Đorđe Genčić - Regionalni centar za talente Bor...inače jedan od bitnijih učesnika „Majskog prevrata“ i član Crne ruke. Zanimljivo je i to da je u toku zavere upoznao svoju

Regionalni centar za talente Bor , 3.oktobar 71, 19210 Bor , www.talentibor.com , [email protected]

(c) 2011 Copyright by Regionalni centar za talente Bor, All Rights Reserved 1

ZABORAVLJENI TIMOČANIN

Đorđe Genčić

THE FORGOTTEN TIMOTICIAN

Đorđe Genčić

Autor:

ANDREJA ADAMOVIĆ

III razred, Gimnazija Zaječar, Centar za talente Bor

Mentor:

SUZANA TOMIĆ

Profesor istorije, Gimnazija Zaječar



REZIME

Đorđe Genčić kao istorijska ličnost nije dovoljno zastupljena u srpskoj istorijografiji.

Njegova ličnost i delo proučavala se samo kroz ucešće u političkom životu poslednjih vladara

kraljevske dinastije Obrenović,a pri tome zanemarivao se njegov doprinos privrednom i

industrijskom razvoju Kraljevine Srbije, kao i Kraljevine SHS. Đorđe Genčić bio je jedna od

najmarkatnijih osoba starog Beograda, a ujedno jedan od najbitnijih ljudi u političkom životu

toga doba. U njegovom rodnom gradu, Zaječaru ne postoji ni jedna ulica sa njegovim

imenom, iako je bilo reči o tome da će jedna od ulica nositi njegovo ime, međutim svaki

Zaječarac zna za ,,Genčićevu vilu“, današnji okružni zatvor. Genčićeva vila je podignuta na

njegovom imanju, koju je svojim testamentom ostavio državi. Đorđe Genčić zaslužuje

mnogo više proučavanja u srpskoj istoriografiji, kao i zastupljenost u udžbenicima istorije.

U pisanju rada koririćena je arhivska građa Istorijskog arhiva „Timočka krajina“ fond

Đorđe Genčić, objavljeni rukopisi A. Antića, Radovana M. Draškovića, kao i publikacija.

U radu “Zaboravljeni Timočanin“ prikazano je školovanje Đorđa Genčića, politički

život, učešće u majskom prevratu, kao i njegov rudnik ,,Srpski Balkan“

SUMMARY

Đorđe Genčić as a historical personality is not sufficiently represented in serbian

historiography. His personality and work were studied only as a politician during the last

rulers Obrenović’s royal dynasty, but his industrial and economical contribution to Serbian

Kingdom and Kingdom of SHS, were ignored. Đođe Genčić was one of the most striking

persons of ortodox Belgrade, as well as one of the most improtant men on the political scene

at the time. There is none street named by his name, although it was said to name one of them

in his birth town, Zaječar. But every person in Zaječar knows about “Genčić’s villa” which is

Regional Prison nowadays. “Genčić’s villa” is built on Genčić’s property, which was left to

the state by his will. Đorđe Genčić deserves to be studied in Serbian historiography, as well to

be represented in history school books.

For writing this work were used documents from the Historical Archive „Timočka

krajina“ fond Đorđe Genčić, A. Antić’s, Radovan M. Drašković’s published manuscripts.

There were said about Đorđa Genčić’s education, political life, participation in the

May coup, and his mine “Srpski Balkan” in this work.



UVOD

Đorđe Genčić je rođen 4.11.1862. godine u Velikom Izvoru, kod Zaječara, od oca

Andrije, velikog Obrenovićevca i liberala.1 Đorđeva porodica ubrajala se u jednu od

najstarijih i najuglednijih porodica u selu. Njegov otac je imao svoje posede na kojima je

uzgajao svinje, konje, goveda, a potom ih izvozio preko Save i Dunava. Tgovački poslovi

porodici Genčić su omogućili da sagrade prvi mlin u Istočnoj Srbiji, pa je baš zbog toga

Genčić u političkim krugovima i dobio nadimak ,,vodeničar u diplomatskom odelu“2 kada je

počeo da se bavi politikom. Kada se govori o njegovom školovanju prema mišljenju nekih

istoričara Genčić nije bio visoko obrazovan čovek, ali se ipak zna da je svoje osnovno

obrazovanje završio tadašnjoj u Zaječarskoj polugimnaziji. Posle završene polugimnazije

odlazi u Beč, gde je pohađao Trgovačku školu. Nakon završene trgovačke škole odlazi u

Rusiju, gde je neko vreme boravio u Vojnom učilištu3. Boravak van zemlje mu je omogućio

da ovlada nemačkim,ruskim i francuskim jezikom. Posle završenog školovanja 1889. vraća

se u zemlju, tačnije u Veliki Izvor, gde dve godine ostaje uz svoga oca i pomažući mu u

trgovačkim i političkim poslovima. Zbog toga je često putovao u Beograd i inostranstvo i

tako bio blizak sa bivšim kraljem Milanom.

POLITIČKI ŽIVOT

Đorđe Genčić pod uticajem liberalnih ideja

svoga oca i Jovana Ristića, sa kojim se sprijateljio

prilikom Ristićevog boravka u Rusiji, uzima aktivno

učešće u političkom životu i postaje jedan od

vodećih liberalnih prvaka. Svoju političku karijeru

otpočeo je kao narodni poslanik 1889. godine, a od

1893. godine postaje sekretar skupštine i član

Verifikacionog odbora. U skupštini se isticao svojim

govorima i nastupima koji su najčešće bili protiv

radikala, iako je lider radikala u to vreme bio Nikola

Pašić, njegov zemljak. Na mesto načelnika okruga

1 Andrija Genčić, poslanik na Svetonadrejskoj skupštini, a takođe i poslanik u skupštinama pod knezom Mihailom, kraljem Milanom i kraljem Aleksandrom. 2 Jevrem Damnjanović, Zavičajna knjiga Timočana i Krajinaca, Đorđe Genčić-Dvorski prevrat, Beograd, 2006, str. 173. 3 Suzana Tomić, „Đorđe Genčić i Srpski Balkan“, Braničevski glasnik 2, Požarevac,2004, str.115.

Sl. 1. Portret Đorđa Genčića Image 1. Portrait of Đorđe Genčić



Niša dolazi 1894. godine, za vreme vlade Đorđa Simića i na tom mestu ostaje sve do proleća

1899. godine. kada je postavljen za komesara vlade kod Narodne banke, a 30. jula iste godine,

posle Ivandanjskog atentata i za ministra unutrašnjih dela, u vladi Vladana Đorđevića, i na

tom mestu će ostati sve do ženidbe kralja Aleksandra(1900).4

UČEŠĆE U MAJSKOM PREVRATU

Kralj Aleksandar je 6.

jula 1900. pozvao Genčića i

saopštio mu vest o njegovoj

ženidbi. Genčić je bez

ikakvog ustezanja iskazao

svoje nezadovoljstvo, poku-

šao je da mu objasni o

problematičnoj prošlosti Dra-

ge Mašin.Kada to nije uspe-

lo, on je onda pokušao da

odvrati Dragu Mašin, pa je

otišao je u njen stan, na uglu

Krunske i Resavske ulice, i

otvoreno,ali na jedan fin i

ugledan način objašnjavao

zašto ne treba da bude

kraljica. Genčić je Dragu

uspeo da ubedi da to ne učini

rekavši joj da ukoliko stvarno voli kralja onda će da žrtvuje svoju ljubav, ali problem je bio

kralj koji kada je za to čuo došao je i fizički sukobio sa Genčićem.5 Svi Genčićevi pokušaji da

spreči veridbu kralja Aleksandra i Drage Mašin nisu uspeli. Posle pada vlade i veridbe sa

Dragom, kralj se njemu osvetio. Pronašli su njegova privatna pisma u kojima je vređao samu

kraljicu i zbog toga biva osuđivan na 7 godina zatvora. Njego zemljak Sergej Kalčić, inače

jedan od straživača ovog kraja Srbije kaže: „...Đorđe Genčić je zatvoren zato što je odlučio da

kralja Aleksandra Obrenovića ukloni sa prestola iz dva razloga: zbog njegovog udaljavanja

4 Radovan M. Drašković, Pretorijanske težnje u Srbiji – Apis i crna ruka, Beograd, 2006, str.16 5 R. M. Drašković, nav.del., 18,19 i 20.

Sl. 2. Đrorđe Genčić u društvu oficira Image 2. Đrođe Genčić with officers



od Rusije i zato što je odlučio da se oženi udovicom sumnjivog morala, Dragom Mašin, čime

je stavio na kocku ugled svoje zemlje i dinastije. U presudi je stajalo da je osuđen zbog

uvrede srpske kraljice.....“ 6 Međutim pomilovan je posle godinu dana.7 Nakon pomilovanja i

saznaje o planovima oficira, sve više je pokazivao svoje nezadovoljstvo prema političkim

postipcima Aleksandra Obrenovića.

Genčić je bio jedan od prvih ljudi sa političke scene Srbije koji je odmah pristupio

zaverenicima. Njega je sa zaverom upoznao njegov sestrić Antonije Antić, tada poručnik,

inače jedan od bitnijih učesnika „Majskog prevrata“ i član Crne ruke. Zanimljivo je i to da je

u toku zavere upoznao svoju buduću ženu, koja je imala ulogu u tehničkim poslovima

vezanim za zaveru.8 Sa tadašnjim političarima govorio je o svojim idejama o stvaranju

republike, ali levo krilo radikala na čelu sa Jovanom Žujovićem se jasno izjasnilo da ne želi

da primi republiku iz ruku oficira, jer bi to onda ličilo na neku južnoameričku zemlju do koje

ne bi došla demokratija i parlamentarizam, a i tada je jedino Francuska bila republika, tako da

ni Austro – Ugarska, a ni Rusija ne bi to podržale, jer bi tada Srbija postala izvor pobuna

protiv monarhizma. Jedino rešenje u tom trenutku je bilo da vrati dinastiju Karađorđević.

Prvo okupljanje zaverenika se desilo u vinogradu advokata Alekse Novakovića na

Topčiderskom brdu. Među zaverenicima su bili advokat Aleksa Novaković, Jovan

Avakumović, general Jovan Atanacković, Aleksa Novaković, bogati trgovac Nikola Hadži

Toma. Nakon toga, Đorđe Genčić je prvi veći sastanak sa oficirima imao 23. decembra 1901.

godine, gde se našao sa dvanaestoricom oficira: Radomirom Aranđelovićem, Milanom

Petrovićem, Dragutinom Dimitrijevićem (Apisom), Dragutinom Dulićem, Nikodijom

Popovićem, Ješom Popovićem, Dušanom Glišićem, Aleksandrom Glišićem, Antonijem

Antićem, Mikom Miljkovićem, Nikolajevićem, Milutinom Lazarevićem. Sastanak se odvijao

u kući njegovog sestrića A. Antića (Birčanova ulica 40).9 Dogovor je bio da svaki od

zaverenika da svoj potpis i da je svojevoljno prisato da učestvuje u smeni dinastije Obranović.

Njegova misija je bila jako delikatna, trebao je da ispita kakvi su stavovi Austro-Ugarske i

Rusije povodom smene dinastije. Obazrivo je osmatrao šta će da kaže Beč i Petrograd. Kada

je shvatio da ove dve velike sile nemaju ništa protiv smene dinastije, počeli su da spremaju

prevrat. U pregovorima Đorđe Genčić bio je veoma hladnokrvan i drzak, kako se navdi u

izvorima.

6 J. Damnjanović, nav.del., 172. 7 Milan Ž. Živanović, Pukovnik Apis, Beograd, 1955, str. 666. 8 M. Ž. Živanović, nav.del., 19. 9 Antonije Antić, Beleške, Zaječar, 2010, str.80.



U zoru 29. maja (11. juna) 1903. u Beogradu izvršen je puč. Zaverenici su upali u

dvor. Cilj im je bio spavaća soba bračnog para Obrenović. Zanimljiv je podatak to da ni sam

Genčić nije znao da postoji tajna odaja, gde su se i krili kralj Aleksandar i kraljica Draga.

Đorđe Genčić je u jednom trenutku, kako se navodi u literaturi, bio je iza leđa zaverenika, ali

ni u jednom trenu nije pomišljao da krene da puca na njih. Tu se prikazuje njegova odanost i

odlučnost da se puč izvede do kraja, makar na kraju i da budu kažnjeni. Dok su zaverenici

tražili kralja i kraljicu, Apis, vođa zaverinka, biva pogođen u predelu ruke, ali je odbio da

bude prebačen u bolnicu, dok se puć ne završi. Zaverenici su pripremili topove u slučaju da

kralja ne pronađu. Krajnje rešenje je bilo da se granatira Dvor, a da kraljevski par pogine u

ruševinama, ali do toga nije došlo. Za to vreme zaverenici su morali da misle i na stanje

unutra zemlje. Aleksandar Mašin i Đorđe Genčić su održali jedan kratak sastanak u dvorištu

kraljevske rezidencije na kome je bilo odlučeno da Genčić sa još jednim vodom pešaka

zauzme Ministarstvo unutrašnjih dela10 i da se po potrebi ponaša kao da je kralj mrtav, iz

straha da se vojska ili oficiri ne bi pobunili i prekinuli pobunu. 11 Genčić je odmah počeo da

izdaje naređenja, kako telefoskim putem tako i usmeno. Kralj i kraljica na kraju bivaju

pronađeni i bačeni sa balkona. A dole su ih čekali oficiri, koji su na jedan svirep način počeli

da ih probadaju mačevima. Odmah izjutra je formirana revolucionarna vlada, Jovana Đ.

Avakumovića,12 gde je Genčić ustupio svoje mesto Ministra unutrašnjih dela, koje mu je bilo

predviđeno pregovorima zaverenika, radikalu Stojanu Protiću,a on je postavljen za ministra

Narodne privrede.13

Nakon Majskog prevrata i dolaska novog kralja Petara I Karađorđevića, položaj Đorđa

Genčića dosta je promenjen. Kralj Petar saznaje da je Genčić bio veran i odan prijatelj

porodici Obrenović, pa je zbog toga bio dosta zabrinut za svoju budućnost. Tako je na

sastanke kralj pozivao ljude koji su usko bili povezani sa Đorđem Genčićem, želevši da bar

nešto otkrije o njemu loše. Prema navodima Genčićevog sestrića Antonija Antića navodi se da

je kralj Petar jednog dana pozvao samog Antića i upitao ga: „...Antiću da li je tačno da je

Genčić bio veliki prijatelj Obrenovića?“ Kada od samog Antića dobio potvrdan odgovor,

upitao ga je: „Pa ih posle ubio. Meni su tako rekli da će i nas“.14 Takođe je zabeleženo da je

kralj Petar pozvao i Dragutina Dimitrijevića Apisa, vođe zaverenika, od kojeg je zahtevao da

10 Zauzimanjem Minisarstva unutrašnjih dela imalo je za cilj da spreči eventualnu pobunu vojske i oficira lojalnih dinastiji Obrenović. 11 A. Antić, nav,del., 170. 12 U vladi Jovana Đ. Avakumovića vodeću reč imali su zaverenici, kao i predstavnici sivh političkih stranaka, osim naprednjaka. 13 A. Antić, nav.del., 188. 14 Isto, 204



prestane da bude u kontaktima sa Antićem i Genčićem, što je Apis odbio rekavši kralju da je

sa njima zajedno doveo njega na presto.

Posle neuspelog pokušaja i sa Apisom, po rečima Antića, na sastanak je bio pozvan i

Petar Živković. Njemu je prvo izneo poveći broj zlatnih satova i ponudio mu da bira koji

hoće, ali za uzvrat je želeo da prekine prijateljstvo sa Genčićem. Kako ovaj nije hteo da uzme

ni jedan, kralj mu ponudi najskuplji, ali Živković nije želeo da ga uzme. Tada ga kralj baci

pod noge i svog ga zgazi.15

Nakon prevrata Genčić i Dimitrijević su prekinuli sve kontakte iz ličnih razloga. Na

suđenju Dragutinu Dimitrijeviću Apisu, Apis je u vezi Genčića izjavio sledeće:

„...Izjavljujem, da ni sa kime,a pogotovo sa g. Genčičem u ovom smislu nisam imao nikakve

veze, niti mi je to bilo poznato, da je na ovome ma ko i ma šta radio. Ko zna moje lične

odnošaje sa g. Genčićem, znaće koliko sam daleko od njegove ličnosti i da ni u kavke veze sa

njim ne mogu ulaziti niti bih u njih ulazio, a naročito ne u takve gde je potrebno međusobno

poverenje ili bar izvesna doza međusobne trpeljivosti.“16

Đorđe Genčić na mestu ministra Narodne privrede ostaje sve do 1903. godine, kada se

povlači iz političkog života kraljevine, posvetivši se porodičnim poslovima.

SRPSKI BALKAN

Posle odlaska sa mesta ministra Narodne privrede posvetio se rudarskim poslovima.

Đorđe Genčić u svom rodnom kraju otvara rudnik ,,Srpski Balkan“, koji je 25. janura 1912.

godine od strane Ministarstva narodne privrede, čiji je ministar i sam bio, dobio dozvolu za

eksploataciju rudarskog polja (kanemog uglja) u reonu Vrška Čuka. Rudnik ,,Srpski Balkan“

i prostor oko rudnika obuhvatio je oko 1 700 hektara površine. Prema tadašnjim propisima i

zakonima, rudnik uveden u protokol suda, ali tek 1921. godine, kao industrijsko preduzeće

,,Srpski Balkan“.17

Politička dešavanja u Kraljevini Srbiji, kao i Balkanski ratovi i Prvi svetski rat, uticali

su na to da rudnik krene sa radom tek posle Velikog rata. U prvoj posleratnoj godini (1919)

rudnik je ostvario proizvodnju od 8.750 tona i raspolagao je sa 138 radnika. Ako se pogleda

celokupne proizvodnje rudarstva u Srbiji, rudnik je davao 2.55%, a u odnosu na Kraljevinu 15 A. Antić, nav.del., 204. 16 M. Ž. Živanović, nav.del., 472. 17 S. Tomić, nav.del., 115.



SHS 0.40% ukupne proizvodnje.18 Celokupna vrednost proizvodnje je iznosila 3.500.000

tadašnjih dinara. Iste godine rudnik je brojao 195 radnika: 138 kopača, 57 profesionalnih, kao

i nekvalifikovanih radnika na stovarišnim mestimai 14 nadzornih lica.

U narednim godinama Đorđe Genčić je nastojao da unapredi i osavremeni

proizvodnju, kao i otpočne sa istraživačkim radovima na novim rudarskim poljima. Zato

novac koji mu je pristizao od reparacije, koristi za nabavku mašinske instalacije, tako je kupio

jednu briketnicu i jednu

električnu centralu za osvetljenje

sa generatorom. Rudnik je za-

hvaljujući tome, tokom 1923/24.

godine briketnicu kapaciteta 20

tona briketa za 16 časova rada,

tako da se ubuduće ugalj

prenosio samo preko žičare

dužine 3.5 km, koja je bila

povezana sa državnom prugom

Niš – Paraćin.19 Time je una-

predio eksploataciju rude, pove-

ćao broj zaposlenih, što mu je

davalo mogućnost da proširi

svoje rudarske poslove. Genčič je

iskoristio svoj raniji politički

položaj i uspostavio dobre poslo-

vne veze širom kraljevine. O

čemu postoje izveštaji i ugovori o

prodaji rude. Tako je svoju rudu

isproručivao Državnoj železnici,

Fabrici šećera Crvenka,

Beočinskoj fabrici cementa.

18 S. Tomić, nav.del., 116. 19 Ivan Veljković, Stogodišnjica oslobođenja Timočke Krajine, Rudarstvo u Timočkoj Krajini, Zaječar. 1993, str.114,115.

Sl. 3. Arhivski dokument o rudniku Srpski Balkan Image 3. The Archival document of the mine Serbian Balkan



Ovi ugovori doprineli su celokupnom razvoju rudnika o čemu govore i sledeći podaci:

Godina 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926

Proizvodnja u

tonama 2.273 10.073 8.274 12.926 8.135 10.146 17.547 22.919

Broj radnika 138 350 340 216 160 210 290 250

Na osnovu datih podataka može se zaključiti da je rudnik sredinom dvadesetih godina

ostvario značajnu prizvodnju, kao i da je imao dosta radnika. Vodio je računa o svojim

radnicima, o čemu govori i postojanje kase (za međusobnu pomoć radnika), kao i fond za

invalidsku pomoć i penziju. Rudari su bili meštani iz okoline, a stručna lica su dolazila iz

Slovenije, što je bilo karakteristično za rudnike iz ovih krajeva. Usled velike ekonomske krize

1929. godine, koja je pogodila i kraljevinu, rudnik opstaje sa radom i sačuvao je primat u

Tabela 1. Produktivnost i broj radnika u rudniku od 1919. do 1926. Table 1. Productivity and number of workers in the mine between 1919 and 1926

Sl. 4. Đorđe Genčić (prvi s leva) i radnici ispred rudniika

Image 4. Đorđe Genčić (first from left) and workers in front of the mine



proizvodnji u ovom delu kraljevine. Genčić nastojao je da proširi svoju rudarsku proizvodnju,

pa je 1935. godine dobio povlasticu da otvori ,,Novi Balkan“, a od boljevačkog sreza dobio

dozvolu da vrši istrazivanja na prostoru Malog Izvora, Bogovine i Podgorca, ali do

eksploatacije nije došlo.

Prema sačuvanim istorijskim

izvorima o ,,Srpskom Balkanu“ sazna-

jemo:„... rudnik kameno uglja osnovan

je 1912 godine i protokolisan je kao

industrijsko preduzeće kod

Trgovačkog suda u Zaječaru 6 avgusta

1921 godine pod bojem 14856.

Osnovač i jedini vlasnik istog je Đorđe

Genčić 1862 godine rođen, oženjen,

ministar u penziji. Rudnik se nalazi

uneposrednoj bilizini Bugarske

granice i obilije dobrim kvalitetom

uglja, koji sadrži prema analizama cca

7-8000 kalorija. On je podan za sve

grane teške industrije kao za železnicu

tako i sprecijalno za pravljenje

briketa.20 Početni kapital iznosio je

tašnjih 3.000.000 dinara, što nije

dovoljno za nabavku potrebne

instalacija. Da bi unapredio rudarsku

proizvodnju obratio se Nikoli Pašiću i

od Ministarstva saobraćaja dobio

kredit za briketnicu o tome je zabeleđeno sledeće: „.... Na taj način je Narodna banka morala

isplatiti Din. 3.000.000-za poručenu briketarnicu Din. 1.200.000 onda poručenu smolu, koja

je bila potrebna za vezivanje briketa, a ostatak od Din. 300.000.- isplatila mu je u gotovom

novcu, ali pod uslovom da isporuči Državi u tačno određeno vreme 6000 tona briketa uz

znatno jeftiniju cenu u odnosu na ostale rudnike. Za celi taj odobreni iznos banka mu je

stavila hipoteku na kao na ceo rudnik tako i na sve postojeće instalacije. Do godine Genčić je

20 IAZ, Fond Đorđe Genčić, B2-ĐG-33.

Sl. 5. Pismo Đorđa Genčića direkciji rudnika Image 5. The letter of Đorđe Genčić to directorate of the

mine



sve svoje obaveze prema Državi isplatio i predao svih 6000 tona briketa posle čega je

Narodna banka skinula celu intabulaciju sa njegovog rudnika“. 21

Prema sačuvanim podacima o rudniku saznajemo sledeće: ,, ....rudnik proizvodi

prosečno mesečno cca 5-600 vagona uglja, koji uglavnom liferujem Državnim železnicama, a

nešto velikim industrijskim preduzećama. Za brikete pak koji i sada izrađuje, vodi pregovore

sa Državnom, da ih isti isti otkupi i uskladištuje za ratne svrhe“. Pregovori završiti u njegovu

korist. Zahvaljujući reperaciji i odobrenom kreditu rudnik je bio dosta moderno urađen, ima

jednu dobru briketarnicu i žičnu žicu, kao i ostala rudarska postrojenja u vrednosti od 17-18

000.000 tadašnjih dinara. Prema izveštaju Inkaso zavoda o radu rudnika iz 1937. godine

zabeleženo: .... rudnika sada se postepeno oporavlja postignuti rezultati zadovoljavaju , jer je

kvalitet njegovog uglja dobar, usled čega mu je i cena skuplja.U potraživanju se nalazi Din.

7.000.000.- i to mahom iz Državnih železnica čija sopstvena dugovanja iznose cca Din.

3.000.000-pored toga postoji dug kod Bratske blagajne i Rudarskog glavarstvaod cca

Din.150.000.- Sam vlasnik rudnika patricipira u istom sa 70% udela, dok njegova sestra

Danica je samo 30%. U rudniku je zaposleno oko 250-300 radnih snaga koji su delom seljaci

iz okoline rudnika,a delom su došljaci iz Slovenije. Ovi poslednji su stučnjaci. Svojim

platežnim obavezama firma odgovara u dosta dobrom redu“.22 Poslove u rudniku u svom

odsustvu poverevao je svom sestrću A. Iliću, koji je izdavao menice bez pokrića i saznanja

svoga ujaka, što je uticalo na poslovanje rudnika. Đorđe Genčić saznavši za poslove svoga

sestrića pokreće sudki spor koji je stigao do najviših sudkih institucija u kraljevini, institucija

Apelacionog suda u Beogradu.

Pored svih ovih dešavanja Đorđe Genčić je ostvario dobre rezultate u rudarstvu.

Njegov cilj bio je da unapredi rudarstvo u Timočkoj Krajni. Zahvaljijući uspešnom

poslovanju rudnika Đorđe Genčić ostvario je prihod koji mu je omogućio da uveća svoju

nepokretnost. Neokretnost Đorđa Genčića u rodnom kraju obuhvatala je 50 hektara zemljišta,

kuću u vrednosti od 2.000.000 tadašnjih dinara (današnja Genčićeva vila).

Realizaciju širenja rudarske eksplatacije sprečila je smrt. Rudnik „Srpski Balkan“ kao

i nepokretnost testamentom ostavio je državi.

21 IAZ, Inkaso zavod 22 IAZ



ZAKLJUČAK

Đorđe Genčić je sigurno ličnost koja je obeležila jedan period srpske istorije. Čovek

koji je kralju Milanu bio odan do smrti, a kasnije bio jedan od vođa Majskog prevrata, kada

je brutalno ubijen poslednji kralj iz dinastije Obranović. Genčičev politički život ima dosta

veliku biografiju, od poslanika, preko upravnika grada Niša do ministarske fotelje. Iz

političkog života se povukao zbog neslaganja sa radikalima i kraljem Petrom

Karađorđevićem. Iako se povukao iz politike i dalje se potpisivao „ministar u penziji“. Genčić

je bio poznat po tome što je voleo da obilazi pozorišta, skupove, balove, trke, bio je uvek

doteran i na nivou. Mesečno je trošio i po 100 hiljada dinara, dajući dobrovoljne priloge.

Njegovi prijatelji su govorili da je bio omiljen među ženama zbog svog izgleda i ponašanja, a

zna se i da je bio galantan prema nežnijem polu.

Kada se povukao iz politike posvetio se privredi, oblasti rudarstva, u čemu je imao

dosta uspeha. Podigao je električnu centralu, žičaru, industrijski koloseki briketnicu u

Grljanu. Posao mu je išao dobro i uvećavao je svoj kapital, ali je 1925. godine imao pogrešno

ulaganje u zaječarsku staklaru, koja je ubrzo otišla u likvidaciju. Godinu dana kasnije je

probao da se vrati i na političku scenu kao poslanički kandidat svog rodnog Zaječara, ali na

izborima je doživeo neuspeh.

Pred smrt, Đorđe Genčić je testamentom zaveštao čitav svoj imetak državi, rudnik na

Vrškoj čuki, mlin, 150 hektara zemljišta i vilu u Zaječarui. Prihodi od te imovine morali su da

se koriste za školovanje talentovanih, ali siromašnih đaka i studenata. Umro je 1938. godine u

Beogradu gde je i sahranjen. Da li će „Zaboravljeni Timočanin“ dobiti svoje mesto u

istoriografiji i ulicu u svom rodnom gradu, pokazaće vreme.



IZVORI I LITERATURA

1. IAZ (Istorijski arhiv “Timočka Krajina”, Zaječar : Fond Đorđa Genčića, Fond Inkaso zavod

Beograd)

2. Tomić Suzana, “Đorđe Genčić i Srpski Balkan“, Braničevski galsnik 2, Udruženje istoričara

Braničeva i Timočke Krajine, Požarevac, 2003/2004. godina

3. Drašković M. Radovan, Pretorijanske težnje u Srbiji, Beograd, 2006. godina

4. Živanović Ž. Milan, Pukovnik Apis, Beograd, 1995. godina

5. Antić Antonije, Beleške, Zaječar, 2010. godina

6. Veljković Ivan, Stogodišnjica oslobođenja Timočke Krajine, Rudarstvo u Timočkoj Krajini,

Zaječar, 1993. godina

7. Damnjanović Jevrem, Zavičajna knjiga Timočana i Krajinaca, Đorđe Genčić-Dvorski prevrat,

Udruženje Timočana i Krajinaca, Beograd, 2006. godina

Documents

Đorđe Genčić - Regionalni centar za talente Bor...inače jedan od bitnijih učesnika „Majskog prevrata“ i član Crne ruke. Zanimljivo je i to da je u toku zavere upoznao svoju