ORGANİZE TOPTAN DOĞAL

GAZ SATIŞ PİYASASI

Avni ÇEBİ

Strateji Geliştirme Direktörü, EPİAŞ

03/11/2017, İSTANBUL

Enerjide Doğal Gazın Yeri ve Geleceği Paneli

İçerik 1.Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü 2.Kaynak Tipinde Kurulu Güç 3.Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu 4.Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi 5.Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) 6.Kurumsal İlkeler 7.Organizasyon Şeması 8.Elektrik Piyasası Kanunu – 6446 9.Türkiye’de Elektrik Piyasası Modeli 10.Türkiye Elektrik Piyasası –Mevcut Durum 11.Elektrik Piyasası Aktörleri

İçerik 12.Türkiye’de Serbest Piyasa İhtiyacı 13.Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası 14.Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri 15.İletim Şirketi için Piyasa Bazlı Dengelem 16. Adım Adım 17.Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli 18.Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim 19.Avrupa’daki Gelişmiş Piyasa Hacimleri 20. Sınır Ötesi Ticaret İmkanı

Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü

983* Katılımcı Sayısı

81,649 MW* Kurulu Güç

279.03 TWh Yıllık Toplam

Tüketim Miktarı

37.84 €/MWh Gün Öncesi

Piyasası Yıllık Ortalama Takas

Fiyatı

114.05 TWh Gün Öncesi

Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi

(miktar)

4.6 Milyar € Gün Öncesi

Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi

(tutar)

37.5 Milyon € Gün İçi Piyasası

Yıllık Ticaret Hacmi (tutar)

0.839 TWh Gün İçi Piyasası

Yıllık Ticaret Hacmi (miktar)

Ortalama Euro/TL kuru: 3,7166 30 Eylül 2017 itibariyle

Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü

Üretici Tipine Göre 2017 Yılı Toplam Elektrik Üretimi (GWh)

[KATEGORİ ADI] [DEĞER] [YÜZDE]

İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN

5.327,46 2%

Otoprodüktör [DEĞER] [YÜZDE]

SERBEST ÜRETİM ŞİRKETİ

SANTRALLARI; 165.978,37 ; 62%

YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI

11.805,64 4%

YAP İŞLET SANTRALLARI

40.922,09 15%

Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü

2017 Toplam Kurulu Güç : 81,649 MW*

DOĞAL GAZ 33%

BARAJLI 25%

[KATEGORİ ADI] [YÜZDE]

İTHAL KÖMÜR 10% AKARSU

9%

RÜZGAR 7% JEOTERMAL; 1%

FUEL OİL; 1%

TAŞ KÖMÜR; 1% BİYOKÜTLE; 1%

ASFALTİT KÖMÜR; 0%

NAFTA; 0%

GÜNEŞ; 0%

LNG; 0%

MOTORİN; 0%

Diğer 4%

DOĞAL GAZ BARAJLI LİNYİT İTHAL KÖMÜR AKARSU

RÜZGAR JEOTERMAL FUEL OİL TAŞ KÖMÜR BİYOKÜTLE

ASFALTİT KÖMÜR NAFTA GÜNEŞ LNG MOTORİN * 30 Eylül 2017 itibariyle

Kaynak Tipinde Kurulu Güç

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

TW

Kömür Sıvı Yakıtlar Doğal Gaz Hidrolik Yenilenebilir

o Ülkemizin kurulu gücünde

1990’lı yıllara göre hızlı bir

yükseliş görülmektedir.

o Destekleme mekanizması ile

birlikte 2011 yılından sonra

Rüzgar Enerjisi kurulu

gücünde artış görülmektedir.

Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu

Toplam Kurulu Kömür Kapasitesi 17,1GW 30 GW

Kurulu Güneş Kapasitesi 1,7 GW 5 GW

Kurulu Jeotermal Kapasitesi 0,8 GW 1 GW

Kurulu Rüzgar Kapasitesi 6,3 GW 20 GW

Toplam Kurulu Güç 81 GW 120 GW

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

KÖ

MÜ

R

GÜ

NEŞ

JEOTER

MA

L

RÜ

ZGA

R

DO

ĞA

LGA

Z &LN

G

HID

RO

DIĞ

ERLER

I

21%

2% 1%

8%

28%

33%

7%

25%

4% 1%

17%

25% 23%

5%

2023 Hedef Tablosu

2017 2023

Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi

TEK (Türkiye

Elektrik Kurumu)

TEAŞ (Türkiye Elektrik

Üretim İletim A.Ş.)

TEDAŞ (Türkiye

Elektrik Dağıtım A.Ş.)

TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.)

EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.)

TETAŞ (Türkiye Elektrik Ticaret ve

Taahhüt A.Ş.)

EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme

Kurumu)

PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi)

(TEDAŞ) Dağıtım

bölgelerinin özelleştirilmesi

EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.)

Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi

1984

3096 sayılı Kanun ile ilk defa özel sektörün elektirk sektöründeki yatırımlara dahil olmasına izin verilmiştir.

1994

Elektrik sektörü Türkiye’deki enerji sektörünün serbetleşmesinde öncü rol oynamıştır.

1997 2001

3996 sayılı Kanun ile YİD uygulamaları için yasal temel ortaya konulmuştur ve uygulamaya geçirilmişitr.

4283 sayılı Kanun ile elektrik üretim sektöründe Yİ modeli düzenlenerek uygulamaya geçirilmiştir.

1970

Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEK) elektrik üretimi, iletimi , dağıtım ve tedariği amaçları ile kurulması

TEK’in iki ayrı anonim şirket olarak yapılandırılması; elektrik üretimi ve iletimi faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Üretim ve İletim Anonim Şirketi (TEAŞ) ve dağıtım faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi.

4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi

2001 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

2001

2006

1 Ağustos 2006 başlangıç tarihiyle dengeleme ve uzlaştırma uygulamalarında geçiş döneminin başlaması

Dengeleme ve Uzlaştırma uygulamalarına başlanması

Dengesizliklerin 3 zamanlı olarak sistem marjinal fiyatına göre aylık uzlaştırılması

2009

1 Aralık- Gün Öncesi Planlama ve Dengele Güç Piyasası

Dengeleme ve uzlaştırma uygulamaların saatlik olarak gerçekleştirilmesi

Sistem İşletmecisi tarafından talep tahminin yapılarak Piyasa’ya sunulması

2011

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun kurulması İletim faaliyetlerinin kamu tarafından yürütülmesi Dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmeye başlanması

1 Aralık- Gün Öncesi Piyasası’nın başlatılması

Teminat ve avans ödeme mekanizmalarının başlatılması

Talep tarafının teklifi bildirimi yapabilmnesi

Revize edilen YEK Destekleme Mekanizmasının yürürlüğe girmesi; farklı yenilenebilir enerji teknolojileri için farklı destek fiyatlarının belirlenmesi

Geçiş Dönemi

Nihai Dönem

Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi

EPİAŞ’ın resmi olarak kurulması 12 Mart

1 Temmuz 2015 – Gün İçi Piyasası’nın açılması

1 Eylül 2015-EPİAŞ’ın Piyasa İşletme lisansı alması

1. Şeffaflık Çalıştayı’nın düzenlenmesi

2015 1 Haziran 2016-Yeni

Gün Öncesi Yazılımı’nın devreye girmesi

Şeffaflık Platformu’nun kamu kullanımına açılması

31 Aralık 2016- Serbest Tüketici Portalı’nın açılması

2016 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

2013

Kurumsal İlkeler 13

Şeffaflık Herkese açık,

erişilebilir bilgi ile tüm piyasa katılımcılarına

eşitlik fırsatı sunulması

Şeffaflık

Güven Yüksek teknolojik altyapı, gelişmiş

gözetim mekanizmaları ile enerji

piyasalarında güven telkin edilmesi

Güven

Eşitlik Eşitlik Herkese açık, eşit

ticaret koşullarının olduğu enerji

ticaretinin garanti edilmesi

Yalınlık

Yalınlık Enerji piyasalarının gereksinim

duyduğu süreçlerin mümkün olan en yalın şekilde tasarlanması

Likidite

Likidite Enerji piyasalarında

likiditenin oluşmasına imkân

sağlayacak gerekliliklerin yerine

getirilmesi

Gelişim

Gelişim Her geliştirilen adımın bir

öncekini mantık çerçevesinde takip ederek,

bütünlük içinde enerji piyasalarının gelişimine

katkıda bulunulması

İşbirliği

İşbirliği Enerji ticaretinin tüm ilgili piyasa

katılımcılarıyla yakın iş birliği yaparak geliştirilmesi

Elektrik Piyasası Kanunu - 6446

Motivasyon

Rekabeti sektörün odağı haline getirmeyi hedefleyen gerekli hükümlerin ve yapısal düzenlemeler için çerçevenin oluşturulması

Amaç

Rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması

Vurgu

Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması

Likidite ve ürün çeşitliliği

Adil ve tarafsız referans fiyat

Enerji ticaret merkezi olmaya katkı

Bölgesel piyasalarla bütünleşme

Bilgi şeffaflığı

Türkiye’de Elektrik Piyasası Modeli

Toptan Piyasalar

Fiziksel Ticaret

İkili Anlaşma Piyasası

Spot Piyasalar

Gün Öncesi Gün İçi

Gerçek Zamanlı Piyasa

Dengeleme Yan

Hizmetler

Fiziksel Olmayan &

Finansal Ticaret

Türev Piyasalar

Tezgahüstü Piyasa (OTC)

Gün Öncesi Piyasası EPİAŞ piyasa arzı ve talebine dayanarak ertesi gün için saatlik elektrik fiyatlarını belirler

Gün İçi Piyasası Dengesizliğin azaltılması için fiziksel teslimattan 1 saat 30 dakika öncesine kadar ticaret sürer.

Dengeleme & Uzlaştırma Uzlaştırma sürecinin uygulanması, mali uzlaştırma ve alacak/ödenecek bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi

Tedarikçi Değiştirme Piyasa katılımcıları arasında bilgi alışverişinin sağlanması yoluyla serbest tüketicilerin tedarikçi değişimi sürecinin organize ve koordine edilmesi

EPİAŞ

Hissedarlık Yapısı

98 Özel Şirket

30

30

39,17

0,83

A Sınıfı (TEİAŞ) B Sınıfı (BİST)

C Sınıfı (Piyasa Katılımcıları) C Sınıfı (BİST)

Kayıtlı Piyasa Katılımcısı Sayısı (Faaliyet Bazında)*

782

157

21 21 0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Generation Supplier Distribution Retail

Katılımcı Sayısı

Toplam : 981

*Toplam 983 (982+TSO+OSB Üretim) Katılımcı

Türkiye Elektrik Piyasası –Mevcut Durum

PİYASA İŞLETMECİSİ

Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasaları’na, mali

uzlaştırma ve alacak/ödenecek

bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin

yürütülmesi

Üretim

Üretici

TEİAŞ

(İletim

Sistem

İşletmecis

i)

EPİAŞ

(Piyasa

İşletmecis

i)

Tedarikçi

(Perakende)

Serbest

Tüketici

Serbest Olmayan

Tüketici

Görevli Tedarik Şirketi

İLETİM SİSTEM İŞLETMECİSİ

Dengeleme Güç Piyasası, gerçek zamanlı

tedarik/tüketim dengesi ile tedarik kalitesinin sürdürülmesi, yan

hizmetler ve Dengeleme Güç Piyasası vasıtasıyla

gerekli rezerv kapasitenin oluşturmasına ilişkin

faaliyetlerin yürütülmesi

Elektrik Piyasası Aktörleri

Üretim İletim Toptan Satış Dağıtım Perakende Satış

Düzenlenen

Rekabetçi

EÜAŞ Kamu Şirketi %17 Serbest Üretim Şirketleri %62 (738) Yİ, YİD, İHD Serbest Üretim Şirketleri % 19 20% piyasa payı sınırı (yıllık üretim miktarında-EÜAŞ hariç )

TEİAŞ: İletim Sistemi İşletmecisi Doğal Tekel Kamu Şirketi Milli Yük Tevzi Merkezi (Sistem İşletmecis) TEİAŞ’ altında Dengeleme Güç Piyasası’nın ve Yan Hizmetler Piyasası’nın işletilmesi

TETAŞ : Kamu toptan satış şirketi Özel toptan satış şirketi (147) EÜAŞ-TETAŞ ve TETAŞ-Dağıtım Şirketleri arasındaki ikili anlaşmalar, ikili anlaşma piyasasından önemli olmaktadır. TETAŞ Yİ-YİD-İHD serbest üretim tesislerinin al yada öde sözleşmelerine karşı taraf olmuştur. 20% piyasa payı sınırı (yıllık tedarik miktarında)

TEDAŞ 21 dağıtım bölgesine ayrılmış ve her dağıtım bölgesi için bir dağıtım şirketi kurulmuştur. Bütün dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi tamamlanmıştır

(>36kV) (<36kV)

Serbest Tüketiciler Serbest Olmayan Tüketiciler Son EPDK Kurulu Kararı ile Serbest Tüketici Limiti yıllık 2.400 MWh seviyesine düşürülmüştür.

Piyasa İşletmecisi

Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasası kapsamında elektrik üretcileri fiziksel ve finansal risk destekleyici araçlara sahip

olmaya başlamışlardı.

• Türkiye doğal gaz tüketiminde Avrupa’nın en büyük dördüncü ülkesi

• Fiyatı petrole endeksli, al ya da öde yükümlülüğü ve ihracat engeli olan uzun dönemli kontratlar

• İçeride sabit fiyatlı yıllık kontratlar

• Dengeleme gazı fiyatının piyasa bazlı olmaması sebebiyle iletim sistemini menfaatleri doğrultusunda kullanan taşıtanlar

Bölgesinde sadece tüketim miktarı değil, etkisi büyük bir Türkiye

Hub’a endeksli kontratlar

Yurtiçinde daha dinamik bir doğal gaz piyasası, daha çok oyuncu

İhracat imkanlarının artması ve dolayısı ile arz güvenliğinin sağlanması

BOTAŞ’ın yükünün hafifleyerek sadece yurtiçinde değil bölgesinde güçlü bir aktör konumuna gelmesi

Serbest P

iyasa M

evcu

t Du

rum

Türkiye’de Serbest Piyasa İhtiyacı

• Kurulun 09.03.2017 tarihli toplantısında, Organize Doğal Gaz piyasalarının işletilmesine ilişkin faaliyet izni verilmiştir.

• Kurul tarafından onaylanmış olan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği 31.03.2017 tarihi itibari ile Resmi Gazetede yayınlanmıştır.

• Bu yönetmelik ile beraber EPİAŞ tarafından bir Piyasa İşletim Usul ve Esasları taslağı hazırlanmıştır.

• Taslak, EPDK, BOTAŞ ve özel sektör temsilcileri ile düzenli görüşmeler sonucu oluşturulmuştur.

• Piyasa İşletim Usul ve Esasları 27.09.2017 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

• Piyasa işletiminde kullanılacak Sürekli Ticaret Platformu yazılımı için, bütün bu mevzuat süreci beklenmeden, EPİAŞ bünyesinde Ocak 2017 tarihinden itibaren çalışmalara başlanmıştır.

Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası

Günlük Referans Fiyat

İletim Şirketine sistemi

piyasa bazlı dengeleme

fırsatı

Spot doğal gaz ticareti

Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri

Taşıtanlara kendilerini

dengeleme fırsatı

2016 2018 2020

İlk Dengeleme İşlemleri ve Sürekli Ticaret

Yönetmeliği

Piyasa İşletim Usul ve Esasları

Doğal Gaz Ticaret Platformu’nun açılması ve

işletilmeye başlanması

Piyasanın gelişmesi ve işlem hacimlerinin

artırılması

Mevcut Durum

• Gün sonu ticareti

• Dengeleme fiyatları gerçeği yansıtmadığı için iletim şirketinin sistem dengeleme zorluğu

• Dengesizlik fiyatı aylık belirleniyor

Nisan 2018 Piyasa Açılış

• Spot işlemleri kapsayan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası

• Piyasa bazlı dengeleme

• Dengesizliklerin ücretlendirilmesi ile iletim şirketinin dengeleme yükünün hafiflemesi

• Günlük uzlaştırma yapılması ve aylık fatura kesilmesi

Gelecek Durum

• Rekabetin artması

• Piyasanın derinlik kazanması

• Yeni anlaşmalarda fiyat belirleme avantajı

• Altyapı sorunlarının tamamen giderilip, arz güvenliğinin sağlanması

2018-2020

Gelişme Dönemi

• Fiziksel teslimatlı vadeli ürünlerin işlem görmeye başlaması

• Finansal işlemler (Borsa İstanbul)

Adım Adım

BOTAŞ EBT

Teklif

Programlar (ikili anlaşma)

Kapasite Alım/Satım

Ticari Bilgi/Teminat Kontrolü

Fatura

EPİAŞ UDN Bildirimi

Tahsisat verileri ve TMB bilgileri

TAŞITAN

Veri

Program/UDN

Tahsisat

Dengesizlik Miktarı Hesaplama

Kapasite

İletim Fatura( taşıma, kapasite vb.ödemeler için

DŞ & BOTAŞ

Sayaç Verileri

Şeffaflık

Dengeleme Gazı Alım Satım Ekranı

Teminat Yönetimi

Dengesizlik ve Avans Ödeme Hesapları

Spot Piyasa

Fatura

EPİAŞ STP

TMB (Taşıma Miktar Bildirimi): Taşıtanın, fiziki ve sanal noktalarda sisteme giriş çıkış yapacağı miktarları bildirmesi UDN (Ulusal Dengeleme Noktası) : İletim sistemindeki sanal nokta

Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli

Yukarıda verilen grafiklerde doğal gazda mevcut sistemde 2015 yılında gerçekleşen

işlemler baz alınarak piyasa açıldığı takdirde ilk yıl gerçekleşmesi öngörülen ticaret

miktarı verilmiştir. Piyasa devreye girdiğinde öngörülen miktar 4.82 bcm’dir.

Güncel tarifeler baz alındığında piyasada gerçekleşen işlemin «TL» karşılığının yaklaşık

4 milyar TL olması beklenmektedir. Dengesizliklerin haricinde işlem olması durumunda

bu miktarın çok daha fazla artması beklenmektedir.

Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim -Beklenti-

9,7 7,0 7,9 3,7

32,8

51,3

0,010,020,030,040,050,060,0

Min. Beklenen Ticaret Hacmi (TWh)

0,91 0,66 0,74 0,35

3,08

4,82

-

2,00

4,00

6,00

Min.Beklenen Ticaret Hacmi ( bcm)

Ülkeler Tüketim Üretim İthalat İhracat

Depo Kapasitesi

Almanya 88,4 11,80 94,9 18,8 19,9

Hollanda 46,4 86,2 27 67,3 5,1

İngiltere 77,7 38,5 49 9,9 4,5

İtalya 70,1 7,7 62 0,2 12,9

Avusturya 8,5 1,4 10,4 4 4,2

Ülkelerin doğal gaz sektörlerindeki piyasa gelişmişliği arttıkça ithalatları ve ihracatları artmaktadır.

Sağdaki grafikte Avrupa’daki başlıca hublardaki 2015 ve 2016 yılları birinci çeyrekleri ticaret hacimleri verilmiştir. 6000 TWh=~565bcm

Avrupa’daki Gelişmiş Piyasaların Hacimleri