25
Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989 Organisasi Yabu Ekwa Internasional Jakarta

Organisasi Yabu Ekwa Jakarta - ilo.org · Yabu pemerintahan paga ekwimenggarak inom, organisasi paga ekwimenggarak inom, nen inayeloman paga yabu ekwomenggarak nogo inom ndak-ndak

Embed Size (px)

Citation preview

Akumi Inawi WerakInawone LambunikMbanak Wone1989

K16

9 K

onve

nsi M

asya

raka

t H

ukum

Ada

t, 1

989

C169 IAkum

i Inawi W

erak Inawone Lam

bunik Mbanak W

one 1989

OrganisasiYabu EkwaInternasional

Jakarta

1

Akumi Inawi WerakInawone LambunikMbanak Wone 1989

K169K169K169K169K169

2

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

Copyright © Organisasi Perburuhan Internasional 2007Cetakan Pertama, 2007

Publikasi-publikasi International Labour Office memperoleh hak cipta yang dilindungi oleh Protokol 2 KonvensiHak Cipta Universal. Meskipun demikian, bagian-bagian singkat dari publikasi-publikasi tersebut dapat diproduksiulang tanpa izin, selama terdapat keterangan mengenai sumbernya. Permohonan mengenai hak reproduksiatau penerjemahan dapat diajukan ke ILO Publications (Rights and Permissions), International Labour Office,CH 1211 Geneva 22, Switzerland. International Labour Office menyambut baik permohonan-permohonan sepertiitu.

Organisasi Perburuhan Internasional“K169 - Konvensi Masyarakat Hukum Adat, 1989”Kantor Perburuhan Internasional, 2007

ISBN 978-92-2-019934-3 (print)978-92-2-019935-0 (web pdf)

Juga tersedia dalam bahasa Inggris: “C169 - Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989 ”.Jakarta, 2007

Penggambaran-penggambaran yang terdapat dalam publikasi-publikasi ILO, yang sesuai dengan praktik-praktikPersatuan Bangsa-Bangsa, dan presentasi materi yang berada didalamnya tidak mewakili pengekspresian opiniapapun dari sisi International Labour Office mengenai status hukum negara apa pun, wilayah atau teritori atauotoritasnya, atau mengenai delimitasi batas-batas negara tersebut.

Tanggung jawab atas opini-opini yang diekspresikan dalam artikel, studi dan kontribusi lain yang ditandatanganimerupakan tanggung jawab pengarang seorang, dan publikasi tidak mengandung suatu dukungan dariInternational Labour Office atas opini-opini yang terdapat didalamnya.

Referensi nama perusahaan dan produk-produk komersil dan proses-proses tidak merupakan dukungan dariInternational Labour Office, dan kegagalan untuk menyebutkan suatu perusahaan, produk komersil atau prosestertentu bukan merupakan tanda ketidaksetujuan.

Publikasi ILO dapat diperoleh melalui penjual buku besar atau kantor ILO lokal di berbagai negara, atau langsungdari ILO Publications, International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland. Katalog atau daftar publikasibaru akan dikirimkan secara cuma-cuma dari alamat diatas.

Dicetak di Jakarta

3

Organisasi Perburuhan Internasional(ILO) yi ap yabu yi awi ndi awi pagaekomenggarak. It ap eti nen yabu obelom mendek kwanogo kumi inomap inom epigo menggarak. Yi wene ndi wone lek erogo pigwi, akumiando obelom wonogwe kwukak epigo menggarak. Ap ILO paga yabuekwomenggarak yi iniki anduk Lombok mbakwomenggarak ti yii aret o;yabu eriak twu parogo pigwi, nabua-kabua nggok togon ekologorak pagaamuni mbanogo pigwii ekologonet none-kone paga yabu obelom ekwologowak nduk eyak warogo pigo menggarak.

Organisasi yi paga yabu ekwomenggarak eti inebe 180 negara. Inobabutalik lenak aret wonogwe menggarak. Yabu pemerintahan pagaekwimenggarak inom, organisasi paga ekwimenggarak inom, neninayeloman paga yabu ekwomenggarak nogo inom ndak-ndak logonetwone mbanggwi, kongwi ekwomenggarak.

ILO paga inone lambunik eti liru mbanogo yabu ekwa yi awi ndiawi kuliwarak wonogwe me eti enogo yugu paga tebeyurak. Liru inone lambunikwarak enogo eti kele warogo kukak piogwi lek kwe ata wiwi eginakwi iyaroyinuk inawone mbanogo obelom logowak nduk erogo pigwi o.

Kuli 2006 paga, ILO nen 187 paga inone lambunik yenggwa rogogwaraknen 198 liru alitik-alitak warak : yi wone lek ndi wone lek erogo pigwi,ambi ndakndak aret erogo pigwi, yabu eruwak nduk tenak agago pigwi,yabu anggoon ekwi lek agagoo pigwi, elege mbulogwee kagak yabu ekwilek erogoo pigwi, yabu obelom mendek eruwak nduk mamuninakwii,yenggwa-yenggwa inom, yabu andogoon mendek inom, yabu ogobakkigikwa inom, yabu ekwa inarum inom, yigebu wanggi gero inarum wakwii,kumi elege inabula inarum wakwi, ap nggiru mendek inarum wakwiiekwologenet ap niyo paga, mbi yabu paga ekwo menggarak enogo aboktigitogon inarum wakwomenggarak.

Pengantar

4

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

Inone lambunik yiengoo ti inebe 7.300 paga inendagee liru mbanakwonagee. Wone yi mbanak enogo eti it ap yi awi ndi awi (internasional)yabu ekwa enogo yabu kindimbinuk lirogon erit nowak nduk mbanogopigwi ekwo menggarak.

5

Akumi Inawi Werak Inawone LambunikMbanak Wone 1989

K169K169K169K169K169

Negara-negara inalik mendak wonogwe menggarak mendek enogoinawone lambunik mbanak (lipurak yinuk: inone lambunik yi tanggal: 5September 1991).

Wone mbanak: K169O wone mbangguganom: Jenewa

Konferensi komakugarak yang ke: 76Wone mbanak yi alekgen erogo pirugwarak tanggal:27 Juni 1989Wone alom mbanegwarak eti: It ap inawi wunde werak inake.

Wone alom: It ap inawi wunde werak inakeWone mbanak yi lipuwak nduk internet paga Prancis inom Spanyol inonepaga kename eregwarakStatus: wone awo ngger mendek mbanak yi enogo inone lambunogotahun1985 paga peregwarak me yogondak mbakologonet wone eti awongget mendek mbakwi o.

Konferensi lambunik organisasi yabu ekwa internasional, It ap yabu kunumeekwo menggarak o Jenewa ke-76 pada tanggal 7 Juni 1989 pagalambunegwarak.

Tahun 1957 paga it ap inawi werak enogo inegen waganabirak ndukperegwarak . Inone lambunik enogo eti ekonomi paga, yenggwa-yenggwainom ekologonet ninandogon ogobak kigipinuk logonet yabu ndak-ndakwonogwi logorak. Nen yabu pemerintah paga inom, politik inom yiwonelek ndiwone lek ndak-ndak logonet arum wariak nduk .

Tahun 1957 paga inawi werak inawone mbanak enogo it ap internasionalpaga etime yorogombaregwa, wone mbanak enogo aret endak o yinuk

6

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

mbakonogogwarik inone lambumbinuk mbanogo pirugwarak, wone yiobelom awo ngger mendek yinuk erogo pirugwarak.

Wone yi mbanak paga lipogo nogogwarik, akumi inawi werak yi inawonembanuok o yinuk aret konggugarak. Wone yi mbanilek kagak it akumiinawi worak inone lek aret wonagagerak kwe, yogondak wone awo nggermendek yi mbanak paga nen, akumi anawi worak enogo inone internasionalpaga endak yurak agarik o.

Liperegwarak mendek, it akumi anawi worak enogo inandogon alik negenkogogwarak. Eti inanggwen paga aret kwe lirogon ando eginakwi ndak-ndak lek it ekwi, it mbakwi o konggwi enogo andwo meya erogopigwonogogwarak.

Eti paga nen ngino yorogologonet nit ninandogon, yengwa-yenggwa yabuninom ndak-ndak erit norak yinuk, wone ninom lambu yinuk konggwiepinuk internasional paga eriak.

Wone yi mbanak enogo yabu eriak paga it ap PBB (Perserikatan Bangsa-Bangsa/kunu nggok yiawi ndiawi inawone mbanggwa) inoba yabu ndak-ndak organisasi yimendek ndimendek nonggwa wonogwe paga, mbi yabupaga, liru wakwi paga, inandogon paga, inebe u eginakwi paga. It apinawi worak Indian mendek Amerika etime inenggelakme yabu ndak ndakekwo logowak nduk in wakagak eruwak nduk yorogugwarak.

Wone yi mbanak enogo lambunogo pogonogogwarik, erit nawok ndukwaganegwarak. It ap inawi worak inone lambunik ebe eti owak empat kuliwarak wenage tahun 1957 (No.107),

Wone it akumi inawi worak inawone lambunik tahun 1957 erak enogondak aret enage mbaregi internasional paga peregwarak.

Tanggal 27 bulan Juni tahun seribu Sembilan ratus delapan puluh Sembilanpaga wone enogo aret alenggen erogo peregwarak. Eti erak enogo endageyogologonet “Akumi inawi worak inawone lambunik mbanak wone” tahun1989.

7

WONE OWAK I. KEBIJAKAN UMUM

Pasal 11. Inone lambunik enogo it akumi yi inake aret:

a. Akumi inawi worak Negara-negara inalik mendak wonogwi kwesocial, ekonomi, inandogon meya paga , it iniki mbako logonetnit meya yinuk mbakwi iyaro yinuk inake mbanak.

b. Akumi inawi worak mendek Negara inalik mendak kwe itmbakologonet nit yi o man etime ninumbuwi nen yogop aretlogorak yinuk pinanirugwarak me yogop akerak wiwi eninakwiigak logowok mbakwi iyaro yinuk wone yi mbanak. Togop me,it akumi inawi worak yi inanuwak too parogo pirak paga mbanak.It inalik nen iniki konogo inawone mbanggolawak nduk.

2. Nit ninawi worak aret o yinuk mbenak logonet yi wone ndi woneinalik nen konir norak yinuk wone yi mbanak.

3. Wone suku (naworkawor /ninanuwak) yi wone nggok internasionalpaga lambunik yugu yi paga wonok imbirak lambuniyak mage o yinukmbanak.

Pasal 21. It ap pemerintah yi ineyabu eti it ap inawi worak inawone ndakndak

mbanogo piyorak yinuk togop kwe it akumi inawi worak mendek neninone lambunik paga mban endak ariyak. Togop me, it ap pemerintahyi nen yabu ndakndak kombinuk akumi inawi worak inom yabu lambuyinuk erit norak.

2. Wone ogona paga yi enogo inikime ambi lipirak paga:a. Yabu liklak it akumi inawi worak enogome eruwak nduk

wogororak. Eti ekologonet, too ambetak parogo yabu obelommendek ndakndak ekologowak nduk piyorak. Nen yiwonendiwone ekologonet it akumi inawi worak inake obelom mbankonogo piyorak.

8

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

b. It akumi inawi worak yi inagayuk wurogo, inandogon lipwigwiepiyanuk inanugum wone ake, inorewi ambetak inom op kuniklogowak nduk ogobak kigirogo piyorak.

c. It akumi inawi worak yi yenggwa rorak, it nen inikime meyayinuk nombwakwi iyaro iniki eyak warogo piyorak. Nen it inonelambunik ngino yugwi enogo ndakndak aret epiyorak. Itinandogon wonogomenggarak kukak aret.

Pasal 31. Akumi inawi worak yi it nen yi wone lek ndi wone lek obelom logonet

yabu erit nogologorak. Yabu erit nogwi me nonmbambi orak magenen wone maluk inoba purak mage mban . Kunumilogwe inomapwulogwe inom elegwulgwe inom wiwi erogo kunduk piyorak mage.

2. Akumi inawi worak yi iniki eriyak mbakwi lek kagak, aret-aret erinip oyinuk yororak mage. It iniki inalitak mbanuk erit norak perak op .

Pasal 41. Wone inone lambunik mbanak yi eti, it akumi inawi worak yi inarum

wakelogorak nduk mbanak. Nen inandogon obelom mendek inumbuwiman pirugwarak enogo lek age kero yinuk enogo kele warak logorakpaga nen yimendek ndimendek abok ili yirogo logorak nduk inom.

2. Wone mbanak enogome it akumi alik mendek wanuk yalenggwikwapinok it akumi inawi worak yi nen inowak leniyak nduk.

3. It akumi inawi worak enogo ambetak inagabuti paga wonogwi iyarowone yi inone lambunogo pirugwarak me yiwone lek ndiwone lekobelom logonet yabu erit norak. Togop me akumi ambetak Negara ,okuri alik me nen wanuk pulir erogo pinagagwi iyaro nduk mbanak.

Pasal 5Wone inone lambunik mbanak enogo it wonogwi me etime erit wariaknduk:(a) It akumi inawi worak yi yabu social paga, inandogon piregerak paga

it nen agama ambi wagambinuk ekwi lipiyanuk non mbaginabirak

9

mage kwe ata too parogo obelom mendek piyorak it inalik inikimbarinuk erit nowak nduk

(b) Akumi inawi worak nen iniki mirik eti erit wogi iyanok, ekotak enggeniya o yinuk wogo piyorak. Wogopiyanuk maluk ekwi iyanok mbopiyorak mage ata yenggwa riorak.

(c) Wone inone lambunik mbanak yime abok aret eti inandongon manmaluk mendek kwak mbo pirak yinuk nen inandogon ngger mendeklipirak yinuk. Wone yime mbanak enogome eti abok tigitogon it akumiinawi worak inake aret.

Pasal 61. Wone inone lambunik mbanak yi eriak paga, Pemerintah:

(a) Akumi inawi worak inambokam nen iniki eyak wapiyorak etiekelogonet inawuri ambi lenogo mepiyorak. Inawuri lenakenogome nen wone maluk enage kenok inom ndakndak lambuyinuk konirak.

(b) Pemerintah inone lambunogo it akumi anawi worak enogo inikimirik mikwi nen mepiyorak nduk tenak erogo piyorak. Etiekologonet pemerintah nen it akumi inawi worak etime woneyirak tenak erogo piyorak.

(c) Yi ekologonet it akumi inawi worak yi inanuwakwo inom ineyabupaga inom wigak yuwak nduk it yenggwarorak.

2. Wone lambunik enogome o obabut nakagak mban lambunir nanukinawone mbaniak. Nen wone lambunik enogome irip paga nano kwakarigin yinuk awo kagak lipirak. Awo kagak irip paga enariyak mendeklipurak kanok, enggen obelom mendek korak.

Pasal 71. It akumi inawi worak nen endak aret wone it inikime nen anduk Lombok

erit norak mbakwi enogo kwak anduk Lombok pinuk eriyak. Nen woneambetak maluk mendek o obabur alik mendek eke lipinuk kenok, nonmbanogo pinuk alik mendek wakagak eriak obelom mban aret o. Eti

10

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

erit wage logonet it nen wone konogo pemerintah paga ogobakkigiruwak nduk endak paganogo mepirak .

2. Pendidikan o kesehatan paga it akumi inawi worak nen obelom mendekkwak ngino yorogwe eriyak ndak. Nen inawi panak me etime malukage, inawi panak lek kenok, it ap pemerintah ngino yenggwa girorakyinuk yororak endak mban.

3. Pemerintah nen it akumi inawi worak enogo kin wogi nabinuk, lirupaga ambi lipegalek iyanok yamundirogwi eriyak. Nen it pemerintaho erambe enage inegen lipir nanuk awo maluk enagalek kagak it akumiinawi worak wonogwi enogo inayonggo piyanuk inom ogobakkigiriyak.

4. Pemerintah nen it akumi inawi worak wonogwi me enogome inomndakndak arum warirak.

Pasal 81. Wone inone lambunik mbanak enogome erit wagelogonet it akumi

inawi worak inandogon man inumbuwi nen pirugwarak enogotebenogo pirak mage ata arum ndakndak pipak wariyak.

2. It akumi inawi worak yi inandogon man inumbuwi nen pirugwarakenogome ili yipinuk aret logorak. Wone mbanak yi enogo ambiyalengwi iyanok internasional paga inowak loniyak paga nipirak.

3. Wone ayat 1 dan 2 pasal yipaga mbanak yi it akumi inawi worak inakemondok eriyak yinuk me, pipak lipinuk wone yugu ndakndak aret eritnorak.

Pasal 91. Wone inone lambunik it akumi inawi worak inake mbanak etime erit

wogi iyanok, ambi nen non mbanogo piyorak mage o ata iniki mealekngen aruwak nduk wogopiyorak.

2. Akumi inawi worak yi inandogon o man inumbuwi nen pirugwarak etiwone pemerintah paga mbanak imbirak endak lek kenok, awene lambuyinuk too obelom paga konogo pirak

11

Pasal 101. It akumi inawi worak yi wone inoba age kenok, kele waginake logonet

pipak awene mbanak erak etime pikagak inawone mbaniak.2. Wone kele waginabinuk inoriyak paga kwak konirak mage ata kele

waro pigombeganom kwak etime piyorak.

Pasal 11Ap ambi wanuk yabu yongganeanip yinuk it akumi inawi werak mendekinair kagak yorage kwapinuk kenok it ap pemerintah wone kele mapigombeganom etime inaruk paga pirak. Inayeloman ndakndak erogo piyorakmage.

Pasal 12It akumi inawi werak yi inarum mondok pipak waginabirak. It inawonelambunik mbanak wonage kagak ambi pipak lipegalek we yugun-yuguneginakwi iyanaok, ap inowak longgonggo mbeganom paga etime woneyugu ndakndak mbaniyak.

BAGIAN II. GWEEN AWONE

Pasal 131. Wone inone lambunik mbanak yi erit wogi logonet, pemerintah nen

wone mbanak etime lalenirak mage ata wone it akumi inawi werakinawone lambunik mbanak eti konombinuk nen lipirak . wone yugueti konon konon ekwi kenok perak op logorak. It akumi inawi werakinebe obok gween inom o obabut erambe enage mendek inenu me, itinone yugwi pipak lipirak.

2. Gween wone yi pasal 15 nen pasal 16 paga etime akumi inawi weraketi inagween ambik kwak inone yugu laleniyak meya.

12

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

Pasal 141. Akumi inawi werak nen gween awone paga, nit ninagween o yinuk

yugwi iyanok inegwak paga lago lago yurak mage ata mbopiyorak. Itinagween paga aret yugwi me onggo yororak mage. Gween paga itakumi inawi werak yimendek ndimendek eko menggarak me itinobabut wonogo menggarak pipak lipurak. Gween eti pemerintahnen wanuk ili erogo pirak kenok eti it akumi inawi werak aret inorogopigwi. Togop me gween awone kenok pipak inone lambunogo woneyugu ndakndak eriyak.

2. Wone maluk mendek gween awone paga enage karo yinuk pemerintahnen it akumi inawi werak inayonggo piyanuk gween etime awone pipakmbaniyak. Inegen mbenake logonet yimendek ndimendek gween pagait ap inawi werak inamendek nano nano obok aret pipak lipirak.

3. Gween awone yi paga pipak mororogo pemerintah paga pirak nenawone mbanak lirogon erogo pirak.

Pasal 151. Gween awone paga, akumi inawi werak nen arum pipak logorak. Arum

wakelogonet yimendek ndimendek gween paga wenage mendeknungwi, kologwi nen pakwi ekologorak endak. Eti ekwi wonogwi mepemerintah nen non mbambiyorak mondok mage.

2. Gween awone ana, it ap gween wunde mondok wonogo menggarak.Gween paga etime yimendek ndimendek gween inikime, ambe pagaapit aret niggirik wenage menggerak.Gween yi awone mbangge logonet, woronogo pemerintah inenggimpegelogonet , pemerintah nen agar wunde wakwi waa yinuk onggowogorogo logorak. Nen gween paga wam inom mbi inom gween etipaga erak kenok erak ndakndak onggo iyok paga wogororak.

Pasal 161. Ayat- ayat wembo paga mbanak pasal yi paga, it akumi inawi werak

mugogo napigwi iyaro yinuk mbanak. Gween it obok wunde warakkenok mugogo napiyorak mage.

13

2. Nen it akumi inawi werak yi, it iniki nen gween alikme miriyak mbakwikenok obelom aret kwe, mugogo negen napiyorak kenok eti meya.Togop me it akumi inawi werak enogo kuwak epinuk inone lambunogokonir norak.

3. It akumi inawi werak nen ninagween paga norak nduk ekwi iyanoknon mbanogo piyorak mage. Ata wone lek aret nanip o yinuk yororak.

4. It akumi inagar werak yi ambi alik mengwi nogwi iyanok, it gweenwunde wakonogogwarak ndakndak aret wogororak yinuk inawonembanogo piyorak. Nen it inagween ndakndak lek kenok, wu a wamonggo epinanirak yugwi iyanok ngino yugwi ndakndak aret epiyorak.Inamendek erak onggo ndakndak aret epiyorak.

5. It akumi alik mengwi nogwi ayat 4 paga yugu eti yimendek ndimendekonggo ndakndak epiyorak. Onggo epiyorak eti inmindik inamendekambi punagak inom yogur waganak abok tigitogon onggo epiyorak.

Pasal 171. Gween wone paga it akumi inawi werak inone lambunik yugu mbanak

eti, lipinuk kononogo pipak eriyak. It ap gween wunde it nen togopmban wone yugu konon-konon ndakndak erit norak.

2. Gween woronogo pirak paga it akumi inawi werak enogome kuwakepinok inone lambunogo woronogo pegelogorak . Nen gween ebeobabut lipogwi, erambe inom ekelogorak

3. It akumi nggiru mendek wunggi wanuk gween paga nen yimendekndimendek yogut wagangwi iyaro tum pipak wariyak. Eti ekologonetakumi inawi werak inandogon o man inumbuwi pirugwarak enogolek erogo napogwi iyaro tum kele pipak wariyak.

Pasal 18Gween ili it ap inawi werak inoriyak mondok mage, it ap eti ambi inokwiiyanok wene inone lambunik aret yalenggwi me ap enggi werak etipemerintah paga nen wone mbaniyak. Gween awone mbaniyak kenok itap inawi werak eti nen inone ambik yurak.

14

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

Pasal 19It ap Negara arum wakomenggarak nen wone lirogon ap inawi werakyorogologonet, gween awene eti kit kinenggim aret wenage o yinuk inawiwerak inaruk paga pirak. Gween wone yi inoba pegelogonet it akumi alikmendek inom:

a. Gween nggok wiganak aret wunde waruwak nduk yororak. Gweenambetak iniki mbakwi ndakndak lek kenok gween obelommendek kwak punogo wogororak. It akumi inawi werak eti gweenpaga aret wonogo menggarak me.

b. Eti eke logonet gween entenggen meya kenok, gween op eriyakpaga pemerintah nen yenggwa girorak , gween obelom aruwaknduk.

WONE OWAK III. YABU ERIYAK PAGA MIGINAKWIWONE

Pasal 201. Pemerintah paga inom nen akumi inawi werak inom wone lambunogo

akumi yabu eriyak paga nonggop mendek kwak miginakwi logorakyinuk inone ndakndak lambuniyak. Wone yi kwak mondok lirogonmbanogo pirak. Pipak mbanogo pume akumi yabu ekwa ebelom inikimbakwi ndakndak eginake logowak nduk. Wone yi lambunilek kenokit akumi yabu ekwa wiwi apit erogo piyokwak me wone lambunikpaga nen inarum logowak nduk.

2. It ap pemerintah nen akumi yabu ekwa yi inawone pipak mbanogopiyorak. It ap yabu ekwa yi wone maluk mendek it ap inawi werakinom ekwi iyaro. Nen it yabu ekwa inagelame kunduk togop mbanaret yogwi iyaro inawone mororogo piyorak. Wone ebe eti yimendekyirak:a. Yabu woginake logonet it inobabut mendek lipege, nen yabu

ekwi onggo inipige eriyak mendek konogo piyorak

15

b. Onggo wogorage logonet, yabu aninggin ndakndak kenok tiaktebek wogororak mage ata ambi ndakndak aret wogororak.

c. It ap yabu ekwa yi inawi obelom mendek, inagap ndakolorakmendek inom pipak wogoroge eriyak. Nen inoba andi pandieginake kero inarum pipak wariyak.

d. Yabu ekwi enogo non mbanogo piyorak mage ata iniki mbanukeruwak nduk yabu ndakndak tumburogo wogirorak. Nen it yabualik me korariyak kenok non mbanogo piyorak kunduk mage.

3. It ap yabu ekwa yi inake inagayuk ukelogorak paga mbanak:a. It ap yabu ekwa inawi werak enogo, inarum pipak wakwi

ekelogonet nen it akumi ambetak yabu eriyak paga o kuri alikmenggwi nen noge iyanok obelom ndak ndak aret inarum wakwi,ineyabu kwapinuk wogorogwe eriyak. Nde yabu ekwi iyanokonggo tiyak tebek wogirorak mage ata ambugwi inom ndakndakwogoragelogorak.Inamindik inamendek ando yabu ekelogonet maluk age, yogurkirakwi ekwi iyanok, onggo inamendek erak ndakndak epiyorak.

b. It akumi yabu eriyak paga inawi werak mendek enogo, yabuaninggin ambik mendek erinip o yinuk piyorak mage.

c. It ap inawi werak yabu ekwa enogo, yabu eriyak endak lekmbakwi iyanok lirik gurik yabu erinip o yinuk yororak mage.Nen it ap inayeloman kukak erogo piyorak kunduk mage. Etierit wage logonet inenggelobak kele kukak mariyak mage mban.Wu uang paga inom, yimendek ndimendek paga inom, it akumiinawi werak inonggo negen purak mondok mage.

d. It akumi inawi werak yabu ekwa enogo, yabu kunumi inomapwologwe, yabu it eriyak inomawi kukak wogororak. Akumi yiinarum pipak wariyak maluk epigwi iyaro yinuk.

4. It akumi yabu ekwa inake inegen woginakelogorak paga inagunu alikambi wupinuk inawone mbnggelogorak. Inagunu me enogome neninone lambunik mbanak enogo mokok obelom ndakndak erit norak.

16

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

WONE OWAK IV. YABU NGGOK PAGA ERIT WAGELOGOWAK NDUK YAMUNO PIYORAK

Pasal 21It akumi yabu ekwa inawi werak mendek, yabu nggok ebelom mendekeruwak nduk pipak yamunogo piyorak. It akumi nggiro mendek enogonen yabu obeom mendek it nen Lombok ekwi iyari yinuk, pipak erogopiyorak. Yimendek ndimendek ngger mendek lipuwak nduk tenak erogopiyorak.

Pasal 221. Yabu erit norak paga yamundirorak kenok it akumi inawi werak mendek

iniki inaliktak mirik paga eruwak nduk pipak inaruk paga pirak. Nenyabu ebe lambunik inake yinuk yamundirorak.

2. Yabu lambunik eriyak paga yanggundirogwe wonogwi me, it akumiinawi werak enogome nen ninalik logorogon kwak epinanirak o yinuknggino pemerintah paga yogwi iyanok, it inone yogwi mokok epiyorak.

3. Liru yabu eriyak paga mamundirorak mbanak enogo, o obabutwonogwe etime anduk Lombok lipinuk, o erambe wenage mokokyenggwa girorak. It ap pemerintah nen liru yoragalek kagak, it akumiinawi werak anduk Lombok kinok wogonabinuk eriyak. It akumi inawiwerak inone lambunik paga perak endak erit norak. Liru mamundiroraketi it akumi inawi werak inake aret me it nen meya mbakwi kenok, etimeya aret ata endak konok perak eti aret. It lipinuk inalik nen aretekolanet nagelogorak yinuk me.

Pasal 231. It akumi inawi werak inenggi paga nen yimendek ndimendek ogobak

kigirogo pakwi enogome inom, towe pagi kele paga, torir nogwi inomnen inandogon yimendek ndimendek inanugum ake logorak pagaekwi enogo, pemerintah nen kuli non mbanogo piyorak mage.Inandogon yi obelom aret ekwi wonogwe iyanok, pemerintah nen

17

iniki ambi inom eyak waginakelogonet nggok omawi paga erit nawaknduk lengganogo piyorak.

2. It akumi inawi werak nen inandogon wonogomenggarak ambi inomwiganiyak yinuk pemerintah wu inom inenggi ngino yorogwe iyanok,pipak lirogon aret konombunuk nggino yugwi ndakndak epiyorak. Etierit wage logonet inambokam laganiyak mage ata iniki mirik enogoaret wogororak.

WONE OWAK V. NORE KORE LOGONET INOBANDEGENGGOLORAK WONE

Pasal 24Nore kore logonet yabu erit norak kwak tiyanak me it akumi inawi weraknen yiwone ndiwone inoba luk yege kero lek eriyak nduk.

Pasal 251. Pemerintah nen it akumi inawi werak mendek inoba yikugi ndkugi

agekero yinuk u awina inom liru obar inom ogobak kigirogo piyorak.Inoba ndegenggologwe logonet inobabut inom iniki inom obelomlogonet inorewi ambetak inom yabu nore kore, nenggi kenggi obelompaga aret erit nowak nduk.

2. Yi kugi ndikugi lek epiyorak paga liru obar awi werak mendek wenageenogome obabut pipak lipinuk it akumi uwane( mantra) nen inawiwerak wonogwi me inoba nanuk yenggwa girorak. It pemerintah pagainom inawi werak inom yabu nore kore erit nagelogonet obelom eriyak.

3. U warak inoba andi lek eginaburak paga it akumi inawi werak aretyamunogo yororak. It yorome, inalik nen inorewi yonggwagirawaknduk.

4. Yabu yi mendek erit wage logonet it akumi yabu alik me ekwi eti,inegen puk aret logorak mage ata yabu ndakndak norekore eriyak.

18

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

WONE OWAK VI. LIRU WARIYAK AWONE O INONEYUGU MBANAK KOROK EKWA

Pasal 26It akumi inawi werak yabu ekwa liru wariyak nduk tenak erogo piyorak. Itinobabut nakagak liru mamuniyak paga mambiyorak. Akumi inawi werakyi inebe endak erogo piyorak akumi nggiru mendek endak ekwi ndakndak.

Pasal 271. Akumi inawi werak liru yamunogo piyorak wone lengganak eti it

pemerintah nen akumi inawi werak inebe inom lambuyinuk konak meerit norak. Eti ekelogonet it akumi inawi werak inawone o maninumbuwi nen pirugwarak wenage kenok eti inom lipirak pagayamuninakwi logorak nduk konogo purak.

2. Akumi inawi werak inone lengganak enogo lambunogo purak paga,pemerintah inom akumi inawi werak inom lambu yinuk mbanogo pirak.Nen wone liru mamuniyak paga lambunik eti,it inawi werak inake me,wone it inom lipinuk konogo piyorak. Liru yi mamundiragelogonetpebi anduk aret yorogwi logorak, pipak lipuwak nduk. Liru malukmendek kero mbo napinuk ata obelom mendek kwak o erambendakndak yororak.

3. Wone liru lipirak nduk inawi werak nen inone lambunogo purak enogoit pemerintah nen wone mbanak eti paga aret yorukginabirak. Yiwonendiwone alom wundiwage eti it akumi inawi werak nen eriyak ndukinone lambunogo pugwi igak perak endak enariyak.

Pasal 281. It akumi inawi werak inagi inapuri enogo liru paga pipak mban

yamundirorak, liru wakwi, endage tonggwi, lipuwak nduk inawonembaniyak. Liru yorogologonet ebe inone paga inom mbanyorogologonet, lambunik inone inom mban lipuwak nduk yororak. It

19

akumi inawi werak inagi inapuri yi wone yugu ndakndak epigwi lekiyanok, wone inowak lonuwak nduk inowak longgombaganompemerintah paga yororak.

2. Wone lambunik yi age yobok paga it akumi inawi werak, wone akumilambunik inone paga yugwi, mbanggwi, eruwak nduk yamunuwaknduk yororak.

3. Eti lipir wogwi logonet it inawi werak inone ambinom aret lipatirakyinuk.

Pasal 29Liru mamundirogwe paga inagi inapuri lipir nowak nduk, awo mbulogeigak . Yi awo awan mbulogwe igak yimendek ndimendek akumi alik tekemmendek wanuk ekwi ndakndak aret lipirnanuk eruwak nduk.

Pasal 301. Pemerintah nen wone ambi akumi inawi werak inake lambunogo

piyorak nduk kenok anduk Lombok inobabut lipugwi, inandogon inomo kuri erambe pipak lipinuk, kit kineyabu eti erambe nakagak erinip oyinuk yororak. Nde it akumi inawi werak wonogwe mendek lipegalekkagak eriyak kenok, yugun wone maluk mban erogo piyorak memage.Eti ekologonet yabu ekwi onggo inom o erambe nakagak pipakwogororak.

2. Wone inone lambunik mbanak yi, akumi o kuri alikme wonogwi meetime inake it inake wone mbanak yi wiganit norak.

Pasal 31Liru yamuniyak paga yi ake eti it akumi obok lambunik inake yinuk woneyi lambunik wenage. Togop kwe anduk Lombok eti it akumi inawi werakinake. It akumi inawi werak meya o yinuk tebenogo piyogwi kero yinukinake wone yi mbanak wenage. Etogop me, liru mbanak yamundirorak etiebe yimendek aret; tuwano o man inumbuwi inandogon wonogogarak

20

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

mendek inom, nen wone ambetak awi werak obabut wenage menggerakmendek inom.

WONE OWAK VII. YABU O KURI ALIK ME INOM KUNIKLOGONET ERIT NORAK WONE

Pasal 32Pemerintah nen it akumi inawi werak mendek yabu akumi o kuri alik memendek inom erir nowak nduk kunogo obelom piyorak. Eti kunik pagayimendek ndimendek it nen yonggwa yonggwa erit wage logonet,inandogon obelom mendek kolagak eruwak nduk. It eti ekelogonet, abetmbakwi paga inom, ekonomi paga inom,ndakndak lipurak paga.

WONE ALOM VIII. INONE LENGGANAK MBANAKWONE

Pasal 331. Wone inone mbanak lambunik, enogo pemerintah nen ogobak kigirogo

piyorak. Ogobak kigirogo pegelogonet, yabu inobame Lombok eritnowak nduk inoba pirak. Eti erak paga perak akumi inawi werak endakinanggena luk togon yabu eruwak nduk.Wone lengganak yi inikime;

a. Yabu erit norak paga konogo pugwi, yabu awane ogobakkigirogo pugwi it akumi inawi werak mendek inom ndakndaknen wone inone lambunik mbanak enogo paga.

b. Wone inone lambunik mbanak enogome yale pale enage keroyinuk it pemerintah inom akumi inawi werak inom arum pipakwariyak. Yabu obelom paga inom ndakndak erit norak nduk.

21

WONE OWAK IX. LAMBUNIK INONE MBANAK

Pasal 34Wone inone lambunik mbanak yi, it akumi inawi werak o yikuri ndikuriwonogwi etime inobabut nakagak mbanak. Wone inone lambunik mbanakerit nowak nduk aret mbanak.

Pasal 35Wone inone lambunik yi inawi paga eti erit wagelogonet it akumi inawiwerak mendek ambi mondok maluk erogo piyorak mage. Wone mbanakyi nanonggan yinuk, nagalop kagalop eginakak yurak kunduk mondokmage o. It inandogon o man inumbuwi nen pirugwarak eti inom abulokerogo piyorak kunduk mage mban.

WONE OWAK X. AGEYOBOK WONE LAMBUNIKMBANAK

Pasal 36Wone inone lambunik mbanak yi it akumi inawi werak ogobak kigirogo oman 1957 pirugwarak enogo.

Pasal 37Wone inone lambunik mbanak yi alekgen erogo it ap kunu internasionalwerak me etime endage inom lambunogo warogo pirugwarak wenage.

Pasal 381. Wone inone lambunik mbanak yi it akumi inawi werak yabu ekwa

inake mbanak wenage. It inawone yi o kunu nggok me internasionalpaga mbanak wenage menggerak, ap Direktur Jenderal Internasionalpaga.

22

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989

2. Negara-negara Lombok wone inone lambunik yi enogo yi ap kunuogonabaga Direktur Jenderal paga etime, tur 12 bulan wake kenokendage warogo puwak nduk ekomenggarak.

3. Nen it akumi inawi werak inake eti tur 12 bulan wapinuk mban wonelengganak enogo erit norak paga inone pulanogo mepogomenggarak.

Pasal 391. Wone inone lambunik mbanak enogo it ap kunu nggok me

internasional paga nipegatak wenage me, 10 tahun epinuk perak wonealik mendek eriyak o yinuk endak mepirak.

2. Wone ayat 1 paga yugu eti wenage me, kit akumi nen wone mbanakambi lek erogo pirak mbakwi kenok eti, 10 tahun epinuk mban perakendak eriyak. Wone inone lambunik mbanak ambi lek erogo pinukalik mendek konogo eriyak kenok eti, awo kunu nggok paga etimenigakalek kagak anduk Lombok mororiyak perak obelom.

Pasal 401. It ap yabu ekwa inagunume internasional paga wonogomenggarak

nen inawuri yabu eriyak paga inendage lambunogo mepiyorak kwe, itnen meya yogwi iyanok, it ap pemerintah inawi werak etime woneinoba pirak.

2. It ap yabu eriyak paga kunu nggok me etime nggino yorogwe iyanok,pemerintah inawi werak nen pipak eruwak nduk inegen wogonabirak.

Pasal 41It ap kunu nggok paga yabu akumi inawi werak yabu ekwa inawonembanggwa enogo nen it ap Negara-negara inarum wakwa (PBB/Perserikatanbangsa-bangsa) inoba wone lambunik yi omawi togon erogo puwak ndukwogirorak enogo eti pasal 102 etime mbanak wenage pikagak aret pirak.

23

Pasal 42Wone inone lambunik mbanak yi erit woge logonet, it ap yabu ekwainagunu awene mbanggwa nen ebe erit nogwi inegen wagangge logorak.Inegen wagangge logonet, konferensi nggok ana komakwi logone eyabuerogo pegak yirak.

Pasal 431. Konferensi inone lambuniyak paga ekologonet, wone ngger mendek

ambi erit norak paga lengganiyak kenok;a. Wone inone ngger mendek ogobak kigirit nagelogonet, pipak

mororogo pit norak. Eti erak paga ambi non mbanogo pugwiiyaro yinuk inone lambunik pasal 39 paga yugu ndakndak eritnorak.

b. Wone inone lambunik mbanak yi ogobak kigirit norak yinuk,Negara alik mengwi nen wanuk non mbanogo piyorak mondokmage.

2. Wone inone lambunik mbanak yi enogo, yimendek ndimendek pagaomawi lek erogo pirak yinuk eriyak kwe mondok meya aret. Wonembanogo pugwi enogo omawi werak aret wenage.

Pasal 44Wone inone lambunik mbanak yi it akumi molandak mendek inone pagaalitik alitak mbanak kwe, obok ndakndak obelom tiyanak aret.

24

K169 - Akumi Inawi Werak Inawone Lambunik Mbanak Wone 1989