Autorzy:mgr Maria Gaertner

mgr Wiesława Lech

mgr Aleksandra Pabich

Recenzenci:dr Barbara Fiedoruk

mgr inż. Iwona Goździkiewicz

Opracowanie redakcyjne:mgr inż. Halina Bielecka

mgr Piotr Bartosiak

3

Spis treściWprowadzenie 4

I . Założenia programowo-organizacyjne 61. Opis pracy w zawodzie 62. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-

wychowawczego 8II. Plany nauczania 18III. Moduły kształcenia w zawodzie 20

1. Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 20Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 23Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 27Wykonywanie prac biurowych 30Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 32Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 35

2. Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 38Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 41Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 44Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowychprzedsiębiorstwa 48Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 51Sporządzanie sprawozdań rocznych 54

3. Organizacja i finansowanie działalnościprzedsiębiorstwa 58Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 61Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 65Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 68Wykorzystywanie informacji ekonomicznej w procesiedecyzyjnym 71

4. Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 75Prowadzenie rachunkowości budżetowej 78Prowadzenie rachunkowości bankowej 81Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 85Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnychnie prowadzących działalności gospodarczej 88

5. Praktyka zawodowa 91Uczestniczenie w procesach społecznych i gospodarczychjednostki organizacyjnej 94Uczestniczenie w pracach komórek finansowo-księgowychjednostki organizacyjnej 97

4

WprowadzenieCelem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie aktywnego,

mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Absolwentwspółczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością,wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia się i doskonalenia orazumiejętnością oceny swoich możliwości. Wprowadzenie do systemuszkolnego modułowego programu nauczania w zawodzie ułatwiosiągnięcie tych celów.

Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułówkształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych,wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów. Jednostkamodułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie, obejmującylogiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonympoczątku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jegorezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja.

W strukturze modułowego programu nauczania w zawodzie wyróżniasię:– założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie,– plany nauczania,– moduły kształcenia w zawodzie.Moduły kształcenia w zawodzie zawierają:– cele kształcenia,– wykaz jednostek modułowych,– schemat układu jednostek modułowych,– literaturę.Na program jednostki modułowej składają się:– szczegółowe cele kształcenia,– materiał nauczania,– ćwiczenia,– środki dydaktyczne,– wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki,– propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych

ucznia.Modułowa struktura programu nauczania dla zawodu stwarza

możliwość dostosowywania treści programu do potrzeb gospodarkii lokalnego rynku pracy.

W programie przyjęto system kodowania modułów i jednostekmodułowych zawierający następujące elementy:– symbol cyfrowy zawodu, zgodnie z obowiązującą klasyfikacją

zawodów szkolnictwa zawodowego,– symbol literowy, oznaczający grupę modułów:

O – dla modułów ogólnozawodowych,Z – dla modułów zawodowych,

5

– cyfrę arabską dla kolejnego modułu,– cyfrę arabską dla kolejnej, wyodrębnionej w module jednostki

modułowej.Przykładowy zapis kodowania modułu412[01].O1412[01] – symbol cyfrowy zawodu technik rachunkowościO1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczno-prawne podstawy

gospodarowaniaPrzykładowy zapis kodowania jednostki modułowej412[01].O1.01412[01] – symbol cyfrowy zawodu: technik rachunkowościO1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczno-prawne podstawy

gospodarowania01 – pierwsza jednostka modułowa wyodrębniona w module O1

6

I. Założenia programowo - organizacyjne kształceniaw zawodzie

1. Opis pracy w zawodzie

Typowe stanowiska pracyAbsolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik rachunkowości możebyć zatrudniony w:– biurach rachunkowych,– przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych i usługowych,– bankach,– zakładach i towarzystwach ubezpieczeniowych,– jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych,– urzędach skarbowych,– urzędach jednostek samorządu terytorialnego,– jednostkach organizacyjnych nie prowadzących działalności

gospodarczej.Nabyte w trakcie kształcenia umiejętności umożliwią również pracę

w komórkach finansowo-księgowych, na stanowiskach pracy biurowej.Absolwent może także prowadzić własną działalność gospodarczą.

Zadania zawodowePodstawowe zadania zawodowe technika rachunkowości obejmują:– prowadzenie ksiąg rachunkowych,– kontrolę dokumentów księgowych,– sporządzanie sprawozdań finansowych oraz przygotowywanie

ich do weryfikacji,– przechowywanie dokumentacji księgowej,– wykonywanie typowych czynności planistycznych i analitycznych,– dokonywanie rozliczeń finansowych,– nadzorowanie terminowej spłaty zobowiązań oraz ściąganie

należności i roszczeń,– wykonywanie podstawowych czynności biurowych,– obsługę komputera.

Umiejętności zawodoweW wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć:– posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu ekonomii, prawa,

statystyki, finansów i sprawozdawczości,– korzystać z różnych źródeł prawa,– interpretować ogólne prawa ekonomiczne oraz stosować zasady

rachunku ekonomicznego,

7

– stosować zasady organizacji pracy, w tym organizować pracę własną i zespołową,

– szacować i weryfikować wyniki obliczeń,– sporządzać protokoły, sprawozdania, notatki służbowe oraz

redagować telegramy i telefonogramy,– prowadzić korespondencję w typowych sprawach osobowych,

finansowych i handlowych w języku polskim i obcym,– pisać na maszynie,– obsługiwać typowe maszyny i urządzenia biurowe,– posługiwać się wybranym edytorem tekstu,– obsługiwać wybrane programy komputerowe: finansowo-księgowe,

kadrowo-płacowe, statystyczne, finansowo-ekonomiczne,– gromadzić i przygotowywać informacje niezbędne w zarządzaniu,

z wykorzystaniem komputera,– korzystać z opracowań statystycznych i innych źródeł danych,– opracowywać i prezentować materiał statystyczny,– prowadzić typowe sprawy wynikające ze współpracy przedsiębiorstwa

z instytucjami finansowymi, organami organizacji rządoweji samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwami krajowymi orazz podmiotami zagranicznymi,

– obliczać i odprowadzać podatki,– prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz ewidencję

przychodów,– prowadzić negocjacje w typowych kwestiach wynikających z rodzaju

działalności przedsiębiorstwa,– sporządzać plan działania małego przedsiębiorstwa oraz plany

finansowe,– stosować podstawowe metody analizy ekonomicznej

przedsiębiorstwa, w tym finansową,– obliczać i interpretować miary i wskaźniki,– posługiwać się rachunkiem procentowym, odsetkowym

i dyskontowym,– wykorzystywać w praktyce znajomość podstawowych zagadnień

ekonomicznych dotyczących systemu finansowego: państwai jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw i instytucjifinansowych, jednostek budżetowych, zakładów budżetowych,gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środkówspecjalnych jednostek budżetowych, funduszy celowych oraz teoriipieniądza i funkcjonowania międzynarodowych instytucji finansowych,

– organizować i prowadzić rachunkowość w jednostkach prowadzącychdziałalność gospodarczą, instytucjach finansowych, zakładachubezpieczeń i jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego,

– sporządzać, kontrolować i dekretować dokumenty księgowe,

8

– ewidencjonować zmiany zachodzące w majątku i kapitałach orazustalać wynik finansowy,

– interpretować zapisy księgowe dokonywane w różnych formach,również z wykorzystaniem komputerowej techniki obliczeniowej,

– sporządzać zestawienia obrotów i sald,– sporządzać podstawowe sprawozdania finansowe i dokonywać

ich analizy,– stosować marketingową strategię działania,– posługiwać się podstawowymi narzędziami rachunkowości

zarządczej,– wykorzystywać nowoczesne metody i techniki rachunkowości,

w tym rachunkowość informatyczną,– realizować potrzebę ustawicznego doskonalenia się, aktualizowania

wiadomości i umiejętności,– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz wymagań ergonomii,– stosować zasady etyki zawodowej.

Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu– komunikatywność, łatwość nawiązywania kontaktów,– dobry stan zdrowia,– dobra pamięć,– spostrzegawczość,– zamiłowanie do porządku,– dokładność, wytrwałość i systematyczność w działaniu,– umiejętność współdziałania w grupie.

2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczegoProces kształcenia w zawodzie technik rachunkowości według

modułowego programu nauczania może być realizowany w szkolepolicealnej, dla której podbudowę stanowi szkoła dająca wykształcenieśrednie lub liceum profilowane o profilu wywodzącym sięz tej samej co zawód dziedziny gospodarki.

Proces nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowei zawodowe. Kształcenie ogólnozawodowe stanowi pierwszy modułprogramu nauczania, zapewnia ono preorientację w zawodzie.Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły dorealizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy.

Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawyprogramowej kształcenia w zawodzie.

Program uwzględnia zmiany systemowe i strukturalne polskiejgospodarki, prognozy jej rozwoju oraz kierunki zmian zachodzących

9

w organizacji pracy przedsiębiorstw.Treści programowe ujęte są w pięciu modułach wyodrębnionych

w wyniku analizy zadań zawodowych zawartych w podstawieprogramowej:• w module ogólnozawodowym:– Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania,• w modułach zawodowych:– Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa,– Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa,– Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości,– Praktyka zawodowa.

Moduły podzielone są na jednostki modułowe. Każda jednostkamodułowa zawiera treści programowe stanowiące określoną całość,a ich realizacja umożliwia opanowanie umiejętności niezbędnychdo wykonania określonego zakresu pracy. Nabywaniu umiejętnościzawodowych powinno sprzyjać wykonywanie ćwiczeń zawartychw poszczególnych jednostkach modułowych. Wskazane jest, abytematyka ćwiczeń była uzupełniana przez nauczyciela realizującegoprogram.

W module ogólnozawodowym 412[01].O1 – Ekonomiczno-prawnepodstawy gospodarowania – wyodrębniono pięć jednostek modułowych,których treści kształcenia odnoszą się do umiejętności i zadańzawodowych typowych dla obszaru zawodów ekonomicznych. Głównymcelem modułu jest przygotowanie ucznia do świadomego uczestniczeniaw życiu społeczno-gospodarczym, umożliwienie opanowania wiedzyogólnozawodowowej, dającej orientację w zawodzie i pozwalającejna świadomy wybór zawodu. Ma on również za zadanie ułatwić szybkieprzekwalifikowanie w obrębie zawodów ekonomicznych.

W wyniku realizacji programu jednostek, uczeń powinien umieć:– stosować przepisy prawa w gospodarowaniu,– funkcjonować na rynku zasobów, dóbr i usług,– wykonywać prace biurowe,– zarządzać zasobami ekonomicznymi,– ewidencjonować zdarzenia gospodarcze.

Umiejętności opanowane w wyniku realizacji programu modułuogólnozawodowego stanowią podstawę kształcenia w modułachzawodowych.

Program modułu 412[01].Z1 – Ewidencja księgowa działalnościprzedsiębiorstwa – składa się z pięciu jednostek modułowych. Głównymcelem realizacji treści programowych modułu jest kształtowanieumiejętności prowadzenia ewidencji księgowej i wszelkich rozliczeńfinansowych w oparciu o obowiązujące regulacje prawne. W wyniku ichrealizacji uczeń powinien umieć:

10

– organizować rachunkowość w przedsiębiorstwie,– ewidencjonować rozrachunki,– obsługiwać płatności,– ewidencjonować zmiany w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa,– prowadzić ewidencję procesów gospodarczych,– sporządzać sprawozdania roczne.

Program modułu 412[01].Z2 – Organizacja i finansowanie działalnościprzedsiębiorstwa – składa się z czterech jednostek modułowych.Umiejętności nabyte podczas realizacji programu umożliwiąabsolwentowi podjęcie zatrudnienia w innych niż finansowo-księgowekomórkach funkcjonalnych dużego przedsiębiorstwa, a jednocześniestworzą możliwość pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach,w których nie występuje typowy dla dużych jednostek podział pracybiurowej. Umiejętności te przydatne będą również w prowadzeniuwłasnej działalności gospodarczej. W wyniku realizacji treści kształceniauczeń powinien umieć:– prowadzić politykę kadrową w przedsiębiorstwie,– organizować proces gospodarczy przedsiębiorstwa,– organizować finansową działalność przedsiębiorstwa,– korzystać z informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym.

Treści modułów zawodowych 412[01].Z1 i 412[01].Z2 zostałytak dobrane i skorelowane, że uczeń, równolegle z nabywaniemumiejętności w zakresie ewidencji księgowej i rozliczeń finansowych,opanuje umiejętności niezbędne do przygotowania, prowadzenia orazfinansowania działalności. Programy jednostek modułowych zawartychw modułach: 412[01].Z1 i 412[01].Z2, należy realizować stosując sprzętkomputerowy z oprogramowaniem księgowym, finansowym,ekonomicznym i kadrowo-płacowym.

Program modułu 412[01].Z3 – Specyficzne i szczególne zasadyrachunkowości – składa się z czterech jednostek modułowych.Realizacja zawartych w nich treści zapewnia nabycie umiejętnościniezbędnych do prowadzenia rachunkowości w urzędach jednosteksamorządu terytorialnego, jednostkach i zakładach budżetowych,gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych, bankach,zakładach i towarzystwach ubezpieczeniowych oraz w jednostkachnie prowadzących działalności gospodarczej. Ze względu na ciągłyrozwój rynku ubezpieczeniowego i finansowego, szczególną uwagęnależy zwrócić na prowadzenie rachunkowości bankowej orazrachunkowości ubezpieczycieli.

Program modułu 412[01].Z4 – Praktyka zawodowa – składa sięz dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinnyumożliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzyoraz umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.

11

Praktyka stwarza uczniom możliwość dokonania samoocenyposiadanych umiejętności, również w kontekście ich przydatnościw przyszłej pracy.

Otwarcie polskiej gospodarki na świat oraz proces unifikacjii globalizacji powodują, że umiejętność komunikowania się w językachobcych staje się koniecznością. W programie założono,że technik rachunkowości powinien posługiwać się językiem obcymw kontaktach służbowych zarówno w mowie, jak i w piśmie. Zakresumiejętności dotyczących posługiwania się językiem obcym zawodowymokreślono w programach nauczania poszczególnych jednostekmodułowych. Wskazane treści można realizować we współpracyz nauczycielami języków obcych.

Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli.

12

Wykaz modułów i jednostek modułowych

Symboljednostki

modułowejZestawienie modułów i jednostek modułowych

Orientacyjnaliczba godzin na

realizacjęModuł 412[01].O1

Ekonomiczno-prawne podstawygospodarowania

468

412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72

412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90

412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108

412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90

412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108Moduł 412[01].Z1

Ewidencja księgowa działalnościprzedsiębiorstwa

432

412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowościw przedsiębiorstwie 66

412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługapłatności 106

412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobachrzeczowych przedsiębiorstwa 95

412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 95412[01].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 70

Moduł 412[01].Z2Organizacja i finansowanie działalności

przedsiębiorstwa 416

412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 86

412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczegoprzedsiębiorstwa 118

412[01].Z2.03 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 126

412[01].Z2.04 Wykorzystywanie informacji ekonomicznejw procesie decyzyjnym

86

Moduł 412[01].Z3Specyficzne i szczególne zasady

rachunkowości 384

412[01].Z3.01 Prowadzenie rachunkowości budżetowej 82

412[01].Z3.02 Prowadzenie rachunkowości bankowej 132

412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 95

412[01].Z3.04Prowadzenie rachunkowości jednostekorganizacyjnych nie prowadzących działalnościgospodarczej

75

13

Moduł 412[01].Z4Praktyka zawodowa 140

412[01].Z4.01 Uczestniczenie w procesach społecznychi gospodarczych jednostki organizacyjnej 42

412[01].Z4.02 Uczestniczenie w pracach komórek finansowo-księgowych jednostki organizacyjnej 98

Razem 1840

Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych opracowanodydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu.

14

Dydaktyczna mapa programu

412[01].Z1.04

412[01].Z1.01

412[01].O1.05

412[01].Z3

412[01].Z1 412[01].Z2

412[01].Z1.02

412[01].Z4

412[01].Z4.01

412[01].Z4.02

412[01].O1

412[01].O1.03412[01].O1.02412[01].O1.01

412[01].O1.04

412[01].Z2.01

412[01].Z2.02

412[01].Z2.03

412[01].Z2.04

412[01].Z3.01 412[01].Z3.02 412[01].Z3.03 412[01].Z3.04

412[01].Z1.03

12[01].Z1.04

15

Dydaktyczna mapa programu stanowi schemat powiązań międzymodułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ichrealizacji. Przed rozpoczęciem kształcenia wskazane jest dokonanieszczegółowej analizy mapy.

Nauczyciel prowadzący kształcenie modułowe powinien posiadaćprzygotowanie metodyczne w zakresie stosowania aktywizującychmetod nauczania, konstruowania narzędzi pomiaru dydaktycznego,projektowania oraz opracowywania pakietów edukacyjnych. Powinienrównież posiadać umiejętność obsługiwania programów finansowo-księgowych, kadrowo-płacowych, ekonomicznych i statystycznych orazszeroką wiedzę interdyscyplinarną. Pożądana jest również umiejętnośćposługiwania się językiem obcym zawodowym. Jednym z warunkówprawidłowego przebiegu realizacji programu modułowego jest aktywnapostawa nauczyciela, w tym jego gotowość do ustawicznegodoskonalenia się oraz do wprowadzania zmian i innowacji.

Nauczyciel kierujący procesem nauczania-uczenia się powinien pełnićrolę doradcy i przewodnika, który wdraża uczniów do samodzielnościw dochodzeniu do wiedzy, samooceny i podejmowaniawspółodpowiedzialności za podjęte kształcenie. Ponadto powinienrozwijać zainteresowanie zawodem i motywować uczniówdo ustawicznego kształcenia. Ważnym zadaniem nauczyciela jestrównież kształtowanie cech i postaw wymaganych w zawodzie technikrachunkowości: zamiłowania do porządku, dokładnościi systematyczności, wytrwałości, rzetelności oraz nawyku ciągłegoaktualizowania wiedzy i umiejętności zawodowych.

Wskazane jest, aby w procesie nauczania-uczenia się dominowałymetody sprzyjające uczeniu się przez doświadczenie, samodzielnemudochodzeniu do wiedzy, jej systematyzowaniu i łączeniu z praktycznymdziałaniem. W procesie kształcenia należy stosować ćwiczeniaz wykorzystaniem metody przewodniego tekstu, technik symulacyjnych,dyskusji dydaktycznej i gier dydaktycznych. Szczególnie wskazana jestrównież metoda projektów, która stwarza możliwość poszerzaniai aktualizowania celów kształcenia oraz kształtowania umiejętnościponadzawodowych. Realizacja niektórych zagadnień będzie wymagałazastosowania metod podających: wykładu informacyjnego, pogadanki,pracy z tekstem. Zakres wiedzy przekazywanej z zastosowaniem tychmetod należy ograniczać do minimum niezbędnego do opanowaniawiadomości umożliwiających wykonanie ćwiczeń.

W trakcie realizacji programu należy położyć naciskna samokształcenie z wykorzystaniem tekstów źródłowych, w tym: aktówprawnych, literatury zawodowej, podręczników, instrukcji, poradnikówi pozatekstowych źródeł informacji.

Dobierając metody pracy dydaktycznej, należy uwzględniać poziom

16

opanowanych przez ucznia umiejętności ogólnozawodowychi zawodowych, jego indywidualne predyspozycje i zdolności percepcyjne.Podobne kryteria należy stosować kierując tempem realizacji programui kształtowaniem kolejnych umiejętności zawodowych.

Istotnym elementem pracy dydaktycznej jest sprawdzanie i ocenianieedukacyjnych osiągnięć ucznia. Wskazane jest prowadzenie badańdiagnostycznych, kształtujących i sumatywnych, z zastosowaniemróżnorodnych form narzędzi pomiaru dydaktycznego: sprawdzianówustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji pracy ucznia podczaswykonywania zadań, testów osiągnięć szkolnych. Celem oceniania jestnie tylko uświadamianie uczniom poziomu osiągnięćw stosunku do wymagań edukacyjnych, ale również wdrażaniedo systematycznej pracy, samokontroli i samooceny oraz motywowaniedo podnoszenia poziomu swoich umiejętności. Sprawdzanie i ocenianieosiągnięć szkolnych powinno być przeprowadzane na podstawieustalonych przez nauczyciela i przedstawionych na początku zajęćkryteriów.

Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowegoprogramu nauczania, powinna posiadać odpowiednie warunki lokaloweoraz wyposażenie techniczne i dydaktyczne.

Programy jednostek modułowych powinny być realizowanew przedsiębiorstwie symulacyjnym lub w pracowniach, którychwyposażenie umożliwi symulację rzeczywistych warunków pracy.W pracowniach powinny znajdować się: stanowiska pracy uczniówwyposażone w urządzenia biurowe, programy komputerowe w wersjiedukacyjnej, komputery połączone w sieć, stanowisko pracy nauczycielawyposażone w sprzęt multimedialny oraz biblioteczkę podręcznąodpowiadającą potrzebom samodzielnego i grupowego uczenia się.Biblioteczka powinna być zaopatrzona w literaturę i czasopismaspecjalistyczne, akty prawne, poradniki, leksykony, katalogi, klasyfikacje,instrukcje, biuletyny oraz posiadać podręczny magazyn materiałówbiurowych, druków i formularzy.

Na podstawie analizy zadań zawodowych można wyodrębnićnastępujące stanowiska pracy uczniów:– ewidencji księgowej,– rozliczeń finansowych,– obsługi płatności,– rachuby płac,– planowania i analizy,– sprawozdawczości,– sekretarsko-kancelaryjne,– zaopatrzenia, sprzedaży i marketingu.

17

Wskazane jest opracowywanie przez nauczycieli pakietówedukacyjnych stanowiących dydaktyczną obudowę programu, a takżemateriałów dydaktycznych niezbędnych przy stosowaniu metodaktywizujących.

Szkoła prowadząca kształcenie w zawodzie według programumodułowego, powinna podejmować i prowadzić współpracęz przedsiębiorstwami, instytucjami, urzędami związanymi z kierunkiemkształcenia, w celu aktualizacji i dostosowywania treści kształceniazawodowego do potrzeb pracodawców oraz organizowania praktykzawodowych i wycieczek dydaktycznych.

Na miejsca odbywania praktyki należy wybierać dobrzezorganizowane przedsiębiorstwa, w których uczeń będzie mógł, obokwykonywania zadań typowych dla zawodu technik rachunkowości,doskonalić umiejętności interpersonalne.

Praktykę zawodową należy planować w dwóch etapach. W pierwszymetapie uczeń powinien odbyć praktykę obligatoryjnie w przedsiębiorstwieprodukcyjno-handlowo-usługowym lub w biurze rachunkowym. Ten etappraktyki może być również zorganizowany w centralnie zrzeszonymprzedsiębiorstwie symulacyjnym, w którym zapewniona będziewspółpraca z rzeczywistym lub symulowanym otoczeniem finansowymi handlowym, a zajęcia prowadzone będą przez wykwalifikowanychnauczycieli-trenerów. Drugi etap praktyki powinien być zorganizowanyw urzędach, instytucjach, jednostkach i zakładach prowadzącychrachunkowość według szczególnych zasad. Wybór jednostki/jednostekw etapie drugim zależeć powinien od zainteresowań ucznia orazod aktualnych potrzeb rynku pracy.

Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki zawodowejzorganizować spotkania seminaryjne, podczas których uczniowie będąmogli wymienić swoje doświadczenia oraz dokonać krótkiej prezentacjijednostki organizacyjnej, również w języku obcym. W seminariumpowinni uczestniczyć nauczyciele kształcenia zawodowego i językówobcych oraz opiekunowie praktyk.

18

II. Plany nauczaniaPLAN NAUCZANIASzkoła policealnaZawód: technik rachunkowości 412[01]Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie

Dla młodzieży Dla dorosłychLiczba godzintygodniowow dwuletnim

okresienauczania

Liczba godzintygodniowow dwuletnim

okresienauczania

Liczba godzinw dwuletnim

okresienauczania

Semestry I - IV

Lp. Moduły kształceniaw zawodzie

Semestry I –IV Formastacjonarna

Formazaoczna

1. Ekonomiczno-prawnepodstawy gospodarowania 13 10 177

2. Ewidencja księgowadziałalności przedsiębiorstwa 12 9 164

3. Organizacja i finansowaniedziałalności przedsiębiorstwa 13 9 177

4. Specyficzne i szczególnezasady rachunkowości 12 9 164

Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

19

PLAN NAUCZANIASzkoła policealnaZawód: technik rachunkowości 412[01]Podbudowa programowa: liceum profilowane o profilu ekonomiczno-

administracyjnym

Dla młodzieży Dla dorosłychLiczba godzintygodniowow rocznym

okresienauczania

Liczba godzintygodniowow rocznym

okresienauczania

Liczba godzinw rocznym

okresienauczania

Semestry I –IILp. Moduły kształceniaw zawodzie

Semestry I – II Formastacjonarna

Formazaoczna

1. Ewidencja księgowadziałalności przedsiębiorstwa 11 9 149

2. Organizacja i finansowaniedziałalności przedsiębiorstwa 11 8 148

3. Specyficzne i szczególnezasady rachunkowości 10 7 135

Razem 32 24 432 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

20

III. Moduły kształcenia w zawodzie

Moduł 412[01].O1Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi,– określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa,– korzystać z różnych źródeł prawa,– podejmować decyzje dotyczące wykorzystania rzadkich zasobów,

wymianie dóbr i poziomie konsumpcji,– określać zasady zarządzania zasobami ludzkimi,– określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi

i finansowymi,– określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek

organizacyjnych,– prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych,– obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne,– interpretować dane statystyczne,– prowadzić korespondencję biurową,– stosować technologię komputerową i informacyjną.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostkimodułowej Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjnaliczba godzin na

realizację412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108

Razem 468

21

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. LiteraturaAdamiec M., Kożusznik B.: Zarządzanie zasobami ludzkimi.Wydawnictwo Akademickie, Kraków 2000Banaszyk P.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. WydawnictwoWyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Mikroekonomia. PWE,Warszawa 2003Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Makroekonomia. PWE,Warszawa 2003Bieńkowska G.: Przedsiębiorczość. Uproszczone formy ewidencjigospodarczej stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 2000Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikro-i makroekonomii. Edukator, Wrocław 2003Cisowski J., Ledwoch K., Rybarska A., Sokoła D., Sokoła A., Soswa K.:Sam prowadzę własną firmę. INFORMER S.C. Tarnowskie Góry 2000

412[01].O1Ekonomiczno-prawne podstawy

gospodarowania

412[01].O1.01Stosowanie przepisów

prawa w gospodarowaniu

412[01].O1.02Gospodarowanie na rynku

zasobów, dóbr i usług

412[01].O1.03Wykonywanie prac

biurowych

412[01].O1.04Zarządzanie zasobami

ekonomicznymi

412[01].O1.05Ewidencjonowanie

zdarzeń gospodarczych

22

Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem.PWN, Warszawa 2002Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN,Warszawa 2002Hamrol A., Matura W.: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka. PWN,Warszawa 2002Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999Jog. V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa.Wydawnictwo CIM, Warszawa 1995Kinel K.: Technika pracy biurowej. Pisanie na klawiaturze komputera.Cz 1. WSiP, Warszawa 2003Komosa A.: Praca biurowa. Cz. 1 i 2. Ekonomik s.c., Warszawa 2002Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik s.c.,Warszawa 2002Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scriptum,Poznań 2001Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro- i mikroekonomii.PWE, Warszawa 2002Paczkowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi: strategia-procesy-metody. PWE, Warszawa 2003Safin K.: Zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,Wrocław 2003Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. WydawnictwoeMPi2, Poznań 2002Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2003Stefaniak-Piasek E.: Technika pracy biurowej. Praca biurowa.Cz. 2. WSiP, Warszawa 2003Żurakowski F.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Zarządzanie.Cz. 1. WSiP, Warszawa 2003

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowychpozycji wydawniczych.

23

Jednostka modułowa 412[01].O1.01Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi,– rozróżnić podstawowe gałęzie prawa,– sklasyfikować rodzaje norm i przepisów,– ustalić elementy stosunku prawnego,– sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych,– zidentyfikować rodzaje wykładni prawa,– scharakteryzować źródła prawa,– określić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni,– ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego,– dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej,– ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej,– ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika,– określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa,– scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń,– określić sposoby nabycia i utraty własności,– określić prawa i obowiązki współwłaścicieli,– scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego,– określić znaczenie ksiąg wieczystych,– rozróżnić źródła zobowiązań,– scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania,– ustalić skutki niewykonania zobowiązania,– przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania,– określić strukturę administracji publicznej,– sklasyfikować formy działania administracji publicznej,– zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego.

2. Materiał nauczaniaPrawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. System prawa.Normy prawne i przepisy prawne.Stosunki i zdarzenia prawne.Wykładnia prawa.Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni.Podmioty stosunków cywilnoprawnych.Formy czynności prawnej.Osoby fizyczne i osoby prawne.Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo.Przedawnienie roszczeń.

24

Instytucje prawa rzeczowego.Atrybuty prawa własności.Źródła zobowiązań.Zasady wykonania zobowiązań.Skutki niewykonania zobowiązań.Sposoby wygaśnięcia zobowiązań.Struktura i formy działania administracji publicznej.Postępowanie administracyjne.

3. Ćwiczenia• Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie Kodeksu

cywilnego.• Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony skutek

prawny.• Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy.• Interpretowanie wykładni prawa.• Ustalanie sytuacji prawnej osoby fizycznej.• Ocenianie ważności i skuteczności określonej czynności

cywilnoprawnej.• Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej.• Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu

cywilnego.• Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń.• Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji.• Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej.• Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania.• Ustalanie sposobów naprawiania szkody spowodowanej czynem

niedozwolonym.• Sporządzanie umowy sprzedaży.• Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie wydania zezwolenia.

4. Środki dydaktyczneMateriały źródłowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,kodeksy z komentarzem, ustawy, rozporządzenia, akty prawamiejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze.Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie.Wzory pism z zakresu prawa.Czasopisma i wydawnictwa prawne.Programy komputerowe.Filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji.Techniczne środki kształcenia.

25

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiPodczas realizacji programu jednostki modułowej należy zwracać

uwagę na kształtowanie umiejętności posługiwania się kategoriamiprawnymi, analizowania i interpretowania norm prawnych orazodwoływania się do tekstów źródłowych. Należy podkreślać, że wiedzaz zakresu prawa umożliwia zrozumienie mechanizmów funkcjonowaniapaństwa i jest potrzebna do uczestniczenia w życiu społeczno-gospodarczym.

Ze względu na specyficzną terminologię prawną, celowe jestzastosowanie metod podających: wykładu informacyjnego, pogadankioraz metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metodaprzypadków, metoda sytuacyjna. Dla osiągnięcia wszystkich celówkształcenia jednostki, należy również zaplanować ćwiczenia praktycznez wykorzystaniem tekstów źródłowych. Zajęcia edukacyjne powinnyodbywać się w grupach 15 osobowych, w pracowni wyposażonejw komputery z odpowiednim oprogramowaniem, literaturę, tekstyźródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne. Wskazanejest organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracjii sądów.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie, na podstawie określonych kryteriów.W trakcie oceniania należy zwracać uwagę na aktywność uczniów

podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie, umiejętnośćposługiwania się terminologią prawniczą.

Proces oceniania powinien obejmować:– diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem

do realizacji programu,– sprawdzanie postępów uczniów w nauce w trakcie realizacji programu

oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia,– sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu.Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować:– sprawdziany ustne,– sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie

zadania problemowego,– ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania

ćwiczeń, zwracając szczególną uwagę na dobór źródeł prawa,interpretację przepisów oraz stosowanie specyficznych formwypowiedzi i konstrukcji zapisów w dokumentach prawnych,

26

– testy osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi (z luką, krótkiejodpowiedzi) lub zamkniętymi (wielokrotnego wyboru).W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod

sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela. Ocenianie powinno byćzgodne z obowiązującą skalą ocen.

27

Jednostka modułowa 412[01].O1.02Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– wyjaśnić konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych,– podać przykłady kosztów alternatywnych dokonywanych wyborów,– podjąć decyzję ekonomiczną w procesie produkcji, wymiany

i konsumpcji,– scharakteryzować sposoby rozwiązywania problemów niedoboru

w różnych systemach ekonomicznych,– określić współzależność działających na rynku podmiotów

gospodarczych,– wyjaśnić zasadność równowagi odpływów płatności i dopływów

do ruchu okrężnego produktu i dochodu,– wyjaśnić mechanizm funkcjonowania rynku,– uzasadnić zależność decyzji producenta o zmianie ceny od popytu,– uzasadnić zależność decyzji konsumenta o dokonaniu zakupu

od podaży,– uzasadnić konieczność równoważenia rynku,– wskazać konsekwencje zachwiania równowagi gospodarczej,– dokonać interpretacji wskaźników określających skutki zachwiania

równowagi gospodarczej,– uzasadnić potrzebę ingerencji rządu i Banku Centralnego w procesy

gospodarcze,– określić wpływ instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej na decyzje

podmiotów gospodarczych,– określić znaczenie wymiany międzynarodowej dla gospodarki Polski,– określić znaczenie unijnych funduszy strukturalnych i funduszy

spójności dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

2. Materiał kształceniaWybór i koszt alternatywny.Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania.Systemy ekonomiczne.Obieg okrężny produktu i dochodu.Odpływy i dopływy płatności.Mierzenie efektów działalności gospodarczej.Produkt Krajowy Brutto.Mechanizm funkcjonowania rynku.Elastyczność popytu i podaży.Równowaga rynkowa.

28

Zachwianie równowagi rynkowej i jego konsekwencje.Bezrobocie i inflacja.Ingerencja rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze.Polityka fiskalna i monetarna.Ekonomia gospodarki otwartej.Jednolity rynek europejski.Fundusze strukturalne i spójności.

3. Ćwiczenia• Dokonywanie wyboru ekonomicznego.• Alokacja zasobów ekonomicznych w różnych systemach społeczno-

gospodarczych.• Projektowanie transakcji kupna-sprzedaży zasobów i dóbr.• Analizowanie dynamiki Produktu Krajowego Brutto.• Wyznaczanie ceny równowagi na przykładzie określonego produktu.• Analizowanie działania mechanizmu rynkowego, powstawania

nadwyżki i niedoboru, na przykładzie określonego produktu.• Interpretacja wskaźników elastyczności popytu.• Obliczanie przychodów producentów z uwzględnieniem zmian cen

przy popycie elastycznym i nieelastycznym.• Analizowanie lokalnego i krajowego rynku pracy z wykorzystaniem

współczynników aktywizacji zawodowej, zatrudnienia i stopybezrobocia.

• Obliczanie i interpretacja wskaźnika cen towarów i usługkonsumpcyjnych.

• Analizowanie korzyści i kosztów inflacji.• Ustalanie struktury i analiza dynamiki dochodów i wydatków państwa

na podstawie danych statystycznych.• Analizowanie bilansu płatniczego Polski.

4. Środki dydaktyczneFoliogramów, filmy dydaktyczne.Materiały źródłowe: czasopisma ekonomiczne i prawne, rocznikistatystyczne.Zestawy ćwiczeń.Techniczne środki kształcenia.

29

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej systematyzuje wiedzę uczniów

dotyczącą funkcjonowania gospodarki, zdobytą na zajęciach z różnychprzedmiotów ogólnokształcących.

Wiedza ta ułatwi im kształtowanie umiejętności analizowaniai interpretowania tych kategorii, procesów i zjawisk gospodarczych, któresą niezbędne przy podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu rzadkichzasobów, wymianie dóbr i poziomie konsumpcji. Wiadomościi umiejętności nabyte w trakcie realizacji programu, stanowią podstawędo realizacji celów kształcenia jednostek modułowych modułuogólnozawodowego oraz modułów zawodowych.

Dominującymi metodami nauczania powinny być metodyaktywizujące, takie jak: metoda przypadków, sytuacyjna, gierdydaktycznych (symulacyjnych i decyzyjnych), inscenizacji, dyskusjidydaktycznej oraz metody praktyczne: ćwiczenia praktycznei metoda projektów.

Szczególnie wskazana jest metoda projektów dająca możliwośćdoskonalenia, poszerzania i dopełniania celów kształceniaogólnozawodowego, jak i ponadzawodowego, takich jak: rozwiązywanieproblemów w sposób twórczy, poszukiwanie, porządkowaniei wykorzystywanie informacji z różnych źródeł oraz współpracyw zespole. Zajęcia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaZagadnienia zawarte w programie jednostki modułowej były

realizowane na wcześniejszych etapach edukacyjnych, dlatego teżkonieczne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych, na podstawiektórych możliwe jest zaplanowanie zajęć stosownie do poziomu wiedzyi umiejętności uczniów.

Badania kształtujące, określające aktualny poziom wiedzyi umiejętności uczniów, mogą być prowadzone z zastosowaniem różnychform prac pisemnych (testów osiągnięć szkolnych, opisów, raportów),sprawdzianów ustnych oraz na podstawie obserwacji wykonanychćwiczeń i projektów.

Podczas obserwacji należy zwracać uwagę na aktywność i inicjatywęuczniów oraz na umiejętność współpracy w zespole.

Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen.

30

Jednostka modułowa 412[01].O1.03Wykonywanie prac biurowych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić stanowiska pracy biurowej w jednostce organizacyjnej,– zorganizować stanowisko pracy biurowej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,– zastosować ogólne zasady formułowania i formatowania pism,– sporządzić pisma z zastosowaniem metody mnemotechnicznej,– sporządzić pisma w różnych układach graficznych,– wykonać czynności związane z przyjmowaniem i wysyłaniem

korespondencji,– zastosować biurowe urządzenia techniczne,– odebrać i przekazać informacje za pomocą poczty elektronicznej,– wykonać prace biurowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa

i higieny pracy.

2. Materiał nauczaniaStruktura organizacyjna jednostki.Stanowiska pracy biurowej. Biurowe urządzenia techniczne.Bezpieczeństwo i higiena pracy biurowej.Ergonomia pracy.Metoda mnemotechniczna.Klasyfikacja pism biurowych.Układy graficzne tekstów.Elementy pisma i ich rozmieszczenie.Zasady redagowania pism.

3. Ćwiczenia• Projektowanie stanowiska pracy biurowej zgodnie z wymaganiami

ergonomii.• Analizowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy biurowej.• Zapisywanie i znakowanie pism w dzienniku podawczym.• Doskonalenie biegłości pisania metodą mnemotechniczną.• Opracowywanie i edytowanie pism w układzie graficznym: blokowym,

a linea, a linea z interlinią.• Odbieranie i przekazywanie informacji pocztą elektroniczną.• Analizowanie instrukcji obsługi biurowych urządzeń technicznych.• Obsługiwanie biurowych urządzeń technicznych.

31

4. Środki dydaktyczneTeksty przewodnie.Wzory pism i graficznych układów tekstów.Instrukcje obsługi biurowych urządzeń technicznych.Urządzenia techniczne: telefon, faks, kserokopiarka, niszczarka.Programy komputerowe.Techniczne środki kształcenia: maszyny do pisania, komputery.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiCelem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie

uczniów do wykonywania podstawowych prac biurowych.Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodami

praktycznymi, z zastosowaniem metody tekstu przewodniego orazćwiczeń praktycznych połączonych z pokazem. Zajęcia edukacyjnenależy prowadzić w pracowni symulacyjnej wyposażonej w nowoczesnysprzęt biurowy i środki łączności, w grupach 15 osobowych. Uczniowiepowinni wykonywać ćwiczenia indywidualnie.

Metody podające, takie jak: wykład informacyjny i pogadanka, mogąbyć zastosowane podczas realizacji zagadnień dotyczących wymagańergonomii oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Umiejętności, nabyte w wyniku procesu kształcenia, będądoskonalone podczas realizacji programów jednostek modułowychzawartych w module ogólnozawodowym i w modułach zawodowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów ma na celu dostarczenie

informacji dotyczących zakresu i poziomu realizacji celów kształceniaoraz rozpoznawanie trudności w ich osiąganiu.

Ocena umiejętności praktycznych powinna być dokonywanana podstawie obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań.

Oceniając osiągnięcia, należy zwracać uwagę na:– organizację stanowiska pracy,– wykonywanie prac biurowych zgodnie z przepisami bezpieczeństwa

i higieny pracy,– sprawną obsługę urządzeń.

W ocenie końcowej należy także uwzględnić zawartość teczkiosiągnięć, w której powinny być zgromadzone następujące prace: projektstanowiska pracy biurowej, zestawy pism zredagowanychi opracowanych w różnych formach graficznych.

32

Jednostka modułowa 412[01].O1.04Zarządzanie zasobami ekonomicznymi

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić istotę i cele zarządzania,– scharakteryzować podstawowe funkcje i określić zakres zarządzania,– scharakteryzować współczesne techniki zarządzania,– określić etapy zarządzania,– scharakteryzować strategie zarządzania,– określić rolę marketingu w zarządzaniu strategicznym,– scharakteryzować style zarządzania i kierowania,– określić związki między strategiami zarządzania zasobami

rzeczowymi, ludzkimi, finansowymi i efektami ekonomicznymi,– określić znaczenie zarządzania jakością,– scharakteryzować systemy zarządzania jakością,– posłużyć się dokumentacją systemów zarządzania jakością,– rozróżnić miary statystyczne,– zastosować obliczenia statystyczne w procesie podejmowania

decyzji,– przeprowadzić analizę ekonomicznej efektywności jednostki

organizacyjnej z uwzględnieniem wskaźników statystycznych.

2. Materiał nauczaniaIstota i cele zarządzania.Funkcje i zakres zarządzania.Etapy zarządzania.Style zarządzania i kierowania.Współczesne techniki zarządzania.Rola marketingu w zarządzaniu strategicznym.Zarządzanie zasobami rzeczowymi, ludzkimi i finansowymi.Kierowanie pracą zespołu.Cechy dobrego menedżera.Zarządzanie jakością.Jakość jako sfera prac prawno-organizacyjnych.Systemy zarządzania jakością.Dokumentacja systemu zarządzania jakością.Podstawowe miary statystyczne.Zastosowanie wskaźników statystycznych.Znaczenie obliczeń statystycznych w procesie podejmowania decyzji.

33

3. Ćwiczenia• Określanie cech menedżera.• Rozróżnianie stylów kierowania.• Analizowanie dokumentacji zarządzania jakością.• Określanie czynników wpływających na decyzje konsumenta.• Obliczanie podstawowych miar statystycznych.• Prezentowanie wyników obliczeń statystycznych w formie graficznej.• Interpretowanie wskaźników statystycznych.• Analizowanie ekonomicznej efektywności jednostki organizacyjnej

z zastosowaniem wskaźników statystycznych.

4. Środki dydaktycznePlansze.Zestaw foliogramów.Materiały źródłowe: przykładowe dokumentacje systemów zarządzaniajakością.Zestaw ćwiczeń.Programy komputerowe do obliczeń statystycznych.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiZagadnienia ujęte w programie jednostki mają charakter ogólny. Ich

uszczegółowienie i usystematyzowanie przewidziane jest w trakcierealizacji programów jednostek modułowych zawartych w modułachzawodowych. Podczas realizacji programu jednostki, należy zwrócićuwagę na rolę zarządzania w procesie gospodarowania zasobami, zeszczególnym uwzględnieniem zarządzania jakością. Wskazane jestkształtowanie umiejętności wykorzystywania miar statystycznychi działań marketingowych w procesie podejmowania decyzji.

W procesie dydaktycznym należy pobudzać aktywność uczniówdo samodzielnego osiągania założonych celów. Zajęcia edukacyjnepowinny być realizowane aktywizującymi metodami nauczania:przypadków, sytuacyjną, dyskusji dydaktycznej oraz ćwiczeńpraktycznych.

Ćwiczenia z zakresu obliczeń statystycznych oraz prezentacjiwyników obliczeń technikami komputerowymi, powinny odbywać sięw grupach 10-15 osobowych w pracowni komputerowej z indywidualnymdostępem do komputera.

34

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się

systematycznie, na podstawie określonych kryteriów.W początkowej fazie realizacji programu proponuje się sprawdzeniepoziomu umiejętności uczniów w posługiwaniu się programamikomputerowymi stosowanymi do obliczeń statystycznych i graficznejprezentacji wyników.

Do sprawdzania osiągnięć ucznia poleca się stosować:– sprawdziany ustne dotyczące umiejętności posługiwania się

terminologią ekonomiczną oraz właściwego argumentowaniai wnioskowania,

– sprawdziany pisemne dotyczące systemów zarządzania jakością,– obserwację czynności uczniów w trakcie wykonywania zadań

praktycznych.Oceniając osiągnięcia ucznia należy zwracać uwagę na:– interpretację wskaźników statystycznych,– analizę ekonomicznej efektywności jednostki organizacyjnej,– prezentację wyników obliczeń statystycznych.

W procesie oceniania należy także uwzględnić aktywność ucznióww czasie zajęć oraz sposób prezentowania wytworów pracyindywidualnej i grupowej.

Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen.

35

Jednostka modułowa 412[01].O1.05Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości,– posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,– określić nadrzędne zasady rachunkowości,– rozróżnić typy operacji gospodarczych,– sporządzić dowody księgowe,– zastosować procedury przygotowania dowodów do księgowania,– dokonać archiwizacji dowodów księgowych,– określić źródła przychodów,– sklasyfikować koszty według układu rodzajowego,– określić koszty jednostkowe,– ustalić cenę sprzedaży,– przeprowadzić inwentaryzację zapasów,– zaewidencjonować przychody i koszty uzyskania przychodów

w podatkowej księdze przychodów i rozchodów,– ustalić podatek dochodowy od osób fizycznych,– dokonać zapisów w rejestrze zakupów i sprzedaży VAT,– rozliczyć podatek VAT,– obliczyć wynagrodzenia pracowników,– sporządzić listę płac,– przeprowadzić ewidencję gospodarczą z zastosowaniem programu

komputerowego,– sporządzić deklaracje ZUS,– sporządzić deklaracje podatkowe.

2. Materiał nauczaniaPodstawy prawne prowadzenia rachunkowości.Zakres podmiotowy rachunkowości.Typy operacji gospodarczych.Dokumentacja księgowa.Inwentaryzacja: cel, zasady, dokumentacja.Źródła przychodów.Klasyfikacja kosztów według rodzajów. Kalkulacja.Podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek VAT.Rozliczenia dotyczące wynagrodzeń i ubezpieczeń społecznych.Ewidencja gospodarcza uproszczona: podatkowa księga przychodówi rozchodów, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

36

3. Ćwiczenia• Przeprowadzanie inwentaryzacji zapasów.• Sporządzanie dowodów księgowych.• Kontrolowanie i archiwizacja dowodów księgowych.• Sporządzanie imiennych kart przychodów pracowników.• Sporządzanie listy płac.• Ewidencjonowanie operacji gospodarczych w podatkowej księdze

przychodów i rozchodów.• Prowadzenie rejestru zakupów i sprzedaży VAT.• Sporządzanie deklaracji ZUS i deklaracji podatkowej przy pomocy

programów komputerowych.• Ewidencjonowanie przychodów w celu opodatkowania ich ryczałtem

od przychodów ewidencjonowanych, z zastosowaniem programukomputerowego.

4. Środki dydaktyczneZestaw foliogramów.Przepisy prawa podatkowego.Druki dokumentów i deklaracji podatkowych ZUS.Arkusze spisu z natury.Wzór ewidencji przychodów ewidencjonowanych.Księga przychodów i rozchodów.Ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.Ewidencja wyposażenia.Ewidencja przebiegu pojazdów.Rejestry zakupów i sprzedaży VAT.Imienne karty przychodów pracowników.Listy płac.Programy komputerowe dotyczące prowadzenia ewidencji uproszczonej.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiCelem realizacji programu jednostki jest przygotowanie uczniów

do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Ćwiczeniaz zakresu ewidencji zdarzeń gospodarczych należy ograniczyćdo ewidencji uproszczonej w formie księgi przychodów i rozchodów,ryczałtu przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej.Wskazane jest prowadzenie ewidencji z zastosowaniem programówkomputerowych.

37

Podczas realizacji programu, szczególną uwagę należy zwracaćna pracę z dokumentami księgowymi, uczniowie powinni opanowaćumiejętność posługiwania się nimi w ewidencji i w rozliczeniach z ZUSoraz Urzędem Skarbowym.

Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia możliwe będzie podwarunkiem wykonania przez uczniów wskazanych ćwiczeń. Treśććwiczeń powinna odzwierciedlać rzeczywiste zdarzenia gospodarcze.Wykonywanie ćwiczeń przez uczniów powinno być poprzedzonepokazem.

Wskazane jest, aby zajęcia odbywały się w odpowiednio wyposażonejpracowni, w której oprócz komputerów z oprogramowaniem finansowo-księgowym, powinny znajdować się zestawy druków i dokumentów,literatura oraz odpowiednie przepisy z zakresu prawa podatkowego.

Ćwiczenia należy prowadzić w grupach 15-osobowych,z indywidualnym dostępem do komputera.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć ucznia powinno odbywać się według

określonych kryteriów, w trakcie i na zakończenie realizacji programujednostki modułowej.

W procesie sprawdzania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagęna ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych oraz prowadzenierozliczeń z tytułu wynagrodzeń, podatków i ubezpieczeń społecznych.

Ocena zakresu i poziomu realizacji programu może być dokonywanana podstawie sprawdzianów ustnych, pisemnych oraz obserwacji pracyuczniów podczas realizacji zadań.

Ocena końcowa powinna uwzględniać wyniki sprawdzianów orazefekty i jakość wykonania zadań.

Oceny osiągnięć edukacyjnych można także dokonać na podstawieanalizy teczki osiągnięć, w której gromadzone są wytwory pracy uczniaoraz kwestionariusze oceny i samooceny za poszczególne zadaniawykonywane przez ucznia w trakcie realizacji programu jednostkimodułowej.

Dokonywanie samooceny osiągnięć przyczynia się do podejmowaniaodpowiedzialności za pracę związaną z prowadzeniem rachunkowości.

Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen.

38

Moduł 412[01].Z1Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– stosować przepisy ustawy o rachunkowości,– stosować zasady prowadzenia ewidencji w księgach rachunkowych,– posługiwać się terminologią z zakresu rachunkowości, finansów oraz

sprawozdawczości,– organizować rachunkowość w jednostce gospodarującej,– korzystać z zakładowego planu kont,– sporządzać, dekretować, rejestrować i przechowywać dowody

księgowe,– prowadzić ewidencję księgową rozrachunków publicznoprawnych

oraz rozrachunków z pracownikami i kontrahentami,– ewidencjonować na kontach księgowych operacje obsługi płatności

z rachunku bankowego i obrotu kasowego,– nadzorować ściąganie należności i roszczeń,– rozliczać się z urzędem skarbowym i z Zakładem Ubezpieczeń

Społecznych,– prowadzić syntetyczną i analityczną ewidencję syntetyczną środków

trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz aktywówobrotowych,

– ustalać i rozliczać odchylenia od ewidencyjnych cen materiałów,towarów i wyrobów gotowych,

– sporządzać dokumentację związaną z gospodarką magazynową,– przeprowadzać kalkulację kosztów,– przeprowadzać i rozliczać inwentaryzację,– wyceniać składniki aktywów i pasywów,– ustalać wynik finansowy działalności podmiotu,– stosować zasady rozliczania działalności podmiotu,– sporządzać bilans oraz rachunek zysków i strat,– gromadzić informacje na potrzeby sprawozdawczości,– stosować zasady kodeksu etyki zawodowej,– organizować stanowisko pracy biurowej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,– obsługiwać programy komputerowe finansowo-księgowe i finansowo-

ekonomiczne.

39

2. Wykaz jednostek modułowych

Symboljednostki

modułowejNazwa jednostki modułowej

Orientacyjnaliczba godzinna realizację

412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowościw przedsiębiorstwie 66

412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługapłatności 106

412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobachrzeczowych przedsiębiorstwa 95

412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 95

412[01].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 70Razem 432

3.Schemat układu jednostek modułowych

412[01].Z1Ewidencja księgowa działalności

przedsiębiorstwa

412[01].Z1.03Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych

przedsiębiorstwa

412[01].Z1.02Ewidencjonowanie

rozrachunków i obsługa płatności

412[01].Z1.01Organizowanierachunkowości

w przedsiębiorstwie

412[01].Z1.04Prowadzenie

ewidencji procesówgospodarczych

412[01].Z1.05Sporządzanie

sprawozdań rocznych

40

4. LiteraturaGierusz B.: Podręcznik samodzielnej nauki księgowania. ODDK,Gdańsk 2004Kiziukiewicz T. (red.): Rachunkowość – zasady prowadzeniapo nowelizacji ustawy o rachunkowości. Ekspert, Wrocław 2001Koc S., Borkowska M.: Sprawozdawczość finansowa. Zasadysporządzania i analizy. Finans-Servis, Warszawa 1999Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik,Warszawa 1999Kołaczyk Z.: Rachunkowość przedsiębiorstw. eMPi2, Poznań 2000Matuszewicz J., Matuszewicz P.: Rachunkowość od podstaw w świetleustawy o rachunkowości. Finans-Servis, Warszawa 2001Misińska D. (red.): Rachunkowość w praktyce. Wyd. Verlag Dashofer,Warszawa 2002Turyna J., Pułaski-Toryna B.: Rachunek kosztów i wyników. Wybraneproblemy podejmowania decyzji zarządczych. Stowarzyszenieksięgowych w Polsce, Warszawa 1999Monitory Sądowe i GospodarczeCzasopisma: Prawo przedsiębiorcy, Rachunkowość, Gazeta PrawnaUstawa o podatku dochodowym od osób prawnychUstawa o podatku dochodowym od osób fizycznychUstawa o podatku od towarów i usługOrdynacja podatkowaUstawa o systemie ubezpieczeń społecznychUstawa o rachunkowościUstawa o statystyce publicznej Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnychUstawa o opłacie skarbowejAkty wykonawcze do ustawKodeks cywilnyKodeks spółek handlowychKodeks postępowania administracyjnego

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowychpozycji wydawniczych.

41

Jednostka modułowa 412[01].Z1.01Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– zinterpretować międzynarodowe standardy rachunkowości,– zastosować krajowe standardy rachunkowości,– określić ustawowy zakres rachunkowości,– określić podmioty rachunkowości i przedsiębiorców zwolnionych

z prowadzenia ksiąg rachunkowych,– skorzystać z dokumentacji regulującej prowadzenie rachunkowości

w jednostce,– sporządzić wykaz kont księgi głównej,– zastosować zasady księgowania operacji gospodarczych w ewidencji

syntetycznej,– zastosować zasady wyceny aktywów i pasywów,– zastosować zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych,– zaprojektować konta ksiąg pomocniczych,– ustalić powiązania ewidencji analitycznej z kontami księgi głównej,– sporządzić wykaz ksiąg rachunkowych prowadzonych ręcznie

i komputerowo,– określić moment otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych,– otworzyć księgi rachunkowe,– określić zawartość ksiąg rachunkowych jednostki,– rozróżnić zasadę memoriałową i kasową,– sporządzić inwentarz,– założyć księgi inwentarzowe,– założyć i prowadzić ewidencję pozabilansową środków trwałych,– zaprojektować obieg dowodów księgowych dla przedsiębiorstw

o różnych rodzajach działalności,– założyć ewidencję na kontach pomocniczych,– zaprojektować konta pozabilansowe,– określić elementy zapisu księgowego,– poprawić błędy w zapisach księgowych,– sklasyfikować dowody księgowe,– określić zakres i przedmiot kontroli dokumentów księgowych,– określić zadania dokumentacji księgowej,– określić zasady przechowywania i zabezpieczania dokumentów

i danych,– sporządzić dokumentację systemu przetwarzania i ochrony danych,– zaprojektować instrukcję inwentaryzacyjną,

42

– określić uwarunkowania prawne, zakres rzeczowy, terminyi procedurę przebiegu inwentaryzacji aktywów i pasywów,

– obsłużyć wybrane programy finansowo-księgowe.

2. Materiał nauczaniaOrganizacja rachunkowości w jednostce gospodarującej.Zakładowy plan kont.Księgi rachunkowe.Dokumenty księgowe.Obieg i kontrola dokumentów księgowych.Zasady wyceny aktywów i pasywów.Instrukcja inwentaryzacyjna.

3. Ćwiczenia• Projektowanie zakładowego planu kont dla jednostki handlowej,

produkcyjnej i usługowej.• Projektowanie i prowadzenie kont ksiąg pomocniczych.• Sporządzanie wykazu ksiąg rachunkowych.• Zakładanie ksiąg inwentarzowych.• Projektowanie obiegu dowodów księgowych dla przedsiębiorstw

o różnych rodzajach działalności.• Projektowanie kont pozabilansowych.• Poprawianie błędów w zapisach księgowych.• Projektowanie instrukcji inwentaryzacyjnej.• Projektowanie instrukcji przechowywania i zabezpieczania danych.• Otwieranie ksiąg rachunkowych w programie komputerowym.

4. Środki dydaktyczneMiędzynarodowe Standardy Rachunkowości, Krajowe StandardyRachunkowości.Teksty źródłowe aktów prawnych.Wzorcowy plan kont, plany kont różnych jednostek gospodarujących.Programy komputerowe finansowo-księgowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiWiadomości i umiejętności nabyte podczas realizacji programu

jednostki modułowej stanowią podstawę do kontynuowania naukiw zakresie prowadzenia ewidencji księgowej. Wskazane jest, abyw ramach realizacji programu jednostki powstał projekt zakładowegoplanu kont przedsiębiorstwa symulacyjnego, prowadzącego działalnośćprodukcyjną, handlową i usługową. Projekt ten powinien być

43

wykorzystywany do ćwiczeń prowadzonych w trakcie realizacjiprogramów jednostek modułowych zawartych w module 412[01].Z1.Ważne jest również doskonalenie umiejętności stosowania przepisówprawnych dotyczących rachunkowości oraz uświadamianie uczniomkonieczności aktualizowania wiedzy w tym zakresie.

W procesie nauczania-uczenia się należy stosować metodyumożliwiające uczniom systematyzowanie wiedzy i jej zastosowaniew praktycznym działaniu. Dominować powinny zajęcia prowadzonez wykorzystaniem następujących metod: tekstu przewodniego,projektów, ćwiczeń praktycznych. Wskazana jest także praca z tekstemźródłowym.

Preferowaną formą organizacji zajęć jest praca w 5-osobowychzespołach. Liczebność grupy podczas zajęć nie powinna przekraczać15 uczniów. Zajęcia mogą odbywać się w pracowni symulacyjnejwyposażonej w stanowiska komputerowe i środki dydaktyczne.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Sprawdzanie stopnia przyswojenia wiedzy niezbędnej

do wykonywania ćwiczeń, dotyczącej zasad rachunkowości w świetleobowiązującego prawa, może być realizowane za pomocąsprawdzianów ustnych i testów osiągnięć szkolnych.

Umiejętności powinny być sprawdzane przez obserwację pracywykonywanej przez uczniów podczas ćwiczeń. Ocena realizacji zadańpowinna być ukierunkowana na merytoryczną poprawność rozwiązań,ich zgodność z obowiązującymi regulacjami prawnymi, umiejętnośćobsługi określonych programów komputerowych.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wynikitestów, poziom wykonania ćwiczeń i projektów. Jednym z istotnychkryteriów oceny projektów powinna być możliwość ich praktycznegozastosowania.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

44

Jednostka modułowa 412[01].Z1.02Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługapłatności

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować instrumenty rynku pieniężnego i kapitałowego oraz

zadania instytucji rynku finansowego,– określić charakter aktywów finansowych i aktywów pieniężnych,– rozróżnić rodzaje środków pieniężnych,– zaewidencjonować dokumenty obrotu gotówkowego,– sporządzić i zadekretować raport kasowy,– rozróżnić formy i dokumenty obrotu bezgotówkowego,– wypełnić druki wpłaty gotówki i przelewu,– zaprowadzić rejestr czeków potwierdzonych,– rozliczyć czeki rozrachunkowe, w tym potwierdzone,– zaewidencjonować operacje na podstawie wyciągów bankowych,– zaewidencjonować operacje kredytowe oraz operacje dotyczące

innych środków pieniężnych,– zaewidencjonować obrót czekami własnymi i obcymi,– zastosować przepisy prawa wekslowego przy sporządzaniu weksli

własnych i kontroli weksli obcych,– zaewidencjonować operacje wekslami własnymi i obcymi,– zastosować rachunek dyskontowy i odsetkowy w obrocie wekslowym,– przeliczyć waluty obce na polską według tabeli kursu i ustalić różnice

kursowe,– rozróżnić krótkoterminowe aktywa finansowe,– zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące krótko-

terminowych aktywów finansowych,– zarejestrować bankowe noty memoriałowe i obciążeniowe,– zaewidencjonować koszty i przychody finansowe,– rozróżnić charakter długoterminowych aktywów finansowych

w jednostkach powiązanych kapitałowo i w innych jednostkach,– sklasyfikować i zarejestrować lokaty finansowe,– rozróżnić rodzaje rozrachunków i zaprojektować ich ewidencję,– zinterpretować zapisy na kontach rozrachunków,– zarejestrować faktury VAT zakupu i sprzedaży,– dokonać rozliczeń z różnymi jednostkami gospodarującymi,– sporządzić dokumenty dotyczące rozrachunków,– rozróżnić rodzaje podatków,– zastosować przepisy ustawy: Ordynacja podatkowa,– ustalić wysokość podatku dochodowego,

45

– wypełnić deklaracje podatkowe,– zaewidencjonować rozrachunki z urzędem skarbowym,– zaewidencjonować dokumenty rozliczeniowe z ZUS,– zaewidencjonować operacje na koncie: Pozostałe rozrachunki,– dokonać rozliczeń z instytucjami ubezpieczeniowymi w ramach

ubezpieczeń pracowników i ubezpieczeń majątku przedsiębiorstwa,– zastosować programy komputerowe przy wprowadzeniu, modyfikacji

i przeglądaniu danych oraz przy konstruowaniu zestawień i raportów.

2. Materiał nauczaniaInstytucje rynku finansowego w Polsce.Rozliczenia gotówkowe – dokumentacja i zasady ewidencji.Obrót bezgotówkowy – zasady, formy, dokumentacja i ewidencja.Krótkoterminowe i długoterminowe aktywa finansowe.Rozrachunki – rodzaje i zasady ewidencji.Rozliczenia podatkowe.Ubezpieczenia społeczne.Ubezpieczenia majątkowe.

3. Ćwiczenia• Sporządzanie, dekretowanie i ewidencjonowanie raportu kasowego.• Ewidencjonowanie operacji gotówkowych i wyciągów bankowych.• Ewidencjonowanie innych środków pieniężnych, obrotu czekowego

i wekslowego.• Składanie zlecenia w biurze maklerskim, ewidencjonowanie zakupu

krótkoterminowych aktywów finansowych i lokat długoterminowych.• Dokonywanie rozliczeń z różnymi jednostkami gospodarującymi,

z uwzględnieniem odsetek od zaległości.• Sporządzanie i ewidencjonowanie dokumentów dotyczących

rozrachunków publicznoprawnych z wykorzystaniem komputerowychprogramów finansowo-księgowych.

• Wypełnianie deklaracji podatkowych: PIT- 4, PIT- 5, CIT- 2, VAT-7.• Sporządzanie i ewidencjonowanie dokumentów do rozliczeń z tytułu

podatków i opłat lokalnych.• Sporządzanie dokumentacji ubezpieczeń pracowników.• Sporządzanie dokumentacji ubezpieczeń majątku przedsiębiorstwa.

4. Środki dydaktyczneDruki, formularze, instrukcje.Wyciągi bankowe, polisy ubezpieczeniowe, deklaracje podatkowe.Wzory pism monitujących.Dokumenty rozliczeń z ZUS.

46

Programy komputerowe do rozliczeń z ZUS.Programy komputerowe finansowo-księgowe, program PŁATNIK.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje ewidencjonowanie

rozrachunków i obsługę płatności. Dominującą metodą nauczaniapowinny być ćwiczenia praktyczne prowadzone na stanowiskach pracywyposażonych w komputery z odpowiednim oprogramowaniem.

Nowe pojęcia dotyczące finansów można wprowadzaćz zastosowaniem metod podających takich, jak: wykład informacyjny,pogadanka.

Zajęcia dydaktyczne powinny być poprzedzone instruktażem lubpokazem z objaśnieniem. Podczas zajęć należy zwracać uwagęna kształtowanie umiejętności dotyczących:– obsługi płatności,– sporządzania dokumentów obrotu pieniężnego,– ewidencji księgowej aktywów finansowych,– rozliczeń podatkowych i z ZUS.

Szczególną uwagę należy zwracać na wykonywanie ćwiczeńdotyczących dokumentowania operacji kasowo-bankowych orazinterpretowania treści dokumentów bankowych.

Ćwiczenia dotyczące stosowania przepisów prawnych i rozporządzeńwykonawczych, mogą być realizowane z zastosowaniem metody tekstuprzewodniego.

Zajęcia powinny być prowadzone w grupach liczących do 15 uczniów,z podziałem na 5-osobowe zespoły liczących 5 osób. Wskazane jest,aby ćwiczenia dotyczące obsługi programu finansowo-księgowego byływykonywane indywidualnie.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej. W celuokreślenia poziomu wiedzy uczniów z zakresu kształceniaogólnozawodowego, nauczyciel powinien przeprowadzić badaniadiagnostyczne. Analiza wyników badań pozwoli na właściwezaprojektowanie procesu kształcenia i oceniania osiągnięć uczniów.

Do sprawdzania stopnia przyswojenia wiedzy dotyczącejewidencjonowania rozrachunków i obsługi płatności mogą byćstosowane testy osiągnięć szkolnych. Pozytywny wynik badań powinienbyć warunkiem przystąpienia do ćwiczeń.

47

Celem sprawdzenia umiejętności poleca się prowadzić obserwacjępracy uczniów podczas wykonywania zadań praktycznych, w tymczynności ewidencyjnych z wykorzystaniem komputera. W ocenie osiągnięć edukacyjnych należy uwzględnić umiejętnośćstosowania zasad rachunkowości dotyczących dokumentów obrotupieniężnego (kasowych, bankowych, czeków i weksli) orazinterpretowania treści dowodów księgowych.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

48

Jednostka modułowa 412[01].Z1.03Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowychprzedsiębiorstwa

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– zadekretować i zaksięgować dowody księgowe związane

ze zmianami w stanie i wartości środków trwałych oraz wartościniematerialnych i prawnych,

– zaprowadzić księgi inwentarzowe,– sklasyfikować środki trwałe według grup klasyfikacji GUS,– ustalić wartość początkową, wartość bieżącą środków trwałych oraz

wartości niematerialnych i prawnych,– obliczyć i zaksięgować planowy i nieplanowy odpis amortyzacji,– zaewidencjonować środki trwałe na kontach pozabilansowych,– obliczyć wartość firmy,– scharakteryzować środki trwałe w budowie oraz ustalić ich koszty,– zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące zmian w stanie

rzeczowych aktywów trwałych,– określić i zaewidencjonować straty nadzwyczajne w rzeczowych

aktywach trwałych oraz w wartościach niematerialnych i prawnych,– zaksięgować operacje gospodarcze związane z leasingiem

operacyjnym i finansowym,– wycenić rozchód materiałów różnymi metodami,– zastosować w wycenie stałe ceny ewidencyjne oraz rozliczyć

odchylenia od tych cen,– sporządzić, zadekretować i zarejestrować dowody księgowe związane

z obrotem magazynowym,– zaewidencjonować i rozliczać koszty zakupu,– dokonać klasyfikacji produktów pracy,– wycenić przychód i rozchód wyrobów gotowych według

poszczególnych metod wyceny,– zadekretować i zaksięgować dokumenty związane z obrotem

wyrobami gotowymi,– zaewidencjonować towary w handlu,– określić współzależność cen i marż w obrocie towarowym,– zaprowadzić rejestry zakupu,– zaewidencjonować podatek VAT przy zakupie,– zastosować komputerowe programy magazynowe do ewidencji

zapasów.

49

2. Materiał nauczaniaŚrodki trwałe - klasyfikacja, wycena, zużycie, ewidencja.Leasing operacyjny i finansowy.Wartości niematerialne i prawne - amortyzacja, wycena, ewidencja.Gospodarka zapasami materiałowymi - dokumentacja i ewidencja.Obrót towarowy - rodzaje, dokumentacja, wycena i ewidencja.Obrót wyrobami gotowymi.

3. Ćwiczenia• Klasyfikowanie środków trwałych.• Księgowanie zmian w stanie i wartości środków trwałych oraz

wartości niematerialnych i prawnych.• Obliczanie i ewidencjonowanie amortyzacji środków trwałych.• Księgowanie operacji gospodarczych związanych z leasingiem

operacyjnym i finansowym.• Wycenianie rozchodów materiałów metodami: FIFO, LIFO i cen

przeciętnych.• Sporządzanie, dekretowanie i ewidencjonowanie dowodów

magazynowych.• Prowadzenie rejestrów zakupu VAT.• Rozliczanie kosztów zakupu.

4. Środki dydaktyczneKlasyfikacja środków trwałych GUS.Wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych.Zestawy druków i formularzy.Plan amortyzacji.Kartoteki magazynowe.Komputerowy program magazynowy.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiW realizacji programu jednostki modułowej należy położyć nacisk

na dokumentowanie operacji oraz interpretowanie treści dokumentówksięgowych. Należy zwrócić uwagę na doskonalenie umiejętnościstosowania przepisów prawnych i śledzenie zmian w nich zachodzących.

Wskazane jest stosowanie metod: wykładu informacyjnego,pogadanki, metody przewodniego tekstu oraz ćwiczeń praktycznych.Dobór metod nauczania ma na celu aktywizowaniei zachęcanie uczniów do samodzielnego myślenia, koniecznegodo oceny procesów gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie.Podczas zajęć należy kształtować pożądane cechy osobowości, jak:

50

dokładność, rzetelność, systematyczność oraz odpowiedzialnośćza powierzoną pracę, warunkujące poprawne wykonywanie zadańzawodowych. Tematyka ćwiczeń dotyczy zmian w stanie i wartościtrwałych zasobów gospodarczych, wartości niematerialnych i prawnychoraz rzeczowych składników aktywów obrotowych.

Ćwiczenia mogą być wykonywane w grupach liczącychdo 15 uczniów, z podziałem na 5-osobowe zespoły lub indywidualnie,podczas korzystania z komputera. Jest to szczególnie istotne, ponieważkomputer jest podstawowym środkiem pracy stosowanym w trakciewykonywania zadań zawodowych przez technika rachunkowości.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej. Realizacjaprogramu powinna być poprzedzona określeniem poziomu wiadomościi umiejętności nabytych w wyniku kształcenia ogólnozawodowego,dotyczących organizowania rachunkowości w przedsiębiorstwie,ze szczególnym uwzględnieniem dokumentacji księgowej oraz zasadprowadzenia ewidencji gospodarczej.

Badania kształtujące mają na celu określenie trudności i problemóww realizacji celów kształcenia oraz sprawdzenie stopnia przyswojeniawiedzy dotyczącej zasad prowadzenia ewidencji zmian w zasobachrzeczowych. Badania kształtujące, dotyczące znajomości podstawteoretycznych, mogą mieć formę pisemną lub ustną. Pozytywny wyniksprawdzianu powinien być warunkiem przystąpienia do ćwiczeń.

Umiejętności praktyczne mogą być oceniane na podstawie pracyuczniów podczas wykonywania ćwiczeń. W ocenie należy uwzględnićorganizację i ład na stanowisku pracy, umiejętność obsługi określonychprogramów komputerowych, dobór druków i ich racjonalnewykorzystanie. W badaniach sumatywnych można zastosować test typu próba pracylub zadania praktyczne niskosymulowane.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metodsprawdzania zastosowanych przez nauczyciela.

51

Jednostka modułowa 412[01].Z1.04Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– sklasyfikować koszty,– zidentyfikować warianty prowadzonego rachunku kosztów,– zadekretować dowody księgowe związane z operacjami kosztowymi,– zaewidencjonować koszty,– rozliczyć koszty w czasie,– sporządzić rozdzielniki kosztów,– przeprowadzić kalkulację określoną metodą,– obliczyć koszt wytworzenia usług,– ustalić koszt wytworzenia produktu,– skalkulować koszty handlowe,– zaewidencjonować przychody ze sprzedaży,– zaewidencjonować koszty sprzedaży,– zaprowadzić i zanalizować rejestr sprzedaży VAT,– ustalić koszt własny sprzedaży,– ustalić zobowiązania wobec urzędu skarbowego z tytułu VAT

i akcyzy,– zaewidencjonować operacje dotyczące reklamacji przy sprzedaży

i zakupie,– zastosować technikę komputerową do ewidencji kosztów

i prowadzenia kalkulacji.

2. Materiał nauczaniaRachunek kosztów.Kalkulacja - pojęcie, rodzaje, metody.Koszt własny sprzedaży.Koszty uzyskania przychodów.Sprzedaż produktów, towarów, materiałów - dokumentacja i ewidencja.Koszty sprzedaży.Reklamacje przy sprzedaży i zakupie.Przychody przyszłych okresów.Pozostałe przychody i koszty operacyjne.Koszty i przychody finansowe.Straty i zyski nadzwyczajne.

3. Ćwiczenia• Dekretowanie dowodów księgowych związanych z operacjami

wynikowymi.

52

• Grupowanie i rozliczanie kosztów rodzajowych.• Przeprowadzanie kalkulacji kosztów.• Zakładanie, prowadzenie i analizowanie rejestru sprzedaży.• Ustalanie kosztu własnego sprzedaży towarów, produktów i usług.• Prowadzenie ewidencji związanej z przyjmowaniem reklamacji.• Obliczanie kosztów nie będących kosztami uzyskania przychodów.• Tworzenie i rozwiązywanie rezerw.• Obliczanie i księgowanie podatku dochodowego od osób prawnych.

4. Środki dydaktyczneWzory rozdzielników kosztów, druki dokumentów kosztowych.Akty prawne i normatywne.Druki i formularze.Zestawy ćwiczeń.Programy finansowo-księgowe, arkusz kalkulacyjny.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiEwidencjonowanie procesów gospodarczych stanowi bardzo ważny

element umiejętności zawodowych technika rachunkowości.Umiejętności te będą doskonalone w trakcie realizacji programujednostki modułowej, a następnie wykorzystywane w jednostkach412[01].Z1.05 i 412[01].Z2.02.

Realizacja programu jednostki powinna rozpocząć się wykłademinformacyjnym dotyczącym funkcjonowania kont wynikowych orazpokazem z objaśnieniem i wykorzystaniem foliogramów ze schematamiewidencji. Pozostałe treści programowe powinny być realizowanemetodą tekstu przewodniego i ćwiczeń praktycznych. Wykonywane przez uczniów zadania praktyczne powinny służyćdoskonaleniu umiejętności wyszukiwania, selekcjonowaniai przetwarzania danych oraz stosowania przepisów prawa i śledzeniazmian w nich zachodzących.

Ćwiczenia mogą być wykonywane indywidualnie lub w zespołach5-osobowych. Zajęcia powinny odbywać się w grupach uczniówliczących nie więcej niż 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Przystępując do realizacji treści programowych, nauczyciel powinienokreślić poziom wiedzy i umiejętności nabytych przez uczniów podczas

53

realizacji programów jednostek modułowych zawartych w module412[01].O1 lub w trakcie realizacji programu ogólnozawodowegow liceum profilowanym. W celu określenia poziomu opanowania przezuczniów wiadomości i umiejętności z zakresu ewidencjonowania zdarzeńgospodarczych, nauczyciel powinien zaplanować badaniadiagnostyczne.

Wiedza niezbędna do wykonania ćwiczeń może być sprawdzanaza pomocą testów osiągnięć szkolnych. Zadania testowe powinnydotyczyć zasad funkcjonowania kont wynikowych, grupowania orazrozliczania kosztów i przychodów.

Umiejętność sporządzania dokumentów dotyczących kosztów oraz ichewidencji można oceniać według kryterium poprawności merytorycznej,bezbłędności, kompletności i staranności wykonania.

Umiejętności mogą być oceniane na podstawie obserwacji pracyuczniów podczas wykonywania ćwiczeń, na podstawie testówz zadaniami niskosymulowanymi oraz testów typu próba pracy.

W badaniach sumatywnych należy brać pod uwagę sprawnośćposługiwania się dokumentacją, programami komputerowymi orazprawidłowość wnioskowania i interpretowania informacji zawartychw aktach prawnych i normatywnych.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metodsprawdzania zastosowanych przez nauczyciela.

54

Jednostka modułowa 412[01].Z1.05Sporządzanie sprawozdań rocznych

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– przeprowadzić inwentaryzację przez potwierdzenie salda i weryfikację

dokumentów,– rozliczyć i zaewidencjonować różnice inwentaryzacyjne,– utworzyć i rozwiązać rezerwy na niedobory,– dokonać odpisów aktualizacyjnych kwoty należności przedawnionych

i nieściągalnych,– wycenić składniki aktywów i pasywów w walucie polskiej i obcej

na koniec okresu sprawozdawczego,– ustalić stany aktywów i pasywów na potrzeby sprawozdawczości,– zastosować zasady przeksięgowywania kosztów i przychodów

w zależności od wariantu rachunku zysków i strat,– ustalić wartość zmiany stanu produktów,– ustalić wynik finansowy w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym,– dokonać księgowań związanych z ustaleniem wyniku finansowego,– ustalić kategorie wyniku finansowego w sposób arytmetyczny

w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym,– wyodrębnić koszty nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów,– obliczyć i zaksięgować podatek dochodowy od osób prawnych,– ustalić wynik finansowy netto,– obliczyć i zaksięgować aktywa z tytułu odroczonego podatku oraz

rezerwę na odroczony podatek dochodowy,– określić zasady podziału zysku w jednostkach o różnej formie

organizacyjno-prawnej,– rozliczyć stratę finansową,– zaksięgować zasilenie kapitałów własnych zyskiem,– rozróżnić kapitały własne i fundusze w jednostkach o różnej formie

organizacyjno-prawnej,– określić zasady tworzenia kapitałów i funduszy w jednostkach o różnej

formie organizacyjno-prawnej,– dokonać zamknięć rocznych ksiąg rachunkowych,– sporządzić zestawienie obrotów i sald na dzień zamknięcia ksiąg

rachunkowych,– ustalić powiązania kont bilansowych i wynikowych z poszczególnymi

pozycjami sprawozdań finansowych,– sporządzić roczne sprawozdanie finansowe,– przygotować sprawozdanie finansowe do zatwierdzenia i publikacji,– określić zasady konsolidowania sprawozdań finansowych,

55

– zarchiwizować dokumenty finansowo-księgowe,– zabezpieczyć dane w księgach rachunkowych prowadzonych

z zastosowaniem komputera,– określić obowiązki jednostki gospodarczej związane ze statystyką

publiczną,– wypełnić formularze sprawozdań statystycznych,– sprawdzić wiarygodność, kompletność i porównywalność danych

źródłowych dla potrzeb opracowania sprawozdań statystycznych,– określić terminy składania sprawozdań w oparciu o aktualne zeszyty

GUS,– zorganizować pracę własną i zespołową podczas prac bilansowych.

2. Materiał nauczaniaRozliczenie i ewidencja księgowa różnic inwentaryzacyjnych.Wynik finansowy.Kapitały i fundusze własne.Bilans.Informacja dodatkowa.Rachunek zysków i strat.Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych.Zestawienie zmian w kapitale/funduszu własnym.Konsolidacja sprawozdań finansowych.Badanie i ogłaszanie sprawozdań.Sprawozdawczość rzeczowa.Regulacje prawne statystyki publicznej w Polsce.Sprawozdania statystyczne.Użytkownicy sprawozdań.

3. Ćwiczenia• Ustalanie wyniku finansowego brutto i netto w wariancie

porównawczym i kalkulacyjnym rachunku zysków i stratw jednostkach prowadzących różną działalność.

• Obliczanie i ewidencjonowanie obowiązkowych obciążeń wynikufinansowego w jednostkach o różnych formach organizacyjno-prawnych.

• Obliczanie i księgowanie odroczonego podatku dochodowego.• Sporządzanie sprawozdań finansowych i rzeczowych przedsiębiorstw

produkcyjnych, handlowych i usługowych.• Wypełnianie urzędowych formularzy sprawozdań według instrukcji

GUS.

56

4. Środki dydaktyczneUrządzenia ewidencji księgowej i rzeczowej.Sprawozdania jednostek o różnych rodzajach działalności.Księgi rachunkowe.Instrukcje szczegółowe i zeszyty GUS, zestaw formularzy sprawozdaństatystycznych.Akty prawne i normatywne.Zestaw ćwiczeń.Programy komputerowe finansowo-księgowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiCelem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie

ucznia do sporządzania sprawozdań rocznych przedsiębiorstwa.Wiadomości i umiejętności nabyte podczas zajęć uczniowie powinniwykorzystać w module 412[01]Z4.

Podczas realizacji programu, szczególną uwagę należy zwrócićna kształtowanie umiejętności dotyczących ustalania, podziałui obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego, powiązań sald kontbilansowych i wynikowych z poszczególnymi pozycjami sprawozdańfinansowych oraz stosowania nadrzędnych zasad rachunkowości.Ważnym aspektem realizacji programu jednostki jest kształtowanieumiejętności organizowania pracy oraz wdrażanie do sumiennego,dokładnego, systematycznego i terminowego wykonywania zadańzawodowych.

Program powinien być realizowany z zastosowaniem metody tekstuprzewodniego. Stwarza to możliwość doskonalenia umiejętnościpozyskiwania, porządkowania i grupowania informacji. Tematykaćwiczeń obejmuje cały zakres prac związanychz zakończeniem roku obrotowego, ustalaniem wyniku finansowego,zamknięciem ksiąg rachunkowych oraz sporządzaniem sprawozdańi wypełnianiem formularzy sprawozdań statystycznych. Wskazane jest,aby do realizacji ćwiczeń wykorzystywać materiały opracowane przezuczniów w trakcie realizacji programów poprzednich jednostekmodułowych.

Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonej pracowni,w grupach liczących nie więcej niż 15 osób. Preferowaną formąorganizacji zajęć jest praca indywidualna.

57

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Wiedza niezbędna do wykonania ćwiczeń może być sprawdzanaza pomocą testów osiągnięć szkolnych. Zadania testowe powinnyobejmować zasady tworzenia i podziału wyniku finansowegoprzedsiębiorstwa, zasady i procedury sporządzania sprawozdańfinansowych w ścisłej korelacji z unormowaniami prawnymi.

Umiejętności powinny być sprawdzane przez obserwację czynnościwykonywanych podczas ćwiczeń, ze zwróceniem szczególnej uwagina sprawne obsługiwanie wybranych programów finansowo-księgowychoraz na organizację pracy.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wynikitestów oraz poziom wykonania ćwiczeń.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

58

Moduł 412[01].Z2Organizacja i finansowanie działalnościprzedsiębiorstwa

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– stosować przepisy Kodeksu pracy i innych aktów prawnych

dotyczących prawa pracy,– stosować zasady racjonalnej organizacji i zarządzania zasobami

ludzkimi,– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpożarowej,– przestrzegać wymagań ergonomii w organizowaniu działalności

przedsiębiorstwa,– posługiwać się terminologią z zakresu finansów i analizy

ekonomicznej,– redagować treść pism dotyczących spraw osobowych, handlowych

i finansowych, także w języku obcym,– posługiwać się miarami statystycznymi,– przygotowywać i przeprowadzać proste badania statystyczne,– opracowywać i prezentować wyniki badań statystycznych,– oceniać opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania,– badać typowe zdarzenia gospodarcze metodą analizy ekonomicznej,– opracowywać plany finansowe,– obsługiwać komputerowy program kadrowo-płacowy, ekonomiczno-

finansowy i statystyczny,– stosować zasady etyki zawodowej.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostkimodułowej Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjnaliczba godzin na

realizację

412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowejprzedsiębiorstwa 86

412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczegoprzedsiębiorstwa 118

412[01].Z2.03 Finansowanie działalnościprzedsiębiorstwa 126

412[01].Z2.04 Wykorzystywanie informacjiekonomicznej w procesie decyzyjnym 86

Razem 416

59

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. LiteraturaBień W.: Ocena efektywności finansowej spółek prawa handlowego.Finans-Servis, Warszawa 2000Bień W.: Czytanie bilansu przedsiębiorstwa. Finans-Servis,Warszawa 2001Bień W.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. StowarzyszenieKsięgowych w Polsce, Warszawa 1999Borkowska M.: Sprawozdawczość finansowa - zasady sporządzaniai analizy. Finans-Servis, Warszawa 1999Brugham E. F., Gapenski L.C.: Zarządzanie finansami. PWE,Warszawa 2000.Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem.PWN, Warszawa 1994

412[01].Z2.02Organizowanie procesu

gospodarczego przedsiębiorstwa

412[01].Z2.03Finansowanie działalności

przedsiębiorstwa

412[01].Z2Organizacja i finansowanie

działalności przedsiębiorstwa

412[01].Z2.01Prowadzenie polityki kadrowej

przedsiębiorstwa

412[01].Z2.04Wykorzystywanie informacjiekonomicznej w procesie

decyzyjnym

60

Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN,Warszawa 1998Jog V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa.Wydawnictwo CIM, Warszawa 1995Komosa A.: Praca biurowa. Cz. 1 i 2. Ekonomik s.c. Warszawa 2002Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik s.c.Warszawa 2002Matuszewicz J.: Rachunek kosztów. Finans-Servis, Warszawa 1998Matuszewicz J., Matuszewicz P.: Rachunkowość od podstaw w świetleustawy o rachunkowości. Finans-Servis, Warszawa 2001Michalski T.: Statystyka. WSiP, Warszawa 1999Peuker Z.: Podstawy statystyki. EKOEDUKACJA, Warszawa 1998Pietraszewski M.: Marketing i analiza ekonomiczna działalnościgospodarczej. eMPi2, Poznań1999Szwajor J.: Elementy rachunkowości zarządczej. Hermes, Kielce 2000Turyna J., Pułaski-Toryna B.: Rachunek kosztów i wyników, wybraneproblemy podejmowania decyzji zarządczych. StowarzyszenieKsięgowych w Polsce, Warszawa 1999Wermut J.: Rachunkowość zarządcza. Rachunek kosztów i wynikóww podejmowaniu decyzji. ODDK, Gdańsk 1999

Czasopisma: Prawo przedsiębiorcy, Rachunkowość, Gazeta Prawna.Monitor Sądowy i GospodarczyUstawa o statystyce publicznejUstawa o rachunkowościUstawa o ochronie danych osobowychAkty wykonawcze do ustawKodeks cywilnyKodeks spółek handlowychKodeks pracyKodeks postępowania administracyjnego

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowychpozycji wydawniczych.

61

Jednostka modułowa 412[01].Z2.01Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– zastosować przepisy Kodeksu pracy oraz aktów prawnych

regulujących relacje między pracodawcą i pracownikiem,– przewidzieć skutki prawne czynności związanych z prowadzeniem

polityki kadrowej,– zaprojektować obieg informacji dotyczących spraw osobowych,– dokonać analizy podstawowych praw i obowiązków pracodawcy

i pracownika,– przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną podczas rekrutacji

pracowników,– skompletować akta osobowe,– opracować plan zatrudnienia,– zgromadzić, na potrzeby sprawozdawczości, informacje dotyczące

zatrudnienia,– opracować plan zatrudnienia,– obliczyć płynność kadr,– sporządzić dokumentację kadrową związaną z nawiązaniem,

trwaniem i rozwiązaniem stosunku pracy,– zaplanować i zaewidencjonować czas pracy pracowników,– zredagować pisma w sprawach osobowych, również w języku obcym,– porozumieć się zgodnie z zasadami kultury języka,– dostosować wygląd zewnętrzny do okoliczności związanych

z wykonywanymi zadaniami zawodowymi,– zorganizować pracę własną i zespołową,– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpożarowej,– dokonać analizy stanowisk pracy biurowej pod względem wymagań

ergonomii,– zastosować przepisy prawne dotyczące ochrony danych osobowych,– zastosować normy społeczne obowiązujące w miejscu pracy,– zorganizować zebranie służbowe,– sporządzić protokoły, sprawozdania i notatki służbowe,– przyjąć interesantów,– dokonać transmisji informacji dotyczących zatrudnienia,

z zastosowaniem programu kadrowo-płacowego.

62

2. Materiał nauczaniaOrganizacja pracy biurowej.Stosunki międzyludzkie w pracy. Kodeks etyczny przedsiębiorstwa.Zasady i normy zachowań w miejscu pracy. Wygląd zewnętrznypracownika.Konflikty w środowisku pracy i sposoby ich rozwiązywania.Polityka kadrowa. Planowanie zatrudnienia. Rekrutacja pracowników.Prawo pracy. Umowy o świadczenie pracy. Umowy cywilnoprawne.Prawo do urlopu wypoczynkowego. Wypowiedzenie warunków pracylub płacy. Ustanie stosunku pracy. Rozwiązanie umowy o pracę.Dokumentacja pracownicza. Akta osobowe. Świadectwo pracy.Ewidencja czasu pracy. Wydajność pracy.Ergonomia pracy biurowej.

3. Ćwiczenia• Organizowanie i przeprowadzanie zebrań służbowych.• Pisanie sprawozdań, protokołów i notatek służbowych.• Opracowywanie planu zatrudnienia dla przykładowego

przedsiębiorstwa.• Sporządzanie dokumentów związanych z nawiązaniem, trwaniem

i rozwiązaniem stosunku pracy.• Ustalanie warunków nabycia prawa do urlopu wypoczynkowego.• Obliczanie wymiaru urlopu wypoczynkowego.• Ustalanie obowiązków pracodawcy dotyczących ochrony pracy.• Określanie praw, obowiązków i odpowiedzialności pracownika.• Analizowanie procedur postępowania pracownika w przypadku sporu

z pracodawcą.• Redagowanie pism w sprawach osobowych w języku polskim

i obcym.• Obliczanie wskaźnika płynności kadr.• Analizowanie przykładowych regulaminów pracy.

4. Środki dydaktyczneKodeks pracy i akty wykonawcze.Regulaminy pracy.Formularze kwestionariusza osobowego, wzorów pism dotyczącychstosunku pracy.Filmy dydaktyczne.Programy komputerowe kadrowe i kadrowo-płacowe.Techniczne środki kształcenia.

63

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki modułowej oparta jest

na wiadomościach i umiejętnościach nabytych przez uczniów w trakcierealizacji treści ogólnozawodowych w ramach przedmiotu: Podstawyprzedsiębiorczości.

Wiadomości i umiejętności dotyczące stosowania przepisów prawapracy oraz zasad odpowiedniego zachowania w środowisku pracypowinny być aktualizowane, uszczegóławiane i pogłębiane w miaręrealizacji programu jednostki.

Istotne jest kształtowanie zgodnej z etyką zawodową postawypracownika zajmującego się rachunkowością.

Realizując proces kształcenia należy zwracać uwagę na sumienne,systematyczne i dokładne prowadzenie dokumentacji pracowniczej,respektowanie prawa pracy zarówno przez pracownika, jak i pracodawcęoraz przestrzeganie norm społecznych obowiązujących w środowiskupracy. Równie ważne jest kształtowanie umiejętności rozwiązywaniaproblemów, analizy sytuacji, samooceny i współpracy w zespole.

Podczas realizacji treści programowych jednostki, wskazane jeststosowanie następujących metod nauczania: projektów, przypadków,dyskusji dydaktycznej, inscenizacji, przewodniego tekstu oraz ćwiczeńpraktycznych. Szczególny nacisk należy położyć na samokształceniei wyszukiwanie materiałów tematycznych w różnych źródłach.

Preferowaną formą organizacji zajęć jest praca w zespołach4-6 osobowych. Liczebność grupy nie powinna przekraczać 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Nauczyciel powinien przeprowadzić badania diagnostyczne dotycząceprzepisów prawa pracy, wymagań ergonomii oraz redagowania pismsłużbowych.

Badania kształtujące mogą być prowadzone w formie obserwacjipracy uczniów wykonujących zadania praktyczne. Na jej podstawienauczyciel powinien ocenić umiejętności:– doboru i właściwego wykorzystania druków,– wyszukiwania aktów prawnych z zakresu prawa pracy,– organizowania stanowiska pracy.

Wiedza niezbędna do wykonania ćwiczeń może być sprawdzanaza pomocą testów osiągnięć szkolnych. Zadania testowe powinnydotyczyć stosowania przepisów prawa pracy w typowych i problemowychsytuacjach pracy administracyjnej oraz zagadnień związanychz prowadzeniem polityki kadrowej w przedsiębiorstwie. Podczas

64

oceniania należy zwracać uwagę na poprawność merytorycznąwypowiedzi oraz na umiejętność analizowania informacji.

Obserwując pracę uczniów podczas wykonywania zadań, szczególnąuwagę należy zwracać na:– sporządzanie dokumentacji kadrowej,– redagowanie pism,– komunikowanie się z pracownikami i petentami,– przestrzeganie praw i obowiązków pracownika i pracodawcy,– organizację stanowisk pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,– posługiwanie się programami komputerowymi.

Z uwagi na dużą liczbę ćwiczeń dotyczących sporządzania pism,wypełniania druków i formularzy, wskazana jest ocena zawartości teczekosiągnięć przedstawionych przez uczniów.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metodsprawdzania zastosowanych przez nauczyciela.

65

Jednostka modułowa 412[01].Z2.02Organizowanie procesu gospodarczegoprzedsiębiorstwa

1.Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– przeprowadzić analizę otoczenia marketingowego przedsiębiorstwa,– określić zasady prowadzenia badań statystycznych w oparciu

o obowiązujące przepisy prawne,– przygotować i przeprowadzić proste badania statystyczne,– obliczyć i zinterpretować dominantę, medianę, miary rozproszenia,

indeksy agregatowe, współczynniki korelacji,– dobrać miary statystyczne do analizy zebranego materiału

statystycznego,– opracować i zaprezentować zebrany materiał statystyczny,– obsłużyć wybrane programy statystyczne,– dobrać rodzaj promocji do oferowanego produktu,– dobrać kanały dystrybucji do rodzaju produktu,– wybrać strategię marketingową,– opracować ofertę handlową,– zastosować przepisy prawne regulujące umowy handlowe,– ustalić cenę zbytu w hurcie i w detalu,– skalkulować cenę usługi,– określić czynniki warunkujące wielkość sprzedaży,– sporządzić dokument sprzedaży,– wybrać najkorzystniejszą ofertę cenową przy zakupie,– zredagować pisma do dostawców i odbiorców, również w języku

obcym,– przeprowadzić postępowanie reklamacyjne w fazie zakupu

i sprzedaży,– uzasadnić celowość zarządzania zapasami,– obliczyć ilościową i wartościową maksymalną normę zapasów,– określić czynniki wpływające na wielkość przychodów ze sprzedaży.

2. Materiał nauczaniaBadanie rynku zbytu.Analiza statystyczna.Elementy marketingu mix.Kontrahenci.Organizacja zakupu i sprzedaży.Reklamacje. Postępowanie reklamacyjne w fazie zakupu i sprzedaży.Zarządzanie zapasami.

66

3. Ćwiczenia• Przeprowadzanie prostych badań marketingowych.• Obliczanie miar i wskaźników statystycznych.• Kalkulowanie cen towarów i usług.• Planowanie działań promocyjnych skierowanych do docelowego

segmentu rynku.• Sporządzanie umowy sprzedaży i dostaw.• Przeprowadzenie postępowania reklamacyjnego.• Redagowanie pism i prowadzenie rozmów w typowych sprawach

handlowych, również w języku obcym.• Obliczanie maksymalnej normy zapasów.

4. Środki dydaktyczneCzasopisma reklamowe.Druki i formularze.Zestawy ćwiczeń.Materiały dydaktyczne.Teksty aktów prawnych.Programy statystyczne.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki oparta jest na wiadomościach

i umiejętnościach z zakresu statystyki, marketingu oraz prawa, nabytychprzez uczniów w trakcie realizacji treści programowych jednostekmodułowych modułu ogólnozawodowego.

W trakcie realizacji programu jednostki modułowej, szczególną uwagęnależy zwrócić na praktyczne zastosowanie miar statystycznychdo analizy wyników badań marketingowych, na kalkulację ceni prognozowanie sprzedaży w oparciu o wyniki przeprowadzonych badańrynku oraz na zarządzanie zapasami. Ważne są również zagadnieniadotyczące: wpływu postaw i zachowań pracowników na wizerunekprzedsiębiorstwa, prawnych regulacji z zakresu działań marketingowych,procesu kupna-sprzedaży.

Proces nauczania-uczenia się powinien być ukierunkowanyna aktywizację i kreatywne działania uczniów, rozbudzanie wyobraźnii twórczego myślenia oraz na respektowanie norm prawnych i ogólnieakceptowanych norm etycznych. Jednocześnie należy kształtowaći doskonalić umiejętność nawiązywania kontaktów i współpracyz otoczeniem. Podczas realizacji programu poleca się stosowaćnastępujące metody: projektów, gier dydaktycznych, dyskusjidydaktycznej. Dominować powinna metoda ćwiczeń praktycznych

67

stosowana przez nauczyciela w pracowni symulacyjnej lub w warunkachrzeczywistych.

Wiedza nabyta w jednostce modułowej jest niezbędna do realizacjitreści programowych z zakresu gospodarki finansowej przedsiębiorstwaoraz analizy efektów działalności.

Wskazana jest praca indywidualna lub w zespołach 4-6 osobowych.Liczebność grupy podczas zajęć nie powinna przekraczać 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Celem badań kształtujących jest ocena poziomu realizacji celówkształcenia jednostki modułowej oraz rozpoznawanie trudnościw realizacji treści programowych. Wskazane jest zastosowanie testówosiągnięć szkolnych do sprawdzenia stopnia opanowania wiedzyniezbędnej do wykonania ćwiczeń. Zadania testowe powinny dotyczyćprawa handlowego i działań marketingowych.

Obserwacja pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń powinnadostarczyć informacji o stopniu opanowania umiejętności dotyczących:– gromadzenia i przetwarzania informacji,– sprawności liczenia, szacowania i interpretacji wyników obliczeń,– prowadzenia dyskusji i negocjacji,– posługiwania się właściwą terminologią stosowaną w procesach

kreowania rynku,– sporządzania dokumentów i redagowania pism.

Ocenie powinny również podlegać umiejętność wnioskowaniai uzasadniania decyzji, rozwiązywania problemów w oparciu o przepisyprawne i normy społeczne oraz prowadzenia korespondencjiz dostawcami i odbiorcami.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnićwyniki testów oraz obserwacji ćwiczeń. W badaniach sumatywnychmożna zastosować metodę projektów. Wskazane jest, aby w ramachprojektu uczniowie opracowali plan działań promocyjnych skierowanychdo docelowego segmentu rynku. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

68

Jednostka modułowa 412[01].Z2.03Finansowanie działalności przedsiębiorstwa

1.Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić podstawowe cele i instrumenty zarządzania finansami

jednostki gospodarującej,– scharakteryzować źródła i strategie finansowania aktywów,– dokonać wyboru sposobu finansowania działalności bieżącej,– określić zasady zarządzania zasobami gotówkowymi, należnościami,

zobowiązaniami i zapasami,– wyjaśnić istotę kredytu handlowego i kredytu obrotowego w rachunku

bieżącym,– ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania

działalności,– wyjaśnić istotę zmienności pieniądza w czasie,– odróżnić pojęcie procentu i stopy procentowej,– posłużyć się rachunkiem procentowym, odsetkowym i dyskontowym,– obliczyć aktualną wartość przyszłej płatności przy udzielaniu

i korzystaniu z kredytu handlowego,– wypełnić druki wniosku kredytowego,– przygotować dokumenty stanowiące załączniki wniosku kredytowego,– skontrolować terminy spłaty zobowiązań oraz ściągania należności

i roszczeń,– określić finansowe i prawne skutki niedotrzymywania terminów

płatności,– przeprowadzić negocjacje w sprawie przyspieszenia wpływu

należności i odroczenia terminu spłaty zobowiązań,– obliczyć odsetki od niezapłaconych zobowiązań,– określić skutki prawne niewykonywania zobowiązań,– wypełnić weksel własny i trasowany,– obliczyć dyskonto i redyskonto weksla,– ocenić opłacalność inwestycji,– obliczyć przyszłą wartość lokat stosując rachunek odsetkowy

i dyskontowy,– skorzystać z informacji, prospektów, ulotek przy wyborze form

lokowania środków pieniężnych,– skorzystać z ceduły giełdowej w zakresie funduszy inwestycyjnych

i papierów wartościowych,– obsłużyć wybrane programy finansowe.

69

2. Materiał nauczaniaZasady gospodarki finansowej przedsiębiorstwa.Źródła finansowania.Zarządzanie należnościami, gotówką i zobowiązaniami.Lokaty finansowe.Kredyt kupiecki.Kredyty bankowe.Wartość pieniądza w czasie.Procent i stopa procentowa.Preliminowanie inwestycji.Finansowanie obrotów z zagranicą.

3. Ćwiczenia• Przeprowadzanie negocjacji w sprawie terminów i warunków

płatności.• Ocenianie opłacalności korzystania z różnych źródeł finansowania.• Sporządzanie wniosku o udzielenie kredytu bankowego.• Dokonywanie wyboru form lokowania środków pieniężnych.• Wypełnianie weksli własnych i trasowanych.• Obliczanie odsetek, skonta i dyskonta.• Ustalanie wpływów z inwestycji.

4. Środki dydaktyczneDruki i formularze.Zestawy ćwiczeń.Tablice przyszłej wartości jednostki kapitału.Tablice dyskontowe jednostki przyszłej płatności.Finansowe programy komputerowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej oparty jest na wiadomościach

i umiejętnościach opanowanych podczas realizacji programów jednostekzawartych w modułach 412[01].O1, 412[01].Z1 oraz programu jednostkimodułowej 412[01].Z2.02.

W trakcie realizacji programu, szczególną uwagę należy zwrócićna finansowanie działalności bieżącej, zarządzanie aktywamiobrotowymi, rachunek opłacalności inwestycji. Ważne jest, aby uczeńumiał oszacować zarówno korzyści, jak i ryzyko przy podejmowaniudecyzji o wyborze sposobu finansowania działalności. Należyuświadomić uczniom możliwość elastycznego podejścia do finansowaniadziałalności, zwracając jednocześnie uwagę na bezwzględną

70

konieczność przestrzegania norm prawnych, społecznych i etycznychw relacjach z otoczeniem rynkowym. Istotne jest również kształtowaniei doskonalenie umiejętności nawiązywania kontaktów międzyludzkichoraz prowadzenia negocjacji.

W kształtowaniu umiejętności określonych w celach kształceniajednostki modułowej wskazane jest stosowanie metod, które wpływająna samodzielne wnioskowanie, przewidywanie efektów działań i skutkówpodejmowania decyzji, systematyzowanie i łączenie wiedzyz praktycznym działaniem. Obok wykładu informacyjnego i pogadankinależy stosować metodę ćwiczeń praktycznych, projektów, gierdydaktycznych, przypadków oraz dyskusji dydaktycznej. Treść zadańpowinna obejmować: obliczanie odsetek, dyskonta i skonta, ustalaniewpływów z inwestycji, sporządzanie wniosków kredytowych,negocjowanie terminów płatności.

Wiadomości i umiejętności nabyte w trakcie realizacji programujednostki są niezbędne do analizy efektów działalności oraz procesówdecyzyjnych.

Wskazana jest praca indywidualna lub w zespołach 2-4 osobowych.Ćwiczenia powinny być przeprowadzane w grupach liczących nie więcejniż 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaWiadomości niezbędne do wykonania ćwiczeń mogą być sprawdzane

za pomocą testów osiągnięć szkolnych i sprawdzianów dotyczącychźródeł i strategii finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej,zarządzania aktywami przedsiębiorstwa, opłacalności korzystaniaz różnych źródeł finansowania aktywów.

Umiejętności powinny być sprawdzane poprzez obserwacjęwykonywanych czynności. Oceniając wykonywane przez uczniówzadania, należy zwracać uwagę na:– posługiwanie się rachunkiem procentowym, odsetkowym

i dyskontowym,– szacowanie i interpretowanie wyników obliczeń,– logiczne wnioskowanie i uzasadnianie decyzji,– skuteczne negocjowanie. W końcowej ocenie należy uwzględnić wyniki testów i odpowiedziustnych oraz jakość wykonania ćwiczeń, w tym sprawnośćw obsługiwaniu wybranych programów finansowych.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinnobyć dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen.

71

Jednostka modułowa 412[01].Z2.04Wykorzystywanie informacji ekonomicznejw procesie decyzyjnym

1.Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić cel, przedmiot i zakres analizy ekonomicznej,– ustalić współzależność między zjawiskami ekonomicznymi,– zebrać informacje niezbędne do przeprowadzenia analizy

ekonomicznej, w tym finansowej,– przeprowadzić ekonomiczną analizę efektów rzeczowych

i finansowych jednostek o różnym profilu działalności,– obliczyć wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności w przemyśle,

handlu i usługach,– obliczyć wskaźniki dynamiki oraz struktury produkcji i sprzedaży,– określić czynniki wpływające na wielkość sprzedaży i produkcji,– obliczyć wskaźniki efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń,– obliczyć i zinterpretować standardowe wskaźniki stosowane

w analizie finansowej,– uprościć bilans oraz rachunek zysków i strat dla potrzeb analizy,– przeprowadzić przyczynową analizę wyniku finansowego,– ocenić sytuację finansową jednostki na podstawie wybranych

wskaźników,– porównać sytuację finansową i majątkową przedsiębiorstw tej samej

branży,– zaprezentować wyniki analizy finansowej,– zastosować wyniki analizy do planowania i prognozowania,– określić funkcję planowania w zarządzaniu przedsiębiorstwem,– sklasyfikować plany według różnych kryteriów,– opracować plan finansowy w oparciu o wyniki analizy sytuacji

finansowej przedsiębiorstwa,– określić zapotrzebowanie na środki finansowe ze źródeł

wewnętrznych i zewnętrznych,– zaplanować strukturę kapitałów korzystną dla przedsiębiorstwa,– obliczyć i zinterpretować efekt dźwigni finansowej,– obliczyć zapotrzebowanie na kapitał pracujący,– ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania,– obliczyć koszt kapitału,– zastosować proste narzędzia rachunkowości zarządczej

w prognozowaniu wyniku finansowego,– sklasyfikować koszty dla potrzeb rachunku decyzyjnego,– zastosować metody wyodrębniania kosztów zmiennych,

72

– oszacować koszty przyszłe metodą księgową,– ustalić wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych,– obliczyć i zinterpretować próg rentowności w ujęciu ilościowym

i wartościowym,– wyznaczyć strefę bezpieczeństwa przychodu,– posłużyć się podstawową terminologią z zakresu analizy finansowej

w języku obcym.

2. Materiał nauczaniaPrzedmiot, cel i źródła analizy ekonomicznej.Metody i zakres analizy.Analiza czynników produkcji i ich wykorzystania.Analiza sprawozdań finansowych.Odbiorcy wyników analizy ekonomicznej.Planowanie rzeczowe i finansowe.Koszt i struktura kapitału przedsiębiorstwaDźwignia finansowa.Rachunek kosztów zmiennych.Próg rentowności.Budżetowanie kosztów.

3. Ćwiczenia• Wybieranie informacji z bazy danych, ze sprawozdań i innych źródeł,

niezbędnych do przeprowadzenia analizy finansowej.• Przeprowadzanie analizy ekonomicznej, w tym finansowej, efektów

działalności przedsiębiorcy.• Przeprowadzanie analizy wskaźnikowej sprawozdań finansowych.• Przeprowadzanie analizy przyczynowej wyniku finansowego.• Przedstawianie wyników analizy finansowej w formie opisowej,

tabelarycznej i graficznej, z zastosowaniem programukomputerowego.

• Obliczanie zapotrzebowania na środki finansowe ze źródełwewnętrznych i zewnętrznych.

• Planowanie struktury kapitałów i wielkości kapitału pracującego.• Opracowywanie planów finansowych.• Wyznaczanie ilościowego i wartościowego progu rentowności.• Ustalanie strefy bezpieczeństwa.

4. Środki dydaktyczneZestaw przykładowych planów i sprawozdań finansowych jednostekprodukcyjnych, handlowych, usługowych.Zestaw publikowanych sprawozdań.

73

Roczniki i biuletyny statystyczne.Zestawy ćwiczeń.Finansowe i ekonomiczne programy komputerowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiW realizacji programu jednostki modułowej należy wykorzystywać

umiejętności z zakresu obliczania i interpretowania wskaźników i miarstatystycznych oraz z zakresu rachunkowości i finansów, opanowaneprzez uczniów we wcześniejszym etapie kształcenia.

Realizując program jednostki, szczególną uwagę należy zwrócićna interpretację obliczanych wskaźników stosowanych w analiziefinansowej oraz na zagadnienia dotyczące planowania i prognozowaniasytuacji finansowej przedsiębiorstwa na podstawie wyników analizyi rachunku kosztów zmiennych. Wskazane jest, aby uczeń opanowałumiejętność posługiwania się podstawową terminologią z zakresuanalizy finansowej w języku obcym. Proces nauczania-uczenia siępowinien być ukierunkowany na kształtowanie umiejętności logicznegomyślenia, wnioskowania i przewidywania efektów podejmowanychdecyzji, kojarzenia pojęć i zjawisk makro- i mikroekonomicznych orazpozyskiwania informacji z różnych źródeł. W procesie nauczania powinna dominować metoda ćwiczeńpraktycznych. Należy także stosować metodę projektów, dyskusjidydaktycznej, gier dydaktycznych oraz metodę przewodniego tekstu.

Sprawozdania i materiały opracowane przez uczniów podczasrealizacji poprzednich jednostek modułowych oraz opisy konkretnychprzykładów z życia gospodarczego powinny być wykorzystywane jakomateriały dydaktyczne do ćwiczeń.

Ćwiczenia mogą być wykonywane indywidualnie lub w 2-4 osobowychzespołach. Liczebność grupy nie powinna być większa niż 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Z uwagi na potrzebę wykorzystania umiejętności dotyczących obliczaniai interpretowania wskaźników i miar statystycznych, opanowanychwe wcześniejszych etapach procesu nauczania-uczenia się, celowe jestprzeprowadzenie badań diagnostycznych.

Wiadomości niezbędne do wykonania ćwiczeń mogą być sprawdzaneza pomocą testów dydaktycznych, sprawdzianów ustnych i pisemnych.Zadania testowe powinny dotyczyć metod i celów analizy finansowej,planowania finansowego oraz zasad rachunkowości zarządczej.

74

Poziom opanowania umiejętności można sprawdzać poprzezobserwację wykonywanych ćwiczeń. Obserwacja ćwiczeń powinna byćukierunkowana na określenie sprawności obsługiwania wybranychprogramów finansowych i ekonomicznych.

W procesie oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na:– dobór miar i wskaźników do przeprowadzania analiz,– szacowanie i interpretowanie wyników obliczeń, – logiczne wnioskowanie i uzasadnianie decyzji,– korzystanie z różnych źródeł informacji. W końcowej ocenie należy uwzględnić wyniki testów, sprawdzianówustnych i pisemnych oraz poziom wykonania ćwiczeń zgodniez ustalonymi kryteriami.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinnobyć dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen.

75

Moduł 412[01].Z3Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– charakteryzować system budżetowy w Polsce,– posługiwać się terminologią z zakresu finansów publicznych,– stosować klasyfikację budżetową przy określaniu dochodów,

wydatków i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych,– charakteryzować system finansowy jednostek samorządu

terytorialnego,– określać zasady funkcjonowania i finansowania jednostek

organizacyjnych sektora finansów publicznych,– określać przedmiot, funkcje i zakres rachunkowości budżetowej,– stosować specyficzne zasady rachunkowości budżetowej,– sporządzać wybrane sprawozdania finansowe oraz budżetowe,– charakteryzować funkcjonowanie rynku pieniężnego oraz rolę NBP

i banków komercyjnych w systemie bankowym w Polsce,– stosować podstawowe i specyficzne zasady rachunkowości

bankowej,– określać prawne podstawy działalności ubezpieczeniowej,– charakteryzować specyfikę rachunkowości ubezpieczeniowej,– ewidencjonować w księgach rachunkowych operacje gospodarcze

typowe dla działalności ubezpieczeniowej,– sporządzać wybrane sprawozdania zakładu ubezpieczeń,– określać zasady działania i finansowania jednostek nie prowadzących

działalności gospodarczej,– stosować szczególne zasady rachunkowości stowarzyszeń, partii

politycznych, związków zawodowych, organizacji pracodawców, izbgospodarczych, fundacji.

2. Wykaz jednostek modułowych

Symboljednostki

modułowejNazwa jednostki modułowej

Orientacyjnaliczba godzin na

realizację412[01].Z3.01 Prowadzenie rachunkowości budżetowej 82412[01].Z3.02 Prowadzenie rachunkowości bankowej 132412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 95

412[01].Z3.04Prowadzenie rachunkowości jednostekorganizacyjnych nie prowadzących działalnościgospodarczej

75

Razem 384

76

3. Schemat układu jednostek modułowych

4. LiteraturaAugustowska M.: Rachunkowość budżetowa - zmiany 2002. ODDK,Gdańsk 2002Baliński K., Jankowska K.: Rachunkowość bankowa. Difin,Warszawa 2003Borodo A.: Finanse publiczne Rzeczpospolitej Polskiej. OficynaWydawnicza Branta, Bydgoszcz 2002,Chojna-Duch E.: Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne. LexisNexis, Warszawa 2002.Gąsiorek K.: Ujednolicony plan kont urzędu jednostki samorząduterytorialnego. INFOR, Warszawa 2003Gąsiorek K.: Zamknięcie roku w sferze budżetowej. INFOR,Warszawa 2002Lament M.: Rachunkowość ubezpieczeniowa. Zbiór zadań.Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2001Nowak S.: Rachunkowość ubezpieczeniowa. Wydawnictwo WyższejSzkoły Bankowej, Poznań 1998Popowska E., Wąsowski W.: Rachunkowość bankowa. BibliotekaMenedżera i Bankowca, Warszawa 1999Winiarska K., Wołoszyn A .J.: Rachunkowość budżetowa. DomWydawniczy ABC, Warszawa 2002Zysnarska A.: Rachunkowość finansowa sektora budżetowego. ODDK,Gdańsk 1999Charytomiuk J.: Bilans z wykonania budżetu jednostek samorząduterytorialnego. Rachunkowość budżetowa Nr 2/2002Gajoch H.: Nowa klasyfikacja budżetowa. Finanse komunalne Nr 1/2000

412[01].Z3.02Prowadzenie

rachunkowościbankowej

412[01].Z3Specyficzne i szczególnezasady rachunkowości

412[01].Z3.03Prowadzenie

rachunkowościubezpieczycieli

412[01].Z3.04Prowadzenie

rachunkowościjednostek

organizacyjnychnie prowadzących

działalnościgospodarczej

412[01].Z3.01Prowadzenie

rachunkowościbudżetowej

77

Ustawa o finansach publicznychUstawa o samorządzie gminnymUstawa o samorządzie powiatowymUstawa o samorządzie województwaUstawa o podatkach i opłatach lokalnychUstawa o rachunkowościUstawa Prawo bankoweRozporządzenie Ministra Finansów w sprawie bankowego planu kontRozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasadprowadzenia rachunkowości bankowejRozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasadsporządzania sprawozdań finansowych banku i informacji dodatkowejRozporządzenie Ministra Finansów w sprawie sprawozdawczościbudżetowej

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowychpozycji wydawniczych.

78

Jednostka modułowa 412[01].Z3.01Prowadzenie rachunkowości budżetowej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować system budżetowy,– określić zasady funkcjonowania zakładu budżetowego, jednostki

budżetowej, gospodarstw pomocniczych,– scharakteryzować system finansowy jednostek samorządu

terytorialnego,– określić zasady finansowania jednostek organizacyjnych sektora

finansów publicznych,– wyjaśnić cel i zakres klasyfikacji budżetowej,– zastosować klasyfikację budżetową podczas określania dochodów,

wydatków i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych,– wyjaśnić istotę środka specjalnego,– zastosować przepisy o zamówieniach publicznych,– sporządzić plan przychodów i wydatków,– zastosować zasady wynagradzania pracowników jednostek

budżetowych, gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych,– określić przedmiot, funkcje i zakres rachunkowości budżetowej,– zaewidencjonować przychody, dochody, koszty i wydatki jednostek

sektora finansów publicznych,– sporządzić dokumenty obrotu pieniężnego, materiałowego

i rozrachunków z pracownikami oraz kontrahentami w jednostkachorganizacyjnych sektora finansów publicznych,

– zaewidencjonować wynik finansowy i ustalić jego podział w zakładachbudżetowych i w gospodarstwach pomocniczych jednostekbudżetowych,

– dokonać rozliczenia z tytułu podatku od osób prawnychw gospodarstwach pomocniczych,

– zaewidencjonować zmiany w funduszu własnym,– określić obowiązki kierownika i głównego księgowego w zakresie

przestrzegania dyscypliny budżetowej,– określić zakres sprawozdawczości budżetowej i finansowej jednostek

budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczychoraz jednostek samorządu terytorialnego,

– sporządzić wybrane sprawozdania finansowe i budżetowe.

79

2. Materiał nauczaniaPodmioty rachunkowości budżetowej.Klasyfikacja budżetowa.Rachunkowość jednostek samorządu terytorialnego.Gospodarka finansowa jednostek organizacyjnych sektora finansówpublicznych.Plany finansowe.Dyscyplina budżetowa.Rozliczenia z budżetem.Sprawozdawczość finansowa i budżetowa.Zamówienia publiczne.

3. Ćwiczenia• Projektowanie instrukcji obiegu i kontroli dokumentów dotyczących

dochodów i wydatków.• Sporządzanie planu przychodów i wydatków.• Sporządzanie dokumentów dotyczących rozrachunków

z pracownikami.• Ewidencjonowanie wydatków i dochodów budżetowych.• Ewidencjonowanie kosztów i przychodów.• Ustalanie i rozliczanie wyniku finansowego.• Sporządzanie sprawozdań finansowych i budżetowych jednostek

budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych,jednostek samorządu terytorialnego.

• Analizowanie przepisów o zamówieniach publicznych.

4. Środki dydaktyczneDruki i formularze.Teksty aktów normatywnych.Programy finansowo-księgowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki oparta jest na treściach kształcenia

zawartych w modułach 412[01].O1 , 412[01].Z1 i 412[01].Z2.Podczas zajęć szczególną uwagę należy zwrócić na te elementy

rachunkowości budżetowej, które dotyczą specyficznych i szczególnychzasad rachunkowości. Ważne jest również, aby uczeń potrafił wykazaćzależność między efektywnością działania przedsiębiorcy a poziomembogactwa regionu i państwa. Umiejętności zawarte w celach kształceniajednostki powinny być doskonalone i poszerzane w trakcie praktykizawodowej.

80

Wskazane jest zastosowanie takich metod nauczania, które pozwoląna kształtowanie takich cech, jak: systematyczność, rzetelność,staranność. Obok wykładu informacyjnego i dyskusji dydaktycznejwskazane jest stosowanie ćwiczeń praktycznych. Należy aktywizowaći zachęcać uczniów do samokształcenia opartego na opanowanychumiejętnościach z zakresu stosowania zasad rachunkowości orazposługiwania się przepisami prawnymi.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni umożliwiającej poznaniefunkcjonowania rachunkowości w urzędach samorządu terytorialnego,jednostki budżetowej, zakładu budżetowego oraz gospodarstwapomocniczego. Pracownia powinna być wyposażona w indywidualnestanowiska ćwiczeniowe z oprogramowaniem komputerowym.

Preferowaną formą organizacji zajęć jest praca indywidualnalub w zespołach 2-4 osobowych. Liczebność grupy nie powinna byćwiększa niż 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Wiadomości z zakresu specyficznych zasad rachunkowości budżetowej,niezbędne do wykonania ćwiczeń, mogą być sprawdzane za pomocątestów osiągnięć szkolnych.

Umiejętności takie, jak: organizowanie własnej pracy, posługiwaniesię finansowo-księgowymi programami komputerowymi, powinny byćsprawdzane poprzez obserwację czynności wykonywanych przezuczniów podczas ćwiczeń. Efekty wykonanych zadań praktycznychpowinny być oceniane pod kątem poprawności merytorycznej orazzastosowania przepisów prawnych.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów, po zakończeniu realizacjiprogramu jednostki modułowej, należy uwzględnić wyniki testów orazpoziom wykonania ćwiczeń.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

81

Jednostka modułowa 412[01].Z3.02Prowadzenie rachunkowości bankowej

1. Szczegółowe cele kształcenia– W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować system bankowy w Polsce,– określić prawne podstawy funkcjonowania systemu bankowego,– scharakteryzować narzędzia oddziaływania banku centralnego

na banki komercyjne,– rozróżnić czynności bankowe,– określić przedmiot i funkcje rachunkowości bankowej,– wycenić składniki bilansowe banku,– zastosować klasyfikację podmiotową w rachunkowości bankowej,– sklasyfikować należności,– zaewidencjonować operacje bankowe z zastosowaniem bankowego

planu kont,– zidentyfikować składniki majątkowe i finansowe banku w bankowym

planie kont,– scharakteryzować aktywa trwałe banku i ich strukturę,– wycenić rzeczowe aktywa trwałe banku,– sporządzić dokumenty dotyczące aktywów trwałych banku,– wycenić i zaewidencjonować operacje bankowe dotyczące aktywów

trwałych banku,– zaewidencjonować operacje gotówkowe, bieżące i terminowe,

operacje z podmiotami finansowymi oraz rezerwy obowiązkowe,– sklasyfikować i zaewidencjonować kredyty dla podmiotów

niefinansowych,– zaewidencjonować depozyty bieżące i terminowe,– zaksięgować operacje związane z bankową obsługą wykonawstwa

budżetowego oraz z obsługą parabudżetów,– sklasyfikować i wycenić papiery wartościowe,– zaewidencjonować operacje papierami wartościowymi,– zaewidencjonować rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe,– zaewidencjonować rozrachunki różne,– sklasyfikować kapitały własne banku, zaewidencjonować

zobowiązania podporządkowane,– sklasyfikować przedmiotowo przychody i koszty z działalności

bankowej,– zaewidencjonować przychody i koszty z działalności bankowej,– zaewidencjonować odpisy na rezerwy i odpisy z tytułu aktualizacji

wartości aktywów finansowych oraz rozwiązania tych odpisów,– zaewidencjonować koszty działania banku,

82

– zaewidencjonować pozostałe przychody i koszty operacyjne, zyskii straty nadzwyczajne,

– zaewidencjonować wynik finansowy banku oraz podatek dochodowy,– rozliczyć wynik finansowy netto banku,– określić elementy ewidencji pozabilansowej banku,– określić zakres sprawozdawczości bankowej i jej odbiorców,– określić elementy składowe oraz zinterpretować treść raportu

rocznego banku,– sporządzić sprawozdanie finansowe banku,– obliczyć i zinterpretować współczynnik wypłacalności banku oraz

ocenić efektywność działania banku.

2. Materiał nauczaniaSystem bankowy.Rola NBP w systemie bankowym.Podstawy prawne, zasady funkcjonowania i finansowania bankówkomercyjnych.Rynek pieniężny w Polsce.Narzędzia oddziaływania banku centralnego na banki komercyjne.Przedmiot i funkcje rachunkowości bankowej.Europejskie standardy i prawne podstawy rachunkowości bankowej.Czynności bankowe.Klasyfikacja operacji bankowych.Ryzyko działalności bankowej.Bankowy plan kont.Aktywa i pasywa banku.Operacje z bankiem centralnym i podmiotami finansowymi.Operacje z podmiotami niefinansowymi.Papiery wartościowe w rachunkowości bankowej.Rozrachunki międzybankowe. Koszty i przychody banku.Pozabilansowa ewidencja w banku. Sprawozdawczość bankowa.Analiza finansowa banku. Płynność i wypłacalność banku.

3. Ćwiczenia• Wycenianie składników bilansowych banku.• Identyfikowanie zespołów bankowego planu kont oraz ich

wewnętrznych powiązań.• Tworzenie rezerw i zabezpieczeń.• Ewidencjonowanie rezerw obowiązkowych i operacji z NBP.• Ewidencjonowanie operacji z podmiotami finansowymi i rozliczeń

z Giełdą Papierów Wartościowych.

83

• Klasyfikowanie i ewidencjonowanie kredytów dla podmiotówniefinansowych.

• Klasyfikowanie i ewidencjonowanie depozytów.• Księgowanie operacji związanych z bankową obsługą wykonawstwa

budżetowego.• Ewidencjonowanie operacji papierami wartościowymi.• Wycenianie papierów wartościowych.• Ewidencjonowanie rozrachunków międzybankowych i rozrachunków

międzyoddziałowch oraz rozrachunków różnych.• Klasyfikowanie i ewidencjonowanie zmian w kapitałach własnych

banku.• Klasyfikowanie i ewidencjonowanie kosztów i przychodów banku.• Ustalanie i ewidencjonowanie wyniku finansowego banku.• Ewidencjonowanie zobowiązań pozabilansowych udzielonych

i otrzymanych.• Analizowanie przykładowego raportu rocznego banku.• Obliczanie i interpretowanie współczynnika wypłacalności banku.• Ocenianie efektywności działania banku.

4. Środki dydaktyczneDruki i formularze.Wzorcowy plan kont banku.Teksty źródłowe aktów prawnych.Zestaw ćwiczeń.Programy komputerowe finansowo-księgowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki oparta jest na wiadomościach

i umiejętnościach nabytych przez ucznia w modułach 412[01].O1,412[01].Z1 i 412[01].Z2.

W trakcie realizacji programu jednostki modułowej, szczególnąuwagę należy zwrócić na następujące elementy rachunkowościbankowej: terminologię, dowody księgowe, plan kont. Należy równieżuświadomić uczniom, że w rachunkowości bankowej przestrzegany jestbezwzględny wymóg stosowania techniki komputerowej do szczegółowejewidencji i interpretacji zbiorczych danych.

W procesie kształcenia należy stosować ćwiczenia praktyczne,w czasie których uczniowie wykonują niskosymulowane zadaniapraktyczne z zastosowaniem programów finansowo-księgowych.Umiejętności określone w celach kształcenia jednostki powinny byćdoskonalone i poszerzane w trakcie praktyki zawodowej.

84

Preferowaną formą organizacji zajęć jest praca indywidualnalub w zespołach 2-4 osobowych. Liczebność grupy nie powinnaprzekraczać 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawieustalonych kryteriów.

Wiadomości niezbędne do wykonania ćwiczeń, dotyczącespecyficznych zasad rachunkowości bankowej oraz przepisów prawabankowego, mogą być sprawdzane za pomocą testów osiągnięć.

Umiejętności z zakresu organizowania własnej pracy oraz współpracyw grupie, powinny być oceniane poprzez obserwację czynnościwykonywanych przez ucznia podczas ćwiczeń.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów, należy uwzględnić wynikitestów oraz poziom wykonania ćwiczeń. Osiągnięcia powinny byćoceniane pod kątem poprawności merytorycznej, a zwłaszczabezbłędności i kompletności, staranności wykonania zadańpraktycznych, umiejętności interpretowania i ewidencjonowania operacjibankowych oraz stosowania przepisów prawnych.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

85

Jednostka modułowa 412[01].Z3.03Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić prawne podstawy działalności ubezpieczeniowej,– określić istotę, zadania i funkcje ubezpieczeń gospodarczych,– scharakteryzować specyfikę rachunkowości ubezpieczeniowej,– posłużyć się planem kont zakładu ubezpieczeń,– zadekretować dokumenty księgowe,– dokonać ewidencji księgowej składek ubezpieczeniowych,– zaewidencjonować rozrachunki ubezpieczeniowe,– zaewidencjonować koszty akwizycji, odszkodowania i świadczenia

oraz inne koszty gospodarcze i przychody techniczne,– zaksięgować operacje dotyczące reasekuracji,– dokonać ewidencji księgowej rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,

lokat, kapitałów i funduszy,– obliczyć margines opłacalności,– ustalić wynik finansowy zakładu ubezpieczeń z wydzieleniem jego

podstawowych elementów składowych: wyniku technicznego i wynikuna działalności lokacyjnej,

– określić strukturę sprawozdania finansowego ubezpieczycieli,– scharakteryzować poszczególne składniki sprawozdania

finansowego,– sporządzić bilans oraz rachunek zysków i strat zakładu ubezpieczeń.

2. Materiał nauczaniaRodzaje ubezpieczeń.Regulacje prawne rachunkowości ubezpieczeniowej.Pośrednictwo ubezpieczeniowe.Majątek i kapitały zakładu ubezpieczeń.Plan kont ubezpieczycieli.Przychody i koszty.Systemy ewidencji składek ubezpieczeniowych.Ewidencja księgowa rozrachunków, kosztów akwizycji, odszkodowań,reasekuracji, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, lokat, wynikufinansowego.Sprawozdanie finansowe ubezpieczycieli.Użytkownicy sprawozdań finansowych ubezpieczycieli.

86

3. Ćwiczenia• Analizowanie przepisów prawnych z zakresu ubezpieczeń.• Sporządzanie dokumentów niezbędnych do rozliczenia i księgowania

zainkasowanych składek.• Księgowanie typowych dla ubezpieczycieli operacji gospodarczych.• Ustalanie wyniku finansowego zakładu ubezpieczeń z wydzieleniem

jego podstawowych elementów: wyniku technicznego i wynikuna działalności lokacyjnej.

• Analizowanie przykładowych sprawozdań finansowychubezpieczycieli.

• Sporządzanie wybranych elementów sprawozdania finansowego.

4. Środki dydaktyczneZestaw formularzy i druków.Plan kont zakładu ubezpieczeń.Teksty aktów normatywnych.Przykładowe sprawozdania finansowe.Zestaw dowodów księgowych.Zestaw podstawowych urządzeń ewidencyjnych.Zestawy ćwiczeń.Programy komputerowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki modułowej oparta jest

na wiadomościach i umiejętnościach nabytych w modułach: 412[01].O1,412[01].Z1 i 412[01].Z2. Program został poszerzony o treścidotyczące specyfiki rachunkowości ubezpieczycieli. W realizacjiprogramu jednostki, szczególną uwagę należy zwrócić na:– posługiwanie się planem kont,– ewidencję księgową zdarzeń gospodarczych typowych

dla ubezpieczycieli,– sporządzanie sprawozdań finansowych w świetle aktualnych

unormowań prawnych dotyczących rachunkowości ubezpieczeniowej.W procesie kształcenia należy stosować przede wszystkim ćwiczenia

praktyczne. Zajęcia dydaktyczne powinny opierać się na przykładachz działalności ekonomicznej i prawnej gospodarki rynkowej.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni symulacyjnej umożliwiającejpoznanie funkcjonowania komórki finansowo-księgowej zakładuubezpieczeń, wyposażonej w techniczne środki kształceniaz indywidualnym dostępem do komputera. Preferowaną formą

87

organizacji zajęć jest praca indywidualna lub w zespołach2-4 osobowych. Liczebność grupy nie powinna być większa niż 15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, wedługokreślonych kryteriów.

Poziom wiadomości niezbędnych do wykonania ćwiczeń dotyczącychszczególnych zasad rachunkowości ubezpieczeniowej może byćokreślony za pomocą sprawdzianów ustnych oraz testów osiągnięćszkolnych.

Opanowanie umiejętności prowadzenia ewidencji księgoweji sporządzania sprawozdań finansowych ubezpieczycieli powinno byćsprawdzane podczas wykonywania ćwiczeń. Obserwacja wykonywanychćwiczeń powinna być ukierunkowana na poprawność merytoryczną,samodzielność oraz obsługę programów finansowo-księgowych.

W końcowej ocenie osiągnięć edukacyjnych, należy uwzględnićwyniki testów i sprawdzianów ustnych oraz poziom wykonania ćwiczeń.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

88

Jednostka modułowa 412[01].Z3.04Prowadzenie rachunkowości jednostekorganizacyjnych nie prowadzących działalnościgospodarczej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić jednostki nie prowadzące działalności gospodarczej,– scharakteryzować istotę działalności statutowej,– zastosować zasady tworzenia funduszu statutowego,– zastosować przepisy prawa regulujące funkcjonowanie jednostek nie

prowadzących działalności gospodarczej,– zastosować zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych w jednostkach

nie prowadzących działalności gospodarczej,– zaewidencjonować przychody i koszty,– zaewidencjonować zmiany w majątku jednostek nie prowadzących

działalności gospodarczej,– ustalić wynik finansowy na działalności statutowej,– zaewidencjonować zmiany w funduszu statutowym,– sporządzić sprawozdania finansowe,– przygotować sprawozdania finansowe do zatwierdzenia,– określić przeznaczenie wyniku finansowego.

2. Materiał nauczaniaJednostki nie prowadzące działalności gospodarczej.Fundusz statutowy.Przychody, wydatki i koszty.Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych.Plan przychodów, wydatków i kosztów.Ewidencja operacji majątkowych i wynikowych.Wynik finansowy. Sprawozdanie finansowe.Kontrola wewnętrzna.Rola komisji rewizyjnej.

3. Ćwiczenia• Ewidencjonowanie zmian w majątku i funduszu statutowym.• Ewidencjonowanie przychodów i kosztów.• Ustalanie wyniku finansowego.• Sporządzanie sprawozdań finansowych.

89

• Analizowanie przepisów prawa regulujących funkcjonowaniestowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacjipracodawców, izb gospodarczych, fundacji.

4. Środki dydaktyczneZestaw formularzy i druków.Teksty aktów normatywnych.Plany kont jednostek nie prowadzących działalności gospodarczej.Zestaw ćwiczeń dla ucznia.Programy finansowo-księgowe.Techniczne środki kształcenia.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej obejmuje treści kształcenia dotyczące

szczególnych zasad ewidencji księgowej oraz rozliczeń finansowych.Realizacja programu jednostki oparta jest na wiedzy opanowanej przezucznia w jednostkach zawartych w modułach 412[01].O1; 412[01].Z1;412[01].Z2, dotyczącej nadrzędnych zasad rachunkowości. W procesienauczania-uczenia się należy wykorzystywać wcześniej nabyteumiejętności.

Szczególną uwagę należy zwrócić na specyfikę finansowaniadziałalności jednostek nie prowadzących działalności gospodarczej.Ze względu na pochodzenie środków finansowania działalnościstatutowej tych jednostek, należy uświadomić uczniom obowiązeksumiennego, uczciwego i rzetelnego dokonywania rozliczeńfinansowych. W procesie kształcenia wskazane jest stosowanie metodyprzewodniego tekstu oraz ćwiczeń praktycznych. Umiejętności określonew celach kształcenia jednostki powinny być doskonalone i poszerzanew trakcie praktyki zawodowej.

Pracownia, w której odbywają się zajęcia, powinna być wyposażonaw stanowiska pracy uczniów z oprogramowaniem komputerowym, abymożliwa była symulacja funkcjonowania komórek księgowo-finansowych.Preferowaną formą organizacji zajęć jest praca indywidualna lub w zespołach 2-4 osobowych. Liczebność grupy nie powinna przekraczać15 osób.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięćedukacyjnych uczniaSprawdzanie i ocenienie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej.Wiadomości niezbędne do wykonania ćwiczeń, dotyczące specyficznychzasad rachunkowości jednostek nie prowadzących działalności

90

gospodarczej, mogą być sprawdzane za pomocą testów osiągnięćszkolnych.

Wskazana jest systematyczna obserwacja ćwiczeń wykonywanychprzez uczniów. Oceniając czynności uczniów podczas realizacji zadańpraktycznych, szczególną uwagę należy zwracać na:– stosowanie zasad tworzenia funduszu statutowego,– stosowanie przepisów prawa regulujących funkcjonowanie jednostek

nie prowadzących działalności gospodarczej,– prowadzenie ksiąg rachunkowych,– sporządzanie sprawozdań finansowych jednostki.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów, należy uwzględnić wynikitestów oraz poziom wykonania ćwiczeń.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywanezgodnie z obowiązującą skalą ocen.

91

Moduł 412[01].Z4Praktyka zawodowa

1. Cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– charakteryzować strukturę jednostki organizacyjnej,– określać zakres umiejętności niezbędnych do wykonania pracy

na poszczególnych stanowiskach,– stosować regulaminy wewnętrzne, dotyczące organizacji i dyscypliny

pracy,– wyjaśniać zasady przepływu informacji i obiegu dokumentów,– organizować stanowiska pracy biurowej zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii,– organizować pracę własną,– wykorzystywać w pracy materiały biurowe i środki techniczne,– redagować pisma w sprawach osobowych, handlowych i finansowych,– sporządzać i rejestrować dokumenty dotyczące podstawowej

działalności jednostki organizacyjnej,– stosować zasady etyki zawodowej we współpracy z innymi,– nawiązywać kontakty służbowe ze współpracownikami i otoczeniem

jednostki organizacyjnej,– określać organizację i podział pracy w komórkach finansowo-

księgowych,– kontrolować i dekretować dokumenty księgowe zgodnie z planem

kont,– obsługiwać programy finansowo-księgowe,– dokonywać rozliczeń finansowych,– ewidencjonować operacje gospodarcze charakterystyczne dla rodzaju

działalności na kontach syntetycznych i analitycznych,– stosować zasady przechowywania dokumentów i zabezpieczania

danych,– kształtować pozytywną opinię o przedsiębiorstwie,– dokonywać samooceny i ewaluacji umiejętności zawodowych.

92

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostkimodułowej Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjnaliczba godzin na

realizację

412[01].Z4.01 Uczestniczenie w procesach społecznychi gospodarczych jednostki organizacyjnej 42

412[01].Z4.02Uczestniczenie w pracach komórekfinansowo-księgowych jednostkiorganizacyjnej

98

Razem: 140

3. Schemat układu jednostek modułowych

Uczniowie powinni odbywać praktykę zawodowąw jednostkach stanowiących ich potencjalne przyszłe miejsca pracy.W zależności od potrzeb lokalnego rynku pracy oraz zainteresowańuczniów, mogą to być następujące miejsca: sekretariaty, komórkiprowadzące sprawy kadrowe oraz inne komórki, zgodne z podstawowądziałalnością przedsiębiorstwa, urzędu lub instytucji.

Wskazane jest, aby uczniowie sami dokonali wyboru jednostki,w której może być odbywana praktyka. W tym celu powinni nawiązaćkontakt z kierownictwem wybranej jednostki, zaprezentować swojeumiejętności i zainteresowania oraz ustalić szczegółowy harmonogramz przydzielonym opiekunem praktyk. Tylko w uzasadnionych

412[01].Z4Praktyka zawodowa

412[01].Z4.01Uczestniczenie w procesachspołecznych i gospodarczych

jednostki organizacyjnej

412[01].Z4.02Uczestniczenie w pracach komórek

finansowo-księgowych jednostkiorganizacyjnej

93

przypadkach szkoła pośredniczy w znalezieniu miejsca odbywaniapraktyki przez ucznia.

Program praktyki zawodowej należy traktować elastycznie.Ze względów organizacyjnych dopuszcza się pewne zmiany związaneze specyfiką jednostki, w której uczeń odbywa praktykę. Praktykęzawodową należy tak zorganizować, aby umożliwić uczniomzastosowanie i pogłębienie zdobytych wiadomości i umiejętnościzawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Wskazane jest,aby w miarę możliwości uczniowie poznali pracę różnych działówjednostki.

94

Jednostka modułowa 412[01].Z4.01Uczestniczenie w procesach społecznychi gospodarczych jednostki organizacyjnej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– określić przedmiot, cel, formę organizacyjno-prawną i regulacje

prawne działalności jednostki gospodarującej,– określić powiązania jednostki organizacyjnej z otoczeniem,– scharakteryzować strukturę organizacyjną jednostki,– określić zakres zadań poszczególnych komórek organizacyjnych,– wyjaśnić zasady przepływu informacji i obiegu dokumentów

w jednostce organizacyjnej,– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpożarowej,– zorganizować stanowisko pracy biurowej zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii,– zastosować regulaminy wewnętrzne dotyczące organizacji

i dyscypliny pracy,– zastosować przepisy dotyczące praw i obowiązków pracownika

i pracodawcy,– określić konsekwencje nieprzestrzegania regulaminów pracy,– określić obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony pracy i możliwości

egzekwowania uprawnień przez pracownika,– zastosować zasady etyki zawodowej,– posłużyć się regulaminami wynagradzania pracowników,– zredagować pisma w sprawach osobowych i handlowych,– sporządzić i zarejestrować dokumenty dotyczące zakupu i sprzedaży

oraz gospodarki magazynowej,– uczestniczyć w działaniach marketingowych przedsiębiorcy,– opracować ofertę handlową jednostki,– dokonać samooceny i ewaluacji swoich umiejętności zawodowych

i interpersonalnych pod kątem ich przydatności na poszczególnychstanowiskach pracy biurowej.

2. Materiał nauczaniaPrzestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochronyprzeciwpożarowej obowiązującej w jednostce.Analizowanie regulaminów obowiązujących w jednostce.Określanie struktury organizacyjnej, zakresu zadań poszczególnychkomórek oraz przepływu informacji i obiegu dokumentów.Organizowanie stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii.

95

Wykorzystywanie środków technicznych i materiałów biurowych.Określanie zakresu umiejętności niezbędnych do wykonania zadańna poszczególnych stanowiskach pracy: w sekretariacie, w komórkachprowadzących sprawy kadrowe, zaopatrzenia i zbytu oraz marketingu.Redagowanie pism w sprawach osobowych i handlowych.Dokumentowanie procesu zakupu i sprzedaży oraz innych, wynikającychz rodzaju prowadzonej działalności.Obsługiwanie klientów w typowych sprawach wynikających z rodzajudziałalności prowadzonej w przedsiębiorstwie.Opracowanie oferty handlowej jednostki.

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiRealizacja programu jednostki oparta jest na umiejętnościach

zawodowych i ponadzawodowych, nabytych przez ucznia podczasrealizacji modułu ogólnozawodowego i modułów zawodowych.

Podstawowym celem realizacji programu jednostki modułowej jestdoskonalenie umiejętności organizowania pracy, współdziałaniaw zespole oraz wykonywania zadań zawodowych na typowychdla zawodu stanowiskach pracy. Bardzo ważne jest kształtowanieodpowiedzialności za wykonywaną pracę oraz wdrażaniedo samokontroli. Przed przystąpieniem uczniów do wykonywania prac,należy zapoznać ich z przepisami obowiązującymi na danym stanowiskupracy.

Uczeń powinien wykonywać zadania przewidziane w zakresieobowiązków pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy,a w szczególności: redagować pisma w sprawach osobowych,sporządzać dokumenty wynikające z podstawowej działalności jednostki,obsługiwać techniczne środki biurowe oraz załatwiać typowe sprawyz klientami jednostki.

Zadania realizowane przez uczniów w trakcie praktyki zawodowejsą skorelowane z treściami programowymi jednostek modułowychzrealizowanych w szkole.

W trakcie praktyki uczeń powinien prowadzić dzienniczek praktyki dokumentować w nim jej przebieg.

4. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięćuczniaOceny osiągnięć edukacyjnych wynikających z realizacji programu

jednostki modułowej dokonuje opiekun praktyk na podstawie obserwacjiczynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji zadań orazdzienniczka praktyk.

96

Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki uczeń przedstawiłopiekunowi praktyk zawodowych opracowanie o tematyce związanejz jednostką i odbywaną praktyką.

Ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać:– aktywność w wykonywaniu zlecanych praktykantowi zadań,– przestrzeganie dyscypliny,– samodzielność podczas wykonywania pracy,– jakość wykonanej pracy,– przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej, opiekunpraktyk zawodowych powinien wpisać w dzienniczku praktyki opinięo pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.

97

Jednostka modułowa 412[01].Z4.02Uczestniczenie w pracach komórek finansowo-księgowych jednostki organizacyjnej

1. Szczegółowe cele kształceniaW wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:– scharakteryzować podział i organizację pracy w komórkach

finansowo-księgowych,– sporządzić, skontrolować i zarejestrować dokumenty księgowe

typowe dla działalności jednostki,– dokonać zapisów w księgach rachunkowych prowadzonych

komputerowo,– zaewidencjonować na kontach syntetycznych i analitycznych operacje

gospodarcze z uwzględnieniem specyfiki rachunkowości jednostkiorganizacyjnej,

– zinterpretować zapisy księgowe,– sporządzić i zadekretować listę wynagrodzeń,– dokonać rozliczeń z pracownikami,– dokonać rozliczeń wynikających z celów i rodzaju działalności

jednostki,– obliczyć wysokość wynagrodzenia pracownika za okres niezdolności

do pracy,– sporządzić dokumenty do miesięcznych rozliczeń z tytułu podatków

i ubezpieczeń,– uzgodnić salda kont syntetycznych i analitycznych,– sporządzić zestawienie obrotów i sald,– zidentyfikować wariant rachunku kosztów,– przeprowadzić proste analizy ekonomiczne,– dokonać oceny kondycji finansowej jednostki,– wypełnić formularze GUS dotyczące sprawozdań obowiązujących

w jednostce,– określić istotę i zakres odpowiedzialności pracownika służb

finansowo-księgowych.

2. Materiał nauczaniaOkreślanie podziału i organizacji pracy w komórkach finansowo-księgowych.Sporządzanie i kontrolowanie dokumentów księgowych.Posługiwanie się planem kont w dekretowaniu i księgowaniudokumentów.Obliczanie wynagrodzeń za pracę i okres niezdolności do pracy.Sporządzanie listy płac.

98

Dokonywanie zapisów księgowych na kontach syntetycznychi analitycznych.Dokonywanie rozliczeń z pracownikami oraz innych rozliczeńwynikających ze specyfiki działalności jednostki.Uzgadnianie sald kont księgi głównej oraz pomocniczych.Sporządzanie zestawienia obrotów i sald.Wypełnianie formularzy sprawozdań statystycznych wedługszczegółowych instrukcji GUS.Prowadzenie ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera.Zabezpieczanie danych w księgach prowadzonych przy użyciukomputera.Przechowywanie dokumentów.

3. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostkiProgram jednostki modułowej powinien być realizowany w komórkach

finansowo-księgowych przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowychi usługowych oraz banków, zakładów ubezpieczeń, urzędów skarbowychi urzędów jednostek samorządu terytorialnego.

Wykonywanie zadań zawodowych należy poprzedzać instruktażemlub pokazem z objaśnieniem. Uczeń powinien wykonywać zadaniaprzewidziane w zakresie obowiązków na poszczególnych stanowiskachpracy w komórkach finansowo-księgowych. Zadania do wykonaniapowinny dotyczyć sporządzania i dekretowania dokumentów,prowadzenia ewidencji księgowej, obsługi programów finansowo-księgowych oraz wszelkich rozliczeń finansowych, wynikających z istotydziałalności jednostki organizacyjnej.

Zadania do wykonania przez uczniów w trakcie praktyki zawodowejsą skorelowane z treściami jednostek modułowych zrealizowanychw szkole.

Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki zorganizować seminaria,podczas których uczniowie będą mieli okazję wymienić swojedoświadczenia oraz dokonać krótkiej prezentacji jednostki, w którejodbywali praktykę, również w języku obcym. W seminarium powinniuczestniczyć nauczyciele kształcenia zawodowego i języków obcychoraz, w miarę możliwości, opiekunowie praktyk.

4. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięćuczniaOceny osiągnięć edukacyjnych z zakresu programu jednostki

modułowej dokonuje opiekun praktyk zawodowych na podstawieobserwacji czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacjizadań oraz dzienniczka praktyk.

99

Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki uczeń przedstawiłopiekunowi praktyk zawodowych opracowanie o tematyce związanejz jednostką i odbywaną praktyką.

Ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać:– aktywność w wykonywaniu zlecanych praktykantowi zadań,– przestrzeganie dyscypliny,– samodzielność podczas wykonywania pracy,– jakość wykonanej pracy,– przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej, opiekunpraktyk zawodowych powinien wpisać w dzienniczku praktyki opinięo pracy i postępach ucznia oraz ocenę końcową.