijdens de blussing zijn drie manschappen en één

bevelvoerder ingezet. Geen van hen is gedurende de inzet- en afbouwfase afgelost.

De inzetfase wordt als snel en kordaat getypeerd, men bereikt in een vlot tempo

de doelen van de brandbestrijding namelijk: (a) het controleren op mogelijke

slachtoffers, (b) het voorkomen van overslag en (c) het blussen van de

vuurhaarden.

Schade

De twee campers zijn volledig vernield. De geschatte schade is minder dan €

25.000,-. De brand leidde niet tot slachtoffers of persoonlijk letsel onder het

ingezette repressieve personeel.

Bron: BAZOS, incidentrapport GMA. .

58

Figuur 4.3.1

Tijdens de verkenningsfase is er geen verschil waar te nemen in de mate van (objectieve)

doeltreffendheid tussen een TSi en een TSs. Hoewel figuur 4.3.1 laat zien dat het repressieve

personeel van de TSs gedurende de onderzoeksperiode in 95,7% van alle gevallen een

doeltreffende verkenning kon uitvoeren (en het personeel van de TSs slechts in 91,5% van

de gevallen) kunnen we niet met zekerheid stellen dat er een verschil bestaat in de

doeltreffendheid van het optreden tijdens de verkenningsfase.

Figuur 4.3.2 toont dat de TSs tijdens de inzetfase vaker ondoeltreffend heeft opgetreden

dan TSi. In 20,0% van de gevallen trad het personeel van de TSs niet doeltreffend op,

tegenover 3,6% van de gevallen waarin werd opgetreden door personeel dat uitrukte met

een TSi. We kunnen niet met zekerheid stellen dat de gevonden verschillen bestaan.

Figuur 4.3.2

42,9 48,6

2,9 5,7 0,0

39,1

56,6

0,0 0,0 2,0 0

20

40

60

80

100

Volkomen doeltreffend

Doeltreffend Neutraal Ondoeltreffend Volkomen ondoeltreffend

Objectieve doeltreffendheid verkenning in procenten

TSi TSs

35,1

61,4

1,8 1,8 0,0

36,7 43,3

13,3 6,7

0,0 0

20

40

60

80

100



Objectieve doeltreffendheid inzet in procenten

TSi TSs

59 59 59 59

De doeltreffendheid tijdens de inzet geeft dus een andere beeld dan de doeltreffendheid tijdens de verkenning. Tijdens de inzetfase wordt er door personeel van de TSs vaker niet doeltreffend gehandeld dan door personeel van de TSi. In 6,7% van de gevallen is het optreden van het personeel van de TSs zelfs ondoeltreffend. Bij het optreden van personeel dat is uitgerukt met een TSi, is dit percentage slechts 1,8%. Dit verschil kan verklaard worden doordat het repressieve personeel van de TSi meer alert is op de brandsituatie en de omgeving waarin de brand zich bevindt. Deze hogere mate van situationeel bewustzijn kan het resultaat zijn van verminderde veiligheidsgevoelens. Dit fenomeen komt in de hoofdstukken 5 en 7 uitgebreid aan de orde. De verhoging van het situationeel bewustzijn kan leiden tot het feit dat het personeel beter nadenkt voordat ze tot handelen overgaat. Dit heeft een positief effect op de doel-treffendheid van het repressief optreden. De hoge mate van doeltreffendheid van het repressief optreden kan deels verklaard worden doordat de schade volgens de waarnemers niet beperkt zou zijn geweest wanneer de TSi als een standaard bezette TS zou zijn uitgerukt. Wij hebben geen relatie aangetroffen tussen de bezetting van de TS en de (im)materiële schade als gevolg van de brand. Uit de kwalitatieve analyses blijkt dat een TSi alle gestelde doelen kon bereiken. Bij 96,8% van de afhandelingen van brandmeldingen hebben wij nauwelijks effecten voor het milieu waargenomen. Bij de afhandelingen van brandmeldingen waar wel effecten voor het milieu zichtbaar waren ging het om het neerslaan van roetdeeltjes in de omgeving, verontreiniging van het grondwater of de lucht. Er is geen reden om aan te nemen dat deze schade niet was ontstaan (of minder was geweest) wanneer de TS met meer mensen was uitgerukt. Zo blijkt uit de kwalitatieve analyse dat het personeel van een TSi in alle gevallen direct is overgegaan tot een inzet en geen enkele keer heeft gewacht tot er ondersteuning aanwezig was. Het optreden van het repressieve personeel was in de meeste gevallen, waarbij schade voor het milieu was waar te nemen, doeltreffend. Waarnemers geven hiermee aan dat het personeel gehandeld heeft zoals van hen verwacht mocht worden en dat de schade geen gevolg is geweest van een andere bezetting óf foutief handelen door het repressieve personeel. De personeelskosten zijn niet onderzocht, maar aangenomen kan worden dat deze door inzet van een TSi zijn gedaald. Vrijwilligers die per uur betaald worden leveren bij een model waar de TS uitrukt met vier man minder personele lasten op. Gedurende de onderzoeks-periode is de kazernering van het beroepspersoneel niet aangepast en zijn deze kosten dus gelijk gebleven. We kunnen aannemen dat de arbeidsprocessen op de posten aan de Vossel-manstraat en Wilmersdorf minder zijn verstoord door de uitrukken met een TSi dan ingeval van een TSs. De verbruiksmiddelen (bijvoorbeeld: blusstof en ademlucht) die het personeel gedurende de afhandelingen van brandmeldingen heeft gebruikt verschillen niet tussen de TSi en TSs. Ter compensatie van een tekort aan personeel zou het voor de hand kunnen liggen dat het personeel van de anders bezette TS meer middelen zou gebruiken om het personeelsgebrek op te vangen. Dit hebben wij gedurende de onderzoeksperiode echter niet geconstateerd. Het opdoen van praktijkervaring wordt in dit onderzoek gezien als een belangrijk aspect bij het repressief optreden, het richt zich op de kwaliteit ervan. Uit onderzoek naar vakbekwaamheid (Apeldoorn, 2009) komt naar voren dat er een kentering is waar te nemen in het stelsel van brandweeropleidingen. Waar in het verleden het brandweeronderwijs vooral gericht was op informatieoverdracht speelt vandaag de dag het leren in de praktijk een prominentere rol. Het blijkt dat, om de kennis en vaardigheden van het personeel op niveau te houden, het van belang is dat het repressieve personeel zoveel mogelijk ervaring op de werkplek opdoet. Immers hier openbaart de complexiteit van het (repressieve) vak zich in zijn volheid.

60

Uit ons onderzoek blijkt dat bij de afhandelingen van brandmeldingen met een anders

bezette TS, gemiddeld 84,5% van het personeel daadwerkelijk wordt ingezet. Wanneer een

TS uitrukt met de standaard bezetting is dit percentage lager (namelijk 64,8%). Het

gevonden verschil is met zekerheid vast te stellen en is vrij groot. Dit betekent dat het

uitrukken met een andere bezetting leidt tot het vergroten van de praktijkervaring van het

repressieve personeel van de TSi. Dit komt direct ten goede aan hun kwaliteiten én hun

veiligheid en indirect ten goede aan de kwaliteit van de brandweerzorg. Gedurende de onderzoeksperiode heeft de bevelvoerder van de TSi in 15,8% van alle gevallen opdracht gegeven om op te schalen. In vijf gevallen was een mogelijk slachtoffer de reden. In één geval werd opgeschaald vanwege de waterwinning en in twee gevallen vanwege de aanvoer van materiaal (onder andere een warmtebeeldcamera). Twee inzetten kenden meerdere zwaartepunten, wat aanleiding vormde om de hulpverleningsorganisatie uit te breiden. De bevelvoerder van de TSs heeft gedurende de onderzoeksperiode in 8,3% van de gevallen opgeschaald. Hoewel het erop lijkt dat de bevelvoerder van een TSi vaker opschaalt, kunnen we dit niet met (statistische) zekerheid stellen. Wanneer we kijken naar de omvang van de brandmeldingen dan kunnen we opmaken dat bij Kleine branden 82,7% van het personeel dat ter plaatse was ook daadwerkelijk wordt ingezet. Bij meldingen van Middel branden wordt slechts 66,7% van het aanwezige personeel ook daadwerkelijk ingezet. Bij 20 van de 27 afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Middel brand zijn er niet meer dan acht personen ingezet en had kunnen worden volstaan met het inzetten van twee TSi’en. Er is een tendens waar te nemen dat naarmate er meer personeel ter plaatse is, het aantal personeelsleden afneemt dat ook daadwerkelijk wordt ingezet.

4.4 Objectieve doeltreffendheid per meldingscategorie

De objectieve doeltreffendheid per meldingscategorie – zoals weergegeven in figuur 4.4 – toont dat het repressieve personeel van de TSi alleen tijdens afhandelingen van brand-meldingen in de categorie Buitenbrand ondoeltreffend is opgetreden. In 8,3% van de gevallen zijn de doelen van brandbestrijding niet binnen een acceptabele tijd of op een goede manier tot stand gekomen. Een voorbeeld hiervan is de bestrijding van een brand in een hooiopslag. Hierbij werd geen gebruik gemaakt van ademlucht, omdat dit de arbeid extra zou verzwaren en geen aflossing voor handen was. Voor de afhandelingen van brandmeldingen in de categorieën Verkeer, Automatisch brand-alarm en Controle geldt dat het personeel van een anders bezette TS te allen tijde (volkomen) doeltreffend is opgetreden, aangezien in alle gevallen het doel van de brandbestrijding werd gehaald. Bij Binnenbranden is in 95,8% van de gevallen doeltreffend opgetreden.

61 61 61 61

Figuur 4.4

Op basis van figuur 4.4 stellen we dat het personeel van een TSi in veel gevallen doeltreffend

kan optreden. Bij brandmeldingen in de categorieën Binnenbrand, Verkeer, Automatisch

brandalarm en Controle kunnen we stellen dat een TSi, gedurende de onderzoeksperiode,

geen enkele keer (volkomen) ondoeltreffend is opgetreden.

Wanneer we indexcijfers berekenen op basis van de gevonden resultaten dan kunnen we

aan de hand van de brandmeldingen in de periode 2006-2009 een berekening maken in

hoeverre een TSi doeltreffend zou optreden wanneer er geen sprake was van een scheve

verdeling. Dit hebben we weergeven in tabel 4.4.

Tabel 4.4 is gebaseerd op de werkelijke verdeling van de afhandelingen van brandmeldingen

en de indexcijfers die op basis van de uitkomsten van ons onderzoek tot stand zijn

gekomen. Uit de tabel 4.4 blijkt dat bij afhandelingen van brandmeldingen waar brandweer

Apeldoorn moet optreden de TSi in 98,4% van gevallen doeltreffend zou zijn.

Tabel 4.4 indexering resultaten objectieve doeltreffendheid TSi

Classificatie Totaal % in totaal

Indexcijfer doeltreffendheid

% inzetten op basis van steekproef

Binnenbrand 617 10,9 .960 10,5

Buitenbrand 1052 18,7 .917 17,5

Verkeer 270 4,8 1 4,8


3538 62,8 1 62,8

Controle 159 2,8 1 2,8

Totaal 5636 100,0 98,4 Bron: BAZOS (2010).

40,0 33,3 22,2 56,0

100,0 56,0 58,3 77,8

44,4

4,0 8,3

0

20

40

60

80

100

Binnenbrand Buitenbrand Verkeer Automatisch brandalarm

Controle

Objectieve doeltreffendheid per meldingscategorie (TSi) in procenten

Volkomen doeltreffend Doeltreffend Neutraal

Ondoeltreffend Volkomen ondoeltreffend

62

5. OBJECTIEVE VEILIGHEID


Welke effecten heeft een TSi op (a) de objectieve veiligheid van het Apeldoornse repressieve personeel bij brand, (b) vergeleken met een TSs en (c) in hoeverre verschillen deze per mel-dingscategorie? Een anders bezette TS heeft nauwelijks waarneembare effecten op de objectieve veiligheid van het repressieve personeel. In geval van 123 afhandelingen van brandmeldingen waarbij is uitgerukt met een TSi zijn er bij 20% van de afhandelingen van brandmeldingen risico’s geweest die de veiligheid van het repressieve personeel hebben bedreigd. Deze risico’s zijn echter maar in zeer beperkte mate in verband te brengen met de bezetting van de TS. De risico’s waaraan het personeel van de TSi is blootgesteld zijn niet aantoonbaar meer of minder dan de risico’s waaraan het personeel zou blootstaan wanneer zij zou uitrukken met een standaard TS. Bij 37 afhandelingen van brandmeldingen waarin we hebben gemeten aan de TSs zijn in ongeveer gelijke mate risico’s opgetreden die de veiligheid van het repressieve personeel hebben bedreigd. Bij de afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Verkeer worden het vaakst (36,4%) risico’s waargenomen. In de categorieën Binnenbrand en Buitenbrand treffen we respectievelijk in 31,5% en 13% van de afhandelingen van brandmeldingen risico’s aan die de veiligheid van het repressieve personeel hebben bedreigd. Daarnaast blijkt uit kwalitatieve analyse dat het repressieve personeel van de TSi meer aandacht heeft voor de risico’s die zich tijdens de afhandeling van een brandmelding openbaren dan het personeel van de TSs. Het personeel van de anders bezette TS is zich dus meer bewust van en meer alert op de risico’s die zich bij een afhandeling van brandmeldingen kunnen openbaren.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk vindt u de resultaten over de objectieve veiligheid bij het

repressief optreden. De objectieve veiligheid wordt gezien als de mate waarin

het repressieve personeel vrij is van risico’s tijdens het repressief optreden. Als

eerste treft u de deelvraag en de beantwoording hiervan aan. Hierna volgt de

statistische onderbouwing en worden de resultaten voor het voetlicht gebracht.

.

63 63 63 63


In dit hoofdstuk is de objectieve veiligheid beschreven. Er is onderscheid gemaakt tussen de experimentele- en controlegroep. Daarnaast is er onderscheid gemaakt naar de verschillende meldingscategorieën van de brandmelding. Objectieve veiligheid 1. Verschil tussen TSi en TSs De objectieve veiligheid van het repressieve personeel van de TSi wijkt niet significant af van de objectieve veiligheid van het personeel van de TSs. Er worden geen verschil-len gevonden in de mate waarin het repressieve personeel van een anders bezette TS is blootgesteld aan risico’s in vergelijking met het personeel van een standaard bezette TS.


Totaal risico’s 160 .021 .801

Mentale risico’s 160 .126 .328

Fysieke risico’s 160 .124 .389

Situationele risico’s 160 .121 .461

Handelingsrisico’s 160 .058 .677

We kunnen concluderen dat de mate waarin risico’s de veiligheid van het repressieve personeel bedreigt niet afhangt van de bezetting van de TS. Op basis van de 160 waargenomen afhandelingen van brandmeldingen kunnen we constateren dat per-soneel van een TSi niet meer of minder aan risico’s (die hun veiligheid beperken) wordt blootgesteld. 2. Verschillen tussen de meldingsclassificaties (TSi)

De objectieve veiligheid verschilt in beperkte mate per meldingscategorie. Bij branden in de categorieën Binnenbrand of Verkeer treden meer risico’s op dan bij branden in de categorie Automatisch brandalarm. De kans dat dit gevonden verband op toeval berust, is minder dan 5%. Daarnaast kunnen we met meer dan 85% zekerheid stellen dat Binnenbranden en branden in het Verkeer meer risico’s met zich meebrengen dan branden in de categorieën Controle en Buitenbrand.

N= Somers D Sig:

Binnenbrand- Buitenbrand 58 -.219 .108

Binnenbrand- Verkeer 46 .074 .594



Buitenbrand- Verkeer 34 .303 .147

Buitenbrand- Automatisch brandalarm 47 -.286 .265





We kunnen met zekerheid stellen dat bij afhandeling van Binnenbranden en branden in het Verkeer het repressieve personeel van de TSi vaker is blootgesteld aan risico’s dan bij afhandelingen van brandmeldingen in de overige categorieën. Daarnaast hebben we een indicatie gevonden dat de veiligheid van het personeel bij Buitenbranden door meer risico’s wordt bedreigd dan bij afhandeling van brandmel-dingen in de categorie Controle en Automatisch alarm.

Bron: BAZOS 2010.

64

5.2 Objectieve veiligheid TSi

In dit onderzoek is de objectieve veiligheid gemeten aan de hand van een aantal risico’s die

zich gedurende een afhandeling van een brandmelding kunnen voordoen. We onder-

scheiden vier risico’s te weten: (a) mentale gezondheidsrisico’s, (b) fysieke gezond-

heidsrisico’s, (c) situationele risico’s en (d) handelingsrisico’s33

. Figuur 5.2 toont dat bij 80%

van de afhandelingen van brandmeldingen de veiligheid van het repressieve personeel niet

is bedreigd door risico’s. In 14,4% van de gevallen heeft het personeel te maken gekregen

met zeer weinig risico’s (dit houdt in dat er slechts één van de vier risico’s is aangetroffen).

In 5,6% van de gevallen was er sprake van weinig risico’s (dit betekent dat de veiligheid van

het repressieve personeel door twee risico’s is bedreigd).

Figuur 5.2

Op basis van figuur 5.2 concluderen we dat het personeel van de anders bezette TS gedurende de onderzoekperiode geen enkele keer is geconfronteerd met (zeer) veel risico’s. Bij 20% van de uitrukken was er echter wel sprake van (zeer) weinig risico’s. Aan de hand van verschillende methoden om arbeidsongevallen te analyseren stelt Helsloot et. al. (2007) dat deze met elkaar gemeen hebben dat ze een ongeval zien als een samen-loop van omstandigheden. Deze omstandigheden veroorzaken gebeurtenissen die on-wenselijk zijn. Deze onwenselijke situatie kan aangeduid worden als een risico. Aan de hand van deze redenering stellen wij dat naarmate er meer risico’s zijn, de veiligheid van het repressieve personeel meer bedreigd wordt. Is er geen risico waargenomen dan kunnen we concluderen dat de veiligheid van het repressieve personeel niet is bedreigd. Dit is in 80% van alle afhandelingen van brandmeldingen het geval geweest. Daarnaast is uit figuur 5.2 af te lezen dat in 14,4% van de gevallen de veiligheid van het repressieve personeel bedreigd werd door één enkel risico. Kwalitatieve analyse laat zien dat het in vijf gevallen ging om een gezondheidsrisico, dat werd veroorzaakt door vermoeidheid en/of een piek in de uitvoering van het werk. Dit laatste gebeurde bij 6,0% van de gevallen.

33

De achterliggende gedachte voor het opnemen van deze risico’s is terug te vinden in de hoofd-stukken twee en drie.

80,0

14,4

5,6

0

20

40

60

80

100

Objectieve veiligheid (TSi) in procenten

Geen risico's

Zeer weinig risico's

weinig risico's

Veel risico's

Zeer veel risico's

65 65 65 65

Bij de afhandeling van een brandmelding zijn de bevelvoerder en de chauffeur gedurende de onderzoeksperiode nooit flink vermoeid geraakt. Respectievelijk in slechts 4,2% en 0,8% van de gevallen raakten zij licht vermoeid. De manschappen van de TSi zijn slechts bij 1,7% van de afhandelingen van brandmeldingen vermoeid geraakt. De fysieke gezondheidsrisico’s die als gevolg van een andere bezetting zijn opgetreden, zijn op basis van de bovenstaande bevindingen dus zeer beperkt. Hoewel er gedurende de onderzoeksperiode risico’s met betrekking tot de fysieke gezondheid zijn waargenomen, zijn deze in veel gevallen niet te herleiden tot een andere bezetting. Kwalitatieve analyse laat zien dat de risico’s in zeer beperkte mate het gevolg zijn van de bezetting van de TS. Vanuit het perspectief van gezondheidsrisico’s valt het op dat gedurende het onderzoek in geen enkel geval het repressieve personeel is afgelost. Dit is wellicht te verklaren doordat de doorlooptijd van de afhandelingen van brandmeldingen relatief beperkt was. Daarnaast is het mogelijk dat het repressieve personeel zich liever niet laat aflossen. Dit is wellicht te verklaren doordat het personeel de brandbestrijding veelal beleeft als een persoonlijke strijd met het vuur (Mittendorf, 2004). Vanuit dit oogpunt is het, vooral bij branden met een korte doorlooptijd, denkbaar dat aflossing wordt opgevat als het opgeven van de strijd. Dit zou negatieve gevolgen kunnen hebben voor de perceptie van de eigen ‘inzet’ en vakbekwaamheid. Dit kan de beroepstrots raken waarin waarden als durf en daadkracht een prominente plek hebben (Lochem van en Verhallen, 2007). Aflossing bij vermoeidheid kan wellicht leiden tot de beleving dat deze waarden en/of percepties worden aangetast. Mentale gezondheidsrisico’s zijn nauwelijks waargenomen. Zo is er in zeven gevallen (8%) sprake van een mentaal gezondheidsrisico dat de veiligheid van het repressieve personeel bedreigde. In deze gevallen straalde het repressieve personeel onrust uit en leek het erop dat ze voelde/dacht dat de inzet anders verliep dan ze aanvankelijk had verwacht34. In 3,4% van alle gevallen heeft de afhandeling van een brandmelding de potentie in zich dat het zou kunnen leiden tot een angststoornis. Wij veronderstellen dat wanneer mentale gezondheidsrisico’s zich openbaren, dit leidt tot een inbreuk op de veiligheid van het repressieve personeel. Zij zijn in deze gevallen minder goed in staat het werk uit te voeren. In twee gevallen kreeg het personeel alleen te maken met een situationeel risico dat werd veroorzaakt door de brandsituatie. Het betrof: (a) een mogelijke elektrocutie en (b) de mogelijke aanwezigheid van boobytraps in een hennepkwekerij. Risico’s die ontstaan door verkeerd handelen door het repressieve personeel kwamen op de TSi in vier gevallen voor. Het ging om het verkeerd plaatsen van de TS, het niet gebruiken van adembescherming of het niet afzetten van de werkomgeving. Dat laatste speelde vooral een rol bij de bestrijding van branden in de meldingscategorie Verkeer. Als wij in dit onderzoek spreken over weinig risico’s dan is er sprake geweest van een situatie waarbij zich risico’s in twee categorieën tegelijkertijd voordeden. Dit was bij zeven afhandelingen van brandmeldingen het geval. In twee gevallen traden er zowel fysieke als mentale gezondheidsrisico’s op. Bij één brandmelding (Schoorsteenbrand) was er sprake van een mentaal gezondheidsrisico en een handelingsrisico. Er was één brandmelding (Woningbrand, hennepkwekerij) waarbij een fysiek gezondheidsrisico én situationeel risico optrad. In drie gevallen trad er bij de afhandeling van de brandmelding een situationeel en een handelingsrisico op.

34 Zie de casus brand in een bedrijf; twee personen vermist.

66

Ter illustratie: casus brand in een bedrijf; twee personen vermist

Situatie

Op een ochtend ontvangt de meldkamer een melding van een brand in een

schakelkast van een bedrijf. Er blijkt één persoon vermist te zijn. Intern is door de

BHV de ontruimingsprocedure al in werking gesteld. De meldkamer maakt een

Middel brand aan en alarmeert twee tankautospuiten. Beide worden standaard

bezet.

Interventie door de brandweer en het effect

Aanrijdend neemt de Officier van Dienst (OvD) de operationele leiding op zich en

besluit op te schalen naar Grote brand (in verband met de waterwinning). Hij geeft

de eerste aanrijdende TS opdracht in te zetten op het redden van de persoon en

draagt de tweede op hierbij te ondersteunen. De derde aanrijdende TS wordt

gevraagd de waterwinning in orde te maken. Tijdens het aanrijden van de OvD

geeft de tweede TS aan dat de vermiste persoon uit het pand is. Deze heeft op

eigen kracht het pand verlaten. Hierop stuurt de OvD de derde TS terug naar de

post.

De brand wordt geblust met een poederblusser met een inhoud van 6 kilogram.

Preventief zijn drie stralen hoge druk (met een lengte van 60 meter) gereed

gemaakt. Met uitzondering van de chauffeur heeft alleen de bemanning van de

eerste TS ademlucht gebruikt. In totaal zijn 28 manschappen en vier bevelvoerders

ter plaatse geweest van wie er respectievelijk 16 en twee aan het werk zijn

geweest. Tijdens de inzet bevonden zich 13 repressieve personeelsleden in de

directe nabijheid van het object en zijn zeven man in het object aan het werk

geweest. 12 personeelsleden bevonden zich er (ver) buiten. Vooral gedurende de

inzet was de spanning duidelijk merkbaar en leek het erop dat men geen overzicht

van de situatie kreeg. De manier van optreden wekte de indruk dat de bemanning

niet wist hoe men de situatie ‘de baas’ kon worden of blijven. Naderhand is dit

bevestigd. De gehele inzet is hierdoor minder doeltreffend verlopen.

Het ingezette personeel is geconfronteerd met een piekbelasting van (in)spanning.

Dit werd vooral veroorzaakt door het zoeken naar de vermiste persoon. Met

uitzondering van de chauffeur kwam het ingezette personeel van de eerste TS

enigszins vermoeid over. Na afloop van het incident is dit beeld door de respon-

denten in het interview bevestigd.

Schade

Uiteindelijk beperkte de brand zich tot de meterkast. Het leidde tot een geringe

rookontwikkeling. Achteraf bleek het te gaan om twee vermiste personen, die

allebei op eigen kracht het bedrijf hebben verlaten en later door het ambulance-

personeel zijn behandeld.

Bron: BAZOS, incidentrapport GMA, geluidfragmenten GMA en interview OvD.

.

67 67 67 67

5.3 Objectieve veiligheid op de TSi in verhouding tot de TSs

In de vorige paragraaf is beschreven in hoeverre de veiligheid van het personeel van een TSi gedurende de onderzoeksperiode is beperkt door risico’s. Deze paragraaf geeft weer in hoeverre er verschil valt op te maken in de risico’s die bij een TSi dan wel een TSs zijn opgetreden. Zoals in hoofdstuk drie al is aangegeven zijn er minder afhandelingen van brandmeldingen door een TSs opgenomen dan wenselijk is. Figuur 5.3.1 toont dat zowel de TSi als de TSs bij 20% van alle afhandelingen van brandmeldingen is geconfronteerd met risico’s. In 14,4% van alle gevallen heeft het repressieve personeel van de TSi te maken gekregen met zeer weinig risico’s, tegenover 5,7% van het repressieve personeel van de TSs. In geen enkele geval is het repressieve personeel uit de TSi geconfronteerd met (zeer) veel risico’s. Daarentegen is de veiligheid van het personeel van de TSs in 5,8% van alle gevallen bedreigd door (zeer) veel risico’s. Figuur 5.3.1

In ons onderzoek gaan we er vanuit dat de veiligheid van het repressieve personeel bedreigd kan worden door: (a) situationele risico’s, (b) fysieke gezondheidsrisico’s (c) mentale gezondheidsrisico’s en (d) handelingsrisico’s. Figuur 5.3.2 geeft inzicht in de mate waarin het repressieve personeel met deze risico’s werd geconfronteerd. Hieruit blijkt dat in 14,3% van de gevallen er bij een TSs sprake was van mentale gezondheidsrisico’s. In 11,4% van de gevallen traden fysieke gezondheids-risico’s op. Bij de TSi zijn deze percentages lager (namelijk 8,0% en 6,4%). Situationele risico’s hebben bij de anders bezette TS minder vaak geleid tot inbreuk op de veiligheid van het personeel, dan bij de standaard bezette TS het geval was. Bij 8,6% van de afhandelingen van de brandmeldingen door het personeel van de TSs werd de veiligheid beperkt door situationele risico’s, tegenover 4,8% bij het personeel van de TSi. Het personeel van de TSs heeft (procentueel) vaker dan de TSi te maken gekregen met afhandelingen van brandmeldingen waarbij risico’s inbreuk maakten op hun veiligheid. Het

80,0

14,4 5,6

0,0 0,0

79,9

5,7 8,6 2,9 2,9

0

20

40

60

80

100

Geen risico's Zeer weinig risico's

Weinig risico's Veel risico's Zeer veel risico's

Objectieve veiligheid in procenten

TSi TSs

68

gaat echter om kleine verschillen die niet significant zijn, waardoor we niet met zekerheid over de gevonden verschillen zullen spreken.

Figuur 5.3.2

De kwantitatieve analyse laat zien dat de risico’s waaraan het personeel is blootgesteld in beperkte mate verschillen tussen de TSs en de TSi. Hoewel de verschillen statistisch gezien niet bestaan, is het opvallend dat er bij inzetten met een TSs meer risico’s bestonden dan bij inzetten met een TSi. Dit is iets wat wij slechts voor een deel kunnen verklaren. Voor wat betreft de situationele risico’s kan gesteld worden dat deze per brandsituatie verschillen. Bepalend hierbij zijn het brandvermogen, de vuurbelasting, de constructieve eigenschappen van de ruimte en de blusinterventies die (eventueel automatisch) worden uitgevoerd. Verhoudingsgewijs is het personeel van de TSs meer geconfronteerd met situationele veiligheidsrisico’s dan het personeel van de TSi. Dit risico heeft geen directe relatie met de bezetting van de TS. Het verschil in handelingsrisico’s zou verklaard kunnen worden vanuit het perspectief van risicocompensatie (Mittendorf, 2004). Door de verkleining van de bezetting kan bij het repressieve personeel de perceptie ontstaan dat zij meer risico loopt dan bij een TSs. Dit kan veroorzaakt worden doordat het personeel in een ander systeem (de TSs) is opgeleid dan waarmee ze optrad (de TSi). Aan het systeem van de TSs ontleent het personeel de kennis en vaardigheden om het repressieve werk uit te voeren. In dit verband gaat het om de organisatie van het werk en de techniek waarmee het wordt uitgevoerd. Helsloot (2004) benoemt deze als twee facetten van de veiligheidskunde.

Door een verhoogd gevoel van onveiligheid is het mogelijk dat het repressieve personeel

van de TSi meer alert is op onveiligheid, die gerelateerd is aan de brandsituatie en de

omgeving waarin de brand zich bevindt. Bij een verhoging van de onveiligheidsgevoelens zal

het personeel meer aanspraak maken op haar weerstandsvermogen om met onveiligheid

om te gaan. Het personeel past haar handelen hier dan ook op aan. Het gaat hier in

belangrijke mate om het facet gedrag binnen het spectrum van de veiligheidskunde

(Helsloot, 2004).

De relatie tussen de bezetting van de TS en de gevoelens van (on)veiligheid van het

personeel wordt ook door Rigby (2008) naar voren gebracht. Hij stelt dat individuele leden

uit een grotere bezetting minder alert zijn op signalen die duiden op onveiligheid. De

verminderde alertheid wijdt Rigby aan de ‘comfort zone’ die ontstaat doordat mensen

8,0 6,4

4,8 6,4

14,3

11,4

8,6 8,6

0

5

10

15

20

Mentale gezondheids risico's

Fysieke gezondheidsrisico's

Situationele risico's Handelingsrisico's

Objectieve veiligheid in procenten

TSi TSs

69 69 69 69

vertrouwd zijn met het systeem en met elkaar. Ook hier gaat het om het gedragscomponent

binnen de veiligheidskunde.

Het verschil kan ook verklaard worden vanuit het perspectief van de dagelijkse routine

(waar de TSs fundamenteel deel van uitmaakt). Uit kwalitatieve analyse blijkt dat het

doorbreken van deze routine (veroorzaakt door de inzet van een TSi) bij het personeel leidt

tot een verhoogd onveiligheidgevoel. Zo sprak een bevelvoerder tijdens een plenair overleg

uit dat hij zich uitermate ongemakkelijk voelde tijdens een uitruk met een TSi. Zo stelt het

personeel dat zij zich wel twee keer bezint voordat ze tot handelen overgaat. In geval van

een TSi analyseert ze het rendement van de inzet klaarblijkelijk in meerdere mate dan bij

een TSs. Terugkomend op de handelingsrisico’s laat de analyse de volgende vormen van

handelingsrisico’s zien: het niet dragen van persoonlijke (adem)beschermingsmiddelen, het

onveilig werken op hoogte of het niet afzetten van de werkomgeving. Deze handelings-

risico’s treden bij een TSs frequenter op dan bij een TSi.

Zoals gesteld gaat het repressieve personeel acteren aan de hand van haar

onveiligheidgevoel en houdt ze meer rekening met risico’s. We stellen dat ze meer nadenkt

voordat ze tot handelen overgaat. Er is dus minder sprake van routinematig optreden met

een anders bezette TS. Routinematig optreden behoort tot één van de belangrijkste

oorzaken die leiden tot dodelijke ongevallen onder repressief personeel (Helsloot en Duin,

van, 1999). Onderzoek van het ministerie van BZK (1999) toont aan dat bij veel ongevallen

met dodelijke afloop van een rendementsanalyse geen sprake bleek te zijn. Uit ons onderzoek blijkt dat het repressieve personeel van een TSi minder aanwijsbare fouten maakt en niet op de ‘automatische piloot’ kan werken aangezien de beperkte bezetting vraagt om goed na te denken over hoe te handelen. Bij de TSs is vaak waargenomen dat het repressieve personeel op een meer routinematige manier handelde, terwijl bij de TSi regelmatig is waargenomen dat het personeel meer alert en rationeel de afhandeling van een brandmelding benadert. Dit zou erop kunnen duiden dat het uitrukken met een andere bezetting leidt tot meer focus op de risico’s die kunnen optreden. Dit heeft een positief effect op de veiligheid van het personeel. Mentale en fysieke gezondheidsrisico’s komen bij een optreden met een TSi minder vaak voor dan bij een optreden van TSs. Deels is dit te verklaren door de hogere mate van situationele risico’s die een rol speelden bij het optreden met een TSs. Dit heeft een effect op de intensiviteit van de inzet. Uit het onderzoek door Helsloot en Van Duin (1999) blijkt dat risico’s zelfs door slimme en doordachte brandweertactieken en procedures niet volledig kunnen worden uitgebannen. Risico’s zijn inherent aan het brandweeroptreden, en de vraag is dan ook in hoeverre het personeel alert is op deze risico’s, en hoe zij hierop reageert. Uit ons onderzoek komt naar voren dat het repressieve personeel van een TSi meer aandacht heeft voor de risico’s dan het personeel dat uitrukt met een standaard bezette TS.

5.4. Objectieve veiligheid per meldingscategorie

De objectieve veiligheid van het repressieve personeel is gedurende de onderzoeksperiode

bij vier van de vijf meldingscategorieën door risico’s bedreigd. Alleen bij afhandelingen van

brandmeldingen in de categorie Controle is de veiligheid van het repressieve personeel niet

bedreigd.

70

Bij branden in het Verkeer is de veiligheid van het personeel het vaakst bedreigd door

(handelings)risico’s zoals: het verkeerd opstellen van de TS en niet afzetten van de

werkomgeving. In 18,2% van de gevallen traden er zeer weinig risico’s op. Voor de

afhandelingen van brandmeldingen waarin weinig risico’s optraden is het percentage gelijk.

Bij 63,6% van de Verkeersbranden zijn echter geen risico’s opgetreden die de veiligheid van

het repressieve personeel hebben bedreigd.

Bij Binnenbranden zien we dat de veiligheid van het repressieve personeel in slechts 2,9%

van de gevallen wordt beperkt, en wel door weinig risico’s. Bij 28,6% van alle

Binnenbranden wordt de veiligheid beperkt door zeer weinig risico’s zoals de invloed van

gevaarlijke stoffen, een constructie(deel) dat dreigt om te vallen en (specifieke) de

mogelijkheid van aanwezige boobytraps in een hennepkwekerij. Bij geen enkele

geobserveerde afhandeling van een brandmelding is sprake geweest van verschijnselen die

duiden op een vlamoverslag of -terugslag.

Bij de categorie Buitenbrand wordt de veiligheid in 4,3% van de gevallen door weinig risico’s

bedreigd. Het percentage zeer weinig risico’s is echter met 8,7% een stuk lager dan bij

Binnenbranden.

We kunnen op basis van figuur 5.4.3 stellen dat de mate waarin risico’s de veiligheid van het

repressieve personeel bedreigt verschilt per meldingscategorie.

Figuur 5.4.3

Aan de hand van onze benadering dat, naarmate er meer risico’s zijn de veiligheid van het repressieve personeel meer bedreigd wordt, kunnen we stellen dat bij branden in de categorie Verkeer de veiligheid van het repressieve personeel het meest in het geding is, gevolgd door branden in de categorie Binnenbrand. Dit effect is niet te verklaren, aangezien aan de hand van de gangbare theorieën over risico’s bij repressief optreden de binnenaanval als meest risicovolle repressieve activiteit bekend staat. Deze speelt zich af in de meldingscategorie Binnenbrand. Deze conclusie hebben onderzoekers getrokken aan de hand van studies naar branden met een fatale afloop onder brandweerpersoneel.

68,6 87,0

63,6

95,8 100,0

28,6 8,7

18,2

4,2 2,9 4,3

18,2

0

20

40

60

80

100


Controle

Objectieve veiligheid per meldingscategorie (TSi) in procenten

Geen risico's Zeer weinig risico's Weinig risico's

Veel risico's Zeer veel risico's

71 71 71 71

Bij branden in het Verkeer is verhoudingsgewijs het vaakst sprake van risico’s. Nadere analyse laat zien dat bij branden in het Verkeer in 36,4% van de gevallen het foutief handelen van het personeel aanleiding was voor een beperking van hun veiligheid. Hierbij valt te denken aan het foutief parkeren van de TS, het niet afschermen van de omgeving of het niet dragen van ademlucht, terwijl dit wel had gemoeten. In 11,8% van alle afhandelingen van brandmeldingen in het Verkeer ging het foutief handelen samen met een situationeel risico. Gezondheidsrisico’s hebben zich bij verkeersbranden niet voorgedaan. Bij branden in de categorie Binnenbrand laat nadere analyse zien dat de vier onderscheiden risico’s allen in gelijke mate voorkomen. Bij de 52 waargenomen Binnenbranden ontstond in 7,7% van de gevallen een risico als gevolg van de mentale gezondheidstoestand van het personeel. Fysieke gezondheidsrisico’s, situationele gezondheidsrisico’s en handelings-risico’s kwamen in respectievelijk 11,5%, 11,5% en 13,5% iets vaker voor. Wanneer we de gevonden resultaten zouden toepassen op de werkelijke verdeling van brandmeldingen die Apeldoorn jaarlijks verwerkt dan blijkt dat bij 98% afhandelingen van brandmelding het personeel van een TSi wordt blootgesteld aan zeer weinig of geen risico’s. Tabel 5.4 geeft deze resultaten weer.

Tabel 5.4 indexering resultaten objectieve veiligheid TSi

Classificatie Totaal % in totaal Indexcijfer Veiligheid

% inzetten op basis van

steekproef

Binnenbrand 617 10,9 .971 10,6

Buitenbrand 1052 18,7 .957 17,9

Verkeer 270 4,8 .818 3,9


3538 62,8 1 62,8

Controle 159 2,8 1 2,8

Totaal 5636 100,0 98,0

Bron: BAZOS (2010).

Tabel 5.4 laat zien wanneer het personeel vrij is van risico’s of wanneer de veiligheid van het

personeel wordt bedreigd door een enkel risico. Voor deze verdeling is gekozen om een

goede vergelijking te kunnen maken met zowel de objectieve doeltreffendheid als de

subjectieve veiligheid. We hebben echter ook de indexcijfers berekend wanneer het

personeel geheel vrij is van risico’s. Wanneer we deze cijfers zouden toepassen op de

werkelijke verdeling van de afhandelingen van brandmeldingen over de categorieën dan zou

de veiligheid van het repressieve personeel bij 79,9% van hun optreden niet bedreigd

worden door risico’s.

72

6. SUBJECTIEVE DOELTREFFENDHEID


Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun doeltreffendheid tijdens het repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs én in hoeverre verschilt de ervaren doeltreffendheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d) per functie?

Het repressieve personeel van brandweer Apeldoorn dat is uitgerukt met een TSi ervaart dat zij bij 89% van de afhandelingen van brandmeldingen doeltreffend is opgetreden. Het repressieve personeel dat is uitgerukt met een TSs ervaart dat zij bij elke afhandeling van een brandmelding doeltreffend is opgetreden. We kunnen met zekerheid stellen dat het repressieve personeel afhandelingen van brandmeldingen met een TSs als meer doeltreffend beoordeelt dan afhandelingen met een TSi. De subjectieve doeltreffendheid bij de afhandeling van een brandmelding is afhankelijk van de meldingscategorie. Afhandelingen van branden in de categorie Controle worden te allen tijde als doeltreffend ervaren. De afhandelingen van brandmeldingen in de categorieën Buitenbrand en Verkeer worden als doeltreffender ervaren dan branden in de categorie Automatisch brandalarm. Bij afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Binnen-brand ervaart het repressieve personeel, dat is uitgerukt met een TSi, dat zij minder doeltreffend is opgetreden dan bij een afhandeling van een brandmelding in de categorieën Buitenbrand, Verkeer, Automatisch brandalarm of Controle. De doeltreffendheid die het personeel ervaart bij een afhandeling van een brandmelding is niet afhankelijk van de functie van de respondent.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd met betrekking tot de

subjectieve doeltreffendheid.

De subjectieve doeltreffendheid wordt in dit onderzoek gezien als de doel-

treffendheid zoals deze door het repressieve personeel wordt ervaren. Naast

subjectieve doeltreffendheid spreken wij dan ook van ervaren doeltreffendheid.

Van 243 respondenten hebben wij de opvatting gevraagd over de doeltreffendheid

van een afhandeling van een brandmelding. Paragraaf 6.1 geeft antwoord op de

deelvraag uit dit hoofdstuk. In de andere paragrafen zullen de antwoorden op de

deelvraag nader worden toegelicht. .

73 73 73 73


In dit hoofdstuk wordt de subjectieve doeltreffendheid beschreven. Er is onderscheid gemaakt tussen de TSi en de TSs. Daarnaast is er onderscheid gemaakt tussen de meldingscategorieën van de brandmelding en de functie van de respondent. Subjectieve doeltreffendheid 1.Verschil tussen TSi en TSs De subjectieve doeltreffendheid van het personeel van de TSi wijkt significant af van de subjectieve doeltreffendheid van het personeel van de TSs.

N= Somers D Sig:

TSi versus TSs 240 -.315 .000

We kunnen concluderen dat het uitrukken met een andere bezetting gedurende de onderzoeksperiode een negatief effect heeft gehad op de subjectieve doeltreffendheid van het repressief optreden. Er wordt een zwak verband aangetroffen. We kunnen met 99% zekerheid stellen dat het personeel van de TSi de afhandelingen van brandmeldingen als minder doeltreffend heeft ervaren dan het personeel van de TSs. 2. Verschillen tussen de meldingsclassificaties (TSi) De subjectieve doeltreffendheid verschilt per meldingscategorie. Met uit-zondering van een Automatisch brandalarm kunnen we stellen dat afhandelingen van brandmelding in de categorie Binnenbrand als minder doeltreffend zijn ervaren dan brandmeldingen in de andere meldings-categorieën. Er worden zwakke tot redelijk sterke verbanden aangetroffen.

N= Somers D Sig:


Binnenbrand- Verkeer 116 -.219 .003



Buitenbrand- Verkeer 72 -.029 .808

Buitenbrand- Automatisch brandalarm 84 .221 .031


Verkeer- Automatisch brandalarm 72 .241 .026


Automatisch brandalarm- Controle 45 -219 .060

We kunnen met een grote mate van zekerheid stellen dat het repressieve personeel, dat is uitgerukt met een TSi, de afhandeling van een Binnenbrand als minder doeltreffend heeft ervaren dan de afhandeling van een brandmelding in de categorieën Buitenbrand, Verkeer en Controle. Er wordt hier een significant verband aangetroffen bij een alpha van 0.1, bij zwakke en redelijk sterke verbanden. Daarnaast kunnen we met grote mate van zekerheid stellen dat het repressieve personeel, dat is uitgerukt met een TSi, de afhandeling van een brandmelding in de categorie Automatisch brandalarm als minder doeltreffend heeft ervaren dan een afhandeling in de categorieën Buitenbrand, Verkeer en Controle.

Bron: BAZOS 2010.

74

6.2 Subjectieve doeltreffendheid TSi

Bij 46,8% van de afhandelingen van brandmeldingen ervaart het repressieve personeel het

optreden met een TSi als volkomen doeltreffend. In 42,2% van de gevallen wordt de

afhandeling door een TSi als doeltreffend ervaren. Bij 89,0% van de gevallen ervaart het

repressieve personeel dat is opgetreden met een TSi de afhandeling van een brandmelding

als (volkomen) doeltreffend.

Bij 7,4% van de afhandelingen van brandmeldingen heeft het personeel het repressief

optreden als ondoeltreffend beoordeeld. In de overige gevallen kon, of wilde het personeel

niet oordelen over de doeltreffendheid van hun optreden.

Het percentage waarbij het optreden als volledig ondoeltreffend wordt ervaren is 0,5%. In

dit geval betrof het een brand in een schuurtje bij een woning. Nadere bestudering van deze

casus laat zien dat de respondent (in de functie van manschap) tijdens het aanrijden moeite

had om meerdere taken gelijktijdig uit te voeren. De nadruk van zijn werk lag vooral bij het

gidsen van de chauffeur, en in mindere mate bij zijn eigen voorbereiding op de

brandbestrijding (zoals het gereed maken van zijn persoonlijke beschermingsmiddelen).

Tevens gaf de respondent aan dat de eerste straal verkeerd was ingezet. Volgens hem kwam

dit door een tekort aan repressief personeel. Dit had negatieve gevolgen voor het

opbouwen van de waterwinning. De respondent gaf aan dat de TS niet is ingericht op een

bezetting van vier personen.


Tussen de ervaren doeltreffendheid in de categorieën Buitenbrand en Controle bestaat geen verschil. Wel kunnen we stellen dat de subjectieve doeltreffendheid in deze beide categorieën lager was dan in de categorie Controle.

3. Verschillen tussen functies (TSi) Er bestaat geen verschil tussen de subjectieve doeltreffendheid van de bevelvoerder, de chauffeur of de manschap. Er worden geen significante verschillen waargenomen tussen de waarde van de subjectieve doeltreffendheid per functie.

N= Somers D Sig:

Bevelvoerder- chauffeur 130 .020 .829

Chauffeur- manschap 132 -.016 .864

Bevelvoerder- manschap 142 .001 .989

Er bestaat geen verschil in de subjectieve doeltreffendheid per functie. We kunnen dan ook met een grote mate van zekerheid stellen dat de functie van het repressieve personeel gedurende de onderzoeksperiode geen invloed heeft gehad op de subjectieve doeltreffendheid.

Bron: BAZOS 2010.

75 75 75 75

Figuur 6.2

Een overgrote meerderheid van het repressieve personeel heeft de afhandeling van een

brandmelding met een TSi als (volkomen) doeltreffend ervaren. In 29,5% van de gevallen

geven de respondenten uit de TSi aan niet voldoende mensen bij zich te hebben om alle

taken tijdens het aanrijden uit te voeren. Volgens hen is er tijdens de verkenning in 23,6%

van de gevallen onvoldoende personeel aanwezig. Zij merkt op dat er tijdens de inzet in

28,1% van de gevallen niet genoeg personeel was.

Hoewel de respondenten in ongeveer één derde van de gevallen aangeven dat er

onvoldoende personeel is om een brandmelding af te handelen, beoordelen zij in 89,0% van

de gevallen hun repressief optreden als doeltreffend. Ondanks een tekort aan personeel

vinden zij het optreden dus toch doeltreffend.

In de gevallen waarbij het personeel de afhandeling als niet doeltreffend beoordeelt zou de

bezetting van de TS een verklaring kunnen vormen. Nadere bestudering laat zien dat 53,5%

van het personeel, dat het optreden als ondoeltreffend beoordeelt, aangeeft niet

voldoende mensen te hebben om alle taken tijdens het aanrijden uit te voeren. Tijdens de

verkenning ligt dit percentage (53,3%) ongeveer gelijk aan het percentage tijdens de uitruk.

De verminderde bezetting kan dus slechts als een gedeeltelijke verklaring worden aan-

gedragen.

Bij de afhandeling van twee brandmeldingen wordt aangegeven dat er niet voldoende

personeel was om de informant ‘uit te horen’ of om een ‘rondom-verkenning’ uit te voeren.

Desondanks is het personeel in alle gevallen direct gestart met een inzet.

Bij de inzetfase geeft 86,7% van het repressieve personeel aan dat het niet doeltreffend

optreden verklaard kan worden door een tekort aan personeel. De respondenten geven aan

sneller vermoeid te raken, of handelingen in hun eentje te moeten uitvoeren die bij een TSs

in ploegen worden uitgevoerd. In vijf gevallen geeft het personeel aan de cruciale taken (die

in dit onderzoek zijn opgenomen35) niet te kunnen uitvoeren, terwijl dit wel nodig was. In

drie gevallen gaat het om het veiligstellen van de werkomgeving, in één geval om het niet

kunnen aanvoeren van slangen en bij één incident zag de respondent geen mogelijkheid om

zijn persoonlijke bescherming te controleren. 35

Zie interviewformulier (opgenomen als bijlage).

46,8 42,2

3,0 7,4

0,5 0

20

40

60

80

100

Subjectieve doeltreffendheid (TSi) in procenten


Doeltreffend

Neutraal

Ondoeltreffend

Volkomen ondoeltreffend

76

Gedurende de onderzoeksperiode heeft de bevelvoerder van een TSi elf keer (14,7% van alle

gevallen) opdracht gegeven om op te schalen. In vijf gevallen was een mogelijk slachtoffer

de reden. In één geval werd opgeschaald vanwege de waterwinning en in twee gevallen

vanwege de aanvoer van materiaal (onder andere een warmtebeeldcamera). Twee inzetten

kenden meerdere zwaartepunten, wat aanleiding vormde om de hulpverleningsorganisatie

uit te breiden.

6.3 Subjectieve doeltreffendheid TSi in verhouding tot de TSs

De ervaren doeltreffendheid bij een afhandeling van een brandmelding verschilt tussen het

personeel van de TSi en de TSs. In alle gevallen beoordeelt het repressieve personeel uit de

TSs het optreden als (volkomen) doeltreffend. In geen enkel geval heeft zij een afhandeling

Ter illustratie: casus woningbrand

Situatie

Aan het einde van de ochtend ontvangt de meldkamer meerdere meldingen van

een woningbrand. Er blijkt sprake te zijn van een uitslaande brand, die woedt op de

bovenste verdieping van de woning. De meldkamer maakt een Middel brand aan en

alarmeert een TSi, een TSs, een redvoertuig en de OvD. Eenmaal ter plaatse besluit

de OvD om de TSs terug te laten keren.

Beleving van de respondenten

Na afloop worden de chauffeur, een manschap en de bevelvoerder van de TSi

geïnterviewd. De bevelvoerder en manschap vinden dat er tijdens het aanrijden

onvoldoende personeel in de TS zat. Zodoende had men moeite om de persoonlijke

beschermingsmiddelen gereed te maken (de manschappen konden elkaar niet

controleren) en werkte het routenavigatiesysteem niet naar behoren. Ondanks dat

men wist waar men moest zijn, wilde men het systeem voor de zekerheid toch

gebruiken. Echter merkte de chauffeur op dat de routenavigatie overbodig was.

Naar mening van de respondenten was er tijdens de verkenning voldoende

personeel aanwezig om alle taken uit te voeren. Over de inzet is men eensgezind

van mening dat het optreden van het team ondoeltreffend is verlopen. Zo moest de

chauffeur de hoge druk slang aanvoeren, terwijl het eigenlijk de bedoeling is dat hij

in de nabijheid van de TS blijft. De manschap en chauffeur ervoeren het als nadeel

dat er geen extra mensen aanwezig waren om sloopgereedschap naar boven te

brengen. De bevelvoerder had graag meer personeel gehad om het nablussen te

laten uitvoeren. Hij had de ingezette ploeg dan kunnen aflossen. Er is contrast

tussen het beoordelen van de doeltreffendheid als geheel en de eigen

doeltreffendheid. Zo vond de chauffeur zijn optreden volkomen doeltreffend. Als

reden voerde hij aan dat hij zijn routinematige werkzaamheden goed kon uitvoeren.

Hij had voldoende gelegenheid om de hoge druk gereed te maken en het materiaal

uit te geven. De manschap vond dat hij doeltreffend heeft gewerkt, hij had

voldoende middelen om de blussing te kunnen uitvoeren. Over het einde van de

inzet- en de afbouwfase merkte men op dat een mannetje extra wel prettig zou zijn

geweest.

Bron: BAZOS, incidentrapport GMA .

77 77 77 77

van brandmelding als ‘niet doeltreffend’ ervaren. Bij 7,9% van de afhandelingen van

brandmeldingen ervaart het personeel de TSi het optreden als ondoeltreffend.

Figuur 6.3 toont de subjectieve doeltreffendheid en de mate waarin deze verschilt tussen de

TSi en de TSs.

Figuur 6.3

Wanneer we de subjectieve doeltreffendheid van de TSi vergelijken met de TSs dan valt op

te maken dat er een wezenlijk verschil bestaat. De onderzoekgegevens bieden aan-

knopingspunten die het verschil kwalitatief kunnen verklaren. Respondenten die zijn

uitgerukt met de TSs geven in geen enkel geval aan dat zij bepaalde taken niet konden

uitvoeren, terwijl dit wel nodig was. Zij geven aan dat elke afhandeling van een

brandmelding doeltreffend is geweest doordat zij de regels en procedures hebben kunnen

uitvoeren zoals deze zijn voorgeschreven en waarop zij getraind zijn. Respondenten die zijn

uitgerukt met een TSi geven aan dat zij niet altijd alle noodzakelijke taken hebben kunnen

uitvoeren. Hierdoor vinden zij dat ze niet doeltreffend hebben opgetreden.

Personeel van de TSi heeft gedurende de onderzoekperiode ervaren dat ze altijd kon

voldoen aan de doelen van de brandbestrijding. Zij was bij alle afhandelingen van brand-

meldingen in staat om gevaar voor personen en dieren te voorkomen, of op te heffen en/of

om de brand te blussen met zo min mogelijk (rest)schade. Dit wordt ook door de

respondenten in de TSs aangegeven. Daar waar van toepassing geven zij aan dat de brand

niet is over- of doorgeslagen en/of de nevenschade beperkt is gebleven (voor zover dit

mogelijk was).

Bezien vanuit dit perspectief is het opmerkelijk dat 7,9 % van de respondenten aangeeft dat

zij de afhandeling van een brandmelding als (volkomen) ondoeltreffend hebben ervaren. Dit

percentage is dan ook erg hoog. Dit is te verklaren doordat het personeel van de TSi hun

inzet veelal vergelijkt met een optreden met een TSs. Hun oordeel over hun eigen handelen

is voornamelijk gebaseerd op de vraag wat ze in een dergelijke situatie hadden gedaan met

een TSs. Dit is op te maken uit de verklaringen die de respondenten gedurende de

interviews hebben gegeven om hun antwoord toe te lichten. In gevallen waar zij hun

optreden als ondoeltreffend hebben ervaren verklaren ze dat zij, als gevolg van de bezetting

op de TS, bepaalde taken niet hebben uitgevoerd. Dit is opvallend, aangezien er geen

verschil is waar te nemen in de taken36

die door zowel het personeel van de TSi als de TSs 36

Uitgezonderd de taken zoals beschreven in het waarnemingsschema.

46,8 42,2

3,0 7,4 0,5

75,7

24,3

0 0 0 0

20

40

60

80

100



Subjectieve doeltreffendheid in procenten

TSi TSs

78

worden uitgevoerd. Het personeel kan in veel gevallen niet benoemen welke (specifieke)

taken niet zijn uitgevoerd.

Wellicht kan het verschil ook verklaard worden door de ‘pessimistische’ wijze van

repressieve bedrijfsvoering van de brandweer. Uit ons onderzoek blijkt dat het repressieve

personeel bij bepaalde inzetten (vooral bij Binnenbranden) uitgaat van het ergste. Deze

benadering kan al snel het gevoel geven dat er onvoldoende middelen zijn om de klus te

klaren en dat men dus ondoeltreffend zal gaan optreden. Deze benadering leidde tijdens

interviews tot het, regelmatige gehoorde, ‘als-dan-scenario’. Hiermee bedoelde het

personeel aan te geven dat het met een TSi allemaal maar ‘net kon’, maar als er iets

afwijkends was gebeurd een TSs op zijn minst veel doeltreffender was geweest. Deze mate

van ‘onzekerheid’ zou van invloed kunnen zijn op het geven van een weloverwogen oordeel

over de doeltreffendheid van het repressief optreden.

6.4 Subjectieve doeltreffendheid per meldingscategorie

De onderscheiden meldingscategorieën kennen sterke verschillen als het gaat om de

ervaren doeltreffendheid. Bij de categorie Binnenbrand geeft het repressieve personeel van

de TSi het vaakst aan dat ze de afhandeling als ondoeltreffend heeft ervaren. Volgens hen is

20,0% van de afhandelingen van brandmeldingen niet doeltreffend geweest. Naast de

categorie Binnenbrand wordt alleen bij afhandelingen van een brandmelding in de categorie

Automatisch brandalarm het optreden als niet doeltreffend ervaren, zij het slechts in 2,4%

van de gevallen. In de categorieën Buitenbrand, Verkeer en Controle ervaart het repressieve

personeel in alle gevallen de afhandelingen van brandmeldingen als (volkomen) doel-

treffend. Figuur 6.4 toont per meldingscategorie de subjectieve doeltreffendheid zoals deze

door het repressieve personeel van de TSi is ervaren.

Figuur 6.4

De mate waarin het personeel van de TSi een inzet als doeltreffend ervaart verschilt sterk per meldingscategorie. Ze geeft bij zowel de categorieën Buitenbrand, Verkeer als Controle aan dat ze met een TSi doeltreffend heeft optreden. Deze drie categorieën samen vormen

39,5 57,1 60,0

38,1

100,0 39,5

42,9 40,0

52,4

3,5

7,1 16,3

2,4 1,2

0

20

40

60

80

100


Controle

Subjectieve doeltreffendheid per meldingscategorie (TSi) in procenten

Volkomen doeltreffend Doeltreffend Neutraal

Ondoeltreffend Volkomen ondoeltreffend

79 79 79 79

echter maar 26,0% van alle afhandelingen van brandmeldingen. 10,8% van de afhan-delingen van brandmeldingen valt onder categorie Binnenbrand. Van deze afhandelingen wordt 79.0% als (volkomen) doeltreffend ervaren. Afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Binnenbrand worden door het repressieve personeel het vaakst als ondoeltreffend ervaren. Binnen de categorie Binnenbrand scoort de subcategorie Schoorsteenbranden vaak als ondoeltreffend. Dit kan verklaard worden door middel van de procedure bij schoorsteenbranden. Deze is geschreven op een bezetting van zes personen. Zo blijven twee repressieve personeelsleden achter bij de (open) haard, en gaan twee van hen de bovenliggende verdiepingen controleren. Deze procedure werkt niet bij een TSi. In geval van een TSi vindt men de afhandeling van de schoorsteenbrand ondoeltreffend (38,9% van alle gevallen), omdat het gehele optreden minder snel verloopt dan bij een TSs. Bij de subcategorie Woningbranden geeft 15,9% van de respondenten aan dat zij niet doeltreffend hebben opgetreden. In geval van de afhandelingen van brandmeldingen in bedrijven of industriële gebouwen geven de respondenten in geen enkel geval aan dat zij ondoeltreffend hebben opgetreden. Wij nemen aan dat de verzamelde gegevens in dit onderzoek representatief zijn voor alle brandmeldingen die brandweer Apeldoorn de afgelopen vier jaar heeft afgehandeld. Wanneer we de resultaten uit dit onderzoek wegen naar het werkelijke aantal brand-meldingen in die periode, dan kunnen we stellen dat het repressieve personeel in 96,2% van de gevallen het optreden met een TSi als doeltreffend zal beoordelen. Dit is op te maken uit tabel 6.4.

Tabel 6.4 indexering resultaten subjectieve doeltreffendheid TSi

Classificatie Totaal % inzetten veilig in steekproef

Indexcijfer Veiligheid

% inzetten in werkelijkheid

Binnenbrand 617 10,9 .79 8,6

Buitenbrand 1052 18,7 1 18,7

Verkeer 270 4,8 1 4,8


3538 62,8 .976 61,3

Controle 159 2,8 1 2,8

Totaal 5636 100,0 96,2

Bron: BAZOS (2010).

6.5 Subjectieve doeltreffendheid per functie

Uit figuur 6.5 blijkt dat de doeltreffendheid van de afhandeling van een brandmelding niet

afhankelijk is van de functie van de respondent. De mate van ervaren doeltreffendheid bij

de afhandeling van brandmeldingen verschilt per functie maar zeer beperkt.

Manschappen geven aan dat zij 48,6% van de afhandelingen van brandmeldingen als

volkomen doeltreffend ervaren, tegenover 45,7% van de bevelvoerders en 46,7% van de

chauffeurs. 9,7% van de manschappen geeft aan de afhandelingen van brandmeldingen als

(volkomen) ondoeltreffend te hebben ervaren. Hiermee geven manschappen vaker dan

bevelvoerders (7,1%) en chauffeurs (6,7%) aan dat een afhandeling van een brandmelding

volgens hen ondoeltreffend is geweest.

80

Figuur 6.5

Er is geen duidelijk verschil waar te nemen als de subjectieve doeltreffendheid vergeleken

wordt tussen de verschillende functies. Het lijkt erop dat bevelvoerders, chauffeurs en

manschappen de doeltreffendheid van het optreden bij een afhandeling van brandmelding

als gelijk beoordelen. Als verondersteld wordt dat elke functie de doeltreffendheid op een

andere wijze ervaart (omdat elke functie een ander takenpakket omvat) blijkt uit ons

onderzoek dat dit niet het geval is. Kwalitatieve analyse laat zien dat het oordeel over de

doeltreffendheid van het repressief optreden per afhandeling van een brandmelding zeer

weinig verschilt per functie. In tegenstelling tot de subjectieve veiligheid is de subjectieve

doeltreffendheid bij vrijwel elke afhandeling van brandmelding gelijk per functie.

45,7 46,7 48,6 47,1 40,0 38,9

0,0 6,7

2,8 7,1 6,7 8,3

0,0 0,0 1,4

0

20

40

60

80

100

Bevelvoerder Chauffeur Manschap

Subjectieve doeltreffendheid per functie (TSi) in procenten

Volkomen doeltreffend Doeltreffend

Neutraal Ondoeltreffend


81 81 81 81

7. SUBJECTIEVE VEILIGHEID


Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun veiligheid tijdens het repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs én in hoeverre verschilt de ervaren veiligheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d) per functie?

Tijdens de afhandeling van een brandmelding voelt het repressieve personeel van een TSi

zich in het merendeel van de gevallen veilig. Een enkele keer slaat de balans door naar

volkomen veilig en in een enkel geval voelt het repressieve personeel zich niet veilig. Het

beeld van de TSi wijkt tijdens de uitruk- en verkenningsfase niet af van het beeld dat is

verkregen van de TSs. Tijdens de inzetfase daarentegen kunnen we met zekerheid stellen

dat subjectieve veiligheid van het repressieve personeel op de TSi afwijkt van die van de TSs.

Zo voelt het repressieve personeel dat is uitgerukt met een andere bezetting zich gedurende

de inzetfase minder veilig dan het personeel dat is uitgerukt met een standaard bezette TS.

Het repressieve personeel op de TSi ervaart verschil in veiligheid per meldingscategorie. Zo

voelt het repressieve personeel zich bij de afhandeling van een Binnenbrand of een brand in

het Verkeer minder veilig dan bij de afhandeling van een Buitenbrand of een Automatisch

brandalarm. De verschillen in de subjectieve veiligheid per meldingscategorie kunnen we

met een grote mate van zekerheid vaststellen.

De veiligheidsbeleving van het repressieve personeel verschilt niet per functie. Zo is er geen

aantoonbaar verschil gevonden in de veiligheidsperceptie tussen de bevelvoerder en de

manschap en tussen de chauffeur en de manschap. Met zekerheid is te zeggen dat de

functie geen invloed heeft op de subjectieve veiligheid.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd met betrekking tot de

subjectieve veiligheid. De subjectieve veiligheid wordt in dit onderzoek gezien als

de veiligheid zoals het repressieve personeel deze tijdens de afhandeling van een

brandmelding heeft ervaren. De, in dit hoofdstuk, gepresenteerde resultaten

bevatten de mening van 243 respondenten.

Eerst wordt antwoord gegeven op de deelvraag met betrekking tot subjectieve

veiligheid. Hierna volgt een statistische onderbouwing en worden de resultaten

uitgebreid toegelicht. .

82


In dit hoofdstuk wordt de subjectieve veiligheid beschreven. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de TSi en TSs. Daarnaast hebben we verschil gemaakt tussen de fasen van het repressief optreden, de meldingscategorie en de functie van de respondent. Subjectieve veiligheid 1.Verschil tussen de TSi en TSs

Wanneer we kijken naar de gehele afhandeling van een brandmelding dan wijkt de subjectieve veiligheid van het personeel van de TSi niet significant af van de subjectieve veiligheid van het personeel van de TSs. Wanneer we dit per fase bestuderen dan blijkt de ervaren veiligheid van het personeel van een TSi alleen tijdens de inzet af te wijken van de ervaren veiligheid van het personeel van de TSs. Het gaat hier om een zwak verband. Tijdens de uitruk en verkenning is geen verschil waar te nemen tussen de ervaren veiligheid van het personeel uit de TSi

of TSs.


Gehele afhandeling 243 -.035 .314

Uitruk 243 -.027 .465

Verkenning 191 -.044 .334

Inzet 216 -.171 .003

Op basis van de bovenstaande gegevens kunnen we concluderen dat een uitruk met een andere bezetting alleen tijdens de inzetfase leidt tot een groter gevoel van onveiligheid bij het repressieve personeel. De ervaren veiligheid van het personeel uit de TSs verschilt gedurende de uitruk en de verkenning niet van die van het personeel uit de TSi. 2. Verschillen tussen de meldingsclassificaties TSi De subjectieve veiligheid verschilt per meldingscategorie. Met uitzondering van een Automatisch brandalarm kunnen we stellen dat in vergelijking met de andere meldingscategorieën de categorie Binnenbrand gedurende de onderzoeksperiode als minder veilig is ervaren dan de andere categorieën. Er worden zwakke tot redelijke sterke verbanden aangetroffen.

N= Somers D Sig:


Binnenbrand- Verkeer 117 -.057 .371



Buitenbrand- Verkeer 72 .471 .000

Buitenbrand- Automatisch brandalarm 86 -.144 .224





Bron: BAZOS 2010.

83 83 83 83

7.2 Subjectieve veiligheid TSi

Het repressieve personeel van brandweer Apeldoorn dat is uitgerukt met een TSi voelt zich

bij 19,9 % van alle afhandelingen van brandmeldingen volkomen veilig. In 51,5% van de

gevallen voelt zij zich veilig en in 21,4 % van de gevallen voelt zij zich noch veilig, noch

onveilig. Tijdens een aantal gevallen (7,3% van alle afhandelingen) heeft het repressieve

personeel zich niet veilig gevoeld. Dit blijkt uit figuur 7.2.

Wanneer we onderscheid maken tussen de verschillende fasen van de afhandeling van een

brandmelding dan is te zien dat in 82,1% van de gevallen het repressieve personeel zich

tijdens de uitruk (volkomen) veilig voelt. Tijdens de verkenning voelt het repressieve

personeel zich in 82,3% van de gevallen veilig. Zowel tijdens de verkenning- als inzetfase is

er repressief personeel geweest dat zich volkomen onveilig voelt. 1,7% van het repressieve

personeel geeft aan zich volkomen onveilig te hebben gevoeld tijdens de inzetfase.


We kunnen met een grote mate van zekerheid stellen dat het repressieve personeel dat is uitgerukt met een TSi de afhandeling van een brandmelding in de categorie Binnenbrand of Verkeer als minder veilig heeft ervaren dan de afhandeling van een brandmelding in de categorieën Buitenbrand, Automatisch brandalarm en Controle. Er wordt hier een significant verband aangetroffen bij een alpha van 0.1 bij zwakke en redelijk sterke verbanden. Tussen de afhandeling van brandmelding in de categorie Verkeer of Binnenbrand kunnen we geen verschil vaststellen in het gevoel van (on)veiligheid. Daarnaast kunnen we met grote mate van zekerheid stellen dat het repressieve personeel dat is uitgerukt met een TSi de afhandeling van een brandmelding in de categorie Automatisch brandalarm als minder veilig heeft ervaren dan de afhandeling van een brandmelding in de categorieën Buitenbrand of Controle. Ook kunnen we concluderen dat het repressieve personeel de afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Buitenbrand als veiliger heeft ervaren dan in de categorie Controle. 3. Verschillen tussen functies (TSi) De subjectieve doeltreffendheid verschilt per functie. We kunnen met grote mate van zekerheid stellen dat de bevelvoerder een optreden met een TSi als veiliger ervaart dan een chauffeur en een manschap. Tussen de chauffeur en de manschap treffen we geen verschil aan, aangezien het verband niet significant is.

N= Somers D Sig:

Bevelvoerder- Chauffeur 155 .159 .061

Chauffeur- Manschap 157 -.031 .189

Bevelvoerder- Manschap 172 .079 .000

Op basis van de bovenstaande tabel kunnen we met 90% zekerheid stellen dat een bevelvoerder zich bij een uitruk van een TSi veiliger voelt dan een chauffeur, en kunnen we met 99% zekerheid stellen dat hij zich veiliger voelt dan een manschap.

Bron: BAZOS 2010.

84

Figuur 7.2

Bij een klein aantal afhandelingen van brandmeldingen voelt het repressieve personeel zich

in de eigen veiligheid bedreigd. Volgens onze benadering gebeurt dit door risico’s. Figuur 7.2

laat zien dat het repressieve personeel zich bij de verkenningsfase niet veiliger voelt dan bij

de andere fases. Dit zou betekenen dat juist tijdens de verkenningsfase het repressieve

personeel zich het minst geconfronteerd ziet met risico’s.

Onderzoek naar veiligheidsrisico’s bij repressief optreden wijst uit dat risico’s tijdens de

inzetfase het meest prominent aanwezig zijn. Dit past bij de ervaring die het repressieve

personeel tijdens onze onderzoeksperiode heeft uitgesproken. Zo laat dit onderzoek zien

dat de beeldvorming en de werkelijkheid overeenstemming vertonen.

In de gevallen waarin het personeel zich bedreigd voelt in haar veiligheid, kan de afstand

tussen het risico en het repressieve personeel als verklaring dienen. We nemen aan dat hoe

kleiner deze afstand is, hoe groter de dreiging is die van het risico uitgaat. Hoe groter de

dreiging is, hoe meer de veiligheid kan worden aangetast. Vooral tijdens de inzetfase is deze

afstand in veel gevallen klein. Zo bevindt bijvoorbeeld het repressieve personeel zich tijdens

een binnenaanval in het object van brand en staat dus bloot aan diverse risico’s die zich in

uiteenlopende situaties kunnen aandienen. Het is vooral de binnenaanval die leidt tot

ongevallen onder het repressieve personeel (Helsloot en Duin, van, 1999). Verminderde

veiligheidsgevoelens zijn bij de verkenningen inzetfases dan ook te verklaren.

7.3 Subjectieve veiligheid op de TSi in verhouding tot de TSs

In deze paragraaf zetten we de subjectieve veiligheid van het repressieve personeel van de

TSi af tegen de subjectieve veiligheid van personeel van de TSs. Figuur 7.3.1 geeft de

verschillen tussen beide groepen weer. Wat opvalt is dat het repressieve personeel van de

TSs een afhandeling van een brandmelding in geen enkel geval als onveilig heeft ervaren.

Van de TSi heeft 7,3% zich bij de afhandeling van een brandmelding (volkomen) onveilig

gevoeld.

Hoewel de verschillen tussen de TSi en TSs slechts in beperkte mate bestaan, is het

opmerkelijk dat alleen bij de TSi onveiligheidsgevoelens zijn opgetreden gedurende de

gehele inzet.

34,0 32,3 30,2

19,9

48,1 50,0 49,2 51,5

10,2 12,0 11,7

21,4

6,3 5,1 7,3 6,3 1,5 0,6 1,7 1,0

0

20

40

60

80

100

Uitruk Verkenning Inzet Gehele afhandeling

Subjectieve veiligheid van de TSi

in procenten

Volkomen veilig Veilig Neutraal Onveilig Volkomen onveilig

85 85 85 85

Figuur 7.3.1

Uit kwalitatieve analyse blijkt dat zekerheid in een goede afloop een zeer belangrijke rol

speelt bij de veiligheid die het repressieve personeel ervaart als ze optreedt met een TSi. Er

zijn drie (on)zekerheden die in het oog springen. Deze hangen samen met: (a) de opschaling,

(b) de slagkracht van de TSi en (c) de kwaliteit van optreden. De drie onzekerheden kunnen

de negatieve veiligheidsgevoelens van het repressieve personeel op de TSi verklaren.

Ten aanzien van de opschaling verwacht het repressieve personeel dat er als gevolg van de

andere bezetting meer opgeschaald moet worden. De onzekerheid wordt veroorzaakt door

de perceptie over de opkomsttijd van de tweede TS. Deze wordt vaak als te lang ervaren.

Ter plaatse zijn, zonder te kunnen beginnen aan een inzet, wordt door veel repressief

personeel als onaanvaardbaar, en dus onacceptabel gezien. Deze houding sluit aan bij het

onderzoek van Mittendorf (2004). Hij verklaart de aandrang om direct hulp te willen

verlenen vanuit een sociaal perspectief en stelt dat het repressieve personeel sterk de

perceptie heeft dat het publiek van hen verwacht dat ze onmiddellijk moet handelen.

Over de slagkracht van het optreden stelt het repressieve personeel dat bij brandbestrijding

de eerste klap vaak een daalder waard is. Ze vindt dat hiervoor zes mensen nodig zijn en dat

het operationeel optreden (en de procedures) is afgesteld op een bezetting van zes. Door

opleiding en oefening lijkt bij hen een mindsetting te (zijn) ontstaan dat een bezetting van

zes de ondergrens is om veilig te kunnen werken. Dit stelt ook de VBV (2010). Binnen deze

grens voelt men zich comfortabel. Deze ‘comfortzone’ kan leiden tot een routinematige

manier van optreden. Uit onderzoek blijkt dat een te ver doorgevoerde routinematige wijze

van optreden een belangrijke oorzaak is van ongevallen met een dodelijke afloop (Helsloot

en Duin, van, 1999).

Bij de inzet van een TSi lijkt er in mindere mate dan bij de TSs sprake te zijn van routinematig

optreden. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een interview waar een manschap uitsprak dat hij zich

wel vier keer bedacht voordat hij een binnenaanval zou uitvoeren met een TSi. Hierbij sluit

de uitspraak van Rigby (2008) aan, als hij stelt dat een verkleinde bezetting het personeel

dwingt om alert te zijn op signalen die duiden op onveiligheid. Een kleine bezetting kan dus

het veiligheidsbewustzijn van het personeel stimuleren.

Over de kwaliteit is het repressieve personeel van mening dat men bij een bezetting van vier

minder keuze heeft in collega’s. Uit de kwalitatieve analyse kunnen we opmaken dat enkele

repressieve personeelsleden zich minder veilig voelden omdat ze weinig vertrouwen

hadden in de bekwaamheid van de collega met wie ze het werk moesten uitvoeren. Naast

19,9

51,5

21,4

6,3 1,0

18,9

62,2

18,9

0 0 0

20

40

60

80

100


Ervaren veiligheid in procenten

TSi TSs

86

onzekerheid in het functioneren van ‘de ander’ zou onzekerheid in het eigen functioneren

ook een rol kunnen spelen. Het is voorstelbaar dat de respondenten zich eerder

genoodzaakt zien om terug te vallen op de eigen kennis en kunde die, menselijkerwijs, te

kort kan schieten. Daar komt bij dat veel manschappen aangeven dat er minder kennis ter

plaatse is wanneer er minder manschappen uitrukken. Zes weten volgens hen immers meer

dan vier. Ook wordt volgens het personeel het kennisniveau verlaagd doordat sommigen

niet meer mee kunnen omdat de kans dat men de TS ‘mist’ wordt vergroot. Over het

algemeen genomen is het repressieve personeel van mening dat de kwaliteit van het

optreden (en dus de veiligheid) afneemt als gevolg van een TSi.

Ter illustratie: Casus schuurbrand

Situatie

Op een zonnige en warme dag ontvangt de bemanning van een TSi een melding van

een schuurbrand. In de directe nabijheid van de schuur staat een auto en ligt veel

rommel. Ter bestrijding van de brand worden twee tankautospuiten gealarmeerd. Eén

TS rukt uit met vier man, de andere met zes. Bij aankomst van de TSi is de brand

uitslaand en dreigt over te slaan op de woning. Bij de brand zijn geen slachtoffers

betrokken.

Beleving van de respondenten

Alle respondenten geven aan dat ze zich tijdens het aanrijden naar het incident veilig

voelen. Bij aankomst constateren zij dat de brand gepaard gaat met veel vlammen,

rook en hitte. Om de schuur heen bevindt zich veel rommel die ook brandt. Aan de

achterzijde van de schuur treffen ze een auto aan die door de hitte wordt

aangestraald. Men gaat direct aan de slag.

Om uitbreiding te voorkomen besluit de bevelvoerder om direct een hoge druk straal

in te zetten. De respondenten geven unaniem aan zich onveilig te voelen gedurende de

verkenning. Dit wordt veroorzaakt door de hittestraling en de opinie dat het bij dit

soort branden onverantwoord is om met minder dan zes man op te treden.

Desondanks is men van mening dat men moet doen wat men kan om uitbreiding te

voorkomen.

De manschap ervaart de bestrijding van de brand als zeer onveilig. Hij geeft aan dat hij,

om overslag van de brand te voorkomen, werkte op een zeer onveilige plek en dat er

sprake was van een onoverzichtelijke situatie. Met twee brandblussers probeert de

chauffeur de auto te blussen. Dit doet hij zonder gebruik te maken van

adembeschermingsmiddelen. Hij voelt zich hierbij onveilig. Echter voelt de

bevelvoerder zich noch onveilig, noch veilig. Naar zijn mening zorgt de opschaling en

de inzet van de brandbestrijdingsmiddelen juist voor rust.

De chauffeur en manschap geven aan dat ze door de bestrijding van de brand flink

vermoeid zijn geraakt. Ze tekenen hierbij aan dat niet alleen de brand, maar ook de

omgevingstemperatuur zorgt voor extra vermoeidheid en verlies van concentratie.

Men oordeelt dat er tijdens de verkenningen inzetfase onveilige situaties zijn

ontstaan als gevolg van een te kleine bezetting. Om toch te kunnen werken moet men

de bekende routine loslaten (zoals oogcontact met elkaar). De respondenten zijn van

mening dat zo ‘bijna’ ongelukken zijn ontstaan doordat men alleen te werk moest gaan

en niet, zoals gebruikelijk, in een ploeg van twee.

Bron: BAZOS, incidentrapport GMA.

87 87 87 87

De risico’s die wij hebben onderscheiden37 worden door het repressieve personeel niet

aangevoerd als verklaring voor een onveilig gevoel. De onzekerheden die ze ervaart kunnen

echter wel als een risico worden gekenmerkt. Omdat het personeel niet zeker is van de

werking van procedures en afspraken over taakuitvoering in geval van een TSi, zouden we

kunnen stellen dat er sprake is van organisatorische risico’s.

Een verschil in de subjectieve veiligheid over de gehele afhandeling van een brandmelding is

tussen de TSi en TSs niet aangetroffen. Wanneer we kijken naar de verschillende fasen dan

bestaat er wel een verschil in de subjectieve veiligheid. De figuren 7.3.2, 7.3.3 en 7.3.4

maken de ervaren veiligheid tijdens respectievelijk de uitruk-, verkenningen inzetfase

inzichtelijk. Gedurende de inzetfase voelt het personeel dat is uitgerukt met een TSi zich

minder veilig dan het personeel dat is uitgerukt met een TSs. 79,4% van het repressieve

personeel van de TSi voelt zich (volkomen) veilig gedurende de inzet, tegenover 91,9% van

het repressieve personeel van de TSs.

Op de TSs is er personeel dat zich tijdens de uitruk, verkenning of inzet onveilig heeft

gevoeld. Dit is echter in mindere mate dan bij de TSi het geval. Tijdens de verkenning voelt

3,0% van de TSs zich volkomen onveilig. Figuur 7.3.2 laat zien dat de ervaren veiligheid

tijdens de uitruk onder de TSs hoger was dan onder de TSi.

Het personeel van de TSi voelt zich tijdens de uitruk wel onveilig, maar niet volkomen

onveilig. Tijdens de inzet (figuur 7.3.4) voelt 9,0% van het repressieve personeel zich

(volkomen) onveilig op de TSi.

Figuur 7.3.2

Figuur 7.3.3

37 Zie hoofdstuk 3 en 5.

34,0 48,1

10,2 6,2 1,5

37,8 48,6

10,8 2,7 0 0

20

40

60

80

100


Ervaren veiligheid tijdens de uitruk in procenten

TSi TSs

32,3

50,0

12,0 5,1 0,0

39,5 48,5

9,1 0,0 3,0

0

20

40

60

80

100


Ervaren veiligheid tijdens de verkenning in procenten

TSi TSs

88

Figuur 7.3.4

7.4 Subjectieve veiligheid per meldingscategorie

De verschillende categorieën die bij de afhandelingen van brandmeldingen worden onder-

scheiden kennen sterke verschillen als het gaat om de ervaren veiligheid. Bij de categorie

Binnenbrand geeft het repressieve personeel het vaakst aan dat ze een afhandeling van een

brandmelding als onveilig ervaren. Bij 14,9% van de afhandelingen van brandmeldingen in

deze categorie geeft het repressieve personeel aan zich (volkomen) onveilig te hebben

gevoeld. Naast de categorie Binnenbrand heeft het repressieve personeel alleen een

onveilig gevoel gehad bij afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Verkeer. 6,6%

van het personeel dat is uitgerukt met een TSi geeft aan dat zij zich in deze gevallen niet

veilig heeft gevoeld. Bij Buitenbranden, Automatisch brandalarm of Controles heeft het

repressieve personeel zich niet onveilig gevoeld.

Figuur 7.4

Zoals we in hoofdstuk drie hebben aangegeven zijn de resultaten in dit onderzoek niet

zonder meer generaliseerbaar voor alle afhandelingen van brandmeldingen die brandweer

Apeldoorn jaarlijks verwerkt. Dit is een gevolg van een scheve verdeling per meldings-

categorie die in dit onderzoek zijn opgenomen. Tabel 7.4 geeft in de laatste kolom weer dat

30,2

49,2

11,7 7,3 1,7

54,1 37,8

5,4 2,7 0 0

20

40

60

80

100


Ervaren veiligheid tijdens de inzet in procenten

TSi TSs

6,9

38,1

3,3

34,1

100,0

49,4

57,1

63,3

45,5

28,7

4,8

26,7 20,5 13,8 3,3

1,1 3,3

0

20

40

60

80

100


Controle

Subjectieve veiligheid bij meldingscategorie (TSi) in procenten


89 89 89 89

wanneer we de resultaten van het onderzoek zouden wegen (naar de werkelijke verdeling

van de categorieën) het personeel zich veilig voelt bij 79,9% van de afhandelingen van

brandmeldingen met een TSi.

Bij iets minder dan 80% van de gevallen, waarin het repressieve personeel zal uitrukken met

een TSi, zal het repressieve personeel geen inbreuk ervaren op haar veiligheid.

Tabel 7.5 indexering resultaten subjectieve veiligheid TSi

Classificatie Totaal % inzetten veilig in steekproef

Indexcijfer Veiligheid

% inzetten in werkelijkheid

Binnenbrand 617 10,9 .563 6,1

Buitenbrand 1052 18,7 .952 17,8

Verkeer 270 4,8 .666 3,2


3538 62,8 .796 50,0

Controle 159 2,8 1 2,8

Totaal 5636 100,0 79,9

Bron: BAZOS (2010).

7.5 Subjectieve veiligheid per functie

Om antwoord te kunnen geven op het laatste gedeelte van de deelvraag uit dit hoofdstuk

moet de subjectieve veiligheid per functie worden bekeken.

Afgezet tegen de functie die gedurende de inzet werd vervuld, laat figuur 7.5 de subjectieve

veiligheid zien van de respondenten die zijn uitgerukt met een TSi. Bevelvoerders voelen

zich bij 80,6% van de afhandeling van brandmelding (volkomen) veilig. Bij chauffeurs is dit

percentage (63%) aanzienlijk lager. Chauffeurs geven bij 8,7% van alle gevallen aan zich

onveilig te voelen. Manschappen ervaren meer veiligheid dan chauffeurs. Manschappen

voelen zich in 5,5% van de gevallen onveilig, tegenover 71,6% van afhandelingen van

brandmeldingen waarin zij zich wel veilig voelen.

Figuur 7.5

22,2 19,8 18,1

56,9 49,2 47,2

18,1 21,3 25,0

2,8 9,8 6,9

2,8

0

20

40

60

80

100


Subjectieve veiligheid per functie (TSi) in procenten


90

Chauffeurs ervaren de grootste mate van onveiligheid gedurende de afhandeling van

brandmelding. Zo geven de chauffeurs van de TSi aan dat zij tijdens de uitruk meer te doen

hebben dan alleen het besturen van de TS. In 62,1% van de gevallen kunnen zij zich hier niet

volledig op richten. Als belangrijkste reden wordt het disfunctioneren van het digitale

navigatiesysteem (CityGIS) aangevoerd. Dit wordt in meer dan de helft van de gevallen door

de chauffeurs opgemerkt. Doordat er twee in plaats van vier manschappen achterin zitten is

de hulp die zij ervaren te krijgen bij het navigeren, beperkter dan wanneer er zou worden

uitgerukt met een TSs.

Ook tijdens de verkenning en de inzet voelt de chauffeur zich het meest vaak (volkomen)

onveilig. Vanuit onze benadering is dit opmerkelijk, immers de afstand tussen het

repressieve personeelslid en het risico speelt in onze benadering een belangrijke rol. Als we

de afstand die de chauffeur tot een risico inneemt vergelijken met afstand die een

manschap of bevelvoerder inneemt, dan bevindt de chauffeur zich over het algemeen

genomen verder van een situationeel risico38 af. Dit wordt veroorzaakt doordat de chauffeur

de TS moet bedienen en dus in de (directe) nabijheid van de TS werkt.

Met behulp van intensief onderzoek kan het verschijnsel dat de chauffeur zich vaak onveilig

voelt door ons verklaard worden. Wij signaleren dat chauffeurs het gevoel hebben dat zij

gedurende een afhandeling van een brandmelding met een TSi meer taken en

verantwoordelijkheden hebben dan wanneer zij op pad zouden gaan met een TSs. Daarnaast

spreken chauffeurs tijdens de interviews hun zorgen uit over de rol die ze mogelijk tijdens

noodsituaties zouden moeten vervullen. Bij een uitruk met aan anders bezette TS voelen zij

zich meer verantwoordelijk om in te grijpen. Ze hebben in veel sterkere mate het gevoel dat

het leven van de collega’s in hun handen ligt. Daarnaast geven chauffeurs aan dat zij, door

de afstand tot het object van brand, situationele risico’s sneller signaleren dan de

manschappen en/of bevelvoerder. Ze voelen de dreiging ervan dus ook sterker en maken

zich zorgen over de veiligheid van hun collega’s. In dit geval gaat het dus om mentale

gezondheidsrisico’s.

38

Zie het boomdiagram met de titel: ‘Boomdiagram veiligheid bij repressief optreden’. Dit is als bijlage opgenomen.

91 91 91 91

8. HOUDINGEN


In dit hoofdstuk wordt de houding van het repressieve personeel ten opzichte van een variabele bezetting van de TS beschreven. De houding van het personeel geeft inzicht in het draagvlak dat onder het repressieve personeel bestaat voor een variabele bezetting. De mate waarin met zekerheid kan worden gesproken over gevonden verschillen, wordt hier weergegeven. Houdingen 1.Verschil tussen de TSi en TSs: De houding ten opzichte van een variabele bezetting van het personeel van de TSi wijkt niet significant af van de houding van het personeel van de TSs.

N= Somers D Sig:

TSi versus TSs 171 -.032 .769

We kunnen concluderen dat het al dan niet uitrukken met een andere bezetting gedurende de onderzoeksperiode geen effect heeft gehad op de houding van het repressieve personeel ten opzichte van een variabele bezetting. 2. Verschillen tussen de functies De houding van de bevelvoerder ten opzichte van een variabele bezetting van de TS wijkt significant af van de houding van de chauffeurs en manschappen.

N= Somers D Sig:

Bevelvoerder- chauffeur 104 .391 .000

Chauffeur- manschap 111 -.132 .189

Bevelvoerder- manschap 125 .230 .017

Bron: BAZOS 2010.

Bron: BAZOS 2010.

Leeswijzer

In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd over de houding van het

repressieve personeel ten opzichte van een variabele bezetting. Over dit onder-

werp is geen deelvraag opgesteld (en het behoort ook niet direct tot het

onderzoek). Toch hebben wij er voor gekozen om de houding van het repressieve

personeel wel in dit rapport op te nemen, het gaat namelijk om draagvlak.

Dit hoofdstuk geeft inzicht in de wijze waarop het repressieve personeel aankijkt

tegen een variabele bezetting. De, in dit hoofdstuk, gepresenteerde resultaten

bevat de mening van de respondenten. De resultaten worden eerst statistisch

onderbouwd en vervolgens uitgebreid gepresenteerd.

92

8.1 Houdingen ten opzichte van een variabele bezetting

De houding van het repressieve personeel ten opzichte van een variabel bezette TS39

is zeer

uiteenlopend. Figuur 8.1 toont de houding van het personeel dat is uitgerukt met een TSi.

De figuur toont dat 42,3% van het repressieve personeel (zeer) positief tegenover een

variabele bezetting staat, terwijl iets meer respondenten (44,5%) aangeven (zeer) negatief

tegenover een variabele bezetting te staan. Meer dan 10% van de respondenten geeft aan

zich moeilijk een mening te kunnen vormen over het uitrukken met een variabele bezetting.

Figuur 8.1

De houding van het repressieve personeel hangt niet samen met de subjectieve veiligheid of

doeltreffendheid. Beide onderzoeksbegrippen hebben geen effect op de houding ten

opzichte van een variabele bezetting. Hieruit blijkt dat houding van het personeel niet

gevormd wordt door een enkele afhandeling van een brandmelding, en dat er dus geen

relatie bestaat tussen wat men voorafgaande aan het interview heeft meegemaakt en de

attitude ten opzichte van het onderwerp van dit onderzoek.

39 In de onderzoeksperiode hebben wij het repressieve personeel gevraagd wat zij vinden van een

variabele bezette TS. Deze vraag is toegelicht door een variabel bezette TS te definiëren als een TS met een bezetting die varieert tussen één en het maximaal aantal personen waarvoor een veiligheidsgordel in de TS aanwezig is (veelal negen).


Wanneer we de verschillen in de houding per functie met elkaar vergelijken dan kunnen we het volgende met zekerheid concluderen: ‘De bevelvoerders hebben een positievere houding ten opzichte van een variabele bezetting dan chauffeurs en manschappen. Er bestaan geen verschillen in de houding van chauffeurs en manschappen ten opzichte van een variabele bezet-ting’.

Bron: BAZOS 2010.

8,0

34,3

13,1

37,2

7,3 Houding van het personeel van de TSi

Zeer positief

Positief

Neutraal

Negatief

Zeer negatief

93 93 93 93

De houding van het repressieve personeel kan wellicht ook verklaard worden doordat het

onderzoek zich heeft gericht op de wijze waarop het repressieve personeel haar werk heeft

uitgevoerd. Van oudsher is de brandweer niet gewend dat de uitvoering van het werk wordt

geobserveerd en wordt beoordeeld. Doorgaans is dit merkbaar op momenten dat onder-

zoeksrapporten worden gepubliceerd die zich richten op het operationeel optreden van de

brandweer. Helsloot et. al. (2007) merkt op dat bij de brandweer niets gevoeliger ligt dan

wat kritisch getinte evaluaties of analyses over de wijze van het repressief optreden.

Volgens hem komt daarmee de kern van de brandweertaak onder vuur te liggen en schiet

de brandweer in de verdediging.

De overwegend negatieve houding zou ook verklaard kunnen worden doordat het

repressieve personeel al snel denkt dat ze bij een TSi personeel tekort komt. Zo gaat het

personeel bij bepaalde inzetten (vooral bij binnenbranden in woningen) uit van het ergste.

Dit uit zich onder andere in het ‘als dan scenario40’. Dit scenario is tijdens de voorbereiding

én uitvoering van het onderzoek regelmatig aangehaald om de onderzoekers er van te

overtuigen dat een variabele bezetting niet tot de mogelijkheden behoort.

Het is voorstelbaar dat het repressieve personeel van mening is dat hun werk bij de

brandweer bedreigd wordt door een variabele bezetting. De zorg bij het beroepspersoneel

kan verband houden met inkomenszekerheid. Voor vrijwillig personeel zou het missen van

incidenten een rol kunnen spelen.

8.2 Verschil in houding ten opzichte van de variabele bezetting tussen

personeel van de TSi en de TSs

De houding van het repressieve personeel ten opzichte van een variabele bezetting verschilt nauwelijks tussen het personeel dat is uitgerukt met een TSi en het personeel dat is uitgerukt met een TSs.

Figuur 8.2 laat zien dat de houding van de onderscheiden groepen in zeer beperkte mate van elkaar verschilt. Van het personeel dat is uitgerukt met de TSs had 11,8% van de respondenten een zeer positieve houding, tegenover 8,0% van de respondenten die zijn uitgerukt met een TSi. Het percentage respondenten dat een positieve houding heeft is vrijwel gelijk aan het percentage respondenten met een negatieve houding. Respondenten van de TSi geven vaker aan een neutrale houding te hebben. Dit is het geval bij 13,1% van de respondenten tegenover 5,9% van het personeel van de TSs.

40 Met het ‘als-dan-scenario’ wordt de beeldvorming bij het repressieve personeel bedoeld dat

wanneer er ook maar iets afwijkends was gebeurd, de aanwezige brandbestrijdingsmiddelen onvoldoende zouden zijn geweest om veilig en doeltreffend te kunnen optreden.

94

Figuur 8.2

Omdat de houding van het repressieve personeel niet van een enkel moment afhankelijk is, zou gesteld kunnen worden dat het historisch is gegroeid, wellicht gevoed door de dominante leervorm van de brandweer, namelijk socialisatie. Naast dit historische perspectief kan ook gesteld worden dat het is verankerd in de persoonlijke ervaring van de respondent. Dit zou verklaard kunnen door de cultuur van de brandweerorganisatie. Uit kwalitatieve analyses blijk dat deze persoonlijke ervaring er voor kan zorgen dat velen niet graag willen afstappen van het concept van de standaard bezette TS. Een verandering van dit concept kan dus gevoelens van onbehagen opleveren. Om dit te voorkomen is weerstand voorstelbaar. De weerstand zou er toe kunnen leiden dat ‘alles bij het oude’ blijft. In wezen gaat het hier over een ‘vooringenomen’ standpunt dat niet makkelijk wordt beïnvloed door de afhandelingen van enkele incidenten, die (wellicht) het tegendeel aantonen. Het lijkt erop dat de som van de ervaring de houding ten opzichte van een variabele bezetting beter kan verklaren dan de ervaring van een enkel moment. Over de kracht van de cultuur bij de brandweer merkt Berghuijs (2007) op dat de repressieve bedrijfsvoering een sterke cultuur kent die wellicht blokkerend werkt op veranderingen. Sinds decennia maakt de TSs deel uit van de repressieve bedrijfsvoering. De aanname dat het repressieve personeel door opleiding, training en eigen ervaring vertrouwd is geraakt met de TSs is verdedigbaar, het niet loslaten van deze vertrouwdheid past bij de cultuur van de brandweer.

8.3 Houdingen ten opzichte van een variabele bezetting per functie

Binnen het onderzoek is de houding van het repressieve personeel ten opzichte van variabele bezetting per functie vergeleken. Figuur 8.3 toont dat er geen chauffeurs zijn die zeer positief denken over een variabele bezetting. Van hen staat slechts 24,3% positief tegenover een variabele bezetting. Bevelvoerders zijn het meest positief. Zo denkt 57,4% van de bevelvoerders (zeer) positief over een variabele bezetting. Zij hebben hiermee een positievere houding dan de manschappen, waarvan 42,3% (zeer) positief staat ten opzichte van een variabele bezetting. Chauffeurs (54,1%) en manschappen (44,2%) hebben veel vaker een negatieve houding ten opzichte van een variabele bezetting dan bevelvoerders (17,0%).

8,0

34,3

13,1

37,2

7,3 11,8

35,3

5,9

41,2

5,9

0

20

40

60

80

100

Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief

Houding ten opzichte van een variabele bezetting in procenten

TSi TSs

95 95 95 95

Figuur 8.3

De houding van de bevelvoerders wijkt significant af van de houding van chauffeurs en manschappen. We kunnen dan ook stellen dat bevelvoerders positiever staan ten opzichte van variabele bezetting dan chauffeurs en manschappen. Het verschil kan wellicht verklaard worden doordat de bevelvoerders meer directe invloed kunnen uitoefenen op de afhandeling van de brandmelding. Zij bepalen hoe wordt ingezet, welke middelen hiervoor nodig zijn en sturen de afhandeling van de brandmelding bij. De manschappen en chauffeurs hebben minder invloed op dit proces. Uit kwalitatieve analyse blijkt dat de manschappen en chauffeurs vooral van mening zijn dat het onmogelijk is om vooraf in te schatten hoeveel personeel nodig is om de melding af te handelen. Regelmatig is gesteld dat het ‘achteraf makkelijk’ praten is, maar dat als er iets afwijkends was gebeurd veel capaciteit zou zijn gemist. Klaarblijkelijk gaan bevelvoerders hier minder van uit en het lijkt er op dat zij meer op de capaciteiten van de brandbestrijdingsorganisatie steunen én vertrouwen.

8.4 Houdingen in vergelijking met de subjectieve doeltreffendheid

In deze paragraaf wordt de houding van het repressieve personeel over een variabele

bezetting vergeleken met de subjectieve doeltreffendheid. De subjectieve doeltreffendheid

is de mate waarin de brandmelding volgens het personeel doeltreffend is afgehandeld.

Tabel 8.4 laat zien dat 89,7% van het repressieve personeel dat positief denkt over een

variabele bezetting, vindt dat de brandmelding (volkomen) doeltreffend is afgehandeld.

Slechts 4,7% van het repressieve personeel dat negatief tegenover een variabele bezetting

staat vindt dat de afhandeling van de brandmelding (volkomen) ondoeltreffend is geweest.

Van het personeel dat niet echt een mening over een variabele bezetting heeft, vindt 65%

dat ze doeltreffend een brandmelding heeft afgehandeld. Van hen vindt slechts 5,0% dat ze

ondoeltreffend heeft opgetreden. Van het personeel dat heel negatief over een variabele

bezetting denkt, is 25% van mening dat de afhandeling (volkomen) ondoeltreffend is

verlopen. Overigens is 66,7% van hen van mening dat de brandmelding (volkomen)

doeltreffend is afgehandeld.

10,6

46,8

17 17 8,5

0

24,3

13,5

54,1

8,1 11,5

30,8

7,7

44,2

5,8

0

20

40

60

80

100

Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief

Houding ten opzichte van een variabele bezetting in procenten


96

Er bestaat geen verband tussen de houding ten opzichte van een variabele bezetting en de

wijze waarop de doeltreffendheid van de afhandeling van een brandmelding wordt ervaren.

Tabel 8.4 subjectieve doeltreffendheid en de houdingen t.o.v. een variabele bezetting

Heel positief

Positief Neutraal Negatief Heel negatief

Totaal

N % N % N % N % N % N %

Volkomen doeltreffend 9 60,0 35 60,4 5 25,0 42 65,6 5 41,7 96 56,8

Doeltreffend 6 40,0 17 29,3 13 65,0 19 29,7 3 25,0 58 34,3

Neutraal 0 0,0 1 1,7 1 5,0 0 0,0 1 8,3 3 1,8

Ondoeltreffend 0 0,0 5 8,6 1 5,0 3 4,7 2 16,7 11 6,5

Volkomen ondoeltreffend 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 8,3 1 0,6

Totaal 15 100,0 58 100,0 20 100,0 64 100,0 12 100,0 169 100,0

Bron: BAZOS (2010).

8.5 Houdingen in vergelijking met de subjectieve veiligheid

De houding van het repressieve personeel over de variabele bezetting wordt in deze

paragraaf vergeleken met de subjectieve veiligheid. Dit is de veiligheid die het personeel

heeft ervaren tijdens de afhandeling van een brandmelding.

Uit tabel 8.5 blijkt dat 75,4% van het repressieve personeel, dat positief tegenover een

variabele bezetting staat, van mening is dat een brandmelding (volkomen) veilig is

afgehandeld. Van het personeel dat negatief denkt over een variabele bezetting, is 69% van

mening dat de afhandeling van een brandmelding (volkomen) veilig is verlopen. Van het

personeel dat geen mening heeft over de variabele bezetting, merkt niemand op dat er

(volkomen) onveilig is opgetreden. Van het personeel dat heel negatief over het onderwerp

van onderzoek denkt, vindt 22,2% dat de afhandeling (volkomen) onveilig is verlopen. Daar

staat tegenover dat 55,6% van hen vindt dat de brandmelding (volkomen) veilig is

afgehandeld.

Dit onderzoek toont aan dat er geen verband bestaat tussen de houding van het repressieve

personeel ten opzichte van een variabele bezetting en wijze waarop zij hun veiligheid tijdens

de afhandeling van een brandmelding ervaren. Tabel 8.5 subjectieve veiligheid en de houdingen ten opzichte van een variabele bezetting

Heel positief

Positief Neutraal Negatief Heel negatief

Totaal

N % N % N % N % N % N %

Ervaren Veiligheid

4 30,8 6 10,5 1 6,3 9 16,4 2 22,2 22 14,7

Volkomen veilig

7 53,8 37 64,9 9 56,2 29 52,6 3 33,4 85 56,7

Veilig 2 15,4 11 19,3 6 37,5 14 25,5 2 22,2 35 23,3

Neutraal 0 0,0 3 5,3 0 0,0 3 5,5 2 22,2 8 5,3

Onveilig 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0

Totaal 13 100,0 57 100,0 16 100,0 55 100,0 9 100,0 150 100,0

Bron: BAZOS (2010).

97 97 97 97

9. CONCLUSIE EN DISCUSSIE

9.1 Conclusie

Onderzoeksvraag Welke effecten heeft een anders bezette TS (TSi) op de objectieve én subjectieve doeltreffendheid en veiligheid van het repressief optreden bij brandmeldingen, vergeleken met de standaardbezetting (TSs), indien dezelfde brandbestrijdingstactieken en -technieken worden toegepast?

Conclusie

De objectieve doeltreffendheid en veiligheid van een anders bezette TS wijkt niet wezenlijk af

van de doeltreffendheid en veiligheid zoals deze bij een standaard bezette bestaat. Bezien

vanuit de subjectieve doeltreffendheid en veiligheid constateren we negatieve effecten voor

het repressief optreden bij een anders bezette TS.

Wanneer we de TSi afzetten tegen de TSs dan treffen we nauwelijks effecten aan voor de

doeltreffendheid van het repressief optreden, dan wel voor de veiligheid van het

repressieve personeel tijdens dit optreden. De objectieve doeltreffendheid en veiligheid van

een TSi wijkt niet wezenlijk af van de doeltreffendheid en veiligheid zoals deze bij een TSs is

waargenomen.

Bezien vanuit de subjectieve doeltreffendheid en veiligheid van het repressief optreden

bestaan er wel wezenlijke verschillen tussen de TSi en TSs. Het personeel voelt zich tijdens

de inzetfase minder veilig wanneer zij uitrukt met een TSi, en beoordeelt haar gehele

optreden als minder doeltreffend dan wanneer zij uitrukt met een TSs. De bevelvoerders

voelen zich bij het optreden met een TSi veiliger dan de manschappen en de chauffeurs. De

doeltreffendheid van het optreden met een TSi wordt echter door alle drie de functies als

gelijk beoordeeld.

Wanneer we kijken naar de verschillende meldingscategorieën dan moeten we concluderen

dat er alleen in de meldingscategorie Binnenbrand een groot verschil bestaat in de wijze

waarop het personeel denkt over de doeltreffendheid van het optreden en de mate waarin

zij volgens waarneming doeltreffend is opgetreden. Het personeel ervaart het optreden in

de categorie Binnenbrand het vaakst als ondoeltreffend, terwijl waarneming toont dat het

personeel van TSi in (bijna) alle gevallen in staat was doeltreffend op te treden. Bij

Buitenbrand, Verkeersbrand, Automatisch brandalarm en Controle toont zowel de

waarneming, als de ervaring van het repressieve personeel, dat een TSi goed in staat is

doeltreffend op te treden.

Leeswijzer

Dit onderzoek is gericht op het vergaren van kennis over de effecten die een

anders bezette TS (TSi) heeft op de objectieve- en subjectieve doeltreffendheid én

veiligheid van het repressief optreden. Eerst zullen de conclusies met betrekking

tot de onderzoeksvraag worden gepresenteerd. Vervolgens worden de conclusies

met betrekking tot de deelvragen weergegeven en bediscussieerd.

Tot slot zullen we de uitkomsten van het gehele rapport bediscussiëren, wat zal

leiden tot enkele aanbevelingen.

98

Wanneer we de veiligheid per meldingscategorie vergelijken, dan moeten we concluderen

dat het personeel de meeste inbreuk op de veiligheid ervaart bij afhandeling van brand-

meldingen in de categorieën Binnenbrand en Verkeer. Waarneming bevestigt dit beeld en

laat zien dat in deze categorieën de veiligheid van het repressieve personeel het vaakst

bedreigd wordt door risico’s.

9.2 Objectieve doeltreffendheid

Deelvraag objectieve doeltreffendheid Welke effecten heeft een anders bezette TS (a) op de objectieve doeltreffendheid van het repressief optreden bij brandmeldingen, (b) vergeleken met een standaard bezette TS en (c) in hoeverre verschillen deze per meldingscategorie?

Conclusie

De effecten van een anders bezette tankautospuit op het repressief optreden bezien vanuit

de objectieve doeltreffendheid en in vergelijking met een standaard bezette TS zijn zeer

gering. Er zijn geen verschillen per meldingscategorie waar te nemen.

Discussie

Een TSi is evengoed als een TSs in staat om bij de afhandelingen van brandmeldingen doel-

treffend op te treden. We kunnen dit concluderen aangezien bij alle inzetten van de TSi het

doel van de brandbestrijding is gehaald, zonder dat daarbij sprake was van immateriële of

materiële schade die voorkomen had kunnen worden wanneer er was uitgerukt met een

TSs. Daarnaast kunnen we concluderen dat een TSi de kennis en vaardigheden van het

personeel ten goede komt. Volkomen volgens de logica is er minder personeel nodig om

een TSi te bezetten.

De reden voor zes mensen op de TS is te vinden in het landelijk aflegsysteem dat in de jaren

‘80 is geïntroduceerd. Naast een chauffeur en een bevelvoerder was de gedachte dat er

twee ploegen van twee manschappen nodig waren. Eén van de ploegen (aanvalsploeg) kon

zich richten op de redding en de blussing, de andere ploeg kon worden ingezet voor de

watervoorziening. Als zij dit hadden voltooid, konden zij zich met de tweede straal wijden

aan de blusaanval. Vooral vanuit het oogpunt van uniformiteit bij grootschalig optreden

heeft de brandweer er toentertijd voor gekozen om zes man op de TS de standaard te laten

worden (Koppers, 2008).

Uit ons onderzoek blijkt dat, tijdens de onderzoeksperiode, slechts in een beperkt aantal

afhandelingen van brandmeldingen een watervoorziening tot stand is gebracht tussen de TS

en een waterbron. Met het oog op het ‘maatgevend scenario’ Woningbrand toont

onderzoek door het Team Brandonderzoek (Koopman en Hazelaar, 2010) aan dat een brand

in een regulier gebouwde woning met een lage vuurlast, met gemiddeld 327 liter water is te

bestrijden. De tank van de TS bevat minimaal 1.500 liter water. Bij de door ons

waargenomen afhandelingen van brandmeldingen in de categorie Binnenbrand is maar in

zeer weinig gevallen gebruik gemaakt van een waterwinning.

Ook blijkt dat er in veel gevallen voor de manschappen ‘drie’ en ‘vier’ (de waterploeg)

onvoldoende repressief werk voorhanden is. De noodzaak tot het hebben van een

waterploeg op de TS stellen wij dan ook ter discussie, want de waterploeg heeft een zeer

beperkte toegevoegde waarde als het gaat om de doeltreffendheid van het repressief

optreden. Onderzoek leert dat de komst van de brandweercompagnieën een belangrijke

reden is geweest voor de bezetting op de TS. Uniformering en standaardisering waren

hierbij belangrijke uitgangspunten. Wij vragen ons echter af of vandaag de dag bij de

afhandeling van een brandmelding een bezetting van zes man nog wel nodig is als standaard

samenstelling.

99 99 99 99

Het heeft er overigens de schijn van dat, in een steeds sterker wordende drang naar

uniformering en standaardisering bij de brandweer, vakinhoudelijke motieven van onder-

geschikt belang zijn. Dat vakinhoudelijke motieven van ondergeschikt belang lijken, past

deels bij de cultuur van de brandweer die nog weinig zelfreflectie kent. De beperkte

zelfreflectie wordt telkens zichtbaar als kritische evaluaties over het optreden van de

brandweer worden gepresenteerd. Zo stelt (Helsloot et. al.) dat de brandweer moeite heeft

om te gaan met kritische evaluaties of analyses over de wijze van het repressief optreden.

Wij denken dat dit nauw aansluit bij de dominante leervorm van de brandweer

(socialisatie), die wellicht impliciet doctrineert dat de ‘dingen zo worden gedaan omdat ze

nu eenmaal zo worden gedaan’.

Terug naar brandweer Apeldoorn denken wij dat het een interessante uitdaging is om het

principe van zelfreflectie de aankomende tijd nog meer eigen te maken. Wij stellen dat het

een belangrijke randvoorwaarde is om (cumulerende) kennis op te doen over het stelsel van

brandweerzorg. Wij gaan er van uit dat dit noodzakelijk is om de brandweer te laten

kantelen naar het gewenste bedrijfsmodel dat proactief en preventief zorg draagt voor de

continuïteit van het maatschappelijk leven. Dit past bij de ‘lijn’ die de brandweer voor de

toekomst heeft gekozen (NVBR, 2010).

Als we kijken naar de opbouw van kennis en vaardigheden van het repressieve personeel

dan concluderen wij dat een anders bezette TS hierop een zeer positief effect heeft. Het

personeel dat is uitgerukt met TSi wordt in ongeveer 83% van de gevallen ook daadwerkelijk

ingezet. Bij de TSs ligt dit percentage lager, namelijk op ongeveer 67%. In veel gevallen

worden de manschappen met de nummers ‘drie’ en ‘vier’ helemaal niet ingezet.

We stellen dat de kans dat een individueel personeelslid ook daadwerkelijk wordt ingezet,

wordt vergroot wanneer hij/zij uitrukt met een TSi. Het repressieve personeel profiteert

hiervan omdat bij een daadwerkelijke inzet de kennis en vaardigheden beter worden

onderhouden. Over het belang van kennis en vaardigheden bij brandbestrijding verwijzen

wij naar Helsloot, Oomes en Scholten (2007). Zij concluderen dat het gebrek aan ervaring

een belangrijke oorzaak is voor het verongelukken van repressief personeel. Studies tonen

aan dat het repressieve personeel veel leert als zij in de (complexe) werkomgeving hun

arbeid moet verrichten. De brandweer weet dat het repressieve werk niet in voldoende

mate aanwezig is. Hierdoor is er sprake van ervaringsverdunning onder het repressieve

personeel. Ook Taal et. al. (2000) stelt dit vast. Hij constateert dat de gemiddelde

praktijkervaring zo laag is, dat dit door middel van oefeningen in een gesimuleerde

omgeving moet worden aangevuld. Dit leidt tot een massale inkoop van brand-

bestrijdingstrainingen die (in binnen- en buitenland) onder zo realistisch mogelijke

omstandigheden worden aangeboden.

Onderzoek naar vakbekwaamheid bij de brandweer laat zien dat het repressieve personeel

in een probleemgestuurde context van onderwijs wordt opgeleid. Hierbij vormt het leren op

de werkplek hét centrale uitgangspunt (Brandweer Apeldoorn, 2009). Op basis van deze

onderzoeken stellen wij dat het opdoen van kennis en ervaring sterk gebaat is bij het

verhogen van de kans dat het repressieve personeel daadwerkelijk wordt ingezet. Het

uitrukken met een TSi zou voor brandweer Apeldoorn als gedeeltelijke oplossing voor de

‘ervaringsverdunning’ kunnen dienen. Te verwachten valt dan ook dat het uitrukken met

een kleinere bezetting ervoor zal zorgen dat het personeel meer ervaring opdoet. Dit zal de

kwaliteit van hun optreden verbeteren en een positief effect hebben op zowel de

doeltreffendheid als veiligheid ervan. Het spreekt vanzelf dat hier een relatie ligt met de

omvang van de post. Als deze gelijk blijft bij een kleinere bezetting dan zal dit de ‘miskans’

voor een deel van het personeel vergroten. Dit blijkt ook uit onderzoek van de brandweer

Utrecht (Hazeleger, 2008). Wanneer bij aanpassing van de bezetting van de TS ook de

omvang van het personeel op de posten wordt aangepast, zal de ‘miskans’ echter niet

worden vergroot. Wij beseffen dat het eventuele aanpassen van de omvang van de post een

zorgvuldige aangelegenheid is. Tijd zal hierin een belangrijke rol moeten spelen.

100

In relatie tot de omvang van een vrijwillige brandweerpost speelt de beschikbaarheid van

vrijwilligers een belangrijke rol. Deze is overdag zeer beperkt en zal in de toekomst nog

beperkter worden. Dat betekent dat de brandweer in de toekomst een veel groter

vrijwilligersbestand nodig heeft om een brandweereenheid te kunnen bemannen. Dit

stellen ook Van Dijk en Roorda (2005). Of dit grotere vrijwilligersbestand haalbaar is, is van

veel factoren afhankelijk. Zo is het maar de vraag of er voldoende mensen zijn te werven én

of er voldoende middelen zijn om hen op te leiden, te trainen en uit te rusten, zeker nu de

overheidsfinanciën door de huidige recessie een sober beeld geven (Berkman 2005).

Aangezien de personele omvang van een brandweerpost is gebaseerd op de bezetting op de

TS, zou een TSi kunnen leiden tot een kleinere personele omvang, waardoor de problemen

van beperkte beschikbaarheid zich in mindere mate openbaren dan bij een TSs. Voor veel

brandweerkorpsen vormt de verminderde beschikbaarheid van vrijwilligers aanleiding om

na te denken over anders bezette tankautospuiten of andere concepten van repressieve

bedrijfsvoering (zoals de Snelle Interventie Voertuigen, die in snelle opmars zijn).

We weten niet wat andere brandbestrijdingstactieken en -technieken betekenen voor de

doeltreffendheid van het repressief optreden. Dit is zowel voor de TSi als de TSs niet

onderzocht. Waarschijnlijk leidt het toepassen van andere tactieken en technieken tot een

verhoging van de doeltreffendheid van een TSi. Zo beziet Grimwood (2008) de inter-

ventiemethoden blussen en ventileren vanuit het perspectief van bluseenheden met een

beperkte bezetting. Aan de hand hiervan doet hij drie voorstellen om het functioneren van

deze eenheden te verbeteren. Zijn voorstellen richten zich op: (a) het weloverwogen

omgaan met de watercapaciteit van de bluseenheid en (b) het vergroten van zones om

veilig te kunnen werken. Wij raden aan deze mogelijkheden te onderzoeken zodat er

aanvullende kennis kan worden vergaard over andere brandbestrijdingstactieken en –tech-

nieken, in relatie tot afwijkende bezettingen. Deze kennis kan worden gebruikt om de

werking van de TSi te optimaliseren. Wij tekenen hierbij nadrukkelijk aan dat er aandacht

moet zijn voor de veiligheid van het repressieve personeel.

In ons onderzoek hebben wij stilgestaan bij de doeltreffendheid van de TSi. We zien de TSi

als (mogelijk) onderdeel van de repressieve organisatie van brandweer Apeldoorn. In welke

mate een verandering van de bezetting van de TS ook de doeltreffendheid van geheel

brandweer Apeldoorn kan doen veranderen, hebben wij niet onderzocht. Wij hebben ons

buiten de organisatorische veranderingen en processen gehouden, maar concluderen dat

bij bijna alle optredens een TSi net zo doeltreffend kan optreden als een TSs. Welke effecten

een TSi heeft voor de gehele organisatie (wanneer we kijken naar postbezettingen,

opkomsttijden bij vrijwillige posten, training en opleiding of materiaal) is in dit onderzoek

niet opgenomen. Wij raden aan de organisatorische gevolgen van een anders bezette TS

nader te (laten) onderzoeken.

9.3 Objectieve veiligheid

Deelvraag objectieve veiligheid

Welke effecten heeft een TSi op (a) de objectieve veiligheid van het Apeldoornse

repressieve personeel bij brand, (b) vergeleken met een TSs en (c) in hoeverre verschillen

deze per meldingscategorie?

Conclusie

Er bestaan geen effecten van een anders bezette tankautospuit op de objectieve veiligheid

van het repressieve personeel.

101 101 101 101

Discussie

De objectieve veiligheid van het repressieve personeel van de TSi wijkt niet wezenlijk af van

het personeel van de TSs. We kunnen concluderen dat de mate waarin risico’s de veiligheid

bedreigen niet afhangt van de bezetting. Het personeel heeft als gevolg van een andere

bezetting niet meer fouten gemaakt, is niet extra vermoeid geraakt en de mentale

gezondheidstoestand is niet in meerdere mate aangetast dan bij het personeel van een TSs.

Bij het overgrote gedeelte van de afhandelingen van brandmeldingen is de veiligheid van

het repressieve personeel niet bedreigd door risico’s. In enkele gevallen leidde een

bepaalde afhandeling van een brandmelding tot een piekbelasting. Dit had flinke

vermoeidheid onder het personeel tot gevolg. In ons onderzoek zien wij dit als een risico

tijdens het repressief optreden. In de gevallen waarin dit risico is waargenomen, is niet

besloten om het personeel gedurende de uitvoering van het repressieve werk af te lossen.

Ook wanneer het personeel dat uitrukte met de TSs te maken kreeg met een piekbelasting

is zij niet afgelost. Mogelijke verklaringen richten zich op de persoonskenmerken van het

repressieve personeel. Zo is bekend dat velen bij de brandweer de bestrijding van een

brand ervaren als een (persoonlijke) strijd met het vuur, die zij zien als vijand. In wezen is er

sprake van een mentaliteit die erop stuurt dat de strijd met het vuur niet zomaar wordt

opgegeven. Ook niet als dit onnodige risico’s tot gevolg heeft (Mittendorf, 2004). Wellicht

wordt aflossing ervaren als het opgeven van deze ‘persoonlijke’ strijd.

De mate waarin het repressieve personeel risico’s accepteert is mede afhankelijk van hun

weerstandsvermogen om met risico’s om te gaan. Naast de (groeps)mentaliteit gaat het om

de middelen en vaardigheden die het repressieve personeel ter beschikking staan om

weerstand te bieden aan risico’s. Uit ons onderzoek komt naar voren dat het

weerstandsvermogen van het personeel toeneemt als zij uitrukt met een TSi, en daarmee is

de kans op verkeerd handelen bij een TSi lager dan bij een TSs.

Vanuit de organisatie is het weerstandsvermogen dus te beïnvloeden, immers het besluit

om met een TSi uit te rukken ligt bij de organisatie. Uitgaande van deze bevoegdheid

kunnen maatregelen worden genomen die gericht zijn op kennisoverdracht en het starten

van bewustwordingsprocessen. Dit met het doel het weerstandsvermogen onder het

personeel te laten toenemen, waardoor de veiligheid zal worden vergroot.

Wij sluiten aan bij Rigby (2009) wanneer we stellen dat een investering in de kwaliteit van

het personeel meer effect zal hebben op de veiligheid van het repressief optreden dan een

investering in de kwantiteit van het personeel/optreden. Meer onderzoek hiernaar is

wenselijk aangezien wij alleen, vanuit ons onderzoeksperspectief, kunnen concluderen dat

investeren in de kwantiteit van het personeel weinig positieve effecten heeft voor de

veiligheid en doeltreffendheid van het repressief optreden. Dit blijkt onder andere uit de

handelingsrisico’s. Door middel van foutief handelen ontstaan risico’s die de veiligheid van

het repressieve personeel bedreigen. Het percentage handelingsrisico’s bij het optreden

van het personeel bij de TSi ligt lager dan bij de TSs. Door verkleining van de bezetting kan

bij het personeel de perceptie ontstaan dat het meer risico loopt dan bij een TSs. Dit kan

voor het personeel aanleiding geven om meer alert te zijn op situationele risico’s. Door de

verhoging van dit veiligheidsbewustzijn kan aangenomen worden dat het personeel beter

nadenkt voordat het tot handelen overgaat. Deze relatie legt ook Rigby (2009) als hij stelt

dat een kleinere bezetting leidt tot een verkleining van de ‘comfort zone’ en zo zorgt voor

meer veiligheidsbewustzijn. Door meer bewust te zijn op (on)veiligheid staat het personeel

meer stil bij de gevolgen die een mogelijke interventie heeft op hun veiligheid. Ook

onderzoek in Parkstad-Limburg (Valck, van der, 2008) laat zien dat het personeel met een

anders bezette TS voorzichtiger te werk gaat.

102

Het repressieve personeel van een TSi weegt het rendement van hun handelen meer af

tegen de risico’s waarmee men zich geconfronteerd ziet. Hier ligt een relatie met het

routinematig optreden waar van bij een TSs sprake is. De TSi doorbreekt deze routine.

Routinematig optreden leidt tot veel doden onder het repressieve personeel. (Helsloot en

Duin, van, 1999). Het doorbreken van deze routine (door de inzet van een TSi) levert dus

zeker voordeel op. In ons onderzoek blijkt dit uit de vermindering van het aantal

handelingsrisico’s van de TSi ten opzichte van de TSs. Overigens denken wij dat dit

waarschijnlijk een tijdelijk voordeel is, zeker als de TSi (bezet met vier man) de ‘nieuwe

standaard’ wordt. Dit voordeel zou wellicht langer behouden kunnen worden door

meerdere bezettingsvariaties van de TSi. Volgens het oorspronkelijke plan was het de

bedoeling om meerdere bezettingsvariaties te onderzoeken. Dit is door organisatorische en

onderzoekstechnische redenen niet gelukt. Wij raden aan, om aan de hand van de

gehanteerde onderzoeksopzet, meer onderzoek naar bezettingsvariaties te laten

verrichten. In dit onderzoek kan de NVBR een bemiddelende rol vervullen.

9.4 Subjectieve doeltreffendheid

Deelvraag subjectieve doeltreffendheid

Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun doeltreffendheid

tijdens het repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs en in

hoeverre verschilt de ervaren doeltreffendheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d)

per functie?

Conclusie

Een anders bezette TS heeft een negatief effect op de subjectieve doeltreffendheid van het

repressief optreden. Het optreden met een anders bezette TS wordt als minder doeltreffend

ervaren dan het optreden met een standaard bezette TS. De subjectieve doeltreffendheid is

wel afhankelijk van de meldingscategorie, maar is niet afhankelijk van de functie van de

respondent.

Discussie

Het personeel ervaart een optreden met een TSi als minder doeltreffend dan een optreden

met een TSs. Ze geeft echter aan dat ze wel te allen tijde het doel van de brandbestrijding

heeft behaald. Uit waarneming blijkt eveneens dat het personeel uit een TSi in staat was

alle kritische taken uit te voeren. Het personeel geeft aan dat ze niet altijd alle benodigde

taken uit kon voeren. Hierin constateren we dus een verschil.

Wanneer het personeel wel alle taken kon uitvoeren tekent ze in veel gevallen aan dat dit

op een andere wijze moest gebeuren dan wanneer zij met een TSs zou zijn uitgerukt. In dit

kader wordt in het onderzoek van Parkstad-Limburg gesproken over anticiperend en

improviserend optreden. In veel gevallen moesten taken die normaal gesproken alleen in

koppels worden uitgevoerd nu individueel worden uitgevoerd.

Wanneer de bevelvoerder niet zeker was dat hij doeltreffend met het aanwezige personeel

kon optreden heeft hij opgeschaald. In de gevallen waarin is opgeschaald heeft het

personeel het repressief optreden echter als doeltreffend ervaren. Dit verklaren zij doordat

er volgens hen geen extra schade ontstond vanwege een te beperkte capaciteit aan

personeel.

Wij vinden het paradoxaal dat het personeel aangeeft het doel van de brandbestrijding te

hebben gehaald, maar dat zij niet doeltreffend is opgetreden. Een mogelijke verklaring zou

kunnen zijn dat het personeel niet in staat was alle procedures te doorlopen zoals zij dit

gewend is, zij treedt dan ‘improviserend’ op. Wanneer dit het geval is dan stellen wij dat de

huidige procedures en regels onder de loep genomen moeten worden. Wij denken dat

103 103 103 103

aanpassing hiervan kan leiden tot een andere perceptie en dat zo de ervaring over de

(on)doeltreffendheid van het repressief optreden positief kan worden beïnvloed.

We kunnen concluderen dat veel van de argumentatie met betrekking tot de

ondoeltreffendheid van het repressief optreden is terug te leiden naar het ‘als-dan-

scenario’. Een typerend ‘als-dan-scenario’, dat regelmatig tijdens het onderzoek is

aangevoerd, is een brand op de eerste verdieping van een woning (onder de trap) met een

ingesloten gezin op de tweede verdieping. In dit scenario krijgt het gelijktijdig uitvoeren van

een blusaanval en het redden van de ingesloten personen een prominente plaats. Het

repressieve personeel is van mening dat dit scenario niet kan worden uitgevoerd omdat de

slagkracht van de TSi niet voldoende is. Gedurende de onderzoeksperiode heeft de

brandweer geen mensen hoeven redden. Wel was er in een aantal gevallen sprake van

insluiting of vermissing van één of meerdere personen. Kwalitatieve analyse toont aan dat

iedereen op eigen kracht is geëvacueerd en in een enkel geval door de brandweer slechts is

begeleid. Dit toont de zelfredzaamheid van de burgers. Deze begint al bij aanvang van de

brand. Waar mogelijk nemen burgers veelal zelf het initiatief om een beginnende brand te

doven. Zo zijn bij veel bedrijven in Nederland bedrijfshulpverleningsorganisaties actief die

een belangrijke rol in de brandveiligheid van bedrijventerreinen bekleden.

Hulpverleningsorganisaties als de brandweer hebben moeite om deze vorm van zelf-

redzaamheid in hun plannen een plek te geven (Heijnen, 2010). Analoog gaan ze er vanuit

dat ze ‘alles’ zelf moeten oppakken en oplossen.

Geen van de veelvuldig genoemde ‘als-dan-scenario’s’ is gedurende de onderzoeksperiode

voorgekomen. De vraag rijst daarbij in hoeverre een TSs in gelijke situaties wel doeltreffend

zou kunnen optreden en in hoeveel gevallen bij dergelijke scenario’s (al dan niet

automatisch) wordt opgeschaald? Om te bekijken bij welke ‘als-dan-scenario’s’ een TSs

meer doeltreffend kan optreden dan een TSi, raden wij aan een vergelijkend onderzoek in

een gesimuleerde omgeving uit te voeren. Dit is nodig omdat dan de condities van de

afhandeling van de brandmelding voor zowel de TSi als de TSs gelijk zijn. In de praktijk is dit

vanwege de complexiteit en diversiteit van brandmeldingen niet mogelijk gebleken, mede

omdat deze brandsituaties niet veelvuldig voor handen waren. Wij bevelen dan ook aan om

voor de maatgevende incidenten in kaart te brengen welke mogelijkheden een TSs meer

heeft dan een TSi.

In relatie tot de subjectieve doeltreffendheid kunnen we verder concluderen dat het

personeel van de TSi in sterkere mate organisatorische tekortkomingen ervaart dan het

personeel van een TSs. Het personeel van de TSi is minder zeker over de opkomsttijd van de

tweede TS, hun eigen slagkracht en de kwaliteit van het repressief optreden. In beginsel is

de slagkracht en opkomsttijd voorgeprogrammeerd in een inzetvoorstel. Dit voorstel legt de

configuratie van in te zetten brandweereenheden vast.

Tijdens het onderzoek is besloten dat vanaf het niveau van Middel brand een TSs ter plaatse

moest komen. Zo waren bij een uitruk met een TSi bij Middel brand altijd minimaal 10

mensen ter plaatse. Uit ons onderzoek blijkt dat in 74% van alle Middel branden 8 of minder

repressieve personeelsleden worden ingezet. In deze gevallen kan dus worden volstaan met

de inzet van twee TSi’en. Het inzetten van een TSi als tweede TS levert een verkorte

opkomsttijd op bij Middel branden (immers bij vrijwillig bezette posten rukt een TSi sneller

uit dan een TSs, dit blijkt ook uit onderzoek door brandweer Utrecht). Door de inzettijd van

de tweede TS te verkorten wordt één van drie onzekerheden die samenhangen met de TSi

verminderd. Onderzoek naar verkorting van opkomsttijden bij vrijwillige posten in

Apeldoorn als gevolg van een anders bezette TS zou wenselijk zijn.

De tijd bij opschaling is een belangrijk punt waarover het repressieve personeel van de TSi

zich zorgen maakt. Configuraties (samenstellingen) van TSi’en kunnen deze zorg deels

wegnemen. Een verkorting van de opkomsttijd biedt ook voordelen gezien de uitspraak van

104

de brandweer in het algemeen is dat, naarmate ze sneller bij een brand aanwezig is, ze

doeltreffender hulp kan verlenen. Zo stellen Winkens en ’t Hoofd (2005) dat het effect van

de brandbestrijding afneemt met elke minuut dat de blussing later wordt ingezet.

Opmerkelijk is dat dit standpunt in de landelijke discussie over de variabele

voertuigbezetting niet terugkomt. Wij denken dat dit deels te wijten is aan de beperkte

(wetenschappelijke) kennis over de wijze van repressief optreden.

Tijdens ons onderzoek is gebleken dat in alle gevallen het repressieve personeel van de TSi

direct tot de inzet is overgegaan en niet heeft hoeven wachten op een tweede TS.

Met betrekking tot de opschaling kunnen we stellen dat het erop lijkt dat een bevelvoerder

van een TSi eerder opschaalt dan een bevelvoerder van een TSs. Dit blijkt ook uit onderzoek

in Parkstad-Limburg (Valck, van der, 2008). Vervolgonderzoek hiernaar zou hierover meer

zekerheid kunnen bieden. De opkomst van de tweede TS heeft geen effect gehad op de

doeltreffendheid van het repressief optreden. We merken op dat in veel gevallen een

tweede TSi (die ook is bezet met vier man) voldoende zou zijn geweest om doeltreffend op

te treden.

9.5 Subjectieve veiligheid

Deelvraag subjectieve veiligheid

Hoe ervaart het Apeldoornse repressieve personeel van een TSi (a) hun veiligheid tijdens het

repressief optreden bij brand, (b) hoe verhoudt zich dit tot een TSs én in hoeverre verschilt de

ervaren veiligheid op een TSi (c) per meldingscategorie en (d) per functie?

Conclusie

Een anders bezette TS heeft een negatief effect op de subjectieve veiligheid. Het repressieve

personeel ervaart dat er bij een inzet met een anders bezette TS meer inbreuk wordt gedaan

op hun veiligheid. Deze ervaren inbreuk op de veiligheid verschilt per meldingscategorie en

per functie.

Discussie

Het personeel voelt zich minder veilig wanneer zij moet optreden met een anders bezette

TS. Het repressieve personeel draagt hiervoor tal van verklaringen aan die in drie

tekortkomingen kunnen worden samengevat. Het gaat om: (a) de opschaling van de

hulpverleningsorganisatie, (b) de slagkracht van de TSi en (c) de kwaliteit van repressief

optreden. Deze drie factoren hebben ook invloed op de perceptie van het personeel over de

doeltreffendheid van hun optreden.

De zekerheid in een goede afloop speelt een cruciale rol bij het veiligheidsgevoel van het

repressieve personeel. De drie tekortkomingen hebben hier betrekking op aangezien het

vooruitzicht in een goede afloop wordt beperkt door organisatorische risico’s. We

veronderstellen dat niet zozeer de brandsituatie of de bezetting zorgt voor een gevoel van

onveiligheid maar het vertrouwen in een goede afloop. Vooral in de uitrukfase kan dit het

verhoogde gevoel van onveiligheid onder het personeel van een TSi verklaren.

Tijdens de onderzoeksperiode bleek het personeel in veel gevallen over voldoende kwaliteit

te beschikken om het werk veilig en doeltreffend te kunnen uitvoeren. Om organisatorische

redenen zijn de opkomsttijden van de tweede TS niet in ons onderzoek betrokken. Een kort

vervolgonderzoek zou hier zeker op zijn plaats zijn. Overigens blijkt dat de tijd die voorbij

ging voor de tweede TS ter plaatse was niet heeft geleid tot extra schade of uitbreiding van

de brand.

105 105 105 105

Kwalitatieve analyse toont aan dat veel repressieve personeelsleden bij bepaalde

brandmeldingen uitgaan van het ergste. De onzekerheden in een goede afloop leiden tot

een vrij ‘pessimistische’ benadering van het repressieve werk. Dit bleek uit de interviews

waar regelmatig het ‘als-dan-scenario’ werd aangevoerd. Het repressieve personeel

bedoelde hiermee dat in het geval van de voorafgaande, specifieke afhandeling van een

brandmelding het allemaal ‘maar net’ kon. Als er ook maar iets anders was gebeurd dan

verwacht, dan had de TSi tekort geschoten. Dit soort ‘als-dan-scenario’s’ hebben zich

gedurende het onderzoek geen enkele keer voorgedaan. De vraag rijst dan ook in hoeverre

deze ‘als-dan-scenario’s’ daadwerkelijk voorkomen en of een TSs in zulke gevallen wél

doeltreffend zou kunnen optreden.

Uit kwalitatieve analyse blijkt dat een verhoging van een gevoel van onveiligheid onder het

personeel voor een groot gedeelte voortkomt uit een verstoring van het routinematig

optreden. De taken die de manschappen ‘drie’ en ‘vier’ in een TSs uitvoeren moeten worden

overgenomen door het andere personeel. Hierdoor wordt de routine verstoord. Dit geeft

het personeel een onzeker gevoel. Het opdoen van ervaring met een anders bezette TS,

door middel van training en opleiding zal dit gevoel kunnen wegnemen, aangezien een

andere bezetting de nieuwe routine zal worden.

In dit kader is het belangrijk om stil te staan bij de mogelijkheid dat bij de bestrijding van

een brand repressief personeel ingesloten kan raken. Velen bij de brandweer dichten aan de

nummers ‘drie’ en ‘vier’ de rol van back-up ploeg toe. Dit houdt in dat de nummers ‘drie’ en

‘vier’ in staat worden geacht om in noodgevallen ingesloten collega’s te kunnen redden. Een

en ander is geregeld in een procedure die zich richt op de vermissing van eigen personeel.

Sinds enige tijd wordt de effectiviteit van een dergelijke procedure in twijfel getrokken

(Helsloot, Oomes en Weewer, 2009). Onderzoek in Amerika laat zien dat de noodprocedure

bij vermissing van eigen personeel in complexe gebouwen niet functioneert. Vergelijking

met de Nederlandse situatie maakt het aannemelijk om te stellen dat de noodprocedure in

Nederland in het merendeel van de gevallen (ook) niet zal werken. Dit kunnen we echter

niet met zekerheid stellen. Meer onderzoek naar de doeltreffendheid van de

noodprocedure is noodzakelijk. Te meer noodzakelijk omdat het, volgens de theorie van

risicocompensatie (Mittendorf, 2004), geloofwaardig lijkt dat het repressieve personeel

meer risico aanvaardt doordat men er op vertrouwt gered te kunnen worden door collega’s.

Dit is paradoxaal: binnen bepaalde systemen denkt het repressieve personeel veilig te

kunnen werken en hierdoor extra risico’s te kunnen aanvaarden. Wanneer het systeem

echter niet werkt maar het personeel hier wel op vertrouwt, is er sprake van

schijnveiligheid. Deze schijnveiligheid kan de werkelijke veiligheid negatief beïnvloeden.

Een afnemende subjectieve veiligheid heeft schijnbaar ook voordelen. Bij de afhandelingen

van brandmeldingen waar het personeel een onveilig gevoel had, waren zij meer alert op de

risico’s en waren ze beter in staat om hierop te anticiperen. Onderzoek in Parkstad Limburg

(Valck, van der, 2008) toont ook aan dat het personeel van een anders bezette TS

voorzichtiger te werk gaat. Wij denken dat het ontbreken van de mogelijkheid om op ‘de

automatische piloot’ te werken hier een verklaring voor kan zijn. Het personeel is meer alert

op risico’s doordat ze een verhoogd gevoel van onveiligheid heeft. Dit komt uiteindelijk ten

goede aan de objectieve veiligheid tijdens het repressief optreden. Hiermee sluiten wij aan

bij onderzoek van Helsloot en Van Duin (1999) die stellen dat risico’s zelfs met slimme en

goed doordachte tactieken, technieken en procedures niet volledig zijn uit te bannen.

Risico’s zijn inherent aan het brandweeroptreden. De vraag is in hoeverre het personeel zich

bewust is van de risico’s en hoe zij hierop reageert. Uit ons onderzoek komt naar voren dat

het repressieve personeel uit de TSi meer bedacht is op risico’s dan het personeel uit de TSs.

Daarmee stellen wij dat een anders bezette TS (mits niet standaard met een vast aantal bij

elke brandmelding bezet) kan leiden tot meer veiligheidsbewustzijn van het brandweer-

personeel.

106

9.6 Discussie

Tijdens het ontwerp van de onderzoeksopzet is duidelijk geworden hoe weinig onderzoek wordt uitgevoerd naar het functioneren (van het repressief systeem) van de brandweer. Wij zijn van mening dat het mede daardoor het voor de brandweer lastig is om handelings-problemen (in de repressie) op te lossen. Ons is gebleken dat het de brandweer vooral ontbreekt aan inzicht in de effecten van bepaalde (beleids)interventies op dit vlak. Onderzoekers als Bloemen, Helsloot, Kobes en anderen stippen dit regelmatig aan. Dit heeft echter nog niet tot veel zichtbare verbeteringen geleid. In hun lijn scharen wij ons door te stellen dat het voor de ontwikkeling van de brandweer van belang is dat meer verantwoord onderzoek wordt uitgevoerd naar de effecten van beleidsvoornemens en -interventies bij de brandweer. Wij hebben geprobeerd bij te dragen aan kennis over de effecten van interventies op het repressief optreden, specifieke over de bezetting op de tankautospuit. Ons onderzoek kent echter beperkingen. Voor een goede vergelijking tussen de TSi en de TSs was het wenselijk geweest indien we aan beide eenheden een gelijkwaardige hoeveelheid waarnemingen en interviews hadden kunnen verrichten. In dit onderzoek is het percentage onderzochte afhandelingen van brandmeldingen door een TSs lager dan het aantal onderzochte afhandelingen van brandmeldingen door een TSi. Dit heeft gevolgen gehad voor de betrouwbaarheid van de uitspraken wanneer we die statistisch probeerden te onderbouwen. Dit is voor ons een belangrijke reden voor simultaan onderzoek geweest. De oorzaak voor het lage aantal waarnemingen in de controlegroep is voor een groot gedeelte te wijten aan organisatorische beperkingen. Het was daardoor niet mogelijk om voldoende waarnemingen en interviews uit te voeren. Wij raden dan ook aan om de ontwikkelde onderzoeksmethode voort te zetten, zodat er ook op het niveau van brandmeldingen in de (sub)categorieën onderbouwde uitspraken gedaan kunnen worden over de veiligheid en doeltreffendheid van het repressief optreden. Met het oog op het landelijk programma Variabele Voertuigbezetting zien wij hier vooral ook een rol voor de NVBR in het verschiet liggen. Daarnaast zijn er een aantal elementen met betrekking tot de doeltreffendheid van het repressief optreden die wij niet in ons onderzoek hebben opgenomen. Het belangrijkste aspect hierbij is misschien wel de opkomsttijden. In ons onderzoek is dit aspect niet opgenomen, aangezien we op basis van theorie, eerder onderzoek en logica aannemen dat een afname van de bezetting niet zal leiden tot langere opkomsttijden. We verwachten dat een lagere bezetting op de TS van vrijwillige posten zelfs zal leiden tot een verkorting van de opkomsttijd, en wellicht tot het niet te hoeven sluiten van een brandweerpost (als daar sprake is van een te lage beschikbaarheid van vrijwilligers). Wij denken dat een dergelijk urgentiebesef een grote waarde in het draagvlak voor veranderingen zal kennen dan redenen die doelmatig van aard zijn. Een andere bezetting heeft op het vlak van opkomsttijden dus een positief effect op de doeltreffendheid van het repressief optreden. In vervolgonderzoek is het zinvol te bekijken tot welke verkortingen van opkomsttijden een andere bezetting zal leiden. De kernbegrippen in ons onderzoek zijn stipulatief gedefinieerd. Dit heeft zijn redenen. Zo is er vanuit de wetenschap in zeer beperkte aandacht voor de organisatie en het functioneren van de brandweer. Veel hiervan is gebaseerd op afspraken en aannames. De (wetenschappelijke) basis van termen die wij in ons onderzoek gebruikt hebben kent daarmee dan ook zijn beperkingen. Om de overstap vanuit de theorie naar de praktijk te kunnen maken hebben wij de kernbegrippen samenvattend beschreven vanuit het perspectief wat wij hier onder verstaan en wat praktisch meetbaar bleek. We onderkennen hierbij dat onze definities niet per se de gehele lading (die in werkelijkheid onder het begrip

107 107 107 107

valt) hoeft te dekken. Kenmerkend aan onze definities is dat noch de gangbaarheid noch de waarheid maatgevend is, maar de bruikbaarheid ervan (Verschuren en Doorewaard, 2008). In ons onderzoek hebben we gebruik gemaakt van verschillende databronnen die zijn ondergebracht in een databank. De gegevens die zijn voortgekomen uit het onderzoek (waarnemings- en interviewformulieren) zijn opgenomen in het databestand Brandweer Apeldoorn Zes Or LesS 2010 (BAZOS, 2010). Om dit databestand vorm te geven en in te richten zijn codeboeken geschreven. Ten behoeve van de beantwoording van de onderzoeksvraag is een fragment uit het databestand gebruikt. Door middel van een survey biedt het databestand de mogelijkheid om meerdere vragen over het repressief optreden van de brandweer (Apeldoorn) te beantwoorden. Wij bevelen dan ook aan het databestand uit te breiden en te gebruiken als kennisbron voor andere handelingsvraagstukken op het beleidsterrein van incidentbestrijding. In het onderzoek treffen we een discrepantie aan tussen de objectieve en subjectieve metingen van veiligheid en de beleving hiervan. Dit is opmerkelijk aangezien deze discrepantie niet bestaat bij de objectieve en subjectieve doeltreffendheid. Het personeel had geen positief belang bij een variabele bezetting waardoor zaken als strategische of sociaal wenselijke antwoorden van invloed zouden kunnen zijn op de meting van subjectieve veiligheid. Dit zou er toe kunnen leiden dat zij hun optreden vaak als ondoeltreffend of onveilig beoordelen. De veiligheid wordt echter veel negatiever beoordeeld dan de doeltreffendheid. Dit zou verklaard kunnen worden doordat de doeltreffendheid van een optreden vaak als het resultaat van eigen handelen wordt gezien. Veiligheid ziet het personeel echter vaak als een component die wordt beïnvloed door externe factoren, en een negatieve score hierop wordt niet direct teruggelegd op hun eigen handelen. Door de wijze waarop wij onze meetinstrumenten hebben ingericht kunnen we niet goed in kaart brengen in hoeverre er sprake was van sociaal wenselijke antwoorden. Ons onderzoek heeft zich alleen gericht op de afhandelingen van brandmeldingen. Hiermee is slechts één van de vier taken (die de wetgever bij de TS heeft neergelegd) onderzocht. Voor brand is gekozen omdat deze ten opzichte van de andere taken een veel dynamischer karakter heeft en vaak grilliger van verloop is. De onderzoeksmethodiek is ontwikkeld met de achterliggende gedachte dat, als deze functioneert voor de afhandelingen van brandmeldingen, deze ook zal functioneren om studie te verrichten naar de afhandelingen van technische hulpverleningen, het verrichten van basishandelingen bij ongevallen met gevaarlijke stoffen en de ondersteuning bij waterongevallen. Om ook over deze taken van de brandweer kennis te vergaren zou vervolgonderzoek wenselijk zijn. Dit onderzoek is erop gericht geweest de effecten van een anders bezette TS in kaart te brengen. Wij bevelen aan de opgedane kennis te gebruiken om het beleid over de bezetting van de TS te heroverwegen. Het behoeft geen betoog dat het verstandig is om bij het opstellen van dit beleid rekening te houden met de emoties van de belanghebbenden. Door middel van rationele argumenten dienen deze emoties echter wel in de context beoordeelt te worden. Voor de brandweer, waar emoties bij veranderingen een belangrijke rol spelen, lijkt het ons zinvol om naast de emotionele argumenten zoveel mogelijk objectief te blijven monitoren wat de gevolgen van interventies zijn. Dit zal kunnen bijdragen aan een verdere optimalisering van de repressieve brandweerzorg in Apeldoorn.

108

109 109 109 109

To contribute to


Bijlagen

Ap

eld

oo

rn

Bra

nd

we

er

110

AFKORTINGEN

BAZOS : (databestand) Brandweer Apeldoorn Zes Or lesS

Besluit vr’s : Besluit veiligheidsregio’s

BHV : Bedrijfshulpverlening

BZK : Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

CAFS : Compressed air foam systems

CBRN : Chemische, biologische, radiologische en nucleaire (besmettingen)

CBS : Centraal Bureau voor de Statistiek

College van B&W : College van burgemeester en wethouders

Et. al. : En anderen (latijn: et alii)

EVA : (brandweercluster) Epe, Voorst, Apeldoorn

GMA : Geïntegreerde Meldkamer Apeldoorn

IOOV : Inspectie Openbare Orde en Veiligheid

N : Aantal

NIFV Nibra : Nederlands Insituut Fysieke Veiligheid Nederlands instituut voor brandweerzorg en

rampenbestrijding

NIST : National Institute of Standards and Technology

NVBR : Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding

OGS : Ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen

OMS : Openbaar meldsysteem

OR : Ondernemingsraad

OSHA : Occupational Safety and Health Administration

OvD : Officier van dienst

PAC : Particuliere alarmcentrale

Red. : Redactie

RSTV : Rook, stroming, temperatuur, vlammen

SIE : Snelle interventie eenheid

Sig. : Significantie

SP : Socialistische Partij

SPSS : Statistical package for the social sciences

TIS 2 : Treinincidentscenario, gericht op brand

TNO : Nederlandse organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek

TS : Tankautospuit

TSi : Anders bezette tankautospuit

TSs : Standaard bezette tankautospuit

TS4 : Tankautospuit die is bezet met vier repressieve personeelsleden

VBV : Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers

VNOG : Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland

Wet vr’s : Wet veiligheidsregio’s

WOR : Wet op de ondernemingsraden

LITERATUURLIJST

ABVAKABO FNV, CNV Publieke Zaak, CMHF en Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers (2010) ‘Haalbaarheids-

onderzoek nieuwe brancheorganisatie voor de brandweer’ 25 oktober.

Adviesbureau AVD (2009) Leidraad Grootschalig Brandweeroptreden, Inrichtingsplan om te komen van een

aanbodgestuurde naar een vraaggestuurde hulpverleningsorganisatie, eindconcept 1.3, Nederlandse

Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding, Arnhem.

Ale, B. (2003) Risico’s en Veiligheid, een historische schets, faculteit techniek, bestuur en maatschappij, TU

Delft, Delft.

Ale, B. (2010) ‘Hoogleraar Ale over de kosten van de brandweer’, interview met de NOS op 24 maart, URL:

http://nos.nl/audio/146052-hoogleraar-ale-over-kosten-brandweer.html.html (24 maart 2010).

Averill, J.D., Moore-Merrell, L., Barrowy, A., Santos, R., Peacock, R., Notarianni, K.A. en Wissoker, D. (2010)

Report on Residential Fireground Field Experiments, U.S. Department of Commerce, Gary Locke, USA.

Babrauskas, V. en Peacock, R.D. (1992) ‘Heat Release Rate: The single most important variable in Fire Hazard’,

Fire Safety Journal 18, p. 255-272, Elsevier Science Publishers Ltd., Engeland.

Berghuijs, J.D. (2007) ‘Praktijkvisie organisatie, mijmeringen aan de Maas over de arbeidsverhoudingen bij de

brandweer’ in: Helsloot, I. Muller, E.R. en Berghuijs, J.D. (red.) Brandweer studies over organisatie, functioneren

en omgeving, Kluwer, Deventer, p. 481-500.

Berkman, A. (2005) ABC of Anarchism, Dover Publications, Mineola.

Besluit Personeel Veiligheidsregio’s (2010) Besluit van 24 juni 2010, houdende regels over het personeel van de

brandweer, functies voor de bedrijfsbrandweer, functies binnen de GHOR en functies binnen de organisatie

van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing en het overleg over het personeel van de brandweer,

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, jaargang 2010, 253, Den Haag.

Besluit Veiligheidsregio’s (2010) Besluit van 24 juni 2010, houdende regels inzake de organisatie en de taken

van de veiligheidsregio’s en de gemeentelijke brandweer, alsmede de financiële bijdrage van het Rijk,

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, jaargang 2010, 255, Den Haag.

Bloemen, A.A.F., Fitski, H.J., Stolk, D.J., Witberg, R.R., Aldershoff, R.F. en Ubink, E.M. (2008), Modellering van de

effectiviteit van de brandweer: inventarisatie en eerste opzet, TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag.

Boeije, H. (2005) Analyseren in kwalitatief onderzoek, Boom onderwijs

Brandweer Apeldoorn (2009) Dossier vakbekwaamheid, brandweercluster Epe, Voorst, Apeldoorn, Apeldoorn.

Brandweerkennisnet (2011) ‘Vrijwilligheid’, URL: http://www.brandweerkennisnet.nl/thema's_bkn/

vrijwilligheid/ (30 maart 2011).

CBS (2009) Brandweerstatistiek 2008, Den Haag/Heerlen.

CNV Publieke Zaak (2010) ‘Bezuinigingen brandweer slecht voor publieke taak’, URL:

http://www.mijnvakbond.nl/ Bezuinigingen-brandweer-slecht-voor-publieke-veiligheid?referrer=273 (17

november 2009).

http://nos.nl/audio/146052-hoogleraar-ale-over-kosten-brandweer.html.html

http://www.mijnvakbond.nl/%20Bezuinigingen-brandweer-slecht-voor-publieke-veiligheid?referrer=273

Dagblad De Stentor, Apeldoornse Courant (2010) ‘Brandweer wil redden liever vóór zijn’, 9 november, p. 30 en

31.

De Onderzoeksraad voor de Veiligheid (2009) Brand De Punt, onderzoek naar het verongelukken van drie

brandweerlieden bij het bestrijden van een brand in De Punt op 9 mei 2008, Den Haag.

Directie Brandweer, (1992) Handleiding Brandweerzorg, Ministerie van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties, Den Haag.

Directie Brandweer en Rampenbestrijding, (1999) De risico’s van het vak?, Ministerie van Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties, Den Haag. Dijk van, B. en Roorda, W. (2005) Vinden en binden van vrijwilligers bij de brandweer in 2005, DSP Groep, Amsterdam.

Dijkstra, W. en Smit, J. (1999) Onderzoek met vragenlijsten, een praktische handleiding, VU Uitgeverij,

Amsterdam (tweede druk)

Fleurke, F. (2006) ‘Deelrapport 2, Het bestuurlijk stelsel voor de brandweerzorg’, in: Bestuurlijke aansturing van

de brandweerzorg, De resultaten van twee onderzoeken: ‘Gemeentelijke aansturing van de brandweerzorg’ en

‘Het bestuurlijk stelsel voor de brandweerzorg’, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,

Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, Den Haag.

Focus, Informatiemagazine voor medewerkers en relaties van de Brandweer Zuid-Limburg (2010) ‘Snelle

Interventie Eenheid in Heuvelland primeur voor Nederland, SIE moet bezettingsprobleem overdag oplossen én

levens redden’, november / december, Veiligheidsregio Zuid-Limburg.

Geïntegreerde Meldkamer (2009) Meldingsclassificatie GMS versie 20090812, Geïntegreerd Meldkamer-

Systeem, Apeldoorn.

Gemeente Apeldoorn (2006) Protocol uitrukprocedure, dienst brandweer, Apeldoorn.

Gemeente Apeldoorn (2008) Plan van Aanpak, Project Zes or Less, dienst brandweer, Apeldoorn.

Gemeente Apeldoorn (2009) Plan van aanpak, Project Zes or Less, veldonderzoek bezetting TS, fase II, dienst

brandweer, Apeldoorn (definitief exemplaar).

Gemeente Apeldoorn (2009) Veldonderzoek naar de bezetting van de tankautospuit, College van burgemeester

en wethouders, Apeldoorn.

Goudsblom, J. (2007) ‘Vuur, brand en brandweer: een sociologisch-historisch overzicht’ in: Helsloot, I. Muller,

E.R. en Berghuijs, J.D. (red.) Brandweer studies over organisatie, functioneren en omgeving, Kluwer, Deventer,

p. 25-46.

Grimwood, P. (2008) Euro Firefighter, Global Firefighting Strategy and Tactics, Command and Control –

Firefighter Safety, Jeremy Mills Publishing, Lindley, Huddersfield, West Yorkshire, Verenigd Koninkrijk.

Groningen van, B. en Boer de, C. (2010) Beschrijvende statistiek, het berekenen en interpreteren van tabellen en

statistieken, Boom Lemma uitgevers, Den Haag (tweede druk).

Hazeleger, J. (2008) Tussenrapportage pilot 4-persoons tankautospuit, Brandweer Utrecht, Utrecht (definitieve

uitgave).

Heijnen, A. (2010) ‘Landelijke Expertgroep Zelfredzaamheid: denken ten behoeve van het doen’, in: Magazine

nationale veiligheid en crisisbeheersing, jaargang 8, nummer 4, juli/augustus 2010, p,. 54,-55, Den Haag.

Helsloot, I. en Duin van, M.J. (1999) Veiligheidsrisico’s bij repressief brandweeroptreden, Nederlands Instituut

voor Brandweer en Rampenbestrijding , Arnhem.

Helsloot, I., Lukkes, J. en Folkers, N. (2004) ‘Fysieke Veiligheid’, in: Muller, E.R. (red.), Veiligheid, Studies over

inhoud, organisatie en maatregelen, Kluwer, Alphen aan den Rijn., p. 345-500.

Helsloot, I., Oomes, E.J. en Scholtens, A.C.J. (2007) ‘Veiligheid bij repressief brandweeroptreden’ in: Helsloot, I.

Muller, E.R. en Berghuijs, J.D. (red.) Brandweer studies over organisatie, functioneren en omgeving, Kluwer,

Deventer, p. 621-654.

Helsloot, I. Muller, E.R. en Berghuijs, J.D. (red.) (2007) Brandweer studies over organisatie, functioneren en

omgeving, Kluwer, Deventer.

Helsloot, I., Oomes, E.J., en Weewer, R. (2008) Verkennend onderzoek, Brand met dodelijke afloop in De Punt.

Houtman, I.L.D., Schaufeli, W.B. en Taris, T. (red.) (2000), Psychische vermoeidheid en werk: Cijfers, trends en

analyses (Mental fatigue and work: Figuers, trends en analyses, Samsom, Alpen a/d Rijn.

Inspectie Brandweerzorg en rampenbestrijding (2000) Realistisch oefenen op oefencentra, Ministerie van

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Den Haag.

Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (2004) Veiligheidsbewustzijn bij brandweerpersoneel, leert de

brandweer van lessen uit eerder ongevallen met brandweerlieden, Ministerie van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties, Den Haag.

Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (2006) Bestuurlijke aansturing van de brandweerzorg, De resultaten van

twee onderzoeken: ‘Gemeentelijke aansturing van de brandweerzorg’ en ‘Het bestuurlijk stelsel voor de

brandweerzorg’, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Den Haag.

Kam, de, C.A. (2009) ‘De Miljoenennota 2010’, Tijdschrift voor Openbare Financiën, jaargang 41, nummer 5,

Wim Drees Stichting voor Openbare Financiën.

Kobes, M., Rosmuller, N., Schokker, J.J. en Vliet van, V.M.P. (2006) Verkenning van simulatiemodellen, brand-

en rookontwikkeling, evacuatie- en interventiemodellering, versie 442N6001/30-08-06, Arnhem, Nederlands

Instituut Fysieke Veiligheid Nibra.

Kobes, M., Groenewegen, K. en Winkelhorst, R. (2009) Fatale woningbranden 2008, versie: 431N8033/4.0, 25 juni 2009, Arnhem, Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra, Arnhem.

Koopman, H. en Hazelaar, T. (2010) Bluswater, onderzoek en resultaten tot 31 december 2010, presentatie

afdeling Risicobeheersing, brandweercluster Epe, Voorst en Apeldoorn, Apeldoorn.

Koppers, G. (2008) ‘Waarom zitten er zes mensen op een TS?’, Brand & Brandweer, jaargang 32, uitgave 7/8,

juli/augustus 2008, Sdu Uitgevers, Den Haag.

Kreis, S. (2003) ‘Rapid intervention isn't rapid’, essay published on firehouse.com.

Lochem, van, P.J.P.M. en Verhallen, P.J.J.M. (2007) ‘Brandweercultuur’ in: Helsloot, I. Muller, E.R. en Berghuijs,

J.D. (red.) Brandweer studies over organisatie, functioneren en omgeving, Kluwer, Deventer, p. 387-398.

Mans, J. (2010) Inzet gereed, financiële heroverwegingen om de brandweer betaalbaar te houden, Commissie

Mans, Den Haag.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (1993) Integrale veiligheidsrapportage, Den Haag.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2003) Brancherichtlijn Optische en geluidsignalen

Brandweer, herziene druk, Den Haag.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2010a) Branchevoorschriften, Standaardbepakking

voor brandweervoertuigen, tankautospuit en hulpverleningsvoertuig, versie 2.0, Den Haag.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2010b) Magazine nationale veiligheid en

crisisbeheersing, jaargang 8, nummer 4, juli/augustus 2010, Den Haag.

Mintzberg, H. (1983) Structures in fives: designing effective organizations. Englewood Cliffs, Prentice Hall.

Mittendorf, C. (2004) ‘Deelrapport 3, Waarom onnodige risico’s? (uitgevoerd door psycholoog drs. C.

Mittendorf)’, in: Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (2004) Veiligheidsbewustzijn bij brandweerpersoneel,

Leert de brandweer van lessen uit eerdere ongevallen met brandweerlieden?, Ministerie van Binnenlandse

Zaken en Koninkrijksrelaties, Den Haag.

Muller, E.R. (2004) Veiligheid, studies over inhoud, organisatie en maatregelen, Alpen aan de Rijn, Kluwer.

Muller, E.R. en Hesloot, I. (2007) ‘Inleiding’ in: Helsloot, I. Muller, E.R. en Berghuijs, J.D. (red.) Brandweer

studies over organisatie, functioneren en omgeving, Kluwer, Deventer, p. 1-3.

Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid Nibra (2008) Brandmeester / adjunct hoofdbrandmeester

Preventie, Arnhem.

Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid Nibra (2009a) Manschap A, Oriëntatie, Arnhem.

Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid Nibra (2009b) Bevelvoerder brandbestrijding, Arnhem.

Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid Nibra (2009c) Manschap A, Persoonlijke Bescherming, Arnhem.

Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (2010a) Proefdraaien met variabele

voertuigbezetting in: Brand&Brandweer, vakblad voor brandweer, hulpverlening en rampenbestrijding,

jaargang 34, nummer 11, november 2010, Sdu Uitgevers, Den Haag.

Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (2010b) Strategische reis als basis voor

vernieuwing, de Brandweer over morgen.

Nieuwenhuis, M.A. (2003 -2010) The Art of Management Deel I, Strategie en Structuur, (the-art.nl), The Art of

Management, Apeldoorn.

Occupational Safety & Health Administration, Personal Protective Equipment, Respiratory Protection, OSHA 29

CFR 1910.134, United States Deparment of Labor, URL:

http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_document?p_table=STANDARDS&p_id=12716 (21

december 2010).

Omroep Gelderland (2010) Vrouw zwaargewond bij brand in Apeldoorn, URL:

http://www.omroepgelderland.nl/web/Nieuws/nieuwsartikel/514541/Vrouw-zwaargewond-bij-brand-

Apeldoorn.htm (5 maart 2010).

http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_document?p_table=STANDARDS&p_id=12716

http://www.omroepgelderland.nl/web/Nieuws/nieuwsartikel/514541/Vrouw-zwaargewond-bij-brand-Apeldoorn.htm

http://www.omroepgelderland.nl/web/Nieuws/nieuwsartikel/514541/Vrouw-zwaargewond-bij-brand-Apeldoorn.htm

Oosterzee, D. (2010) ‘Kosten- Batenanalyse’ in: Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, jaargang 8,

nummer 4, juli/augustus 2010, p. 19, Den Haag.

Oomes, E.J. (2007) ‘De doeltreffendheid van het repressief brandweeroptreden’ in: Helsloot, I. Muller, E.R. en

Berghuijs, J.D. (red.) Brandweer studies over organisatie, functioneren en omgeving, Kluwer, Deventer, p. 589-

620.

Peacock, R.D., Averill, J.D., Reneke, P.A. en Jones, W.W. (2004) ‘Characteristics of fire scenarios in which

sublethal effects of smoke are important’, Fire Technology 40, 127-147.

Perry, R. (2002) Final Data Report; University of Arizona, USA.

Peeters, S. (2009) Eindrapportage Pilot 4-persoons tankautospuit, Brandweer Utrecht, Utrecht (definitieve

uitgave).

Putten van, R. (2008) Onderzoeksrapportage, Zes or less, De gevolgen van minder dan 6 mensen op de

Apeldoornse TS/HV, Gemeente Apeldoorn, dienst brandweer, Apeldoorn.

Quintiere, J.G. (1998) Principles of Fire Behavior, Delmar Publishers, Albany NY, USA.

Rigby, P. (2008), Risk Assessment Advisor, London Fire Brigade, interview, 19 augustus.

Rosmuller, N. (2006) ‘Dodelijke brandweerongevallen in Nederland (1946 – 2005): classificatie naar tijdsdruk en

doel van de inzet’, Tijdschrift voor Veiligheid, 2006/4, Boom Juridische Uitgevers.

Schein, E.H. (1968) ‘Organizational socialization and the profession of management’ in: Industrial

Management review, p.1-16.

Svensson, S. (2002) The operational problem of fire control, Institute of Technology, Lund University, Lund,

Zweden.

Swanborn, P.G. (2008) [1996] Casestudy’s wat, wanneer en hoe?, Boom onderwijs, (vierde druk).

Taal, R., Jonker, H.W., Heyer den – van der Hoeven, W.G.M. Verburgt, W.E. (2000) Realistisch oefenen op

oefencentra; de binnenbrand, Inspectie Brandweerzorg en Rampenbestrijding, Ministerie van Binnenlandse

Zaken, Den Haag.

TV Gelderland, Alles uit de Kast (2010) ‘Interview met Blokker, H.’, commandant brandweer a.i., gemeente

Apeldoorn, 20 januari.

Tweede Kamer der Staten-Generaal (2010) Tweede Kamer, verslag, 47ste

plenaire vergadering, 27 januari, Den

Haag.

Uijlenbroek, J. (2010) ‘Gezond omgaan met risico’s en incidenten’ in: Magazine nationale veiligheid en


Vakvereniging voor brandweervrijwilligers (2010) Dossier – 4, 6 of 8 man, URL:

http://www.brandweervrijwilligers.nl/dossiers_4-6-of-8-man.html (3 november 2010).

Valck, van der, R. (2008) ‘Four to the floor’, Eindrapport experiment TS-4, Brandweer Parkstad-Limburg.

Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (2006) werkinstructie 112-procedure, VNOG 42, Apeldoorn.

http://www.brandweervrijwilligers.nl/dossiers_4-6-of-8-man.html

Verschuren, P. en Doorewaard, H. (2007) Het ontwerpen van een onderzoek, Lemma, Den Haag, (vierde druk).

Verschuren, P. (2009) Praktijkgericht onderzoek, ontwerp van een organisatie- en beleidsonderzoek, Boom

Academic.

Weewer, R. (2010) ‘Brandveilig leven, Een nieuw bedrijfsmodel voor de brandweer, van verbeteren naar

fundamentele vernieuwing’ in: Recht, Bestuur en Organisatie van Hulpdiensten, aflevering 2, juni 2010, Sdu

Uitgevers, Den Haag.

Wet Veiligheidsregio’s (2010) Wet van 11 februari 2010, houdende bepalingen over de brandweerzorg, de

rampenbestrijding, de crisisbeheersing en de geneeskundige hulpverlening (Wet Veiligheidsregio’s), Staatsblad

van het Koninkrijk der Nederlanden, jaargang 2010, 145, Den Haag.

Wevers, S. (2010) ‘Brandweer Nederland: terug naar de toekomst’ in: Magazine nationale veiligheid en


Winkens, P.E.J. en ’t Hooft, A.E. (2005) Leidraad Repressieve Basisbrandweerzorg, Ministerie van Binnenlandse

Zaken en Koninkrijksrelaties, Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding, Den Haag.

1 1 1

SUMMARY

In May 2008 the then commander of the fire department Apeldoorn commissioned to carry out

research into the staffing on the Apeldoorn fire engines. Basis for this research was the question

whether it was necessary to staff the fire engine in every emergency call with a standard staffing.

In order to develop an adjust policy concerning staffing fire engines there was a lack of

knowledge to answer this question. On the background the declining availability of volunteers

and government finances were also considerable motives.

This paper contributes to the knowledge needed to develop a policy in order to optimize the

staffing of fire engines. This paper illustrates the effects of an otherwise staffed fire engine (so

called TSi) regarding the safety of the staff and the effectiveness of the repressive operations.

This is made clear by comparing the actions of a TSi (it pulls out with four firemen) with the

actions of a fire engine that is staffed in accordance with the standard (so called TSs). In the

comparison the type of emergency call and the feature on the fire engine (incident commander,

driver and fire fighter) is taken into account.

The effects relate to the completion of a fire alarm. For this reason data has been collected by

observation. In addition by means of interview the staff has been asked about their opinion

regarding the effectiveness of the repressive operation and their own safety. The interview took

place immediately after the completion of the fire alarm.

The collected data are used to answer the research question: what effects does an otherwise

staffed fire engine (TSi) has on the objective and subjective effectiveness and safety of the

repressive operations regarding fire alarms, compared with the repressive operations of a fire

engine that is staffed in accordance to the standard staffing (TSs)? In order to answer this

question the current fire fighting tactics and - techniques were taken into account.

A distinction is made between the objective and subjective effectiveness and safety. Previous

research shows that safety experienced by the staff (subjective safety) may differ from the

observed (objective) safety. This finding we consider especially in our study. At this point our

results correspondent with previous research on these topics.

A difference can be observed between the (objective/subjective) effectiveness and the

(objective/subjective) safety of the repressive operations. With regard to the objective

effectiveness, we argue that a large part of the completion of fire alarms effectively can be

handled by a TSi. In 91.5% of all investigated completions of fire alarms the TSi was able to run an

effective reconnaissance. In 96.5% of the cases dealt with the TSi run an effective exploration. In

89% of all investigated cases the staff on the TSi believes that they were able to complete the

handling of the fire alarm effectively.

During the handling of a fire alarm the safety of the staff can be threatened from numerous

hazards. During the period of study the staff on the TSi faced no more hazards than the staff on

the TSs. On the contrary the staff on the TSi believes their safety is more violated than if they

were operating in a TSs.

When the repressive actions of the TSi are compared with those of the TSs, then we must

conclude that there is no statistical difference in the effectiveness of the action either for the

safety of the staff. From the perspective of observations we therefore conclude that a Tsi is just

as effective and safe to operate as a TSs. We argue that almost no negative effects exist between

the Tsi and TSs.

2

The subjective safety on the TSi differs statistically from the subjective safety on the TSs. The staff

feels less safe when operating on a TSi. Also the staff is experiencing the performance of the TSi

to be less effective than on a TSs.

If the results from this study were applied to the actual distribution of handling fire alarms (by

specific fire alarm) the fire department of Apeldoorn would in 98.4% of all fire alarms be able to

deal them effectively with a Tsi. In addition in 98.0% of all cases the safety of the staff is violated

only by non or very few hazards. The staff on the Tsi would evaluate 96.2% of their completion of

fire alarms as effectively. In case of 79.9% of all fire alarms they would feel safe.

This study shows that, using the same firefighting tactics and - techniques a Tsi can operate as

effectively and safe as a TSs. The experience of the staff contradicts this: they believe that their

safety is threatened more and their action is less effective.

3 3 3 3

KEY FIGURES Table: key figures in percentages

Effectiveness Safety

Objective (N=160)

Ful

ly e

ffec

tive

Eff

ecti

ve

Neu

tral

In

effe

ctiv

e

To

tally

inef

fect

ive

No

risk

s

Ver

y fe

w r

isks

Few

ris

ks

Man

y ri

sks

A lo

t o

f ri

sks

Tss 37,5 49,9 6,3 6,3 0,0 79,9 5,7 8,6 2,9 2,9

Tsi 40,0 55,4 1,5 3,1 0,0 80,0 14,4 5,6 0,0 0,0

TSi per type of fire alarm

Indoor fires 40,0 56,0 4,0 0,0 0,0 68,6 28,6 2,9 0,0 0,0

Fire in the open air 33,3 58,3 0,0 8,3 0,0 87,0 8,7 4,3 0,0 0,0

Fires in traffic 22,2 77,8 0,0 0,0 0,0 63,6 18,2 18,2 0,0 0,0

Automatic firealarm 50,0 44,4 0,0 5,6 0,0 95,8 4,2 0,0 0,0 0,0

Control 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Effectiveness Safety

Subjective (N=243)

Ful

ly e

ffec

tive

Eff

ecti

ve

Neu

tral

In

effe

ctiv

e

To

tally

inef

fect

ive

Com

ple

te s

afe

Saf

e

Neu

tral

Un

safe

To

tally

un

safe

Tss 75,7 24,3 0,0 0,0 0,0 18,9 62,2 18,9 0,0 0,0 Tsi 46,8 42,2 3,0 7,4 0,5 19,9 51,5 21,4 6,3 1,0

TSi per type of fire alarm

Indoor fires 39,5 39,5 3,5 16,3 1,2 6,9 49,4 28,7 13,8 1,1 Fire in the open air 57,1 42,9 0,0 0,0 0,0 38,1 57,1 4,8 0,0 0,0

Fires in traffic 60,0 40,0 0,0 0,0 0,0 3,3 63,3 26,7 3,3 3,3

Automatic firealarm 38,1 52,4 7,1 2,4 0,0 34,1 45,5 20,5 0,0 0,0 Control 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0

TSi per feature Incident commander 45,7 47,1 0,0 7,1 0,0 22,2 56,9 18,1 2,8 0,0

Driver 46,7 40,0 6,7 6,7 0,0 19,8 49,2 21,3 9,8 0,0

Fire fighter (crew member) 48,6 38,9 2,8 8,3 1,4 18,1 47,2 25,0 6,9 2,8

Source: BAZOS (2010).

4

Brandweer

APELDOORN

INTERVIEWFORMULIER

Project Zes or Less, fase II Inleiding

Zoals je misschien weet zijn we bezig met een onderzoek naar de bezetting van de TS. Daarnet heb jij deelgenomen aan de afhandeling van een brandmelding. Graag willen we van je weten hoe je dit ervaren hebt. Om zoveel mogelijk informatie te verzamelen is een vragenlijst gemaakt. Ik wil deze graag met je doornemen. Het kan voorkomen dat je iets kwijt wilt zonder dat ik daar een vraag over stel. Schroom alsjeblieft niet om te vertellen wat je kwijt wilt, dit komt de uitkomst van het onderzoek alleen maar ten goede. Doelstelling

Dit interview is bedoeld om na te gaan wat het effect van een variabele bezetting is op de –bij het uitgerukte repressieve personeel – ervaren doeltreffendheid en veiligheid van repressief optreden. Doelgroep

Van de eerstelijns TS wordt het interview afgenomen van:

1. De bevelvoerder, 2. De chauffeur, 3. Één willekeurige manschap.

Dit interview wordt zowel afgenomen bij het optreden met een variabele bezetting (experimentele groep) als bij een standaardbezetting (controle groep). Het staat het personeel vrij om deel te nemen. Vrijwilligers ontvangen een vergoeding volgens de rechtspositie. Non-respons moet geregistreerd worden, hiervoor beschikt de interviewer over een weigeringkaart en antwoordenveloppe. Afname

Het interview wordt afgenomen door één persoon, en wel direct na afloop van het brandincident. Interviewinstructies

• Leid het interview in én vertel de doelstelling (zie hierboven),

• Maak de respondent duidelijk dat het eerste antwoord dat bij hem opkomt, vaak het beste de eigen mening weergeeft,

• Het interview bevat zowel open als gesloten vragen. Op sommige gesloten vragen wordt gereageerd door het aankruisen van één van de antwoordalternatieven die worden aangeboden,

• Bij de open vragen kan de respondent met eigen woorden reageren. Het is de bedoeling dat je die antwoorden ook zoveel mogelijk in de woorden van de respondent zelf weergeeft, en wel zo volledig

mogelijk. Je kunt daarvoor de onder de betreffende vraag opengelaten ruimte benutten,

• Voor het onderzoek is het van groot belang dat alle vragen worden beantwoord,

• Als je denkt dat de respondent nog niet alles heeft verteld, of als de reactie je niet helemaal duidelijk is, dan is het van groot belang dat je doorvraagt. Je doet dat met vragen als: ‘Kun je daar iets meer over vertellen? Wat bedoel je precies met...? Kun je daar (nog) eens een voorbeeld van geven?’ en dergelijke,

• Als je merkt dat de persoon in kwestie aarzeling heeft om iets te vertellen, stel haar/hem dan zoveel mogelijk gerust. Dit kan bijvoorbeeld door erop te wijzen dat de gegevens anoniem en strikt vertrouwelijk worden verwerkt. Alle gegevens blijven in handen van de onderzoekers,

• Indien iemand niet bereid is om deel te nemen aan een interview, breng dan nogmaals het nut en de noodzaak onder de aandacht. Weigert men dan nog dan is er sprake van non-respons. Vraag de persoon om een weigeringkaart in te vullen en retour te sturen.

INTERVIEWVRAGEN ZES OR LESS, FASE II

Algemene gegevens

Interview afgenomen door : ............................................. Omschrijving alarm (cf. pager) : ............................................. Voertuignummer geïnterviewde : ............................................. Locatie van de brand : ............................................. Datum van de brand : ............................................. Functie geïnterviewde : ............................................. VRAGEN OVER DE VEILIGHEID EN DOELTREFFENHEID

De vragen hebben achtereenvolgens betrekking op de fasen van: alarmering, uitruk, verkenning, inzet en afbouw. Let op: soms gaan de vragen over de eigen beleving van de respondent, maar soms wordt daarnaast ook diens oordeel gevraagd over het team (ofwel de TS-bezetting) als geheel.

ALGEMENE VRAAG:

Vraag 1. Schets s.v.p. een beeld van het incident van zojuist: ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

FASE 1: ALARMERING

Vraag 2. Kon je uit de tekst op de pager afleiden wat de bezetting van de TS moest zijn?

Kruis aan / antwoordmogelijkheid

Ja

Nee

N.v.t. want: ………………………………………………………….. ………………………………………………………….. ………………………………………………………….. …………………………………………………………...

FASE 2: UITRUK

Vraag 3a. BESTEMD VOOR BEVELVOEDER EN MANSCHAP: Welke activiteit(en) heb je tijdens het aanrijden naar het incident uitgevoerd? (Interviewer: kruis aan indien een antwoord past in een categorie).

Activiteit BEVELVOERDER (B) Kruis aan

Contact meldkamer

Bestuderen (digitale) informatie

Bespreken mogelijke gevaren

Maken voorlopig inzetplan

Geven van opdrachten aan de manschappen

Omhangen en testen portofoon(s)

Omhangen ademlucht

Controleren persoonlijke bescherming

Begeleiden / gidsen van de chauffeur

Anders, namelijk:……………………………………………………………………………………………

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

Indien ingevuld, ga door naar vraag 4a.

Activiteit MANSCHAP (M) Kruis aan

Bespreken mogelijke gevaren

Omhangen en testen portofoon(s)

Omhangen ademlucht

Controleren persoonlijke bescherming

Begeleiden / gidsen van de chauffeur

Bedienen routenavigatie

Anders, namelijk:……………………………………………………………………………………………

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..


Vraag 3b. ALLEEN BESTEMD VOOR DE CHAUFFEUR: Naast het besturen van het voertuig, welke andere activiteit(en) heb je eventueel nog meer uitgevoerd?

Activiteit CHAUFFEUR (C) Kruis aan

Geen activiteiten

Overige activiteit(en), namelijk:…………………………………………………………………….

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..

………………………………………………………..…………….……………………………………………..


Vraag 4a. Zaten er volgens jou voldoende mensen in de TS om de activiteiten tijdens het aanrijden uit te voeren?

Antwoordmogelijkheid Kruis aan

Ruim voldoende

Voldoende

Onvoldoende

Indien (ruim) voldoende, ga door naar vraag 5a. Vraag 4b Doordat er volgens jou onvoldoende mensen in de TS zaten, wat had tijdens het aanrijden dan beter

kunnen verlopen? (N.B. interviewer: houd het overzicht met activiteiten uit vraag 3a & b in gedachten).

� Volgens mij had niets beter kunnen verlopen.

� Het volgende had volgens mij beter kunnen verlopen: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. (Interviewer: doorvragen).

Vraag 4c. Welke invloed had dit volgens jou op het team als geheel?


Geen invloed

Beperkte invloed

Negatieve invloed

Zeer negatieve invloed

Kan ik niet benoemen

Vraag 5a. Terugdenkend aan het moment van aanrijden welk woord komt dan het meest dicht bij je gemoedstoestand?

Vraag 5b Licht s.v.p. je antwoord op vraag 5a toe: (interviewer: denk aan items als: inschatting omvang van de klus, vertrouwen in tijd/tempo bij opschaling, inschatting

brandgevaar, vertrouwen in collega (‘s), inschatting omgeving brandobject, e.d.).

......................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................... (Interviewer: doorvragen).

FASE 3: VERKENNING

Vraag 6a. In welke mate waren er volgens jou voldoende mensen om alle activiteiten tijdens de verkenning uit te voeren?


Ruim voldoende

Voldoende

Onvoldoende

Vraag 6b. Geef s.v.p. aan welke activiteit(en) je tijdens de verkenning hebt uitgevoerd of juist niet. (Interviewer: verwerk het antwoord s.v.p. in een categorie en vraag door!)

(N.B. interviewer: leg of lees de lijst niet voor).

Activiteit

Op tijd

uitge-

voerd

Te laat

uitge-

voerd

Niet

uitge-

voerd,

NIET

nodig

Niet

uitge-

voerd,

WEL

nodig

Uithoren/bevragen slachtoffer/informant

Uitvoeren ‘rondom verkenning’

Lokaliseren vuurhaard

Lokaliseren slachtoffer

Beoordelen invloed gevaarlijke stoffen

Beoordelen RSTV-verschijnselen

Bespreken bevindingen tussen bevelvoeder en

manschappen

Anders, namelijk: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


Ik voelde mij zeer op mijn gemak

Ik voelde mij op mijn gemak

Ik voelde mij noch op mijn gemak, noch ongemakkelijk

Ik voelde mij niet op mijn gemak

Ik voelde mij helemaal niet op mijn gemak

Vraag 7a. Indien je brandverschijnselen hebt gezien, beschrijf deze dan s.v.p.:

� Er waren geen brandverschijnselen. Ga door met vraag 8a.

Brandverschijnsel Beschrijving van de waarneming

Rook ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… (Denk aan: kleur [wit, bruin, geel, zwart], dichtheid [doorzichtig, ondoorzichtig, lichte of zware rook]).

Vlammen ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… (Denk aan: kleur [rood, geel, wit], uitslaande vlammen]).

Temperatuur ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… (Gevoelsmatige warmte [warm, erg warm, heet, erg heet], object [deur, wand], omgeving [ruimte]).

Stroming ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… (Uitstroomsnelheid ).

Vraag 7b. Geef s.v.p. op een schaal van 0 (zeer onveilig) tot 10 (zeer veilig) aan wat deze brandverschijnselen

deden met je eigen gevoel van veiligheid:

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Zeer onveilig Neutraal Zeer veilig

FASE 4: INZET

Vraag 8a. In hoeverre waren er volgens jou voldoende mensen tijdens de inzet?


Ruim voldoende

Voldoende

Onvoldoende

Vraag 8b. Geef s.v.p. aan welke activiteit(en) je tijdens de inzet hebt uitgevoerd of juist niet. (Interviewer: verwerk het antwoord s.v.p. in een categorie en vraag door!)

(N.B. interviewer: leg of lees de lijst niet voor).

Activiteit Op tijd

uitgevoerd

Te laat

uitgevoerd

Niet

uitgevoerd

NIET nodig

Niet

uitgevoerd

WEL nodig

Controle op persoonlijke

beschermingsmiddelen

Opbouw waterwinning

Aan- en/of doorvoer slangen

Veiligstellen werkomgeving

Rookgaskoeling

Afblussen vuurhaard

Verplaatsen slachtoffer

Afschermen omgeving/belendende

percelen/objecten

Anders, namelijk:

(Interviewer: benut de onderstaande schrijfruimte voor zo veel mogelijk aanvullende opmerkingen bij vraag 8b). ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Vraag 9a.Hoe beoordeel je de inzet van het team als geheel? Ik vond de inzet van het team:


Goed

Voldoende

Neutraal/Geen mening

Zwak

Slecht

Vraag 9b. Licht s.v.p. je antwoord toe:

......................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................


Vraag 10a.Inspanningen tijdens de inzet kunnen leiden tot vermoeidheid zo niet oververmoeidheid. Hoe was dat

bij jou tijdens de inzet van zojuist? Ik was/raakte:


Totaal niet vermoeid

Een beetje vermoeid

Flink vermoeid

Echt vermoeid

Uitgeput

Indien totaal niet vermoeid, ga door met vraag 11a. Vraag 10b.Waren er mogelijkheden tijdens de inzet aanwezig om de inspanning te verminderen en/of tot rust te

komen?

Kruis aan

Ja

Nee

N.v.t. want: ……………………………………...... ………………………………………………….. ………………………………………………….. (Interviewer doorvragen)

Vraag 11a.Kun je op een schaal van 0 (zeer onveilig) tot 10 (zeer veilig) aangeven hoe je tijdens de inzet je eigen

veiligheid hebt ervaren?

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Zeer onveilig Neutraal Zeer veilig

Vraag 11b.Vertel hier s.v.p. meer over: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. (Interviewer: doorvragen).

FASE 5: AFBOUW

Vraag 12. Wat wil je kwijt over de fase van nablussen en/of opruimen? NABLUSSEN:

� Er was geen sprake van nablussen.

� Over de fase van nablussen wil ik niets kwijt.

� Over de fase van nablussen wil ik graag het volgende kwijt: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. (Interviewer: doorvragen). OPRUIMEN:

� Er was geen sprake van opruimen.

� Over de fase van opruimen wil ik niets kwijt.

� Over de fase van opruimen wil ik graag het volgende kwijt: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. (Interviewer: doorvragen). AFSLUITING

Vraag 13. DEZE VRAAG IS ALLEEN BESTEMD VOOR DE BEVELVOERDER: (ga anders door naar vraag 14). Indien je hebt opgeschaald, wat waren hierbij je overwegingen?

(Interviewer: kruis aan indien een antwoord past in een categorie). OPSCHALEN:

� Ik heb niet opgeschaald.

� Ik heb wel opgeschaald, en wel met de volgende overwegingen: (N.B. interviewer: leg of lees de lijst niet voor).

Overweging Kruis aan

(Mogelijke) slachtoffers

Gebruik & aard van het object

(Mogelijkheid) uitvoeren binnenaanval

Gebrek aan kwaliteit (kennis & ervaring) ploeg

(Mogelijkheid) tot ontruiming

Aanvoer materiaal/gereedschap van TS tot brandadres

Anders, namelijk:……………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………..……………………………………………………………………………………………..

………………………………………………..……………………………..................................................................

Vraag 14. Heb je nog aanvullende opmerkingen of wil je nog wat kwijt over het verloop van het incident? .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. (Interviewer: doorvragen).

Vraag 15a.Hoe sta jij tegenover de mogelijkheid om de TS variabel te bezetten?

TOELICHTING BIJ DEZE VRAAG: Hierbij kan variabel betekenen een aantal dat ligt tussen 2 en het maximaal aantal zitplaatsen in de TS.


Zeer positief

Positief

Het maakt mij niet zoveel uit

Negatief

Zeer negatief

Vraag 15b. Licht s.v.p. je keuze toe:

......................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................


VERTROUWELIJK

Brandweer

APELDOORN

WAARNEMINGSSCHEMA

Project Zes or Less, fase II

Inleiding

Zoals wellicht bekend is wordt nu een experiment uitgevoerd met een variabele bezetting van de TS.

Het doel van dit experimenteel onderzoek is inzichten te verwerven die straks kunnen worden gebruikt bij het

vormgeven van nieuw beleid dat kan leiden tot een optimale bezetting van de TS.

Doelstelling van de waarneming

Het verzamelen van gegevens die betrekking hebben op:

1. de doeltreffendheid van het repressief optreden en

2. de veiligheid van het ingezette personeel.

Afname

Op de locatie van het brandincident wordt waarneming verricht aan personen, situaties en processen. De

waarneming wordt uitgevoerd door één persoon en wel tijdens het brandincident. Als waarnemer wordt je

ingedeeld in een volcontinue rooster.

Instructie

- Je rukt uit met dezelfde prioriteit als de gealarmeerde TS en ontvangt hiervoor een aanwijzing,

- Indien je niet zeker bent van wat je hebt waargenomen maak dan een inschatting van de situatie en noteer dit,

- Je maakt gebruik van de persoonlijke beschermingsmiddelen die je ter beschikking zijn gesteld,

- Maak foto’s van situaties die opvallend zijn,

- Je volgt via de randapparatuur van C2000 het verloop van het incident,

- Het waarnemingsschema mag absoluut niet worden versterkt of worden meegedeeld aan de bezetting van de

TS,

- Dit waarnemingsschema bevat zowel open als gesloten vragen. Op de gesloten vragen wordt gereageerd door

het aankruisen van één van de antwoordalternatieven die steeds worden aangeboden,

- Voor het onderzoek is het van groot belang dat alle waarnemingen worden uitgevoerd én alle vragen daarover

worden beantwoord,

- Neem contact op met de interviewer om opvallende situaties door te geven zodat interviewer aandacht kan

geven aan dat wat je is opgevallen,

- Maak indien nodig tijdens het incident zelf korte aantekeningen met gebruikmaking van persoonlijke steno

(afkorting, pijltjes e.d.) en werk deze DIRECT na terugkeer uit,

- Bij de vragen met de – in grijsfilter – aangegeven mogelijkheden s.v.p. dat alternatief aankruisen dat het best je

mening weergeeft.

Middelen

De volgende middelen worden ter beschikking gesteld:

− 1 fototoestel,

− 2 portofoons voor TMO en DMO,

− 1 voertuig,

− De gebruikelijke persoonlijke beschermingsmiddelen.

Acute opmerkingen?

Acute opmerkingen kun je doorgeven aan Rick van Putten, 06 – 13 50 32 67.

WAARNEMINGSCHEMA, ZES OR LESS, FASE II.

Algemene gegevens:

Observatie verricht door : .......................................................................................

Omschrijving alarm (cf. pager) : .......................................................................................

Locatie van de brand : .......................................................................................

Aard van het object : .......................................................................................

Datum : .......................................................................................

Fase aanvang waarneming : .......................................................................................

FASE 1: ALARMERING

Waarneming 1 Is volgens jou uit het alarm te herleiden met hoeveel mensen de TS bezet moet worden?

Ja

Nee

N.v.t. (het betreft de controlegroep)

FASE 2: UITRUK

Waarneming 2 Noteer in volgorde van aankomst de roepnummer(s) en bezetting van de voertuigen die

(zijn) uitgerukt:

Aantal Soort voertuig Roepnummer Bezetting

1

2

3

4

5

6

……

Waarneming 3 Noteer – op hoofdlijnen – de informatie die tijdens het aanrijden is uitgewisseld tussen de

TS, de AC en de overige eenheden. (denk aan: aard van de brand, opschaling, waterwinning, slachtoffers, classificatie, overige hulpdiensten, e.d.).

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

FASE 3: VERKENNING

Waarneming 4a Zijn er mensen ingesloten/vermist bij aankomst van de brandweer?

Ja

Nee

Indien nee, doorgaan met waarneming 5a.

Waarneming 4b Vul in het onderstaande schema de aard van zelfredzaamheid van de aanwezige personen

in:

Aantal Aard zelfredzaamheid aanwezige personen

Heeft zelfstandig het object/ruimte van brand verlaten

Heeft met hulp van de brandweer het object/ruimte van brand

verlaten.

Waarneming 5a Was je aanwezig tijdens de verkenning?

Ja

Nee

Indien nee, doorgaan met waarneming 10.

Waarneming 5b Kruis aan wat volgens jou is verkend:

Voorwerp (van brand (T1))

De ruimte (van brand (T2))

Het compartiment (T3)

Buiten compartiment (T4)

Openbare ruimte

Er is niets verkend, men is direct aan de inzet

begonnen

Waarneming 6 Kruis aan of de bevelvoerder gebruik maakt van:

Bereikbaarheidskaart

Aanvalsplan

Situatiekaart

N.v.t. Verifieer dit eventueel door navraag te doen bij chauffeur en/of een manschap.

Waarneming 7a Zijn er volgens jou voldoende repressieve medewerkers om de verkenning uit te voeren?

Waarneming 7b Vul de onderstaande tabel in over de uitvoering van taken tijdens de verkenning:

Taak

Op tijd

uitgevoerd

Te laat

uitgevoerd

Niet

uitgevoerd

want NIET

nodig

Niet

uitgevoerd

maar WEL

nodig

Uithoren/bevragen slachtoffer/informant

Uitvoeren ‘rondom-verkenning’

Lokaliseren vuurhaard

Lokaliseren slachtoffer

Beoordelen invloed gevaarlijke stoffen

Beoordelen RSTV-verschijnselen

Bespreken bevindingen tussen bevelvoerder en

manschappen

Anders, namelijk:……………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………....................................................................

Waarneming 7c Kruis in de volgende tabel aan hoe doeltreffend de verkenning volgens jou is:


Doeltreffend

Neutraal/geen mening

Ondoeltreffend


Waarneming 7d Licht het antwoord op vraag 7c s.v.p. toe:

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Ja

Nee

Waarneming 8 Kruis s.v.p. de opdracht(en) aan die de bevelvoerder aan zijn manschappen geeft:

Opdracht

Verken door op eventuele vuurhaarden

Bestrijdt vuur(haarden)

Verken door op eventuele slachtoffers

Redt eventuele slachtoffers

Maak de waterwinning gereed (HD/LD)

Maak waterwinning gereed tot verdeelstuk

Leg 2de

/ 3de

straal af

Onderzoek de oorzaak van het automatisch alarm

Anders namelijk: .......................................................................................................

.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

Waarneming 9 Kruis – indien van toepassing – je inschatting aan van het tempo van brandverspreiding

tijdens de verkenning.

Ik schatte de brandverspreiding in als:

Ingeschatte snelheid van brandverspreiding

Ultrasnelle brand

Snelle brand

Gemiddeld snelle brand

Langzame brand

� Er was geen brand/brandverschijnselen

FASE 4: INZET

Waarneming 10 Nummer s.v.p. (in volgorde van gestelde prioriteiten) het doel (de doelen) van de brand-

bestrijding:

Nummering Doel van de brandbestrijding

Overslag voorkomen

Doorslag voorkomen

Beperken van nevenschade

Beperken van effectschade

Slachtoffer(s) veiligstellen

Controle op slachtoffer(s)

Ontruimen van de omgeving

Bronbestrijding (vuurhaard)

Anders namelijk: ......................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Waarneming 11a Kruis de signalen aan die duiden op onveiligheid als gevolg van de brandsituatie

Aankruisen Waargenomen signalen die duiden op

Flash over (vlamoverslag)

Backdraft (vlamterugslag)

Schadelijke invloed van gevaarlijke stoffen

Instorten en of omvallen van constructies (muren, plafonds, daken e.d.)

Anders namelijk: ......................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

� Ik heb geen onveilige situatie waargenomen.

Waarneming 11b Kruis de signalen aan die duiden op onveiligheid als gevolg van het werken van het

repressief personeel:

Aankruisen Waargenomen signalen die duiden op

Gevaar als gevolg van verkeerd gebruik van gereedschap

Veroorzaken van vlamoverslag

Vallen of struikelen op hoogte

Effecten van hittestraling

Gevaar door verkeersbewegingen (spoor en weg)

Anders namelijk: ......................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

� Ik heb geen onveilige situatie waargenomen.

Waarneming 11c Wat betekenen deze signalen (11a & b) volgens jou voor de veiligheid van het team?

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Waarneming 11d Hoe reageert volgens jou het team als geheel of het individu op deze signalen?

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Waarneming 12a Nummer (in volgorde van toepassing) de interventie(s) van de bevelvoerder:

Nummering Toegepaste interventie(s)

Temperatuur verlagen door water / stoom

Temperatuur verlagen door repressieve ventilatie

Zuurstof wegnemen door water / stoom

Zuurstof wegnemen door af te dekken

Zuurstof wegnemen door alternatieve blusstof

Zuurstof toevoegen

Brandstof wegnemen

Brandstof toevoegen

Rook verdrijven

Oorzaak automatisch alarm verifiëren

Omgeving afschermen

Anders namelijk: ......................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Waarneming 12b Kruis in de volgende tabel aan hoe doeltreffend de interventies van de bevelvoerder

volgens jou zijn:


Doeltreffend


Ondoeltreffend


Waarneming 13a Geef aan welke blusstof(fen) is (zijn) toegepast en in welke hoeveelheid:

Soort blusstof Toegepaste hoeveelheid (in kg of m³)

(1)

(2)

(3)

Waarneming 13b Vul s.v.p. – indien van toepassing - het volgende onderstaande schema in:

Ja Nee

Zijn blusinstallaties inwerking getreden?

Heeft het repressief personeel gebruik gemaakt van aanwezige

blusmiddelen?

Ingeval de blusstof water was:

Waarneming 13c Heeft men waterwinning opgebouwd?

Ja

Nee

Waarneming 13d Van welke waterwinning heeft men afgelegd?

...............................................................................................................................................

Waarneming 13e Wat is/was de afstand tussen de waterwinning en de TS?

Waarneming 13f Vul s.v.p. het onderstaande schema over de blussing met water in:

Aantal

ingezette

stralen

Toepaste

blustechniek

Gebruikte

slangen in meter

Inzetdiepte in

meter

Aantal vul-

slangen tot de

pomp

Hoge druk ……………..mtr ……………..mtr …………stuks

Lage druk ……………..mtr ……………..mtr …………stuks

Waarneming 14a Vul het onderstaande schema over het gebruik en verbruik van persoonlijke

beschermingsmiddelen in:

Functie

Soort persoonlijke beschermingsmiddelen B C 1 2 3 4

Ademlucht (OMGEHANGEN)

Ademlucht (GEBRUIKT)

Explosiemeter/warmtebeeldcamera

Portofoon

Overige, namelijk:……………………………………………………………....................................................

……………………………………………………………................................................................................

……………………………………………………………................................................................................

Waarneming 14b Wat is/was het aantal gebruikte ademluchtcilinders?

Waarneming 15a Is gebruik gemaakt van repressieve (overdruk)ventilatie?

Ja

Nee


Waarneming 15b Noteer het aantal ingezette overdrukventilatoren:

……….……….meter

…….. stuk(s)

…….. stuk(s)

Waarneming 15c Kruis in de volgende tabel aan hoe doeltreffend de repressieve ventilatie volgens jou is:


Doeltreffend


Ondoeltreffend


Waarneming 16 Tel het aantal repressieve medewerkers:

Functie Aantal ter plaatse Aantal ingezet

Manschap

Bevelvoerder

Officier van dienst

Overig(en)

Waarneming 17a Tel het aantal repressieve medewerkers dat op enig moment werkt in de directe nabijheid

van het object en/of in het object en en/of (ver) buiten het object:

Directe nabijheid In het object (Ver) buiten het object

Aantal

Waarneming 17b Kruis s.v.p. het moment aan waarop je hebt geteld:

Begin van de inzetfase

Tijdens de inzetfase

Einde van de inzetfase

Waarneming 17c Vul de onderstaande tabel in over de uitvoering van taken tijdens de inzet:

Taak

Op tijd

uitgevoerd

Te laat

uitgevoerd

Niet

uitgevoerd

want NIET

nodig

Niet

uitgevoerd

maar WEL

nodig

Controle persoonlijke beschermingsmiddelen

Forceren toegang

Veiligstellen werkomgeving

Rookgaskoeling

Afblussen vuurhaard


Afschermen omgeving/belendende

percelen/objecten

Anders, namelijk:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………..................................................................................

Waarneming 17d Kruis in de volgende tabel aan hoe doeltreffend de gehele inzet volgens jou is:


Doeltreffend


Ondoeltreffend


Waarneming 17e Licht het antwoord op vraag 17d s.v.p. toe:

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Waarneming 18 Kruis je perceptie aan over de gemoedstoestand van het team als geheel:

Aankruisen Beeld over de gemoedstoestand van het team

Ik vind dat men rustig werkt, schijnbaar weet men waar men mee bezig

is.

Het lijkt er op dat men voelt/denkt dat de inzet anders verloopt dat men

aanvankelijk verwacht.

Ik vind dat men onrust uitstraalt.

Het lijkt erop dat men niet weet hoe men de situatie ‘de baas’ kan

worden óf blijven.

Ik vind dat men (een zekere mate van) paniek uitstraalt.

Anders, namelijk:……………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Waarneming 19 Heeft de brandbestrijding de potentie in zich om zich te ontwikkelen tot een angststoornis?

Ja

Nee

Waarneming 20a Kruis s.v.p. in het onderstaande schema aan hoe volgens jou de individuele leden van het

team er uit zien:

Functie

Fysieke staat B C 1 2 3 4

Totaal niet vermoeid

Een beetje vermoeid

Flink vermoeid

Echt vermoeid

Uitgeput

Waarneming 20b Heeft men te maken gekregen met een piekbelasting in inspanning? (te denken valt aan bijvoorbeeld warmtestraling, verplaatsen slachtoffer, opbouwen waterwinning, hoge

temperatuur buitenlucht e.d.).

Ja

Nee


Waarneming 20c Kruis s.v.p. de activiteit aan waarop je dit hebt gezien:

Opbouwen waterwinning

Uitvoeren van de blussing


Sloopwerkzaamheden

Andere activiteit, namelijk:…………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………..

Waarneming 21a Is het personeel gedurende de inzet afgelost?

Ja

Nee


Waarneming 21b Noteer het aantal personeel dat voor aflossing is ingezet:

Functie Aantal ingezet voor aflossing

Manschap

Bevelvoerder

Officier van dienst

Overig(en)

Waarneming 21c Schat de tijd die verstreek tussen de inzet en aflossing van het personeel:

…… uur ….. minuten

Waarneming 22a Is het sein: ‘brand meester’ gegeven?

Ja

Nee


Waarneming 22b Kruis s.v.p. aan binnen hoeveel tijd na aankomst van de 1ste

TS het sein: ‘brand meester’ is

gegeven:

Aankruisen Sein brand meester

≤ 15 minuten

≥ 15 minuten en ≤ 30 minuten

≥ 30 minuten en ≤ 60 minuten

≥ 60 minuten

Waarneming 23 Noteer de omvang van de brand:

Omvang van de brand (beperkt tot) Oppervlak

brand

Inhoud

ruimte

Inhoud

rookverspr.

T1: Voorwerp van brand m² m³ m³

T2: De ruimte m² m³ m³

T3: Het compartiment m² m³ m³

T4: Buiten compartiment m² m³ m³

� N.v.t. er was geen brand.

Waarneming 24a Kruis s.v.p. je inschatting van het tempo van brandverspreiding tijdens de inzet aan.

Ik schatte de brandverspreiding in als:

Ingeschatte snelheid van branduitbreiding

Sneller dan ik verwachtte

Even snel als mijn verwachting

Langzamer dan ik verwachtte

� N.v.t., er was geen brand.

Indien niet van toepassing, doorgaan met waarneming 25.

Waarneming 24b Indien van toepassing:

Geef aan waarom – volgens jou – de snelheid tijdens de inzet verschilt met je inschatting

bij de verkenning? (denk aan: invloed van de constructie, brandversnellende/-vertragende stoffen, tekort/overschot personeel en/of

middelen, blustechniek e.d.).

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Waarneming 24c Op welke manier reageert het ingezette team op het verschil in snelheid?

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

FASE 5: AFBOUW

Waarneming 25 Zijn er voldoende repressieve medewerkers om de TS in te pakken?

Ja

Nee

FASE 6: NAZORG

Waarneming 26 Is na afloop van het incident aandacht geweest voor psychosociale opvang?

Ja

Nee

AFSLUITING

Waarneming 27a Is er sprake van een (bijna)ongeval onder het ingezette personeel?

Ja

Nee


Waarneming 27b Beschrijf de situatie en toedracht van het (bijna)ongeval.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Waarneming 27c Probeer een verband te leggen tussen de bezetting van de TS en het ongeval.

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

(Let op: meld een (bijna)ongeval direct na afloop van het incident bij het onderzoeksteam, ☏ 06 – 13 50 32 67).

Waarneming 28 Indien van toepassing, vul het onderstaande schema in over de toestand van de

gedupeerden:

Aantal Staat gedupeerden Aard van de verwondingen

Geen lichamelijk letsel

Licht gewond

Middelzwaar gewond

Zwaar gewond

Overleden

Waarneming 29a Indien van toepassing, vul het onderstaande schema in over de schade aan het milieu:

Aankruisen Aard van de milieuschade

Besmet gebied / neergeslagen stofdeeltjes

Verontreiniging van het grondwater

Verontreiniging van het oppervlakte water

Luchtverontreiniging (in grote mate)

Sterfte van dieren (grootschalige)

Anders namelijk: ......................................................................................

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Waarneming 29b Indien van toepassing, kruis in het onderstaande schema de schade aan het object aan:

Aankruisen Geschatte omvang van de schade

€ 0,- < € 25.000,-

€ 25.000,- < € 50.000,-

€ 50.000,- < € 75.000,-

€ 75.000,- < € 150.000,-

€ 150.000,- < € 250.000,-

€ 250.000,- < € 500.000,-

> € 500.000,

Waarneming 30 Is er reden om dit incident nader te onderzoeken?

Ja

Nee

Beargumenteer je antwoord:

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Bel: Rick van Putten, 06 – 13 50 32 67.

Waarneming 31 Zijn er opvallende zaken waar je melding van wilt/moet maken? (zet hier alles neer wat je eerder in het schema niet kwijt kon maar wat in jou ogen wel relevant is):

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Titel SAMENHANG BOOMDIAGRAMMEN

Project Zes or Less, Fase II

Versie Definitief

Auteur(s) Reggie de Wit & Rick van Putten

Afdeling Incidentbestrijding

Doel Verbindingen tussen taxonomieën onderzoek.

Brandweer Apeldoorn Postbus 10427

055 -5802700 7301 GK

Welk type incident onderzoeken we? BRAND

Wat zijn de doelen

bij brandbestrijding?

Zie taxonomie

TYPE

INCIDENT

DOEL(EN) BIJ BRANDBESTRIJDING

Onder welke voorwaarden

treedt de brandweer op

bij brand?

Hoe pakt de brandweer dit aan?

VEILIGHEID PERSONEEL BIJ

BRANDBESTRIJDING

WIJZE VAN BRANDBESTRIJDING

DOELTREFFENDHEID VAN DE

BRANDBESTRIJDING

Zie taxonomie

DOELEN

BRANDBESTRIJDING

Zie taxonomie

WIJZE VAN

BRANDBESTRIJDING

Zie taxonomie

DOELTREFFENDHEID

BRANDBESTRIJDING

Zie taxonomie

VEILIGHEID BIJ

BRANDBESTRIJDING

KERNBEGRIPPEN

TYPE INCIDENTMelding van

een brand

Luchtverkeer

Wegverkeer

Melding van een

dienstverlening

Melding van

een ongeval

Waterverkeer

Buitenbrand

Bos- en natuur-

brand

Binnenbrand

Interregionaal

bijstand

Controle

Automatisch

alarm

Schoorsteen

Schuur

Spoor

Bedrijf /

industrie

Wonen

Logeren

Wegenberm

Onderwijs

Ruigte /

struik

Ontmoeting

Container

Gezondheid

Overige buiten-

brand

Spoorberm

Personen-

vervoer

Vracht-

vervoer

Nablussen

Nacontrole

Onderzoek

Rook-

detectie

Handbrand-

melding

Sprinkler-

alarm

Storing

OMS

Via

PAC.

Binnenbrand

na automaat

Specifieke

melding

Titel BOOMDIAGRAM TYPE INCIDENT


Versie Definitief



Doel Ontwikkelen meetinstrumenten (observatie & interview)


055 -5802700 7301 GK

Verkeer

Niet onderzocht

Bron: Geïntegreerde Meldkamer Apeldoorn, 2009.

Niet onderzocht

Niet onderzocht

Niet onderzocht

Classificatie Categorie Subcategorie

DOELEN

BRANDBESTRIJDING

* Beperken &

bestrijden van

brand

Doorslag

voorkomen

(vanuit T2, T3 & T4)

* Beperken &

bestrijden van ongevallen

bij brand

Veiligstellen

slachtoffers

in T2, T3 & T4

Hulp bij

ontvluchting

een persoon

Voorkomen /

beperken

rook en/of

roetschade

Beperken

nevenschade

(vanaf/vanuit

T1, T2, T3 & T4)

Overslag

voorkomen

(vanaf/vanuit

T1, T2, T3 & T4)

Titel BOOMDIAGRAM DOELEN BRANDBESTRIJDING


Versie Definitief



Doel Relatie taxonomie doeltreffendheid brandbestrijding


055 -5802700 7301 GK

Legenda:

* = O.b.v. Wet Veiligheidsregio’s, 2010

T1 = brandend voorwerp

T2 = brand in een ruimte

T3 = brand in een brandcompartiment

T4 = brand buiten een compartiment

Controle op

achterblijvers

Controle op

achterblijvers

Voorkomen /

beperken

financiële schade

Hulp bij

ontruiming

groep personen

Voorkomen/

beperken

milieuschade

Controle op

slachtoffers in

T2, T3 & T4

Ontruimen

omgeving T4

Verkenning in

T2 en/of T3 en/of T4

Hulp bij

ontvluchting

groep personen

Beschermen

ruimte (T2)

Beschermen

compartiment (T3)

Beschermen

omgeving buiten

compartiment (T4)

Beschermen

compartiment (T3)

Beschermen

omgeving buiten

compartiment (T4)

Hulp aan

ingesloten

persoon

Hulp aan

ingesloten

groep personen

Hulp bij

ontvluchting

groep personen

Besmet gebied

door neergeslagen

stofdeeltjes

Visuele

controle

Administratieve

controle

Visuele

controle

Administratieve

controle

Zie ook

taxonomie

WIJZE VAN BRAND-

BESTRIJDING

Verontreiniging

van het

grondwater

Verontreiniging van

het oppervlaktewater

Luchtverontreiniging

(in grote mate)

Sterfte van dieren

(grootschalig)

Doelen van

brandbestrijding

Subdoelen van

brandbestrijdingWettelijk doel

WIJZE VAN

BRANDBESTRIJDING

(offensief en defensief)

Titel BOOMDIAGRAM WIJZE VAN BRANDBESTRIJDING


Versie Definitief



Doel Ontwikkelen meetinstrumenten (observatie & interview).


055 -5802700 7301 GK

Zuurstof

toevoegen

Afschermen

omgeving

Veiligstellen door

brand bedreigde

personen

Rook

verdrijven

Gecontroleerd

uitbranden

Plaatsen

waterscherm

Verwijderen

brandstof

Natuurlijke

ventilatie

Mechanische

ventilatie

Koelen

rookgassen / vuur-

haard

(Repressief)

ventileren

Temperatuur

verlagen

Brandstof

wegnemen

Zuurstof

wegnemen

Aerosolblussing

Stoomblussing

Brandstof

wegnemen

Brandstof

toevoegen

Koelen

(beperkt)

Interventie Actie(s)

Afdekken

Verdrijven

Poeder

Schuim

Zand

Blusdeken

Verificatie oorzaak

automatische

melding

Forceren toegang

Verwijderen

toegangshek

Verwijderen deur

Mechanisch

verwijderen

Handmatig

verwijderen

Oproepen omgeving

te verlaten

Ondersteuning

evacuatie door

brandweer

Natuurlijke

ventilatie

Mechanische

ventilatie

(Repressief)

ventileren

Communicatie

gebruiker object

Visuele controle

in ruimte aan-

gesproken

melder

Techniek

Ondersteuning

evacuatie door

derden

Hoge druk

blussing

Lage druk

blussing

Opbouw water-

winning

Stikstofblussing

Veiligstellen

werkomgeving

Afzetten gebied

(Laten) verwijderen

omstanders

Uitschakelen

gas en electra

DOELTREFFEND-

HEID

BRAND-

BESTRIJDING

Doelen

per type

brand

Middelen

Kwaliteit

Tijd / Tempo

Beperkte

materiële

schade

Beperkte

immateriële

schade

Vakbe-

kwaamheid

Kennis

Houdingen

Overleden

Zwaargewond

Middelzwaar

gewond

Lichtgewond

Personeel

Verbruikte

materialen

Te gebruiken

materialen

Schuimvormend

middel

Overig gebruikt

materiaal

Kleine blus-

middelen

(Straat)water-

kanon

Straalpijp

LD/MD/HD

Watervoerende

armaturen

Water

Aërosol

Zie

taxonomie:

Doelen brand-

bestrijding

Waterwinning

Brandkraan

Open water

Geboorde

put

Watertank

TS

(1.500 ltr)

Opzet/verzamel/

verdeelstuk

Poeder

Schuim

Koolzuur

Titel BOOMDIAGRAM DOELTREFFENDHEID BRANDBESTRIJDING


Versie Definitief



Doel Ontwikkelen meetinstrumenten (observatie & veiligheid)


055 -5802700 7301 GK

Schade-

categorieën

< € 500.000,-

Schadecategorie

> € 500.000,-

TS BT

(VBC) container

4.000 < 20.000 ltr.

water

Vaardigheden

Opkomsttijd

Sein

‘brand meester’

Aflossing

personeel

Communicatie

& informatie

Communicatie

Operationele

Informatie-

voorziening

Navigatie

Bereikbaarheids-/

aanvalskaart

kaart (object)

Omgeving

GMA/anderen

(TMO)

Onderling

(via DMO)

Zie taxonomie:

Wijze van

brand-

bestrijding

Inzettactiek

& techniek

€ 0,- < € 25.000,-

€ 25.000,- < € 50.000,-

€ 50.000,- < € 75.000,-

€ 75.000,- < € 150.000,-

€ 150.000,- < € 250.000,-

€ 250.000,- < € 500.000,-

Na 15 minuten

Na 30 minuten

Na 60 minuten

Verstoring (bedrijfs)

processen

Milieu

Overige informanten/

hulpverleners

Ventilatie-

middelen

Adembe-

scherming

Cultuur /historisch

erfgoed

Verbrand opper-

vlak & inhoud

Procedures

Stofinformatie,

etc

Luchtfoto

Situatiekaart

Schuimvormende

armaturen

Blusdeken

Ondergronds

Bovengronds

Kanaal/rivier

Vijver

Zwembad

Persoonlijk letsel

(slachtoffers &

personeel)

Verontreiniging

grondwater

Verontreiniging

Oppervlakte

water

Luchtveront-

reiniging

(Grootschalige)

sterfte dieren

Verbrand

natuuroppervlak

Besmet gebied

(neergeslagen

stofdeeltjes)

Imago

brandweerBestuur

Brandweer

Flatset

Hulpverlening

Vermist personeel

Werken op hoogte

Snelheid brand-

uitbreiding

Inzetdiepte

Slangen

LD/HD

Manschap

Chauffeur /

pompbediener

Bevelvoeder

Zie

taxonomie:

Veiligheidsrisico’s

personeel

Vlamoverslag

Vlamterugslag

Effecten gevaar-

lijke stoffen

Instorten /

omvallen

Gevaar gebruik

gereedschap

Veroorzaken|

vlamoverslag

Elektrocutie

Vallen / struikelen

(ook op hoogte)

Werk boven

vuurhaard

Desoriëntatie

Afsluiting

terugtocht

Effecten

hittestraling

Instorten /

omvallen

Effecten

gevaarlijke stoffen

Gevaar door

verkeer (spoor/weg)

Effecten gevaarlijke

stoffen (toxicatie/explosie)

Gevaar

verkeer (spoor/weg)

In en/of op een

object

A.g.v. situatie

in /op object

A.g.v. werken

in/op object

Buiten een

object

In directe

nabijheid object

In de verder

omgeving

VEILIGHEIDS-

RISICO’S

PERSONEEL

Situationele

veiligheids-

risico’s*

Mentale

gezondheids-

risico’s

Angst

(fysiologisch)

Angststoornis

(psychisch)

Vrees

Paniek

Fobie

Schrikken

Post traumatische

stressstoornis

Paniekstoornis

Acute

stressstoornis

Paniekaanval

Gezondheids-

risico’s

Fysieke

gezondheids-

risico’s

Vermoeidheid

Hoge inspanning

(piekbelasting)

Inademing

toxische (rook)

gassen

Stijging kern-

temperatuur

Titel BOOMDIAGRAM VEILIGHEID BIJ REPRESSIEF OPTREDEN


Versie Definitief



Doel Ontwikkelen meetinstrumenten (observatie & interview)


055 -5802700 7301 GK

Insluiting bij

natuurbrand

Slechte

conditie

Tijdens het

aanrijden

Aanrijding

Onwel worden

chauffeur

Onwel worden

manschap/bevelvoerder

Zich stoten

Uitstappen

Legenda:

* = onder meer op basis van het onderzoek: ‘De Risico’s van het vak’ (Nibra, 1996).

Documents

orn the body of - ifv.nl · Rekenkamer met betrekking tot de kwaliteit van onderzoekspublicaties. Als onderzoeker was hij bij dit Apeldoorns veldonderzoek voornamelijk verantwoordelijk