P S Y K O L O G O V E H E R A D S T V E I T, W W W. H J E L P T I L H J E L P. N O

OMSORGSSVIKT OG NEVROBIOLOGI

DAGENS TEMA

•  Nevrobiologi: Korleis utviklar hjernen seg og kva pårverkar utviklinga?

•  Korleis utviklar hjernen seg når ein vert utsett for sviktande omsorg?

•  Kva er god og dårlig omsorg, og kva får dette å seie for hjernen si utvikling? •  Korleis kjenne igjen born som lever under skadeleg

omsorg?

NEVROBIOLOGI: KORLEIS FUNGERER HJERNEN?

•  Forskning på tidleg omsorgsvikt og hjernens utvikling

•  Nevroaffektiv utviklingspsykologi •  Tilknytningssystemet •  Kamp-flukt-systemet •  Traumer og hjernens ”overbelastningsvern” •  Den ”treeininge” hjernen

ME SØKJER ALLE EIN OMSORGSPERSON SOM SOM ER

STØRRE, STERKARE, KLOKARE OG GOD

MEN KVA SKJER NÅR DENNE OMSORGEN SVIKTAR?

•  https://www.youtube.com/watch?v=e5I6d_vq-Cc

NEVROAFFEKTIV UTVIKLINGSPSYKOLOGI

•  Knytter band mellom hjerneforskning (nevrobiologi) og tilknytningsteori •  Dvs: korleis hjernen utviklar

hjernen seg i forhold til ulike former for samspel med omsorgsgivar? •  Susan Hart: ”Den

følsomme hjernen”

NEVROAFFEKTIV UTVIKLINGSPSYKOLOGI

•  Hjernens storleik, fungering og utvikling vert bestemt av samspelet mellom arv og miljø •  Dvs det er aldri kun gener som

gjer at ein person utviklar seg til å bli akkurat slik eller slik

•  Det er heller aldri kun miljøet som gjer at personen utviklar seg til å bli som han / ho er

•  Spedbarnets nervesystem vert påverka av samspelet med omsorgsgivarane frå fødselen av og framover

TILKNYTNINGS-SYSTEMET

•  Mennesker er predisponert til å danne eit emosjonelt band til nokre få vaksne omsorgspersonar •  1935: John Bowlby:

Tilknytningsteorien

•  Tilknytning er eit omgrep for det usynlege, emosjonelle bandet mellom barnet og dens viktige omsorgspersonar

•  Tilknytningskvaliteten påverkar korleis hjernen utviklar seg

ULIKE FORMER FOR OMSORGSSVIKT

• Understimulering •  Neglekt, overlate borna til seg sjølv, ikkje vise varme og

oppmerksomhet, ikkje følgje dei opp i forhold til basale behov, ikkje ha blikkontakt / fysisk kontakt, ikkje gje dei hjelp eller trøyst, etc etc

• Feilstimulering •  Å vere i utakt med barnets behov, å gje oppmerksomhet

når barnet ikkje ønsker det, å ignorere barnet når det treng å få kontakt, etc

• Overstimulering •  Å utsetje barnet for overveldande inntrykk, eksempelvis

gjennom psykisk eller fysisk vald, skremme, true, slå, seksuelle overgrep, etc

TILKNYTNING

TILKNYTNINGSSYSTEMET

•  Barnet utviklar sin tilknytningsstrategi basert på erfaringar av korleis omsorgsgivarane responderer på barnet •  Kor sensitive er foreldrene på

barnet? •  Klarar foreldrene å lese barnets

behov på ein god måte? •  Deler barnet glede og

oppmerksomhet på barnet? •  Beskyttar foreldrene barnet når

det kjenner seg utrygt? •  Trøystar foreldrene barnet?

•  https://www.youtube.com/watch?v=apzXGEbZht0

VIDEOEN VISER…

•  At barn er ekstremt sensitive for korleis omsorgsgivarane forheld seg til det! •  At barn instinktivt søkjer ”del glede med

meg”-øyeblikk med sine omsorgsgivarar •  At sutring og klaging kan vere barnets

strategi nr. 2 når det ikkje har lukkast med å bli ”sett” på den naturlege måten

TILKNYTNINGSSYSTEMET

•  Barn har ein naturleg trang til å utforske / leike på eiga hand, og til å søkje nærhet og kontakt med omsorgspersonane

•  Barnet brukar omsorgspersonen som:

•  Trygg base: som det beveger seg bort ifrå for å utforske verden

•  Sikker havn: som det vender tilbake til for å få trøyst, nærhet, beskyttelse, eller hjelp

•  Kva erfaringar barnet gjer seg med dette vert antatt å ha betydning for kva for ein (tilknytnings-)strategi barnet utviklar

TILKNYTNINGSSYSTEMET

• Trygg tilknytning: •  Tryggleik på at omsorgspersonen alltid er der for meg,

tilgjengeleg, responderande, og i stand til å hjelpe og beskytte meg

• Utrygg tilknytning: •  Manglar tryggleiken på at omsorgspersonen alltid er der for

meg, tilgjengeleg, responderande, og i stand til å hjelpe og beskytte meg

•  http://youtu.be/PnFKaaOSPmk?t=1m29s

BORN MED DESORGANISERT TILKNYTNING

•  https://www.youtube.com/watch?v=iGDqJYEi_Ks

DESORGANISERT TILKNYTNING

•  Barnet kan vise både unngåelsesatferd og ambivalens •  ”Fryse”-bevegelsar •  Utfører stereotype (gjentakande) bevegelsar •  Utfører motsetningsfylte handlingar (f.eks nærme seg og

prøve å flykte samtidig) •  Kan vere stirrande og kontaktfjerne •  Atferdsproblemer og dissosiasjon er vanleg •  Det sentrale dramaet hos et barn med desorganisert

tilknytning er en en gjennomgripende mistillit hos barnet på at det vil få hjelp, støtte, oppmerksomhet og kjærlighet fra sine omsorgspersoner.

•  Basert på denne dype mistilliten kan barnet vise en lang rekke atferder som kan være vanskelige å forstå ved første øyekast. 

VIKTIG DUGLEIK: Å LÆRE SEG EVNE TIL AFFEKTREGULERING

•  https://www.youtube.com/watch?v=N9oxmRT2YWw

DØME PÅ GOD AFFEKTREGULERING

•  Inntoning på barnet •  Snakke på ein måte som er tilpassa barnet •  Fange opp barnets kjensler •  Hjelpe barnet til å regulere kjenslene ved å setje ord

på dei og vere ”ilag med barnet” om dei •  Ikkje vere skremt sjølv om barnet er skremt •  Utfordre barnet innanfor ”nærmaste utviklingssone”;

dvs. gje utfordringar som det kan tåle og vokse på

DÅRLIG AFFEKTREGULERING

•  https://www.youtube.com/watch?v=Y11gzve9Fhg

DØME PÅ DÅRLEG AFFFEKTREGULERING

•  Skarp stemme •  Ingen inntoning på barnet sine kjensler og på

barnets behov •  Skremmande åtferd •  Fysisk avstraffing •  Tar ikkje signaler om at barnet har det vondt •  ”Den som skal vere omsorgsperson er kjelden til

frykt” •  Dette er omsorgssvikt på film

AFFEKTREGULERING

•  Innneber både: •  Å minimere ubehagelege kjensler •  Å forsterke behagelege kjensler

•  Tilknytning er både: •  Å gjenetablere tryggleik etter at noko belastande har

skjedd (trøyste, hjelpe, roe ned, finne løysingar) •  Å vere saman om og forsterke positive kjensler (dele glede

med barnet, glede seg over barnet)

KAMP-FLUKT-SYSTEMET

•  Eit innebygd system i hjernen er ”kamp-flukt”-systemet.

•  Dette er felles mellom dyr og mennesker, og fungerer grunnleggjande sett på same måte

•  Ein oppfattar fare (gjennom sanseinntrykk), hjernen skrur automatisk på alarmknappen •  Det vert utskilt adrenalin,

noradrenalin og kortisol i blodet

•  Dette set i gang ein enorm mobilisering av energi i kroppen

•  Og konsekvensen er at me blir førebudd på kamp eller flukt

KAMP-FLUKT-SYSTEMET

•  Det er normalt å reagere på fare / trussel med frykt

•  Normale symptomer er: •  Svette, hjertebank, høg puls,

svimmelhet, huden blir kvit, vondt i magen, følelse av skrekk, nummenhetsfølelse, uvirkelighetsfølelse, etc

•  Problemet er •  når ”kamp-flukt-responsen” ikkje

slår seg av, dvs ein får ikkje roa ned

•  Når ”kamp-flukt-responsen” slår seg på utan at ein skjøner grunnen

KAMP-FLUKT-SYSTEMET

•  Når kamp-flukt-systemet ikkje slår seg av etter ein ”akutt krise”, men held fram med å halde ein høg aktivitet, kan me kalle det å vere i ein

”konstant alarmberedskap.” •  Dette inneber at nivået av kortisol i blodet vert

høgt, noko som har negative effekt på m.a. immunsystemet

•  Er eit vanleg symptom på omsorgssvikt

TRAUMER OG HJERNENS

”OVERBELASTNINGSVERN” •  Hjernen har eit slagt overbelastningsvern, dvs. i

møte med særleg skremmande eller overveldande hendingar •  Eks. å vere vitne til alvorlege ulykker, å vere utsett for

seksuelle overgrep, å vere utsett for eller vitne til vald i nær familie

•  Ein vanleg slik reaksjon er dissosiering •  Dvs. at ein ”koblar seg av” det som skjer; blir ståande

på utsida; det blir uvirkeleg; ”dette skjer ikkje meg” •  Det er nyttig der og då ved å gi ein dempande effekt •  Det er skadeleg når det blir ein veremåte hjå barnet,

dvs at ein dissosierer også når det ikkje er grunnlag for det

•  http://rvts.valero.no/film.php?id=1

TRAUMER OG HJERNENS

”OVERBELASTNINGSVERN” •  Når minner ikkje er lagra på vanleg vis i hjernen, er det

som om ein har ”splintra” minnene i mange delar, og ein har difor lite kontroll over dei

•  Dermed kan ein komme til å gjenoppleve det traumatiske på merkelege og skremmande måtar, f.eks: •  Visuelle flashbacks (som å sjå det på ”film”; lydar ifrå minnet,

som om ein er tilbake) •  Auditive flashbacks (f.eks høyre stemmer / lydar som ikkje er

der; smell, roping, etc) •  Mareritt

•  Ein kan få utløyst desse traumeminnene gjennom f.eks: •  ein lukt, ein lyd, eit synsinntrykk, ein følelse

TRAUMER OG HJERNENS

”OVERBELASTNINGSVERN” •  Barn som har opplevd traumer, kan difor få bråe

humørendringar, og det kan skje som ”lyn frå klar himmel” •  Ofte vil dei ha vanskar med å setje ord på kva dei

opplever, og det kan ta form av raseriutbrot eller ekstreme angstanfall

•  Dei går i slike tilfeller inn i ”alarmberedskap”, kor kamp-flukt-systemet har slått seg på, og det vil ta tid å roe ned

DEN ”TREEINIGE” HJERNEN

Tenkehjernen

Følelseshjernen

Sansehjernen

DEN ”TREEINIGE” HJERNEN

DEN ”TREEINIGE” HJERNEN

•  Hjernen er bygd opp av tre delar •  Desse delane har ulike

funksjonar, og skal ideelt sett samarbeide •  Men traumer og

omsorgssvikt kan skade komplikasjonar i korleis dei ulike delane av hjernen samarbeider

•  https://www.youtube.com/watch?v=Sz5IJJj4t6c

KOR TID SKAL EIN VERE BEKYMRA?

•  Intensiteten i barnas symptomer

•  Hvor aldersadekvat er barnas symptomer?

•  Frekvens av symptomene - hvor plaget er barnet av symptomene?

•  Totalt antall symptomer

•  Hvor vedvarende er barnas symptomer? 

•  Konsekvensene symptomene har i forhold til barnets utvikling.

•  Omsorgspersonens håndtering av barnas vansker / symptomer.